Ethiek, SOA & HIV Jeroen Luyten
Structuur 1. 2. 3. 4.
2
Wat is ethiek? Ethisch model: principlisme Toegepast op infectieziekten Gevalstudies
1. Wat is ethiek? 1.1 Voorbeeldvragen • • • • • • • •
3
Moet je een bedelaar geld geven? Mag je veel geld verdienen ten koste van anderen? Mag je vals spelen als iedereen dat doet? Mag je slimme mensen kweken? Moet je aardig blijven tegen misdadigers? Moeten we ingrijpen in Oekraïne? Mag je de holocaust ontkennen? Mag je iemand die wil sterven helpen sterven?
1. Wat is ethiek? 1.2 Ethiek vs. moraal Moraal: • •
Dat wat binnen een maatschappelijke context als correct en wenselijk wordt gezien: heersende opvattingen, gewoonten en gebruiken Niet noodzakelijk goed (bv. slavernij, onderdrukking vrouwen, …)
Ethiek (of moraalfilosofie): •
Wetenschap die moraal onderzoekt o Meta‐ethiek: studie van de grondslagen van de ethiek o Descriptieve ethiek: beschrijven hoe ethiek werkt o Normatieve ethiek: voorschrijven hoe we ons moeten gedragen o
4
Toegepaste ethiek: ethische inzichten vertalen naar concrete context
1. Wat is ethiek? 1.3 Ethiek vs. wet Nauw verbonden: ethiek als basis van wet, en wet als instrument van de ethiek Verschillen:
• • o
Toepassingsgebied: o o
o o
5
Ethiek: breder in de private sfeer (bv. plicht om niet te liegen) Wet: breder in de publieke sfeer (bv. ruimtelijke ordening)
Karakter: wet is voorwaardelijk, ethiek niet Sanctie voor overtreders: wettelijke straf vs. morele blaam
1. Wat is ethiek? 1.4 Waarom (normatieve) ethiek bestuderen? • • •
Uiteindelijke doel: de mens beschermen tegen de mens niet door van bovenaf dingen op te leggen wel door een geordende discussie/reflectie mogelijk te maken welke fundamentele waarden staan er op het spel? • Blootleggen van inconsistente meningen •
• •
6
Subjectieve dimensie: het gewicht van waarden kan verschillen tussen individuen, culturen, etc. Objectieve/intersubjectieve dimensie: vaak is consensus mogelijk
2. Ethische modellen •
Volledige modellen • • • •
•
Pragmatisch model: principlisme • • • • • •
7
Vb 1: utilitarisme: maximaliseer welzijn Vb 2: contractualisme: het sociale contract bepaalt Voordeel: ethische problemen ‘oplossen’ Nadeel: contra‐intuïtieve/foute uitkomsten 4 prima facie principes: autonomie, nonmaleficence, beneficence, rechtvaardigheid Prima facie: bindend, tenzij een ander principe voorrang heeft Op zoek gaan naar de best mogelijke balans tussen goed en fout Zo goed mogelijk vertalen naar concrete context Proberen om conflicten tussen principes te vermijden Bij conflict: ethisch intuïtionisme Meestal voelen we aan welk principe voorrang heeft
2. Ethisch model: principlisme 2.1 Respect voor individuele autonomie
letterlijk: zichzelf (autos) de wet (nomos) stellen zelf beslissen over belangrijke zaken
• • • • • • • •
Lichaamsintegriteit: het recht te kiezen wat er met ons lichaam gebeurt privacy: zelf kiezen wat er met persoonlijke informatie gebeurt Eigendomsrechten: zelf kiezen wat er met onze eigendom gebeurt Bewegingsvrijheid Gewetens‐ en godsdienstvrijheid Vrijheid van meningsuiting
• Fundering: • Respect voor personen • Beschermen van onze vrijheid tegen dwang • anti‐paternalisme: wij dragen zelf de gevolgen van onze keuzes dus
doorgaans weten wij zelf het beste wat er in ons belang is
8
2. Ethisch model: principlisme 2.2 Nonmaleficence
• • • • •
9
Letterlijk: geen (non) kwaad (malus) aanrichten (facere) De verplichting om andere mensen niet doelbewust te schaden Eed van Hippocrates: “Primum non nocere” Fysieke schade: moord, geweld, diefstal, … Morele/mentale schade: trauma, beledigen, pesten, …
2. Ethisch model: principlisme 2.3 Beneficence • •
Letterlijk: goed (bene) doen (facere) Eng: concrete schade bij anderen helpen te voorkomen •
• • •
Breed: de wereld verbeteren, andere mensen gelukkiger maken Veeleisender dan nonmaleficence: actie ondernemen Meestal is plicht tot nonmaleficence sterker dan beneficence •
•
Bv. moord plegen vs. laten gebeuren
Bij infectieziekten is de grens tussen beiden niet duidelijk: •
10
Bv. de plicht om iemand in nood te redden
Preventie: om geen schade aan te richten? Of om het goede te doen voor anderen?
2. Ethisch model: principlisme 2.4 Rechtvaardigheid • • •
Vereffenende (juridische) vs. verdelende rechtvaardigheid Iedereen moet krijgen waar hij/zij recht op heeft Groot belang aan gelijkheid •
•
Maar, gelijkheid van wat? • • • •
• •
11
Gelijkheid is de standaard, de bewijslast ligt op ongelijkheid
Rechten? Kansen? Middelen? Welzijn?
Eng: billijkheid: faire verdeling van lusten en lasten Breed: sociale rechtvaardigheid: gezondheidszorg, onderwijs, inkomensongelijkheid, etc.
2. Ethisch model: principlisme 2.5 Ethische problemen
Ethische dilemma’s: conflicten tussen de 4 principes
•
Vb: de ‘mohammed cartoons’: autonomie vs. nonmaleficence Vb: verplichte vaccinatie: autonomie vs. beneficence Vb: moord op dictator: nonmaleficence vs. beneficence Vb: ‘miljonairstaks’: autonomie vs. rechtvaardigheid Vb: favoritisme: rechtvaardigheid vs. beneficence
• • • • •
•
Relationele context bepaald mee het gewicht en de invulling van de 4 principes • • •
12
Tussen onbekenden in het openbaar vervoer Tussen partners: SOA’s Tussen zorgverlener en patiënt
• • • •
Autonomie: grenzen en wensen van partner respecteren Nonmaleficence: niet doelbewust besmetten van partner Beneficence: partner beschermen tegen SOA Rechtvaardigheid: de preventielast mag niet enkel op 1 persoon liggen
Patiënt met SOA
• Autonomie: beroepsgeheim, wensen patiënt respecteren • Nonmaleficence: de belangen van de patiënt niet schaden • Beneficence: hem/haar zo goed mogelijk helpen
13
Seksuele partner(s)
• Beneficence: de partner inlichten Zorgverlener• Rechtvaardigheid: partners wijzen op hun preventieve plichten • Nonmaleficence: afschrikkingseffect vermijden • Rechtvaardigheid: preventie mogelijk maken, Samenleving iedereen wijzen op zijn taak, slachtoffers helpen • Nonmaleficence: stigmatizatie vermijden • Autonomie: privacy patiënten p yp beschermen
Weblinks naar ethiek en filosofie Nuffield council on bioethics
• •
Stanford Encyclopaedia of Philosophy (SEP)
• •
Zeer uitgebreid qua ethisch‐filosofische onderwerpen Erg goede intro, wel algemeen, iets minder toegepast
•
http://plato.stanford.edu/index.html
•
Hastings Center
•
14
www.nuffieldbioethics.org
•
Eén van dé referenties in medische ethiek
•
www.thehastingscenter.org
Weblinks naar ethiek en filosofie World Health Organisation
• •
Integrale cursus Public Health Ethics
•
15
http://www.who.int/bulletin/volumes/86/8/08‐056242/en/
•
Van wereldautoriteiten, zeker de moeite
•
http://www.asph.org/document.cfm?page=782
•
Website met veel ethische discussies en artikels
•
http://www.scu.edu/ethics
