Erfgoeddag 2007 Antwerpen zondag 22 april 2007

MEER INFO OVER ERFGOEDDAG

Erfgoeddag 2007

Vóór Erfgoeddag

¢ Antwerps programma: Toerisme Antwerpen T. 03 232 01 03 www.erfgoedcelantwerpen.be ¢ Vlaams programma: Vlaamse infolijn 1700 www.erfgoeddag.be

Antwerpen zondag 22 april 2007

Tijdens Erfgoeddag

Centraal Infopunt: Mercator-Orteliushuis

Erfgoeddag is een organisatie van de gezamenlijke stuurgroep Erfgoeddag/ Open Monumentendag Antwerpen Averechts (Annemie Cortvriendt), Cultuurbeleidscel stad Antwerpen (Astrid Thoné), Kabinet van de schepen voor Cultuur en Toerisme (Jan Rombouts), stadsarchief Antwerpen FelixArchief (Inge Schoups), Koninklijke Gidsenvereniging van Antwerpen (Roeland De Meester), Monumentale Kerken Antwerpen (Rudi Mannaerts), Monumenten en Landschappen Antwerpen (Greet Plomteux), OCMW Antwerpen, Dienst Monumentenzorg (Luc Vermoesen), Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen (Iris Kockelbergh), Stedelijke Dienst Monumenten- en Welstandszorg (Eline Daelman), Toerisme Antwerpen (Vera Verschooren), Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon (Rutger Steenmeijer) en de Erfgoedcel Antwerpen (Vera De Boeck)

Het centrale Antwerpse infopunt op Erfgoeddag is zelf een prachtig stukje erfgoed in hartje Antwerpen: het Mercator-Orteliushuis in de Kloosterstraat is een patriciërswoning uit de 16/17e eeuw met een rustige binnentuin. Op de benedenverdieping huist het Stedelijk Informatiecentrum voor Archeologie en Monumentenzorg (39). Je kan er aan de informatiebalie terecht voor alle informatie over Erfgoeddag in Antwerpen.

Mercator-Orteliushuis Kloosterstraat 15 2000 Antwerpen Doorlopend open van 10 tot 18 uur T. 03 232 92 08

Redactie Patrick De Rynck

Vormgeving Grafisch Centrum stad Antwerpen

Samenstelling en coördinatie Sandy Van Handenhove, Vera De Boeck, Erfgoedcel Antwerpen

Ondersteuning

ConsulANTen

Vincent Cardinaal, stagiair, Reinwardt Academie Amsterdam Ellen Storms, stagiair, Hogeschool Gent

De consulANTen van de stad Antwerpen staan op Erfgoeddag klaar om tekst en uitleg te geven bij het Antwerpse programma en je, indien nodig, de weg te wijzen. Je vindt de consulANTen op het Astridplein, nabij de ingang van het Centraal Station.

Erfgoedcel Antwerpen, Brouwershuis, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen [email protected] www.erfgoedcelantwerpen.be

Dagpas De Lijn: 2,50 euro (te koop op de bus | tram)

Met dank aan alle deelnemers en alle stedelijke diensten voor hun gewaardeerde medewerking Verantwoordelijke uitgever Erfgoedcel Antwerpen, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen

Wettelijk depotnummer

Erfgoeddag en Open Monumentendag Erfgoeddag is een deel van een tweeluik. Erfgoeddag spitst zich in het voorjaar toe op ons roerend erfgoed en op alles wat immaterieel is (verhalen, tradities, gebruiken,…). In september is de Open Monumentendag gewijd aan ons onroerend patrimonium. In 2007 is het thema ‘Wonen’. In Antwerpen werken de twee evenementen nauw samen.

D/2007/0306/61

www.erfgoedcelantwerpen.be

Erfgoeddag 2007

Hoe moet je deze brochure gebruiken?

De deelnemers Op de bladzijden 27 tot en met 85 stellen de 42 deelnemers van de Antwerpse Erfgoeddag 2007 zich voor. Ze staan in alfabetische volgorde en hebben elk een deelnemersnummer. Dit nummer vind je ook op de plattegrond en in de overzichtslijst achteraan deze brochure. Per deelnemer krijg je telkens een beschrijving van waar de deelnemer voor staat en van de speciale activiteiten voor Erfgoeddag. Daar hoort ook de nodige praktische informatie bij, evenals de informatie over de afgebeelde illustraties. In elke illustratie van deze brochure vind je het deelnemersnummer van de erfgoedbewaarder waar de afbeelding bij hoort. Alle deelnemers die een speciale activiteit voor kinderen aanbieden, worden aangeduid met :

Als het gebouw (gedeeltelijk) toegankelijk is voor andersvaliden, wordt dit aangegeven met:

È De bereikbaarheid met het openbaar vervoer wordt aangeduid met: u tram | metro v bus t trein

INHOUD Voorwoord

5

Inleiding: Waarden in woorden. Tien gedachten over erfgoed.

7

De Topstukkentrilogie

13

1. Het Topstuk. De topstukkenroute in de Antwerpse Monumentale Kerken.

15

2. Kunst naar het hart. Musea en bezoekers kiezen hun favoriete voorwerp.

19

3. Ons en jouw topstuk. Erfgoed in de districten.

23

Programma deelnemers

27

Open Monumentendag 2007: focus op gebouwen om in te wonen.

87

Alfabetisch overzicht van de deelnemers

88

Colofon

kaft

Plattegrond

kaft

4

22

VOORWOORD Cultureel erfgoed is niet te schatten. Er is niet alleen zeer veel bewaard gebleven, de waarde ervan schommelt ook heel erg en verandert voortdurend: wat gisteren mooi gevonden werd of belangrijk voor onze gemeenschap(pen), wordt dat niet noodzakelijk vandaag of morgen nog. Vaak gaan we ervan uit dat ons waardeoordeel altijd en door iedereen gedeeld wordt, en dan nog om dezelfde redenen. Met het thema van dit jaar, ‘Niet te schatten’, reiken de organisatoren van Erfgoeddag dan ook een soort van reflectie aan. Niet alleen over het cultureel erfgoed op zichzelf maar ook – en misschien vooral – over onszelf en onze omgang met dat cultureel erfgoed. In Antwerpen staan we stil bij wat specialisten uit de archief- en museumsector als waardevol bestempelen en waarom. Maar er werd en wordt ook uitdrukkelijk gevraagd naar de mening van u en mij: de geïnteresseerde bezoeker, de jongere of oudere, de ambtenaar… Drie clusters vallen op in het weer bijzonder rijk gevulde programma: de topstukken in de monumentale kerken, de ‘alternatieve’ topstukken recht uit het hart van de Antwerpenaar in onze musea, en de topstukken van de districtsmedewerkers en -bewoners in de negen Antwerpse districten. U kunt het allemaal ontdekken op zondag 22 april in meer dan 40 musea, documentatiecentra, kerken, heemkringen, archieven, bibliotheken en andere erfgoedinstellingen. Antwerpen is terecht trots op zijn erfgoed én op al degenen die er zich om bekommeren, de honderden vrijwilligers en alle mensen die er beroepshalve mee bezig zijn. Een evenement als Erfgoeddag is een mooie gelegenheid om daarmee uit te pakken, zoals Open Monumentendag dat in het najaar doet voor onze gebouwen en monumenten. De stad Antwerpen beschouwt de twee evenementen als twee delen van een geheel. Ze zijn complementair. Alle twee laten ze zien hoe onze stad is geworden wat ze vandaag is. Ze frissen ons geheugen op en dat maakt dat we anders naar de toekomst kunnen kijken en dat ze ons mentaal bijstellen. Naar mijn overtuiging is dat de grote kracht van erfgoed. Erfgoeddag is een uitnodiging om op ontdekkingstocht te gaan. Benieuwd wat u zult kiezen als Antwerps topstuk… Philip Heylen Schepen voor Cultuur en Toerisme 5

6

26

INLEIDING Waarden in woorden. Tien gedachten over erfgoed. Erfgoeddag 2007 focust op een fundamentele kwestie: de waarde(n) van cultureel erfgoed. Anders gezegd: wat is het belang van dat cultureel erfgoed in onze omgeving? Maar wat betekent dat eigenlijk, ‘waarden van cultureel erfgoed’? We geven hieronder enkele ideeën. Het Antwerpse programma maakt in elk geval duidelijk dat het over veel soorten waarden of ‘betekenissen’ gaat: emotionele, economische, historische, meerwaarden voor de gemeenschap, de levenskwaliteit van mensen enz. Een willekeurige greep uit dat programma: archieven leiden je rond in hun depots of kiezen hun mooiste stuk. Hoe kijken diverse culturen naar erfgoed? En met welke dilemma’s wordt een restaurator geconfronteerd? Wat is het favoriete erfgoed van diverse soorten mensen (de conservator, de suppoost, kinderen, jij)? En waarden, hoe ‘meet’ je dat? We bezoeken Topstukken, laten ons erfgoedhart spreken en kiezen ons favoriete lokale erfgoedstuk: over die laatste drie activiteiten verneem je alvast meer op de bladzijden 15-25.

1. CULTUREEL ERFGOED? Erfgoed, wat is dat? Er valt zoveel onder dat begrip dat er geen eenduidige definitie is. Toch is er een constante: materiële en immateriële resten uit het verleden zijn géén erfgoed van zichzelf, wíj maken er erfgoed van door er betekenis aan te geven. Anders zouden we het vernietigen, verwaarlozen of vergeten. Met andere woorden: erfgoed is er door onze hedendaagse omgang met het verleden. Een extreem voorbeeld: vuilnisbelten en beerputten liggen vol met ‘waardeloos’ materiaal dat voor ons misschien een waardevolle informatiedrager is over het dagelijks leven vroeger. Dat is een gegeven waar het Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg 39 tijdens opgravingen mee te maken heeft. Kapot aardewerk, ooit gedumpt, blijkt dan een waarvolle archeologische vondst te worden.

2. CONTEXT Een voorwerp of een verschijnsel alleen vertelt niets. Zonder context zijn het rariteiten. Een los document in een archief bijvoorbeeld is waardeloos. Het krijgt pas betekenis in samenhang met andere documenten. Maar zelfs een samenhangend archief is zonder inventaris niet meer dan een pak oud papier. Antwerpse archieven zoals het ADVN 1 , het AMVC-Letterenhuis 2 , het FelixArchief 7 en het Rijksarchief 31 zijn niet alleen experten in het bewaren van ogenschijnlijke ‘droge’ documenten. Ze leggen de betekenis ervan ook bloot. Context – zeg maar: de verhalen achter het object, de kennis over het object – is alles in het erfgoed. In het Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen 26 maak je bijvoorbeeld kennis met peilstokken, ebuliometers

7

en dradentellers. Zonder tekst en uitleg zijn het louter objecten. Net zoals in de Sint-Fredeganduskerk 35 waar met gepaste trots monstransen, cibories en osculatoria getoond worden. Maar waarvoor dienen die kerkschatten? En wat is de context van het ‘werelderfgoed’ in het Etnografisch Museum 6 ?

3. DOOR EEN BRIL Relicten hebben een geschiedenis, wat men noemt ‘een culturele biografie’. Elke gebruiker, elke periode, voegt er een nieuwe betekenislaag aan toe. Wij ook. Wij ‘maken’ erfgoed vanuit onze opvattingen en achtergronden (leeftijd, expertise, nationaliteit, sociale afkomst…). En ‘wij’ is geen homogeen collectief: elke belangstellende en elke erfgoedwerker heeft zijn of haar eigen belangstelling, voorkeur, achtergrond… Ook erfgoed wordt daarom in Vlaanderen democratisch opgevat: alle groepen in de samenleving hebben een verleden, een verhaal. Hoe is de collectie van het Deurnese Volksmuseum 40 gegroeid en wie zit er achter? En kijken dove mensen anders naar erfgoed 8 ? Wat gebeurt er als je mensen met een cultureel diverse achtergrond in het MuHKA 21 op hedendaagse kunst loslaat?

4. SELECTIE Selecteren, en dus bepalen wat er voor de toekomst bewaard blijft, is geen objectieve bezigheid. Iedereen die voorwerpen of verschijnselen verzamelt en er erfgoed van maakt, doet dit op grond van bewuste of onbewuste overwegingen. Selectiecriteria kunnen duidelijk zijn: een stadsmuseum verzamelt artefacten die een link hebben met de stad – dat doet ook het 100jarige Volkskundemuseum 17 waarvan de collectie nu geïntegreerd wordt in het nieuwe Museum aan de Stroom. Overheidsarchieven werken met selectiecriteria die de wet bepaalt, zoals het Rijksarchief 31 en het Stadsarchief, dat voor het eerst deelneemt aan Erfgoeddag met zijn nieuwe naam: ‘FelixArchief’ 7 . Overigens moéten we selecteren: de ruimte in onze depots is beperkt. Het FotoMuseum 9 stelt de vraag op Erfgoeddag expliciet: welke foto’s bewaren we en welke niet? We moeten in elk geval het relatieve van onze eigen opvattingen blijven inzien. Geen simpele klus. Het KBC Rockoxhuis 11 stelt zelfs de vraag of we de schilderijen van Rubens mooi ‘moeten’ vinden.

5. PRIJS EN EMOTIE

8

Bij erfgoed denken we niet in de eerste plaats aan een product dat te koop is. Toch is er een ‘erfgoedmarkt’; dat gaat van rommelmarkten tot veilinghuizen. En erfgoedwerkers moeten soms een prijs kleven op verzekerde stukken. Vraag en aanbod bepalen mede die prijs, maar ook de zeldzaamheid, de maker, ouderdom, de fysieke staat, de belangstelling, emoties, voorliefdes… Waarde in geld uitdrukken, dat geeft houvast, daar kunnen we mee omgaan. Veel collecties bevatten zaken die in geld niet veel waard zijn, maar door ze op te nemen in een geheel, en ze een verhaal en context te geven creëren we er een meerwaarde voor die niet in geld is uit te drukken.

Het Diamantmuseum 5 laat zien hoe je de waarde van… diamant bepaalt en het Zilvermuseum 42 focust op de waarde van privécollecties. De Hogeschool stelt de vraag hoe je als restaurator omgaat met al die verschillende waarden en hoe je keuzes moet maken, bijvoorbeeld in het geval van Madonna-beelden 41 . Meubels uit de 17de eeuw vind je nog nauwelijks op antiekbeurzen: hoe komt dat? Het KBC Rockoxhuis 11 geeft het antwoord. Over de waarde van jouw eigen erfgoed kan je – aan de hand van expertises - meer te weten komen in Museum Vleeshuis | Klank van de Stad 25 (instrumenten en muziekboeken), het Rubenshuis 29 (schilderijen) en het Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg 39 (archeologische voorwerpen).

6. ERFGOED IS EEN BELEVENIS Erfgoed heeft een gevoelswaarde. Het zorgt voor een gevoel van contact met mensen uit het verleden. De Nederlandse historicus Johan Huizinga noemde dat de ‘historische sensatie’. Ook zonder die kick kunnen we plezier beleven aan erfgoed. Erfgoed kan je het gevoel geven in een andere wereld te stappen. Voor sommigen is het een aangenaam decor, anderen dromen even weg. Hoeveel Antwerpenaren hebben geen trouw- of communiefoto’s, genomen in ‘het Middelheim’. Het Middelheimmuseum 18 brengt met jouw hulp een overzicht. Het Etnografisch Museum 6 registreerde welke bijzondere emotionele waarde nieuwkomers toekennen aan objecten. Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten 13 en een aantal stedelijke musea gaan resoluut voor een emo-bezoek: wat zijn de favoriete stukken van bezoekers en waarom (zie ook ‘Kunst naar het hart’ p. 19)? Ook in de districten 3 wordt deze oefening gemaakt (zie ook topstukken in de districtshuizen p. 23). De Protestantse Kerk Antwerpen-Oost 28 pakt uit met boekjes die generaties gelovigen koesterden en bewaarden: zakbijbeltjes, psalmboekjes…. In de kelders van het AMVC-Letterenhuis 2 voel je misschien de schrijvende hand van je lievelingsauteur en in de Nottebohmzaal van de Stadsbibliotheek 38 gaan de unieke ruimte en de unieke collectie een uiterst gelukkig huwelijk aan. In het MAS | Volkskundemuseum 17 stelt het Comité ter Bescherming van Bedreigde Geneugten zijn keuze van ‘te redden geneugten’ voor. Geniet ervan!

7. ERFGOED VOOR DE SAMENLEVING Erfgoed is collectief, het overstijgt persoonlijke verzamelingen en herinneringen. Erfgoed zou daarom bijdragen aan het collectieve geheugen van een samenleving. Maar een collectief geheugen veronderstelt homogeniteit, gedeelde herinneringen of ervaringen. Die zijn er wel, maar ze verschillen van generatie tot generatie en zijn dan nog niet voor iedereen hetzelfde. Het collectieve geheugen is imaginair en bestaat uit een opeenhoping van vele herinneringen. Erfgoed kan die veelvormigheid tonen door de verhalen te vertellen van mensen die voordien geen stem hadden, voorwerpen te tonen die geen belang leken te hebben. Zo kan omgaan met erfgoed een bijdrage leveren aan sociale cohesie. Maar dat is niet de eerste taak.

9

De Roma 4 laat wijkbewoners vertellen over de impact van de film en de cinema op hun leven en dankzij Voor Kruis en Beeld 41 kijken Antwerpenaren al een tijdje weer op naar de vele Mariabeelden in de stad. De dorpsgemeenschap is het ‘werkveld’ van plaatselijke erfgoedbewaarders: het Volksmuseum Deurne 40 en de heemkundige kringen Merksem 12 en Wilrica 14 documenteren en belichten het leven van en in deze kleinere gemeenschappen in de schaduw van de grootstad.

8. HET RENDEMENT VAN ERFGOED? Onze omgeving zou er heel anders uitzien als elke generatie zou afbreken of vernietigen wat de vorige gemaakt heeft. Het is de mix van oud en nieuw die de sfeer bepaalt van onze leefomgeving. Dat geldt voor landschappen en gebouwen, voorwerpen en gebruiken. Niet alleen voor de bewoners is dat belangrijk, het trekt ook toeristen aan en is dus economisch interessant. Maar zorg dragen voor erfgoed mag niet in de eerste plaats gericht zijn op het genereren van economische waarde, dan zou heel wat erfgoed uit de boot vallen wegens niet interessant genoeg. Antwerpen biedt als grote stad boeiende contrasten op dat vlak: toeristische toppers en dus ‘topstukken’ zijn uiteraard de monumentale kerken in het centrum ( 27 , 32 , 34 , 36 en 37 ), het Rubenshuis 29 , het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten 13 en werelderfgoed Museum Plantin-Moretus 24 : ook zij doen mee aan Erfgoeddag.

9. BOTSENDE WAARDEN Juist omdat erfgoed zoveel verschillende waarden kan hebben, botsen die waarden wel eens of lijken ze te botsen: behalve zogeheten ‘toppers’ zijn de monumentale kerken uit het vorige punt ook bidhuizen. En relicten tot erfgoed bestempelen kan hun karakter veranderen of ze zelfs beschadigen. Denk aan erfgoed dat tot werelderfgoed wordt uitgeroepen en vervolgens kapot dreigt te gaan door te veel bezoekers. Mag je erfgoed bijvoorbeeld blijven gebruiken of zet je het beter op een piédestal? De vraag rijst onder andere met meubels van het befaamde en veel geroemde De Coene in de districtshuizen van Merksem en Deurne 3 . En wat doe je als je een stuk van de 16de-eeuwse Antwerpse omwalling ontdekt op de plek waar een parkeergarage komt (Stedelijk Informatiecentrum voor Archeologie en Monumentenzorg 39 )? Wat krijg je als een archief verrassend kiest voor z’n ‘mooiste’ stukken, en niet voor de meest interessante? Het ADVNarchief 1 probeert het uit.

10. ECHT OF NIET?

10

Authenticiteit is een veelkoppig monster. In de betekenis van oorspronkelijkheid kan het slaan op de maker, het materiaal, de functie, de omgeving, de verzameling, de ervaring of de stijl. Niet voor alle relicten is elke soort authenticiteit even relevant. Voor een gebruiksvoorwerp is de maker minder belangrijk dan voor een kunstvoorwerp, terwijl het gebruikte materiaal dan

weer wel relevant is. Het is belangrijk te weten welke authenticiteit we zoeken of willen bewaren. Elke rest uit het verleden heeft immers zijn eigen culturele biografie, heeft vanaf zijn oorsprong telkens nieuwe betekenissen gekregen (zie ook paragraaf 3: Door een bril). De normen veranderen wel eens ter zake: in Museum Plantin-Moretus 24 ontdek je dat in de 17de eeuw de graveur belangrijker was – en dus beter werd betaald – dan de kunstenaar. Wat is bij zilver uniek en wat is seriewerk (Zilvermuseum 42 )? En wat is kunst en wat is kitsch in oude meubels (KBC Rockoxhuis 11 )? Waarom bewaren we deze voorwerpen, documenten of verhalen en andere niet? Welke resten zoeken we actief en waarom? Wat is onze ogen waardeloos en in welk opzicht: brengt het geen geld op, zijn er te veel exemplaren van, heeft het geen context, is het lelijk? Welke erfgoed heeft voor jou de meeste waarde, en welke waarde? Heb je een voorbeeld van een historische sensatie? Of vind je het gewoon leuk om met die oude dingen bezig te zijn? Stof tot nadenken dus, op zo’n Erfgoeddag.

De ideeën voor deze tekst zijn gehaald uit de visietekst die dr. Iris Steen schreef voor Erfgoeddag 2007: te vinden op www.erfgoeddag.be, rubriek ‘Thema’.

11

34

3

12

6

De Topstukkentrilogie

14 37

I. HET TOPSTUK De topstukkenroute in de Antwerpse Monumentale Kerken Met z’n 74 zijn ze voorlopig, de kunstwerken en verzamelingen uit de 17de eeuw die op de Vlaamse Topstukkenlijst staan. Tweeëntwintig schilderijen daaruit bevinden zich in Antwerpen, op loopafstand van elkaar, in de Monumentale Kerken van de stad! En alle 22 kun je ze op Erfgoeddag bewonderen. Een topkans om een topdag mee te maken. De Topstukkenlijst? Begin 2003 werd in Vlaanderen een belangrijk nieuw decreet van kracht: het zogeheten Topstukkendecreet. Daarin zegt de Vlaamse Gemeenschap: wij vinden dat er in Vlaanderen cultureel erfgoed is van uitzonderlijk belang. Dat kan zowel historisch, artistiek, wetenschappelijk als archeologisch zijn. We willen dat erfgoed extra goed verzorgen en, als het kan, het ook in Vlaanderen houden. We willen daar ook moeite voor doen (lees: belastinggeld aan besteden), en wel door te betalen voor de restauratie en door een werk, mocht dat nodig zijn, eventueel aan te kopen. Het erfgoeddecreet is sindsdien een belangrijke bouwsteen in het Vlaamse erfgoedbeleid. Het moet helpen voorkomen dat er ‘ongelukken’ gebeuren met belangrijke werken… Bij zo’n decreet hoort een officiële lijst, opgesteld door experts: wat is er eigenlijk zeldzaam, onmisbaar, uitzonderlijk belangrijk? Wat komt in aanmerking? Wat verdient absoluut onze bescherming? Die denkoefening is momenteel bezig. Ze leidde voor de 17de eeuw al tot een lijst van 74 stukken. De Tweeëntwintig van Antwerpen Tweeëntwintig van die Vlaamse topstukken uit de 17de eeuw kun je dus op Erfgoeddag komen ontdekken in Antwerpen. Het zijn stuk voor stuk weergaloze schilderijen. Je vindt ze in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de Sint-Jacobskerk en de Sint-Pauluskerk. Speciaal opgeleide topstukgidsen geven er tekst en uitleg. In de Sint-Carolus Borromeuskerk en de Sint-Andrieskerk gaan zij in op ernstige kandidaat-topstukken – de huidige lijst is immers voorlopig en wordt bijgewerkt – en topstukken die het nét niet haalden. Je kunt uiteraard alle kerken bezoeken of je kunt een keuze maken. Wat is er te zien? De kathedraal pakt uit met haar vier Rubens-schilderijen, waaronder De kruisafneming en de De kruisoprichting, twee top- en wereldstukken. In de Sint-Pauluskerk, een parel op zichzelf, hangt een serie van 15 meesterwerken uit 1617 door elf belangrijke Antwerpse schilders van toen, die hier een soort grootschalig groepswerk realiseerden. De reeks hangt bovendien nog op de plek waar ze voor was bestemd! De Sint-Jacobskerk, met onder meer een werk van

15

Jordaens, was Rubens’ parochiekerk. Behalve een schilderij van hem bevindt ook zijn graf zich er. In de Sint-Carolus Borromeuskerk staat zowel de verzameling tekeningen als de kantcollectie op de lijst van de kandidaat-topstukken. En in de Sint-Andrieskerk waren het beeld van Sint-Pieter door Artus I Quellin en het modello voor het schilderij van het hoogaltaar door Otto van Veen opgenomen op de voorlopige lijst. Onze-Lieve-Vrouwekathedraal [27] – Sint-Andrieskerk [32] – Sint-Carolus Borromeuskerk [34] – Sint-Jacobskerk [36] – Sint-Pauluskerk [37]

16

32

37

27

27

36

17

23

18

II. KUNST NAAR HET HART Musea en bezoekers kiezen hun favoriete voorwerp Verwondering, ontroering, verbazing, afkeer, passie en genot… Het is een heel scala aan emoties die je niet meteen linkt aan een museumbezoek. Toegegeven, op het eerste gezicht lijken musea geen plekken vol emoties. ‘Niet aanraken’ is de al dan niet uitgesproken boodschap in de meeste bewaarcentra van het verleden. Niet aanraken, terwijl je zo vaak de neiging hebt om objecten te voelen, aan te voelen, te ondergaan. Je te laten raken… Musea verzamelen en tonen objecten van allerlei waarde: ze zijn zo echt of zo mooi of zo uniek of zo exemplarisch, en daardoor wordt hun economische waarde vaak ‘hoog geschat’. Maar wat zijn ze voor jou, de bezoeker, waard? Wat is jouw waardering voor de getoonde werken? De waarde die wordt toegekend aan een object, zegt veel over hoe een samenleving ernaar kijkt. De waardering van de bezoeker legt een directe relatie met het object, legt de raakvlakken bloot. Wat je kiest, ben je zelf, bij wijze van spreken. Bij die emotionele keuze spelen (vaak subtiel en onbewust) verschillende factoren mee, zoals ervaringen uit eigen kinderjaren, je afkomst, opvoeding, levenservaring... Laat je gaan… Op de emotionele band tussen mensen en objecten, gaan een aantal musea dieper in. Ze vroegen aan publiek en museumpersoneel naar hun favoriete object, en wat het hen doet. Het resultaat is een unieke toplijst van de meest gewaardeerde objecten in het museum. Niet door de keuze van de conservator of wetenschappelijk onderzoeker, niet op voorschrift van de kunstgeschiedenis, maar ingegeven door de emotie van het publiek. Benieuwd of de keuzes ook jou kunnen raken. LEO “We hebben tot in de jaren ‘50 in de haven gewerkt met het ‘schavot’, een losplatform voor graan. Het schavot uit de MAS-collectie hebben we eigenhandig van het stort gered en helemaal zelf gerestaureerd. Sommige stukken hebben we ‘uit het gedacht’ opnieuw gemaakt. Het spreekt vanzelf dat ik heel fier ben over dit stuk.” Leo Janssens, gepensioneerd dokwerker en vrijwilliger MAS

AMVC-Letterenhuis [2] – Etnografisch Museum [6] – KBC Rockoxhuis [11] – MAS | Nationaal Scheepvaartmuseum [16] – MAS | Volkskundemuseum [17] – ModeMuseum Provincie Antwerpen [20] – Museum Maagdenhuis [22] – Museum Mayer van den Bergh [23] – Museum Plantin-Moretus/ Prentenkabinet [24] – Museum Vleeshuis | Klank van de Stad [25] – Rubenshuis [29] – Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen [42]

19

16

42

22

20

24

11

2

17

20

25

6

21

29

3b

OPROEP AAN ALLE INWONERS! Tot 6 april kun je een foto opsturen van het erfgoed bij jou thuis dat je graag wilt tentoonstellen. Vermeld de titel, de vervaardiger (als je hem kent), de afmetingen, het materiaal, het jaartal en – als je dat weet – de verzekeringswaarde. Belangrijk zijn ook de naam van de eigenaar en de adresgegevens. Beschrijf tot slot beknopt waarom dit voorwerp voor jou zo’n bijzondere waarde heeft. Stuur alles naar de cultuurantenne van je district. Vóór 16 april hoor je of jouw erfgoed tentoongesteld wordt en wanneer je kunt langskomen. Voor meer informatie over dit project: www.erfgoedcelantwerpen.be/erfgoeddag2007 (zie ook p. 37).

De keuze van Shahid Sheikh Shahid Sheikh is een van de Antwerpenaars die voor de Erfgoeddag voorwerpen ter beschikking stelt. Hij koos voor twee elegante vrouwenbustes die hij in 1983 op de Vogeltjesmarkt kocht. Het jaar voordien had Shahid zijn geboortestad Faisalabad in Pakistan verlaten om zich in Antwerpen te vestigen. Vandaag werkt hij als autovalet voor het restaurant Lux op het Eilandje.

22

"Het ene beeldje stelt een Afrikaanse vrouw voor, het andere een blanke vrouw. Ze weerspiegelen mijn multiculturele smaak. Ik zal ze nooit verkopen, want ik heb ze gekocht toen ik net in Antwerpen arriveerde. Ik heb ze al bijna 25 jaar en ze hebben me blijkbaar geluk gebracht", vertelt de 54-jarige Shahid.

III. ONS EN JOUW TOPSTUK Erfgoed in de districten Erfgoed in Antwerpen, dat zit in een ongelooflijk bonte waaier van instellingen, verenigingen, kringen, musea, archieven, bibliotheken enz.… Ook de districtshuizen bezitten veel erfgoed. Districten en erfgoed Onze leef- en werkomgeving zit vol erfgoed – tastbaar en niet tastbaar, roerend en onroerend, klein en groot – al beseffen we dat niet altijd even goed, net omdat het zo ‘gewoon’ is. Neem nu de districtshuizen. Ook daar vind je inderdaad erfgoedcollecties, en vaak zitten er onverwachte schatten bij. De verzamelingen zijn erg uiteenlopend: in het ene districtshuis is het meubilair bijzonder, een ander huis bezit schilderijen of beeldhouwwerken, weer een ander pronkt vooral met zijn archief en zijn collectie oude foto’s. Of ze hebben het allemaal. De districten willen het graag aan jou tonen. De Keuze van … Bijvoorbeeld op Erfgoeddag. Dan zetten we het erfgoed van de districten bij manier van spreken ‘in de etalage’. We doen dat in twee fasen. Eerst hebben we de medewerkers van de districten aangesproken. Zij leven met het erfgoed van ‘hun’ huis. Wat vinden ze ervan? Wat is voor hen de waarde ervan, en waarom dan wel? De medewerkers van de negen districten – geen specialisten, of toch lang niet allemaal – maakten een selectie. Noem het de Topstukken van het District. Die keuze tonen we op Erfgoeddag. Een tentoonstelling met de medewerkers als curatoren, kun je zeggen. En jij? Maar daar stopt het niet mee. De districten riepen en roepen hun inwoners en de verenigingen op om ook uit te pakken met het erfgoed dat zíj koesteren, om welke reden dan ook: het is historisch belangrijk, het heeft een emotionele waarde (bijvoorbeeld omdat het een link heeft met je thuisland), het is kostbaar, het is pas gerestaureerd of integendeel bedreigd… Kom het ons tonen, vertel er je verhaal bij en voor je het weet pronkt jouw stuk, dat nu nog op zolder ligt te verstoffen, ook in de tentoonstelling. Miss/Mister District En dan komt het ultieme moment. Op Erfgoeddag is al dat moois, wonderlijks, kostbaars, emotioneels te zien. Kom stemmen en mobiliseer familie en vrienden: wat is jouw favoriete topstuk? Op dinsdag 24 april maken we Het Topstuk van elk district bekend. Zie www.erfgoedcelantwerpen.be/erfgoeddag2007.

23

24 3h

3f

3i

3g

3g

3d

25

3h

3e + h

3d

Programma overzicht deelnemers Erfgoeddag 2007

1

7

3

28

11

4

2

5

6

9

29

13

10 + 41

14

15

16

17

30

18

22

21

24

23

25

31

26

27

30

28

32

33

35

31

38

29

40

42

33

39

20

34

32

36

37

34

1.

ADVN – archief, documentatie- en onderzoekscentrum Lange Leemstraat 26, 2018 Antwerpen T - +32 3 225 18 37 E - [email protected] W - www.advn.be contact erfgoeddag: +32 3 225 18 37

Het ADVN verzamelt, bewaart en ontsluit archieven omtrent de Vlaamse beweging, de nationale bewegingen in Europa en de daarmee verbonden thema’s, zoals culturele identiteit, migratie enz. Het ADVN is een van de vier erkende maatschappelijk-filosofische archiefcentra in Vlaanderen. Naast zijn opdracht als archief en documentatiecentrum heeft het ADVN ook een functie als onderzoekscentrum. Talrijke projecten getuigen daarvan en resulteren in de publiekswerking van de instelling: publicaties, tentoonstellingen, colloquia enz.

t trein Station Antwerpen Berchem + tram 8 (halte Bexstraat) u tram 7 (halte Van Bréestraat), 8 (haltes Bexstraat en Hemelstraat), 12, 24 (halte Nationale Bank)

v bus 1, 13, 23, 290, 292, 294, 500 (halte Nationale Bank) tentoonstelling: ‘Het oog wil ook wat’. 25 mooie stukken. De vorm en de esthetische ervaring c.q. waardering bepaalden de selectie van de stukken voor deze tentoonstelling. Alle ADVN-medewerkers kregen de gelegenheid om hun ‘mooiste’ stuk uit de collectie te presenteren en te vertellen waarom zij dat stuk selecteerden. Het resultaat is een verrassende tentoonstelling van 25 ‘mooie’ stukken die objectief geduid en subjectief geapprecieerd worden.

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk opendeur: Blik achter de schermen Kom op Erfgoeddag een blik achter de ADVN-schermen werpen!

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk Illustratie pagina 28 Het verleden is een vreemd land of hoe ook toeristische brochures een tijdsgeest weerspiegelen. Links: Voorpagina van een reisgids uit 1898 voor Hamburg. Rechts: Voorpagina van een brochure waarin de afvaarten van de Nijl voor het seizoen 1913 – 1914 worden aangeprezen. © ADVN Antwerpen

35

2.

AMVC-Letterenhuis Minderbroedersstraat 22, 2000 Antwerpen T - +32 3 222 93 20 E - [email protected] W - www.letterenhuis.be contact erfgoeddag: +32 3 222 93 20

Het AMVC-Letterenhuis verzamelt en bewaart archieven van schrijvers en kunstenaars, en documentatiemateriaal (knipsels, brochures, affiches...) en portretten i.v.m. het Vlaamse cultuurleven vanaf 1750. De collectie telt ongeveer 1,5 miljoen brieven en handschriften, 120.000 foto’s, 35.000 affiches en voorts beelden, schilderijen en grafiek. Gedetailleerde beschrijvingen hiervan vind je in de internet-databank Agrippa, het materiaal zelf kan je inkijken in de leeszaal. Als museum maakt het AMVC-Letterenhuis dit literaire erfgoed toegankelijk voor een ruim publiek. De vaste opstelling biedt een hedendaagse kijk op twee eeuwen Vlaamse literatuur.

u tram 4, 7 (halte Keizerstraat), 8 (halte Groenplaats), 10, 11 (halte Wolstraat) - metro 2, 3, 5, 15 (halte Meir)

v bus 9 (halte Keizerstraat), 18, 25, 26 (halte Groenplaats) rondleiding: Schatten in de kelder Tijdens een rondleiding in de depots van het Letterenhuis komen allerlei vragen over het bewaren van literair erfgoed aan bod: welke literaire, wetenschappelijke, financiële, historische en persoonlijke waarde hebben de archieven, brieven en handschriften die een plaats hebben gekregen in de reserves?

¿ rondleidingen om 10, 11.30, 13, 14.30 en 16 uur reservatie: max. 20 plaatsen per groep

opendeur: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Medewerkers en bezoekers van het Letterenhuis presenteren hun favoriete, meest waardevolle object in de museumopstelling. De directeur, de archiefmedewerker, de suppoost en de magazijnier werd gevraagd welk stuk hen het nauwst aan het hart ligt en waarom. Ook de verhalen van een aantal museumbezoekers en leeszaalgebruikers worden bij de gekozen stukken aangebracht.

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk 36

Illustratie pagina 20 Archiefdepot in het AMVC-Letterenhuis Illustratie pagina 28 Eerste bladzijde van het handschrift van De Leeuw van Vlaenderen van Hendrik Conscience.

3.

De districten van Antwerpen Erfgoed schatten is geen eenvoudige zaak. Vaak denk je er pas over na op het ogenblik dat je voor de keuze gesteld wordt iets al dan niet te bewaren. Om de rijkdom aan erfgoed in de Antwerpse districten te ontdekken, deden zij een oproep aan hun medewerkers en bewoners: welk erfgoed van het districtshuis of thuis wilden zij graag in de kijker plaatsen? Met 9 tentoonstellingen van grote en kleine, bekende of verborgen erfgoedschatten als resultaat. Op Erfgoeddag kunnen geïnteresseerden en toevallige passanten hieruit hun topstuk kiezen. Welke erfgoedschat in het district heeft de grootste esthetische, (kunst)historische of emotionele waarde? Kijk op 24 april op www.erfgoedcelantwerpen.be/erfgoeddag2007 en ontdek het topstuk! Alle informatie over de deelnemende districten op www.erfgoedcelantwerpen. be/erfgoeddag2007. contact erfgoeddag: +32 3 232 92 08

tentoonstelling: Erfgoed schatten. Jouw topstukken in de Antwerpse districten i.s.m. de 9 Antwerpse districten en Erfgoedcel Antwerpen

3a.

District Antwerpen Hogeschool Antwerpen, Departement B – Audio- en visuele Kunst Mutsaardstraat 31, 2000 Antwerpen E - [email protected]

u tram 7 , 4 (halte Minderbroedersrui) v bus 9 (halte Klapdorp) Het district Antwerpen nodigt de inwoners uit om hun verborgen schatten te tonen in de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Gedurende één dag wordt deze plek, waar jonge kunstenaars hun artistiek talent ontwikkelen, een verzamelplaats voor schilderijen, tekeningen, archieven, beeldhouwwerken of foto’s die de bewoners in de kijker plaatsen. Het ene werk heeft een grote kunsthistorische waarde, het andere een emotionele, maar allemaal worden ze gekoesterd door de eigenaars, die op Erfgoeddag iedereen laten meegenieten van hun erfgoed.

È geheel toegankelijk 37

3b.

District Berchem Dienstencentrum Huize Berchem Driekoningenstraat 1 (hoek met Grotesteenweg), 2600 Berchem T - +32 495 918803 E - [email protected]

u tram 7 (halte Van Hombeekstraat) - metro 15 (halte Van Hombeekstraat) v bus 6, 21, 32, 34, 501, 502 (halte Grotesteenweg), 190, 192, 193, 195, 196, 297 (halte Driekoningenstraat) Het districtshuis Berchem bezit een indrukwekkende schat aan erfgoed, waaronder schilderijen, tekeningen en een archief. Wist je bijvoorbeeld dat er een De Braekeleer aan de muur prijkt en dat je op een oude kaart de geschiedenis van het district kunt herbeleven? Op Erfgoeddag kun je een keuze uit deze rijke verzameling bewonderen, aangevuld met erfgoed van bij de Berchemnaren thuis. De (kunst)historische, unieke of emotionele waarde van de stukken is even verrassend als de geschiedenis van het district zelf. Illustratie pagina 22 en 28 De Braekeleer, Ferdinand, Dood van Frederik de Merode, collectie districtshuis Berchem © Foto: Bart Huysmans

3c.

District Berendrecht/Zandvliet/Lillo Districtshuis Berendrecht Antwerpsebaan 140, 2040 Berendrecht T - +32 3 568 38 10 F - +32 3 568 38 11 E - [email protected]

v bus 770, 771, 780 (halte Zandvliet Antwerpsebaan) Het district Berendrecht-Zandvliet-Lillo is onlosmakelijk met het polderlandschap en de haven verbonden. Aan de hand van unieke stukken die zich ‘normaal’ op een mooi plekje bij de polderbewoners thuis bevinden of soms van stoffige zolders of uit donkere laden afkomstig zijn, brengen we de rijke poldergeschiedenis in beeld. Een tentoonstelling vol verhalen en emoties, waarin we op zoek gaan naar ‘polderwaarde(n)’.

È geheel toegankelijk

38

3d.

District Borgerhout Districtshuis Borgerhout Moorkensplein 1, 2140 Borgerhout T - +32 3 270 17 11 F - +32 3 236 04 42 E - [email protected]

u tram 10, 24 (halte Eliaertstraat) v bus 6, 21, 34, 242, 410, 420 (halte Eliaertstraat) Borgerhout heeft een rijk verleden. Zo maken oude en nieuwe bewoners jaarlijks kennis met de Borgerhoutse Reuskens. Op Erfgoeddag kun je het prachtige districtshuis bezoeken. Het verbergt veel meer rijkdom dan de meeste bezoekers vermoeden. Het districtspersoneel maakte een originele selectie uit het roerend erfgoed. Die wordt aangevuld met kunstwerken, voorwerpen en verhalen van de bewoners zelf.

È gedeeltelijk toegankelijk Illustratie pagina 25 Affiche en Reuzin, collectie districtshuis Borgerhout © Erfgoedcel Antwerpen Illustratie pagina 12 19de eeuws glasraam, collectie districtshuis Borgerhout © Erfgoedcel Antwerpen

3e.

District Deurne Districtshuis Deurne M. Dequeeckerplein 1, 2100 Deurne T - +32 3 360 45 11 F - +32 3 360 46 90 E - [email protected]

u tram 10 (halte Gallifortlei) v bus 33 (halte Districtshuis), 41 (halte Gallifortlei) Wie rondloopt in het districtshuis van Deurne, wordt getroffen door de lichtinval in het gebouw. Architect Eduard Van Steenbergen zette met de toren midden in de gemeente een modernistisch baken neer. Voor het interieur werkte hij samen met de Kortrijkse Kunstwerkstede De Coene. Deze topstukken van designmeubilair maken deel uit van de werkomgeving van de districtsmedewerkers. Ze worden op Erfgoeddag aangevuld door bijzondere modernistische meubelstukken die komen van bij bewoners thuis.


39

Illustratie pagina 25 Interieur, districtshuis Deurne © Foto: Gert Mostmans Illustratie pagina 25 Prullenbak Knoll, collectie districtshuis Merksem en Deurne © Erfgoedcel Antwerpen

3f.

District Ekeren i.s.m. Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders Kasteel Veltwijck Veltwijcklaan 27, 2180 Ekeren T - +32 499 54 98 15 E - [email protected]

t trein Station Ekeren v bus 660 (halte Tulpenlaan), 730 (halte Station Ekeren) Het district Ekeren koestert het daar gevestigde Documentatiecentrum van de Antwerpse Noorderpolders, een ware schatkamer vol materiaal over dorpen die hebben moeten wijken voor de havenuitbreiding en over het verleden en heden van Ekeren. Ook in het districtshuis bevinden zich tientallen schilderijen die behoren tot het Ekerse erfgoed. Op de tentoonstelling, in een authentieke schuur in de wijk Mariaburg, ontdek je een twintigtal stukken uit de collectie, aangevuld met waardevol erfgoedstukken van de Ekerenaren zelf.

¿ Afspraak aan het districtshuis om 11u, 13u en 15u, waar we gezamenlijk vertrekken naar de tentoonstelling.

È geheel toegankelijk Illustratie pagina 25 Het Moretushof, collectie Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders, Ekeren © F. Hoelen, Kapellen

3g.

District Hoboken Het Spaans Huis Kioskplaats (ingang via schoolpoort basisschool St.-Agnes), 2660 Hoboken T - +32 473 707992 E - [email protected]

u tram 2, 4 (halte Kioskplaats - Onze-Lieve-Vrouwenkerk) 40

Het Spaanse huis, het oudste huis van Hoboken, is de ideale plek voor een tentoonstelling op Erfgoeddag. Het heeft een grote historische waarde en ligt pal in het centrum van Hoboken, maar lang niet iedereen kent het. Je kunt er de tentoonstelling bezoeken met een waaier aan erfgoedstukken uit het

districtshuis en van bij de Hobokenaren thuis. Ontdek de verborgen schatten van het district en stem voor jouw topstuk.

È niet toegankelijk Illustratie pagina 25 Foto Boekhandel, collectie districtshuis Hoboken, fotograaf onbekend Illustratie pagina 25 Foto boekhandel en trofee van de liggende wip-maatschappij Klein maar Daper sportmaatschappij, collectie districtshuis Hoboken © Erfgoedcel Antwerpen

3h.

District Merksem Districtshuis Merksem Burgemeester Jozef Nolfplein 1, 2170 Merksem T - +32 3 641 72 11 F - +32 3 641 73 45 E - [email protected]

u metro 3 (halte Burgemeester Nolfplein) v bus 28, 600, 601, 605, 610, 620, 621, 640, 642, 643, 650, 661, 670 (halte Burgemeester Nolfplein) Op Erfgoeddag zet het districtshuis Merksem zijn deuren open en kun je genieten van de bijzondere sfeer en de sobere inrichting van dit modernistische gebouw uit 1968. Hier werken districtsmedewerkers tussen, op en met ontwerpen en producties van het befaamde De Coene. Hun prullenbak, brievenbakje, bureau, vergadertafel, bank of stoel maken deel uit van een bijzondere collectie. Met trots hebben zij voor deze tentoonstelling een selectie gemaakt uit deze designstukken, die wordt aangevuld met De Coene-meubilair van Merksemnaars.

¿ Op 11, 14 en 16 uur een rondleiding door de architect Jan Van Puyvelde. De tentoonstelling blijft nog te bezichtigen tot en met 29/4.

È geheel toegankelijk Illustratie pagina 24 Interieur, districtshuis Merksem © Foto: Gert Mostmans Illustratie pagina 25 Prullenbak Knoll, collectie districtshuis Merksem en Deurne © Erfgoedcel Antwerpen

41

3i.

District Wilrijk Kasteel Steytelinck Sint-Bavostraat 20, 2610 Wilrijk E - [email protected]

v bus 22, 27, 33 (halte Sint-Bavostraat) Het district Wilrijk heeft zijn geschiedenis zorgvuldig bewaard. Je ontdekt ze op schilderijen, tekeningen, etsen en gravures. De geboorteplaats van Lange Wapper was voor diverse kunstenaars een bron van inspiratie… Aan de hand van Wilrijks erfgoed kunnen de bewoners een blik werpen op de vroegere Bist, de windmolens, de Brialmontforten en de Sint-Bavokerk en kennismaken met het toenmalige dorpsleven. En met welke schilderijen, tekeningen, beelden, foto’s en archief van thuis zetten de bewoners Wilrijk nu in de kijker?

¿ open tussen 10 en 18 uur loopt nog tot 5 mei 2007

È gedeeltelijk toegankelijk Illustratie pagina 25 Document, collectie districtshuis Wilrijk © Erfgoedcel Antwerpen

4.

De Roma Turnhoutsebaan 286, 2140 Antwerpen - Borgerhout T - +32 3 235 04 90 E - [email protected] W - www.roma.be

De Roma een paleis voor sterren schitterend op het witte doek en swingend op het podium een parel uit 1928 vol nostalgie

42

in 2003 na 20 jaar leegstand verkommerd, dichtgeslibd met puin en op enkele maanden tijd dankzij honderden helpende handen weer omgetoverd tot een nieuwe droom van een zaal om te genieten van mooie films, muziek, theater...

De Roma een monument van mensen.

t trein Station Antwerpen Centraal: loopafstand 20 min u tram 10, 24 (halte Bothastraat) v bus 21, 34/6 (halte Bothastraat) en bussen uit de richting Turnhout en Lier filmvoorstelling en rondleiding: Hollywood aan de Schelde Je kunt in ‘Cinema Roma’ de documentaire over de Vlaamse film van Robbe De Hert bekijken. Daarin vertellen de vaste waarden van de Vlaamse cinema over de passie voor hun vak en de emotionele waarde die dat voor hen heeft. Wijkbewoners halen herinneringen op aan bezoekjes aan de film. En vertellen over de impact van de film op hun dagelijks leven. Toen film nog een sociaal gebeuren was...

¿ doorlopend tussen 11 en 17 uur È gedeeltelijk toegankelijk publicatie: Het paleis om de hoek In zijn boek ‘Het paleis om de hoek’ beschrijft Frank Heirman een eeuw cinemabeleving in de Scheldestad. Op Erfgoeddag wordt het aan het publiek voorgesteld, met de vele verhalen en anekdotes van Antwerpse cinemauitbaters en bezoekers. Samen met de voorstelling van ‘Hollywood aan de Schelde’ krijg je een idee van de waarde die de film vroeger had.

¿ voorstelling om 11 en 14 uur Illustratie pagina 28 Politieagenten leidden de première van Red Skeltons ‘De Clown’ (1952) in goede banen. Red Skelton was een van Amerika’s grootste komieken in de jaren vijftig. © Cor Blancke

5.

Diamantmuseum Provincie Antwerpen Koningin Astridplein 19-23, 2018 Antwerpen T - +32 3 202 48 90 E - [email protected] W - www.diamantmuseum.be contact erfgoeddag: +32 3 202 48 90

In het Diamantmuseum wordt de diamant met interactieve beeld-, klanken lichteffecten in al zijn facetten belicht. Er is het diamantverhaal waarin de mens centraal staat: de vindplaatsen, de exploitatie, de verwerking en de diamanthandel. En er zijn de unieke diamantcreaties: zowel historische als eigentijdse diamantjuwelen, de befaamde ECC-tennisracket en een tweede versie van de diamanten A-broche die in 2003 aan oud-president Clinton

43

is geschonken. Deze prachtige diamantjuwelen kun je bewonderen in de schatkamers van het museum.

t trein Station Antwerpen Centraal: 50m loopafstand u metro 3 (halte Astrid), 2 (halte Diamant) zoektocht en publicatie: Diamant, van onschatbare waarde! Op je tocht door het museum ontdek je met een unieke wandelbrochure wat de waarde is van de juwelen in de schatkamers van het museum, en hoe je de waarde van een diamant kunt bepalen. Zijn de woorden ‘cut, clarity, carat en colour’ nog Chinees voor je? Na 22 april weet je er alles van. Elke bezoeker ontvangt een edelsteen waarvan je zelf de waarde kunt bepalen in het museum! Is het een diamant?

¿ open tussen 10 en 18 uur Ga aan de slag met echte diamanttesters, en onderzoek of de edelsteen die je in het museum krijgt een diamant is. Je krijgt je steentje mee naar huis, en wie weet is het wel een echte diamant!

È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 29 Certificaat © Diamantmuseum Provincie Antwerpen

6.

Etnografisch Museum Antwerpen Suikerrui 19, 2000 Antwerpen T - +32 3 220 86 00 E - [email protected] W - http://museum.antwerpen.be/etnografisch_museum contact erfgoeddag: +32 3 220 86 00

Het Etnografisch Museum bezit een rijke verzameling van ruim 35.000 voorwerpen, waarvan er zowat 2500 permanent opgesteld staan. Je maakt er kennis met de leef- en denkwereld van volken uit Afrika, Amerika, Azië en Oceanië. Vedertooien uit het Amazonegebied, maskers en voorouderbeelden uit Kongo, boeddha’s uit Tibet of Japan, textiel uit Indonesië, prauwen uit Papoea...: het is maar een kleine greep uit het grote aanbod. Het museum staat ook bekend om zijn vele tijdelijke tentoonstellingen.

44

t trein Station Antwerpen Centraal u metro/tram 2,3,4,8,15 ( halte Groenplaats), 10, 11 (halte Melkmarkt)

v bus 6, 34 (halte Van Dijckkaai), 290 (halte Tunnelplaats), 22,25,26 (halte Groenplaats) rondleiding: Door een westerse bril Onze kijk op voorwerpen uit andere culturen verschilt vaak van die in het land van herkomst. De objecten lijken soms uit weinig waardevolle materialen gemaakt maar vervulden in hun oorspronkelijke cultuur een belangrijke rituele functie. Welke rol spelen ze nog in de hedendaagse maatschappij? Je maakt een gratis wereldreis door Afrika, Oceanië, Amerika en Azië!

¿ om 10.30, 12.30, 14.30 en 16.30 uur

reservatie: [email protected] T: +32 3 220 86 93 max. 20 plaatsen

È gedeeltelijk toegankelijk videomontage: Autochtonen vertellen Het museumpubliek is meer verscheiden en multicultureel geworden. Voor mensen uit de landen van herkomst hebben de objecten vaak een bijzondere emotionele waarde. Op video legden we enkele getuigenissen van nieuwkomers vast.

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk gezinsactiviteit: De waardeschaal Waarom zouden mensen uit verschillende culturen materialen als leder, pels, veren, schelpen of kraaltjes gebruiken? Kinderen gaan met de hulp van hun ouders en een gids op zoek naar zulke materialen en leggen ze nadien in een ‘waardeschaal’. Ze maken tekeningen van objecten die hen het meeste aanspreken. Door ze op te hangen in het museum krijgen die een extra waarde.

¿ open tussen 10 en 18 uur De kinderen maken met de hulp van een gids en hun ouders een ‘waardenschaal’ van verschillende materialen. Hieruit blijkt dat ‘waarde’ heel relatief is. voorstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, kunstmarkt, suppoost of bezoeker? Op deze Erfgoeddag laat het museum zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De

45

toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur Illustratie pagina 29 Hamatsa-dubbelmasker, Kwakiutl, British Columbia, 1999. Een recent gemaakt en traditioneel gebruikt masker heeft een andere waarde voor de Kwakiutl indianen zelf, voor het museum en voor de kunsthandel. © Etnografisch Museum Antwerpen Illustratie pagina 12 en 21 Mallagan masker, Kepong, Nieuw Ierland, eind 19de eeuw . In Oceanië worden maskers na een ritueel gewoonlijk vernietigd. Musea kopen ze liever op. © Foto: Hugo Maertens

7.

FelixArchief Antwerpen Oudeleeuwenrui 29, 2000 Antwerpen T - +32 3 292 94 11 E - [email protected] W - www.felixarchief.be

Op zoek naar de geschiedenis van een Antwerps huis? Wil je weten wanneer je overgrootmoeder in Antwerpen kwam wonen of waar de naam van een Antwerpse straat vandaan komt? Kom naar het FelixArchief en ontdek het Antwerpse verleden! Het Antwerpse stadsarchief is in 2006 verhuisd naar het Sint-Felixpakhuis. Het bewaart alle documenten van de stedelijke administratie vanaf de 13de eeuw tot op vandaag. Ook van een aantal instellingen, bedrijven, verenigingen en families vind je hier de archieven. Het resultaat is een indrukwekkend archief van meer dan 16 kilometer of 112009 archiefdozen! Van dinsdag tot vrijdag kun je in onze leeszaal terecht om de documenten in te kijken en te bestuderen. Kijk op www.felixarchief.be voor alle informatie om je zoektocht optimaal voor te bereiden!

t trein Station Antwerpen Centraal: op 1700 meter u tram 4 en 7 (halte Sint–Pietersvliet): op 500 meter v bus 6, 9, 34, 501 en 502 (halte Brouwersvliet)

46

filmvoorstelling: Van Venus naar Sint-Felix Nieuwsgierig naar de geschiedenis van het Antwerpse stadsarchief? In de zomer van 2006 verhuisde het archief van de Venusstraat naar het prachtige Sint-Felixpakhuis. De informatiefilm vertelt in twintig minuten alles over het Sint-Felixpakhuis, de verhuisoperatie, de nieuwe leeszaal, en nog veel veel meer! Hoe herbestem je zo’n monument? En hoe verhuis je 16 kilometer archief?

¿ open tussen 10 en 18 uur

È geheel toegankelijk opendeur: Fris je geheugen op in het FelixArchief! Het FelixArchief, dat voor het eerst aan Erfgoeddag deelneemt, bewaart 16 kilometer stedelijke archieven en is een mooie illustratie van hoe je kunt omgaan met waardevol erfgoed. Kom een kijkje nemen in de leeszaal en ontdek hoe je daar terecht kunt om het geheugen van de stad te raadplegen. Kijk vrij rond en vuur al je (archief)vragen op ons af!

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk Illustratie pagina 28 De unieke binnenstraat van het Sint-Felixpakhuis. © Stadsarchief Antwerpen

8.

Fevlado-Diversus vzw Haantjeslei 213 , 2018 Antwerpen contact erfgoeddag: +32 9 228 59 79

Fevlado-Diversus vzw is een sociaal-culturele organisatie die streeft naar een inclusieve samenleving met volwaardig burgerschap voor doven en slechthorenden. Ze benadert doofheid vanuit een sociaal-cultureel perspectief met respect voor ieders eigenheid, ongeacht de communicatiewijze en de groep waarmee de dove en/ of slechthorende persoon zich identificeert. Tot de activiteiten behoren de aanmaak van educatieve producten, het organiseren van diverse sensibilisatieactiviteiten en cursussen (o.a. Werelddovendag, cursus Vlaamse Gebarentaal), begeleiding en advisering, en de uitbating van een archief- en documentatiecentrum. Met projecten wordt gewerkt aan de uitbouw van een erfgoedwerking. Er loopt een historisch onderzoeksproject en er is het project ‘Uit de Doofpot’, dat met steun van de Vlaamse Gemeenschap getuigenissen in de Vlaamse Gebarentaal registreert en ontsluit.

t tram: 2 (halte Markgravelei): 10 min. loopafstand v bus 6 (halte Van Schoonbekestraat): 5 min. loopafstand tentoonstelling en debat: ‘Kent gij de doven?’ De betekenis(sen) van het erfgoed van de Vlaamse Dovengemeenschap i.s.m. Madosa vzw - Koninklijke Maatschappij voor Doven en Slechthorenden, Antwerpen Een van Vlaanderens oudste dovenclubs, Madosa, stelt zijn erfgoedcollectie voor, én ter discussie. Zowel de leden van de Vlaamse Dovengemeenschap als het brede publiek zijn uitgenodigd. In de vertelhoek kunnen bezoekers hun

47

reacties voor de camera laten registreren. Het debat handelt over de concrete invulling van het concept ‘erfgoed van de Vlaamse Dovengemeenschap’.

¿ doorlopend open van 10 tot 18 uur, debat om 15 uur È geheel toegankelijk 9.

FotoMuseum Provincie Antwerpen Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen T - +32 3 242 93 00 E - [email protected] W - www.fotomuseum.be

Sinds 21 maart 2004 is het FotoMuseum Provincie Antwerpen opnieuw open voor het publiek. Achter het bestaande pakhuis waarin het museum sinds 1986 is ondergebracht, werd een prestigieuze maar sobere nieuwbouw opgetrokken, ontworpen door architect Georges Baines. In de nieuwe museumopstelling, die om de vier maanden wisselt, vindt de bezoeker alle aspecten van de fotografie. Naast artistieke fotografie is er ook plaats voor journalistieke, documentaire en modefotografie, collecties van verenigingen, familiefoto’s, prentbriefkaarten en reclamefoto’s. Een eigentijdse fotogalerie, een uitgebreide vakbibliotheek, een museumcafé, een bookshop en twee filmzalen maken het bezoek compleet. Voor kinderen, jongeren en volwassenen, voor leken en specialisten zijn er aangepaste activiteiten, zoals rondleidingen, ateliers, workshops, masterclasses, lezingen en filmprojecties.

t trein Station Antwerpen Centraal + tram 8 (halte Lambermontplaats), Station Antwerpen Berchem + tram 8 (halte Lambermontplaats)

u tram 8 (halte Lambermontplaats), 12 (halte Montignystraat) v bus 6, 23 en 34 (halte Vlaamse Kaai) tentoonstelling: The State of the World - Reuters Nieuwsfotografie krijgt hier een tweede leven. Je ziet ontroerende, schokkende, verrassende en onvergetelijke beelden over grote vraagstukken: terrorisme, natuurrampen, religie, macht en politiek, oorlog en conflicten... Overal ter wereld leggen Reutersfotografen de momenten vast die de wereld veranderen.


loopt nog tot 13 mei 2007

48

Fotospeurtocht. Met een tas vol leuke opdrachten en fotofragmenten gaan de kinderen op zoek in de tentoonstelling. Zo leren ze al spelend beter kijken en de foto’s analyseren en vergelijken.


tentoonstelling: Jean-Paul Deridder - Cinema Jean-Paul Deridder fotografeert oude en nieuwe filmzalen in België en portretteert de ‘projectionisten’ die hij er ontmoet. De tentoonstelling toont de bevreemdend lege zalen die wachten op de magie en het spektakel van de ‘cinéma’, naast portretten van mensen die het hele filmgebeuren mogelijk maken maar zelf nooit in de schijnwerpers staan.



È geheel toegankelijk rondleiding: Deleten of opslaan? Wat is een foto (nog) waard? Zijn het de schokkende nieuwsbeelden van de Reutersfotografen die in ons geheugen gegrift staan of de foto’s van oma en opa uit ons familiealbum? Welke waarde hechten wij aan foto’s en hoe bewaren we ze? Zoek het samen met onze gidsen uit in de Reuters-tentoonstelling en de collectieopstelling met foto’s van vroeger en nu.

¿ om 11 en 14 uur

reservatie: Ann Van Dyck, [email protected] T. +32 3 242 93 11 , max. 20 per groep plaatsen Voor kinderen van 6 tot 12 is er een aparte kinderrondleiding.

È geheel toegankelijk tentoonstelling: Collectiepresentatie 02 – 2007 In de nieuwe collectiepresentatie focussen we op het belangrijke aandeel dat Agfa-Gevaert in de loop der jaren had in de uitbouw van de collecties. Behalve het beeldarchief van de vroegere firma Gevaert dat er al was, verwierf het museum in 2006 ook de unieke historische cameracollectie Agfa PhotoHistorama.

¿ open tussen 10 en 18 uur Fotospeurtocht met opdrachten en foto-fragmenten voor gezinnen met kinderen.

È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken 49

Illustratie pagina 29 Damir Sagoly, Joodse kolonistenjongen in Neve Dekalim, Gaza © Reuters

10.

Hogeschool Antwerpen Hogeschool Antwerpen, Dep. B - Opleiding Conservatie en Restauratie Blindestraat 9-13, 2000 Antwerpen T - +32 3 213 71 34 E - [email protected] W - www.academieantwerpen.ha.be/conservatie.html

Studenten van de opleiding Conservatie en Restauratie (departement B, Hogeschool Antwerpen) worden binnen hun drie jaar durende Bacheloropleiding die wordt gevolgd door een eenjarige Master, dagelijks geconfronteerd met Waarde(n) in Erfgoed. De studio’s Glaskunst, Hout/polychromie, Keramiek, Metaal, Muurschilderkunst, Papier, Schilderkunst/polychromie, Steen/ polychromie, Textiel en Visuele media bieden studenten een geschikte leeren praktijkomgeving. Ze worden, onder deskundige begeleiding stapsgewijs geïntroduceerd in de praktijk en theorie van de restauratie van erfgoed. Zowel het (ambachtelijke) vakmanschap als natuurwetenschappelijke principes worden aangeleerd. Het beroep van restaurator vereist interdisciplinariteit: kennis uit aanverwante beroepen en studies wordt gebruikt om tot juiste beslissingen te komen die invloed hebben op het bewaren en herstellen van ons erfgoed.

u tram 4 en 7 (halte Minderbroedersrui) demonstratie: Waarde(n) van erfgoed I Zoals het erfgoed zelf is ook de restauratie ervan voortdurend aan veranderingen en ontwikkelingen onderhevig: de wetenschap biedt steeds meer inzichten in bepaalde verouderingsprocessen maar ook in de ingrepen (en de bijbehorende gevolgen) die een restaurator kan uitvoeren. Tijdens hun studie leren studenten om te gaan met de waarde(n) van erfgoed.

¿ doorlopend tussen 10 en 17 uur diavoorstelling en voorstelling: Waarde(n) van erfgoed II Een restaurator houdt rekening met het object en zijn waarde, en met de waarde die aan het object gehecht wordt door eigenaars, het publiek en de maatschappij. Deze ethische vraagstellingen vormen slechts één onderdeel van de opleiding. Wat die opleiding, gegeven in een schitterend ‘monument’, nog meer te bieden heeft, wordt uitgelegd d.m.v. Powerpoints. 50

¿ doorlopend tussen 10 en 17 uur

demonstratie: Madonna-gevelbeelden conserveren/restaureren i.s.m. Voor Kruis en Beeld vzw Tijdens hun studies leren studenten omgaan met de waarde(n) van erfgoed. Met de madonna’s worden ze geconfronteerd met een complexe materie: de beelden hebben zowel historische als kunsthistorische waarde. Ook de materiaaltechnische studie wordt steeds interessanter. De beelden vinden na onderzoek hun weg terug naar een gevel in het Antwerpse straatbeeld en zijn daar als herboren te bewonderen.

¿ doorlopend tussen 10 en 17 uur Zie ook 41 Voor Kruis en Beeld Illustratie pagina 29 Antwerpse Madonna's in behandeling in het Atelier Steen van de afdeling Conservatie en Restauratie van de Antwerpse Hogeschool. © Foto: Wim Strecker

11.

KBC Rockoxhuis Keizerstraat 12, 2000 Antwerpen T - +32 3 201 92 50 E - [email protected] W - www.rockoxhuis.be

KBC kocht het Rockoxhuis in 1970 aan en liet het restaureren in Vlaamserenaissancestijl. Rockox’ woning, waarvan de gelijkvloerse verdieping als museum is opengesteld, fungeert vandaag als een voorbeeld van 17deeeuwse Vlaamse wooncultuur. Je kunt er een uitgelezen selectie zien van meubelen, schilderijen (Rubens, Jordaens, Van Dyck, Pieter II Brueghel...), beeldhouwwerk, porselein, aardewerk...: voorwerpen uit Rockox’ tijd die het huis opnieuw zijn oude luister geven. Recent is ook de tuin gerestaureerd, met o.m. een keuze van planten, heesters en boompjes die ook Rockox ooit had: de boksdoorn, de steenlinde, de fluweelboom en niet te vergeten de appelsienbomen. Deze oase van groen is een evocatie van een vroeg-17de-eeuwse stadstuin. De vernieuwde audiovisuele presentatie werpt een verfrissende blik op de periode waarin Rockox en zijn tijdgenoten leefden.

u tram 4, 7 (halte Keizerstraat), 8 (halte Groenplaats), 10, 11 (halte Katelijnevest) - metro 2, 3, 15 (halte Meir)

v bus 9 ( halte Keizerstraat), 18, 25, 26 ( halte Groenplaats) tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het museum Rockoxhuis

51

zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk rondleiding: Verlegen om een mening over kunst? Moeten we de schilderijen van Rubens mooi vinden? Is een aantrekkelijk kunstwerk vanzelfsprekend een waardevol goed? Ben je nog niet zeker van je mening over de waarde van onze kunstcollectie? Laat je informeren en rondleiden door de beste gidsen.

¿ om 11, 12, 14 en 15 uur

reservatie: +32 3 201 92 50 , max. 4 x 20 plaatsen

È geheel toegankelijk lezing: Kunst en kitsch in de meubelkunst i.s.m. het Rubenshuis 17de-eeuwse kasten zijn voorbeelden van vakmanschap: een ribbank, een kunstkabinet, een cassone... Pareltjes in de patriciërswoning, statussymbolen in hun tijd. Maar wat is de waarde van het 17de-eeuwse meubel vandaag? Waarom vind je ze nog nauwelijks op de antiekbeurzen? Dat en andere weetjes verneem je op de boeiende lezing van Dr. Ria Fabri in de kelder van het Rockoxhuis.

¿ om 11 uur

reservatie: +32 3 201 92 50 , max. 80 plaatsen

Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 20 en 28 Kunstkabinet met schilderijen van Michiel Coignet, 1ste helft 17de eeuw © KBC Bank NV, Erwin Donvil

12.

52

Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem vzw Hofke van Roosendael Terlindenhofstraat 265, 2170 Antwerpen - Merksem T - +32 3 646 76 20 E - [email protected] W - www.heemkring-merksem.be contact erfgoeddag: +32 3 645 16 77

De Merksemse heemkundige kring werd opgericht in 1939. Doel van de werking is het Merksemse verleden te verzamelen, bewaren, bestuderen en toegankelijk te maken. De kring beschikt over een eigen archief en stelt tentoon in een bescheiden museum. Hij stelt een grote verzameling doodsbrieven, doodsprentjes, kieslijsten, foto’s enz. ter beschikking van de familieonderzoeker. In het museum wordt een rijke collectie glasramen, devotievoorwerpen enz. aangevuld met een klaslokaal, een keukentje en een kapelletje.

u metro 3 (halte Sint-Eduardus) v bus 33 (halte Kroonplein), 28 (halte Nieuwdreef Muziekacademie) tentoonstelling: Wat is Merksem waard? Waarden op papier, ‘postume waarden’, status... Het museum focust op waarden in zijn collectie. En we vragen je om zelf ook museale waarden te bepalen. In de tentoonstelling zal een ‘tijdmachine’ aanwezig zijn voor immaterieel erfgoed... Nieuwsgierig? Komt dat zien!

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken

13.

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Leopold De Waelplaats, 2000 Antwerpen T - +32 3 238 78 09 E - [email protected] W - www.antwerpen.be/cultuur/kmska

Sedert 1810 bewaart het KMSKA een uitgelezen verzameling schilderijen, beelden en tekeningen van de 14de tot de 20ste eeuw. De verzameling is representatief voor de artistieke productie en de smaak van liefhebbers in Antwerpen, België en de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden vanaf de 15de eeuw. Het KMSKA staat voor Rubens, de barok en de Vlaamse primitieven, maar bewaart ook een van de belangrijkste verzamelingen moderne kunst in België. De ensembles met werken van James Ensor en Rik Wouters zijn ongeëvenaard. Henri Evenepoel, maar ook Georg Breitner, Léon Spilliaert, Jakob Smits en Jules Schmalzigaug zijn uitstekend vertegenwoordigd.

t trein Station Antwerpen Centraal + tram 12, 24 of bus 1, 23 op de Leien u tram 4 (halte Geuzenstraat) en 8 (halte Museum) v bus 6, 23, 34 en 290 (halte Museum)

53

wandeling: Mijn favoriete kunstwerk Het KMSKA nodigt je uit voor een emo-bezoek aan de rijke verzameling. Dat bezoek is het resultaat van een bezoekersenquête: in februari en maart vroegen we bezoekers wat hun favoriete kunstwerk in het museum is, en waarom. Uit alle antwoorden en commentaren is een selectie gemaakt, die wordt getoond.

¿ open tussen 10 en 18 uur Ook kinderen hebben hun favoriete kunstwerk gekozen. Hun keuze wordt de leidraad voor een museumwandeling op kindermaat.

È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 29 Jan Frans Eliaerts, Bloemen in een vaas ‘Ik heb dit schilderij gekozen omdat het kleurrijk is, bloemen in huis maakt alles vrolijker. Maar ik ben vooral blij dat zulke oude schilderijen bijgehouden worden...’ Caroline Dumoulin, 8 jaar

14.

Kring voor Heemkunde Wilrica vzw Kasteel Steytelinck Sint-Bavostraat 20, 2610 Antwerpen - Wilrijk T - +32 3 827 03 91 E - [email protected] contact erfgoeddag: +32 497 64 24 20

Het werkterrein van heemkunde is de alzijdige studie van de kleine wereld van steden, dorpen en gehuchten: volkse gewoonten, volksdevotie, ambachten, verhalen, spreekwoorden, wooninrichting, ontspanning, gebruiken. Dat alles opsporen, verzamelen, verspreiden, tonen en bewaren dient om tradities en identiteit in hun juiste draagwijdte te kennen, met een streven naar historische werkelijkheid. Dit zijn ook de doelstellingen van de Kring voor Heemkunde Wilrica. Het driemaandelijks tijdschrift ‘Wilrica’, 28ste jaargang in 2006, staat in voor verspreiding van info. Bewaren en tentoonstellen gebeurt in het heemmuseum, in het mooie kader van het kasteel Steytelinck, waar zich ook het archief bevindt. Beiden zijn toegankelijk de tweede zondag van de maand van 14 tot 18 uur en elke woensdag van 13 tot 17 uur (niet in vakantieperiodes). Ook bezoek op afspraak.

v bus 22 en 33 in de Sint-Bavotstraat (halte Kerkhofstraat) 54

tentoonstelling en rondleiding: Bedreigd en ander Wilrijks erfgoed Een tentoonstelling vol verhalen! Zo werden het schilderij ‘Het Laatste

Avondmaal’ van H. Coeck met Wilrijkse figuren, en het 19de-eeuwse zegel ‘gered’. We gaan ook kijken hoe Wilrijk was: (buurt)spoorweg en tram, de lokale muziek (vaandel uit 1850), verdwenen zichten (litho’s), de oorkonde van het Wilrijkse gemeentewapen (1819, Willem I).

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk rondleiding: Kunst met een religieus verleden Rondleiding in de Sint-Bavokerk met aandacht voor de religieuze en kunsthistorische waarde van de ‘Calvarie met Maria Magdalena’ (1701) van J.P. Ykens boven het hoofdaltaar (eind 17de eeuw), de preekstoel (1701) die werd omgebouwd tot altaar, klein meubilair en glasramen (met niet enkel het verhaal van hun plaatsing eind 19de eeuw maar ook van hun vrijwaring ná W.O.II).

¿ om 13, 14.15, 15.30, 16.45 uur Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 30 ‘Calvarie met Maria Magdalena’ (1701) van J.P. Ykens, hangt boven het hoofdaltaar in de Sint-Bavokerk van Wilrijk © Sint-Bavokerk Wilrijk

15.

Maritiem & Logistiek Erfgoed vzw Maritiem & Logistiek Erfgoed vzw | Magazijn Katoen Natie De Pretstraat ZN, 2060 Antwerpen T - +32 3 221 69 69 E - [email protected] contact erfgoeddag: +32 3 221 69 69

Eind 2003 startte de Antwerpse goederenbehandelaar Katoen Natie een project om het historisch patrimonium van de havenbedrijven te redden. Al snel kreeg zij hierbij hulp van sympathiserende naties en enthousiaste vrijwilligers. Zo werden de voorbije jaren unieke museumstukken verzameld, geïnventariseerd en gerestaureerd. In 2005 kreeg deze herwaardering van maritiem en logistiek erfgoed een wettelijk statuut door de oprichting van een gelijknamige vzw, een gevolg van het groeiend besef van de historische en emotionele waarde van dit erfgoed, dat de identiteit van de havenbedrijven mee bepaalt, alsook van de vele generaties arbeiders die er dagelijks mee werkten. Op Erfgoeddag 2007 stelt de vzw Maritiem & Logistiek Erfgoed voor het eerst haar depot open voor het publiek.

55

v bus 19, 23, 61, 62, 65, 72 en 78 (halte Sint-Jansplein) tentoonstelling en demonstratie: Het verhaal van de naties en de stouwerijen Je komt te weten, aan de hand van oude foto’s, wat het verschil is tussen naties en stouwerijen, wanneer ze ontstaan zijn en hoe ze de voorbije decennia uitgroeiden tot logistieke wereldspelers. Dokwerkers vertellen over hun ‘avonturen’ en demonstreren hoe ze werkten met de oude werktuigen.

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk rondleiding en demonstratie: Van ‘oud ijzer’ tot maritiem en logistiek erfgoed Op je bezoek ontdek je de waarde(n) die de tentoongestelde werktuigen in de loop der jaren kregen. Van dure ‘high tech’ bij de aankoop evolueerden ze tot ‘oud ijzer’, door de technologische evolutie. En ze worden maritiem en logistiek erfgoed dankzij het groeiende besef van hun historische en emotionele waarde.

¿ open tussen 10 en 18 uur We bieden kinderen de mogelijkheid om diverse werktuigen aan te raken en zelf te hanteren. Verder kunnen ze meerijden op de platte wagen, getrokken door natiepaarden.

È geheel toegankelijk Illustratie pagina 30 Het lossen van zakgoed op stek © Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen

16.

MAS | Nationaal Scheepvaartmuseum Het Steen, Steenplein 1, 2000 Antwerpen T - +32 3 201 93 40 E - [email protected] W - http://museum.antwerpen.be/scheepvaartmuseum contact erfgoeddag: +32 3 201 93 40

Het MAS | Nationaal Scheepvaartmuseum is het enige algemeen maritiem museum in België. Het is gehuisvest in het Steen, de oude burcht aan de Schelde, en illustreert de scheepvaartgeschiedenis van onze gewesten aan de hand van o.m. scheepsmodellen, instrumenten en iconografische documenten.

56

In het ‘maritiem park’ staan echte schepen en bevindt zich havengebonden industrieel-archeologisch materiaal. De nog volledig ingerichte West-Hinder

in het Bonapartedok was het laatste nog werkende lichtschip op de Noordzee (tot 1994), en is gratis te bezoeken. De collectie van het Scheepvaartmuseum verhuist binnen afzienbare tijd naar het MAS [Museum aan de Stroom]. In de kern van het Steen brengen we de topstukken samen tot aan de definitieve verhuizing. Erfgoeddag is een ideale gelegenheid om het publiek te bevragen over ‘hun’ belangrijkste stuk in de ouwe getrouwe burcht.

t trein Station Antwerpen Centraal u tram 4, 7 (halte Sint-Pietersvliet), 8 (halte Groenplaats), 10, 11 (halte Melkmarkt) - metro 2, 3 en 15 (halte Groenplaats)

v bus 6, 34 (halte Suikerrui-Steenplein), 18, 25, 26 (halte Groenplaats) tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Scheepvaartmuseum zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 20 en 30 Diorama van een Antwerpse scheepswerf © Foto: Michel Wuyts

17.

MAS | Volkskundemuseum Gildekamersstraat 2-6, 2000 Antwerpen T - +32 3 220 86 66 E - [email protected] W - www.volkskundemuseum.be contact erfgoeddag: +32 3 220 86 66

In het Volkskundemuseum maak je kennis met het Vlaamse, en vooral het Antwerpse, dagelijks leven in de 19de en de vroege 20ste eeuw. De diversiteit van de collectie is zeer groot: van een complete antieke apotheek-drogisterij tot een indrukwekkend Mortierorgel, van volksprenten tot het hoofd van Druon Antigoon. In 2007 bestaat het museum honderd jaar. Binnenkort zal de verzameling deel

57

uitmaken van het MAS [Museum aan de Stroom]. Een uitgelezen moment voor een overzicht van een eeuw volkskundig verzamelen.

u tram 10 en 11 (halte Melkmarkt) – metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats) v bus 6, 34 (halte Jordaenskaai), 25, 26 (halte Groenplaats) tentoonstelling: Het Interessante Volk. Van Max Elskamp tot Museum aan de Stroom. 100 jaar het dagelijks leven verzameld Rond 1900 schonk dichter en kunstenaar Max Elskamp zijn volkskundige collectie aan de stad Antwerpen. In honderd jaar kwam vervolgens een grote en zeer verscheiden verzameling tot stand met voorwerpen uit het dagelijks leven. Wat stelt dat dagelijks leven voor als specialisten het verzamelen en bewaren? Dertien hedendaagse auteurs lieten zich verleiden en inspireren door stukken uit het museum.


loopt nog tot 19 augustus 2007

È geheel toegankelijk tentoonstelling: Verbeeld Verleden. Foto’s van Karin Borghouts Kunstenares/fotografe Karin Borghouts bezocht tal van streek- en volkskundemusea in binnen- en buitenland. Met grote bezieling werd in deze musea de verleden tijd verzameld en ondergebracht. Karin Borghouts keek met verwondering naar de museale constructies en fotografeerde ze met respect.



È geheel toegankelijk tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het jarige Volkskundemuseum zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk 58

tentoonstelling: Het Comité ter Bescherming van de Bedreigde Geneugten i.s.m. Memo (Radio 2), Vlaams Centrum voor Volkscultuur Welke geneugten zijn volgens de Memo-luisteraars (Radio 2) zeker het

redden waard? Na weken vol ernstige en ludieke overwegingen bij de honderden voorstellen presenteert het Comité ter Bescherming van de Bedreigde Geneugten op Erfgoeddag dé selectie in een tijdelijke galerij in het Volkskundemuseum. Het Vlaams Centrum voor Volkscultuur zorgt voor een begeleidende tekst over het creëren van erfgoedwaarde via media en musealisering.



È geheel toegankelijk Illustratie pagina 21 en 30 Poldermuseum Lillo © Foto: Karin Borghouts

18.

Middelheimmuseum Middelheimlaan 61, 2020 Antwerpen T - +32 3 827 15 34 of +32 3 828 13 50 E - [email protected] W - www.middelheimmuseum.be

Het beeldenpark bezit zowel moderne als hedendaagse beeldhouwkunst. De collectie wordt elk jaar uitgebreid en omvat nu 400 beelden. Een 200-tal staan in het park opgesteld o.a. van Auguste Rodin, Emile-Antoine Bourdelle, Artistide Maillol, Pablo Gargallo, Ossip Zadkine, Giacomo Manzu, Henry Moore, Rik Wouters, Carl Andre, Tony Cragg, Luciano Fabro, Per Kirkeby, Matt Mullican, Juan Muñoz, Panamarenko, Franz West, Pedro Cabrita Reis, Luc Deleu, Joep Van Lieshout en Ann Veronica Janssens. In 2006 kocht het museum de installatie ‘NOG MEIKEVERS? Shouting is breathing in circumstances’ van Honoré d’O. Na de tentoonstelling ‘Lang Leve Beeldhouwkunst!’ in 2006 werd werk van Choi Jeonghwa , Patricia Piccinini, Peter Rogiers, Thomas Schütte en Ricky Swallow eigendom van het museum. De Nederlandse kunstenaar John Körmeling bouwt een inkompaviljoen.

t trein Station Antwerpen Centraal en Station Antwerpen Berchem u tram 7 en 15 (halte Koninklijkelaan) v bus 17, 22 (halte Eglantierlaan), 21, 33, 501, 502 (halte Lindendreef), 32 (halte Floraliënlaan) tentoonstelling: Trouw- en communiefoto’s gemaakt in het Middelheimmuseum Ben je zelf als communicant of bruid(egom) gefotografeerd bij een beeld uit het Middelheimmuseum? Heb je speciale herinneringen aan sommige van onze beelden? Met foto’s van Antwerpenaren tonen we een overzicht van trouwen communiefoto’s die door de jaren heen in het museum zijn genomen.

59


loopt nog tot 29 april 2007

È geheel toegankelijk rondleiding: De kunsthistorische waarde van de museumcollectie Wat is onze collectie kunsthistorisch ‘waard’? Daar focust de rondleiding op Erfgoeddag op.

¿ om 11 en 14 uur (duur: 2 uur)

reservatie: (vanaf 2 april): publiekswerking, T. +32 3 827 15 34 , max. 25 plaatsen

È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 30 Het vastleggen van een belangrijk levensmoment in het Middelheimmuseum

19.

Mineralogisch Museum Frans de l’Arbrelaan 12, 2170 Antwerpen - Merksem T - +32 3 658 62 83 E - [email protected] W - www.acam.be

Het Mineralogisch Museum brengt ‘kostbare’ verhalen van zoeken, ontdekken, verloren gaan, overblijven. Deze verhalen, met hun bijzondere historische en emotionele waarde, brengen ons naar ‘de ontdekkingskoorts’ van eind 19de-begin 20ste eeuw: het vervaardigen van edelstenen, de groei van een kristal, de ontdekking van Antarctica... Het zijn historische momenten uit de geschiedenis van het mineralogie. Ook de mineralen zelf kunnen verschillende waarden vertegenwoordigen. Soms zijn ze stille getuigen van een economische activiteit. Veel sites waar zij ooit gedolven werden, bestaan niet meer. Mineralen kunnen het verdriet belichamen om de vernietiging van grotten waar de natuur eeuwen voor nodig had om iets op te bouwen. Soms hebben ze een zuiver esthetische waarde als kwarts, of zijn ze waardevol en uniek door hun prachtige kleuren.

t trein Station Antwerpen Centraal + metro 3 richting Merksem u metro 3 (halte Burgemeester Jozef Nolfplein) 60

tentoonstelling: Oude boeken, verdwenen sites, kostbare informatie De tentoonstelling is een tweeluik: - we stellen oude boeken met waardevolle

historische informatie (beschrijvingen, aanwijzingen...) tentoon; - we tonen waardevolle stukken uit de collectie waarvan de site waar ze ooit gedolven werden volledig is verdwenen. We tonen daar oud beeldmateriaal van.



È gedeeltelijk toegankelijk 20.

ModeMuseum Provincie Antwerpen Nationalestraat 28, 2000 Antwerpen T - +32 3 470 27 70 E - [email protected] W - www.momu.be contact erfgoeddag: +32 3 470 27 70

Sinds de opening in 2002 is het MoMu uitgegroeid tot veel meer dan een museum dat baanbrekende tentoonstellingen organiseert. Het is een ontmoetingsplaats voor iedereen die geboeid is door mode, kunst en cultuur. Al meer dan 450.000 mensen bezochten het MoMu. Het museum beschikt over een waardevolle collectie van ruim 25.000 historische en hedendaagse kledingstukken en objecten. Je kunt ook terecht in de bibliotheek, waar je meer dan 20.000 boeken en tijdschriften vindt over mode, textiel, modeontwerpers enz.

t trein Station Antwerpen Centraal u tram 4, 8 (halte Van Rijswijckplaats) – metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats) v bus 22, 25, 26 (halte Groenplaats) tentoonstelling: De keuze van Linda Loppa. Topstukken uit de hedendaagse MoMu-collectie MoMu stelt in de gelijkvloerse galerij een selectie uit haar hedendaagse collectie tentoon. Linda Loppa - tot december 2006 MoMu-directeur - selecteerde haar topstukken op basis van verschillende waardecriteria. Een kledingstuk gedragen door een bijzonder persoon, voor een speciale gelegenheid, vanwege het textielgebruik of de historische uniciteit. Een andere invulling van het begrip ‘topstuk’.

¿ doorlopend open van 10 tot 18 uur, toegang tot 17.15 uur loopt nog tot 26 augustus 2007

È geheel toegankelijk tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,

61

de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het ModeMuseum zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ doorlopend open van 10 tot 18 uur, toegang tot 17.15 uur È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 21 en 33 Maison Martin Margiela, lente-zomer 1997 (MoMu-collectie T99/73) © ModeMuseum Provincie Antwerpen

21.

MuHKA - Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen Leuvenstraat 32, 2000 Antwerpen T - +32 3 260 99 99 E - [email protected] W - www.muhka.be

Heel het voorjaar wordt het MuHKA ondergedompeld in ZONDER TITEL Moussemfestival lente 2007 (www.moussem.be). ZONDER TITEL is een evenement dat wil ontsnappen aan de klassieke invulling van zowel tentoonstelling als festival: een podiumfestival en een beeldende kunstpresentatie vloeien hier ineen. Op het programma staan een tentoonstelling rond Marokkaanse kunstenaars, een collectiepresentatie en een aantal podiumactiviteiten. De MuHKA-ruimtes worden ontmoetingsplekken waar muziek, film, woord en beeldende kunst beleefd kunnen worden.

t trein Station Antwerpen Centraal + bus 23, Station Antwerpen Berchem + tram 8

u tram 8 (halte Museum), 4 (halte De Vrièrestraat), 12 (halte Amerikalei) v bus 23 (halte Zuid)

62

tentoonstelling: Collectiepresentatie XVIII i.s.m. Moussem vzw In de collectiepresentatie brengen vrijwilligers van de Moussem Club hun kijk op de MuHKA-collectie. Een jaar lang engageerden zij zich om daar samen over na te denken. Uit meer dan 700 werken maakten zij een selectie en presentatie. In videogetuigenissen vertellen ze over hun favoriete kunstwerk en de persoonlijke en emotionele waarden die ze eraan hechten.

¿ open tussen 10 en 18 uur loopt nog tot 6 mei 2007

È geheel toegankelijk filmvoorstelling: videogetuigenissen in ZONDER TITEL Moussemfestival lente 2007 i.s.m. Moussem vzw, MAS [Museum aan de Stroom], Erfgoedcel Antwerpen Voor Erfgoeddag registreren Moussem, MAS en de Erfgoedcel Antwerpen vijf videogetuigenissen van mensen met cultureel diverse achtergronden. Zij vertellen over een aspect uit hun cultuur waar ze emotionele waarde aan hechten. Je krijgt geen representatief beeld van culturele tradities, wel levendige verhalen van hedendaagse stadsbewoners.



È geheel toegankelijk rondleiding: ZONDER TITEL Moussemfestival lente 2007 + Collectiepresentatie XVIII Je bezoekt samen met een gids het museum en ZONDER TITEL, ongetwijfeld een aanleiding voor ‘een goed gesprek’.

¿ doorlopend tussen 11 en 17 uur

reservatie: ter plaatse (max. twee kaarten per persoon)

È geheel toegankelijk Illustratie pagina 31 Wandelgesprek in het MuHKA, voorjaar 2006 © MuHKA Antwerpen

22.

Museum Maagdenhuis (OCMW) Lange Gasthuisstraat 33, 2000 Antwerpen T - + 32 3 223 56 10; +32 223 56 19 E - [email protected] contact erfgoeddag: +32 3 223 56 20

In 1353 stichtte Hendrik Suderman een ‘Vrouwenhuis’ voor behoeftige en rondtrekkende vrouwen. Precies twee eeuwen later opende in de achterbouw van het pand een school voor ‘jonge schamele maegdekens’. In de loop der eeuwen deden weldoeners schenkingen aan het weeshuis, niet zelden schilderijen of andere kunstvoorwerpen. Die verlieten het Maagdenhuis niet, ook niet toen de meisjes in 1882 naar een nieuw weeshuis verhuisden. Het huis werd aangepast als museum waarin het huidige OCMW zijn kunstpatrimonium bewaart en tentoonstelt.

63

u tram 7, 8 (halte Mechelseplein), 24 (halte Nationale Bank) v bus 23 (halte Nationale Bank) voorstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat Museum Maagdenhuis zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 4 Transformatiekaart, ca. 1830 Transformatiekaarten zijn speelkaarten met een aanvullende illustratie waarin de gedrukte speelkaartensymbolen zijn ‘verstopt’. © Gejus van Diggele Nederland Illustratie pagina 20 Vogelminiatuur, ca. 1700 © Gejus van Diggele Nederland Illustratie pagina 30 Speelkaart © Gejus van Diggele Nederland Illustratie pagina 86 Museum Maagdenhuis © K.I.K. Brussel

23.

Museum Mayer van den Bergh Lange Gasthuisstraat 19, 2000 Antwerpen T - +32 3 232 42 37 E - [email protected] W - http://museum.antwerpen.be/mayervandenbergh

64

Heel weinig musea zijn het werk geweest van één man, maar dikwijls zijn het de mooiste. Zo verzamelde Fritz Mayer van den Bergh een heel museum bij elkaar. Een stroom van topwerken uit de middeleeuwen en de renaissance verhuisde door zijn toedoen naar Antwerpen. Fritz Mayer van den Bergh zelf heeft het museum nooit gekend. Zijn plannen om een onderkomen voor zijn

verzameling te bouwen bleven voor hem een droom. Als eerbetoon aan haar overleden zoon stichtte zijn moeder, Henriëtte Mayer van den Bergh, dit museum in 1904. Zo vonden de kunstschatten voorgoed hun plaats in een huiselijke omgeving met een aangepaste historische stijl. De verzamelaar verleidt je er met zijn smaak, kennis en oog voor kwaliteit.

u tram 7, 8 (halte Lange Gasthuisstraat) – metro 2, 3, 15 (halte Meir) v bus 9 (halte Huidevettersstraat) tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Museum Mayer van den Bergh zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk Illustratie pagina 18 en 31 Meester Heinrich von Konstanz, Christus-Johannesgroep, Duitsland, ca. 1280-1290 (?) © Foto: Bart Huysmans

24.

Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerpen T - +32 3 221 14 50 E - [email protected] W - http://museum.antwerpen.be/plantin_moretus

Het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet is uniek! Het is het enige museum ter wereld dat erkend is als Unesco-Werelderfgoed. Dit bijzondere stukje geschiedenis in het hart van de stad is veel meer dan een museum: het is ook een monument met een uitgebreid archief, industrieel erfgoed met een goedgevulde bibliotheek, een ontmoetingsplaats voor wetenschappers met een prachtig prentenkabinet en een kenniscentrum voor druktechnieken. Het museum bevat unieke werkplaatsen uit de 16de en 17de eeuw. De originele gieterij, drukkerij, lettervoorraadkamer, correctorenkamer, boekwinkel en kantoor doen je het digitale tijdperk vergeten. Het bedrijfsarchief is van onschatbare waarde. De stijlkamers weerspiegelen het leven van een van de rijkste Antwerpse ondernemersfamilies uit de 16de tot 19de eeuw. Kortom, het museum is een bezoek meer dan waard!

t trein Station Antwerpen Centraal en Station Antwerpen Berchem (overstappen tram/metro)

65

u tram 2, 4, 8 (halte Groenplaats) – metro 3, 15 (halte Groenplaats) v bus 18, 25, 26 (halte Augustijnenstraat) tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Bezoekers hechten persoonlijke en emotionele waarde aan museumstukken. Het museum verzamelde hun getuigenissen. Op Erfgoeddag kun je deze verhalen lezen. Ze worden tentoongesteld naast de objecten zelf.

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk tentoonstelling: Hoe waarden verschuiven i.s.m. Toerisme Antwerpen In 2007 wordt veel waarde gehecht aan originaliteit en authenticiteit. Maar in de 17de eeuw werd de graveur beter betaald dan de kunstenaar die het ontwerp leverde! We tonen verschillende ontwerpen naast de uiteindelijke gravures.

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk Illustratie pagina 20 Detail drukpers © Foto: Guy Hutsebaut Illustratie pagina 31 Pieter Paul Rubens, Drukkersmerk van de Officina Plantiniana, ontwerptekening ca. 1630, tekeningenverzameling, TK 391 © Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet Antwerpen

25.

Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Vleeshouwersstraat 38, 2000 Antwerpen T - +32 3 233 64 04 E - [email protected] W - http://museum.antwerpen.be/vleeshuis contact erfgoeddag: +32 3 233 64 04

66

Klank van de Stad: 600 jaar muziek en dans in de stad. Een stad maakt geluid. Soms stijgt een mooie, broze klank boven het kabaal uit. Al een tijdje koestert het Vleeshuis deze klanken van de stad. Fanfares, kermisorgels, klokken: geluiden die allemaal samenkomen in de stad. Maar ook muziek achter de gevels van opera- of concertgebouwen, balzalen of kerken, muziek van speellieden of van burgers. Achter deze klanken gaan talloze verhalen schuil.

Het Vleeshuis laat met ‘Klank van de Stad’ de bezoeker kennismaken met de stadsmuziek in al haar facetten. Imposante instrumenten, maar ook prenten, schilderijen en maquettes komen er aan bod. Klank van de Stad opende in september 2006. Verwacht geen klassiek instrumentenmuseum, wel een levendige reis naar de wereld achter de muziek!

u tram 4, 7 (halte Klapdorp), 8 (halte Groenplaats), 10,11 ( halte Wolstraat) - metro 2, 3, 5, 15 (halte Groenplaats)

v bus 6, 34, 291 (halte Sint-Pietersvliet), 9, 501, 502 (halte Van Meterenkaai), 22, 25, 26 (halte Groenplaats) rondleiding en expertenbeurs: Meer weten over je muziekinstrument of muziekboek? Je krijgt een korte rondleiding over de meest waardevolle objecten in de tentoonstelling. Maar vooral: bezoekers kunnen muziekinstrumenten en/of muziekboeken meebrengen om er meer over te vernemen: de maker, de herkomst, datering, zeldzaamheid, adviezen voor goede bewaring... (Let wel: we doen geen financiële waardebepaling. Er worden ook geen namen van restaurateurs of handelaars gegeven.)

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Museum Vleeshuis | Klank van de Stad zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk Illustratie pagina 21 Doksaalcontrabas van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Peter Borlon, Antwerpen, 1647 Contrabassen werden vanaf de late 16de eeuw, net als serpenten, aanvankelijk gebruikt in kerken om gregoriaans te begeleiden. Pas begin 18de eeuw wordt de contrabas ook een orkestinstrument. Dit zeldzame instrument werd gebouwd door Peter Borlon, lid van een bekend speelliedengeslacht en toenmalig deken van de speelliedengilde. © Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Antwerpen Illustratie pagina 31 Het vernieuwde Museum Vleeshuis | Klank van de Stad © Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Antwerpen

67

26.

Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen vzw Douane en Accijnzencentrum Kattendijkdok-Oostkaai 22, 2000 Antwerpen T - +32 3 229 22 42 E - [email protected] W - http://home.scarlet.be/douanemuseum

Ons museum belicht het grensgebeuren en de werking van douane en accijnzen door de tijd heen. De administratie en haar ambtenaren werden ingezet in vaak moeilijke en ondankbare omstandigheden. Achter ieder voorwerp, ieder document of iedere foto schuilt een verhaal: over inventieve geesten en speurneuzen, over fraude en fraudebestrijding. Vaak zijn het anekdotes over kat-en-muisspelletjes tussen gelegenheidsmokkelaars en douaniers, maar er zijn ook relazen van harde confrontaties met beroepsmisdadigers. Vooral het gedeelte waarin allerlei smokkeltechnieken aan het licht worden gebracht, krijgt steevast bijval, maar er zijn nog tal van andere aspecten die de moeite waard zijn. Ook in ons archief, onze bibliotheek en onze publicaties maak je kennis met diverse facetten van ons rijke verleden.

v bus 35, 37, 501, 502 (halte Cadixstraat), 1, 13 (halte Londenstraat) rondleiding en demonstratie: Schatten voor de schatkist Hoe moeten we de waarde van iets inschatten? Een vraag die generaties ambtenaren van Douane en Accijnzen steeds weer moeten beantwoorden, met het oog op een billijke belastingheffing. Hoe werden en worden waarden bepaald, welke meettoestellen zijn er (geweest)? Kom mee voor een tocht door de wondere wereld van peilstokken, ebuliometers, dradentellers en micrometers!

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk Illustratie pagina 31 Verschillende meettoestellen van het korps Douane en Accijnzen © Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen Illustratie pagina 6 Meetrichtlijnen © Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen

27.

Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Handschoenmarkt, 2000 Antwerpen T - +32 3 213 99 51 E - [email protected] W - www.dekathedraal.be

68

Tussen 1350 en 1520 verrees hier de grootste gotische kerk van de Nederlanden, aanvankelijk met vijf beuken en later uitgebreid tot zeven. Bij de oprichting van

het bisdom Antwerpen in 1559 werd de Onze-Lieve-Vrouwekerk tot kathedraal of bisschopskerk verheven. Ze werd geteisterd door een brand in 1533, geplunderd en beschadigd tijdens de beeldenstormen van 1566 en 1581, en leed onder de inbeslagname door de Franse revolutionairen in 1794. Telkens kwam ze de rampspoed te boven. Na de val van Antwerpen in 1585 werd ze heraangekleed in barokstijl. Na de Franse tijd werd de kathedraal heringericht in neostijlen. Recent werd een begin gemaakt met een wetenschappelijke restauratie.

u tram 4, 8 (halte Groenplaats), 7 (halte Meirbrug), 10, 11 (halte Melkmarkt) – metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats)

v bus 18, 25, 26 (halte Groenplaats) rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoed i.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzw We bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden op de lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap. Tot hiertoe werd reeds een lijst opgesteld van 74 kunstwerken en verzamelingen uit de 17de eeuw, met onder meer de vier topwerken van P.P. Rubens in de kathedraal.

¿ om 13, 13.30, 14, 14.30, 15 en 15.30 uur (duur: 30 min.) È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 17 en 31 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, P.P. Rubens, De Kruisafneming, detail © Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Antwerpen

28.

Protestantse Kerk Antwerpen-Oost Bexstraat 13, 2018 Antwerpen T - +32 3 216 26 68 E - [email protected] W - www.vpkb.be/antwerpen-oost/

In de Bexstraat stonden van 1892 tot 1978 twee protestantse kerken naast elkaar: een grote Duitse en een kleine Vlaamse kerk, beide getekend door de later zeer succesvolle architect Joseph Hertogs. In 1978 werd de bouwvallige Duitse Christuskirche gesloopt. Enkel een klein deel van een glas-inloodraam werd gered en is nog te zien in de belendende kerk. De ‘Vlaamsche evangelische Kerk’ is nog steeds in gebruik en sinds 2004 beschermd vanwege haar historische waarde.

u tram 8 (halte Hemelstraat/Bexstraat)

69

tentoonstelling: Oude psalmboekjes, bijbeltjes en prentjes Wij tonen een collectie zakbijbeltjes, psalm- en gezangboekjes van de gelovigen én de oude Statenbijbel. Nog steeds krijgt iedere protestant rond zijn 12de een eigen bijbel. Deze boekjes worden gekoesterd en soms van generatie op generatie bewaard, mét persoonlijke aantekeningen en herinneringsteksten. Ze hebben een grote emotionele waarde en behoren tot het cultureel erfgoed van het protestantisme.

¿ doorlopend open van 13 tot 18 uur È geheel toegankelijk concert en opendeur: orgelconcertjes Protestantse gelovigen hechten veel waarde aan eenvoud en hebben een afkeer van opsmuk. Getuige de inrichting van het kerkgebouw, dat ze lange tijd zelf onderhielden. Om de sfeer in de kerk te versterken hoort u korte orgelconcertjes, gespeeld op het recent verworven ambachtelijke pijporgel.

¿ doorlopend open van 13 tot 18 uur, concertjes om 13, 14, 15, 16 en 17 uur È geheel toegankelijk Illustratie pagina 32 Interieur van de Protestantse Kerk Antwerpen Oost © Foto: Jetty Janssen

29.

Rubenshuis Wapper 9-11, 2000 Antwerpen T - +32 3 201 15 55 E - [email protected] W - www.rubenshuis.be

Antwerpen en Rubens: het hoogtepunt van dit rijke verleden spreekt tot je verbeelding in het Rubenshuis, een kunstenaarswoning met paleisallures zoals er nog weinig bewaard gebleven zijn. Het leven van de grote barokschilder rolt hier langzaam aan je voorbij en hij laat je zijn veelzijdige talenten ontdekken: de schilder, architect en diplomaat, de verzamelaar en geleerde, de echtgenoot en vader. Maar bovenal ontdek je er Rubens als de prins van de barok in Europa.

u tram 7, 8 (halte Mechelseplein), 11, 12 (halte Sint-Jacobsmarkt) - metro 2, 3, 15 (halte Meir)

v bus 9 (halte Komedieplaats) 70

tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen

Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Rubenshuis zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk expertenbeurs: Kunst of kitsch in de schilderkunst i.s.m. KBC Rockoxhuis Vraag jij je ooit af wat de marktwaarde is van de kunstwerken die bij jou thuis aan de muur hangen? Misschien ligt er een verborgen schat op zolder en is het schilderij dat je van groottante erfde een fortuin waard! Op Erfgoeddag kun je je schilderijen laten bekijken door experts. Niet de emotionele waarde komt aan bod, wel het vakmanschap van de schilder.

¿ van 10 tot 12 uur en van 14 tot 16 uur È gedeeltelijk toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 33 Atelier van Rubens, Portret van Michael Ophovius © Collectiebeleid Musea stad Antwerpen Illustratie pagina 21 Willem Van Haecht, Detail uit de kunstkamer van Cornelis van der Geest (1628) © Michel Wuyts en Lowie De Peuter

30.

Rudolf Steineracademie vzw Nachtegaalstraat 8, 2060 Antwerpen T - +32 3 237 87 10 E - [email protected] W - www.rudolfsteineracademie.be contact erfgoeddag: +32 3 237 87 10

In onze bibliotheek worden tijdschriften bewaard uit de eerste helft van de 20ste eeuw (‘Vrije Opvoedkunst’ en ‘Das Goetheanum’), naast een heel aantal boeken uit de 19de eeuw. Behalve dit ‘echte’ antiquariaat bewaart de Rudolf Steineracademie een omvangrijke collectie antroposofische werken die elders in Vlaanderen nauwelijks nog te vinden zijn (en al helemaal niet meer in de boekhandel). De Antwerpse antroposofische bibliotheek beschikt zo over meer dan 3000 titels!

71

Op Erfgoeddag zetten wij dit eigen en internationale erfgoed in de kijker. Oude(re) boeken hebben voor ons een grote waarde, niet zozeer om hun schattig geel papier, maar voornamelijk voor hun inhoud.

u tram 12 (halte Sint-Gummarusstraat) - metro 3 (halte Elisabeth) tentoonstelling: Rudolf Steiner, pionier in milieuzorg en biologische landbouw i.s.m. VELT Schoten, Landwijzer Rudolf Steiner was een pionier inzake milieuzorg en biologische landbouw. Onze tentoonstelling focust op het belang van de ‘oude waarden’ terzake. Waarden en inzichten die tot voor kort bijna vanzelfsprekend waren maar door de industrialisering van de landbouw in de verdrukking zijn gekomen: het belang van teeltwisseling, gemengde bedrijven. In de publicaties van begin 20ste eeuw worden ze op een aandoenlijke, vaak humoristische manier uitgebeeld.

¿ open tussen 10 en 18 uur È gedeeltelijk toegankelijk lezing: De oorsprong van de biologisch-dynamische landbouw i.s.m. Landwijzer Geert Iserbyt (vzw Landwijzer) brengt een lezing over de oorsprong van de biologisch-dynamische landbouw. Hij focust op de oude waarden en brengt historisch materiaal mee, o.a. foto’s. Er wordt ook ingegaan op de methode van de stijgbeelden om de kwaliteit van BD-groenten te onderzoeken. Edith Moereels focust op onderzoeksgegevens i.v.m. biologisch-dynamische landbouw.

¿ om 14 uur (Geert Iserbyt) en 15.30 uur (Edith Moereels)

reservatie: Chris Parijs, [email protected], +32 3 237 87 10 , max. 2 x 15 plaatsen

È gedeeltelijk toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 32 Mischkultur. Monocultuur hindert planten in hun ontwikkeling; gemengde teelt (indien juist gekozen) remt schadelijke gewassen en bevordert het welzijn van de planten. © Uit: A.G. Wirth; ‘Höchsterträge durch Mischkultur wahlverwandtre Gemüsearten’; Eugen Ulmer; Stuttgart; 1951.

72

31.

Rijksarchief Antwerpen Door Verstraeteplein 5, 2018 Antwerpen T - +32 3 236 73 00 E - [email protected] W - http://arch.arch.be/frame_nl_d2.htm contact erfgoeddag: +32 3 236 73 00

Het Rijksarchief Antwerpen maakt deel uit van een grotere instelling waarvan de officiële benaming luidt: ‘Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën’, een federale wetenschappelijke instelling belast met de zorg voor en het beheer van het archivalisch erfgoed in heel België. In het Rijksarchief Antwerpen worden miljoenen archiefstukken bewaard van schepenbanken, heerlijkheden, abdijen, kloosters, kerkfabrieken, polders, notarissen, het provinciebestuur enz. Het oudste stuk dateert van 1124. Wegens plaatsgebrek wordt het grootste deel van het archief uit de 19de en 20ste eeuw (vooral rechtbanken en ministeries) bewaard in het Rijksarchief Beveren. Daarnaast bezit het Rijksarchief Antwerpen een gespecialiseerde historische bibliotheek, ca. 2600 kaarten en plattegronden, 12 tot 15.000 kadasterkaarten en ca. 14.000 microfilms, vooral van parochieregisters en burgerlijke stand.

t trein Station Antwerpen Berchem: op 15 min. loopafstand u tram 11 (halte Dageraadplaats) v bus 9, 34 (halte Draakplaats) tentoonstelling en rondleiding: Van wieg tot graf. Recht en bewijs zoeken in het archief Wie zijn familiegeschiedenis wil reconstrueren, kan bij ons terecht. Van elke ingrijpende stap in ons leven worden officiële bewijsstukken bewaard. Geboren worden, trouwen en sterven zijn voor de hand liggende gebeurtenissen. Maar ook een leercontract afsluiten, een huis kopen, een zaak opstarten, een handelspatent of een uitvindersbrevet aanvragen... Het laat onuitwisbare sporen na. Wie zijn recht of bewijsstukken zoekt, vindt hier wat hij zoekt.

¿ open tussen 10 en 18 uur opendeur: Achter de schermen. Een bezoek aan een archiefdepot In 2006 vierde het Rijksarchief te Antwerpen zijn 100ste verjaardag op zijn huidige locatie. Een eeuw geleden waren de archiefdepots een model en werden ze bezocht door binnen- en buitenlandse archivarissen. Ook de bezoeker van Erfgoeddag krijgt nu de kans om een kijkje achter de schermen te nemen.

¿ open tussen 10 en 18 uur demonstratie: Mijn familiegeschiedenis schrijven, wat en hoe? Een medewerker legt uit hoe je je voorouders opspoort en laat zien welke bronnen je kunt gebruiken om een kale stamboom aan te kleden tot een

73

familiegeschiedenis met aandacht voor de grote evenementen in het leven van onze voorouders.

¿ open tussen 10 en 18 uur Illustratie pagina 32 Kaart van een hoeve in Lint, eigendom van het Antwerpse klooster van de Falkontinnen, 1694 © Rijksarchief Antwerpen

32.

Sint-Andrieskerk Sint-Andriesstraat 5, 2000 Antwerpen T - +32 3 233 42 63 W - www.topa.be contact erfgoeddag: +32 3 232 03 84

Ofschoon de oorspronkelijke bouwheren, de met Luther sympathiserende augustijnen, verdreven werden, werd deze monumentale kerk met het oog op de aangroei van de bevolking toch voltooid en in 1529 als parochiekerk in gebruik genomen. Na de Franse Revolutie kreeg ze er twee monumentale kunstwerken bij: het barokke hoofdaltaar uit de Sint-Bernardusabdij in Hemiksem en – de blikvanger bij uitstek – de wondermooie neobarokke preekstoel met de roeping van de apostel Andreas en diens broer Petrus als levend toneel. ‘Onbekend maakt onbemind’: dat geldt zeker voor de verborgen schatten van Sint-Andries.

u tram 4, 8 (halte Van Rijswijckplaats) – metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats) v bus 6, 34 (halte Sint-Jansvliet), 18, 25, 26 (halte Van Rijswijckplaats) rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoed i.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzw We bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden op de lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap: het prachtige beeld van de heilige Petrus door Artus I Quellin en het modello voor het schilderij van het hoogaltaar door Otto van Veen.

¿ om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uur (duur: 30 min.) È geheel toegankelijk Illustratie pagina 16 en 34 Sint-Andrieskerk, Epitaaf van Mary Stuart © Sint-Andrieskerk Antwerpen

74

33.

Sint-Benediktuskerk Havenmarkt 5, 2040 Antwerpen - Lillo T - +32 3 227 11 73 E - [email protected]

Van het polderdorp Lillo blijft na de havenuitbreiding enkel nog het gehucht Lillo-Fort over. Deze vroegere vesting aan de Schelde speelde in de politieke en militaire geschiedenis van de streek een belangrijke rol. De huidige neogotische Sint-Benediktuskerk in Lillo is gebouwd in 1883, nadat de vorige kerk afgebrand was. Ze werd in 1995 volledig gerestaureerd. In de omgeving: - het gemeentehuis (1877) verloor in 1958 zijn functie en werd in 1993 door de vzw Fort Lillo gerestaureerd en omgedoopt tot Landshuis; - het Poldermuseum werd gesticht in Wilmarsdonk en in 1963 overgebracht naar de voormalige beschuitbakkerij. Het geeft een beeld van de geschiedenis en het leven van de polderbevolking; - van het fort bleven het kruitmagazijn, de officierswoningen, de soldatenverblijven en een deel van de omwalling bewaard. Het werd in 1981 als stadsgezicht beschermd.

Via Scheldelaan of A12 -> Thijsmanstunnel, afrit Lillo, of per boot via Schelde, haven Lillo, overzet Doel - Lillo (gratis) diavoorstelling en tentoonstelling: Onbetaalbaar. De kerk en haar emotionele en symbolische waarden Emoties hebben niets te maken met de kostprijs van objecten: dat is het uitgangspunt van dit tweeluik. En toch zijn ze zo waardevol en onbetaalbaar. We laten dat in de kerk zien.

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk Illustratie pagina 32 George Blommaert, Sint-Benediktuskerk Lillo-Fort, aquarel © Sint-Benediktuskerk Lillo

34.

Sint-Carolus Borromeuskerk Hendrik Conscienceplain, 2000 Antwerpen T - +32 3 231 37 51 E - [email protected] W - www.topa.be/sint-carolus-borromeuskerk

‘De marmeren tempel’, ‘een hemel op aarde’... Men kwam in de 17de eeuw woorden te kort voor deze kerk die op een Italiaanse piazza lijkt te staan.

75

Ze werd gebouwd (1615-1621) in volle Contrareformatie voor en door de jezuïeten. Rubens had als schilder-decorateur-architect een hand in de toren, de voorgevel, het hoogaltaar, het plafondstucwerk en de Houtappel- of Mariakapel. Dit is dé barok- en Rubenskerk in de Nederlanden, ook al vernielde een brand in 1718 zijn 39 plafondschilderingen. Je vindt er ook een bijzonder rijk kantmuseum.

u tram 4, 7 (halte Minderbroedersrui), 10, 11 (halte Wolstraat) v bus 9 (halte Minderbroedersrui) rondleiding: Verdwenen topstukken van kerkelijk erfgoed i.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzw We evoceren de verdwenen topstukken uit deze voormalige jezuïetenkerk. De 39 plafondschilderijen van P.P. Rubens gingen in 1718 in de vlammen op en zijn enkel nog bekend dankzij tekeningen. Ook de twee schilderijen die Rubens voor het hoofdaltaar schilderde zijn sinds de 18de eeuw uit de kerk verwijderd en hangen nu in Wenen.

¿ om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uur È geheel toegankelijk rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoed i.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzw We bekijken twee zeer waardevolle verzamelingen die kandidaat zijn om opgenomen te worden op de lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap: de kantcollectie en de collectie 17de- en 18de-eeuwse tekeningen die uitzonderlijk wordt getoond.

¿ doorlopend van 13 tot 18 uur (duur: 30 min.) Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 34 Sint-Carolus Borromeuskerk, Rubensgewaad, detail © Sint-Carolus Borromeuskerk Antwerpen Illustratie pagina 12 Sint-Carolus Borromeuskerk, Hoofdaltaar ontworpen door P.P. Rubens © Foto: Wim Strecker

76

35.

Sint-Fredeganduskerk Deurne Lakborslei, 2100 Antwerpen - Deurne T - +32 3 324 35 96 E - [email protected] W - www.sintfredegandusgezellen.be contact erfgoeddag: +32 479 73 50 03

De huidige laatgotische driebeukige kerk in regionale baksteen met banden van witte zandsteen dateert uit 1644. Het is een vrijstaande, georiënteerde kruiskerk met een uitgebouwd zuidelijk zijportaal. De kerk heeft een vieringtorentje met opengewerkte klokkenstoel. Tegen de buitenmuren zijn veel grafmonumenten aangebracht en rondom de kerk bevindt zich een kerkhof. De kerk zelf is sinds 1976 beschermd als monument en werd in 1997-1998 gerestaureerd. Het barokke interieur bevat een aantal kunstwerken uit de voormalige Antwerpse Sint-Michielsabdij, o.a. de biechtstoelen in de kruisbeuken en de beide grote schilderijen in het hoogkoor (respectievelijk gemaakt door A. Van Diepenbeeck en W. Herreyns). Het orgel is van P. Stevens. Verder kun je nog schilderijen zien van o. m. E. Dujardin, P. en J.P. Ykens, en beeldhouwwerken van de kunstenaars J.B. De Vré, J.B. De Boeck en J.B Van Wint.

u tram 10 (halte Cogelsplein) v bus 410, 411, 412 (halte Cogelsplein) tentoonstelling en rondleiding: Sint-Fredegandus opent zijn schatkamer Tijdens erediensten wordt nog steeds gebruik gemaakt van liturgisch vaatwerk. Dit edelsmeedwerk is voornamelijk gemaakt in zilver, al dan niet verguld. Je ziet stralenmonstransen, kelken, cibories, wierookvaten, pixus, osculatoria en ampullen. Er zijn werken bij van zeer befaamde edelsmeden: Jan Baptist I Verberckt en zijn zoon Jan Baptist II, Joseph Lecocq...

¿ open tussen 13 en 18 uur, rondleidingen om 14, 15 en 17 uur È gedeeltelijk toegankelijk Illustratie pagina 32 Detail van het religieuze vaatwerk © Foto: Jan Oversteyns

36.

Sint-Jacobskerk Lange Nieuwstraat 73, 2000 Antwerpen T - +32 3 225 04 14 E - [email protected] W - www.topa.be

De Sint-Jacobskerk is een Brabants-laatgotische kruisbasiliek met een prachtig barok meubilair, een uniek koorensemble, de grafkapel van

77

Rubens en 24 altaren. Als de barok zich in Antwerpen in superlatieven heeft kunnen uitdrukken, dan is het wel hier. De kerk is ook de vertrekplaats voor bedevaarders naar Santiago de Compostela vanuit het Antwerpse: een tocht die niet zonder gevaar was.

u tram 10, 11 (halte Sint-Jacobsstraat) – metro 2, 3, 15 (halte Meir) v bus 1, 19 (halte F. Rooseveltplaats), 9 (halte Meirbrug) rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoed i.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzw We bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden op de lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap, met o.m. ‘De Madonna met Kind omringd door heiligen’ van P.P. Rubens, en ‘De Roeping van de Heilige Petrus’ door J. Jordaens.

¿ om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uur (duur: 30 min.) È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 17 en 34 Sint-Jacobskerk, P.P. Rubens, Madonna omringd door heiligen, detail © Sint-Jacobskerk Antwerpen

37.

Sint-Pauluskerk Veemarkt 14, 2000 Antwerpen T - + 32 3 232 32 67 E - [email protected] W - www.sintpaulus.org contact erfgoeddag: +32 3 232 32 67

Wie de Sint-Pauluskerk betreedt, wordt getroffen door het virtuoze samenspel van licht en ruimte. Speelse barok en strakke gotiek bereiken hier een zeldzame harmonie in het kerkmeubilair en de architectuur, het verfijnd edelsmeedwerk en de uitbundige schilderkunst. Van het grootste hoogaltaar in kostbare marmersoorten tot het indrukwekkende orgel heeft ieder element zijn plaats binnen een groot evenwichtig geheel. Schilderijen van de grootste Antwerpse meesters - Rubens, van Dyck, Teniers, Jordaens, Francken - hangen broederlijk naast elkaar in hun natuurlijke biotoop. Wie hier ooit een orkestmis mee beleeft, ervaart een diepte die geen enkel museum kan bieden.

78

u tram 4, 7 (halte Sint-Pietersvliet)

rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoed i.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzw We bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden op de lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap. In de SintPauluskerk zijn dat ‘De 15 mysteries van de Rozenkrans’ geschilderd door elf van de beste schilders uit het toenmalige Antwerpen en ‘Het Dispuut rond het Heilige Sacrament’ van P.P. Rubens.

¿ om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uur È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 17 en 34 Sint-Pauluskerk, P.P. Rubens, Het dispuut over het Heilig Sacrament © Sint-Pauluskerk Antwerpen Illustratie pagina 14 P.P. Rubens, De geseling van Christus © Sint-Pauluskerk Antwerpen

38. Stadsbibliotheek Antwerpen Korte Nieuwstraat, 2000 Antwerpen T - +32 3 206 87 10 E - [email protected] W - http://stadsbibliotheek.antwerpen.be contact erfgoeddag: +32 3 206 87 10

De Stadsbibliotheek Antwerpen - niet te verwarren met de Openbare Bibliotheek Antwerpen - profileert zich als wetenschappelijke bewaarbibliotheek voor de humane wetenschappen en het Vlaams cultureel erfgoed. Systematisch worden verzameld: oude drukken, Antverpiensia, Nederlandse letterkunde, literatuur- en cultuurgeschiedenis van Vlaanderen en Nederland, en de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De collectie, waarvan de oorsprong teruggaat tot 1481, telt ca. één miljoen volumes, met daarbij handschriften, duizenden oude drukken (waaronder 109 incunabelen) en een indrukwekkende verzameling tijdschriften en dagbladen. De collectie is enkel ter plaatse raadpleegbaar en wordt dus niet uitgeleend. Het merendeel ervan bevindt zich in de magazijnen; aangevraagde werken worden dadelijk overgebracht naar de leeszaal.

u tram 10 ,11 (halte Sint-Katelijnevest)

79

opendeur: De oudste en de mooiste Wij openen de deuren van de Nottebohmzaal, de unieke bewaarplek van een klein deel van de oudste boekencollectie en de mooiste boekbanden. Dit literair erfgoed is veelal bibliofiel ingebonden, wat het karakter van de zaal bepaalt. Dit is ook de bewaarplaats van merkwaardige collectiestukken, met o.a. ‘de Egyptische kast’ met de boeken van Lepsius’ expeditie naar Egypte. Nottebohmzaal H. Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen

¿ open tussen 10 en 18 uur È geheel toegankelijk tentoonstelling: Metamorphosis Naturalis i.s.m. Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen De Stadsbibliotheek krijgt een reeks bijzonder waardevolle fauna- en floraboeken (17de-20ste eeuw) in permanente bruikleen van de Antwerpse Zoo, een ideale gelegenheid om het grote publiek ermee kennis te laten maken. Kunstenaars Koen Broucke, Antonio Domènech en Marce Jacobs associëren er hun beelden van de (imaginaire) natuur mee. Nottebohmzaal H. Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen



È geheel toegankelijk Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 33 Metamorphosis Naturalis © Koen Broucke

39.

Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg Mercator-Orteliushuis Kloosterstraat 15, 2000 Antwerpen T - +32 3 232 92 08 E - [email protected] W - http://archeologie.antwerpen.be contact erfgoeddag: +32 3 232 92 08

80 Het Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg fungeert als aanspreekpunt voor burgers met vragen over archeologie en monumentenzorg

in de stad Antwerpen. Het is gevestigd in het Mercator-Orteliushuis, een 16de-eeuwse patriciërswoning met prachtige binnenplaats en tuin. In de kleine tentoonstellingsruimte worden op tijdelijke basis aspecten van het archeologisch en monumentaal erfgoed belicht. Geïnteresseerden kunnen de vakbibliotheek raadplegen. In het pand bevinden zich het atelier en de kantoren van de afdeling archeologie van de Stad Antwerpen. Deze stedelijke dienst is op het grondgebied van de stad Antwerpen verantwoordelijk voor het beheer, het onderzoek en de ontsluiting van het archeologisch patrimonium. De afdeling Monumenten- en Welstandszorg (in de Spanjepandsteeg) vervult dezelfde taken voor het stedelijk monumentaal patrimonium.

u tram 4, 8 (halte Kammenstraat) v bus 22, 25, 26 (halte Augustijnenstraat) tentoonstelling en expertenbeurs: Waarde(n) van Weten Archeologische vondsten hebben naast een wetenschappelijke ook een geldelijke waarde. Vaak verschilt de ene waarde van de andere. In deze tentoonstelling gaat de Stedelijke Afdeling Archeologie met haar eigen vondsten in op de vraag naar beide waarden. En je kunt op Erfgoeddag ook zelf archeologische voorwerpen laten taxeren door experts.



È geheel toegankelijk Een stukje Spaanse omwalling onder de Leien Wat is de waarde van de 16de-eeuwse Antwerpse omwalling? Bij de aanleg van de parkeergarage onder de Leien werd het Sint-Jorisbastion van afbraak gered. De monumentale muur werd in blokken verzaagd, drie jaar lang gestockeerd en is nu heropgebouwd in de ondergrondse parking. De historische waarde is evident. Maar welke waarde heeft zo’n omwalling wanneer nieuwe infrastructuurwerken hun plaats opeisen? Blauwtorenplein (wegwijzers volgen), 2000 Antwerpen

¿ open tussen 10 en 18 uur Illustratie pagina 33 Atelier van de Dienst Archeologie stad Antwerpen © Dienst Archeologie stad Antwerpen

81

40.

Volksmuseum Deurne vzw Turninum Koraalplaats 2, 2100 Antwerpen - Deurne T - +32 3 326 75 98 E - [email protected] W - www.turninum.ch.vu

In een zevental oude arbeiderswoningen en een wagensmidse biedt het museum een getrouwe reconstructie van het leven en werk van de gewone werkman begin 20ste eeuw. Het museum ligt midden in Deurne-Dorp met zijn pittoreske stegen, het SintFredegandusbegraafpark en de kerk. Het maakt onverbrekelijk deel uit van de historische woonkern. Het bijbehorende schilders- en decoratiemuseum geeft een inzicht in de interieurversiering in de eerste helft van de 20ste eeuw. De film ‘Kaas’ naar het werk van W. Elsschot werd deels opgenomen in de 19deeeuwse woonvertrekken. Het museum stelt zich centraal op in de woongemeenschap Deurne-Dorp en tracht mee het culturele leven te stimuleren i.s.m. Culturele Raad Deurne

s

u tram 10 (halte Cogelsplein) v bus 33 (halte Atheneum), 410, 411, 412 (halte Cogelsplein) rondleiding en wandeling: Deurne-Dorp en zijn museum i.s.m. de bewoners, kunstenaars In elke museumzaal plaatsen we een antiek gebruiksvoorwerp of toestel, samen met de moderne versie, en plasticverpakkingen naast hun voorgangers. Een groot paneel met een kopie van een Rubensschilderij komt naast een ‘antiek’ mannekesblad: wat is het meest waardevol en voor wie? Je kunt ook een geleid bezoek afleggen aan gerenoveerde arbeiderswoningen in het dorp en aan het museum.


reservatie: +32 3 326 75 98 (wandelingen) , max. 25 plaatsen

È gedeeltelijk toegankelijk tentoonstelling: Wonen in oud-Deurne vroeger en nu De fototentoonstelling toont oude foto’s uit ons eigen archief en foto’s van de huidige toestand van vooral Deurne-Dorp en andere oude woonkernen van Deurne: Kerkeveld-Ruggeveld-Manebrugge enz. Turninum heeft decennia geijverd voor het historische centrum, met succes!


loopt nog tot 30 april 2007

82

È gedeeltelijk toegankelijk

Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken Illustratie pagina 33 Gereedschappen van landarbeiders © Volksmuseum Deurne

41.

Voor Kruis en Beeld vzw T - +32 3 647 28 10 E - [email protected] W - www.verbeelding.be contact erfgoeddag: +32 473 61 06 83

De Antwerpse gevelbeelden, veelal madonna’s, gegroeid uit volkse emotie en devotie, zijn sedert historische tijden in het straatbeeld geïntegreerd. Voor Kruis en Beeld vzw nam in 1934 de fakkel over van de oudere buurtgenootschappen die intussen verdwenen waren. Het respect en onderhoud dat onze voorouders steeds aan de sculpturen hebben besteed, wordt vandaag de dag voortgezet, ook met uw hulp. Sinds kort komt u alles over de Antwerpse madonna’s te weten op de vernieuwde site: www.verbeelding.be. U kunt de inventaris van de gevelbeelden raadplegen of een virtuele wandeling langs de beelden van de stad maken.

I.s.m. de opleiding Conservatie en Restauratie van de Antwerpse Hogeschool wordt gewerkt aan het behoud van dit erfgoed.

u tram 4, 7 (halte Minderbroedersrui) demonstratie: Madonna-gevelbeelden conserveren/restaureren i.s.m. Studio STEEN C/R Dep.B. Hogeschool Antwerpen Zie Hogeschool Antwerpen 10 , opleiding Conservatie en Restauratie, p. 50. Hogeschool Antwerpen, Dep B, Opleiding Conservatie en Restauratie Blindestraat 9, 2000 Antwerpen

¿ open tussen 10 en 18 uur Kinderen kunnen ter plaatse kleuren kiezen en hun keuze uitwerken. Illustratie pagina 29 Antwerpse Madonna’s in behandeling in het Atelier Steen van de afdeling Conservatie en Restauratie van de Antwerpse Hogeschool © Foto: Wim Strecker

83

42.

Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen Kasteel Sterckshof Cornelissenlaan, 2100 Antwerpen - Deurne T - +32 3 360 52 52 E - [email protected] W - www.zilvermuseum.be contact erfgoeddag: +32 3 360 52 52

Al vijfhonderd jaar is Antwerpen een belangrijk productiecentrum voor edelsmeedkunst. In het Zilvermuseum Sterckshof vertrekt men van de grondstof zilver om via de bewerkingstechniek te komen tot het afgewerkt product: het zilveren voorwerp in al zijn verscheidenheid. Minstens 1400 zilveren kunstvoorwerpen bieden bezoekers een globaal overzicht van de Belgische edelsmeedkunst in de jongste vijf eeuwen. Het Antwerps zilver is het best vertegenwoordigd, vooral uit het ancien régime. Alle stijlen, types en formaten worden getoond in themakamers. Het museum is bijzonder rijk aan tafelzilver. Er zijn ook themakamers met toiletzilver, kerkelijk zilver, gildenzilver en een pronkkamer met rariteitenkabinet. In een deels formele, deels speelse tuin met buxushaagjes, bloemperken en waterpartijen kan de bezoeker verpozen in de cafetaria.

u tram 10 (halte Cogelsplein), 24 (halte Waterbaan) v bus 21 (halte Collegelaan), 410, 411, 412 (halte Cogelsplein), 420, 421, 422, 423, 429 (halte Waterbaan) demonstratie en filmvoorstelling: Het atelierarchief van Magasin Wolfers Frères. Welke waarde(n) en voor wie? Het museum kocht in 2004 het archief van Magasin Wolfers Frères aan, in de 19de en 20ste eeuw de belangrijkste zilveren juwelenproducenten van Europa. De studie ervan leidt tot nieuwe inzichten over de ‘zilvernijverheid’. Een inleidende film toont o.a. de ontwerptekeningen.

¿ doorlopend open van 10 tot 18 uur,

demonstratie van 10 tot 12 en van 13.30 tot 18 uur

È geheel toegankelijk Zou jij graag een zilveren juwelendoosje maken voor je mama of jezelf? Ga eens kijken in het museum, je doet er ideetjes op om zelf aan de slag te gaan in het atelier. Van 5 tot 9 jaar.

84

rondleiding: Spreken is Zilver We brengen een verhaal over waarden van privécollecties in het museum. Wat is uniek en wat is seriewerk? En wat is de waarde van een archief? Een boeiende zilverwandeling door de museumcollectie.

¿ om 11, 13.30 en 15.30 uur È geheel toegankelijk tentoonstelling: Kunst naar het hart! i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt, de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Zilvermuseum Sterckshof zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag. Illustratie pagina 33 Bronzen modellen uit het atelier Wolfers in originele lade © Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen Illustratie pagina 20 Theepot, Brussel, 1880 (?), Louis Wolfers père et fils © Foto: Hugo Maertens

85

86

Open Monumentendag 2007 Focus op gebouwen om in te wonen Erfgoeddag en Open Monumentendag zijn uitgelezen momenten om het roerend en onroerend erfgoed te ontdekken. Beide evenementen vormen dan ook een uniek erfgoedtweeluik. De negentiende Open Monumentendag waar u naar jaarlijkse traditie kan kennis maken met het bouwkundig, landschappelijk en archeologisch erfgoed staat dit jaar in het teken van “wonen”. Waar gaan we wonen, wie woont waar en waarom en hoe evolueert dat doorheen de tijd zijn enkele van de vragen waarop u tijdens de Open Monumentendag een antwoord krijgt. Waardevolle gebouwen zetten hun deuren open en daarnaast worden activiteiten, tentoonstellingen en wandelingen in het kader van het thema georganiseerd. Is uw interesse gewekt? Reserveer 9 september 2007 dan alvast in uw agenda. Open Monumentendag: op zondag 9 september 2007 Voor meer info: [email protected] Antwerpse programmabrochure: verkrijgbaar vanaf augustus 2007

Het Maagdenhuis in de Lange Gasthuisstraat: vroeger het weeshuis voor meisjes, vandaag een museum. © K.I.K. Brussel

87

ALFABETISCH OVERZICHT VAN DE DEELNEMERS

88

1 ADVN – archief, documentatie- en onderzoekscentrum 2 AMVC-Letterenhuis 3(a-i) De districten van Antwerpen 4 De Roma 5 Diamantmuseum Provincie Antwerpen 6 Etnografisch Museum Antwerpen 7 FelixArchief Antwerpen 8 Fevlado-Diversus vzw 9 FotoMuseum Provincie Antwerpen 10 Hogeschool Antwerpen – afdeling Restauratie & Conservatie 11 KBC Rockoxhuis 12 Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem 13 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen 14 Kring voor Heemkunde Wilrica vzw 15 Maritiem en Logistiek Erfgoed vzw 16 MAS | Nationaal Scheepvaartmuseum 17 MAS | Volkskundemuseum 18 Middelheimmuseum 19 Mineralogisch Museum 20 ModeMuseum Provincie Antwerpen 21 MuHKA - Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen 22 Museum Maagdenhuis 23 Museum Mayer van den Bergh 24 Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet 25 Museum Vleeshuis | Klank van de Stad 26 Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen vzw 27 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal 28 Protestantse kerk Antwerpen Oost 29 Rubenshuis 30 Rudolf Steineracademie vzw 31 Rijksarchief Antwerpen 32 Sint-Andrieskerk 33 Sint-Benediktuskerk 34 Sint-Carolus Borromeuskerk 35 Sint-Fredeganduskerk Deurne 36 Sint-Jacobskerk 37 Sint-Pauluskerk 38 Stadsbibliotheek Antwerpen 39 Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg 40 Volksmuseum Deurne vzw 41 Voor Kruis en Beeld vzw 42 Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen


Erfgoeddag 2007

Vóór Erfgoeddag



Tijdens Erfgoeddag








Ondersteuning

ConsulANTen








D/2007/0306/61



Erfgoeddag 2007

Vóór Erfgoeddag



Tijdens Erfgoeddag








Ondersteuning

ConsulANTen








D/2007/0306/61


Erfgoeddag 2007 Antwerpen zondag 22 april 2007

Recommend Documents