Energieveiligheid van olie en gas: beleid en internationale organisaties

Energieveiligheid van olie en gas: beleid en internationale organisaties Kees Homan en Coby van der Linde Atlantische Onderwijscommissie Utrecht, 8 februari 2007

Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Onderwerpen • • • • • •

Geopolitieke veranderingen Factoren van invloed Energievraag Energieaanbod Importafhankelijkheid Knelpunten energievoorziening • NAVO • Transatlantische band • Slotopmerkingen

Verandering van de geopolitieke context van internationale olie- en gasmarkten • Veranderende mores van het internationale politieke systeem en in de internationale economische machtsverhoudingen door de integratie van landen als India en China; • • • • •

Globalisering viz. bilateralisme Belang OESO-landen in energiemarkten wordt relatief kleiner Belang ontwikkelingslanden neemt toe Aziatische markten dynamische groei OESO energiemarkten volwassen

• Energienationalisme neemt toe in producerende landen • In beleid: voorzieningszekerheid viz. zekerheid vraag • Rent-seeking gedrag producerende e consumerende landen • Voorwaartse en achterwaartse integratie bedrijven Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Nieuwe uitdagingen EU in nieuwe geopolitieke context •

EU heeft in de toekomst een afnemend internationaal politiek en economisch gewicht in de internationale fossiele energiemarkten; – Door volwassenheid markt en keuze voor diversificatie weg van fossiele brandstoffen naar meer duurzame bronnen – Door toename consumptie in ontwikkelingslanden (groeimarkten)

•

Denken in EU over voorzieningszekerheid tot nu toe gebaseerd op olieveiligheid. Op oliegebied is/was EU onderdeel van strategische transatlantische coalitie om olievoorziening zeker te stellen: – IEA: strategische voorraden en crisismechanisme)

•

Discussie in de Verenigde Staten over voorzieningszekerheid gaat nog steeds over olie (en afhankelijkheid transport sector) maar in de EU is deze discussie momenteel alleen maar toegespitst op gas: – Er bestaat geen coalitie (zoals bij olie met het IEA) op het gebied van gas – Er bestaat ook geen EU noch internationaal gascrisisbeleid – Er bestaan nauwelijks/geen strategische gasvoorraden; Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Energy Use - 2030 1.3%

0.8%

0.6%

3.2%

27 Russia/Caspian 47 Europe 68 North America

1.6% per year

2030

2000

Non -OECD

19 Middle East 2.2% 18 Latin America

0.9%

1.9%

2.0%

23 Asia Pacific 113 Asia Pacific

19 Africa

OECD

205 334 MBDOE World

ExxonMobil 2005


Regionale aandelen in de wereld primaire energievraag 2002

2030

43%

38%

52% 48%

10%

9%

10 200 Mtoe OECD

16 325 Mtoe Transition economies

Developing countries

Tweederde van de groei in de wereldvraag tussen 2002 and 2030 komt voor rekening van de ontwikkelingslanden, vooral in Azië (IEA, 2004)

Energievraag Energievraag

Wat beïnvloedt vraag naar energie? • Bevolkingsgroei • Economische groei • Veranderend levenspatroon (grootte van huishoudens/ apparatuur, transport etc.)

• Technologische veranderingen (energie efficiëntie) • Prijzen

Bevolkingsgroei

http://www.overpopulation.net/popmap.gif

1804 1959 1999

1 miljard 3 miljard 6 miljard

2005

6.3 miljard

2020

8 miljard ?

Wereldvraag naar energie Source: IEA World Energy Outlook, 2005

18 000 16 000 14 000 Oil

Mtoe

12 000 10 000 8 000

Gas

6 000 Coal

4 000 2 000 0 1970 1971

Other renewables

1980

1990

2000

2010

2020

Nuclear Hydro 2030

Fossiele brandstoffen zorgen voor 90% van de groeivraag tussen nu en 2030!

Ontwikkelingen in mondiale olieconsumptie Mb/d 30

285m 285m

1980

25

1990

285m 285m

2000

2010

2020

population in million (2001)

20

15

1271m 1271m 10

127m 127m

1032m 1032m

5

0

USA

Western Europe USSR/CIS

Sources: BGR-database, EIA 2004 (Reference Oil Price)

Japan

China

India

Groei olieconsumptie China China consumeert meer olie dan verwacht; 40 % stijging 2003-2004 China zal ongeveer 10 mbpd in 2030 importeren (2 mbpd in 2004)

2005 Source: IEA, 2002

?

Aandeel in de vraag naar olie van Azië en andere ontwikkelingslanden neemt substantieel toe, evenals het aandeel van OPEC in de wereldproductie W o rld O il C o n s u m p tio n a n d P ro d u c tio n , 2 0 0 1 , 2 0 1 0 , a n d 2 0 2 5 (m illio n b a r re ls p e r d a y ) 140

C o n s u m p ti o n

1 2 0 .6

1 2 0 .9

120

O th e r

100 80

P ro d u c tio n

9 1 .4

9 1 .1 7 7 .0

7 7 .1

D e v e lo p in g A s ia

60

O th e r

40

E E /F S U In d u s t r ia liz e d

20

OPEC

0 2001

2010

2025

2001

2010

In te r n a tio n a l E n e rg y O u tlo o k 2 0 0 4


2025

Oil Import Dependence for Selected OECD Countries, 2003 100%

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

99%

91%

89% 77%

l ta D

EC O

O

EC

D

Eu

To

ro

St at te d

ni U

56%

pe

es

ly Ita

ce an

m G

er

Fr

y an

n pa Ja

re

a

56%

Ko h ut So

95%

U nited S tates: Petroleum S upply A nnual 2003 O thers: International E nergy A gency, M onthly D ata Service, February 10, 2005


Energieaanbod Energie-aanbod

Strategische importafhankelijkheid van olie en gas neemt toe voordat duurzamere bronnen een aanzienlijk aandeel in de energiemix kunnen verwerven • Olie: – 47% van de bewezen conventionele oliereserves zitten in de landen om de Perzische/ Arabische Golf – Aandeel OPEC in wereld productie stijgt weer

• Gas: – Rusland, Iran en Katar vertegenwoordigen 57% van de wereld bewezen gasreserves – Aanvoer van gas uit Rusland, Noorwegen en Algerije naar EU zal groot blijven ondanks groei LNG (vloeibar gas) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Bewezen wereldoliereserves eind 2004

Source: BP Statistical review of world energy 2005


Ook Genoeg Gas Reserves ... 8%

4%

4% 8%

40% Middle East Europe & Eurasia

36% Asia Pacific Africa

North America Europe & Eurasia

S. & Central America Middle East

• Bewezen gasreserves – 1984: 96 Tcm – 1994: 143 Tcm – 2004: 180 Tcm • Wereld reserves-totproductie ratio: 66.7 jaren • 70% is binnen economisch bereik van Europa


Wereld olie aanbod: meer OPEC olie is nodig om aan de vraag te voldoen MBD

Liquids Supply

MBD

Ex OPEC Crude

120

70 60

100

NGL / Other

50

80

40

Non-OPEC Crude Undeveloped / Undiscovered

30 20

60

~30-34 ~28 NGL/ Condensate

OPEC Crude

40

Non-OPEC Crude Developed

1990

2000

2010

Non-OPEC Crude

20

10 0 1980

Oil Demand/Supply

2020

0 1980

1990

2000

Source: DGTREN


2010

2020

Midden-Oosten cruciaal voor de toekomst van energie-aanbod • Vijf landen uit het MiddenOosten beschikken over 65% van de bewezen oliereserves in de wereld (Saoedi Arabië, Irak, Koeweit, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten) • Aandeel in de wereldproductie van deze landen was 30% in 2004, maar zal in de toekomst gaan stijgen

Wereld olie produktie per regio 52 48 44 40 36

mb/d

32 2002

28

2010 2020

24

2030

20 16 12 8 4 0 U.S. and Canada

Mexico

Europe

FSU

China

Latin America

Africa

OPEC M.East

other OPEC

Source: IEA

Sinds 2003…Verkopersmarkt • Weinig overcapaciteit in de markt – Grote invloed van ongerelateerde aanbodonderbrekingen door politieke, economische en technische redenen – Geeft marktmacht aan kleinste producenten – Economische rente voor producenten/upstreamers

• Beperkte toegang tot reserves voor buitenlandse investeerders – 2/3 van olie- en gasreserves voorbehouden voor NOC’s, alleen of in meerderheids joint-venture – Beperkte mogelijkheden achterwaartse integratie voor IOC’s – Producerende landen willen zekerheid van de vraag en willen waarde grondstof realiseren in de markt… voorwaartse integratie van nationale bedrijven zoals Gazprom, Rosneft, Statoil, Qatargas, etc. Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Ruwe olieprijzen sinds 1861

Energieveiligheid Vijf dimensies: - De beschikbaarheid van energie - De voorzieningszekerheid van energie - De bescherming van de infrastructuur en transportroutes - De kosten van energie - De gevolgen voor het milieu

Relaties in beweging op EuroAziatisch continent • Europa heeft verschillende modellen van economische samenwerking toegepast om economische welvaart te bevorderen en conflicten te voorkomen of invloedssferen te benadrukken: – Douane Unie (EEG) – Vrijhandelsgebied (EFTA) – Samenwerking tussen centraalgeleide economieën (Comecon) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Nieuwe structuren • Deze samenwerkingsverbanden zijn nu ontwikkeld in: – Economische and Monetaire Unie (Europese Unie) – Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS; voormalige Sovjet Unie) – Gemeenschappelijke markt/ interne markt (Europese Economische Ruimte; EER: Noorwegen) – Vrijhandelsovereenkomsten (EFTA/; Zwitserland) – Bilaterale (regionale) handelsovereenkomsten – Sectorale overeenkomsten (Europese Energiehandvest) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Continent in transitie • In de afgelopen 2 decennia zijn de samenwerkingsverbanden op het Europees/ Aziatisch continent drastisch veranderd: – EU lidmaatschap is gegroeid van 12 in de late jaren tachtig tot 27 nu – De Comecon verdween – Het GOS kwam in het begin van de jaren negentig in de plaats van de Sovjet Unie – Rusland herstelt na periode van politieke en economische zwakte (mede door energie-inkomsten) – Uitbreiding Navo – Enorme groei van handel en vrij verkeer van kapitaal en arbeid


Hervonden nationaal bewustzijn? • Rusland keert na 2000 terug naar meer centralistische aansturing van politiek en economie (inclusief meer staats bemoeienis in energiesector) als reactie op: – Monetaire crises (‘93 en ‘98) – Geen belastingopbrengsten – Privatisering van staatsbezittingen ver beneden marktwaarde – Overheid geen greep op politiek, economie en ‘law and order’ kan weinig doen aan sociaaleconomische crisis Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

……. Gevolg: Toenemende overlap van EU’s buurlandenbeleid en Rusland’s nabije buitenland • Uitbreidingen EU tot aan de grens met Rusland; • Onduidelijk waar EU zal ophouden… positie Cislanden • Via energiehandvest en andere reciprociteitseisen (toegang upstream en transport) poging tot export van reguleringsmodel EU naar Rusland • Initiatieven EU in Kaukasus en Kaspische Zee; pogingen om buiten Rusland om olie en gas naar EU en rest wereld te vervoeren Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Dilemma’s • Hoe past voorzieningzekerheid en zekerheid van de vraag bij elkaar in een situatie waar: – Upstream en downstream onder een verschillende regulerings/ management regime vallen – Zowel consumerende en producerende landen de economische rentes wil incasseren – Delen van risico’s en opbrengsten niet gemakkelijk verof gedeeld worden in de waardeketen – Spelregels staan ter discussie – Concurrentiepositie economie EU


Knelpunten voorzieningszekerheid

Knelpunten voorzieningszekerheid

Afhankelijkheid van olie-import IEA, WEO, 2002

Toenemend belang van geimporteerd Vloeibaar Gas (LNG)… maar voor Europa blijft aanvoer per pijpleiding BCFD uit o.a. Eurazië van groot belang 100

80

LNG Long Pipelines

60

40 Local Production

2030

2000

20

0 North America

Europe

Asia Pacific


Source: ExxonMobil Outlook 2005

Gaspijpleidingen van Rusland naar Europa Nord Stream naar Duitsland/NL/UK; Eon, Wintershall, Gasunie

Blue Stream II naar Italie/ENI

•

Nabucco: Turkmenistan en Iran??


Gas-exportopties van Rusland Source: United Financial Group


Typical Security of Supply Policies • External:

– Diversification to geographic source (more suppliers but f.i. Gazprom large buyer of Caspian Gas) – Diversification to other energy sources (but these could be in conflict with the environmental policies or constitute its own risks (oil)) – Geopolitical spheres of influence

• Internal:

– Energy saving – Switch to sustainbale energies which can either be produced at home or imported from different countries than fossil fuels; but long term solution – Strategic reserves (but very costly in the case of gas compared to oil) – Demand switching (f.i. interruptable users) – Increase domestic production (coal in China and US but conflicts with climate change policy) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme

Onzekerheden t.a.v. voorzieningszekerheid

• Meer import uit politiek en economisch instabiele

producerende landen • Concurrentie met andere consumerende landen • Beperkingen aan energiebeleidsinstrumenten

NAVO

Nederland en de bescherming van energie 1981: Rapport NIVV – bescherming van de toevoer van grondstoffen die voor een geïndustrialiseerd land noodzakelijk moeten worden geacht is het derde vitale veiligheidsbelang van Nederland 2005: Rapport AIV en Energie Raad – Nederland moet zo nodig bereid zijn een bijdrage te leveren aan de militaire bescherming van internationale transportroutes. Ter voorbereiding daarop zou het vraagstuk ook nadrukkelijker de aandacht van de NAVO moeten krijgen

NAVO (1) • NATO Forum on Energy & Technology; Praag februari 2007 • Rapport NAVO Parlementaire Assemblee

NAVO (2) Senator Lugar, US: - Energieveiligheid vereist ruimere interpretatie van artikel 5 - Primair logistiek antwoord - Reforger oefeningen - IEA: strategische olievoorraden

NAVO (3) Jamie Shea, directeur beleidsplanning NATO: - Instellen van permanent volg- en analyse-mechanisme - Veiligheidshulp aan bondgenoten - Surveillance ter zee - Interdictie-operaties -

Mission creep? Rol PMC’s

Belangrijke olieroutes en knelpunten

Bosphorus Million barrels per day

Hormuz Suez Malacca Middle East North America Latin America Africa Western Europe Former Soviet Union Pacific Asia

Panama

Bab el-Mandab

15 10 3 1

Source: GEOG 80, Transport geography

Dardanellen en Bosporus, Turkije Greece Black Sea

Turkey

Bosporus

Istanbul Marmara Denizi

rd a D

s lle e an

Turkey Mediterranean Ocean

40

20

0

40 Miles

50,000 schepen/jaar, incl. 5,500 tankers; Olie: 3 Mb/d

De Straat van Malakka: China’s hoofdpijn ul

c Pa

G

O

fT

c ifi

fo

ce an

In n O

d

nd

a di

ila

an ai l

ha

Th

ce an

Strait of Malacca

la Ma

South China Sea

ia ys

sia y la Ma

Singapore

Indonesia si ne do In

Indian Ocean

a

0

100

200

400

600

800 Miles

Strait of Sunda

Strait of Hormuz 16 mbpd exported; number of LNG tankers grows quickly out of Qatar, Iran, …. (NASA)

Voorbeelden militaire bescherming van transportroutes • Operatie Earnest Will (1987-1988) • Oorlog Iran-Irak • Bescherming Koeweiti tankers • Omvlaggen • Eerste Golfoorlog (19901991) • Oefening Steadfast Jaguar (NRF: 2006)

Maritiem terrorisme • Aanslag op Franse olietanker ‘Limburg’ met explosieven geladen boot in oktober 2002 • Vrees voor terroristische zelfmoordteams • Bedreiging voor vitale scheeproutes en havens

Europese Unie Nieuwe energieplannen januari 2007: -

20% energiebesparing 20% minder CO2 uitstoot 20% duurzame energie in 2020

- Gebrek aan gemeenschappelijk buitenlands energiebeleid

Transatlantische band VS-EU top 21 juni 2006: -

Dialoog vergroten Diversificatie bevorderen Verschillende importafhankelijkheden EU: economische en politieke invalshoek VS: veiligheids invalshoek

- Taakverdeling (complementariteit) EU-NAVO?

Slotopmerkingen • Kwetsbaarheid voor aanvoerproblemen en olieschokken • Krappe markten (geringe overcapaciteit) • Verschuiving van markt naar nationaal-politieke interessen • Importafhankelijkheid hoog op de politieke agenda • Diversificatie naar herkomst moeilijk vanwege concentratie olie en gasreserves • Diversificatie naar bron moeilijk vanwege milieudoelstellingen

Vragen?

Energieveiligheid van olie en gas: beleid en internationale organisaties

Recommend Documents