Enthousiast maar onzeker

Onderzoek & Praktijk

Trefwoorden • Opleiding • Supervisie • stage • Beroepshouding

Supervisie als begeleidingsvorm bij studenten verpleegkunde HBO-studenten verpleegkunde worden in vier jaar opgeleid tot verpleegkundige. Uit gesprekken met hen blijkt dat ze in die periode veel obstakels ervaren die een negatief effect hebben op de ontwikkeling van hun persoonlijke kwaliteiten. Goede begeleiding in de vorm van supervisie kan hierbij helpen. Wat is het effect van supervisie op de persoonlijke ontwikkeling van de student verpleegkunde? Deze vraag wordt in dit artikel behandeld op basis van een kwalitatief onderzoek bij studenten verpleegkunde aan de Christelijke Hogeschool Ede (Bos, 2008) en een literatuuronderzoek.

Enthousiast maar onzeker

deze betrekkelijk onzekere fase volgen

Uit gesprekken van supervisoren met

ze een beroepsopleiding. Ze zijn gauw

studenten komt naar boven dat studen-

geneigd om zich afhankelijk op te stel-

ten zich aanpassen aan mensen van wie

len. Een voorbeeld: studenten willen

ze zich afhankelijk voelen. Studenten

graag een voldoende hebben voor hun

die aan de opleiding beginnen, zijn

stage. Daarom zijn ze geneigd om zich

overwegend enthousiast en gemotiveerd

aan te passen aan wat de werkbegelei-

om verpleegkundige te worden. Zij kie-

der, collega en stagebegeleider wil. Ge-

zen voor dit beroep, omdat ze graag

voelens van onzekerheid worden lei-

Auteur

zorg aan mensen geven. Ze zijn idealis-

dend voor hun gedrag. Dit maakt de

drs. Auke Bos is lid van de

tisch en willen een bijdrage leveren aan

student kwetsbaar, omdat hij zich over-

kenniskring van het lectoraat

het welzijn van patiënten. Velen begin-

levert aan de opvatting van de begelei-

verpleegkundige beroepsethiek

nen aansluitend na de middelbare

der. Vaak vertellen studenten dat ze

aan de Christelijke Hogeschool

school aan de opleiding en zijn 18 of

doen wat de begeleider zegt, ook al is

Ede en heeft als aandachts-

soms 17 jaar. In deze fase komen ze

de handeling niet conform afspraak,

gebied de persoonlijke

meer los van thuis, worden ze zich meer

protocol of richtlijn. Als later een ande-

ontwikkeling van de student

bewust van zichzelf, delen ze opvattin-

re collega met de student samen werkt

verpleegkunde tot professional.

gen met anderen, leren ze zelf een me-

en ziet dat de student anders werkt dan

ning vormen en ontdekken ze dat van-

is afgesproken, is er een probleem.

Correspondentie

zelfsprekendheden van thuis minder

Veel studenten zeggen gevoelig te zijn

Auke Bos

vanzelfsprekend zijn. Kortom: er breekt

voor hoe zij worden ontvangen binnen

[email protected]

een nieuwe periode aan waarin zij zelf

de praktijk. Als een werkbegeleider

een nieuwe positie gaan innemen. In

geen zin heeft om te begeleiden, zich

54 |

TvZ_11_03.indd Sec1:54

tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2011 nr. 3

6/7/2011 9:08:06 PM

hierover negatief uitlaat, negatieve kri-

stelde structuur een methodiek aan

effecten, indirecte effecten (gevolgen)

tiek geeft of de student aan zijn lot

die de supervisant stimuleert om te

en voorwaardelijke effecten.

overlaat, kan dit grote gevolgen hebben

leren van zijn werkervaring met als

Directe effecten van supervisie zijn: be-

voor de stage. Studenten zijn tot veel

doel zijn professioneel handelen zelf te

wustwording, verantwoording, integra-

bereid en nemen veel initiatieven, maar

verbeteren’ (Bos, 2008).

tie, aangaan van relatie, helder zelf-

negatieve bejegening of een onveilige

beeld, onderscheid persoon en pro-

sfeer hebben hierop een negatieve in-

Supervisie vereist een directe koppeling

fessional, en leren leren. Gevolgen

vloed. Er ontstaat een negatieve spiraal

aan een werksituatie, omdat de ervaring

zijn: helder beroepsbeeld, helder zelf-

en het is moeilijk om daar uit te

met de uitvoering van het werk het be-

beeld, eigen beroepshouding en des-

komen. Het resultaat is dan een on-

langrijkste materiaal is voor het leren in

kundigheid, blijvende verwondering,

voldoende beoordeling, het tegenover-

supervisie (Praag-van Asperen en Van

zelfsturend vermogen, en zelfstandig

gestelde van wat de student wilde be-

Praag, 2000; Siegers, 2002). Degene die

zijn. Voorwaardelijke effecten zijn re-

reiken.

supervisie krijgt, de supervisant, leert

flectie en helikopterview (Kruijswijk

Uit studentenevaluaties blijkt dat een

het eigen handelen tegen het licht te

Jansen, 2004). Een empirisch onder-

goede begeleiding en training de student

houden. Daardoor verwerft hij inzicht

zoek naar de effecten van groepssuper-

helpt om uit deze positie te komen. Het

in het eigen handelen en kan hij dit

visie in een ziekenhuis waaraan vooral

helpt de student bij de bewustwording

duurzaam verbeteren.

verpleegkundigen deelnamen, toonde

van het eigen gedrag: hoe heeft zich dat

Er is niet zoveel bekend over het effect

aan dat de deelnemers na afloop van

ontwikkeld en hoe kan de student zelf

van supervisie. Supervisie wordt gezien

dit traject de samenwerking met artsen

dit gedrag veranderen. De academie so-

als een krachtige leeromgeving mits de

en de arbeidsorganisatie als minder be-

ciale studies van de Christelijke Hoge-

supervisor de stappen in de leerweg

lastend ervoeren. 40 procent van deze

school Ede geeft al decennia lang in het

volgt, de zes specifieke functies van suc-

groep gaf aan dat de supervisie zeer

laatste studiejaar supervisie. De supervi-

cesvol superviseren uitvoert en de in-

veel had bijgedragen en 40 procent gaf

siegesprekken scoren zeer hoog bij de

houd van de supervisie gerelateerd is

aan dat supervisie enigszins had bijge-

studenten, het is zelfs een van de meest

aan de beroepsdimensie, de leerdimen-

dragen aan het verkrijgen van zelfin-

gewaardeerde onderdelen van het curri-

sie en aan het metaleren. (Bouwman

zicht (Wittich en Dieterle, 2009). In

culum.

Slomp, 2001). De mate waarin supervi-

een vragenlijstonderzoek binnen de

sie een krachtige leeromgeving is voor

ggz geeft een ruime meerderheid aan

Theoretisch kader

de supervisant, hangt in hoge mate af

dat supervisie een goede manier is om

Om te weten wat supervisie is, zijn vier

van de kwaliteit van de supervisiedialo-

te leren. De ervaring is dat de negatie-

bronnen geraadpleegd: Handboek su-

gen tussen supervisor en supervisant

ve spiraal wordt doorbroken, zodat er

pervisiekunde (Siegers, 2002), Supervi-

(Bouman, 2002). De kwaliteit van su-

ruimte ontstaat om positief en functio-

sie, praktisch gezien, kritisch bekeken

pervisie kan gewaarborgd worden door

neel te werken. De integratie van den-

(Jagt e.a., 2000), de website van de

supervisoren feedback te geven op de

ken, voelen en handelen heeft de aan-

LVSC (Landelijke Vereniging voor Su-

wijze waarop ze superviseren. Met an-

dacht voor en het inzicht in het eigen

pervisie & Coaching, 2010) en het pro-

dere woorden: ook supervisoren hebben

functioneren vergroot (Vrieze, 2006).

gramma van de opleiding tot supervisor

een krachtige leeromgeving nodig. Uit

De effecten van supervisie zijn veelal

van de Christelijke Hogeschool Ede,

een responsieve evaluatie van het effect

gedefinieerd op het niveau van reac-

2010 (Bent e.a., 2009). De definities zijn

van supervisie bij De Hogeschool van

ties, ervaringen en inzichten van su-

allemaal verschillend. Op basis van

Utrecht blijkt dat supervisoren en su-

pervisanten. Er is weinig tot geen on-

deze definities is de volgende werkdefi-

pervisanten enthousiast zijn over super-

derzoek bekend over de effecten van

nitie geformuleerd:

visie. Verklaringen, claims en bewerin-

supervisie op het gedrag van de super-

‘Supervisie wordt door een supervisor

gen die gunstig lijken voor effecten van

visanten of de resultaten daarvan voor

gegeven en biedt binnen een vastge-

supervisie zijn onderverdeeld in directe

hun professionele omgeving (cliënten,



| 55

6/7/2011 9:08:07 PM


collega’s, organisatie) (Voogd en Kuy-

viewd. De onderzoeksvraag wordt als

het proces van bewust worden van re-

venhoven, 2010).

open vraag geformuleerd. Vervolgens

cente en minder recente ervaringen een

Uit deze literatuurstudie blijkt dat de

wordt alleen ingegaan op wat de res-

basis om te leren.

supervisant veel leert van supervisie en

pondent inbrengt. De onderzoeker sluit

Leren zelf is een label dat verwijst naar

dat supervisie een uitstekende manier is

aan bij de respondent, maakt gebruik

het leren van de eigen ervaring. Wat heb

om zich voor te bereiden op het beroep.

van het LAST (luisteren, aansluiten, sa-

ik meegemaakt, hoe heb ik dat ervaren en

menvatten, teruggeven) principe (Borst,

wat leer ik hiervan. Je leert van binnenuit,

Onderzoek onder studenten

2006). Alle interviews worden opgeno-

het is een intrinsieke vorm van leren.

In de opleiding tot verpleegkundige is

men en door een secretaresse uitge-

Leren anders is een extrinsieke manier

sprake van verschillende begeleidings-

werkt die niet tot de onderzoeksgroep

van leren: ervaringen van anderen en

vormen. Sinds 2007 krijgen studenten

behoort.

het omgaan van anderen met bepaalde

verpleegkunde die gekozen hebben voor

Bij de analyse wordt niet relevante tekst

problemen zijn hier voorbeelden van.

het uitstroomprofiel ggz, supervisie in

geschrapt, zodat de tekst die overblijft

De volgende stap in het leren is het

jaar vier. De eerste zes studenten die su-

overzichtelijk wordt. De tekst wordt op-

operationaliseren, laten zien wat je hebt

pervisie hebben ontvangen, hebben al-

gedeeld in fragmenten en ieder fragment

geleerd. Het gaat hier om de toepassing

lemaal meegedaan aan een diepte-inter-

wordt gelabeld. De fragmenten vormen

van vaardigheden. Alle labels zijn on-

view naar de betekenis van supervisie

de analyse-eenheden en worden weer-

derverdeeld in kernwoorden die ver-

(Bos, 2008). Op basis hiervan is een

gegeven in woorden (Baarda e.a., 2005).

want zijn aan het label.

aanbeveling gedaan over de wenselijk-

De labels zijn tot stand gekomen op

heid van supervisie voor studenten ver-

basis van literatuuronderzoek en brain-

Resultaten

pleegkunde in jaar vier.

storming in de onderzoeksgroep. De

Hieronder worden per label vier kern-

Het doel van dit onderzoek is inzicht te

onderzoeksgroep bestaat uit vijf men-

woorden beschreven die het vaakst

hebben in wat supervisie betekent voor

sen, waarvan vier een wetenschappelij-

door verschillende respondenten zijn

het handelen van de supervisant in de

ke achtergrond hebben.

genoemd. De twee letters zijn codes van

praktijk en hoe supervisie studenten

De betekenis van supervisie wordt aan

respondenten. Het cijfer onder de code

verpleegkunde helpt om met belemme-

de hand van vier labels weergegeven,

geeft aan hoe vaak de respondent het

ringen om te gaan. De onderzoeksvraag

namelijk: bewustwording, leren zelf,

kernwoord heeft gebruikt. Sommige res-

gaat over wat supervisie voor de student

leren anders en vaardigheden (Bos,

pondenten gebruikten bepaalde kern-

verpleegkunde heeft betekend. Wat zeg-

2008). Om te kunnen leren is bewust-

woorden vaker dan andere responden-

gen HBO-studenten verpleegkunde die

wording nodig van wat dingen met je

ten. Vervolgens wordt per label een

stagelopen in de ggz te leren van super-

doen, van wat je ervaart. Dit proces is

drietal citaten weergegeven. In het hele

visie?

niet eenvoudig omdat het soms lastig is

onderzoek staan meer citaten per label.

hier woorden voor te vinden. ‘Wat

Methode

maakt dat ik mij gedraag zoals ik mij

Bewustwording

Er is gekozen voor een open interview.

gedraag’ is voor een belangrijk deel ge-

Van de elf kernwoorden worden bij het

De onderzoeksvraag staat centraal en

baseerd op ervaringen. In supervisie is

label bewustwording het vaakst ge-

de interviewer gaat alleen in op wat de geïnterviewde zegt (Baarda en De

Tabel 1. Bewustwording (4 meest genoemde kernwoorden van de 11)

Goede, 2007). De interviews worden

Label

Kernwoorden

NE

gehouden in de periode na afronding

+

Nadenken / stil staan

9

van de supervisiegesprekken en voor de

+

Vragen stellen

3

zomervakantie. Dit is een periode van

+

Gevormd worden / sterker / zeker worden

1

1

1

+

Ervaring / voelen

2

3

2

ongeveer drie weken. De respondenten worden door één onderzoeker geïnter-

56 |


JT

AS

FH

HE

MB

Cumulatief

2

3

2

16

1

4 3

2

6 9


6/7/2011 9:08:07 PM

noemd: nadenken/stilstaan en ervaring/

Tabel 2. Leren zelf (4 meest genoemde kernwoorden van de 18)

voelen. Opvallend is dat door één per-

Label

Kernwoorden

soon nadenken/stilstaan veel is ge-

+

Nadenken

4

noemd en dat één persoon geen van

_

Onzekerheid /angst

3

deze vier kernwoorden heeft genoemd.

_

Vermijden / afstand nemen

De volgende fragmenten illustreren een

+

Reflecteren

NE

JT

AS

FH

1

2

1

1

2

5

HE

2

Cumulatief

1

2

11

2

2

10

3

10

4

1

8

2 1

MB

aantal kernwoorden of belangrijke elementen:

het verleden en dat deze ervaringen

de volgende keer als ik een vriendin

grote gevolgen kunnen hebben voor het

krijg, ben ik een beetje bang dat diege-

AS “Wat ik denk ik het belangrijkste

huidige gedrag. Dit inzicht is de sleutel

ne mij laat vallen. Maar je merkt wel

vind, is dat ik mij meer bewust ben

om gedrag te veranderen, maskers weg

als je het daarover hebt gehad, dat je

van wat dingen in het verleden met

te halen, muurtjes af te breken, te kie-

weet dat je daarom onzeker bent. Als

mij doen die mij gevormd hebben tot

zen voor wat past bij de persoon, zich-

je dat weet, word je veel zekerder.”

wie ik nu ben. Want doordat er be-

zelf toestemming te geven om te veran-

HE “Nee, ik heb ook leren voelen. Ge-

paalde dingen gebeurd zijn, heb ik nu

deren en nieuwe uitdagingen aan te

woon leren kennen wat je lijf zegt als

dat masker, dat muurtje. Dat heb ik

gaan. Het bewustwordingsproces helpt

het boos is.”

tijdens deze supervisie echt geleerd,

de supervisant om wezenlijke vragen te

MB “Ik voel mij steviger in het con-

dat dingen uit het verleden grote ge-

stellen, zichzelf te accepteren en zo een

tact. Omdat ik zekerder geworden ben

volgen hebben voor wie ik nu ben. En

evenwichtiger mens te worden.

in het functioneren…”

dat ik nu ook weet waarom ik dat

Uit de teksten blijkt dat bij deze studen-

muurtje heb, daar ben ik me heel erg

Leren zelf

ten verpleegkunde in de ggz angst en

bewust van geworden.”

Van de achttien kernwoorden worden

onzekerheid belemmerend werkt in het

NE “Wat ik zei, je praat over jezelf.

nadenken en reflecteren in positieve

contact, waardoor irrationele gedachten

Hoe je de dingen ervaart. Dan heb je

zin genoemd en onzekerheid/angst

toenemen. Ervaringen uit het verleden

het heel snel over: wie ben ik eigen-

en vermijden/afstand nemen, in

spelen hier soms een grote rol. Door

lijk? Welke eigenschappen horen

negatieve zin. Dat wil zeggen dat deze

zich hiervan bewust te zijn en door het

bij mij en welke dingen vind ik lastig?

kernwoorden in het verleden een be-

gevoel een plaats te geven, kan de super-

Dat is over heel je leven uit te

lemmerende invloed hebben gehad op

visant overgaan tot actie, open zijn, ge-

spreiden.”

het leren zelf. Nadenken wordt door

dachten bespreekbaar maken en gedach-

HE “Het was voor mij een eyeopener

alle respondenten genoemd. De onder-

ten checken aan de realiteit. Het effect is

om te zien dat er een gebied was waar

staande fragmenten illustreren een

meer zeker zijn van zichzelf en uitgaan

ik eigenlijk slecht in was. Om dat te

aantal kernwoorden of belangrijke

van de eigen kracht en dat voelt goed.

gaan beseffen, dat was echt een veran-

elementen:

deringsproces. Toen ik het mocht be-

Leren anders

seffen van mijzelf dacht ik, o dat is

NE “Ik heb vroeger een vriendin

Van de dertien kernwoorden worden

wel leuk, daar ligt een nieuwe uitda-

gehad, die heeft mij laten vallen. Dus

Feedback/confronteren door vijf res-

ging. Dat heeft heel veel deuren geopend.”

Tabel 3. Leren anders (4 meest genoemde woorden van 13 kernwoorden) Label

Kernwoorden

NE

Uit bovenstaande blijkt dat bewustwor-

+

Doorvragen

1

ding een effect van supervisie is. Stu-

+

Feedback / confronteren

4

1

2

+

Reacties van anderen

2

3

1

+

Supervisor als voorbeeld

1

denten verpleegkunde ggz zijn, door te reflecteren, tot het inzicht gekomen wat het effect kan zijn van ervaringen uit



JT

AS

FH

1

HE

MB

1 2

1

Cumulatief 3

2

11

1

7

1

3

| 57

6/7/2011 9:08:07 PM


pondenten genoemd en meestal vaker.

Vaardigheden

Tot slot enkele uitspraken van supervi-

Reacties van anderen worden door vier

Het valt op dat van de twaalf kernwoor-

santen over de betekenis van supervisie.

respondenten genoemd. De volgende

den, leren nadenken/stilstaan en com-

fragmenten illustreren een aantal kern-

municeren op betrekkingsniveau/voe-

FH “Ik vind het erg nuttig dat ik su-

woorden of belangrijke elementen:

len, twee vaardigheden zijn die er uit-

pervisie heb gehad, ik denk dat het

springen. De volgende fragmenten illus-

zeker bij zo’n stage die ik gelopen heb,

AS “Het heeft mij meer vertrouwen op-

treren een aantal kernwoorden of be-

dat zoiets als ondersteuning heel erg

geleverd in mijn medemensen om het

langrijke elementen:

nodig is. […] Ik zei al, de manier van

maar heel breed te trekken. Omdat er

terugkijken, daar heb ik in geleerd en

dit keer heel goed mee omgegaan is,

AS “Dat voelt ook wel eng omdat

ook het vragen stellen aan anderen.

met mijn angsten en met de dingen die

mensen mij dan zien, wie ik echt ben.

En ook het komen bij de ervaringen

ik moeilijk vind.”

Met al mijn zwakheden en kwetsbaar-

van anderen. En ook het proces super-

MB “Sommige ervaringen die andere

heden. Het voelt ook weer vrij en het

visie op zichzelf, daar heb ik ook heel

studenten in de groep hadden, kwa-

maakt dat ik minder bang ben en

veel van geleerd.”

men soms dicht bij wat ik zelf ervaren

denk: ik durf en ik kan dit. Ik kan me-

HE “……ik heb het nodig gehad om dit

had. Of ze brachten een situatie in

zelf laten zien.”

te leren en ik ben er blij mee dat het

waar ik zelf niet zoveel moeite mee

FH “En het gaf mij handvaten om in

op deze manier gebeurd is, want ik

had, maar dan ging ik er zelf over na-

een volgende situatie mijzelf beter te

denk niet dat het op een andere ma-

denken waarom ik daar geen moeite

begrijpen en eventueel ook ander ge-

nier wel gebeurd zou zijn. Dus het

mee had en hoe dat bij mij werkte”.

drag te vertonen.”

heeft wel iets toegevoegd aan de oplei-

NE “Je leert binnen supervisie ook met

NE “Belangrijk om de goede vragen

ding.”

elkaar praten. Het zijn ook een hele-

te stellen en goed op iemand te

MB “Een intensief confronterend leer-

boel kleine dingen die je leert.”

reageren”.

proces […] Door geconfronteerd te worden, word je gedwongen om er op

Studenten verpleegkunde in de ggz zeg-

Er is moed voor nodig om te laten zien

een andere manier mee verder te gaan

gen veel van elkaar te leren en dat feed-

wat er vanbinnen gebeurt, angst te over-

[…] Omdat je heel veel over jezelf

back geven en confronteren hiervoor

winnen om het masker te laten zakken

leert, over je functioneren, over je

een goede manier is. Voorbeelden die

en te durven zijn met alle kwetsbaarhe-

eigen gedrag. En over je houding als

worden genoemd, zijn dat een goede

den. Het gaat om eerlijk zijn en reageren

verpleegkundige. Dat is heel nuttig.”

manier van met elkaar omgaan vertrou-

op betrekkingsniveau. Om zover te

wen geeft en dat het delen van ervarin-

komen is het nodig om na te denken

Conclusie

gen het reflectievermogen kan verster-

over het handelen, goede vragen te stel-

Volgens dit onderzoek heeft supervisie

ken. Dit helpt het eigen gedrag te

len en te communiceren. Zodoende

ervoor gezorgd dat studenten verpleeg-

doorgronden. Een andere aanpak om

neemt de onzekerheid af en de zekerheid

kunde in jaar vier die stage liepen in de

problemen op te lossen werkt relative-

toe, komt er daadkracht, nemen vaardig-

ggz, zich bewust zijn geworden van al-

rend ten opzichte van de eigen aanpak.

heden toe en komt ieder in zijn profiel.

lerlei processen (omgaan met onzekerheid, conflicthantering, aangeleerd gedrag) die van invloed zijn op de per-

Tabel 4. Vaardigheden (4 meest genoemde woorden van 13 kernwoorden) Label

Kernwoorden

NE

JT

+

Leren nadenken / stilstaan

2

1

+

Communiceren op betrekkingsniveau / voelen

6

1

+

Communiceren

+

Reflecteren

58 |


AS

2

FH

HE

MB

Cumulatief

soonlijke ontwikkeling. Het nadenken

3

6

3

15

over zichzelf in relatie tot de ander

2

2

13

heeft ertoe geleid dat belemmeringen (angst, conflictvermijding, vast reactie

2

1 3

3 2

1

6

patroon), zichtbaar worden. De belangrijkste ontwikkelde vaardigheden zijn:


6/7/2011 9:08:07 PM

nadenken/stilstaan; communiceren op

pleegkunde met het uitstroomprofiel ggz

docenten die geen supervisieopleiding

betrekkingsniveau en reflecteren. Alle

zijn over het algemeen goed voorbereid

hebben gevolgd. Het lijkt aannemelijk

supervisanten zijn zich bewust gewor-

als beginnend professional.

dat binnen de academie gezondheids-

den van het eigen gedrag, hebben be-

zorg de kwaliteit van studieloopbaanbe-

lemmerende factoren ontdekt, en heb-

Aanbevelingen

geleiding verbeterd kan worden door

ben een beslissing genomen in welk

Gezien de effecten die naar voren

docenten op te leiden tot supervisor.

gedrag ze wel en niet willen veranderen.

komen uit zowel de literatuur als de in-

Een vervolgonderzoek na enkele jaren

Belangrijke competenties voor een be-

terviews, is het aan te bevelen om door

kan aantonen of het effect van supervi-

ginnend beroepsbeoefenaar.

te gaan met het geven van supervisie

sie van blijvende invloed is. ■

Op basis van de interviews kan de con-

aan studenten verpleegkunde die stage-

clusie worden getrokken dat supervisie

lopen in de ggz. Andere onderzoeken

Referenties

een goede begeleidingsvorm is om stu-

maken geen onderscheid in de sector

Baarda D.B., Goede, de M.P.M., Teunissen J. (2005).

denten verder te helpen bij hun ontwik-

waar studenten verpleegkunde stagelo-

Basisboek kwalitatief onderzoek, Handleiding

keling tot professional. Supervisie

pen, maar zijn wel positief over supervi-

voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief

maakt bewust waarom studenten op een

sie. Een vervolgonderzoek kan aanto-

onderzoek, Tweede,geheel herziene druk, Wol-

bepaalde manier handelen en reageren,

nen of het zinvol is om supervisie te

ters-Noordhoff bv Groningen/Houten.

maakt bespreekbaar wat er in hen om-

geven aan studenten die binnen een an-

gaat, wat hen belemmert en helpt hen

dere zorgsector stage lopen. Om effec-

Middelburg, Basisboek interviewen, Handleiding

bij het aanleren van nieuw gedrag. Dit

ten aan te tonen, lijkt het interessant

voor het voorbereiden en afnemen van inter-

onderzoek onderstreept de uitkomsten

om gebruik te maken van een controle-

van andere onderzoeken: supervisie

groep.

helpt de student in zijn ontwikkeling tot

De opleiding sociale studies heeft bij de

een professional en is dus van grote be-

accreditatie een excellent gekregen voor

tekenis voor de student verpleegkunde.

de studentbegeleiding. Een grote groep

Een voorwaarde voor een goede super-

docenten heeft enkele jaren geleden een

visie is goede kwaliteit van de supervi-

opleiding tot supervisor gevolgd. Na-

noodzaak of trend? Een pilot onderzoek naar het

siedialogen. De supervisor moet zelf

dien is gebleken dat ook de studentbe-

effect van supervisie. Interne uitgave Christelijke

deel uitmaken van een krachtige

geleiding verbeterd is. Supervisoren zijn

Hogeschool Ede.

leeromgeving en open staan voor feed-

ook in andere begeleidingsvormen beter

back.

in staat meer diepgang te creëren dan

Discussie Het betreft hier zes diepte-interviews. De omvang is beperkt, maar literatuuronderzoek bevestigt de gevonden resul-

Baarda D.B., Goede De M.P.M. (2007). Van der Meer-

views, Wolters-Noordhoff bv Groningen/Houten. Bent, Harry; Borst, Hans e.a. (2009). programmaboek, opleiding tot supervisor. Borst, Hans (2006). LAST (Luisteren, Aansluiten, Samenvatten, Teruggeven) college dictaat, CHE. Bos, Auke (2008). Supervisie op de HBO-V, wens,

Bos, Auke (2010). Wat doet de supervisor? In Forum, LVSC 2, 16e jaargang, Uitgave van De

SAMENVATTING • Uit onzekerheid passen studenten verpleegkunde zich tijdens hun stage vaak aan hun werkbegeleider, collega of stagebegeleider aan.

taten. Wat het effect is op langere ter-

• Dit is niet altijd goed voor hun professionele ontwikkeling.

mijn is niet bekend. Om meer inzicht te

• Goede begeleiding in de vorm van supervisie helpt de student bewust te worden van dit

krijgen in welke mate het effect blijvend is, kan een longitudinaal onderzoek

gedrag en het te veranderen. • Uit onderzoek onder vierdejaars studenten verpleegkunde die stage liepen in de ggz

worden gestart waarbij een groep gedu-

blijkt, dat supervisie studenten bewust maakt van hun manier van handelen en reageren,

rende langere tijd wordt gevolgd.

bespreekbaar maakt wat er in hen omgaat en wat hen belemmert, en helpt bij het aanle-

Supervisie is een relatief dure vorm van begeleiden, maar gezien de effecten lijkt

ren van nieuw gedrag. • Supervisie lijkt erg belangrijk om een goede professional te worden.

het dat meer dan waard: studenten ver-



| 59

6/7/2011 9:08:07 PM

Landelijke Vereniging voor Supervisie & Coaching, Uitgeverij Kerckebosch bv Zeist.

Jaarlijkse evaluatie onderwijscurriculum academie Sociale Studies, Christelijke Hogeschool Ede.

Bouman, Gerda (2004). Hoe krachtig is supervisie

Jagt N., Leufkens N., Rombout T. (2000). Supervi-

als leeromgeving? Resultaten van een analyse

sie, praktisch gezien, kritisch bekeken, Bohn

van acht Supervisiedialogen, Supervisie @ Coa-

Stafleu Van Loghum, Houten.

ching p. 119-134.

Kruijswijk Jansen, J. (2004). Speuren naar effecten

Bouwman Slomp, Gerda (2001). Het leren in super-

van supervisie, De responsieve evaluatie als zoek-

visie: twee case studies geëvalueerd. Een evalua-

methode, Supervisie @ Coaching, 21, p. 134-149.

tieonderzoek naar de effecten van supervisie, doctoraal scriptie onderwijskunde, Katholieke Universiteit Nijmegen. Evaluaties van de supervisiegesprekken bij de academie Sociale Studies. (2000-2010). http://www.lvsb.nl (LVSC), (2010).

Praag-van Asperen H.M. van, Praag Ph.H. van (2000). Handboek supervisie en intervisie, Derde herziene druk, De Tijdstroom, Leusden. Studentenevaluaties, supervisie, SLO, training con-

Siegers, Frans (2002). Handboek supervisiekunde, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/ Mechelen. Voogd, M., Kuyvenhoven, M. (2010). Onderzoek naar de effecten van supervisie, Supervisie en Coaching jaargang 27, nummer 1 p. 3-14. Vrieze, T. (2006). Supervisie in de ggz Groningen. (Werkstuk opleiding supervisiekunde.) Groningen: HanzeConnect. Wittich, A., & Dieterle, W.E. (2009). Empirische Supervisionsforschung. Ein Beitrag aus dem Krankenhaus. In R. Haubl & B. Hausinger (red.),

flicthantering, over de jaren 2007-2010, Academie

Supervisionsforschung: Einblicke und Ausblicke

Gezondheidszorg Christelijke Hogeschool Ede.

(pp. 12-28). Göttingen: Vandenhoeck & Rupecht.

BIJDRAGEN AAN TVZ De redactie van TvZ nodigt haar lezers - ook de studenten onder hen - uit om te schrijven over hun verpleegkundige beroepspraktijk, onderzoek waar zij aan werken, of over onderwijs- of managementonderwerpen die de verpleegkunde aangaan.

Voor auteursrichtlijnen zie: www.tvzdirect.nl/tvz/

60 |



6/7/2011 9:08:07 PM

Enthousiast maar onzeker

Recommend Documents