EVALUATIERAPPORT. Nijkerk Diabetes Challenge Control Your Diabetes. For life

EVALUATIERAPPORT 19/01/2015

Nijkerk Diabetes Challenge 2014 Met de volgende onderwerpen:

Diabetes type 1 Diabetes type 2 Zelfmanagement Preventie Sport & Beweging Voeding

Control Your Diabetes. For life.

Opgesteld door: Studentnummer: E-mailadres: School: Stagebegeleider: Stagebedrijf: Plaats: Stageperiode: Praktijkbegeleiders:

Kristel Bos 1650142 [email protected] Hogeschool Utrecht te Amersfoort Boudewijn Visscher Gezondheidscentrum De Nije Veste Nijkerk 10-11-2014 t/m 30-1-2015 Carl Verheijen en Diek Scholten

EVALUATIERAPPORT NIJKERK DIABETES CHALLENGE 2014

Inhoudsopgave Inleiding.............................................................................................................................................. 4 1. Managementsamenvatting ............................................................................................................ 6 2. Literatuuronderzoek ..................................................................................................................... 7 2.1 De organisatie: Gezondheidscentrum De Nije Veste ................................................................ 7 2.1.1. NijkerkFit! ................................................................................................................................. 8 2.1.2. Nijkerk Diabetes Challenge....................................................................................................... 9 2.1.3. Iceland Diabetes Challenge .................................................................................................... 10 2.2 Kernbegrippen ........................................................................................................................... 10 2.2.1. Diabetes ................................................................................................................................... 10 2.2.1.1. Diabetes type 1 ..................................................................................................................... 11 2.2.1.2. Diabetes type 2 ..................................................................................................................... 12 2.2.1.4. Epidemiologische diagnose .................................................................................................. 12 2.2.1.5. Model van Lalonde ............................................................................................................... 15 2.2.2. Zelfmanagement ...................................................................................................................... 17 2.2.2.1. Definities van gezondheidsvaardigheden ............................................................................. 17 2.2.2.2. Ondersteun zelfmanagement van chronisch zieken.............................................................. 19 2.2.2.3. Motivaction – doelgroepbenadering bij innovaties in zorg en preventie ............................. 20 2.2.3. Preventie.................................................................................................................................. 22 2.2.4. Sport en bewegen..................................................................................................................... 23 2.2.5. Voeding.................................................................................................................................... 24 2.3 Gedragsverandering .................................................................................................................. 24 2.3.1. I-Change model ....................................................................................................................... 24 2.3.2. Chronic Care Model ................................................................................................................ 26 2.3.3. Competenties zorgverleners ondersteuning zelfmanagement.................................................. 26 3. Opzet onderzoek .......................................................................................................................... 28 3.1 Doel van het onderzoek en vraagstelling ................................................................................. 28 3.2 Onderzoeksmethode .................................................................................................................. 28 3.3 Onderzoekseenheden................................................................................................................. 29 3.4 Dataverzameling en data-analyse ............................................................................................ 29 4. Analyse & Resultaten .................................................................................................................. 29 4.1 Respons van de deelnemers ...................................................................................................... 29 4.2 Profiel van de deelnemers ......................................................................................................... 30 4.3 Beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014 ...................................................................... 30 GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

2


4.3 Interviews overige betrokkenen ............................................................................................... 31 4.3.1. Interview met bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen ................................................ 31 4.3.2. Interview met huisarts, praktijkondersteuner en fysiotherapeuten.......................................... 33 4.3.3. Interview met Bas van de Goor, bedenker Iceland Diabetes Challenge ................................. 36 5. Conclusie ...................................................................................................................................... 37 6. Discussie ....................................................................................................................................... 40 7. Aanbevelingen.............................................................................................................................. 40 8. Literatuurlijst .............................................................................................................................. 41 9. Bijlage ........................................................................................................................................... 44 9.1 Organogram Gezondheidscentrum De Nije Veste ................................................................. 44 9.2 Het stappenplan zelfmanagementondersteuning.................................................................... 45 9.3 Het I-Change model .................................................................................................................. 46 9.4 Chronic Care Model .................................................................................................................. 46 9.5 Schijf van Vijf ............................................................................................................................ 47 9.6 Resultaten enquête .................................................................................................................... 47 9.7 Interviewvragen overige betrokkenen ..................................................................................... 54 9.7.1. Interviewvragen aan bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen ..................................... 54 9.7.2. Interviewvragen aan huisarts, fysiotherapeut en praktijkondersteuner .................................. 54 9.7.3. Interviewvragen aan Bas van de Goor, initiatiefnemer Iceland Diabetes Challenge ............. 55

GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

3


Inleiding In het tweede leerjaar van de opleiding Management in de Zorg loop ik in blok B tien weken stage. Deze stage gaat uit van Hogeschool Utrecht te Amersfoort. Ik loop stage in Gezondheidscentrum De Nije Veste te Nijkerk, waar het project zich afspeelt. Het doel van de organisatie is: ‘Voor iedereen zorg dichtbij!’ De Nije Veste wil een centrale rol spelen in de gezondheidszorg voor Nijkerk. Het centrum is in voortdurende ontwikkeling en wil een transparant, breed, toegankelijk en een sterk samenhangend aanbod aan zorg tegen een betaalbare prijs leveren aan de inwoners van Nijkerk en omgeving. De Nije Veste biedt zorg aan de volgende subcategorieën: diabetes; depressie; ouderenzorg; COPD; CVRM; Sport en bewegen; LESA ondervoeding. Mijn stageopdracht valt onder het onderdeel NijkerkFit!. De opdracht luidt: evaluatierapport Nijkerk Diabetes Challenge 2014 en aanbevelingen voor verbeteringen. Deze opdracht heb ik gekregen van opdrachtgever Carl Verheijen. Hij is algemeen directeur van De Nije Veste. Mijn praktijkbegeleiders zijn Carl Verheijen en Diek Scholten. Diek Scholten is manager integrale zorg van de organisatie. De aanleiding van de Nijkerk Diabetes Challenge is een praktische aanpak van zelfmanagement voor mensen met diabetes. In januari 2014 waren 16 mensen met diabetes type 1 en type 2, in de leeftijd van 35 tot 74 jaar, gestart met als doel in de week van 7 t/m 12 juli elke dag gemiddeld 15 kilometer te wandelen. Zij hebben zich onder begeleiding van fysiotherapeuten/POH en huisarts een halfjaar lang voorbereid op de Challenge. Voor de een was het doel minder afhankelijk te zijn van medicatie, een ander wilde voorkomen om een insulinegebruiker te worden. Dit heeft dan ook een duidelijke relatie met de actualiteit. De deelnemers grepen samen de kans aan om door middel van deze uitdaging het belang van een gedragsverandering in te zien, uit te voeren en het vervolgens als ambassadeurs te willen delen met de rest van Nederland. De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland Diabetes Challenge van de Bas van de Goor Foundation. Tegelijk met de groep deelnemers in IJsland vond ook de Nijkerk Diabetes Challenge plaats. Beide groepen liepen elke dag min of meer dezelfde afstand. De deelnemers aan de Challenge in IJsland waren over het algemeen jonger dan die in Nijkerk. Ik moet voor mijn opdracht de Nijkerk Diabetes Challenge evalueren. Hierbij wil ik kijken naar de belangrijke factoren van het succes van de Challenge. Daarnaast wil ik het begrip zelfmanagement bij de deelnemers onderzoeken. Vervolgens wil ik vanuit een andere benadering kijken op de definitie van gezondheid naar de ziekte diabetes. Methodologie Doelstelling: Het doel van de opdracht is kennis en inzicht te verkrijgen in de belangrijke succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Probleemstelling: Het begrip zelfmanagement speelt een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. Bij dit onderzoek moet duidelijker naar voren komen wat de deelnemers stimuleert om te bewegen en wat hierbij de relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes is. Het verhogen van het kennisniveau speelt een grote factor in dit onderzoek. Hierdoor kunnen toekomstige deelnemers eventueel beter of anders begeleid worden in het proces van zelfmanagement tot een gezonde leefstijl. Dit leidt tot de volgende hoofdvraag, welke tevens de rode draad vormt in dit rapport:  Wat motiveert/stimuleert de deelnemers om mee te doen aan de Nijkerk Diabetes Challenge? Uit de hoofdvraag, komen de volgende deelvragen voort: 1. Wat is diabetes? 2. Wat voor rol speelt zelfmanagement in de Nijkerk Diabetes Challenge? 3. Wat is de relatie tussen zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden? GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

4


4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Wat is de relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes? Wat is het effect van een gezonde leefstijl op de gezondheid bij de deelnemers? Wat zijn de visies op gezondheid, welzijn en dienstverlening van de zorgverleners? Wat zijn de succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge? Hoe hebben de zorgverleners de deelnemers tijdens de voorbereiding begeleid? Wat zijn belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de Challenge? Wat zijn verbeterpunten voor de Challenge volgens de zorgverleners en deelnemers?

Leeswijzer De volgende hoofdstukken zullen in dit rapport aan bod komen, waarin ik de hoofd- en deelvragen zal beantwoorden: 1. Managementsamenvatting In de samenvatting zullen de volgende punten aan bod komen: probleemschets, hoofdvraag en belang van de hoofdvraag; methode en werkwijze; resultaten; conclusies en aanbevelingen. 2. Literatuuronderzoek Hierin geef ik een beknopte literatuurstudie over Gezondheidscentrum De Nije Veste. Daarnaast geef ik een literatuurstudie over de kernbegrippen: diabetes; zelfmanagement; preventie; sport en bewegen; voeding. Daarnaast komt het model van Lalonde aan bod. Dit model maakt duidelijk dat voor effectief gezondheidsbeleid het nodig is om in te spelen op meerdere factoren die de gezondheid beïnvloeden. Integraal beleid is nodig voor de aanpak van gezondheidsproblemen. Als laatste wordt het begrip zelfmanagement verder onderzocht. Zelfmanagement heeft alles te maken met gedragsverandering. Indien iemand een chronische aandoening krijgt, komt de vraag hoe deze aandoening een plek te geven in iemands leven. Hierbij kan kennis over de algemene principes van gedragsverandering helpen. Hiervoor verricht ik onderzoek naar de volgende modellen: het I-Change model; Chronic Care Model. In dit hoofdstuk worden deelvragen 1 t/m 4 behandeld. 3. Opzet onderzoek In dit hoofdstuk geef ik een beknopte weergave van de opzet van het onderzoek. Hierin komen de volgende onderdelen aan bod: doel van het onderzoek en vraagstelling; onderzoeksmethode; onderzoekseenheden; dataverzameling en data-analyse. 4. Analyse & Resultaten In dit hoofdstuk komen de volgende onderdelen aan bod: respons van de deelnemers; profiel van de deelnemers; beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014; interviews overige betrokkenen. De resultaten uit de enquêtes van de deelnemers zullen aan bod komen. Als laatste zullen de interviews met zorgverleners en initiatiefnemers aan bod komen. Deze interviews zullen samengevat worden. In dit hoofdstuk worden deelvragen 5 t/m 10 behandeld. 5. Conclusie In dit hoofdstuk worden de hoofd- en deelvragen beantwoord. 6. Discussie In dit hoofdstuk volgt een kritische beschouwing van de gevolgde methode. 7. Aanbevelingen In dit hoofdstuk worden de conclusies uit hoofdstuk 5 aangevuld met aanbevelingen. Aanpak van de opdracht Door eerst literatuuronderzoek uit te voeren naar de kernbegrippen (zie leeswijzer), zal dit de basis vormen voor verdere onderzoek naar de hoofd- en deelvragen. Ik ga een survey-onderzoek uitvoeren onder de deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge. Daarnaast ga ik interviews afnemen bij fysiotherapeuten, praktijkondersteuner en huisarts. Ik zal tevens een interview afnemen met Carl Verheijen, algemeen directeur van De Nije Veste, en Bas van de Goor, bedenker van de Iceland Diabetes Challenge. Tot slot zullen deze gegevens in het rapport geanalyseerd en verwerkt worden.


5


1. Managementsamenvatting Uit het literatuur- en marktonderzoek is een onderbouwd evaluatierapport gegeven aan algemeen directeur Carl Verheijen van Gezondheidscentrum De Nije Veste en Gezondheidscentrum Corlaer. Er wordt een antwoord gegeven op de volgende onderzoeksvraag: Wat motiveert/stimuleert de deelnemers om mee te doen aan de Nijkerk Diabetes Challenge? De aanleiding van de Nijkerk Diabetes Challenge is een praktische aanpak van zelfmanagement voor mensen met diabetes. In januari 2014 waren 16 mensen met diabetes type 1 en type 2, in de leeftijd van 35 tot 74 jaar, gestart met als doel in de week van 7 t/m 12 juli elke dag gemiddeld 15 kilometer te wandelen. Zij hebben zich onder begeleiding van de huisarts, praktijkondersteuner en fysiotherapeuten een halfjaar lang voorbereid op de Challenge. De gevolgde methode in het evaluatierapport is een combinatie van een kwantitatieve methode van dataverzameling en een kwalitatieve methode van dataverzameling. Er is een survey-onderzoek onder de deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 uitgevoerd. Daarnaast zijn er interviews afgenomen bij initiatiefnemers en zorgverleners. Tevens is er literatuuronderzoek uitgevoerd naar de volgende kernbegrippen: diabetes; zelfmanagement; preventie; sport en bewegen; voeding. Uit het literatuuronderzoek zijn de volgende conclusies getrokken. Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een te hoog glucosegehalte in het bloed. Er wordt te weinig of geen insuline aangemaakt, waardoor het lichaam moeite heeft om de glucose uit het bloed te krijgen. De bloedglucosewaarden stijgen. Hierdoor ontstaan er veel klachten, waaronder complicaties van hart en vaten, zenuwen, ogen en nieren. Het effect van bewegen heeft positieve effecten bij mensen met diabetes: fitter blijven; de bloedsuiker stabiel houden; lichamelijk en geestelijk beter voelen; minder kans op complicaties; vaak minder medicijnen nodig. Bovendien geldt dat lichamelijke activiteit een gunstige invloed heeft op de preventie en het beloop van de ziekte. Daarnaast hebben veel mensen met diabetes ook te maken met overgewicht, waarbij gezonde voeding ook belangrijk is. Zelfmanagement heeft in de Challenge gevraagd om een gezamenlijke aanpak tussen de zorgverleners en de deelnemers. Zo is zelfmanagement effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun gezondheidstoestand te monitoren en daarbij de regie over diabetes in eigen hand te houden. Gezondheidsvaardigheden kunnen mensen met een ziekte helpen bij het zelf managen van hun ziekte. De deelnemers hebben geleerd dat achter ziekte een enorm potentieel aan gezondheid schuilt. De Nijkerk Diabetes Challenge richt zich dan ook op preventie. Uit het marktonderzoek zijn er de volgende conclusies getrokken. De succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 zijn: het goede programma; de saamhorigheden; de wil van de deelnemers; de uitdagende wijze waarop door de begeleiders met een ieder werd omgegaan; goede training. Daarnaast werd de goede samenwerking tussen de trainers en deelnemers als een succesfactor gezien. Ook werden de volgende succesfactoren aangegeven: een kleine, hechte groep; gemotiveerde deelnemers; tastbaar bewijs (metingen); enthousiaste zorgverleners. Het werven van nieuwe deelnemers is mogelijk door de deelnemers als ambassadeurs te laten optreden. Zij kunnen samen het belang van een gedragsverandering laten zien en delen met de rest van mensen met diabetes in Nijkerk. Vanuit de ervaringen met de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 blijkt dat de huisarts, als pionier in de eerstelijnszorg, een belangrijke rol kan spelen in het werven van nieuwe deelnemers. De huisarts zou de Challenge als ‘recept’ kunnen uitschrijven aan mensen met diabetes.


6


2. Literatuuronderzoek In dit hoofdstuk geef ik een beknopte literatuurstudie over Gezondheidscentrum De Nije Veste. Daarnaast geef ik een literatuurstudie over de volgende kernbegrippen: diabetes; zelfmanagement; preventie; sport en bewegen; voeding. Daarnaast komt het model van Lalonde aan bod. Dit model maakt duidelijk dat voor effectief gezondheidsbeleid het nodig is om in te spelen op meerdere factoren die de gezondheid beïnvloeden. Integraal beleid is nodig voor de aanpak van gezondheidsproblemen. Als laatste wordt het begrip zelfmanagement verder onderzocht. Zelfmanagement heeft alles te maken met gedragsverandering. Indien iemand een chronische aandoening krijgt, komt de vraag hoe deze aandoening een plek te geven in iemands leven. Hierbij kan kennis over de algemene principes van gedragsverandering helpen. Hiervoor verricht ik onderzoek naar de volgende modellen: het I-Change model; Chronic Care Model. In dit hoofdstuk worden deelvragen 1 t/m 4 behandeld.

2.1 De organisatie: Gezondheidscentrum De Nije Veste Voor iedereen zorg dichtbij Gezondheidscentrum De Nije Veste is op 7 april 2011 in Nijkerk geopend. De huidige maatschappij en moderne patiënt vragen om een goede en snel toegankelijke zorg. De Nije Veste biedt dit dan ook aan: kwalitatieve en uitgebreide zorg onder één dak. Vanaf de oplevering in april 2011 is er een multifunctioneel gezondheidscentrum ontwikkeld, dat voldoet aan de eisen van deze tijd. De organisatie biedt samen met Bij de Veste, aan de overkant van de straat, onderdak aan een grote apotheek en diverse disciplines: Huisartsen Fysiotherapie Apotheek Meander Medisch Centrum (Tweede lijn) Oefentherapie Cesar Ergotherapie Manueel arts Podotherapeut Psychologen Maatschappelijk werk

Psychiater Verloskundigen Wijkverpleging Reizigersadviescentrum Diëtisten Logopedie Huidtherapie Kinder- en Jeugdpsychologie Massagepraktijk Pedicurepraktijk Haptotherapie

Het Gezondheidscentrum is ook voorzien van twee grote oefenzalen. Op de begane grond is een buitenpolikliniek met diagnostische ruimtes ingericht door Meander Medisch Centrum (Amersfoort). Het Meander Medisch Centrum is vertegenwoordigd met maar liefst elf poliklinieken. Er vindt hier o.a. röntgen- en echoscopisch onderzoek plaats. Tevens is er een laboratorium (prikpunt). Door deze bundeling van zorg onder één dak hoopt de organisatie een goede service te bieden. Bovendien leidt onderlinge samenwerking tot een goede kwaliteit en deskundigheid. De Nije Veste biedt zorg aan de volgende subcategorieën: diabetes; depressie; ouderenzorg; COPD; CVRM; Sport en bewegen; LESA ondervoeding (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014). Sport en bewegen in relatie tot gezondheid Veel zorgverleners voelen zich verbonden met bovengenoemd thema. Dit staat centraal binnen het centrum, want gezondheid hangt nauw samen met bewegen. De Nije Veste probeert dit thema uit te dragen door middel van een prominente wenteltrap in de centrale hal tot aan een vorstelijke oefenzaal voor fysiotherapie en cursussen voor bewegen. Zij willen de mensen gezond houden door middel van het project NijkerkFit!. Hiermee wil de organisatie preventie naar voren in de keten halen met het ontwikkelen van meerdere programma’s. Het onderdeel NijkerkFit! komt in dit hoofdstuk nog uitgebreid aan bod (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).


7


Aandacht voor ouderen Bovengenoemd thema vormt tevens een leidraad in de organisatie van het centrum. De vraag naar een goed ingerichte ouderenzorg groeit met de vergrijzing. De organisatie speelt hierop in, waarbij tijd en aandacht het credo is. Het centrum ligt vlakbij diverse verzorgingstehuizen en appartementencomplexen voor ouderen. De samenwerking verloopt horizontaal, verticaal en diagonaal: samenwerken tussen specialisten onderling; samenwerken op het gebied van ouderenzorg of sport en beweging; samenwerken om ouderen meer te laten bewegen; samenwerken met externe partijen (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014). Missie Het centrum richt zich op (behoud van) beweging als essentieel onderdeel van de gezondheid. De Nije Veste heeft speciale aandacht voor sport. Er ontstaan nieuwe kansen en mogelijkheden voor gemeenschappelijke zorg door samenwerkingen. In het modern toegeruste gebouw richt het management zich op een gezond verblijfs-, opleidings- en werkklimaat. Daarnaast richt de organisatie op een toekomstbestendige visie en positie (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014). Visie Gezondheidscentrum De Nije Veste wil een centrale rol spelen in de gezondheidszorg voor Nijkerk. Het centrum is in voortdurende ontwikkeling. Daarnaast wil De Nije Veste een transparant, breed, toegankelijk en sterk samenhangend aanbod aan zorg tegen een betaalbare prijs leveren aan de inwoners van Nijkerk en omgeving (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014). Bestuur Vanaf 2012 is er een nieuw bestuur. Deze bestaat uit: vanuit de fysiotherapeuten Peter van Harten, vanuit de apotheek Catrien Oom en vanuit de huisartsen Hans van Daalen. Sinds 2014 is Willy Oldenburger vice voorzitter, directeur zorg en voorzitter zorgstaf. Carl Verheijen is bestuursvoorzitter en algemeen directeur. Sinds 2012 is er een Raad van Toezicht ingesteld die enerzijds toezicht houdt op het bestuur en anderzijds als sparringpartner kan optreden: Henk van der Steeg en Arie Jongejan. In de bijlage van dit rapport is het organogram van Gezondheidscentrum De Nije Veste opgenomen (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

2.1.1. NijkerkFit! Introductie In 2008 introduceerden Hiltjo Graafland, Hans van Daalen en Diek Scholten het begrip ‘NijeVeste Klassen’. De vraag van een patiënt is niet alleen gekoppeld aan een ziektebeeld, maar er is ook sprake van een complex van vragen en problemen die een gepaste (op maat) antwoord vragen van de zorgverleners. De zorg voor mensen met bijvoorbeeld diabetes is medisch gezien vastgelegd in standaarden en richtlijnen. Er is vaak meer aan de hand, zoals problemen met de leefstijl, de sociale omstandigheden of het welbevinden van de patiënt. Na 2008 werden ook de zogenaamde Zorgstandaarden ontwikkeld. Daarnaast ontwikkelden zich ook zorggroepen voor het aanbieden van geïntegreerde zorg voor chronische aandoeningen. De Nije Veste volgde deze ontwikkeling en er werd een contract gesloten voor GEZ (Geïntegreerde Eerstelijns Zorg) en een ketenDBC voor Diabetes. In de jaren erna is er verder gewerkt aan de uitwerking van de zorgprogramma’s. Er werd afgesproken na de opening van het Gezondheidscentrum De Nije Veste (april 2011) verder te gaan met deze ontwikkelingen (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014). Raad voor de Volksgezondheid en Zorg: Van ZZ naar GG De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) heeft in april 2010 de discussienota Zorg voor je gezondheid uitgebracht. De nota pleit voor een omslag van Zorg & Ziekte (ZZ) naar Gedrag & Gezondheid (GG). Men vindt dat burgers en patiënten zelf verantwoordelijk zijn voor hun (on)gezond gedrag en dat zij zoveel mogelijk zelf de regie moeten voeren over de zorg. Het is de taak aan GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

8


zorgprofessionals, zorgverzekeraars en werkgevers om dat te stimuleren en faciliteren. Daarnaast moet men preventie aanbieden en investeren in Zorg 2.0. Hierbij moet de rijksoverheid het voortouw nemen bij collectieve preventie. Als laatste vindt men dat een andere financiering en sturing absolute voorwaarden zijn voor een andere organisatie van de zorg. Deze uitgangspunten vormen de basis van de visie van de Stichting Oranje Veste (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014). Project NijkerkFit! De Nije Veste is van mening dat aandacht voor de leefstijl nadrukkelijk een verantwoordelijkheid is van het gezondheidscentrum, ongeacht de wijze van bekostiging. Zo is de basis ontstaan voor het project Nijkerk Fit: preventie en kans geven en inbedden in het systeem. Er is in 2012 binnen De Nije Veste een werkgroep ontstaan van enthousiaste zorgverleners en bestuurders die graag meer willen betekenen om de gezondheid van de inwoners van Nijkerk te verbeteren/bevorderen. Zo is er begonnen met het uitwerken en uitvoeren van de volgende ideeën: NijkerkFit Pilot, Beweegtuin, Persoonlijk Gezondheids Profiel, Preventieconsult, Wandelfit en Nijkerk Diabetes Challenge. Mijn opdracht gaat over de Nijkerk Diabetes Challenge, een variant op het concept van Iceland Diabetes Challenge van de Bas van de Goor Foundation (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

2.1.2. Nijkerk Diabetes Challenge De aanleiding van de Nijkerk Diabetes Challenge is een praktische aanpak van zelfmanagement voor mensen met diabetes. In januari 2014 waren 16 mensen met diabetes type 1 en type 2, in de leeftijd van 35 tot 74 jaar, gestart met als doel in de week van 7 t/m 12 juli elke dag gemiddeld 15 kilometer te wandelen. Zij hebben zich onder begeleiding van fysiotherapeuten, praktijkondersteuner (POH) en huisarts een halfjaar lang voorbereid op de Challenge. Voor de een was het doel minder afhankelijk te zijn van medicatie, een ander wilde voorkomen om een insulinegebruiker te worden. De deelnemers grepen samen de kans aan om door middel van deze uitdaging het belang van een gedragsverandering in te zien, uit te voeren en het vervolgens als ambassadeurs te willen delen met de rest van Nederland. Onderzoek Er is tijdens de voorbereiding bij de groep deelnemers regelmatig het activiteitenniveau gemeten. Daarnaast zijn ook de conditie, buikomvang, gewicht en glucosespiegel gemeten. Het activiteitenniveau is gemeten met een SenseWear. Deze is vervangen door een Garmin Vivofit. Dit is een consumentenartikel wat de volgende waarden meet: aantal stappen, afstand (kilometers), caloriegebruik, slaapritme en desnoods de hartslag. Tevens is eenmaal per maand een week lang de glucosespiegel gedurende de dag gemeten. De Nije Veste heeft geïnvesteerd in de aanpak (een investering van ongeveer 350 euro op jaarbasis):  Een Garmin Vivofit;  Een glucosemeter, prikpennetjes en teststrips;  Een Persoonlijk Gezondheids Dossier;  Coaching. Wat levert het op:  Minder medicatiegebruik, ongeveer 450 tot 600 euro per jaar;  Uitstel van insulinegebruik, ongeveer 1200 euro per jaar;  Minder noodzaak om de praktijkondersteuner (POH) te bezoeken of andere zorgverleners;  Betere beheersing van glucosewaarden. Het concept van de Nijkerk Diabetes Challenge is eenvoudig op te schalen: in 2015 100 deelnemers om uiteindelijk zeker 50 procent van de doelgroep mensen met diabetes (ongeveer 1800 personen) te bereiken. Daarnaast kan het concept ook bij andere chronische aandoeningen of leefstijl gerelateerde problematiek ingezet worden: Obesitas, Apneu, Dyspneu en Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

9


2.1.3. Iceland Diabetes Challenge De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland Diabetes Challenge van de Bas van de Goor Foundation (BVDGF). Tegelijk met de groep deelnemers in IJsland vond ook de Nijkerk Diabetes Challenge plaats. Beide groepen liepen elke dag min of meer dezelfde afstand. De deelnemers aan de Challenge in IJsland waren over het algemeen jonger dan die in Nijkerk. De Iceland Diabetes Challenge (IDC 2014) heeft als doel te laten zien dat mensen met diabetes prima topprestaties kunnen neerzetten. De Bas van de Goor Foundation wil mensen met diabetes inspireren in bewegen te komen en de positieve effecten van beweging op diabetes laten ervaren. Een actieve en gezonde levensstijl helpt om diabetes beter onder controle te houden. De BVDGF had na een uitgebreide selectie en een medische keuring, uit honderden geïnteresseerden, twaalf kandidaten gekozen. Het centrale thema van de IDC 2014 was zelfmanagement. In deze Challenge namen twaalf mensen met diabetes type 1 en 2 de regie over hun gezondheid in eigen hand. Zij hebben in IJsland de Laugavegur Trekking gevolgd die hen in zes dagen door verlaten bergachtige gebieden heeft gevoerd. De deelnemers waren op zichzelf en elkaar aangewezen en zij hebben geen hulp van buitenaf gekregen. Zij hebben zelf al hun benodigdheden en voedsel gedragen. Daarnaast manageden zij ook grotendeels hun eigen voorbereidingen (Changing Diabetes, 2014). In dit rapport wordt ook een interview opgenomen met Bas van de Goor, oprichter van de Bas van de Goor Foundation en bedenker van de Iceland Diabetes Challenge.

2.2 Kernbegrippen 2.2.1. Diabetes Een andere benaming voor diabetes is ook wel suikerziekte. De officiële naam is diabetes mellitus. Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een te hoog glucosegehalte in het bloed. Het lichaam is bij diabetes mellitus niet meer in staat om glucose goed te verwerken. De oorzaak hiervoor is dat er te weinig of geen insuline wordt aangemaakt. Het lichaam is ongevoelig geworden voor de insuline. Insuline, wat wordt aangemaakt in de alvleesklier, is nodig voor het transport uit het bloed naar de lichaamsweefsels. Het lichaam heeft bij geen of onvoldoende insuline moeite om de glucose uit het bloed te krijgen. De bloedglucosewaarden stijgen. Hierdoor ontstaan er veel klachten, waaronder complicaties van hart en vaten, zenuwen, ogen en nieren (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014). De hoeveelheid glucose in het bloed verandert steeds. Dit komt bijv. door eten, bewegen, drinken, emotie, stress of een griepje. Lage bloedglucosewaarden heet hypoglykemie (hypo). Hoge bloedglucosewaarden heet hyperglykemie (hyper) (Diabetes Fonds, 2014). Diabetes type 1 en 2 zijn de twee meest voorkomende vormen van diabetes mellitus. Zwangerschapsdiabetes kan als een aparte categorie aangeduid worden. Deze vorm van diabetes wordt overigens ook beschouwd als een risicofactor voor diabetes type 2. Daarnaast zijn er nog meer vormen van diabetes. In dit rapport worden alleen de vormen diabetes type 1 en type 2 behandeld. Dit is vanwege de doelgroep mensen met diabetes type 1 en 2 in de Challenge (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014). Diagnose op basis van bloedglucosewaarden De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de American Diabetes Association (ADA) hebben grenswaarden bepaalden, waarboven sprake is van diabetes mellitus. De huisarts gaat na hoeveel glucose er in het bloed zit om de diagnose diabetes te kunnen stellen. Dit wordt vastgesteld op de nuchtere maag of twee uur na het drinken van suikerwater. Deze laatste heet


10


een belastingtest of orale glucosetolerantietest (OGTT). Wanneer de waarde van de belastingtest sterk verhoogd is of wanneer de nuchtere glucosewaarde sterk verhoogd is, spreekt men van diabetes. Er is sprake van gestoorde nuchtere glucose (IFG) bij een verhoogde nuchtere glucosewaarde (6,1 – 7,0 mmol/liter). Men spreekt van verminderde glucosetolerantie (IGT) wanneer de belastingtest een verhoogde waarde (7,8 – 11,1 mmol/liter) laat zien. Hieruit blijkt dat zowel IFG als IGT voorstadia zijn van diabetes (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014). Diagnose op basis van HbA1c-waarden HbA1c is een maat die de gemiddelde glucosewaarden over de afgelopen 8 – 12 weken aangeeft. Dit werd tot voor kort met name gebruikt om te bekijken of een patiënt met diabetes de juiste dosering medicijnen of insuline gebruikte. Het kan dus ook gebruikt worden als een maat voor bloedsuikerregulatie. Een HbA1c van 6,5% (48 mmol/mol) of hoger kan worden gebruikt voor de diagnose diabetes. In 2011 is HbA1c opgenomen als diagnostische test door de WHO. De ADA en de International Diabetes Federation (IDF) hebben HbA1c ook als diagnostische test in hun richtlijnen opgenomen (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014). De kans is hoog dat mensen met prediabetes diabetes ontwikkelen, maar het is mogelijk om die kans met preventieve maatregelen, zoals leefstijlinterventies, te verlagen en het ontstaan uit te stellen of te voorkomen (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).

2.2.1.1. Diabetes type 1 Diabetes type 1 ontstaat als gevolg van de afbraak en verlies van insuline-producerende cellen (bètacellen) van de alvleesklier (pancreas). Hierdoor ontstaat een absoluut tekort van het hormoon insuline. Deze vorm van diabetes ontstaat in korte tijd en is het meest frequent bij kinderen tussen de 5 jaar en de puberteit. Daarnaast kan diabetes type 1 ook bij volwassenen ontstaan, maar het beloop is minder acuut en insuline is soms niet direct nodig. Symptomen De eerste tekenen van diabetes type 1 zijn vaak urineren, veel drinken en vermageren gedurende enkele weken. Daarnaast kan men last hebben van: ziek en beroerd voelen; veel honger hebben of juist helemaal niet; wazig zien; misselijkheid en overgeven. Dagelijks insuline nodig Mensen met diabetes type 1 moeten dagelijks op meerdere momenten insuline inspuiten om de bloedglucose laag genoeg te houden. Zonder toediening van insuline treedt een levensbedreigende situatie op (bijv. keto-acidose met coma als complicatie). Complicaties De meeste mensen met diabetes type 1 krijgen na een aantal jaren te maken met macro- en microvasculaire complicaties. Veel voorkomende macrovasculaire complicaties zijn harten vaatziekten. De kans op het krijgen van complicaties bij diabetes type 1 als gevolg van doorbloedingsstoornissen in de hersenen (beroerte), hart (hartinfarct) en ledematen (pijn bij het lopen) is twee tot vier maal zo groot als onder patiënten zonder diabetes mellitus. Ook treden vaak microvasculaire complicaties op als gevolg van schade aan de kleine bloedvaatjes (micro-angiopathie) van de ogen (diabetische retinopathie, blindheid), zenuwen (neuropathie) en nieren (nefropathie). Hierbij is de mate waarin afhankelijk van de duur van de diabetes mellitus en de kwaliteit van de bloedsuikerregulatie (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014). Erfelijkheid Kans op diabetes type 1: Als vader of moeder het heeft: 1-4 % Als beide ouders het hebben: 20-40 % Als broer of zus het heeft: 1-8 % GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

11


Als eeneiige tweelingbroer of –zus het heeft: 23-50 % Als neef of nicht het heeft: 1-2 % Erfelijkheid speelt bij diabetes type 1 maar een kleine rol, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht. Kinderen met een ouder met diabetes erven niet automatisch die aanleg. Daarentegen kunnen kinderen die de aanleg niet hebben geërfd, toch diabetes type 1 krijgen. Toch zijn er families waar diabetes type 1 vaak voorkomt. Hier gaat het dan waarschijnlijk om een speciale genetische subvorm van diabetisch type 1 die wel een sterk erfelijke vorm heeft. Deze aantallen zijn meegeteld voor de berekeningen van de gemiddelde kans op diabetes type 1 (Diabetes Fonds, 2014).

2.2.1.2. Diabetes type 2 Diabetes type 2 ontstaat als gevolg van stoornissen in de afscheiding van insuline en/of het niet optimaal benutten van de aanwezige insuline door weefsels (insulineresistentie). Hierbij is er sprake van een relatief tekort aan insuline. Er ontstaat op den duur een te hoog glucosegehalte in het bloed. Symptomen De eerste klachten zijn bij diabetes type 2 vaak vaag, waardoor de diabetes vaak pas na jaren herkend en gediagnosticeerd wordt. De klachten zijn veel eten, veel drinken, vaak urineren, duizeligheid en moeheid. Daarnaast hebben mensen met diabetes type 2 last van: ogen (rode/ branderige ogen, wazig zien, dubbel zien of slecht zien); slecht genezende wondjes; pijn in de benen bij het lopen; kortademigheid; infecties (die vaak terugkomen, zoals blaasontsteking). Complicaties Veelvoorkomende complicaties bij diabetes type 2 komen overeen met de gevolgen van diabetes type 1. Er treden bij diabetes type 2 ook schade op aan bloedvaten en zenuwweefsel: macro- en microvasculaire complicaties, zoals harten vaatziekten (beroerte, hartinfarct en doorbloedingsstoornissen van de benen), gezichtsstoornissen (diabetische retinopathie), nierziekten, blindheid en gevoelloosheid en/of pijn in de ledematen (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014). Behandeling De behandeling bij diabetes type 2 is vooral gericht op lichaamsbeweging en gezond eten. Daarnaast slikken ook veel mensen medicatie. Er zijn tabletten die de alvleesklier aanzetten tot het aanmaken van meer insuline. Ook schrijft de arts vaak medicijnen voor om cholesterol en bloeddruk te verlagen. Door deze behandeling wordt de kans op het krijgen van harten vaatziekten verkleind. Op dit moment komt type 2 diabetes mellitus veel vaker voor dan type 1 diabetes mellitus. Door het toenemen van de leeftijd slijt bij iedereen het lichaam, en aan de daarmee gepaard gaande achteruitgang van de lichaamsfuncties doet ook de alvleesklier mee. Een toename van het aantal mensen met diabetes type 2 staat dan ook in relatie met de vergrijzing, maar deze groep mensen heeft waarschijnlijk veel minder te maken met de gevolgen van type 2 diabetes mellitus dan bij relatief jongere mensen. Dit wordt voornamelijk geassocieerd in relatie met overgewicht, te weinig bewegen en ongezond eten (Diabetes Fonds, 2014).

2.2.1.4. Epidemiologische diagnose Levensmaten Sterfte/Mortaliteit Het gevolg van complicaties van diabetes leidt tot veel sterfgevallen, waarbij diabetes in het verleden vaak niet als doodsoorzaak werd geregistreerd. Diabetes speelt een belangrijke rol bij andere ziekten (zoals harten vaatziekten) en de sterfte als gevolg van deze ziekten. De kwaliteit van de statistiek is door deze informatie verbeterd. Er zal waarschijnlijk altijd sprake blijven van onderrapportage, omdat de arts die de overlijdensverklaring invult niet altijd weet dat de overledene diabetes had.


12


In 2011 bedroeg het aantal sterfgevallen in Nederland 2.756 (1.216 mannen en 1.540 vrouwen) waarvoor diabetes als primaire doodsoorzaak werd geregistreerd (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Levensverwachting De resterende levensverwachting voor mensen met diabetes op 45-jarige leeftijd wordt geschat op: 25 jaar voor mannen en 27 jaar voor vrouwen. Dit is in vergelijking tot mannen en vrouwen zonder diabetes respectievelijk 9 en 11 jaar korter. De resterende levensverwachting voor mensen met diabetes op 65-jarige leeftijd wordt geschat op 13 jaar voor mannen en 14 jaar voor vrouwen. Dit is in vergelijking tot mannen en vrouwen zonder diabetes respectievelijk 4 en 6 jaar korter. Een gezonde leefstijl heeft invloed op de levensverwachting. Dit houdt in dat hoe gezonder de diabetespatiënt is, des te beter is de levensverwachting (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2009). Ziektematen Incidentie Er werden 52.700 nieuwe patiënten met diabetes in 2011 gediagnosticeerd: 28.900 mannen en 23.800 vrouwen. Het betrof 3,5 per 1.000 mannen en 2,8 per 1.000 vrouwen. De incidentie nam zowel bij mannen als vrouwen toe met de leeftijd tot ongeveer 75 jaar. De incidentie nam op hogere leeftijd weer iets af. De incidentie is op alle leeftijden voor mannen hoger dan voor vrouwen. Deze schattingen van de incidentie zijn gebaseerd op het aantal nieuw gediagnosticeerde patiënten door de huisarts in één landelijk representatieve huisartsenregistratie (LINH). Hierin zijn ruim 80 huisartspraktijken geïncludeerd (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Prevalentie Er waren 834.100 mensen met diabetes op 1 januari 2011 gediagnosticeerd bij de huisarts (puntprevalentie): 415.900 mannen en 418.200 vrouwen. Het betrof 50,5 per 1.000 mannen en 49,7 per 1.000 vrouwen. Diabetes komt in de leeftijdsgroep 40 tot 75 jaar meer bij mannen voor dan bij vrouwen. Daarentegen komt diabetes in de groep 75 jaar en ouder meer bij vrouwen voor. De prevalentie is het hoogst bij mannen en vrouwen in de leeftijdsgroep 75 tot 85 jaar. Deze schattingen zijn tevens gebaseerd op het aantal gediagnosticeerde patiënten door de huisarts in één landelijk representatieve huisartsenregistratie (LINH). Het blijkt dat ongeveer 90% van de diabetespatiënten diabetes type 2 heeft. Alle overige diabetespatiënten hebben diabetes type 1. De prevalentie van diabetes op jonge leeftijd bestaat bijna volledig uit diabetes type 1. Een deel van de mensen met diabetes is niet bij de huisarts bekend. Dit is niet opgenomen in de schattingen uit de huisartsregistraties. Daarnaast komen de meeste bewoners van verpleeghuizen niet in de registraties voor. Het totale aantal mensen met diabetes ligt dus hoger. Het bleek dat ongeveer 50% van de mensen met diabetes in de jaren negentig niet gediagnosticeerd was. Uit het meest recente bevolkingsonderzoek NL de Maat (2009/2010) blijkt dit percentage nu op 25% te liggen. In de periode 2001-2011 is de prevalentie van diabetes voor mannen en vrouwen gestegen. Voor mannen is de prevalentie ruim verdubbeld en voor vrouwen met ongeveer 65% gestegen. Dit is voor een deel te verklaren door demografische ontwikkelingen: groei en vergrijzing van de bevolking. De prevalentie van diabetes mellitus is als gevolg van deze demografische ontwikkelingen in de periode 2001-2011 voor mannen met 23% en voor vrouwen met 16% gestegen. Dit is voor het grootste deel te verklaren door epidemiologische ontwikkelingen, zoals: toename in overgewicht, actievere opsporing door huisartsen en een langere overleving. De prevalentie is in de periode 2001-2011 als gevolg van epidemiologische ontwikkelingen voor mannen met 67% gestegen en voor vrouwen met 42% (allebei significant) (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).


13


Mogelijke verklaringen voor de stijging van de prevalentie en de incidentie zijn:  Toename van het aantal mensen met overgewicht (verminderde lichamelijke activiteit of veranderingen in de voeding);  Actievere opsporing van diabetes bij mensen door huisartsen;  Mensen zijn door campagnes meer alert geworden op signalen van diabetes. Hierdoor gaan zij sneller naar de huisarts. Maten voor ‘medische consumptie’ Zorggebruik In 2010 waren er 11.638 klinische opnamen met diabetes als hoofdontslagdiagnose met 96.552 opnamedagen. Hierbij was de gemiddelde opnameduur 8,3 dagen. Het aantal dagbehandelingen was 7.357. Deze getallen geven echter het aantal opnamen weer en niet het aantal opgenomen personen. Hierbij kan het aantal opnamen hoger zijn dan het aantal opgenomen personen, omdat een persoon met diabetes per jaar vaker opgenomen kan zijn (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Kosten In 2011 waren de kosten voor diabeteszorg 1,7 miljard euro. De kosten voor diabeteszorg maakten in totaal 1,9% uit van de totale kosten voor de gezondheidszorg in Nederland. Er wordt 37% van de kosten voor diabetes uitgegeven aan genees- en hulpmiddelen, 22% aan eerstelijnszorg, 11% aan ziekenhuiszorg en 27 % aan ouderenzorg. Van de totale kosten voor diabetes in 2011 ging 54% naar de zorg voor vrouwen en 46% naar de zorg voor mannen. De meeste kosten voor diabeteszorg worden gemaakt in de leeftijdsgroep 50 tot 90 jaar. Mensen met diabetes die moeite hebben met ‘zelfmanagement’, het zelf zorgen voor je gezondheid, gebruiken tussen de 1500 en 2000 euro per jaar meer aan zorg (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Maten voor hoe gezond men zich voelt (ervaren gezondheid) Ervaren gezondheid Mensen met diabetes ervaren gemiddeld hun kwaliteit van leven slechter dan mensen zonder chronische aandoening. Daarentegen is de kwaliteit van leven van diabetespatiënten beter dan die van mensen met epilepsie, longziekten en multiple sclerose. Een belangrijke voorspeller van vroegtijdige sterfte bij mensen met diabetes blijkt het ervaren van kwaliteit van leven. Bloedglucosewaarden beïnvloeden de kwaliteit van leven van mensen met diabetes. Lage bloedglucosewaarden gaan gepaard met verschijnselen zoals zweten, honger, tintelingen in handen, hartkloppingen, wazig of dubbelzien, wisselend humeur en hoofdpijn. De angst voor deze klachten en de invloed hiervan op bijv. het functioneren op het werk of rijvaardigheid hebben een negatieve impact op de kwaliteit van leven. Daarnaast hangt de kwaliteit van leven en het ervaren van de gezondheid ook samen met complicaties en de aanwezigheid van andere aandoeningen (comorbiditeit). Zo komt bijv. depressie bijna twee keer zo vaak voor bij mensen met diabetes (18%) dan bij mensen zonder diabetes (10%) (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).


14


2.2.1.5. Model van Lalonde Endogene, biologische factoren (Human biology) Diabetes type 1 – auto-immuniteit Diabetes type 1 wordt beschouwd als een autoimmuunziekte. Dit houdt in dat het immuunsysteem de lichaamseigen cellen beschadigt. Daarnaast kan dit type diabetes optreden als gevolg van interacties tussen genetische factoren en omgevingsfactoren als virussen en voeding. Dit leidt tot beschadiging van de bètacellen in de eilandjes van Langerhans van de alvleesklier (pancreas) door het immuunsysteem. Hierdoor wordt de insulineproductie ontoereikend (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Diabetes type 1 – betrokken genen immunologische functie Ook verschillende genen uit de MHC-regio (MHC = major histocompatibility complex) bepalen het grootste deel van het genetisch risico op diabetes type 1. Deze genen coderen bij de mens voor HLApresenterende eiwitten (HLA = human leukocyte antigen). Dit is een eiwit (antigeen) dat op alle lichaamscellen aanwezig is. Daarnaast helpt dit eiwit het immuunsysteem om lichaamseigen cellen te onderscheiden van niet-lichaamseigen cellen. De genen uit de MHC-regio verklaren deels de rol van ontsteking van de bètacellen, alsmede de interacties tussen aangeboren en verworven immuniteit (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Diabetes type 2 – relatie tussen risicofactoren en insulineresistentie Veel mensen hebben meerdere risicofactoren tegelijk. Daarnaast komen in hoog risicogroepen risicofactoren over het algemeen vaker voor. De risicofactoren betreffende persoonsgebonden factoren zijn: genetische factoren (diverse genen, deels onbekend welke); familiegeschiedenis (hoger risico bij 1e of 2e graad familielid met diabetes); etniciteit (hoger risico in bepaalde etnische groepen); overgewicht (obesitas en abdominale vetverdeling). De interacties tussen risicofactoren spelen een rol bij het geleidelijk opbouwen van ongevoeligheid voor insuline. Dit geldt tevens voor de bijbehorende hoge glucosegehalten in het bloed (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Diabetes type 2 – betrokken genen bij insulineproductie en overgewicht Betrokken genen die van invloed zijn op het ontstaan van diabetes type 2 spelen vooral een rol bij de vorming en het functioneren van bètacellen in de alvleesklier, ‘nuchtere’ glucosegehalten en overgewicht. De schattingen van het aantal betrokken genen lopen uiteen van circa achttien tot meer dan vijftig. Voor diabetes type 2 kunnen slechts enkele procenten (ongeveer 4%) van het totale risico verklaard worden door alle bekende genetische variaties samen (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Diabetes type 2 – overgewicht belangrijke risicofactor Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van diabetes type 2 bij volwassenen. De grootte van dit risico is afhankelijk van de mate van overgewicht en de vetverdeling. Zo is bijv. buikvet slechter dan vet op de heupen. De relatie tussen overgewicht en diabetes type 2 wordt deels toegeschreven aan stoffen die via het (overtollig) vetweefsel in de circulatie terechtkomen (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Omgeving (Environment) Fysieke omgeving De gemeente Nijkerk is een robuuste randgemeente gelegen aan de rand van de Randstad en grenzend aan de prachtige natuur van de Veluwe. De gemeente Nijkerk bestaat uit de kernen Nijkerk, GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

15


Nijkerkerveen en Hoevelaken. De gemeente telt bijna 40.000 inwoners. Nijkerk heeft naast de gezellige woonkernen ook een mooi buitengebied. Nijkerk is een ontwikkelgemeente: een groeiende gemeente waar nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen worden gebouwd. Ook houdt de gemeente bij het bouwen rekening met duurzaamheid en energiezuinigheid. Dit doet de gemeente om het woon- en leef comfort zo veel mogelijk te optimaliseren en het milieu te sparen (Gemeente Nijkerk, 2014). De natuur in de gemeente Nijkerk heeft prachtige landschappelijke waarden. De gemeente vindt een goed milieu belangrijk. Zij zet zich in voor energiebesparing en gebruik van duurzame energie. Daarnaast houdt zij zich bezig met leefbaarheid (geluid, afval, natuur en landschap en dergelijke), duurzaamheid (bijv. bij bouwen) en verantwoordelijkheid (van de gemeente, inwoners en ondernemers) (Gemeente Nijkerk, 2014). De luchtkwaliteit voldoet aan de huidig geldende wettelijke normen voor luchtkwaliteit. De raad heeft in augustus 2012 kennis genomen. Er werd vastgesteld dat er in 2011 zowel voor NO2 als voor fijnstof geen overschrijdingen zijn gemeten. Vanaf 1 januari 2015 gaat er echter voor NO2 wel een lagere (strengere) grenswaarde gelden. Dit houdt in: 40 i.p.v. 60 microgram per m3 lucht. Volgens de modellen van de overheid (nationaal samenwerkingsprogramma lucht) zou ook deze nieuwe norm in 2015 gehaald moeten worden. Dit wordt ook voor fijnstof verwacht, omdat er in de toekomst steeds meer gebruik wordt gemaakt van schonere motoren. De norm voor fijnstof wordt per 2015 verlaagd van 40 tot 25 microgram per m3 lucht. De kwaliteit van het water voldoet tevens aan de wettelijke normen (Gemeente Nijkerk, 2014). Bijna 90 procent van de inwoners van de gemeente Nijkerk voelt zich veilig in de gemeente Nijkerk. Bij het veiligheidsbeleid van de gemeente worden inwoners, maatschappelijke organisaties, scholen en het bedrijfsleven (inclusief horeca) zoveel mogelijk betrokken (Gemeente Nijkerk, 2014). Nijkerk ligt centraal in het land, tussen enkele grote snelwegen. De gemeente is per auto goed te bereiken. Daarnaast is er ook een station in Nijkerk, waardoor Nijkerk ook met de trein goed bereikbaar is. De wegen binnen Nijkerk worden goed op peil gehouden. Ook heeft de fietser veel mogelijkheden in de gemeente (Gemeente Nijkerk, 2014). Sociale omgeving De groep van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 bestond uit 16 personen. Het voordeel hiervan was dat de deelnemers veel steun aan elkaar hadden. Wat iemand in zijn eentje misschien niet kan, kan hij door een gezamenlijke inspanning misschien wel. Op die manier kan de sociale omgeving een positieve invloed hebben op de gezondheid. Leefstijl (Lifestyle) De leefstijl heeft invloed op de gezondheid. Zo zijn ongezonde voeding (met te veel verzadigd vet en onvoldoende voedingsvezels) en lichamelijke inactiviteit, onafhankelijk van het lichaamsgewicht, belangrijke beïnvloedbare risicofactoren voor diabetes. Daarnaast verhoogt roken het risico op diabetes in geringe mate. Het risico op diabetes lijkt door matig gebruik van alcohol en koffie te verminderen. Tot slot hebben vrouwen die ooit zwangerschapsdiabetes hebben gehad, een hoger risico op het krijgen van diabetes type 2 later in het leven (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Zorg (Health Care Organization) De doelgroep van de Challenge maakt gebruik van de zorg in Gezondheidscentrum De Nije Veste. De medische zorg is beschikbaar in de vorm van een multidisciplinair aanbod. De huidige maatschappij en moderne patiënt vragen om goede zorg, maar ook om snel toegankelijke zorg. Daarvoor is het nodig dat mensen met diabetes weten bij wie zij hulp moeten zoeken. Gezondheidscentrum De Nije Veste biedt dit dan ook aan: kwalitatieve en uitgebreide zorg onder één dak. Het centrum hoopt door deze bundeling van zorg onder één dak een goede service te bieden. Daarnaast leidt onderlinge samenwerking tot een goede kwaliteit en deskundigheid. GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

16


Diabeteszorg op maat In de organisatie is er sprake van een zorggroep. De samenwerkende zorgverleners hebben binnen de zorggroep een zorgprogramma samengesteld. Zo is er met elkaar afgesproken wie welk aandeel levert in de totale behandeling, hoe de zorgverleners naar elkaar kunnen verwijzen, op welke manier de zorg wordt getoetst en hoe deze steeds aangepast wordt aan de nieuwste wetenschappelijke kennis. Zo worden de afspraken binnen de zorggroep vastgelegd in een Zorgcontract. Het doel van De Nije Veste is om alle zorgverzekeraars te contracteren zodat zij in staat is om de beste chronische diabeteszorg in de regio te kunnen leveren (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2015). De voordelen van het diabetes zorgprogramma in De Nije Veste zijn:  Door een goede samenwerking zijn de zorgverleners in het centrum (praktijkondersteuners, diëtisten, diabetesverpleegkundigen, podotherapeuten, optometristen en specialisten) in staat de diabetespatiënt de beste zorg op maat te bieden;  Het team van zorgverleners heeft een goed overleg met elkaar zodat alle zorgverleners weten hoe het met de patiënt gaat;  De behandelafspraken worden qua volgorde en timing goed op elkaar afgestemd;  De patiënt heeft één aanspreekpunt voor het zorgprogramma. Er wordt samen met de patiënt een persoonlijk behandelplan gemaakt. Daarin staat de stem van de patiënt met diabetes centraal. Hierin worden de persoonlijke doelen aangegeven. Het aanbod van de diabeteszorg binnen de zorggroep bestaat uit:  Vier keer per jaar controle door de praktijkondersteuner (het meten van de bloeddruk, gewicht en bloedsuiker en algemene check van het welbevinden);  Eenmaal per jaar een jaarcontrole door de praktijkondersteuner in combinatie met de huisarts (het onderzoeken van het hart/longen, bloedvaten en voeten en algemene check van het welbevinden);  Eenmaal per jaar bloedprikken door het laboratorium waarmee de gemiddelde bloedsuiker (HbA1c), nierfuncties en cholesterol worden gecontroleerd;  Minimaal één keer per jaar voorlichting en advies van de diëtiste;  Specialistische controle bij of ter voorkoming van complicaties. Het behandelteam bestaat uit: de patiënt; de huisarts; de praktijkondersteuner; de apotheek; de diëtist; de podotherapeut; de oogarts/optometrist; de medisch specialist (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2015).

2.2.2. Zelfmanagement 2.2.2.1. Definities van gezondheidsvaardigheden Er zijn grote gezondheidsverschillen in Nederland. Zo zijn er diverse bevolkingsgroepen: mensen met een andere culturele achtergrond, laaggeletterden, ouderen en mensen met een lage sociaaleconomische status. Zij hebben vaak te maken met gezondheidsachterstanden. Voor deze mensen kan het moeilijk zijn zich staande te houden in de gezondheidszorg. Zij hebben o.a. moeite met: het begrijpen van informatie en voorlichting van hun zorgverleners; het vinden van hun weg in de zorg; zelf managen van chronische aandoeningen. Het gevolg hiervan is meer ziekte en sterfte. Het is noodzakelijk bepaalde vaardigheden te bezitten voor het realiseren van toegang tot zorg, het verkrijgen van informatie over gezondheid en het begrijpen en toepassen van die informatie in de eigen gezondheidssituatie. In de literatuur wordt in dit kader het begrip ‘health literacy’ veel gebruikt. Het Nederlandse woord voor health literacy is ‘gezondheidsvaardigheden’. Er zijn verschillende definities voor ‘gezondheidsvaardigheden’. De werkdefinitie van gezondheidsvaardigheden van de NIGZ wordt binnen het Zelfmanagement Programma NPCF-CBO als volgt gehanteerd: “Het geheel van vaardigheden of competenties van een individu om in diverse situaties en in verschillende rollen mondelinge, schriftelijke en audiovisuele informatie over gezondheid, zelfzorg en GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

17


voorzieningengebruik te kunnen en willen verkrijgen, begrijpen en gebruiken op een manier die bijdraagt aan een betere gezondheid van zichzelf en anderen (Zelfmanagement, 2014).” Het begrip ‘gezondheidsvaardigheden’ wordt in de literatuur verschillend uitgelegd. De themagroep heeft binnen het zelfmanagement programma ‘lage gezondheidsvaardigheden’ op basis van een literatuursearch naar relevante artikelen de gangbare definities van de begrippen ‘health literacy’ en ‘gezondheidsvaardigheden’ verzameld. Dit wordt nader toegelicht (Zelfmanagement, 2014). The American Medical Association (AMA) De AMA omschrijft health literacy als: “Een geheel van vaardigheden, inclusief het vermogen basale leesvaardigheden- en numerale taken uit te voeren, welke nodig zijn om te kunnen functioneren in de gezondheidszorgomgeving.” Binnen deze definitie worden patiënten met adequate gezondheidsvaardigheden in staat geacht gezondheidsinformatie te lezen, te begrijpen en er op te acteren. Daarnaast wordt de focus gelegd op patiënten in een gezondheidszorgsituatie en hun begripsvermogen ten aanzien van de informatie die in die gezondheidszorgsituatie door hulpverleners wordt verstrekt. Dit maakt de AMA-definitie een relatief smalle definitie van health literacy (Ishikawa & Yano, 2014). The National Library of Medicine (NLM) De NLM (uit de VS) heeft de definitie van de AMA aangepast. Zij omschrijven de gezondheidsvaardigheden als: “De mate waarin individuen het vermogen hebben basale gezondheidsinformatie en –zorg te verwerken, te begrijpen en te verkrijgen teneinde geschikte beslissingen ten aanzien van de gezondheid te kunnen maken”. Het Amerikaanse Institute of Medicine (IOM) hanteert deze definitie ook. Daarentegen is de IOMdefinitie ook bedoeld voor individuen die zich niet in gezondheidszorg-settings bevinden. Daarmee heeft deze definitie een bredere scope (Paasche-Orlow, Parker, Gazmararian, Nielsen-Bohlman, & Rudd, 2014). The World Health Organization (WHO) De WHO stelt een nog bredere definitie voor. De WHO omschrijft health literacy als: “De cognitieve en sociale vaardigheden welke de motivatie en het vermogen van individuen bepalen om toegang te verkrijgen tot, het begrijpen van en het gebruiken van informatie op een manier die een goede gezondheid bevordert en onderhoudt”. Deze definitie suggereert dat health literacy tevens het bereiken van een bepaald niveau van kennis, vertrouwen en persoonlijke vaardigheden omvat, om actie te ondernemen en om de eigen gezondheid en die van de omgeving te verbeteren door het veranderen van de persoonlijke levensstijlen en de leefomgeving. Dit houdt in dat health literacy bepalend is in de empowerment van patiënten. In tegenstelling tot de voorgaande definities legt de WHO de focus ook op sociale vaardigheden om te kunnen interacteren met andere mensen en de omgeving. Oftewel, de focus wordt gelegd op communiceren, organiseren en onderhandelen, elementen die nodig zijn om beslissingen in de praktijk te brengen. Daarnaast refereert de definitie naar motivatie als aanvulling op vermogen (Ishikawa & Yano, 2014). Nutbeam Nutbeam omschrijft health literacy als: “De cognitieve en sociale vaardigheden die de motivatie en het vermogen bepalen van individuen om toegang te verkrijgen tot het begrijpen en gebruiken van informatie op manieren die een goede gezondheid bevorderen en onderhouden.” In de uitwerking van de definitie van health literacy wordt door Nutbeam een onderscheid gemaakt tussen functionele, interactieve en kritische gezondheidsvaardigheden. Dit wordt nader toegelicht: 1. Functionele gezondheidsvaardigheden omvat basisvaardigheden in lezen en schrijven gericht op informatie over gezondheid; GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

18


2. Interactieve gezondheidsvaardigheden omvat de cognitieve vaardigheden en sociale vaardigheden die nodig zijn om informatie te verkrijgen en te begrijpen en om nieuwe informatie toe te passen in veranderende omstandigheden; 3. Kritische gezondheidsvaardigheden omvat de gevorderde cognitieve vaardigheden die samen met sociale vaardigheden worden toegepast om informatie kritisch te analyseren en te gebruiken (Nutbeam, 2014). Conclusie definities van gezondheidsvaardigheden met betrekking tot mensen met diabetes Gezondheidsvaardigheden kunnen met een (chronische) ziekte helpen bij het zelf managen van hun ziekte. De definitie van zelfmanagement wordt omschreven als: “Het individuele vermogen om goed om te gaan met de symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties van de chronische aandoening en de daarbij behorende aanpassingen in leefstijl, zodat men in staat is om zelf de gezondheidstoestand te monitoren en de cognitieve, emotionele en gedragsmatige reacties te vertonen die bijdragen aan een bevredigende kwaliteit van leven.” Amerikaans onderzoek bij diabetespatiënten toont aan dat mensen met weinig gezondheidsvaardigheden minder kennis over (de behandeling van) diabetes, meer moeite hebben met het interpreteren van bloedsuikerwaarden en doseerschema’s, moeite hebben met het stellen van de juiste vragen aan zorgverleners en het implementeren van een gezonde leefstijl. Het nemen van geïnformeerde beslissingen over gezondheid vindt niet alleen plaats binnen de gezondheidszorg. Mensen nemen ook buiten de zorg beslissingen over hun gezondheid, bijv. ten aanzien van beweging of voeding (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).

2.2.2.2. Ondersteun zelfmanagement van chronisch zieken Zelfmanagement vraagt om een gezamenlijke aanpak tussen de zorgverleners en patiënt. Bij zelfmanagementondersteuning gaat het er vooral om dat er in de organisatie gewerkt wordt in teamverband. Het team moet balans brengen in het medisch handelen en het gezamenlijk voorbereiden en uitvoeren. Er is een stappenplan opgesteld om zelfmanagementondersteuning in te bedden in de zorg voor de patiënt (Vilans, 2011). Werkwijze van het stappenplan voor het team: Voorwaarden voor zelfmanagement benoemen; Plan van Aanpak opstellen; Plan van Aanpak uitvoeren; Werking van zelfmanagement in de praktijk evalueren. Het stappenplan zelfmanagementondersteuning bestaat uit drie delen: Voorbereiding; Uitvoering; Evaluatie en bijstelling. De drie delen bestaan uit tien stappen. Een weergave van het stappenplan staat in de bijlage van dit rapport. Conclusie stappenplan zelfmanagementondersteuning met betrekking tot mensen met diabetes Zelfmanagement vraagt om gedragsverandering. Niet iedere diabetespatiënt is een goede zelfmanager. Dit verschilt per persoon en per fase van zijn aandoening. Hierbij spelen ook progressie van de ziekte, levensfase en veranderende persoonlijke omstandigheden een rol. Zo is het belangrijk dat de deelnemers van de Challenge en de zorgverleners samen oplossingen bedenken voor praktische bezwaren. Dit verbetert de samenwerking. Daarnaast is het belangrijk dat zorgverleners onderling openheid van zaken voorop stellen. Met behulp van het stappenplan kan de informatie- en kennisoverdracht tussen de zorgverlener en de patiënt verbeterd worden, maar ook tussen de zorgverleners onderling. Door voortdurend in te schatten wat haalbaar is, maakt het behalen van de gezondheidsdoelen van de patiënt realistischer. Het begeleiden van zelfmanagement bij de patiënt, GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

19


leidt tot: om te gaan met symptomen en de voorgeschreven behandeling; de benodigde aanpassingen door te voeren in leefstijl en werk; sociale relaties met familie en vrienden te onderhouden; relaties met professionals te managen; om te gaan met een onzekere toekomst; een positief zelfbeeld te behouden (Vilans, 2011). In hoofdstuk 2.3 wordt er dieper ingegaan op het onderwerp gedragsverandering.

2.2.2.3. Motivaction – doelgroepbenadering bij innovaties in zorg en preventie Patiënten worden vooral vanuit de individuele aandoening benaderd en niet vanuit ‘heel de mens’. Daarnaast wordt er nog te vaak vanuit dé patiënt geredeneerd, alsof iedereen hetzelfde denkt en dezelfde behoeftes heeft. Er moet op een andere manier naar patiënten worden gekeken om goede zorg te kunnen verlenen. Motivaction beschrijft acht typen zorgcliënten aan de hand van het zogenaamde ‘Mentality-model’. Het Mentality-model is op eigen initiatief ontwikkeld door onderzoeksbureau Motivaction. Motivaction is een fullservice onderzoeksbureau dat voor zijn opdrachtgevers kwalitatieve en kwantitatieve onderzoek specialismen combineert met kennis van organisaties en de omgeving waarin deze actief zijn. Het Mentality-model groepeert mensen naar hun levensinstelling en hun persoonlijke waarden. Uit dit Mentality-onderzoek blijkt dat de Nederlandse samenleving in te delen is in acht sociale milieus. De acht sociale milieus hebben voor deze uitgave een eigen naam gekregen die past bij hun houding tegenover zorg (Verheggen, 2013). De sociale milieus kunnen globaal worden ingedeeld aan de hand van drie waardenoriëntaties:  Een traditionele waardenoriëntatie die zich kenmerkt door de waarde ‘behouden’;  Een moderne waardenoriëntatie die zich kenmerkt door de waarden ‘bezitten’ en ‘verwennen’;  Een postmoderne waardenoriëntatie die zich kenmerkt door de waarden ‘ontplooien’ en ‘beleven’. In Nederland worden de volgende typen zorgcliënten onderscheiden:  Volgzame zorgcliënten (16%) ‘De moralistische, plichtsgetrouwe en de op status-quo gerichte burgerij die vasthoudt aan tradities en materiële bezittingen.’  Consumptiegerichte zorgcliënten (22%) ‘De conformistische, statusgevoelige burgerij die het evenwicht zoekt tussen traditie en moderne waarden als consumeren en genieten.’  Gemaksgerichte zorgcliënten (10%) ‘De impulsieve en passieve consument die in de eerste plaats streeft naar een onbezorgd, plezierig en comfortabel leven.’  Luxegerichte zorgcliënten (8%) ‘De liberaal-conservatieve maatschappelijke bovenlaag die alle ruimte wil geven aan technologische ontwikkeling, maar die zich verzet tegen sociale en culturele vernieuwing.’  Resultaatgerichte zorgcliënten(13%) ‘De carrièregerichte individualisten met een uitgesproken fascinatie voor sociale status, nieuwe technologie, risico en spanning.’  Kwaliteitsgerichte zorgcliënten (10%) ‘De open en kritische wereldburgers die postmoderne waarden als ontplooien en beleven integreren met moderne waarden als maatschappelijk succes, materialisme en genieten.’  Eigenzinnige zorgcliënten (11%) ‘De pioniers van de beleveniscultuur, waarin experimenteren en het breken met morele en sociale conventies doelen op zichzelf zijn geworden.’ GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

20




Maatschappijkritische zorgcliënten (10%) ‘De maatschappijkritische idealisten die zichzelf willen ontplooien, zich verzetten tegen sociaal onrecht en opkomen voor het milieu.’

De acht typen zorgcliënten zijn teruggebracht tot drie op zorggebied sterk onderscheidende segmenten om de hoofdlijnen duidelijker zichtbaar te maken. De drie segmenten zijn: 1. Minder zelfredzame zorgcliënten 2. Pragmatische zorgcliënten 3. Maatschappijkritische zorgcliënten Minder zelfredzame zorgcliënten (1) In dit segment behoren de volgzame, de consumptiegerichte en de gemaksgerichte zorgcliënten. De zorgcliënten in deze groep zijn het minst tevreden met hun huidige gezondheidstoestand. De vraag naar zorg is in het algemeen relatief hoog en de informatie over zorg moet eenvoudig zijn. Daarnaast zijn de minder zelfredzamen meer lokaal georiënteerd. Zij hebben een voorkeur voor zorgvoorzieningen bij hen in de buurt en zij hebben een wat passieve houding ten aanzien van de zorg. De betalingsbereidheid voor extra’s in de zorg is laag tot gemiddeld. De samenstelling van het minder zelfredzame segment zal in de komende 15 jaar veranderen: het aantal volgzame zorgcliënten zal sterk afnemen, terwijl het aantal gemaksgerichte zorgcliënten zal toenemen (Verheggen, 2013). Pragmatische zorgcliënten (2) In dit segment behoren de luxegerichte, de resultaatgerichte, de kwaliteitsgerichte en in iets mindere mate de eigenzinnige zorgcliënten. Over het algemeen is men meer tevreden over de huidige gezondheidstoestand dan de minder zelfredzame zorgconsument. De kerngroepen binnen dit segment zijn zelfredzaam en veeleisend. Daarnaast willen de zorgconsumenten gebruik kunnen maken van de nieuwste medische technologieën. Hierbij staat de kwaliteit van het zorgaanbod voorop. Ze zijn bereid meer te betalen voor extra’s in de zorg. Ook zal men ook zelf actief op zoek gaan naar betrouwbare informatie op zorggebied en men heeft weinig moeite met toenemende keuzemogelijkheden in de zorg. Bovendien heeft de pragmatische zorgcliënt geen moeite om elders (in het buitenland) een medische behandeling te ondergaan. In de komende 15 jaar zal de omvang van dit segment toenemen. Hierdoor zal wellicht meer vraag ontstaan naar de behandelingen waarin de nieuwste medische technologieën gebruikt gaan worden. Daarnaast zal dit segment meer eisen gaan stellen ten aanzien van snelle behandelingsmethodes en luxe voorzieningen (Verheggen, 2013). Maatschappijkritische zorgcliënten (3) Dit segment kan geplaatst worden tussen de bovengenoemde segmenten. Het segment van de maatschappijkritische zorgcliënten is kritischer en mondiger dan de minder zelfredzame zorgconsument. Tegelijk is dit segment een tegenstander van te veel individualisering (in de zorg). Verder is men minder technologisch en materialistisch ingesteld dan de pragmatische zorgconsument. Doorgaans hebben maatschappijkritische zorgcliënten een gezonde levensstijl. Zij zijn tevreden over hun gezondheidstoestand en zij zoeken naar betrouwbare en verdiepende informatie. Daarnaast willen zij graag veel keuzevrijheid en inspraak hebben ten aanzien van zorginstellingen en behandelaars. De betalingsbereid voor extra’s in de zorg is bij deze groep laag tot gemiddeld. In de komende 15 jaar zal de samenstelling van deze groep ongeveer gelijk blijven, maar daarna in omvang afnemen (Verheggen, 2013).


21


2.2.3. Preventie Beleid - diabetes Het ministerie van VWS bepaalt het nationale beleid voor diabetespreventie. Daarnaast heeft het ministerie van VWS diabetes aangewezen als een prioritaire ziekte en speerpunt voor beleid. In Nederland is een aantal organisaties actief in de zorg voor diabetes en de preventie van diabetes. De Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) verzorgt de actualisering van de Zorgstandaard diabetes. Daarnaast coördineerde het NDF het Nationaal Actieprogramma Diabetes (NAD) van 2009 tot 2013. Het Diabetes Fonds (DF) financiert wetenschappelijk onderzoek naar het ontstaan en de behandeling van diabetes. Ook geeft het fonds voorlichting over diabetes. De Diabetesvereniging Nederland (DVN) is een patiëntenvereniging die collectieve belangen van diabetespatiënten behartigd, educatie verzorgt en contact met lotgenoten faciliteert (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2015). De definitie van preventie: “Het nemen van maatregelen of het uitvoeren van interventies met als doel de gezondheid te bevorderen en ziekten of gezondheidsproblemen te voorkomen dan wel uit te stellen, en zodoende gezondheidswinst te bereiken” (NIVEL, 2012). Preventie kan zich richten op een individu, maar ook op een collectief of subpopulatie in de bevolking. Preventie is onder te verdelen in vier niveaus (NIVEL, 2012): 1) Universele preventie – richt zich op de algemene bevolking die niet gekenmerkt wordt door een verhoogd risico op ziekte. Universele preventie heeft tot doel de kans op het ontstaan van diabetes of risicofactoren van diabetes te verminderen; 2) Selectieve preventie – richt zich op (hoog)risicogroepen in de bevolking. Selectieve preventie heeft tot doel de gezondheid van specifieke risicogroepen te bevorderen door het uitvoeren van specifieke lokale, regionale of landelijke preventieprogramma’s. Het opsporen en toeleiden naar de zorg is onderdeel van zo’n programma. 3) Geïndiceerde preventie – richt zich op individuen die veelal nog geen diagnose diabetes hebben, maar wel risicofactoren of symptomen van diabetes. Geïndiceerde preventie heeft tot doel het ontstaan van diabetes of verdere gezondheidsschade te voorkomen door een interventie resp. behandeling. 4) Zorggerelateerde preventie - richt zich op individuen met diabetes. Deze preventie heeft tot doel het individu te ondersteunen bij zelfredzaamheid, ziektelast te reduceren en ‘erger’ (complicaties) te voorkomen. Preventie – diabetes type 2 De preventie van diabetes type 2 richt zich vooral op leefstijlfactoren. De preventie van diabetes type 2 is in 2012 in de ‘Zorgstandaard diabetes’ opgenomen. Daarnaast zijn er vele initiatieven die zich richten op een gezonde leefstijl en het bereiken van een gezond gewicht. De initiatieven zijn voornamelijk bedoeld voor (hoog)risicogroepen, zoals: mensen met prediabetes, mensen met een hoog risico op harten vaatziekten of mensen met overgewicht. De bekendste Nederlandse leefsijlinterventie voor mensen met prediabetes vond plaats als onderdeel van de studie ‘SLIM’ (Study on Lifestyle intervention and Impaired glucose tolerance Maastricht) (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2015). Men kan de kans op diabetes type 2 verkleinen door in beweging te blijven, een gezond gewicht te hebben, verstandig te eten en te stoppen met roken. In hoofdstuk 2.2.4. Sport en bewegen en 2.2.5. Voeding komen de bovengenoemde onderdelen uitgebreid aan bod. Preventie – diabetes type 1 Diabetes type 1 lijkt (nog) niet te voorkómen. Er is preventie van de auto-immuun reactie tegen de betacellen (de cellen die insuline produceren) nodig, bijv. door middel van immuuntherapie. Verschillende studies richten zich voornamelijk hierop, zoals bijv.: European Nicotinamide Diabetes Intervention Trial (ENDIT). Er zijn ook andere studies naar de preventie van diabetes type 1, zoals bijv.: The Trial to Reduce IDDM in the Genetically at Risk (TRIGR). Deze richten zich op


22


omgevingsfactoren, bijv. het tijdstip van introductie of het weglaten van de introductie van koemelk in het voedingspatroon van zuigelingen (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2015).

2.2.4. Sport en bewegen Beweegnormen De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) is vooral gericht op het onderhouden van de gezondheid. De norm definieert een minimaal niveau van bewegen dat nodig is om de gezondheidswinst te behalen. De NNGB is voor de leeftijdsgroepen verschillend (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015): Jeugdigen (4-17 jaar) Dagelijks (zomer en winter) minimaal één uur tenminste matige lichamelijke activiteit 5 MET (Metabolic Equivalent of Task) tot 8 MET (bijv. hardlopen 8 km/uur). Minimaal twee keer per week kracht-, lenigheid- en coördinatieoefeningen voor het verbeteren of handhaven van de lichamelijke fitheid (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015). Volwassenen (18-55 jaar) Dagelijks (zomer en winter) minstens een half uur minimaal matig intensieve lichamelijke activiteit (tussen de 4 en 6,5 MET), op minimaal 5 dagen per week. Matig lichamelijk actief betekent voor volwassenen bijv. stevig wandelen (5 km/uur) of fietsen (16 km/uur) (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015). Ouderen (55+) Een half uur matig intensief bewegen (tussen 3 en 5 MET) op minimaal 5, maar liefst 7 dagen per week. Voor niet-actieven, met of zonder beperking, is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging zinvol, onafhankelijk van intensiviteit, type, kracht en frequentie (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015). Krachtnorm Er geld voor ouderen ook nog een krachtnorm: minimaal twee keer per week krachtoefeningen (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015). Fitnorm De oudere Fitnorm geeft aan welk niveau gewenst is om de cardiovasculaire conditie op peil te houden. Voor alle leeftijdscategorieën geldt dat men ten minste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve activiteit verricht (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015). Het belang van bewegen voor mensen met diabetes De voordelen van beweging bij diabetes zijn: fitter blijven; de bloedsuiker stabiel houden (lichamelijk en geestelijk beter voelen); minder kans op bijkomende lichamelijke gevolgen van diabetes (complicaties); vaak minder medicijnen nodig (Diabetes Fonds, 2015). Lichaamsbeweging heeft dezelfde positieve effecten bij mensen met diabetes als bij gezonde mensen. Regelmatig bewegen kan leiden tot een verbetering van het maximaal aeroob duuruithoudingsvermogen, een afname van overgewicht, een vergroting van de spierkracht, een verhoging van het algemeen welbevinden en een verbetering van het balansgevoel. Ook neemt het risico op het ontstaan van bijv. harten vaatziekten en botontkalking af. Bovendien geldt dat voor de patiënt met diabetes type 2 lichamelijke activiteit een gunstige invloed heeft op de preventie en het beloop van de ziekte: direct via verbetering van de insulinegevoeligheid, glucosetolerantie en glucosemetabolisme en indirect via veranderingen in lichaamssamenstelling en gewicht (Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie , 2015). De relatie tussen beweging en diabetes heeft te maken met de verbranding van suikers in de ‘energiecentrales’ van de lichaamscellen, de mitochondriën. De mitochondriën werken bij mensen met diabetes type 2 minder goed, waardoor het lichaam minder goed reageert op insuline (dat de GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

23


bloedsuiker verlaagt). Het gevolg hiervan is: er blijft te veel bloedsuiker in het bloed zitten (Diabetes Fonds, 2015). Er is buiten de insulineroute nog een manier om de bloedsuiker te verlagen: via de zogeheten AMPKmoleculen. Deze geven spieren rechtstreeks een signaal om bloedsuiker te verbranden, zonder de tussenkomst van insuline. Beweging activeert de AMPK-moleculen. Dit is de reden dat beweging voor diabetes type 2 belangrijk is. Het zorgt voor meer en betere mitochondriën (Diabetes Fonds, 2015).

2.2.5. Voeding Voeding en gewicht spelen een belangrijke rol in de behandeling van diabetes. Mensen met diabetes ervaren nogal eens problemen met eten. Hierbij kan het gaan om gevoelens van frustratie vanwege het steeds maar weer rekening moeten houden met wat, hoeveel en wanneer men eet, maar ook de steeds weer terugkerende aandacht van de behandelaar voor het gewicht en de noodzaak af te vallen. Vooral bij mensen met diabetes type 2 speelt dit laatste, maar niet uitsluitend. Bij mensen met diabetes type 1 kan de toename in gewicht als gevolg van de insuline een probleem vormen, vooral bij hogere insulinedoseringen en/of bestaand overgewicht. Ook kan een toename in lichaamsgewicht komen door de noodzaak om hypoglykemieën te voorkomen of op te vangen met extra koolhydraten. De diëtist kan behulpzaam zijn het midden te vinden tussen een goede diabetesregulatie en op gewicht te blijven (VU medisch centrum, 2015). Gezonde voeding bij diabetes De basis van het dieet bij diabetes mellitus is volgens de Schijf van Vijf. Het dieetadvies wordt individueel vastgesteld. Het is afhankelijk van het lichaamsgewicht, de medicatie en het activiteitenpatroon. In eerste instantie wordt bij overgewicht gestreefd naar gewichtsbehoud door voldoende lichaamsbeweging en het volgen van het dieet volgens de Schijf van Vijf. Er wordt na het bereiken van een goede instelling bekeken of gewichtsafname gewenst is. De voeding en/of lichaamsbeweging zal, waar mogelijk, worden aangepast (VU medisch centrum, 2015). De vijf regels van de Schijf van Vijf (Voedingscentrum, 2015): o Eet gevarieerd; o Eet niet teveel en beweeg; o Eet minder verzadigd vet; o Eet veel groente, fruit en brood; o Eet veilig. Toelichting ‘Eet gevarieerd’ in relatie met de Schijf van Vijf (Gezondheidsnet , 2015): Gevarieerd eten doe je door elke dag iets te eten uit elk van de vijf vakken van de Schijf van Vijf: o Vak één – Groente én fruit; o Vak twee – (Volkoren)brood en aardappelen, graanproducten, (zilvervlies)rijst, spaghetti, macaroni of peulvruchten; o Vak drie – Melkproducten, kaas én vlees (kip, vleeswaren), ei, vis en vleesvervangers als tahoe of tempé; o Vak vier – Olijfolie, halvarine of margarine; o Vak vijf – Dranken (vooral water). In de bijlage van dit rapport is de Schijf van Vijf opgenomen.

2.3 Gedragsverandering 2.3.1. I-Change model Zelfmanagement staat in relatie tot gedragsverandering. Kennis over de algemene principes van gedragsverandering kan hierbij helpen. Zo is er het I-Change model. I-Change staat voor Integrated Model for Change. Dit model biedt inzicht in de werkzame principes achter zelfmanagement GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

24


interventies. Het I-Change model is een combinatie van het ASE-model en het Stages of Change model. In de bijlage van dit rapport is het model ingevoegd (Vilans, 2011). In het model staan diverse begrippen centraal. Ik zal dit nader toelichten in relatie tot de doelgroep deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge.  Predispositie Hier vallen bestaande factoren onder die van invloed zijn op het bewustzijn voor het ongezonde gedrag (handelen die een negatieve invloed hebben op de aandoening en het persoonlijk functioneren): gedragsfactoren; psychologische factoren; biologische factoren; sociaal-culturele factoren. Daarnaast wordt er de perceptie van informatie over het onderwerp uitgelegd en de motivatie om wel of niet iets aan het ongezonde gedrag te veranderen. Zo is het voor de deelnemers een combinatie van factoren om een gedragsverandering te overwegen. Hierbij spelen bepaalde factoren een rol. Onder gedragsfactoren worden o.a. de algehele leefstijl of eerder vertoond gedrag verstaan. Een deelnemer met diabetes die ook kampt met ernstig overgewicht, is het moeilijker om zijn of haar huidig eet- en beweegpatroon te doorbreken. Hierbij spelen onzekerheid over het eigen kunnen een grote rol. Zo is het belangrijk dat bij deze mensen vooral op deze onzekerheid aangestuurd wordt d.m.v. het benoemen van redenen om af te vallen. Deze eerste stapjes kunnen vooral van groot belang voor de deelnemers tot gedragsverandering. Onder psychologische factoren worden o.a. persoonlijkheid, intelligentie en cognitie verstaan. Onder biologische factoren worden o.a. erfelijkheid en geslacht verstaan. Als laatste spelen onder de sociaalculturele factoren beleid en kosten van de interventie ook een grote rol. In het algemeen wordt de aantrekkelijkheid van de interventie mede bepaald door de kosten. Zo is iemand bijv. meer bereid om te sporten in een fitnesscentrum onder een lage prijs dan een hoge prijs (Vilans, 2011).  Informatie Informatie speelt ook een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. In het kort houdt het begrip ‘informatie’ in het model als volgt in: kwaliteitskenmerken van de informatieoverdracht die het bewustzijn voor de ongezonde leefstijl beïnvloeden. Informatie heeft invloed op het bewustzijn. Zo is een volledige informatie- en kennisoverdracht over de inhoud van de Challenge, de aandoening Diabetes en invloed van een gezonde leefstijl op de aandoening van groot belang voor een gedragsverandering. De kennis kan bijdragen aan meer inzicht in hoe zelfmanagement vorm te geven in het alledaagse leven van de deelnemers (Vilans, 2011).  Motivatie Het begrip motivatie is samengesteld vanuit drie determinanten: attitude, eigen effectiviteit en sociale invloeden (ASE-model). Deze drie determinanten bepalen tezamen de mate van intentie tot gedragsverandering bij de deelnemers (Vilans, 2011). Attitude Attitude staat voor ideeën en opvattingen die mensen hebben over bepaald gedrag (beliefs), hun overwegingen en beleving van voor- en nadelen van dat gedrag. Eigen effectiviteit Eigen effectiviteit geeft aan in hoeverre mensen denken dat zij in staat zijn het voorgenomen gedrag (gedragsintentie) uit te voeren. Sociale invloeden Sociale invloeden geeft de rol aan van de ideeën, opvattingen en feitelijke gedragingen van de mensen in de directe leefomgeving.


25


 Intentie Het begrip intentie bestaat uit: een aanpassing van het ongezonde gedrag nog niet overwegen (precontemplatie), wel overwegen (contemplatie) of voorbereidingen treffen om het gedrag te veranderen. Dit wordt ook wel het Stages of Change model genoemd (Vilans, 2011).  Vermogen Dit houdt de mate in waar (plannings)vaardigheden ontwikkeld zijn om het voorgenomen gedrag te kunnen realiseren (Vilans, 2011).  Barrières Het begrip barrières houdt in: factoren die het realiseren van het gewenste gedrag belemmeren (Vilans, 2011).  Gedrag Het uiteindelijke gerealiseerde gedrag (Vilans, 2011).

2.3.2. Chronic Care Model Het Chronic Care Model (CCM) beschrijft een geïntegreerde aanpak van de zorg voor chronisch zieken. Hierin is ondersteuning van zelfmanagement een belangrijk element. Het model beoogt gedragsgerichte en medische zorg te integreren. Voor gedragsveranderingen dienen professionals hele andere interventies uit de kast te halen dan voor medische interventies. Dit leidt tot investering van de professionals in het gedrag van de patiënt zelf. Het model is gebouwd op het inzicht dat gedragsverandering niet lukt zonder de patiënt hierbij zelf de leidende rol te geven. Dit word ook wel empowerment genoemd (Vilans, 2011). De interactie tussen de patiënt en een team van zorgverleners staat in het model centraal. Het team reageert proactief en werkt gezamenlijk aan zelfmanagement van de geactiveerde en geïnformeerde patiënt. De professional werkt minder vanuit een bepaald behandelprotocol. Hij weet waar hij verantwoord van dit protocol kan afwijken als dat voor de patiënt minder kwaliteit van leven oplevert (Vilans, 2011). Zelfmanagement kent een dynamisch verloop. Dit houdt in dat dat de ene keer de patiënt er beter toe in staat is dan de andere keer. Het is belangrijk dat dan in de interactie tussen professional en patiënt duidelijk wordt hoe zelfmanagement op dat moment voor de individuele patiënt realiseerbaar en haalbaar is. Daarnaast is het niet vanzelfsprekend dat elke patiënt een goede zelfmanager is. Dit vraagt voortdurende aandacht van de professional in het gesprek met de patiënt (Vilans, 2011).

2.3.3. Competenties zorgverleners ondersteuning zelfmanagement De zorgverleners, betrokken bij de Nijkerk Diabetes Challenge, moeten over competenties beschikken die nodig zijn om zelfmanagement bij de deelnemers met diabetes te ondersteunen. Het overzicht van deze competenties is afkomstig uit het document Zelfmanagementeducatie (DZME) van de Nederlandse Diabetes Federatie (Nationaal Actieprogramma Diabetes, 2014). Attitude & Visie 1. De professional moet een professionele en open beroepshouding hebben; 2. De professional moet DZME zien als herkenbaar, continu en integraal onderdeel van de zorg; 3. De professional moet affiniteit met en nieuwsgierigheid/interesse voor de doelgroep hebben; 4. De professional moet zorg op maat leveren (de deelnemer met diabetes staat centraal);  De professional moet een goede therapeutische relatie met de patiënt kunnen opbouwen;  De professional moet DZME aan de persoon (en diens levensfase) kunnen aanpassen;  De professional moet DZME aan de ziektefase kunnen aanpassen;  De professional moet respect hebben voor de geïnformeerde keuzes van de deelnemer met diabetes; GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

26




Er moet een evenwicht gevonden worden tussen wat professioneel wenselijk is en welk zelfmanagementniveau vanuit patiëntperspectief wenselijk, realistisch en haalbaar is;  Er moet rekening gehouden worden met de sociale omgeving en culturele achtergrond van de deelnemer met diabetes; 5. De professional moet een eigen professionele beeld van gezondheidsgedrag niet opdringen;  De professional moet een onvoorwaardelijke acceptatie van en respect voor de deelnemer met diabetes;  Er moet een agendasetting zijn vanuit de deelnemer met diabetes. Kennis 1. De professional moet eigen kennisniveau op peil hebben en houden (medische kennis en kennis m.b.t. zelfmanagement en het diabetesveld); 2. De professional moet de kennis niet alleen bezitten maar ook kunnen overbrengen; 3. De professional moet kennis hebben met betrekking tot de te bedienen doelgroep van de Challenge (bijv. Nijkerk, leeftijd, leefstijl, ziektefase). Communicatie 1. De professional moet noodzakelijke gespreksvaardigheden bezitten, zoals bijv.: exploreren en op output sturen (vraaggestuurd werken) en motivational interviewing (volgen, gidsen en richting geven) en tussen communicatie stijlen kunnen switchen per persoon / situatie; 2. De professional moet effectief kunnen omgaan met verscheidene emotionele uitingsvormen van de deelnemers; 3. De professional moet ook in staat zijn te begeleiden, te coachen, blokkades weg te nemen en empathie te tonen; 4. De professional moet enthousiasmerend en inspirerend zijn; 5. De professional moet verstand hebben van groepsdynamica, om zowel individuele educatie als groepseducatie te kunnen verzorgen; 6. De professional moet beschikken over kennis en vaardigheden om gezond gedrag te bevorderen; 7. De professional moet beschikken over kennis en vaardigheden om psychosociale ondersteuning te bieden, bijv. bij coping of depressie. Eigen functioneren 1. De professional moet in staat zijn het eigen functioneren in het kader van DZME te analyseren en ter discussie te stellen, bijv. door self assesment, spiegelgesprekken en intervisie; 2. De professional moet eigen grenzen kunnen aangeven en kunnen reflecteren op het eigen handelen. Effectmeting 1. De professional moet ervoor zorgen dat de eigen activiteiten op het gebied van DZME op een eenduidige manier worden geregistreerd en beschreven. Multidisciplinair handelen 1. De professional moet met andere betrokken zorgverleners en de deelnemer met diabetes de verwachte verantwoordelijkheden bespreken en spreekt af hoe deze onderling verdeeld worden (therapeutische alliantie). 2. De professional moet in staat zijn om in nauwe samenwerking met de deelnemer met diabetes een multidisciplinair educatieplan op te stellen (met door de deelnemer opgestelde, duidelijk geformuleerde en meetbare persoonlijke doelen die door alle betrokken disciplines als uitgangspunt genomen worden). 3. De professional moet op de hoogte zijn van de input van de verschillende disciplines in de zorgketen, voert regelmatig disciplinair overleg en stemt de eigen activiteiten hierop af, waardoor de continuïteit van zorg gegarandeerd wordt. GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

27


4. De professional moet kunnen doorverwijzen naar andere disciplines als de problematiek de eigen competentie / expertise overschrijdt, bijvoorbeeld bij psychosociale problematiek zoals depressie. 5. De professional moet ervoor zorgen dat er duidelijke en bindende afspraken over de specifieke taakverdeling binnen de zorggroep worden gemaakt, dit betreft afspraken m.b.t.:  Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de groepseducatie die wordt aangeboden evidence based is;  Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat het effect van de door de zorggroep uitgevoerde DZME wordt gemeten en jaarlijks wordt vastgelegd;  Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de educatoren binnen de zorggroep adequaat geschoold zijn in DZME;  Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de verleende DZME getoetst wordt;  Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de educatoren binnen de zorggroep geschoold, getoetst en geaccrediteerd zijn.

3. Opzet onderzoek In dit hoofdstuk wordt een beknopte weergave van de opzet van het onderzoek gegeven. Hierin komen de volgende onderdelen aan bod: doel van het onderzoek en vraagstelling; onderzoeksmethode; onderzoekseenheden; dataverzameling en data-analyse.

3.1 Doel van het onderzoek en vraagstelling Het doel van dit onderzoek is kennis en inzicht te verkrijgen in de belangrijke succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Probleemstelling Het begrip zelfmanagement speelt een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. Bij dit onderzoek moet duidelijker naar voren komen wat de deelnemers stimuleert om te bewegen en wat hierbij de relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes is. Het verhogen van het kennisniveau speelt een grote factor in dit onderzoek. Hierdoor kunnen toekomstige deelnemers eventueel beter of anders begeleid worden in het proces van zelfmanagement tot een gezonde leefstijl. Dit leidt tot de volgende hoofdvraag, welke tevens de rode draad vormt in dit rapport:  Wat motiveert/stimuleert de deelnemers om mee te doen aan de Nijkerk Diabetes Challenge? Uit de hoofdvraag, komen de volgende deelvragen voort: 1. Wat is diabetes? 2. Wat voor rol speelt zelfmanagement in de Nijkerk Diabetes Challenge? 3. Wat is de relatie tussen zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden? 4. Wat is de relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes? 5. Wat is het effect van een gezonde leefstijl op de gezondheid bij de deelnemers? 6. Wat zijn de visies op gezondheid, welzijn en dienstverlening van de zorgverleners? 7. Wat zijn de succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge? 8. Hoe hebben de zorgverleners de deelnemers tijdens de voorbereiding begeleid? 9. Wat zijn belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de Challenge? 10. Wat zijn verbeterpunten voor de Challenge volgens de zorgverleners en deelnemers?

3.2 Onderzoeksmethode Voor dit onderzoek is er gekozen voor een combinatie van een kwantitatieve methode van dataverzameling en een kwalitatieve methode van dataverzameling. Zo is er gekozen voor een enquête. Deze is uitgezet onder 16 deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. De deelnemers zijn per e-mail benaderd om mee te doen aan de enquête. GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

28


Surveyonderzoek is een gestructureerde dataverzamelingsmethode, dat wil zeggen dat de vraagstelling van tevoren vaststaat. Er wordt maximaal een klein aantal antwoordmogelijkheden gegeven waaruit de deelnemer kan kiezen. Daarnaast zijn er in de enquête zogenoemde ‘open’ vragen opgenomen. Daarnaast zijn er interviews afgenomen bij betrokkenen van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Zo zijn er interviews afgenomen bij zorgverleners van De Nije Veste: huisarts, praktijkondersteuner en fysiotherapeuten. Vervolgens heeft algemeen directeur Carl Verheijen aan het onderzoek meegewerkt en initiatiefnemer Bas van de Goor, bedenker van Iceland Diabetes Challenge, heeft meegewerkt aan het onderzoek.

3.3 Onderzoekseenheden Het onderzoek is uitgevoerd onder deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge, betrokken zorgverleners uit De Nije Veste en initiatiefnemers. Er is in 2014 één Nijkerk Diabetes Challenge gehouden. In totaal hebben er 16 deelnemers deelgenomen aan de Nijkerk Diabetes Challenge. De enquête is per e-mail uitgezet onder 14 deelnemers (internet enquête). De overige 2 deelnemers hebben de enquête op papier mogen ontvangen (schriftelijke enquête). Om een zo hoog mogelijke respons te genereren is de enquête in een periode van acht weken drie keer per e-mail verstuurd. Daarnaast is er gebeld naar deelnemers. In totaal hebben 10 deelnemers deelgenomen aan het onderzoek. De interviews zijn afgenomen onder betrokken zorgverleners uit De Nije Veste: 1 huisarts, 1 praktijkondersteuner en 2 fysiotherapeuten. Daarnaast is er een interview afgenomen bij algemeen directeur van De Nije Veste. Tevens heeft de bedenker van de Iceland Diabetes Challenge deelgenomen aan het onderzoek. De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland Diabetes Challenge van de Bas van de Goor Foundation.

3.4 Dataverzameling en data-analyse De data voor dit onderzoek zijn verzameld door middel van vragenlijsten en interviews. De deelnemers hebben per e-mail de enquête ontvangen met het verzoek om vóór 10 januari 2014 in te vullen. De enquête is in een periode van 8 weken drie keer per e-mail verstuurd. Tevens is er één keer gebeld naar de deelnemers. De uitkomsten van de vragenlijsten zijn ingevoerd in Microsoft Excel Worksheet. Hiermee is vervolgens de analyse uitgevoerd. Het uitwerken van de interviews is opgesplitst in drie delen. In het eerste deel wordt het interview met directeur van De Nije Veste uitgewerkt. In het tweede deel worden de interviews met de betrokken zorgverleners uit De Nije Veste uitgewerkt. Tot slot wordt in het derde deel het interview met initiatiefnemer van de Iceland Diabetes Challenge uitgewerkt.

4. Analyse & Resultaten In dit hoofdstuk komen de volgende onderdelen aan bod: respons van de deelnemers; profiel van de deelnemers; beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014; interviews overige betrokkenen. De resultaten uit de enquêtes van de deelnemers zullen aan bod komen. Als laatste zullen de interviews met de zorgverleners en initiatiefnemers aan bod komen. Deze interviews zullen samengevat worden. In dit hoofdstuk worden deelvragen 5 t/m 10 behandeld.

4.1 Respons van de deelnemers In totaal hebben 16 deelnemers deelgenomen aan de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. De vragenlijst is ingevuld door 10 deelnemers.


29


4.2 Profiel van de deelnemers Deze 10 deelnemers bestonden uit 6 mannen en 4 vrouwen. De leeftijd van de 10 deelnemers vielen tussen de 34 en 72 jaar, waaronder 50% in de categorie 50 – 60 jaar.

4.3 Beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014 Aanleiding deelname Er is in de enquête gevraagd wat de aanleiding was voor de deelname aan de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Daarbij konden zij meerdere opties als mogelijkheid invullen. Hieruit blijkt dat 82% van de tien deelnemers diabetes type 2 als aanleiding gaf voor de deelname aan de Challenge en 18% van de tien deelnemers gaf overgewicht als aanleiding voor deelname. Persoonlijk doel deelname Er is gevraagd naar de persoonlijke doelen voor de deelname aan de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Daarbij konden zij meerdere opties als mogelijkheid invullen. Hieruit blijkt dat men voornamelijk meer bewust wil worden van een gezonde leefstijl in relatie tot diabetes en deze aanpassen (50%). Ook blijkt dat men minder afhankelijk wilde zijn van medicatie (29%). Daarnaast wilde men voorkomen om een insulinegebruiker te worden (14%) en stelde men als doel om diabetes een plek te geven (7%). De deelnemers beschreven daarbij dat zij door de deelname beter met het thema zelfmanagement bezig wilden zijn in de praktijk. Ook werd als reden gegeven dat men meer wilde bewegen, maar het werd moeilijk bevonden de stap te zetten. Tevredenheid inhoud Er is gevraagd naar de tevredenheid over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Hieruit komt sterk naar voren dat de deelnemers zeer tevreden waren over de programmering tijdens de Challenge van 7 t/m 12 juli. Zo is er ook gevraagd naar de tevredenheid over: het niveau; het gebruikte materiaal; de algehele professionaliteit; de kwaliteit van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht; de volledigheid van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht; de aantrekkelijkheid/ overzichtelijkheid van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht. Hieruit blijkt dat de deelnemers de inhoud van de Challenge tevreden (30%) tot zeer tevreden (70%) hebben ervaren. Daarbij gaven zij als toelichting dat de professionele houding van zowel Cees de Wolf als Hester Liemburg in de begeleiding alsmede de saamhorigheid van de totale groep deelnemers als prettig werden ervaren. Ook werd er beschreven dat het prettig was om op het team terug te kunnen vallen, omdat die betrokkenheid minder te vinden is op een sportschool of een vereniging. Tevredenheid sprekers/ trainers Er is gevraagd naar de tevredenheid over de sprekers/ trainers van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Hieruit komt sterk naar voren dat de deelnemers zeer tevreden waren over de inzet en het enthousiasme van de sprekers/ trainers. Tevens is er gevraagd naar de tevredenheid over: het tempo; de professionaliteit; de begrijpelijkheid/ duidelijkheid; de persoonlijke aandacht; de communicatieve vaardigheden; de vakbekwaamheid/ deskundigheid. Hieruit blijkt dat de deelnemers de tevredenheid over de sprekers/ trainers van de Challenge tevreden (40%) tot zeer tevreden (60%) hebben ervaren. Daarbij gaven zij als toelichting dat de trainers echt de tijd en persoonlijke aandacht gaven. Daarnaast beschreven de deelnemers dat de betrokkenheid, inzet en enthousiasme van de trainers hebben bijgedragen aan het leerproces van het thema zelfmanagement. Succesfactoren Er is gevraagd naar de succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge. Zo zijn er meerdere succesfactoren geformuleerd door de deelnemers, zoals: het goede programma, de saamhorigheid, de wil van de deelnemers; de uitdagende wijze waarop door de begeleiders met een ieder werd omgegaan; goede training. Daarnaast werd de goede samenwerking tussen de trainers en deelnemers als een succesfactor gezien.


30


Motivatie deelnemers door omgeving Er is gevraagd naar de motivatie van de deelnemers tijdens de voorbereiding van de Challenge. De deelnemers beschreven dat de totale groep deelnemers positieve energie uitstraalden, wat stimuleerde om het einddoel te behalen. Daarnaast werkte het groepsgevoel motiverend bij het trainen. Ook benoemden de deelnemers dat er tijdens de training vaak werd teruggekeken op het leerproces. Zo stelden Cees en Hester vaak de vraag: “Wat heb je er zelf aan gedaan?” Deze terugkoppeling werkte motiverend en het droeg bij aan de persoonlijke groei. Leerproces Er is gevraagd naar wat er is geleerd van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Daarbij konden de deelnemers meerdere opties als mogelijkheid invullen. Hieruit blijkt dat men voornamelijk heeft geleerd om grenzen te verleggen en vanuit een andere benadering op de definitie van gezondheid te kijken naar diabetes. Daarnaast blijkt dat men heeft geleerd dat doelen haalbaar zijn door een goede inzet. Er werd toegelicht dat niets onmogelijk is: “Waar een wil is, is een weg!”. Verbeterpunten Er is gevraagd naar eventuele verbeterpunten van de Challenge. Hieruit blijkt dat men de resultaten van de maandelijkse meting sneller had willen krijgen. Daarnaast gaf men aan dat de huisarts een belangrijke rol zou kunnen spelen bij het vertellen over de Nijkerk Diabetes Challenge. De huisarts zou de pionier kunnen zijn bij het werven van nieuwe deelnemers voor de Challenge. Cijfer NDC 2014 In de enquête is er gevraagd of de deelnemers een cijfer konden geven aan de Nijkerk Diabetes Challenge (inclusief voorbereiding). Zes van de tien deelnemers gaven een 9 als cijfer voor de Challenge. De overige vier deelnemers gaven een 8 als cijfer. Tot slot is er gevraagd of de Nijkerk Diabetes Challenge aan te raden is voor mensen met diabetes. Hieruit blijkt dat de Nijkerk Diabetes Challenge absoluut is aan te raden voor toekomstige deelnemers met diabetes, een verhoogd risico op diabetes of overgewicht (100%). De deelnemers gaven als toelichting dat bewegen voor mensen met diabetes enorm belangrijk is, voor zowel lichamelijke als geestelijke eigenschappen. De persoonlijke groei is voor iedereen aan te raden en door de juiste steun en begeleiding is er veel te bereiken.

4.3 Interviews overige betrokkenen 4.3.1. Interview met bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen Gezondheidscentrum De Nije Veste wil een centrale rol spelen in de gezondheidszorg voor Nijkerk. Het centrum is in voortdurende ontwikkeling en wil een transparant, breed, toegankelijk en sterk samenhangend aanbod aan zorg tegen een betaalbare prijs leveren aan de inwoners van Nijkerk en omgeving. De organisatie richt zich op (behoud van) beweging als essentieel onderdeel van gezondheid en heeft een speciale aandacht voor sport. Er ontstaan nieuwe kansen en mogelijkheden voor gemeenschappelijke zorg door samen te werken in vooruitstrevende concepten. Carl Verheijen is sinds maart 2011 werkzaam bij Gezondheidscentrum De Nije Veste waar hij begon als algemeen manager. Op dit moment is hij directeur en voorzitter van het stichtingsbestuur. Daarbij is de directeur verantwoordelijk voor het algemeen management. Daarnaast moet hij een optimale samenwerking behouden met zorgverzekeraars. Visies De definitie van gezondheid volgens Carl komt overeen met de inhoud van de definitie van Machteld Huber. Machteld Huber is arts en onderzoeker. Zij geeft de volgende definitie van gezondheid: “Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.” In vergelijking met de definitie van de WHO is deze flexibeler en dynamischer: de veerkracht van de mensen neemt toe. Machteld Huber maakt dan ook duidelijk dat achter ziekte een enorm potentieel aan gezondheid schuilt. Ook volgens Carl kunnen mensen met een chronische ziekte om leren gaan met de ziekte en daarnaast toch nog behoorlijk gezond in het leven staan. Er is daarom een focusverschuiving nodig. De visie op gezondheid, welzijn en dienstverlening volgens Carl sluit hier bij aan: niet alleen kijken naar hoe ziek GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

31


iemand is, maar ook naar hoe gezond iemand daarnaast is. Carl probeert deze visie na te streven in de organisatie door te richten op gedragsverandering omtrent gezondheid en deze te implementeren in het duaal beleid. Zo is er ook gevraagd naar de visie op coaching. Coaching is een belangrijk begrip, wat goed aansluit bij de implementatie van gedragsverandering in de zorg. Carl vindt coaching enorm belangrijk. Zo heeft iedereen in de organisatie de taak om te coachen. Coaching is een vorm van begeleiding die erop gericht is om mensen in positieve zin te veranderen, waarbij ziekte niet het uitgangspunt is. Nijkerk Diabetes Challenge Aanleiding De aanleiding voor het opzetten van de Nijkerk Diabetes Challenge was de Iceland Diabetes Challenge. Bas van de Goor heeft in 2006 de Bas van de Goor foundation opgericht. De missie van de foundation is om de kwaliteit van mensen met diabetes te verbeteren door middel van sport en bewegen. Zo bedacht hij de Iceland Diabetes Challenge. Bas bracht een bezoek aan Nijkerk en zo besloten Carl en Bas om deze Challenge ook naar Nijkerk te halen: het opzetten van de Nijkerk Diabetes Challenge. Hiervoor moest veel geregeld worden. Tijdens de voorbereiding van de Challenge is er dan ook het volgende gedaan: bijeenkomsten organiseren, opnames voor RTL4, congres bijwonen en medewerking krijgen van instanties (gemeente en wethouder). Financiering De Nijkerk Diabetes Challenge wordt gefinancierd door de Bas van de Goor foundation. Veel sponsors van de foundation zijn direct betrokken vanuit het diabeteswerkveld. De producten en/of diensten van de sponsors zijn gericht op mensen met diabetes. Deze sponsors ondersteunen de foundation met financiën of producten, omdat zij aansluiting vinden in de missie en visie van de foundation. De sponsors zijn: vriendenloterij; Novo Nordisk; Bosman; Medtronic; Penders Voetzorg. Daarnaast wordt de Challenge gefinancierd door o.a.: Achmea en de Stichting De Nije Veste. Kosten diabetes De kosten van een diabetespatiënt op jaarbasis zijn gebaseerd op de gegevens uit 2011. Zo bedroegen de kosten voor zorg aan diabetespatiënten in Nederland 1,7 miljard euro. Op 1 januari 2011 hadden 834.100 mensen diabetes. In de loop van 2011 kwamen daar 52.700 nieuwe patiënten met diabetes bij. Zo zijn de kosten per diabetespatiënt 1917 euro op jaarbasis. De kosten om eerste lijn te behandelen zijn 300 euro per diabetespatiënt. In totaal zijn er 1600 patiënten met diabetes in Nijkerk, waarvan 900 worden geholpen in De Nije Veste. Het concept van de Nijkerk Diabetes Challenge is eenvoudig op te schalen: in 2015 100 deelnemers om uiteindelijk zeker 50% van de doelgroep in Nijkerk te bereiken. Dit leidt tot minder medicatiegebruik (ongeveer 450 tot 600 euro per persoon per jaar) en uitstel van insuline gebruik (ongeveer 1200 euro per persoon per jaar). Zelfmanagement De definitie van zelfmanagement staat volgens Carl in verband met gedragsverandering. Zo is zelfmanagement effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun gezondheidstoestand te monitoren en daarbij de regie over diabetes in eigen hand te houden. Volgens Carl staat de volgende vraag hierbij centraal: “Hoe ben je zelf in staat om gezondheid te managen?” Daarbij is actieve betrokkenheid gunstig voor psychosociale aanpassing aan de chronische aandoening. Carl heeft de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement door inzicht te geven in wie zij zijn. Daarbij zijn er vaardigheden omtrent zelfmanagement uitgewisseld. Daarnaast zijn er ook ervaringen en verhalen over zelfmanagement uitgewisseld: Iceland Diabetes Challenge. Succesfactoren Succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge zijn volgens Carl: een kleine, hechte groep, enthousiaste zorgverleners; gemotiveerde deelnemers; commitment; opzetten van de Challenge volgens de wensen. Deze laatste was mede mogelijk door de financiering. De bestuursvoorzitter heeft persoonlijk geleerd van de Challenge dat met zoiets simpels een duurzame gedragsverandering teweeg kan brengen. De volgende keer zou Verheijen door deze persoonlijke GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

32


ontwikkeling bij de nieuwe deelnemers graag de Challenge willen verbreden door nieuwe uitdagingen. Daarentegen vindt hij het belangrijk dat de dynamiek van een kleine groep niet wordt verwaarloosd. Volgens Carl zijn het inzetten van deelnemers van de NDC 2014 als ambassadeurs belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven. De deelnemers kunnen samen het belang van een gedragsverandering laten zien en delen met de rest van diabetespatiënten in Nijkerk. Carl raadt de Challenge aan, omdat hij mensen met diabetes graag een kans zou willen geven voor een duurzame gedragsverandering. Samenwerkingsverbanden met lokale beweeg- en sportaanbieders Er is gevraagd naar hoe de directeur denkt over samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders. Carl geeft aan dat dat heel belangrijk is. De organisatie heeft daarbij een ‘aanjaagfunctie’. De gemeente zou een belangrijke rol kunnen spelen bij het borgen van die samenwerking. De motivatie voor samenwerking zou kunnen zijn vanwege de kennis van lokale beweeg- en sportaanbieders over de markt (Nijkerk).

4.3.2. Interview met huisarts, praktijkondersteuner en fysiotherapeuten Gezondheidscentrum De Nije Veste biedt kwalitatieve en uitgebreide zorg onder één dak aan. De patiënt treft in het centrum een veelheid aan zorgverleners, waaronder huisartsen, een apotheek, fysiotherapeut en vele andere. Door deze bundeling hoopt de organisatie een goede service te bieden. Bovendien leidt onderlinge samenwerking tot een goede kwaliteit en deskundigheid. De zorgverleners voelen zich verbonden met het thema sport en bewegen in relatie tot gezondheid. Dit staat centraal in het gezondheidscentrum, omdat gezondheid nauw samenhangt met bewegen. Voor het onderzoek zijn er diverse interviews afgenomen bij betrokken zorgverleners van de Nijkerk Diabetes Challenge. Deze zorgverleners zijn leden van de werkgroep preventie, bewegen en sport. Zo zijn er interviews gehouden met huisarts Hans van Daalen, praktijkondersteuner Jacolien Mulder, fysiotherapeuten Cees de Wolf senior en Hester Liemburg. Visies Er is aan de zorgverleners gevraagd wat volgens hen de visie op gezondheid, welzijn en dienstverlening is. De visie van Hans is dat een mens als geheel moet worden gezien. Gezondheid heeft ook te maken met welbevinden en niet alleen met ziekte. De huisarts heeft een holistisch beeld van de mens. Daarmee bedoelt hij dat wij de mens moeten zien als een vervlochten geheel van facetten waaruit de mens is gebouwd. De huisarts probeert deze visie na te streven in het werk door mensen aan te sporen tot beweging en een ‘spiegel’ voor te houden. Met deze laatste bedoelt Hans dat de mens zichzelf als een geheel moet zien: lichamelijk én geestelijk. De visie van Jacolien is gericht op preventie. De praktijkondersteuner vindt het belangrijk om te voorkomen dat mensen ziek te worden. Daarbij is het belangrijk om te zorgen dat mensen gezond blijven door hun gezondheid te bevorderen en te beschermen. Jacolien probeert deze visie na te streven in het werk door het werk in de werkgroep preventie, bewegen en sport. De visie van Cees is dat mensen ondanks hun omstandigheden een zinvol leven kunnen hebben. De fysiotherapeut probeert deze visie na te streven in het werk door oprecht betrokken te zijn bij de mens. Daarbij vindt hij het belangrijk dat barrières moeten worden weggenomen zodat een gedragsverandering kan ontstaan. Cees vindt het belangrijk dat de focus wordt gelegd op wat men nog wel kan in plaats van te richten op de ziekte. De visie van Hester is tevens gericht op preventie. De fysiotherapeut vindt dat achter ziekte een enorm potentieel aan gezondheid schuilt. Hierbij staat centraal om gezondheid te bevorderen voor een betere kwaliteit van het leven. Hester probeert deze visie na te streven in het werk door veel voorlichting te geven aan patiënten. Tevens vindt zij het belangrijk om als fysiotherapeut bezig te zijn met leefstijlinterventies.


33


Nijkerk Diabetes Challenge Voorbereiding De huisarts heeft tijdens de voorbereiding o.a. het volgende gedaan: selectie, motiveren, meelopen met de deelnemers en testen uitgevoerd bij de deelnemers. Daarnaast heeft hij een klimaat gecreëerd voor de totstandkoming van de Nijkerk Diabetes Challenge. De praktijkondersteuner heeft vooral de patiënt in kaart gebracht. Zo heeft zij ook testen uitgevoerd en uitgelegd, zoals o.a.: gewicht checken, bloedwaardes checken en uitleggen van bloedsuikermeters. De fysiotherapeuten hebben tijdens de voorbereiding o.a. het volgende gedaan: testmomenten bij de deelnemers (conditie), informatieavonden georganiseerd en mensen aanmelden voor de Challenge. Hierbij was er in het begin intensief contact. Zo werd de Vivofit (stappenteller) uitgelegd en gemonitord bij de deelnemers. Tevens werd er een mailgroep opgezet, deze bestond uit de deelnemers en de fysiotherapeuten. Hierin werden de deelnemers gestimuleerd en werd het groepsgevoel versterkt. Doelen De deelnemers stelden voor de deelname aan de Challenge doelen op. Deze hebben zij met de zorgverleners besproken. De huisarts benoemde de volgende opgestelde doelen: de deelnemers wilden zich beter voelen en zij wilden minder medicatiegebruik. De praktijkondersteuner gaf aan dat de deelnemers hun lichamelijke conditie wilden verbeteren. Daarmee gaven de deelnemers ook aan zij hun bloeddruk wilden verbeteren. Daarnaast werd er aangegeven dat de deelnemers wilden voorkomen om een insulinegebruiker te worden. Fysiotherapeut Cees gaf o.a. aan dat de deelnemers een gezonde leefstijl wilden implementeren in hun leven door middel van gezonde voeding en beweging. Daarbij wilden zij ook afvallen om op een gezond gewicht te komen. Fysiotherapeut Hester gaf tevens aan de deelnemers wilden afvallen om op een gezond gewicht te komen. De deelnemers wilden zich fitter voelen en zij zouden graag de medicatie willen verminderen. Zelfmanagement De definitie van zelfmanagement staat volgens de huisarts in verband met de regie te hebben over je eigen leven en keuzes omtrent gezondheid. De huisarts heeft de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement door een ondersteunende rol te zijn bij de medische testen. Daarbij heeft hij door gesprekken de deelnemers gestimuleerd. Hierin heeft coachen ook een betekenis gespeeld. Coachen van de deelnemers betekent volgens Hans dat je naast mensen moet gaan staan en niet boven hen. Het is belangrijk om de deelnemers richting te geven en niet te zeggen wat ze moeten doen. Zelfmanagement betekent volgens de praktijkondersteuner dat je bewust moet zijn over de verantwoordelijkheden rondom gezondheid. Daarbij is het belangrijk om de zaken goed te managen en een balans te vinden. De praktijkondersteuner ziet zelfmanagement als een continue proces in het leven van mensen. Jacolien heeft in de gesprekken de deelnemers gestimuleerd. Coachen van de deelnemers betekent volgens de praktijkondersteuner dat je in gesprekken de deelnemers moet aanmoedigen en het goede moet prijzen. Fysiotherapeut Cees ziet zelfmanagent als het werken aan een gezond en prettig leven. Hij heeft de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement door het beginnen met persoonlijke gesprekken. Daarbij heeft hij de cognities van de deelnemers vastgelegd. Vervolgens heeft hij de grote doelen van de deelnemers opgesplitst in kleine doelen. Ook geeft de fysiotherapeut aan dat het belangrijk is om als zorgverlener je open te stellen voor de deelnemers. Dit heeft dan ook verband met het coachen van de deelnemers. Hierbij geeft de fysiotherapeut aan dat de deelnemers een gevoel moeten hebben dat alles wordt gemeend. Het is belangrijk om oprecht betrokken te zijn bij de deelnemers. De definitie van zelfmanagement staat volgens fysiotherapeut Hester in verband met grip hebben op de ziekte en weten hoe daar mee om te gaan. Zij heeft de deelnemers gestimuleerd door voorlichting te GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

34


geven, groepsgevoel te kweken, dezelfde taal tussen zorgverleners te spreken, toegankelijk te zijn en in te leven in de persoon. Deze laatste heeft voor haar ook verband met coachen. Het is belangrijk om begeleiding te geven op zowel lichamelijke als geestelijke facetten. Succesfactoren De succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 zijn volgens de huisarts dat de betrokken zorgverleners gemotiveerd waren. Dat heeft voor de deelnemers ook aanstekelijk gewerkt. Daarnaast heeft volgens Hans een flexibele organisatie bijgedragen aan het naar de wensen kunnen invullen van de Challenge. De praktijkondersteuner geeft aan dat het groepsgevoel een grote succesfactor is geweest. De deelnemers vonden het fijn om dingen samen te doen. Daarnaast vonden de deelnemers fijn dat er metingen werden uitgevoerd. Hierdoor werden zij gestimuleerd om bijv. de conditie te verbeteren of de training aan te passen. Fysiotherapeut Cees geeft aan dat RTL4 ook deels als factor heeft bijgedragen aan het succes. Dit stimuleerde de deelnemers om nog beter hun best te doen. Daarnaast geeft hij aan dat enthousiaste zorgverleners belangrijk waren voor het aansturen van de deelnemers. De intensieve samenwerking tussen de deelnemers versterkte het groepsgevoel, wat heeft bijgedragen aan het grote succes. Fysiotherapeut Hester geeft tevens aan dat het groepsgevoel heeft bijgedragen aan het succes. De dynamiek van een kleine groep heeft er ook voor gezorgd dat men onderling elkaar goed konden ondersteunen. Persoonlijke ontwikkelingen De huisarts heeft persoonlijk geleerd dat je door iets concreets als een Nijkerk Diabetes Challenge veel kan bereiken in het leven van de deelnemers met diabetes. De volgende keer zou Hans door deze persoonlijke ontwikkeling willen proberen nog meer zorgverleners enthousiast te krijgen voor de Challenge. Daar ligt volgens de huisarts een grote uitdaging, omdat het een belangrijk sleutel tot succes kan zijn. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens de huisarts het laten optreden van oud-deelnemers als ambassadeurs. De huisarts raadt de Challenge aan omdat men zich lekkerder voelt door beweging. De praktijkondersteuner heeft persoonlijk geleerd dat deelnemers doen wat goed voor hen is, als je ze met elkaar verbindt. Zij kunnen onderling elkaar stimuleren om het uiteindelijke doel te behalen. De praktijkondersteuner zou de volgende keer het een en ander beter willen doen. Zo zou zij de voorbereiding beter willen zien door afspraken ruim van te voren te plannen. Daarnaast zou zij graag nog meer zorgverleners in de organisatie gemotiveerd willen zien/maken voor de Nijkerk Diabetes Challenge. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Jacolien ook het laten optreden van de oud-deelnemers als ambassadeurs. De ervaringen van oud-deelnemers kan namelijk nieuwe deelnemers motiveren en stimuleren om deel te nemen aan de Challenge. Jacolien raadt de Challenge aan omdat bewegen van essentieel belang is voor mensen met diabetes. Daarnaast is de Challenge nog zoveel meer. De deelnemers maken een persoonlijke groei door, omdat men leert in zichzelf te geloven. Fysiotherapeut Cees heeft persoonlijk geleerd dat er hoop is voor mensen met diabetes. De volgende keer zou de fysiotherapeut graag de samenwerking ‘achter de schermen’ strakker georganiseerd willen zien. Daarnaast zou hij graag de volgende keer willen investeren in het wervingsproces van nieuwe deelnemers. Zo zou de huisarts een belangrijke rol hierin kunnen spelen, want hij kan verwijzen naar de Challenge. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Cees dat de huisarts/praktijkondersteuner de Nijkerk Diabetes Challenge als ‘recept’ zou kunnen uitschrijven voor mensen met diabetes. Daarnaast vindt hij ook dat oud-deelnemers als ambassadeurs een grote voorbeeld kunnen zijn voor nieuwe deelnemers. Cees raadt de Challenge aan omdat er gezondheidswinst valt te halen uit mensen met diabetes. Dit brengt Cees in verband met het feit dat ook achter ziekte nog een enorm potentieel aan gezondheid schuilt. GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

35


Fysiotherapeut Hester heeft persoonlijk geleerd dat niemand ongemotiveerd is voor bewegen en dat groepsgevoel de individuele deelnemer sterker maakt. De volgende keer zou Hester graag samen willen werken met gezondheidscentrum Corlaer voor het werven van nieuwe deelnemers. Daarnaast zou zij graag de mailgroep aan willen passen op technisch vlak. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Hester dat de nieuwe deelnemers ook persoonlijk uitgenodigd worden voor de Challenge door de huisarts. De huisarts kan een grote rol spelen in het werven van nieuwe deelnemers. Daarnaast is mond-op-mond reclame belangrijk voor het werven van nieuwe deelnemers. Hester raadt de Challenge aan omdat het een prachtige kans is om leefstijl en gedrag op een leuke en gezonde manier te beïnvloeden. Samenwerkingsverbanden met lokale beweeg- en sportaanbieders Er is gevraagd aan de huisarts en praktijkondersteuner hoe zij denken over samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders. De huisarts is enorm positief, omdat lokale aanbieders de markt beter kennen. Daarnaast zou men door samenwerking een grotere groep kunnen bereiken. De praktijkondersteuner vindt een eventuele samenwerkingsverband ook belangrijk, maar de drempel is nu te hoog. Er zou voor het opzetten van samenwerkingsverbanden vaste contactpersonen bij de aanbieders kunnen worden geregeld. Het verhogen van het kennisniveau over de markt zou hierdoor geoptimaliseerd kunnen worden. Er is gevraagd in hoeverre de fysiotherapeuten in De Nije Veste participeren in samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders. Fysiotherapeut Cees geeft aan dat de samenwerking momenteel niet aanwezig is. Fysiotherapeut Hester geeft aan dat er contact is geweest met lokale atletiekverenigingen. Daarnaast is er een sociale kaart gemaakt. De motivatie uit het centrum is er wel, maar de toegankelijkheid van lokale sportaanbieders zou beter kunnen.

4.3.3. Interview met Bas van de Goor, bedenker Iceland Diabetes Challenge De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland Diabetes Challenge van de Bas van de Goor Foundation. Tegelijk met de groep deelnemers in IJsland vond ook de Nijkerk Diabetes Challenge plaats. Beide groepen liepen elke dag min of meer dezelfde afstand. De deelnemers aan de Challenge in IJsland waren over het algemeen jonger dan die in Nijkerk. Bas van de Goor is directeur van de Bas van de Goor Foundation en hij heeft zelf diabetes type 1. Daarnaast heeft Bas 16 jaar op hoog niveau gevolleybald. Bas van de Goor Foundation Aanleiding De aanleiding voor het oprichten van de Bas van de Goor Foundation ligt bij de persoonlijke ervaringen van Bas. Bas geeft aan dat als je sport en beweegt het makkelijker is om je bloedsuikers goed te managen. Hij ontmoette in de periode vlak na zijn sportcarrière iemand die graag iets wilde betekenen in de goede doelen met het accent op sport. Zij gingen een samenwerking aan en zo ontstond de stichting. Missie & Visie De missie van de BvdGF is de kwaliteit van leven van mensen met diabetes te verbeteren door middel van sport en bewegen. Dit doen zij door via sportieve activiteiten, ervaring, kennis en inspiratie te delen met anderen met diabetes, hun omgeving en hun zorgverleners. De visie van de BvdGF is om de stijging van het aantal mensen met diabetes in Nederland af te laten nemen en de kwaliteit van leven van mensen met diabetes te verbeteren. Sport is hét middel om beter met diabetes om te gaan. Iceland Diabetes Challenge Bas was, met het thema zelfmanagement in gedachten, op zoek naar een mooi podium om het verhaal van bewegen en mensen met diabetes te vertellen. De fotograaf van BvdGF kwam met IJsland als GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

36


optie. De veranderende landschappen en weersomstandigheden lopen parallel met de wisselende omstandigheden waar mensen met diabetes dagelijks mee om moeten gaan. Het plan om de Challenge in IJsland te koppelen aan een boek en een congres was snel gemaakt. Doelen De belangrijkste doelen die de deelnemers hadden geformuleerd voor de Challenge waren: afvallen, betere glucoseregulatie, genieten van de kleinkinderen, upgrade van omgaan met diabetes en de regie in eigen hand nemen. Zelfmanagement De definitie van zelfmanagent is volgens Bas een goede balans vinden tussen het nastreven van persoonlijke levensdoelen en aandacht geven aan gezondheid. Bas geeft als toelichting dat zelfmanagement de kwaliteit van leven verhoogt en het geeft meer inzicht hoe om te gaan met de chronische aandoening. Daarbij hebben zorgverleners meer grip op de behandeling van hun patiënten met diabetes. Bas heeft de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement door te benadrukken dat men zelf hoofdverantwoordelijke is over de eigen gezondheid. Daarbij is het belangrijk dat de deelnemer zelf een plan bedenkt volgens de eigen richtlijnen (de deelnemer moet het immers zelf uitvoeren) waar hij zich comfortabel bij voelt. De deelnemer moet zelf bepalen wie hij erin betrekt om het eigen plan te volbrengen. Zelfmanagement staat ook in verband met coaching. Coaching betekent volgens Bas dat samen een doel wordt bepaald, de strategie om dat doel te bereiken samen wordt uitgestippeld en de rollen worden bepaald (wie doet wat). Vervolgens gaat men aan de slag. De zorgverlener checkt of de persoon met diabetes op koers ligt en stimuleert hij of zij de deelnemer om het doel te bereiken. Na afloop wordt er gesproken of het doel is gehaald en of iedereen tevreden is. Er wordt geëvalueerd welke zaken goed zijn gegaan en welke zaken beter kunnen. Afsluitend wordt er alvast een nieuw doel vastgesteld. Succesfactoren De succesfactoren van de Iceland Diabetes Challenge zijn volgens Bas een goede selectie, professionele begeleiding, vertrouwen in deelnemers, de gemotiveerde deelnemers, ambitieuze en toch haalbare uitdaging en een positieve benadering van iedereen. Persoonlijke ontwikkeling Bas heeft persoonlijk van de Iceland Diabetes Challenge geleerd dat hij meer moeten open staan voor hulp van buitenaf en het feit dat iedereen een andere kijk heeft op zelfmanagement. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Bas dat mensen iets moeten willen veranderen in hun leven om meer regie te nemen. Dat is volgens Bas de belangrijkste stimulans. Daarnaast helpt het enorm als mensen voelen dat er individueel aandacht aan hen wordt besteed. Veel mensen willen gewoon gehoord worden. Bas geeft als toelichting dat bij een luisterend oor het gemakkelijker is om vertrouwen te krijgen en dus meer impact te maken. Bas raadt de Challenge aan omdat het meer inzicht geeft in wat diabetes precies is. Daarnaast brengt het mensen met diabetes in contact met anderen met diabetes. Tevens is het een mooie stok achter de deur om na een altijd moeizaam beginnetje door te blijven gaan met bewegen en te profiteren ervan.

5. Conclusie In dit hoofdstuk volgen de conclusies uit het onderzoek waarmee de hoofd- en deelvragen worden beantwoord. De hoofdvraag in dit onderzoek:  Wat motiveert/stimuleert de deelnemers om mee te doen aan de Nijkerk Diabetes Challenge?


37


Uit de hoofdvraag, komen de volgende deelvragen voort: 1. Wat is diabetes? 2. Wat voor rol speelt zelfmanagement in de Nijkerk Diabetes Challenge? 3. Wat is de relatie tussen zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden? 4. Wat is de relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes? 5. Wat is het effect van een gezonde leefstijl op de gezondheid bij de deelnemers? 6. Wat zijn de visies op gezondheid, welzijn en dienstverlening van de zorgverleners? 7. Wat zijn de succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge? 8. Hoe hebben de zorgverleners de deelnemers tijdens de voorbereiding begeleid? 9. Wat zijn belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de Challenge? 10. Wat zijn verbeterpunten voor de Challenge volgens de zorgverleners en deelnemers? Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een te hoog glucosegehalte in het bloed. Het lichaam is bij diabetes mellitus niet meer in staat om glucose goed te verwerken. De oorzaak hiervoor is dat er te weinig of geen insuline wordt aangemaakt. Het lichaam is ongevoelig geworden voor de insuline. Insuline, wat wordt aangemaakt in de alvleesklier, is nodig voor het transport uit het bloed naar de lichaamsweefsels. Het lichaam heeft bij geen of onvoldoende insuline moeite om de glucose uit het bloed te krijgen. De bloedglucosewaarden stijgen. Hierdoor ontstaan er veel klachten, waaronder complicaties van hart en vaten, zenuwen, ogen en nieren. De definitie van zelfmanagement wordt omschreven als: “Het individuele vermogen om goed om te gaan met de symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties van de chronische aandoening en de daarbij behorende aanpassingen in leefstijl, zodat men in staat is om zelf de gezondheidstoestand te monitoren en de cognitieve, emotionele en gedragsmatige reacties te vertonen die bijdragen aan een bevredigende kwaliteit van leven.” Zelfmanagement speelt een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. Zelfmanagement heeft in de Challenge gevraagd om een gezamenlijke aanpak tussen de zorgverleners en de deelnemers. Zo is zelfmanagement effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun gezondheidstoestand te monitoren en daarbij de regie over diabetes in eigen hand te houden. Daarbij is actieve betrokkenheid gunstig voor psychosociale aanpassing aan de chronische aandoening. De deelnemers hebben in de Challenge een balans kunnen vinden tussen het nastreven van persoonlijke levensdoelen en aandacht geven aan gezondheid. In de Challenge werd er bij de deelnemers benadrukt dat men zelf hoofdverantwoordelijke is voor de eigen gezondheid. De Nijkerk Diabetes Challenge heeft bijgedragen aan verhoging van kennis hoe de ziekte zelf te managen. De relatie tussen zelfmanagement en gezondheidsvaardigen is van essentieel belang voor mensen met een chronische aandoening. Gezondheidsvaardigheden kunnen mensen met een ziekte helpen bij het zelf managen van hun ziekte. Het is noodzakelijk bepaalde vaardigheden te bezitten voor het realiseren van toegang tot zorg, het verkrijgen van informatie over gezondheid en het begrijpen en toepassen van die informatie in de eigen gezondheidssituatie. Zelfmanagement vraagt om gedragsverandering. Dit is van groot belang voor het omgaan met diabetes, omdat niet iedere diabetespatiënt een goede zelfmanager is. Het is belangrijk dat de deelnemers en de zorgverleners samen oplossingen bedenken voor praktische bezwaren. Dit leidt tot verbetering van de samenwerking. Daarnaast is gedragsverandering belangrijk omdat zelfmanagement een dynamisch verloop kent. Dit houdt in dat de ene keer de patiënt er beter toe in staat is dan de andere keer. Gedragsverandering leidt tot inzicht bij het leren omgaan met de chronische aandoening. Het effect van bewegen heeft positieve effecten bij mensen met diabetes. De voordelen van beweging bij mensen met diabetes zijn: fitter blijven; de bloedsuiker stabiel houden; lichamelijk en geestelijk beter voelen; minder kans op complicaties; vaak minder medicijnen nodig. Regelmatig bewegen kan leiden tot een verbetering van het maximaal aeroob duuruithoudingsvermogen, een afname van overgewicht, een vergroting van de spierkracht, een verhoging van het algemeen welbevinden en een verbetering van het balansgevoel. Ook neemt het risico op het ontstaan van bijv. harten vaatziekten en botontkalking af. Bovendien geldt dat lichamelijke activiteit een gunstige invloed heeft op de GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

38


preventie en het beloop van de ziekte. Daarnaast hebben veel mensen met diabetes ook te maken met overgewicht, waarbij gezonde voeding ook belangrijk is. De visies van de zorgverleners op gezondheid, welzijn en dienstverlening komen duidelijk overeen met elkaar. Zo komt de visie van de directeur overeen met de definitie van gezondheid volgens Machteld Huber: “Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.” Er schuilt achter ziekte een enorm potentieel aan gezondheid. De huisarts geeft aan dat de mens als geheel moet worden gezien. Gezondheid heeft ook te maken met welbevinden en niet alleen met ziekte. Hij heeft daarbij een holistisch beeld van de mens. Daarmee bedoelt hij dat de mens moet worden gezien als een vervlochten geheel van facetten waaruit de mens is gebouwd. De visie van de praktijkondersteuner is gericht op preventie. Zij vindt het belangrijk om te voorkomen dat mensen ziek worden. Daarbij is het belangrijk om te zorgen dat mensen gezond blijven door hun gezondheid te bevorderen en te beschermen. De fysiotherapeuten geven aan dat mensen ondanks hun ziekte een zinvol leven kunnen hebben. De Nijkerk Diabetes Challenge vraagt ook voorbereiding. De initiatiefnemers moesten o.a. bijeenkomsten organiseren, congressen bijwonen medewerking krijgen van instanties. De zorgverleners hebben tijdens de voorbereiding van de Challenge ook veel gedaan. Zo moest de huisarts de deelnemers selecteren, motiveren en medische testen uitvoeren. Daarnaast heeft hij in de organisatie een klimaat gecreëerd voor de totstandkoming van de Challenge. De praktijkondersteuner heeft vooral de patiënt in kaart gebracht, waarbij zij ook medische testen moest verrichten. De fysiotherapeuten hebben informatieavonden georganiseerd, conditietesten uitgevoerd en tevens mensen met diabetes voor de Challenge aangemeld. De succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 zijn volgens de deelnemers: het goede programma; de saamhorigheden; de wil van de deelnemers; de uitdagende wijze waarop door de begeleiders met een ieder werd omgegaan; goede training. Daarnaast werd de goede samenwerking tussen de trainers en deelnemers als een succesfactor gezien. De zorgverleners geven aan dat het groepsgevoel een grote succesfactor is geweest. De deelnemers konden elkaar onderling steunen en zij konden elkaar stimuleren om te blijven bewegen. Daarnaast geven zij de volgende succesfactoren: een kleine, hechte groep; gemotiveerde deelnemers; tastbaar bewijs (metingen); enthousiaste zorgverleners. Het werven van nieuwe deelnemers is volgens de zorgverleners mogelijk door de oud-deelnemers als ambassadeurs te laten optreden. Zij kunnen samen het belang van een gedragsverandering laten zien en delen met de rest van mensen met diabetes in Nijkerk en omgeving. Daarnaast zou de huisarts een belangrijke rol kunnen spelen in het werven van nieuwe deelnemers. De huisarts zou de Nijkerk Diabetes Challenge als ‘recept’ kunnen uitschrijven voor mensen met diabetes. Het staat centraal dat voor deelname aan de Challenge de mensen iets moeten willen veranderen in hun leven om meer regie te nemen. De deelnemers worden meer gestimuleerd bij een luisterend oor, omdat dit leidt tot meer vertrouwen. Het helpt als mensen voelen dat er individueel aandacht aan hen wordt besteed. Eventuele verbeterpunten van de Nijkerk Diabetes Challenge zijn volgens de deelnemers dat men de resultaten van de maandelijkse meting sneller had willen krijgen. Men zou de volledigheid en aantrekkelijkheid van de informatieoverdracht beter willen zien. De zorgverleners geven aan dat de huisarts de pionier kan zijn in het wervingsproces van nieuwe deelnemers. Ook geven zij aan dat het belangrijk is om meer zorgverleners enthousiast te krijgen. Dit zou een belangrijke sleutel tot succes kunnen zijn. Daarnaast zou men de samenwerking ‘achter de schermen’ strakker georganiseerd willen zien, waarbij de kwaliteit van de kennisoverdracht moet worden geoptimaliseerd.


39


6. Discussie In dit hoofdstuk volgt een kritische discussie van de gevolgde methode en onderzoeken. Kwaliteit van het literatuuronderzoek Mijn taak was om de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 te evalueren. Dit heb ik gedaan door het verrichten van literatuur- en marktonderzoek. In het onderzoek stonden de volgende elementen centraal: doelstelling, probleemstelling, hoofd- en deelvragen. Het literatuuronderzoek vormde voor mij een goede, sterke basis voor het trekken van conclusies uit de resultaten. Ik heb gebruik gemaakt van voldoende en relevante bronnen. Deze bronnen stonden in logisch verband met de hoofd- en deelvragen. De basis voor de literatuur lag bij de kernbegrippen van de Challenge: diabetes, zelfmanagement, preventie, sport en bewegen en voeding. De Nijkerk Diabetes Challenge straalt de definitie van zelfmanagement uit, waarvoor ik moest onderzoeken wat deze relatie precies inhield. Daarnaast heeft de Challenge ook relaties met andere begrippen. Het onderzoeken van de ‘wortels’ van de Challenge lag dan ook in een breed perspectief, waardoor het literatuuronderzoek uitgebreid is gemaakt. In het vervolg zou ik eventueel nog beter de scope/afbakening van het onderzoek kunnen bepalen door betere afspraken te maken met de opdrachtgever. Daarentegen was het uitgebreide literatuuronderzoek een sterk fundament voor het trekken van conclusies. Kwaliteit van het marktonderzoek De werving van respondenten verliep niet zoals ik het had gepland. De digitale enquêtes kreeg ik over het algemeen laat terug, waardoor ik de resultaten op het eind pas kon analyseren. Daarnaast had ik liever van alle 16 deelnemers de enquête teruggekregen, zodat de betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksresultaten nog beter zouden zijn. Uiteindelijk heb ik van 10 deelnemers een ingevulde enquête mogen ontvangen. De betrouwbaarheid en de validiteit van het onderzoek zouden tevens verhoogd kunnen worden door een nog grotere groep deelnemers aan de Challenge. Dit was niet mogelijk vanwege het feit dat de Diabetes Challenge voor het eerst werd gehouden in Nijkerk. De mogelijkheid voor het uitzetten van een enquête buiten Nijkerk (bijv. deelnemers van de Iceland Diabetes Challenge) was niet voor dit onderzoek relevant, omdat het een evaluatie van de Nijkerk Diabetes Challenge is.

7. Aanbevelingen In dit hoofdstuk worden de conclusies uit hoofdstuk 5 aangevuld met aanbevelingen die consistent zijn met de conclusies. De hoofdvraag die centraal stond in dit rapport was welke factoren de deelnemers hebben gestimuleerd in de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Deze factoren zijn gerelateerd aan het succes van de Challenge.  De Diabetes Challenge als ‘recept’ uitschrijven door de huisarts Vanuit de ervaringen met de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 blijkt dat de huisarts, als pionier in het verwijzen naar behandelingen, een belangrijke rol kan spelen in het werven van nieuwe deelnemers. Gezien de positieve gezondheidseffecten van fysieke activiteit, zou het stimuleren van meer bewegen een meer vanzelfsprekend onderdeel van de reguliere eerstelijnszorg moeten zijn. Het thema sport en bewegen in relatie tot gezondheid staat centraal in Gezondheidscentrum De Nije Veste. Dit is ook wat de Diabetes Challenge uitstraalt. De huisarts zou de Challenge als ‘recept’ kunnen uitschrijven aan mensen met diabetes. Het implementeren van dit nieuwe beleid vergt tijd en overleg tussen de betrokkenen in de organisatie om dit te kunnen bewerkstelligen. Dit zou dan ook een vervolgonderzoek kunnen zijn.


40


8. Literatuurlijst Changing Diabetes. (2014, November 24). Iceland Diabetes Challenge 2014. Opgehaald van Changing Diabetes: http://www.changingdiabetes.nl/idc-2014/over-idc Diabetes Fonds. (2014, November 24). Diabetes type 1. Opgehaald van Diabetes Fonds: http://www.diabetesfonds.nl/artikel/diabetes-type-1 Diabetes Fonds. (2014, November 25). Diabetes type 2. Opgehaald van Diabetes Fonds: http://www.diabetesfonds.nl/artikel/diabetes-type-2 Diabetes Fonds. (2014, November 24). Wat is diabetes? Opgehaald van Diabetes Fonds: http://www.diabetesfonds.nl/artikel/wat-diabetes Diabetes Fonds. (2015, Januari 7). Waarom is beweging goed? Opgehaald van Diabetes Fonds: http://www.diabetesfonds.nl/artikel/waarom-beweging-goed Gemeente Nijkerk. (2014, December 28). Woon- en Leefomgeving. Opgehaald van Nijkerk: http://www.nijkerk.eu/woon-en-leefomgeving Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2014, November 20). Bestuur. Opgehaald van De Nije Veste: http://denijeveste.nl/organisatie/bestuur.html Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2014). Jaarplan 2013-2017 Stichting Oranje Veste. Nijkerk: Directie Stichting Oranje Veste. Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2014, November 20). Jaarverslag 2013. Opgehaald van De Nije Veste: http://denijeveste.nl/images/jaarverslag%202013%20v4.pdf Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2015, Januari 5). Diabetes. Opgehaald van De Nije Veste: http://denijeveste.nl/zorgaanbod/diabetes.html Gezondheidsnet . (2015, Januari 9). Spelregels voor goede voeding - Voedingsrichtlijnen. Opgehaald van Gezondheidsnet: http://www.gezondheidsnet.nl/vitamines-en-mineralen/spelregels-voorgoede-voeding Ishikawa, H., & Yano, E. (2014, December 2). Patient Health Literacy and participation in the healthcare process. Opgehaald van Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/themas/lage-gezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/definities/ Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie . (2015, Januari 7). KNGF - standaard; Beweeginterventie diabetes mellitus type 2. Opgehaald van Cardiometabool: http://www.cardiometabool.nl/wp-content/uploads/2013/07/KNGFstandaard_bi_dm2_2009.pdf Nationaal Actieprogramma Diabetes. (2014, December 7). Competenties zelfmanagementeducatie bij diabetes en scholingsaanbod. Opgehaald van Actieprogramma Diabetes: http://www.actieprogrammadiabetes.nl/implementatie/305-competentieszelfmanagementeducatie-bij-diabetes-en-scholingsaanbod Nationaal Kompas Volksgezondheid . (2014, November 26). Wat is diabetes mellitus en wat is het beloop? . Opgehaald van Nationaal Kompas: http://nationaalkompas.nl/gezondheid-enziekte/ziekten-en-aandoeningen/endocriene-voedings-en-stofwisselingsziekten-enimmuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/beschrijving/


41


Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 13). Hoe vaak komt diabetes mellitus voor en hoeveel mensen sterven eraan? Opgehaald van Nationaal Kompas: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/endocrienevoedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/omvang/ Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 13). Hoeveel zorg gebruiken patiënten met diabetes mellitus en wat zijn de kosten? Opgehaald van Nationaal Kompas: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/endocrienevoedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/omvang/ Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 2). Wat zijn gezondheidsvaardigheden? Opgehaald van Nationaal Kompas: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/leefstijl/gezondheidsvaardigehede n/wat-zijn-gezondheidsvaardigheden/ Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 28). Welke factoren beïnvloeden de kans op diabetes mellitus? Opgehaald van Nationaal Kompas: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/endocrienevoedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/welkefactoren-beinvloeden-de-kans-op-diabetes-mellitus/ Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2015, Januari 6). Diabetes mellitus: Hoe zijn preventie en zorg georganiseerd? Opgehaald van Nationaal Kompas: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/endocrienevoedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/diabetesmellitus-preventie-en-zorg/ Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen. (2014, December 7). I-Change model. Opgehaald van NISB : http://www.nisb.nl/weten/kennisgebieden/beweeggedrag-veranderen/bewust-kiezen/ichange-model.html Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen. (2015, Januari 7). Beweegnormen. Opgehaald van NISB: http://www.nisb.nl/weten/normen.html NIVEL. (2012). Programmatische Preventie in de huisartsenzorg - definities en afbakening. In NIVEL, NIVEL OVERZICHTSTUDIES - Preventie kan effectiever! (pp. 13-14). Utrecht: NIVEL. Nutbeam, D. (2014, December 2). The evolving concept of health literacy. Opgehaald van Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/thema-s/lagegezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/definities/ Paasche-Orlow, M., Parker, R., Gazmararian, J., Nielsen-Bohlman, L., & Rudd, R. (2014, December 2). The prevalence of limited health literacy. Opgehaald van Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/thema-s/lagegezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/definities/ Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. (2009). Diabetes tot 2025. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Verheggen, P. (2013). MARKETINGHIGHLIGHT: Het Mentality-model van Motivaction . In P. Verheggen, In: Kotler, P. Principes van marketing, 6e editie (pp. 251-252). Amsterdam: Pearson. Opgehaald van Motivaction. Vilans. (2011). Ondersteun zelfmanagement van chronisch zieken. Vilans. GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

42


Voedingscentrum. (2015, Januari 9). De Schijf van Vijf. Opgehaald van Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/nl/schijf-van-vijf/schijf.aspx VU medisch centrum. (2015, Januari 9). Voeding bij diabetes. Opgehaald van VUmc: http://www.vumc.nl/afdelingen/diabetescentrum/InfoDM/Voeding-bij-diabetes/ Zelfmanagement. (2014, December 2). Over gezondheidsvaardigheden. Opgehaald van Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/thema-s/lagegezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/


43


9. Bijlage 9.1 Organogram Gezondheidscentrum De Nije Veste


44


9.2 Het stappenplan zelfmanagementondersteuning

(Vilans, 2011)


45


9.3 Het I-Change model

(Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2014)

9.4 Chronic Care Model


46


9.5 Schijf van Vijf

(Voedingscentrum, 2015)

9.6 Resultaten enquête 1. Wat is uw geslacht?

Vrouw

Aantal deelnemers

Man

40% 60%

7 6 5 4 3 2 1 0 Man

Vrouw

Geslacht

2. Wat is uw leeftijd?

30-40

40-50

50-60

10% 0% 10% 10% 20%

60-70

70-80

6

Aantal deelnemers

18-30

5 4 3 2 1 0 18-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80

50%

Categorie leeftijd


47


Aantal deelnemers

3. Van welke onderstaande opties was de aanleiding voor uw deelname aan de Challenge?

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Diabetes type 1

Diabetes type 2

Verhoogd risico Overgewicht (BMI Obesitas (BMI > op diabetes > 25) 30) (erfelijk)

Diabetes type 1

Diabetes type 2

Verhoogd risico op diabetes (erfelijk)

Overgewicht (BMI > 25)

Obesitas (BMI > 30)

Anders

18% 0%

Anders

0%

82%


48


4. Wat was voor u het doel om mee te doen aan de Nijkerk Diabetes Challenge 2014?

Mijn doel was om diabetes een plek in mijn leven te geven. Mijn doel was minder afhankelijk zijn van medicatie. Ik wilde voorkomen om insulinegebruiker te worden. Ik wilde door mijn deelname meer bewust worden van een gezonde leefstijl in relatie tot diabetes en deze aanpassen. Anders

0% 7% 29%

50%

14%

Anders Ik wilde door mijn deelname meer bewust worden van een gezonde leefstijl in relatie tot diabetes en deze… Ik wilde voorkomen om insulinegebruiker te worden. Mijn doel was minder afhankelijk zijn van medicatie. Mijn doel was om diabetes een plek in mijn leven te geven. 0

1

2

3

4

5

6

7

8

Aantal deelnemers

5. Kunt u dit toelichten? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten.


49


6. Hoe tevreden bent u over de inhoud van de Challenge?

Tevredenheid inhoud NDC 2014 De totale tijdsduur De aantrekkelijkheid/ overzichtelijkheid van de… De volledigheid van de informatieoverdracht/… De kwaliteit van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht De algehele professionaliteit Het gebruikte materiaal (Garmin Vivofit, glucosemeter,… Het niveau De programmering tijdens de Challenge van 7 t/m 12 juli 0

2

4

6

8

10

12

Aantal deelnemers Zeer tevreden

Tevreden

Niet tevreden / Niet ontevreden

Ontevreden

Zeer ontevreden

Geen mening / Niet van toepassing

7. Hoe tevreden bent u in het algemeen over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge?

Zeer tevreden

Tevreden

Niet tevreden / Niet ontevreden

Ontevreden

Zeer ontevreden

Geen mening / Niet van toepassing 0% 30%

Mate van tevredenheid

70%

Geen mening / Niet van toepassing Zeer ontevreden Ontevreden Niet tevreden / Niet ontevreden Tevreden Zeer tevreden 0

1

2

3

4

5

6

7

8

Aantal deelnemers


50


8. Kunt u dit toelichten? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten. 9. Hoe tevreden bent u over de sprekers/ trainers?

Tevredenheid sprekers/ trainers NDC 2014 Het tempo De professionaliteit De begrijpelijkheid/ duidelijkheid De inzet en het enthousiasme De persoonlijke aandacht De communicatieve vaardigheden De vakbekwaamheid/ deskundigheid 0

2

4

6

8

10

12

Aantal deelnemers Zeer tevreden

Tevreden

Niet tevreden/ Niet ontevreden

Ontevreden

Zeer ontevreden

Geen mening/ Niet van toepassing

10. Hoe tevreden bent u in het algemeen over de sprekers/ trainers?

Zeer tevreden

Tevreden

Niet tevreden/ Niet ontevreden

Ontevreden

Zeer ontevreden

Geen mening/ Niet van toepassing 0% 40%

Mate van tevredenheid

60%

Geen mening/ Niet van toepassing Zeer ontevreden Ontevreden Niet tevreden/ Niet ontevreden Tevreden Zeer tevreden 0

1

2

3

4

5

6

7

Aantal deelnemers


51


11. Kunt u dit toelichten? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten. 12. Welke factoren maakten de Nijkerk Diabetes Challenge volgens u tot een succes? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten. 13. Het begrip zelfmanagement is dé sleutelfactor van de Nijkerk Diabetes Challenge. Hoe werd u tijdens de voorbereiding van de Challenge gestimuleerd/gemotiveerd (persoonlijk of door de organisatie) om het einddoel te halen? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten. 14. Wat heeft u geleerd van de Nijkerk Diabetes Challenge?

Ik heb geleerd dat veerkracht en het ontwikkelen van zelfvertrouwen belangrijke factoren van succes zijn van de Diabetes Challenge. Ik heb geleerd om mijn grenzen te verleggen en dus vanuit een andere benadering op de definitie van gezondheid te kijken naar diabetes. Ik kan diabetes een betere plek in mijn leven geven door mijn potentieel aan gezondheid in te zetten. Ik heb geleerd dat doelen haalbaar zijn in het leven door een goede inzet. Anders 0% 50%

50% 0%

Anders Ik heb geleerd dat doelen haalbaar zijn in het leven door een goede inzet. Ik kan diabetes een betere plek in mijn leven geven door mijn potentieel aan gezondheid in te zetten. Ik heb geleerd om mijn grenzen te verleggen en dus vanuit een andere benadering op de definitie van… Ik heb geleerd dat veerkracht en het ontwikkelen van zelfvertrouwen belangrijke factoren van succes zijn van… 0

1

2

3

4

5

6

7

Aantal deelnemers


52


15. Kunt u dit toelichten? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten. 16. Heeft u verbeterpunten (bijv. over de voorbereiding, begeleiding, informatieoverdracht of programmering tijdens 7 t/m 12 juli) voor de Challenge? Zo ja, kunt u deze benoemen? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten. 17. Wat voor cijfer geeft u de Nijkerk Diabetes Challenge (inclusief voorbereiding)?

10 9

Cijfer NDC 2014

8 7 6 5 4 3 2 1 0

1

2

3

4

5

6

7

Aantal deelnemers

18. Tot slot, zou u de Nijkerk Diabetes Challenge voor mensen met diabetes, mensen met een verhoogd risico op diabetes en mensen met overgewicht aan raden?

100%

Ja

Nee

Nee

Ja

0

2

4

6

8

10

12

Aantal deelnemers


53


19. Kunt u dit toelichten? Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten.

9.7 Interviewvragen overige betrokkenen 9.7.1. Interviewvragen aan bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen De volgende vragen zijn algemeen gericht op het werk in de organisatie. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Wilt u zich even voorstellen? Wat is uw functie? Wat zijn uw taken binnen de organisatie? Wat is volgens u de definitie van gezondheid? Wat is uw visie op gezondheid, welzijn en dienstverlening? Op welke manier probeert u deze visie na te streven in de organisatie? Wat is uw visie op coaching?

De volgende vragen gaan over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge. Hierbij staat het begrip zelfmanagement centraal en de motivatie van de deelnemers voor bewegen. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Wat was de aanleiding voor het opzetten van de Nijkerk Diabetes Challenge? Wat heeft u tijdens de voorbereiding voor de Challenge gedaan? Hoe wordt de Challenge gefinancierd? Wat zijn de kosten van een diabetespatiënt op jaarbasis? Wat betekent zelfmanagement volgens u? Hoe heeft u de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement? (of: Hoe ziet u uw rol in het stimuleren van fysieke activiteit?) Welke factoren maakten de Challenge volgens u tot een succes?

De volgende vragen zijn gericht op de ervaringen en/of meningen omtrent de Nijkerk Diabetes Challenge. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Hoe denkt u over samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders? Wat zijn motivaties om wel of niet samen te werken met lokale beweeg- en sportaanbieders? Wat heeft u persoonlijk geleerd van de Challenge? Wat zou u de volgende keer door deze persoonlijke ontwikkeling beter of anders aanpakken bij de nieuwe deelnemers? Wat zijn volgens u belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de Challenge? Waarom zou u de Nijkerk Diabetes Challenge aanraden voor mensen met diabetes, of mensen met een verhoogd risico op diabetes of mensen met overgewicht?

9.7.2. Interviewvragen aan huisarts, fysiotherapeut en praktijkondersteuner De volgende vragen zijn algemeen gericht op het werk in de organisatie. 1. 2. 3. 4. 5.

Wilt u zich even kort voorstellen? Wat is uw functie? Wat zijn uw taken binnen De Nije Veste? Wat is uw visie op gezondheid, welzijn en dienstverlening? Op welke manier probeert u deze visie na te streven in uw werk?


54


De volgende vragen gaan over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge. Hierbij staat het begrip zelfmanagement centraal en de motivatie van de deelnemers voor bewegen. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Wat betekent zelfmanagement volgens u? Hoe heeft u de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement? (of: Hoe ziet u uw rol in het stimuleren van fysieke activiteit?) Welke doelen werden er door de deelnemers geformuleerd voor de deelname aan de Challenge? Wat betekent coachen van de deelnemers voor u? Wat heeft u tijdens de voorbereiding gedaan voor de deelnemers van de Challenge? Welke factoren maakten de Challenge volgens u tot een succes?

De volgende vragen zijn gericht op de ervaringen en/of meningen omtrent de Nijkerk Diabetes Challenge. 12.

13. 14. 15. 16. 17.

-In hoeverre participeren fysiotherapeuten in De Nije Veste in samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders? (vraag voor fysiotherapeut) -Hoe denkt u over samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders? (vraag voor POH/Huisarts) Wat zijn motivaties om wel of niet samen te werken met lokale beweeg- en sportaanbieders? Wat heeft u persoonlijk geleerd van de Challenge? Wat zou u de volgende keer door deze persoonlijke ontwikkeling beter of anders aanpakken bij de nieuwe deelnemers? Wat zijn volgens u belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de Challenge? Waarom zou u de Nijkerk Diabetes Challenge aanraden voor mensen met diabetes, of mensen met een verhoogd risico op diabetes of mensen met overgewicht?

9.7.3. Interviewvragen aan Bas van de Goor, initiatiefnemer Iceland Diabetes Challenge De volgende vragen zijn algemeen gericht op het werk van de Bas van de Goor foundation. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Wilt u zich even voorstellen? Wat is volgens u de definitie van gezondheid? Wat is de aanleiding voor het oprichten van de Bas van de Goor foundation? Wat houdt de Bas van de Goor foundation precies in? Wat is uw missie met de Bas van de Goor foundation? Wat is uw visie met de Bas van de Goor foundation?

De volgende vragen gaan over de inhoud van de Challenge. Hierbij staat het begrip zelfmanagement centraal en de motivatie van de deelnemers voor bewegen. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Wat is zelfmanagement? Waarom is zelfmanagement zo belangrijk? Wat betekent coachen van de deelnemers voor u? Hoe bent u op de Iceland Diabetes Challenge gekomen? Hoe heeft u de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement? Welke doelen werden er door de deelnemers geformuleerd voor de Challenge?

De volgende vragen zijn gericht op de ervaringen en/of meningen omtrent de Challenge. 13.

Welke factoren maakten de Challenge volgens u tot een succes? GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE

55


14. 15.

Wat zijn volgens u belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de Challenge? Wat heeft u persoonlijk geleerd van de Iceland Diabetes Challenge?


56

EVALUATIERAPPORT. Nijkerk Diabetes Challenge Control Your Diabetes. For life

Recommend Documents