Europa naast de deur
24.06.2010
Inhoud
Inleiding
3
Hoe kan deze ontwikkeling worden verklaard?
4
Hoe omvangrijk is de migratie en waar vestigt men zich precies?
6
Waarom verlaten Nederlanders hun land?
14
Waarom op dit moment?
16
Conclusie
18
Bijlage
19
Literatuurlijst
21
2
Inleiding In de afgelopen decennia zijn de grenzen tussen de EU-lidstaten steeds meer vervaagd. Het opengaan van de binnengrenzen is een gevolg van het doelgericht streven naar een gemeenschappelijke Europese binnenmarkt. Om dit doel te bereiken, zijn transparantie en vrijheid noodzakelijk, opdat een dergelijke markt soepel kan functioneren. Daarom werden vier grondrechten opgenomen in het Verdrag betreffende de Europese Unie. Deze vier grondrechten hebben er voor gezorgd dat de volken in Europa de smaak te pakken kregen van continentale samenwerking en vriendschap als buren. Vrij verkeer van goederen en vrij verkeer van diensten hebben het mogelijk gemaakt dat de producten van de Europese arbeidsmarkt vrij kunnen circuleren onder de inwoners van de Europese Unie. Het vrije verkeer van kapitaal en betalingen zorgden er samen met de invoering van de euro voor dat het verkeer van goederen en diensten nog steeds succesvol stroomt, zonder verborgen kosten en beperkende tarieven. Het vrije verkeer van personen geeft de EU-burgers het recht om onbeperkt naar andere EU-landen te reizen of zich te vestigen waar men wil. Veel EU-burgers hebben gebruik gemaakt van dit recht op verhuizing, hetzij om economische redenen of uit andere persoonlijke overwegingen. Zo verhuizen bijvoorbeeld steeds meer Nederlanders naar het grensgebied van de Eems Dollard Regio (EDR), bijvoorbeeld naar de Landkreise Leer en Emsland. Dit onderzoek zal in opdracht van de EDR de immigratie van Nederland naar Duitsland regionaal bestuderen. Doel van dit onderhavige verslag is om de Nederlandse migratie naar Duitse grensgemeenten in kaart te brengen. Daarom ligt aan de Duitse kant van de EDR het accent op de vragen: Hoe kan deze ontwikkeling worden verklaard? Hoe omvangrijk is de migratie? Waar vestigt men zich precies? En tot slot: Waarom verlaten Nederlanders hun land en waarom op dit moment? Tijdens het verzamelen van gegevens heeft de auteur contact opgenomen met in totaal 63 Gemeinden, Samtgemeinden en Städte uit het EDR-gebied. De zes Landkreise en de kreisfreie Stadt Emden stelden eveneens gegevens beschikbaar over hun Nederlandse inwoners. Daarnaast dienen andere publicaties over dit thema – onder andere wetenschappelijke artikelen, tijdschriftenartikelen en reportages uit de provincie Groningen en de regio Twente – als bron voor deze studie.
3
Hoe kan deze ontwikkeling worden verklaard? In de afgelopen tien jaar zijn veel Nederlanders naar het Duitse grensgebied van de EDR verhuisd. In de eerste plaats zijn de redenen voor de emigratie van economische aard. Door te verhuizen, zij het ook slechts een paar honderd meter aan de andere kant van de grens, kunnen de Nederlanders van aanzienlijke financiële voordelen profiteren als zij een huis kopen, huren of bouwen. De over het algemeen hoge kwaliteit van de woningen, de nabijheid van de natuur en de beschikbaarheid van grote kavels in Duitsland is voor de Nederlanders erg aantrekkelijk. Hoewel ze hebben besloten om in Duitsland te wonen, zullen veel van deze grensimmigranten in hun vaderland blijven werken, boodschappen doen, hun vrije tijd doorbrengen en sociale contacten onderhouden. Dit intensieve, vaak dagelijkse contact met hun vaderland kan echter het ontstaan van nieuwe contacten met de lokale Duitse bevolking in de weg staan. Met name in de Städte en Gemeinden langs de grens is het aantal Nederlandse inwoners dat daar is komen wonen gestegen. De toegenomen vraag naar woonruimte in de plaatsen in de buurt van de grens jaagt de prijzen omhoog. Dat maakt het voor sommige Duitsers moeilijker om in hun eigen Gemeinden aan vastgoed te komen1. De Nederlandse gemeenten ondervinden er de negatieve gevolgen van dat veel van hun inwoners aan de andere kant van de grens gaan wonen2. In de gemeenten Oldambt en Pekela staan veel huizen leeg, omdat er nauwelijks vraag naar is. Vooral scholen merken de gevolgen van deze ontwikkeling. De kinderen van Nederlandse grensimmigranten blijven vaak in Nederland naar school gaan. Dat kan problemen veroorzaken: Duitse scholen constateren dat ze plaatsen over hebben, terwijl er aan Nederlandse scholen plotseling een tekort is aan plaatsen3,4. Bovendien hebben de leerlingen in Nederland nauwelijks kans om Duitse vrienden te maken en ervaring op te doen met de Duitse taal. Dit leidt onherroepelijk tot problemen bij de integratie. Met de bedoeling om de integratie te bevorderen heeft de Gemeinde Bunde een tweetalige kleuterschool opgericht. Bovendien heeft de Ludgerusschule in Rhede de status gekregen van NTCN-school5. “Nederlandse Taal en Cultuur in Nedersaksen” (NTCN) houdt in dat de school vier uur per week onderwijs in de Nederlandse taal en cultuur aanbiedt voor zijn Nederlandstalige leerlingen. Zij volgen dit NTC-onderwijs naast hun reguliere lessen. Heino 1
Van Houtum, H. & Gielis, R. (2006), Elastric Migration: The Case of Dutch Short-Distance Transmigrants in Belgian and German Borderlands. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geographie, 97:2, p. 198. 2 Provincie Groningen (2007), Verhuisonderzoek Groningen – Duitsland, p. 7. 3 Strüver, A. (2005), Spheres of Transnationalism within the European Union: On open borders, thresholds and drawbridges along the Dutch-German Border. Journal of Ethnic and Migration Studies, 31:2, p. 334. 4 Van Houtum, H. & Gielis, R. (2006), Elastric Migration: The Case of Dutch Short-Distance Transmigrants in Belgian and German Borderlands. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geographie, 97:2, p. 200. 5 Binder, C. (8 mei 2008), Sprachliche Identität wahren. Ems-Zeitung.
4
Müller, leraar aan de Ludgerusschule, zegt dat de school bijzonder zijn best doet om de integratie van Nederlandse kinderen in goede banen te leiden. De integratie van de nieuwe burgers in de gemeenschap speelt een belangrijke rol bij de mate waarin de nieuwe inwoners zich op hun gemak voelen in hun Duitse woonplaats. Volgens Gerald Sap, burgemeester van de Gemeinde Bunde, hebben de meeste Nederlanders geen moeite met integreren, maar sommigen daarentegen wel. De Nederlanders staan er normaal gesproken voor open om actief deel te nemen aan het dorpsleven. Daardoor gaat het integreren hen makkelijker af en het draagt er toe bij dat ze welkom zijn in hun nieuwe woonplaats. Sap wijst er verder op dat Nederlanders die actief zijn in hun nieuwe woonplaats minder moeite hebben met integreren en normaliter welkom zijn. Ook Duitsland heeft te kampen met demografische problemen en Nederlanders vormen daarvoor een potentiële oplossing. Zoals een inwoner van Wymeer (Gemeinde Bunde) het verwoordde: “In de buurt doen wij alles samen, het is vanzelfsprekend dat ook de Nederlanders meedoen”6. Het integreren gebeurt op allerlei manieren. Zelfs van oudsher gevoelige onderwerpen als een groot voetbalevenement kunnen een basis vormen voor samenwerking. Tijdens het laatste Europees kampioenschap hingen in Weener de vlaggen voor het Nederlandse en het Duitse elftal naast elkaar, opgehangen door Duitse en Nederlandse buren7.
6
Koop, D. in Schmidt, S. (16 september 2009), Niederländer gehören in Wymeer dazu. Ostfriesen-Zeitung, p. 20. 7 Broesder, P. (17 juni 2008), De Oranje leeuw naast het schwarz, rot, gold. Dagblad van het Noorden, p. 3.
5
Hoe omvangrijk is de migratie en waar vestigt men zich precies? Om antwoord te geven op deze vragen wordt eerst gekeken naar de verzamelde informatie. Aan de hand van deze gegevens kan worden bepaald waar Nederlandse immigranten wonen, hoeveel er momenteel in het Duitse deel van het EDR-gebied woonachtig zijn en hoe groot de toestroom is. De volgende figuren geven weer hoeveel Nederlanders zich inmiddels hebben gevestigd in Duitse Landkreisen.
Figuur 1.1: Nederlandse bevolking in de Landkreisen Leer (LER) en Emsland (EL)
7000 6000 5000 4000 LK Leer LK Emsland 3000 2000 1000
19 9 20 9 0 20 0 0 20 1 0 20 2 0 20 3 0 20 4 0 20 5 0 20 6 0 20 7 0 20 8 09
0
Bron: EDR
Figuur 1.2: Nederlandse bevolking in de Landkreisen Leer en Emsland Landkreis
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
LK Leer
890
924
968
1075
1250
1361
1750
2099
2573
2914
3024
LK Emsland
1571
1574
1752
2167
2551
2978
3454
4251
4913
5545
6205
Totaal
2461
2498
2720
3242
3801
4339
5204
6350
7486
8459
9229
Bron: EDR
6
Figuur 2.1: Nederlandse bevolking in de Landkreisen Cloppenburg (CLP) en Aurich (AUR)
09
08
20
20
07
06
20
20
05
04
20
20
03
20
02
20
20
20
00
LK Cloppenburg LK Aurich
01
900 800 700 600 500 400 300 200 100 0
Bron: EDR
Figuur 2.2: Nederlandse bevolking in de Landkreisen Cloppenburg en Aurich Landkreis
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
LK Cloppenburg
289
280
289
308
320
355
385
394
434
448
LK Aurich
520
520
526
547
559
592
637
684
761
810
Totaal
809
800
815
855
879
947
1022
1078
1195
1258
Bron: EDR
7
Figuur 3.1: Nederlandse bevolking in de Stadt Emden (EMD) en de Landkreis Friesland (FRI)
300 250 200 Stadt Emden LK Friesland
150 100 50
09
20
08
20
07
20
06
20
05
20
04
20
03
20
02
20
01
20
20
00
0
Bron: EDR
Figuur 3.2: Nederlandse bevolking in de Stadt Emden en de Landkreis Friesland Stadt/Landkreis
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Stadt Emden
187
189
201
214
210
203
202
194
184
195
LK Friesland
209
212
212
215
220
223
226
234
243
247
Totaal
396
401
413
429
430
426
428
428
427
442
Bron: EDR
8
Figuur 4.1: Nederlandse bevolking aan Duitse kant in het EDR-gebied
12000 10000 8000 Totaal NL inwoners
6000 4000 2000
20
0 20 0 0 20 1 0 20 2 0 20 3 0 20 4 0 20 5 0 20 6 0 20 7 0 20 8 09
0
Bron: EDR
Figuur 4.2: Nederlandse bevolking aan Duitse kant in het EDR-gebied
Totaal NL inwoners aan dt. kant van de EDR
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
3883
4101
4650
5265
5828
6757
7980
9172
10261
11115
Bron: EDR Opmerking: Cijfers voor LK Wittmund waren niet beschikbaar. Eind 2009 lagen ze bij 186, in de jaren daarvoor bij ca. 180. Deze schattingen zijn opgenomen in figuur 4.1 en 4.2.
Uit de voorafgaande figuren wordt duidelijk dat alle Landkreise qua Nederlandse bevolking een groei hebben doorgemaakt. Alleen in het verzorgingsgebied van de Stadt Emden is er sprake van stabiliteit. Men kan echter constateren dat er een duidelijke voorkeur bestaat voor Landkreise met directe grensligging. Figuur 4.1 geeft weer dat de Nederlandse bevolking aan Duitse kant snel toeneemt. Het gemiddelde groeipercentage ligt tussen 2000 en 2009 bij 12,45%. Binnen tien jaar is ze bijna verdrievoudigd. De volgende figuur geeft de groeipercentages uit de afgelopen jaren weer.
9
Figuur 5: Groeipercentages in procenten8 35% 30% LK Emsland
25%
LK Leer
20%
LK Aurich
15%
LK Cloppenburg
10%
LK Friesland
5%
Stadt Emden
0% -5%
08
20
07
06
20
20
05
04
20
20
03
02
20
20
01
00
20
20
19
99
-10%
Bron: EDR
Figuur 5 geeft de groeipercentages per jaar aan de Duitse kant van het EDR-gebied weer. In de Landkreis Leer en de Landkreis Emsland zijn de groeipercentages tijdens de eerste helft van het decennium zeer snel gestegen. In de tweede helft zijn de groeipercentages weer vertraagd. In de andere Landkreisen is een lichte groei zichtbaar. In de Landkreis Leer is de Nederlandse bevolking in een periode van tien jaar verdrievoudigd, in de Landkreis Emsland is hij in dezelfde periode zowaar bijna verviervoudigd. Op Landkreise die verder van de grens af liggen is dit minder van toepassing. Alleen in de Stadt Emden blijft het Nederlandse bevolkingscijfer stabiel. De volgende afbeeldingen geven de vestigingsgebieden in de EDRregio weer.
8
In vergelijking met vorig jaar.
10
Afbeelding 6.1: Percentage Nederlandse bevolking per Gemeinde
Bron: EDR
11
Figuur 6.2: Nederlandse bevolking per Gemeinde in cijfers
Bron: EDR
12
Afbeelding 6.1 geeft de Nederlandse bevolking in percentages weer in vergelijking met de totale bevolking. Afbeelding 6.2 geeft de Nederlandse inwoners aan de Duitse kant van de EDR weer in cijfers. De exacte cijfers staan vermeld in de bijlage. Uit deze gegevens blijkt dat vooral Gemeinden in de buurt van de grens veel Nederlandse inwoners hebben aangetrokken. In 2009 woonden er circa 11.000 Nederlanders aan de Duitse kant van de EDR. Over het algemeen kunnen de grensoverschrijdende enclaves worden beschouwd als satellieten van grotere steden in Nederland9. In het EDR-gebied is een dergelijk verband te zien tussen Bunde of Weener en Winschoten (resp. Groningen). Maar ook tussen Twist en Haren (Ems) met betrekking tot Emmen. Daarnaast hebben de Samtgemeinden Lathen en Dörpen en ook de Stadt Meppen talrijke Nederlandse inwoners. Vaak zijn deze bewoners bereid om grote afstanden af te leggen naar hun werk, veelal in steden als Groningen en Delfzijl. Ook op andere plaatsen langs de Nederlands-Duitse grens zijn hier voorbeelden van te zien – Selfkant in de buurt van Sittard, Kranenburg en Kleve in de buurt van Nijmegen alsmede Bad Bentheim en Gronau in de buurt van Enschede10. In een studie uit 2007 heeft de Provincie Groningen geconstateerd dat ongeveer 50% van de Nederlandse huishoudens aan de Duitse kant van het EDR-grensgebied economisch actief was in Nederland. Ongeveer 10% was werkzaam in Duitsland en de rest kwam rond van diverse inkomens zoals pensioen en andere uitkeringen11. Dat zou kunnen betekenen dat de meeste Nederlandse grensimmigranten nog belangrijke economische banden met Nederland hebben. In deze genoemde studie is eveneens bekend geworden dat mensen uit alle leeftijdsgroepen bereid zijn om naar Duitsland te verhuizen12. Derhalve kan men niet spreken van typische immigranten. Mensen in alle levensfasen nemen de stap, van starters op de arbeidsmarkt tot gepensioneerden.
9
Van Houtum, H. & Gielis, R. (2006), Elastric Migration: The Case of Dutch Short-Distance Transmigrants in Belgian and German Borderlands. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geographie, 97:2, p. 198. 10 Van Houtum, H. & Gielis, R. (2006), Elastric Migration: The Case of Dutch Short-Distance Transmigrants in Belgian and German Borderlands. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geographie, 97:2, p. 198. 11 Provincie Groningen (2007), Verhuisonderzoek Groningen – Duitsland, p. 11. 12 Provincie Groningen (2007), Verhuisonderzoek Groningen – Duitsland, p. 11.
13
Waarom verlaten Nederlanders hun land? De belangrijkste redenen, waarom mensen bereid zijn om van Nederland naar Duitsland te emigreren, zijn van economische aard. Het is mogelijk om in Duitsland een huis of een kavel tegen een prijs te kopen die in Nederland ondenkbaar is. De reden daarvoor heeft te maken met de ontwikkeling op de woningmarkt. In Duitsland is de woningmarkt sinds het begin van de jaren negentig naar verhouding stabiel gebleven13. In Nederland zijn de huizenprijzen over dezelfde periode echter continu gestegen14. Het gevolg van deze verschillende ontwikkelingen is dat de gemiddelde prijs van een eengezinswoning in Duitsland bijna de helft goedkoper is dan in Nederland. Andere vaste kosten zoals wegen- en motorrijtuigenbelasting, wekelijkse boodschappen en gemeentebelastingen zijn ook lager. Personen met kinderen hebben er profijt van dat de kinderbijslag in Duitsland hoger is. De beschikbaarheid van grote kavels tegen een schappelijke prijs kunnen veel Nederlanders nauwelijks weerstaan. In de Duitse grensgemeenten verkoopt een Gemeinde bestemde kavels bijvoorbeeld voor 25 tot 40 euro per m². In Nederland betaalt men gemiddeld 115 tot 140 euro per m² voor kavels in de Nederlands-Duitse grensregio. Vaak wordt besloten om een huis of kavel in Duitsland te zoeken nadat huizenkopers in Nederland zijn geconfronteerd met lange wachtlijsten, hoge huizenprijzen of beperkte beschikbaarheid van kavels. In het algemeen maakt financieel voordeel Duitsland tot een aantrekkelijke vestigingsplaats voor Nederlandse kopers van een eigen huis. Naast het financiële voordeel zijn er echter nog andere redenen waarom steeds meer Nederlanders de grens oversteken. Een studie van de Provincie Groningen uit 2007 meldde dat sommige emigranten het leven in Duitsland aantrekkelijker vinden dan in Nederland. Dit vanwege het verschil in mentaliteit van de mensen, de opvatting dat de Duitsers nog steeds waarde hechten aan normen en waarden of dat de natuurlijke en sociale omgeving in Nederland gewoon slechter wordt15. Het “Institut für Geographie” van de universiteit in Münster heeft middels een studie ontdekt dat Nederlanders de Duitse gezelligheid en ordelievendheid schijnbaar op prijs stellen16. Bovendien neemt door het gevoel van respect, rustige buurten en beleefdheid het gevoel van welbevinden van de emigranten in Duitsland toe. Ook de hoge kwaliteit van de Duitse gezondheidszorg werd als reden opgegeven om in de Duitsland te gaan wonen. Meer traditionele redenen als werk of de liefde spelen eveneens een
13
Gutacherausschuss für Grundstückswerte Aurich (2009), Grundstücksmarktbericht 2009, Behörde für Geoinformation, Landentwicklung und Liegenschaften Aurich. 14 Onbekend (30 oktober 2008), Immer mehr Menschen aus den benachbarten Niederlanden lassen sich in Deutschland häuslich nieder. TeZett, p. 24. 15 Provincie Groningen (2007), Verhuisonderzoek Groningen – Duitsland, p. 12. 16 Onbekend (21 oktober 2009), Deutsche Gemütlichkeit. Ems-Zeitung, p. 1.
14
rol bij de motivatie van Nederlanders om de grens over te steken. Dit geldt vooral voor de Nederlandse immigranten die voor 2000 naar Duitsland zijn verhuisd.
Waarom op dit moment? Hoewel de grenzen tussen Nederland en Duitsland sinds de invoering van het Verdrag van Schengen in 1985 werden geopend, begonnen Nederlandse immigranten zich pas vanaf 2000 in groten getale in Duitsland te vestigen. Dat is toe te schrijven aan diverse factoren. Wederom spelen financiële redenen een rol bij de stimulering van de migratie. In 2001 werd het door wijzigingen van Nederlandse belastingwetten voor Nederlandse emigranten (die in Duitsland leven, maar in Nederland werken) mogelijk om belastingtechnisch als binnenlandse burgers behandeld te worden. Zo kan de hypotheekrente voor een huis in Duitsland in Nederland belastingverlagend worden verrekend. Verder was het tot 2006 ook mogelijk om een Eigenheimzulage, een subsidie voor particuliere opdrachtgevers in Duitsland, te ontvangen. Dit creëerde een dubbel voordeel waarbij de Nederlandse immigranten het verschil tussen de Nederlandse en Duitse subsidiesystemen voor huisbezit als voordeel voor zichzelf konden gebruiken. De invoering van de euro als gemeenschappelijke munteenheid op 1 januari 2002 maakte het grensoverschrijdende pendelen nog eenvoudiger. Ook wordt beweerd dat in de Nederlandse maatschappij de mentale grenzen tussen Nederland en Duitsland, die sinds de Tweede Wereldoorlog bestaan, minder belangrijk zijn geworden17. Dit maakte het voor sommige Nederlanders eenvoudiger om naar Duitsland te emigreren. Een beter beeld van hun buren en een transparant financieel systeem hebben het in de afgelopen tien jaar voor de Nederlandse bewoners eenvoudiger gemaakt om naar Duitsland te verhuizen. Hinrich Kuper, EURES-adviseur bij de EDR, zegt dat er echter nog vaak onduidelijkheden bestaan over het verzekerings- en belastingsysteem in het buurland die tot problemen kunnen leiden. Sommige mensen realiseren zich niet dat er nog steeds aanzienlijke voorschriften bestaan voor EU-burgers. Daarom moet men oppassen: Wie in Duitsland wil wonen, moet in het bezit zijn van een “Freizügigkeitsbescheinigung”. Hiervoor moet men over voldoende inkomsten en een ziektekostenverzekering beschikken. Sommige emigranten kopen huizen zonder aan deze eisen te voldoen. Dat kan leiden tot grote financiële problemen als er al een huis is gekocht zonder te hebben voldaan aan de voorwaarden voor een “Freizügigkeitsbescheinigung”.
17
Van Houtum, H. & Gielis, R. (2006), Elastric Migration: The Case of Dutch Short-Distance Transmigrants in Belgian and German Borderlands. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geographie, 97:2, p. 197.
15
In de afgelopen tijd is het groeipercentage van Nederlandse immigranten (vgl. figuur 5) gedaald. De groei gaat nog steeds door, maar is minder geworden18,19. Ook Vosse Immobilien in Bunde laat weten dat er een drastische terugloop is van de vraag vanuit Nederland en dat veel makelaars hierdoor hun plaatselijke vestigingen hebben opgegeven. Burgemeester Sap constateert dat er in zijn Gemeinde minder huizen worden verkocht en legt uit dat de stroom Nederlanse immigranten enigszins opdroogt. Hier zijn verschillende redenen voor. Ten eerste zijn de gevolgen van de wereldwijde economische crisis overal ter wereld merkbaar op de huizenmarkt. In het gebied van de EDR is dat niet anders. Zo worden er over het algemeen minder huizen verkocht. Bovendien werd de “Eigenheimzulage” in 2006 afgeschaft, waardoor het minder aantrekkelijk werd om een huis aan de andere kant van de grens te kopen. Afgezien daarvan gaan sommige Nederlanders terug naar Nederland. Dit komt vaak doordat zij de centrale dingen in hun leven nog steeds in de Nederlandse maatschappij hebben behouden. Dit leidt tot een geringe sociale integratie in hun nieuwe woonplaats. Daardoor is het mogelijk dat de Nederlandse immigranten hun nieuwe omgeving minder plezierig vinden dan verwacht. Sommige Nederlandse immigranten onderschatten ook het effect van een bestaan in Duitsland. Hoewel ze niet ver weg van hun vaderland wonen zijn de sociale en juridische effecten van de migratie duidelijk merkbaar. Feit is, dat men is geëmigreerd naar een onbekend land. Daarom besluiten degenen waarvan de verwachtingen niet zijn vervuld of die niet succesvol zijn geïntegreerd om terug te gaan naar Nederland. Aan de andere kant kan het ook zijn dat Nederlanders het dusdanig naar hun zin hebben in Duitsland dat ze zelfs binnen Duitsland verhuizen – ook naar gebieden die niet in de buurt liggen van de grens. Ook werkloosheid kan voor Nederlanders een reden zijn om terug te keren naar Nederland. De snelheid van de migratie kan echter minder worden omdat de emigratie naar Duitsland op een bepaald punt verzadigd is en de Nederlandse burgers, die belangstelling hadden om naar Duitsland te verhuizen, dit inmiddels hebben gedaan. Dat leidt dan tot een geringere migratie.
18 19
Brouwer, G. (2 maart 2009), Eind aan uittocht naar Duitsland. Dagblad van het Noorden. Schmidt, S. (27 mei 2009), Zuzug von Niederländern flaut ab. Ostfriesen-Zeitung, p. 19.
16
Conclusie Sinds 2000 is de Nederlandse bevolking aan Duitse kant van het EDR-gebied snel gestegen. Toch lijkt de groei in de afgelopen jaren te stagneren. Op lokaal en gemeentelijk niveau zijn de gevolgen van de grensimmigratie sterker merkbaar dan op deelstaatniveau. Nederlandse immigranten kunnen het leven van de bewoners in de kleine dorpen aan de grens weliswaar beïnvloeden, dit echter in geringe mate. In de twee Landkreisen die hier met meest mee te maken hebben, Leer en Emsland, heeft momenteel minder dan 2% van de bevolking de Nederlandse nationaliteit. Normaliter geldt dat hoe verder een plaats van de grens verwijderd ligt hoe minder Nederlanders daar gevestigd zijn. De grensimmigranten zijn gewoonlijk op zoek naar betere woonomstandigheden die in Duitsland in de vorm van een grotere woning of een bouwkavel in een mooie omgeving beschikbaar worden gesteld. Wat betreft de integratie van de Nederlandse medeburgers hoopt burgemeester Sap uit Bunde bijvoorbeeld dat de Nederlanders niet alleen in Bunde wonen, maar er ook leven. De mobiliteit van de mensen in het EDR-gebied is een direct gevolg van de Europese integratie. De huidige situatie in de grensregio van Nederland en Duitsland is een microkosmos, een test voor de toekomst van een Europa zonder grenzen. Met het oog op de vrijheid van personen besluiten sommige Nederlanders om vastgoed in Duitsland te kopen. De mensen denken echter nauwelijks aan ‘Europa’ als ze emigreren en dat de emigratie makkelijker wordt door de Europese integratie. De meest opvallende reden is de mogelijkheid om kwalitatief goede woningen in Duitsland goedkoop te bemachtigen. Desondanks, wat betekent dat voor Duitse gemeenten als ze een grote populatie Nederlandse burgers hebben? Bestaan deze gemeenten dan uit gescheiden groepen Nederlandse burgers of Duitse inwoners? Of wellicht uit een hybride mix van beide, wat betekent dat er een nieuwe categorie van Europese burgers ontstaat? Wat betekent deze migratieontwikkeling verder voor het staatsgebied waarin zij wonen? Deze vragen worden in de toekomst beantwoord door de realiteit van het leven in de Nederlands-Duitse grensregio van het EDR. Aan de grenzen groeit de EU naar elkaar toe, zegt men. In de grensregio van de EDR is dat inderdaad het geval.
17
Bijlage Nederlandse bevolking per Duitse gemeente %
Gemeinde Bösel Bockhorn Sande Lastrup Essen (Oldb.) Zetel Friedeburg Großheide Südbrookmerland Barßel Dornum Hinte Ihlow Lindern Saterland Wangerland Salzbergen Großefehn Moormerland Krummhörn Emsbüren Uplengen Ostrhauderfehn Rhauderfehn Westoverledingen Geeste Jemgum Rhede (Ems) Bunde Twist
NL. inwoners 8 13 23 17 22 35 34 31 64 46 24 37 80 34 102 75 63 125 214 133 133 155 151 294 342 225 82 312 639 940
Totaal 7750 8911 9550 7058 8500 11665 10523 8832 18976 12866 4796 7140 12883 4861 13323 9529 7844 13446 22554 12928 10027 11499 11012 17844 20547 11286 3770 4507 7571 9631
0,10% 0,15% 0,24% 0,24% 0,26% 0,30% 0,32% 0,35% 0,34% 0,36% 0,50% 0,52% 0,62% 0,70% 0,77% 0,79% 0,80% 0,93% 0,95% 1,03% 1,33% 1,35% 1,37% 1,65% 1,66% 1,99% 2,18% 6,92% 8,44% 9,76%
Samtgemeinde Esens Hage Holtriem Brookmerland Werlte Spelle Freren Lengerich Hesel Sögel Herzlake Nordhümmling Jümme Dörpen Lathen
38 39 36 53 110 112 93 97 122 212 156 193 118 657 578
14218 10657 8967 13384 15995 13160 10489 9783 10798 15966 10363 12262 6753 16287 11203
0,27% 0,37% 0,40% 0,40% 0,69% 0,85% 0,89% 0,99% 1,13% 1,33% 1,51% 1,57% 1,75% 4,03% 5,16%
Stadt Schortens Varel
24 44
20931 25781
0,11% 0,17%
18
Aurich Norden Friesoythe Jever Lingen (Ems) Wittmund Emden Löningen Borkum Wiesmoor Leer Papenburg Haselünne Meppen Weener Haren (Ems)
97 63 53 38 199 78 197 64 26 74 197 329 149 453 658 1194
40030 25099 20812 14126 56076 20990 51562 14230 5266 13261 34571 35260 13473 35969 15801 22931
0,24% 0,25% 0,25% 0,27% 0,35% 0,37% 0,38% 0,45% 0,49% 0,56% 0,57% 0,93% 1,11% 1,26% 4,16% 5,21%
Nederlandse bevolking per Landkreis Landkreis Emsland Leer Cloppenburg Aurich Friesland Wittmund* Emden
2000 1574 924 289 520 209 180 187
2001 1752 968 280 520 212 180 189
2002 2167 1075 289 526 212 180 201
2003 2551 1250 308 547 215 180 214
2004 2978 1361 320 559 220 180 210
2005 3454 1750 355 592 223 180 203
2006 4251 2099 385 637 226 180 202
2007 4913 2573 394 684 234 180 194
2008 5545 2914 434 761 243 180 184
2009 6205 3024 448 810 247 186 195
* Gegevens van LK Wittmund niet beschikbaar. In 2009 lagen ze bij 186, schatting voor eerdere jaren rond de 180.
Groeipercentages per Landkreis/Stadt Landkreis EL LER CLP AUR FRI EMD
2000 11,31% 4,76% -3,11% 0,00% 1,44% 1,07%
2001 23,69% 11,05% 3,21% 1,15% 0,00% 6,35%
2002 17,72% 16,28% 6,57% 3,99% 1,42% 6,47%
2003 16,74% 8,88% 3,90% 2,19% 2,33% -1,87%
2004 15,98% 28,58% 10,94% 5,90% 1,36% -3,33%
2005 23,07% 19,94% 8,45% 7,60% 1,35% -0,49%
Alle gegevens verzameld tussen: 04.01-16.01.10
19
2006 15,57% 22,58% 2,34% 7,38% 3,54% -3,96%
2007 12,86% 13,25% 10,15% 11,26% 3,85% -5,15%
2008 11,90% 3,77% 3,23% 6,44% 1,65% 5,98%
Literatuurlijst Gutacherausschuss für Grundstückswerte Aurich (2009), Grundstücksmarktbericht 2009, Behörde für Geoinformation, Landentwicklung und Liegenschaften Aurich. Graef, P. & Mulder, J. (2003), Wonen over de grens: Een onderzoek naar woonmigratie van Nederlanders naar Duitsland. Enschede: I&O Research. Huijgen, G. & Reijmer, I. (2005), Wonen in Duitsland: Een kwalitatieve verkenning van actuele ontwikkelingen. Enschede: I&O Research. Provincie Groningen (2007), Verhuisonderzoek Groningen - Duitsland. Strüver, A. (2005), Spheres of Transnationalism within the European Union: On open borders, thresholds and drawbridges along the Dutch-German Border. Journal of Ethnic and Migration Studies, 31:2, S. 323-343. Van Houtum, H. (2002), Borders of Comfort: Spatial Economic Bordering Processes in and by the European Union. Regional & Federal Studies, 12:4, S. 37-58. Van Houtum, H. & Gielis, R. (2006), Elastric Migration: The Case of Dutch Short-Distance Transmigrants in Belgian and German Borderlands. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geographie, 97:2, S. 195-202. Krantenartikelen Binder, C. (8. Mai 2008), Sprachliche Identität wahren. Ems-Zeitung. Broesder, P. (17. Juni 2008), De Oranje leeuw naast het schwarz, rot, gold. Dagblad van het Noorden, S. 3. Brouwer, G. (27. Februar 2009), Eind aan uittocht naar Duitsland. Dagblad van het Noorden. k.A. (30. Oktober 2008), Immer mehr Menschen aus den benachbarten Niederlanden lassen sich in Deutschland häuslich nieder. TeZett, S. 24. k.A. (21. Oktober 2009), Deutsche Gemütlichkeit. Ems-Zeitung, S. 1. Schmidt, S. (27. Mai 2009), Zuzug von Niederländern flaut ab. Ostfriesen-Zeitung, S. 19. Schmidt, S. (16. September 2009), Niederländer gehören in Wymeer dazu. OstfriesenZeitung, S. 20.
20
