INTERNATIONALE ORGANISATIES EN FUNDAMENTELE ARBEIDSRECHTEN

NEDERLANDS JURISTENBLAD

INTERNATIONALE ORGANISATIES EN FUNDAMENTELE ARBEIDSRECHTEN • Afluisteren advocatuur door de AIVD • Rente in Europees consumentenrecht P. 1208-1277 JAARGANG 90 8 MEI 2015

10311901

18

Inleiding tot het Nederlandse Internationaal Privaatrecht Deze inleiding tot het Nederlandse internationaal privaatrecht is bestemd voor studenten en voor hen die zich snel op een bepaald onderwerp van ipr willen oriënteren. De nadruk in deze inleiding ligt op het conflictenrecht of verwijzingsrecht, maar ook de hoofdzaken van het internationaal bevoegdheidsrecht en het recht inzake de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse rechterlijke beslissingen worden behandeld. Het internationaal privaatrecht is geen rustig bezit. Het wordt gekenmerkt door snelle ontwikkelingen. Om het dynamische karakter van het internationaal privaatrecht tot zijn recht te laten komen, wordt in dit boek niet volstaan met een momentopname maar is getracht de stof zo veel mogelijk in zijn ontwikkeling te schetsen. Deze twaalfde druk is up-to-date gebracht met name met nieuwe Europese regelgeving, rechtspraak en literatuur.

Redactie:

L. Strikwerda

Druk:

11

ISBN:

9789013127003

Datum verschijning:

9 januari 2015

Aantal pagina’s:

356

Prijs:

€ 42,- (incl. btw)

www.kluwer.nl/shop in onze shop bestelt u zonder verzendkosten

Inhoud

1211

Prof. mr. T. Hartlief Goed nieuws of slecht nieuws?

Wetenschap 859

1212

Prof. dr. C.M.J. Ryngaert Prof. mr. F. Pennings Fundamentele arbeidsrechten en immuniteit De zaak tegen de Europese Octrooi Organisatie

Focus 860

1219

Mr. M.J. Kroon-van Zweeden Het afluisteren van advocaten door de AIVD Waar ligt de grens?

Praktijk 861

862-888 Rechtspraak 889 Boeken 890-899 Tijdschriften 900-904 Wetgeving 905-908 Nieuws 909 Universitair nieuws 910 Personalia 911 Agenda


VEILIGHEID werpen

INTERNATIONALE ORGANISATIES EN FUNDAMENTELE ARBEIDSRECHTEN

hun vruchten af, het aantal

• Afluisteren advocatuur door de AIVD • Rente in Europees consumentenrecht

ONGEVALLEN daalt en

P. 1208-1277 JAARGANG 90 8 MEI 2015

18

zal wellicht nog veel verder dalen. Tegelijkertijd groeit de OMVANG van de resterende CLAIMS Pagina 1211

1227

Mr. R.H.C. Jongeneel Meer dan de wettelijke rente, maar hoeveel meer?

Rubrieken

Onze investeringen in

10311901

Vooraf 858

1231 1255 1256 1264 1270 1273 1274 1275

Het Gerechtshof Den Haag heeft in de zaak tegen EOO, door de IMMUNITEIT van een internationale organisatie in een collectief-arbeidsrechtelijke zaak AF TE WIJZEN, een internationaal PRECEDENT Pagina 1218 geschapen

Het wettelijk kader voor DOORZOEKING van een SMARTPHONE voldoet niet aan de eisen van art. 8 EVRM; via een smartphone wordt niet alleen toegang verkregen tot verkeersgegevens, maar ook tot de INHOUD van communicatie en PRIVÉ-INFORMATIE

Pagina 1270 De minister kan er niet omheen dat het VERSCHONINGSRECHT zich tot een algemeen RECHTSBEGINSEL heeft ontwikkeld, dat ook betekenis heeft voor de I&V-diensten

Pagina 1225

De richtlijn vult die verplichting nader in door te preciseren dat die INFORMATIE de VERZEKERINGNEMER in staat moet stellen, de wezenlijke bestanddelen van de verbintenis daadwerkelijk te BEGRIJPEN

Pagina 1272 Het grote probleem is natuurlijk dat de MARKTRENTE in ieder INDIVIDUEEL geval anders is en alleen ACHTERAF vastgesteld kan worden en wel doordat de schadelijder deze AANTOONT Pagina 1228

Omslag: © Brain light / Alamy


Opgericht in 1925 Eerste redacteur J.C. van Oven

Citeerwijze NJB 2015/[publicatienr.], [afl.], [pag.]

abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Redacteuren Tom Barkhuysen, Ybo Buruma, Coen Drion

Redactiebureau Bezoekadres: Lange Voorhout 84,

Gebruik persoonsgegevens Wolters Kluwer legt de gege-

(vz.), Ton Hartlief, Corien (J.E.J.) Prins, Taru Spronken,

Den Haag, postadres: Postbus 30104, 2500 GC Den Haag,

vens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonne-

Peter J. Wattel

tel. (0172) 466399, e-mail [email protected]

ments-)overeenkomst. De gegevens kunnen door Wolters

Medewerkers Barend Barentsen, sociaal recht (sociale-

Internet www.njb.nl en www.wolterskluwer.nl

Kluwer, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt

zekerheidsrecht), Stefaan Van den Bogaert, Europees recht,

Secretaris, nieuws- en informatie-redacteur Else Lohman

om u te informeren over relevante producten en diensten.

Alex F.M. Brenninkmeijer, alternatieve geschillen-

Adjunct-secretaris Berber Goris

Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons

beslechting, Wibren van der Burg, rechtsfilosofie en

Vormgeving Colorscan bv, Den Haag, www.colorscan.nl.

opnemen.

rechtstheorie, G.J.M. Corstens, Europees strafrecht,

Uitgever Simon van der Linde

Media advies/advertentiedeelname Maarten Schuttél

Remy Chavannes, technologie en recht, Eric Daalder,

Uitgeverij Wolters Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer.

Capital Media Services

bestuursrecht, Caroline Forder, personen-, familie- en

Op alle uitgaven van Wolters Kluwer zijn de algemene

Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen

jeugdrecht, Janneke H. Gerards, rechten van de mens,

leveringsvoorwaarden van toepassing, zie www.woltersklu-

Tel. 024 - 360 77 10, [email protected]

Ivo Giesen, burgerlijke rechtsvordering en rechtspleging,

wer.nl.

ISSN 0165-0483 NJB verschijnt iedere vrijdag, in juli en

Aart Hendriks, gezondheidsrecht, Marc Hertogh, rechts-

Abonnementenadministratie, productinformatie Wolters

augustus driewekelijks. Hoewel aan de totstandkoming van

sociologie, P.F. van der Heijden, internationaal arbeidsrecht,

Kluwer Afdeling Klantenservice, www.wolterskluwer.nl/

deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de

C.J.H. Jansen, rechtsgeschiedenis, Piet Hein van Kempen,

klantenservice, tel. (0570) 673 555.

auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijk-

straf(proces)recht, Harm-Jan de Kluiver, ondernemings-

Abonnementsprijs (per jaar) Tijdschrift: € 322,51 (incl.

heid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch

recht, Willemien den Ouden, bestuursrecht, Stefan Sagel,

btw.). NJB Online: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 350

voor gevolgen hiervan. Voor zover het maken van kopieën

arbeidsrecht, Nico J. Schrijver, volkenrecht en het recht der

(excl. btw), extra gebruiker € 87,50 (excl. btw). Combina-

uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m

intern. organisaties, Ben Schueler, omgevingsrecht,

tieabonnement: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 350

16m Auteurswet jo. Besluit van 27 november 2002,

Thomas Spijkerboer, migratierecht, T.F.E. Tjong Tjin Tai,

(excl. btw). Prijs ieder volgende gebruiker € 84 (excl. btw).

Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde

verbintenissenrecht, F.M.J. Verstijlen, zakenrecht,

Bij dit abonnement ontvangt u 1 tijdschrift gratis en krijgt

vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te

Dirk J.G. Visser, auteursrecht en intellectuele eigendom,

u toegang tot NJB Online. Zie voor details: www.njb.nl (bij

Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB).

Inge C. van der Vlies, kunst en recht, Rein Wesseling,

abonneren). Studenten 50% korting. Losse nummers

mededingingsrecht, Reinout Wibier, financieel recht

€ 7,85. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment worden aangegaan voor de duur van minimaal één jaar

Auteursaanwijzingen Zie www.njb.nl. Het al dan niet op

vanaf de eerste levering, vooraf gefactureerd voor de vol-

verzoek van de redactie aanbieden van artikelen impliceert

ledige periode. Abonnementen kunnen schriftelijk tot drie

toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging

maanden voor de aanvang van het nieuwe abonnements-

t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.

jaar worden opgezegd; bij niet-tijdige opzegging wordt het

Wetgeving toezicht financiële Markten 2015 NU MET

GRATIS E-BOOK

& tis E-book Nu met gra zomer! ate na de gratis upd et en telefoon tabl -Actueel op

Onder redactie van: Prof. mr. drs. C.M. Grundmann-van de Krol Prof. mr. E.P.M. Joosen Mr. C.W.M. Lieverse

Bij dit boek ontvangt u gratis een code om de e-bookversie te downloaden. Als u het e-book heeft gedownload, ontvangt u bovendien een e-mail zodra de 1 juli- wijzigingen in de Wft en andere regelingen in de pocket verwerkt zijn. U kunt dan het volledig geactualiseerde e-book downloaden. Eenvoudiger kunt u niet bijblijven.

Ga voor meer informatie of bestellen naar www.wolterskluwer.nl/wtfm

In dit boek zijn weten regelgeving bijeengebracht die van belang zijn voor diegenen die zich in de praktijk of in hun studie bezighouden met het toezicht op de financiële markten. Wetgeving toezicht financiële markten bevat een zo compleet mogelijke verzameling van het per 1 januari 2015 geldende recht. In de pocket zijn onder andere opgenomen: Europese verordeningen, Europese toezichtregels, Wet op het financieel toezicht en de daar bij behorende uitvoeringsregelingen, toezichthouderregels en beleidsregels.

Inclusief: leeswijzer met toelichting op de Europese ontwikkelingen; schematisch overzicht van de hoofdstukken en afdelingen waaruit de Wft bestaat; alfabetisch overzicht van de daarbij behorende lagere regelgeving en beleidsregels.

Vooraf

858

Goed nieuws of slecht nieuws?

18

Goed nieuws toch: ‘Zelfrijdende auto dwingt verzekeraars tot nieuw verdienmodel. Met de komst van de zelfrijdende auto zullen verzekeraars op zoek moeten gaan naar een nieuw verdienmodel. (…) Dat concludeert Aon in zijn onderzoeksrapport ‘Aansprakelijkheidsrisico’s en verzekerbaarheid zelfrijdende auto’s’. (…) De verwachting is dat het aantal verkeersongevallen op termijn drastisch daalt doordat voertuigsoftware steeds meer rijfuncties van bestuurders overneemt. Als gevolg hiervan daalt naar verwachting ook het aantal schades met 90% en daarmee de premie-inkomsten voor verzekeraars’. Medio april verscheen dit (pers)bericht. Ik bleef hangen bij de voorspelling dat het aantal verkeersongevallen drastisch zal dalen. De verkeersveiligheid is de afgelopen decennia al sterk verbeterd. Dat kan op het conto van diverse ontwikkelingen worden geschreven: weginrichting (rotondes bijvoorbeeld), strengere regels (bijvoorbeeld met betrekking tot rijvaardigheid), handhaving, veiliger auto’s. Of ook de druk van het aansprakelijkheidsrecht een bijdrage heeft geleverd, is de vraag. ‘Motoring should pay its way’ werd wel naar voren geschoven als rechtvaardiging van een strenger regime van verkeersaansprakelijkheid. (Te) simpel weergegeven is de gedachte dat deze kostenallocatie ook positieve effecten aan het front van preventie zou hebben: (angst voor) aansprakelijkheid zou bestuurders tot zorgvuldiger gedrag aanleiding geven. Of het iets met ons op art. 185 Wegenverkeerswet en 6:162 BW gebaseerde verkeersaansprakelijkheidsrecht te maken heeft, blijft de vraag, maar feit is dat de veiligheid is verbeterd, dat het aantal ongevallen sterk is gedaald en in de toekomst wellicht onder invloed van technische ontwikkeling (robotisering) nog (veel verder) zal dalen. Het verbaast dan ook niet dat het aantal aansprakelijkheidsclaims is gedaald. Deze trend – verhoging van de veiligheid onder meer blijkend uit een daling van het aantal ongevallen en daarmee ook een daling van het aantal claims – is niet tot het verkeer en de verkeersongevallen beperkt. Tegelijkertijd echter, en dat lijkt slecht nieuws, is de omvang van de wel ingediende claims in dezelfde periode juist sterk gegroeid. Dat geldt onder meer de post buitengerechtelijke kosten, die aansprakelijkheidsverzekeraars een doorn in het oog is. De aansprakelijke persoon is ex art. 6:96 lid 2 BW verplicht deze door het slachtoffer gemaakte kosten voor zijn rekening te nemen, maar de in dat kader geldende dubbele redelijkheidstoets dwingt kennelijk onvoldoende tot kostenbeheersing. Verder is een niet onbelangrijke tendens dat, ongetwijfeld mede doordat de letselschade-branche zowel aan ‘halende’ als ‘betalende’ kant professioneler is geworden, steeds beter in beeld komt wat slachtoffers missen en nodig hebben. En we zien dat terug in het schadevergoedingsrecht. Vergelijk maar eens een vonnis uit 2015 waarin de (omvang van) de vergoeding van een letselschadeslachtoffer centraal staat met een uit 1985. Een wereld van verschil. Maar dit verklaart nog niet alles. Vergeten is de uitbreiding van het regres naar volksverzekeringen als AWBZ en Algemene Nabestaandenwet: deze kenden aanvankelijk geen regresrecht zodat ‘daders’ van deze voorzieningen profiteerden; de uitkeringen komen namelijk wel in mindering op de door hen aan de slachtoffers te betalen schadevergoeding (voordeelstoerekening). Om een idee te geven: introduc-

Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf

tie van regres in de volksverzekeringen onder de noemer ‘de vervuiler betaalt’ (zuivere kostenallocatie) leidde halverwege de jaren ’90 tot een verhoging van de WAM-premies met ca. 10%! Deze trend heeft zich voortgezet met een regresrecht voor de werkgever ter zake van reïntegratiekosten (art. 6:107a lid 3 BW) en met een regresrecht voor gemeenten in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015. En er komt nog meer bij. Zo zal het inmiddels aan de RvS voorgelegde wetsvoorstel affectieschade, dat voorziet in smartengeld voor naasten en nabestaanden, aanleiding geven tot een verhoging van ca. 2% van onze WAM-premies. Verder is in de lagere rechtspraak sprake van een behoorlijke verhoging van het smartengeldniveau. Diverse rechters nemen een verhoging van 10% aan, andere laten op een andere manier uitkomen dat de tot voor kort toegekende bedragen niet beantwoorden aan actuele maatschappelijke opvattingen.1 De jongste ontwikkeling betreft de rekenrente. Dit voor velen onbekende en voor anderen weinig opwindende thema is voor ons als premiebetalers wel degelijk van belang. Indien een letselschadeslachtoffer aanspraak maakt op een langer lopende schade bijvoorbeeld ter zake van inkomstenderving (verlies verdienvermogen), wordt het schadebedrag gekapitaliseerd en krijgt het slachtoffer een ‘som ineens’ waarmee ook zijn in de toekomst te lijden schade geacht wordt te zijn vergoed. Bij kapitalisatie wordt berekend wat nu weggezet moet worden om, rekening houdend met opbrengst, inflatie en sterftekans de benadeelde ieder jaar weer te compenseren. Daarbij hebben we heel lang een rendement van 6% en een inflatie van 3% aangehouden. De rekenrente is dan 3%. Omdat beide getallen inmiddels al enige tijd niet meer met onze werkelijkheid stroken, werd door slachtoffers steeds vaker gesteld dat de rekenrente omlaag moest. Het gevolg is dat het apart te zetten bedrag groeit en de aansprakelijkheidslast navenant toeneemt. Het heeft even geduurd, maar diverse rechters gaan nu overstag. Zij komen tot rekenrentes van 2 en zelfs 1.2 Dat is geen klein bier: zeker bij schades met een lange looptijd (en we worden steeds ouder, blijven langer werken en ook anderszins langer actief) scheelt dat een slok op een borrel. Ik veroordeel deze ontwikkelingen niet, integendeel. Met de actuele oorzaken van de groeiende omvang van de claims kan ik goed leven. Maar het is goed dat wij ons realiseren wat er gebeurt. Onze investeringen in veiligheid werpen hun vruchten af, het aantal ongevallen daalt en zal wellicht nog veel verder dalen. Tegelijkertijd groeit de omvang van de resterende claims. Niet vanuit een diepere gedachte zoals bijvoorbeeld dat een hogere schadevergoeding mogelijke ‘daders’ aanzet tot zorgvuldiger gedrag, maar door een combinatie van eigenlijk nogal autonome ontwikkelingen in maatschappij, wetgeving en rechtspraak. Is dat goed nieuws of slecht nieuws? Ton Hartlief 1. Hof Arnhem-Leeuwarden NJF 2014, 115, Rb. Oost-Brabant ECLI:NL:RBOBR:2014:4093, Rb. Noord-Holland ECLI:NL:RBNHO:2014:9243, Rb. Overijssel ECLI:NL:RBOVE:2014:7070 en ECLI:NL:RBOVE:2015:944. 2. Zie Rb. Midden-Nederland ECLI:NL:RBMNE:2014:4511, Rb. Noord-Holland ECLI:NL:RBNHO:2014:9243 en Hof Arnhem-Leeuwarden ECLI:NL:GHARL:2015:2350.

NEDERLANDS JURISTENBLAD – 08-05-2015 – AFL. 18

1211

Wetenschap

859

Fundamentele arbeidsrechten en immuniteit De zaak tegen de Europese Octrooi Organisatie

Cedric Ryngaert & Frans Pennings1

Het Gerechtshof Den Haag heeft in de zaak tegen EOO een internationaal precedent geschapen door de immuniteit van een internationale organisatie in een collectief-arbeidsrechtelijke zaak af te wijzen, en de vorderingen ten gronde ook toe te wijzen, op grond van het feit dat de betrokken organisatie fundamentele arbeidsrechten met voeten trad. Deze beslissing is belangrijk omdat zij de accountability van internationale organisaties verder institutionaliseert. Helaas liet Nederland zich ook op zijn smalst zien: de minister zegde de gerechtsdeurwaarder aan het vonnis niet uit te voeren omdat de organisatie volkenrechtelijke immuniteit van executie zou genieten. Deze aanzegging holt niet alleen de grondwettelijk bepaalde scheiding der machten uit, maar wordt ook niet verplicht door het volkenrecht: immuniteit van executie kan, net als immuniteit van rechtsmacht, slechts worden toegekend wanneer de organisatie fundamentele rechten afdoende beschermt.

Inleiding Op 17 februari 2015 verklaarde het Gerechtshof Den Haag zich in kort geding bevoegd om inhoudelijk te oordelen over een door twee vakbonden gebrachte claim tegen de Europese Octrooiorganisatie (EOO).2 Deze organisatie is belast met de uitvoering van het Europees Octrooiverdrag (EOV). De EOO is geen instelling van de Europese Unie; ook staten die geen lid zijn van de Europese Unie zijn lidstaat van de EOO. Het is derhalve een zelfstandige intergouvernementele organisatie, die een nevenvestiging in Rijswijk heeft. Het gerechtshof was van oordeel dat de EOO geen aanspraak kon maken op enige immuniteit van jurisdictie in deze zaak, in weerwil van de relevante bepalingen in het zetelakkoord tussen de organisatie en Nederland, omdat de vakbonden niet konden opkomen bij enig geschillenbeslechtingsorgaan.3 Het hof achtte vervolgens de beperkingen die de EOO had aangebracht aan vakbondsvorming en -communicatie, alsook aan het stakingsrecht, een schending van fundamentele collectieve arbeidsrechten. Het gebood de EOO de vakbonden onbelemmerde toegang tot het interne mailsysteem van de EOO te geven en hen toe te laten tot collectieve onderhandelingen, en verbood de organisatie de bepalingen van haar Dienstreglement die het recht op staking beperken, toe te passen. Uiteindelijk zegde de Minister van Justitie en Veiligheid de gerechtsdeurwaarder echter aan de beslissing van het gerechtshof niet uit te voeren, omdat

1212


uitvoering zou neerkomen op een schending van de volkenrechtelijk beschermde immuniteit van executie. Na een overzicht van (1.) de voorgeschiedenis van de beslissing van het Gerechtshof reflecteren wij in deze bijdrage kritisch op (2.) de niet-toekenning van de immuniteit van rechtsmacht aan de EOO op grond van het recht op toegang tot de rechter zoals neergelegd in artikel 6 EVRM; (3.) de toetsing van het gedrag van de EOO ten aanzien van collectieve actie aan de beginselen van het internationaal arbeidsrecht; en (4.) de aanzegging van de minister om de beslissing niet uit te voeren. Ons perspectief is enerzijds volkenrechtelijk (par. 2 en 4), anderzijds arbeidsrechtelijk (par. 3).

1. Voorgeschiedenis Het is niet de eerste keer dat de EOO voor de Nederlandse rechter wordt gedaagd met betrekking tot een arbeidsrechtelijk geschil en dat deze zich moet uitspreken over de immuniteit van rechtsmacht van de EOO. Eerder had een individuele werknemer, Bertrand, de EOO al gedagvaard. In deze zaak oordeelde de Hoge Raad in 2009 dat individuele arbeidsgeschillen betrekking hebben op de activiteiten van de organisatie; op basis van het criterium van de functionele noodzaak vallen zij daarom in beginsel onder de immuniteit van jurisdictie.4 De Hoge Raad stelde echter evenzeer dat deze immuniteit slechts gold voor zover de EOO voorzag in alternatieve procedures die rechtsbescher-

ming boden conform artikel 6 EVRM. Dit is een toepassing van een beginsel zoals dat in 1999 door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) werd neergelegd in de zaken Waite and Kennedy en Beer and Regan: de toelaatbaarheid van het toekennen van immuniteit van rechtsmacht aan een internationale organisatie is afhankelijk van de beschikbaarheid van een alternatief dat het recht van het individu op toegang tot de rechter effectief beschermt.5 De Hoge Raad was van oordeel dat deze rechtsbescherming inderdaad werd geboden omdat individuele werknemers van de EOO toegang hadden tot een jurisdictionele procedure voor het Ambtenarengerecht van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILOAT), ook al hadden zij geen recht op een openbare hoorzitting.6 Over collectieve arbeidsrechtelijke kwesties – tussen EOO en haar georganiseerde werknemers – heeft het Ambtenarengerecht noch enig ander internationaal geschillenbeslechtingsmechanisme echter rechtsmacht. Nadat de EOO het stakingsrecht beperkt had en collectieve onderhandelingen had geblokkeerd, was het daarom maar een kwestie van tijd voor de vakbonden van de EOOwerknemers (VEOB en SUEPO) een zaak voor de Nederlandse rechtbanken aanhangig zouden maken: in 2013 verzochten deze vakbonden, verwijzend naar onder meer artikel 6 EVRM, de Rechtbank Den Haag de EOO te gebieden de schendingen van het recht op het staken en het recht op collectief onderhandelen te beëindigen; zij voerden hiervoor een spoedeisend belang aan. Op 14 januari 2014 velde de Rechtbank Den Haag in kort geding een vonnis waarbij het de immuniteit van de EOO verwierp omdat aan de vakbonden geen alternatieve rechtsmiddelen ter beschikking stonden die hun recht op toegang tot de rechter in de zin van artikel 6 effectief garandeerden.7 Tegelijk stelde de rechtbank evenwel dat toewijzing van (een deel van) de vorderingen een versplintering van de Octrooiorganisatie tot gevolg zou kunnen hebben, in die zin dat in Nederland andere regelgeving moet worden toegepast dan in andere deelnemende lidstaten; volgens het hof zou daarom het wezen van de immuniteit worden aangetast, in strijd met de immuniteitsbepaling in het Verdrag inzake de verlening van Europese octrooien (artikel 8 EOV), die het functioneren van de Octrooiorganisatie als geheel waarborgt, met inbegrip van de toepassing van organisatiebrede en uniforme regelgeving.8 Het hof stelde vervolgens dat de vakbonden zich

In zijn arrest van 17 februari 2015 onderkende het Gerechtshof Den Haag de interne contradictie in de redenering van de Rechtbank Den Haag met hun vorderingen maar tot de centrale organisatie van de EOO moesten richten.9 De Rechtbank Den Haag verwierp derhalve eerst de immuniteit van de EOO op grond van onverenigbaarheid met artikel 6 EVRM, en vervolgens bevestigde zij deze toch op grond van het beginsel van de functionele noodzaak. De redenering van de rechtbank was weinig overtuigend, en de vakbonden stelden dan ook hoger beroep in bij het Gerechtshof Den Haag.

2. De immuniteit van rechtsmacht van EOO: een kritische lezing van het arrest van het Gerechtshof Den Haag In zijn arrest van 17 februari 2015 onderkende het Gerechtshof Den Haag de interne contradictie in de redenering van de Rechtbank Den Haag; het stelde dat de door de rechtbank gevreesde ‘versplintering’ niet beoogd was door de vakbonden, ook al zijn de maatregelen waartegen zij zich richtten voor de hele organisatie vastgesteld. Het hof leek hiermee het argument af te wijzen dat de absolute immuniteit, zoals die is neergelegd in artikel 3 van het Protocol inzake de voorrechten en immuniteiten van de EOO,10 functioneel noodzakelijk is voor de uitoefening van de bevoegdheden van een internationale organisatie zoals de EOO, althans voor zover er geen zaken voor rechtbanken in andere staten aanhangig zijn.11 Als de immuniteit van de EOO niet absoluut maar slechts relatief is, rijst de vraag uiteraard hoe relatief deze is, met name: onder welke omstandigheden kan de immuniteit van jurisdictie van de EOO toch verenigbaar zijn met het recht op toegang tot de rechter zoals gewaarborgd door artikel 6 van het EVRM. Deze verenigbaarheidstoets was in Nederland enigszins onder druk komen te staan in de zaak Mothers of Sre-

Auteurs

4. HR 23 oktober 2009,

vely their rights under [Article 6 of] the

de Verlening van Europese octrooien van 5

1. Prof. dr. C.M.J. Ryngaert en prof. mr. F.

ECLI:NL:PHR:2009:BI9632, r.o. 3.3

Convention.’).

oktober 1973, Trb. 1976, 101.

Pennings zijn resp. hoogleraar internatio-

(bekrachtiging van arrest Gerechtshof Den

6. De Hoge Raad oordeelde dat het niet

11. In casu had weliswaar een van de vak-

naal recht en sociaal recht aan de Universi-

Haag 28 september 2007,

gesteld of gebleken was dat het Gerecht

bonden een rechtszaak aangespannen in

teit Utrecht.

ECLI:NL:GHSGR:2007:BB5865).

gemotiveerde verzoeken om een openbare

Duitsland, maar het betrof een bodemzaak

5. EHRM, appl. nr. 26083/94 (Waite and

hoorzitting te houden, zou afwijzen – ook al

en geen kort geding. In geval beide rechts-

Noten

Kennedy vs. Duitsland); EHRM 18 februari

kwamen openbare hoorzittingen in de

zaken van dezelfde aard waren, zou een

2. Gerechtshof Den Haag 17 februari 2015,

1999, appl. nr. 28934/95 (Beer and Regan

praktijk nauwelijks voor. HR 23 oktober

van de zaken kunnen worden aangehou-

ECLI:NL:GHDHA:2015:255. De EOO heeft

vs. Duitsland, r.o. 68 (‘For the Court, a

2009, ECLI:NL:PHR:2009:BI9632, r.o. 3.5.

den. Vergelijk Gerechtshof Den Haag 2015,

haar hoofdvestiging in München.

material factor in determining whether

7. Rb. Den Haag 14 januari 2014,

(EOO), r.o. 4.5. Deze aanhouding vloeit

3. Art. 3 lid 1 Protocol inzake de Voorrech-

granting [the European Space Agency]

ECLI:NL:RBDHA:2014:420.

echter voort uit de doctrine van litispenden-

ten en Immuniteiten van de EOO; art. 8

immunity from German jurisdiction is per-

8. Ibid. r.o. 3.11.

tie eerder dan door het beginsel van de

Verdrag inzake de Verlening van Europese

missible under the Convention is whether

9. Ibid.

functionele noodzakelijkheid geïnformeerde

Octrooien, dit is het verdrag dat het EOO

the applicants had available to them reaso-

10. Protocol inzake Voorrechten en Immu-

immuniteit.

oprichtte.

nable alternative means to protect effecti-

niteiten behorende bij het Verdrag inzake


1213

Wetenschap

brenica. In deze zaak had het EHRM in 2013 de toekenning van immuniteit aan de Verenigde Naties gebillijkt, ook al had de VN niet in alternatieve rechtsbescherming voorzien. Niettemin was het van meet af aan duidelijk dat deze beslissing geen algemene draagwijdte had, maar slechts van toepassing was op de VN gezien haar bijzondere status als collectieve veiligheidsorganisatie.12 In een recente arbeidsrechtelijke immuniteitszaak met betrekking tot de EOO zelf (Klausecker vs. Duitsland, 2015), bevestigde het EHRM nogmaals het Waite and Kennedyvereiste dat internationale organisaties in beginsel in alternatieve rechtsbescherming moeten voorzien;13 in case had de EOO voldaan aan dit vereiste door de klager – een man die niet werd aangenomen omdat hij niet aan de fysieke werkvereisten voldeed – een arbitrageprocedure voor te stellen.14 Een en ander betekent echter niet dat de afwezigheid van alternatieve rechtsbescherming per se hoeft te leiden tot de verwerping van de immuniteit van de organisatie. In Waite and Kennedy bepaalde het EHRM immers dat de beschikbaarheid van een alternatief slechts een ‘material factor’ is.15 In die zin was het gerechtshof in onderhavige zaak van oordeel dat de afwezigheid van een alternatieve rechtsgang, in combinatie met de toekenning van immuniteit, niet ipso facto leidt tot een schending van artikel 6

1214


EVRM.16 Volgens het hof is een dergelijke schending slechts voorhanden in geval van ‘bijkomende omstandigheden’, in het bijzonder de stelselmatige en vergaande schending van de fundamentele beginselen van de democratische rechtsstaat.17 Deze restrictieve lezing van de bescherming die artikel 6 EVRM zou bieden, vindt evenwel geen steun in de rechtspraak van het EHRM. Uit Klausecker blijkt immers dat, althans in arbeidsrechtelijke zaken, de aanwezigheid van een alternatief beslissend is als de organisatie een beroep op immuniteit wil doen,18 zonder dat het EHRM in die zaak kwalitatieve eisen stelde aan de aard van de onderliggende schending die de organisatie beweerdelijk heeft gepleegd. In het licht van de accountability van internationale organisaties is het voorhanden zijn van een rechtsgang voor elk mogelijk dispuut tussen een individu of vereniging en een internationale organisatie overigens bijzonder wenselijk. Wat er ook van zij, het gerechtshof kwalificeerde de beweerde schendingen van het recht op staken en het recht op collectieve onderhandelingen inderdaad als schendingen van fundamentele rechten (zie ook verder – par. 3).19 Bovendien was, naar het oordeel van het hof, de door de EOO geboden rechtsbescherming met betrekking tot mogelijke schendingen van het recht op collectieve actie en onderhandelen ‘manifestly deficient’,

Het hof ontwaarde een normconflict tussen het Protocol aangaande de Voorrechten en Immuniteiten van de EOO en het EVRM, en was van oordeel dat het laatste instrument voorrang genoot omdat de procedure voor ILOAT is voorbehouden voor individuele werknemers (zie eerder),20 en omdat de EOO geen enkele eigen rechtsgang had voorzien om collectieve arbeidsrechten te garanderen.21 Het is daarbij niet geheel duidelijk of procedures die ‘deficient’, maar niet ‘manifestly deficient’ zijn, wel voldoen aan de vereisten van artikel 6 EVRM. De ‘manifestly deficient’ standaard vindt in ieder geval niet zijn oorsprong in de rechtspraak van het EHRM met betrekking tot de immuniteit van internationale organisaties, maar wel deze met betrekking tot de aansprakelijkheid van lidstaten voor de onrechtmatige daden van internationale organisaties.22 Bovendien hanteert het EHRM in die laatste jurisprudentielijn in de eerste plaats het vereiste van ‘equivalente bescherming’; de ‘manifestly deficient’ standaard wordt in beginsel slechts gebruikt om, zelfs indien de organisatie in het algemeen ‘equivalente’ bescherming biedt, de lidstaat aansprakelijk te stellen voor de handelingen van de organisatie wanneer de door de organisatie in een concreet geval geboden rechtsbescherming werkelijk ontoereikend is.23 Door de ‘manifestly deficient’ standaard op te waarderen, lijkt het hof te impliceren dat slechts in geval van ernstige tekortkomingen een schending van artikel 6 EVRM voorhanden is, terwijl de standaard van equivalentie toch vereist dat de door de voorgestelde procedures geboden rechtsbescherming, hoewel niet per se identiek aan deze geboden door nationale rechterlijke procedures, toch van een voldoende hoog niveau, en dus zeker niet deficiënt, hoort te zijn.24 Opnieuw, wat hiervan ook zij, het hof vond de door de EOO geboden – en vooral niet-geboden – rechtsbeschermingsprocedures met betrekking tot collectieve actie ‘manifestly deficient’, en achtte vervolgens het beroep op

immuniteit van de EOO met betrekking tot deze prima facie claims in afwezigheid van enige rechtsgang een disproportionele beperking van het in artikel 6 EVRM neergelegde recht op toegang tot de rechter.25 Interessant hierbij is dat het hof een normconflict ontwaarde tussen het Protocol aangaande de Voorrechten en Immuniteiten van de EOO en het EVRM, en van oordeel was dat het laatste instrument voorrang genoot.26 In het midden blijft evenwel op welke grond het EVRM precies voorrang zou hebben op het Protocol. Beide instrumenten zijn immers verdragen waardoor Nederland gebonden is, en is er geen principiële hiërarchie tussen verdragen onderling. Door deze hiërarchie toch te poneren – mensenrechtenverdragen kunnen bepalingen van andere verdragen buiten werking stellen – creëert het gerechtshof de indruk dat Nederland een internationale onrechtmatige daad heeft begaan door het voornoemde Protocol te sluiten, of althans in stand te houden. Het is in die context wellicht beter te spreken over het ‘balanceren van normen’,27 waarbij artikel 6 EVRM, en met name de interpretatie die het EHRM eraan heeft gegeven, de draagwijdte van artikel 3 van het Protocol informeert.28

3. De zaak in het licht van het internationaal arbeidsrecht Nadat het gerechtshof de immuniteit van de EOO had afgewezen, wees het een aantal vorderingen van de vakbonden toe. Terwijl de bonden hun vorderingen gebaseerd hadden op diverse internationale verdragen, noemde het Hof deze – op een uitzondering na (zie hierna) – niet in zijn bespreking. Toch is die verwijzing naar internationale verdragen en principes zinvol, aangezien zij niet enkel als

12. EHRM 11 juni 2013, appl. nr. 65542/12

aspect, the Court therefore considers it deci-

niet ‘manifestly deficient’ is, ook al biedt het

in Domestic Courts, OUP, 1576 BE 2009,

(Mothers of Srebrenica vs. Netherlands),

sive whether the applicant had available to

slechts relatief beperkte rechtsbescherming.

r.o. 30 en 32, waarin het Hof aangeeft dat

r.o. 152, 154.

him reasonable alternative means to protect

In een extreme interpretatie voldoet zelfs

de toepassing van artikel 6 EVRM in immu-

13. EHRM, 6 januari 2015, appl. nr. 415/07

effectively his rights under the Convention.’).

het loutere bestaan van een geschillenbe-

niteitszaken tegen internationale organisa-

(Klausecker vs. Germany), r.o. 64.

19. Gerechtshof Den Haag 2015, (EOO),

slechtingsmechanisme aan de door waar-

ties neerkomt op het balanceren van twee

14. Ibid., r.o. 76.

r.o. 3.7 en 3.10.

borgen van artikel 6 EVRM, onafgezien van

normen, en dat België geen onrechtmatige

15. EHRM, (Waite and Kennedy), r.o. 68.

20. Ibid., r.o. 3.8.

de precieze procedures die dit mechanisme

daad heeft begaan door toe te treden tot

16. Het Hof baseert zich daarbij op r.o. 164

21. Ibid. r.o. 3.9.

hanteert. Zie overigens voor een bijzondere

het instrument dat in immuniteit voorziet

van EHRM 2013, (Mothers of Srebrenica),

22. EHRM 30 juni 2005, appl. nr. 45036/98

‘light touch’-toets van de verenigbaarheid

(het zetelakkoord).

(Gerechtshof Den Haag 2015, (EOO), r.o.

(Bosphorus vs. Ireland) van. Het Hof citeert

van de procedures voor het Appeals Board

28. Inspiratie kan worden gezocht bij art.

3.4), hoewel deze overweging van het

deze zaak ook in r.o. 3.6.

voor werknemers van de NAVO met artikel

31(3)(c) van het Weens Verdragenverdrag

EHRM klaarblijkelijk slechts betrekking had

23. EHRM, (Bosphorus), r.o. 155-156.

6 EVRM: EHRM 5 maart 2013, appl. nr.

(1969), dat bepaalt dat bij de uitlegging van

op de bijzondere positie van de Verenigde

24. Dit is geenszins een academische dis-

39619/06, (Chapman vs. Belgium), (enkel

een verdrag rekening moet worden gehou-

Naties.

cussie. Men kan zich voorstellen dat een

beschikbaar in het Frans).

den met ‘iedere ter zake dienende regel van


internationale organisatie, anders dan de


het volkenrecht die op de betrekkingen

r.o. 3.10.

EOO, die helemaal geen rechtsingang voor-

r.o. 3.10.

tussen de partijen kan worden toegepast’.

18. EHRM, (Klausecker), para. 69 (‘Having

zag, toch een rudimentair geschillenbe-

26. Ibid. r.o. 3.11.

In die zin moet bij de uitlegging van art. 3

regard to the importance in a democratic

slechtingssysteem met betrekking tot collec-

27. Zie in die zin Hof van Cassatie (België),

Protocol aangaande de Voorrechten en

society of the right to a fair trial, of which

tieve actieclaims ter beschikking stelt. Het is

case nr. C07 0407F (Lutchmaya vs. General

Immuniteiten van de EOO rekening worden

the right of access to court is an essential

goed mogelijk dat een dergelijk systeem

Secretariat of the ACP), International Law

gehouden met art. 6 EVRM.


1215

Wetenschap

materiële toetssteen met betrekking tot het optreden van de EOO fungeren, maar ook een extra argument kunnen zijn om het beroep op immuniteit af te wijzen (zie eerder - par. 2). Een belangrijke bron is de door de Internationale Arbeidsorganisatie tijdens de conferentie op 18 juni 1998 aangenomen Declaration on Fundamental Principles and Rights at Work, waarin is bepaald dat alle lidstaten, ook als ze niet de betreffende conventies hebben geratificeerd, een verplichting hebben om te goeder trouw en in overeenstemming met de constitutie van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) de principes met betrekking tot fundamentele rechten die voorwerp zijn van die verdragen te respecteren, te bevorderen en te realiseren, waaronder vrijheid van vereniging en de daadwerkelijke erkenning van het recht op collectief onderhandelen (onze cursivering).29 Dat betekent dat het recht op vakbondsorganisatie een zeer fundamenteel recht is, waaraan geen ILO-lidstaat zich kan onttrekken. Ook de staten die de EOO hebben opgericht zijn derhalve gebonden aan deze principes en daarmee ook de door hen opgerichte intergouvernementele organisaties. Gezien het fundamentele karakter van het betrokken recht, is het niet toelaatbaar dat de EOO zich op haar immuniteit beroept. Met hun eerste vordering wensten de vakbonden weer in staat te worden gesteld onbelemmerd gebruik te maken van interne e-mailfaciliteiten, zodat ze konden communiceren met EOO-werknemers in verband met vakbondsgerelateerde onderwerpen. De Verklaring over fundamentele rechten, die uitgewerkt is in Verdragen 87 en 98, verlangt dus vrijheid van vereniging en de daadwerkelijke erkenning van het recht op collectief onderhandelen. Daarnaast vormt ook artikel 11 van het EVRM een fundamenteel recht; dit artikel bepaalt het recht op vereniging en het recht om vakbonden op te richten. Deze beginselen en bepalingen geven derhalve het recht aan bonden om hun werk te doen, waaronder communicatie met leden en niet-leden, aangezien zonder deze mogelijkheid de vrijheid van vakvereniging illusoir wordt. Het hof noemt deze bepalingen echter niet, maar overweegt in overeenstemming ermee wel dat het in de aard van de werkzaamheden van de vakbonden ligt dat zij kritiek mogen uiten op

Het recht op vakbondsorganisatie is een zeer fundamenteel recht, waaraan geen ILO-lidstaat zich kan onttrekken (de vertegenwoordigers van) werkgevers, ook via de interne communicatiekanalen.30 Een aantal andere vorderingen had betrekking op het stakingsrecht. De eerste was gericht op artikel 30a van het Dienstreglement van de EOO. Dit reglement geeft weliswaar alle werknemers het recht te staken, maar definieert staking als een onderbreking van het werk gedurende

1216


een bepaalde periode gerelateerd aan de arbeidsvoorwaarden. Het reglement bepaalt dat de President van de vestiging verdere bepalingen en voorwaarden mag neerleggen voor de toepassing van dit artikel, en deze moeten onder andere de maximumduur bepalen van de staking. De vraag rees of deze voorwaarden verenigbaar zijn met het stakingsrecht. Dit stakingsrecht is, wat betreft de Raad van Europa, neergelegd in artikel 6 lid 4 Europees Sociaal Handvest (ESH). Aan de rechten van dit Handvest kunnen behalve in de in het Handvest vermelde situaties alleen beperkingen worden opgelegd welke bij de wet zijn voorgeschreven en in een democratische samenleving noodzakelijk zijn voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen en voor de bescherming van de openbare orde, de nationale veiligheid, de volksgezondheid of de goede zeden (Artikel G ESH). De bepaling dat de President de duur van de staking mag bepalen gaat veel verder dan artikel G toelaat. Ook het hof is, zonder naar deze bepaling te verwijzen, van oordeel dat ten onrechte een staking waarvan de duur niet vooraf bekend is of bekend gemaakt is, onmogelijk wordt gemaakt.31 De mogelijkheid om een staking te houden waarvan de duur niet vooraf bepaald is, is immers een essentieel onderdeel van het recht op staking. Anders valt een belangrijk effect weg van dit machtsmiddel. De definitie in het Dienstreglement heeft het ook over onderbreking van het werk en daar waren de bonden, aldus het hof, eveneens terecht tegen opgekomen. Het hof is van mening dat inderdaad ook andere vormen van actie mogelijk zijn, zoals langzaamaanacties.32 Artikel 6 ESH heeft het over collectieve acties, waaronder stakingen, dus ons lijkt dit standpunt juist. Ook vorderden de vakbonden dat de bepaling in het Dienstreglement dat acties betrekking moeten hebben op arbeidsvoorwaarden onrechtmatig zou worden verklaard. Het recht op collectieve acties is immers niet per definitie beperkt tot arbeidsvoorwaarden van werknemers. Het zou bijvoorbeeld ook om toelating van een bond tot onderhandelingen kunnen betreffen, veiliger werkomstandigheden, meer medezeggenschap of tegen ontslag van medewerkers kunnen gaan. Dat valt ook onder artikel 6 lid 4 ESH, dat het immers heeft over collectieve acties bij belangengeschillen. Dat wordt onderscheiden van politieke geschillen; belangengeschillen zijn echter niet beperkt tot arbeidsvoorwaarden.33 Ten slotte werd de vordering toegewezen om de bonden toe te laten tot de onderhandelingen en de EOO te verplichten overleg te voeren over nieuwe collectieve onderhandelingen. Hier verwijst het hof wel naar een internationale bepaling, het al genoemde artikel 11 EVRM, en met name naar het Demir-arrest van het EHRM, waarin het EHRM oordeelde dat ‘having regard to the developments in labour law, both international and national, and to the practice of Contracting States in such matters, the right to bargain collectively with the employer has, in principle, become one of the essential elements of the “right to form and to join trade unions for the protection of [one’s] interests” set forth in Article 11 of the Convention, it being understood that States remain free to organise their system so as, if appropriate, to grant special status to representative trade unions’.34 Daarmee kunnen ook ambtenaren niet worden uitgesloten van dit recht. In het bestek van dit artikel kunnen we maar kort op

de relevante normen ingaan. Toch wordt hieruit duidelijk dat de aangehaalde normen fundamentele beginselen zijn, die door de lidstaten die betrokken zijn bij de EOO moeten worden onderschreven, en daarmee ook door de door hen opgerichte organisaties. De EOO moet ze dan ook toepassen in haar werkzaamheden. Gezien het fundamentele karakter van deze rechten kan de EOO bovendien geen beroep doen op haar immuniteit om zich niet ten gronde te hoeven verdedigen met betrekking tot tegen haar aangebrachte vorderingen.

4. De aanzegging van de minister – immuniteit van executie Het arrest van het gerechtshof lijkt uiteindelijk evenwel neer te komen op een Pyrrusoverwinning voor de vakbonden. Bij brief van 19 februari 2015 stelde de EOO het

Het arrest van het Gerechtshof lijkt uiteindelijk neer te komen op een Pyrrusoverwinning voor de vakbonden Ministerie van Buitenlandse Zaken in kennis van de betekening van het arrest met bevel tot executie. Hierop zegde de Minister van Veiligheid en Justitie, op 23 februari 2015, de gerechtsdeurwaarder aan dat, op grond van artikel 3a lid 2 en 5 van de Gerechtsdeurwaarderswet, de betekening als de in de betekening aangekondigde executiemaatregelen, strijdig zijn met de volkenrechtelijke verplichtingen van de Nederlandse Staat en dat uitvoering daarvan moet worden geweigerd.35 Dit artikel bepaalt dat de minister een gerechtsdeurwaarder kan aanzeggen dat een ambtshandeling die hem is opgedragen, dan wel door hem reeds is verricht, in strijd is met de volkenrechtelijke verplichtingen van de Staat. Ten gevolge van deze aanzegging is de gerechtsdeurwaarder niet bevoegd tot het verrichten van de ambtshandeling. Voor zover deze reeds is verricht, is ze nietig. De volkenrechtelijke verplichtingen betreffen in dezen de immuniteit van executie van de EOO. Op basis van artikel 1 van het Protocol inzake voorrechten en

immuniteiten van de EOO genieten de kantoorruimten van de Europese Octrooiorganisatie in alle aangesloten verdragsstaten onschendbaarheid, en op basis van artikel 3 lid 2 kunnen eigendommen en activa van de Organisatie niet worden bloot gesteld aan vordering, inbeslagneming, onteigening of beslaglegging. Artikel 3a Gerechtsdeurwaarderswet in combinatie met het voornoemde Protocol stelt de minister in staat vonnissen en arresten van de Nederlandse hoven en rechtbanken niet te laten uitvoeren, voor zover zij zijn gewezen tegen internationaal beschermde personen of entiteiten, zoals internationale organisaties (bijvoorbeeld EOO), Staten, of diplomaten. Wat internationale organisaties betreft, heeft het Gerechtshof Den Haag deze praktijk bevestigd in een beslissing uit 2007 met betrekking tot de Organisatie voor het Verbod van Chemische Wapens (OPCW).36 In deze beslissing impliceerde het gerechtshof dat de loutere betekening van een vonnis aangaande de doorbetaling van loon strijdig is met beginsel van immuniteit van executie zoals neergelegd in artikel 4 lid 2 van het tussen Nederland en de OPCW gesloten zetelverdrag. Het Hof stelde hierbij dat de immuniteit van executie in beginsel los staat van een eventuele immuniteit van jurisdictie,37 en dat de immuniteit van executie waarborgt ‘dat het gebruik van de goederen en bezittingen van de OPCW ongehinderd door enige executiemaatregel kan plaatsvinden’.38 A fortiori valt te stellen dat het opleggen van een dwangsom strijdig is met het beginsel van de immuniteit van executie, des te meer omdat een dwangsom zonder verdere rechterlijke toetsing ten uitvoer kan worden gelegd, zoals het Gerechtshof Den Haag in 2011 besliste in een andere zaak tegen EOO.39 Gezien de verschillende aard en doelstelling van de immuniteit van jurisdictie en executie – wat overigens ook wordt bevestigd in het recht van de staatsimmuniteit40 – is het derhalve mogelijk dat een internationale organisatie geen immuniteit van jurisdictie en toch wel immuniteit van executie geniet. Zeker in het recht van de staatsimmuniteit kan het voorvallen dat een staat, in het licht van de vele uitzonderingen op het beginsel van de immuniteit van rechtsmacht,41 geen immuniteit van rechtsmacht geniet, maar toch immuniteit van executie, omdat de bestemming van de beslagen vorderingen of goederen publiek is.42 Aangezien er minder uitzonderingen op de immuniteit van rechtsmacht van internationale organisaties voorhanden zijn, zijn er relatief weinig vonnissen en arresten gewezen tegen internationale orga-

29. Art. 2 van de ILO Declaration on Fun-

r.o. 154.

40. Vergelijk delen 2-3 met deel 4 van de

41. Zie voor het beginsel art. 5 van het

damental Principles and Rights at Work,

35. Ministerie van Veiligheid en Justitie,

United Nations Convention on Jurisdictional

VN-Verdrag (eerder noot 40), en voor de

aangenomen tijdens de Internationale

Directoraat-Generaal Rechtspleging en

Immunities of States and Their Property,

uitzonderingen deel 3.

Arbeidsconferentie tijdens zijn 86e bijeen-

Rechtshandhaving, Directie Juridische en

New York, 2 december 2004, UN Doc.

42. Zie voor een recente zaak voor de Rb.

komst, Geneve 18 juni 1998 (www.ilo.org).

Operationele Aangelegenheden, Aanzeg-

A/59/508. Hoewel dit verdrag nog niet in

Amsterdam 9 september 2014,

30. Gerechtshof Den Haag, (EOO), 2015,

ging ex artikel 3a, lid 2, Gerechtsdeurwaar-

werking is getreden, wordt ervan uitgegaan

ECLI:NL:RBAMS:2014:6028, waarbij de

r.o. 5.3.

derswet, 23 februari 2015.

dat het grotendeels het geldende gewoonte-

rechtbank, met betrekking tot een executie-

31. Gerechtshof Den Haag, r.o. 5.7.

36. Gerechtshof Den Haag 15 maart 2007,

recht weerspiegelt. Zie voor een uitgebreide

procedure tegen Irak, vaststelt dat op ‘dit

32. Gerechtshof Den Haag, r.o. 5.8.

ECLI:NL:GHSGR:2007:BA2778.

commentaar: R. O’Keefe, C.J. Tams & A.

moment niet met enige mate van zekerheid

33. Zie ook HR 30 mei 1986, NJ 1986/688,

37. Ibid. r.o. 4.

Tzanakopoulos (red.), The United Nations

[kan] worden vastgesteld welk deel van de

(NS-arrest).

38. Ibid. r.o. 6.

Convention on Jurisdictional Immunities of

beslagen vorderingen een publieke en welk

34. EHRM 12 november 2008, appl. nr

39. Gerechtshof Den Haag 21 juni 2011,

States and Their Properties, A Commentary,

deel een niet-publieke bestemming heeft’

34503/97, (Demi rand Baykara vs. Turkey),

ECLI:NL:GHSGR:2011:BR0188.

Oxford University Press, 2013.

(r.o. 4.13).


1217

Wetenschap

nisaties die voor executie in aanmerking komen.43 Wanneer executie wordt overwogen, zal in beginsel slechts daadwerkelijk tot uitvoering kunnen worden overgegaan als dit voorzien is in het zetelakkoord tussen Nederland en de betreffende organisatie; wat de EOO betreft is dit voor zover de internationale organisatie uitdrukkelijk afstand heeft gedaan van haar immuniteit, voor zover het gaat om een civiele rechtsvordering ter zake van ongevallen met motorvoertuigen, of voor zover de een scheidsrechterlijke uitspraak ten uitvoer wordt gelegd.44 De vraag rijst evenwel of de in het zetelakkoord bepaalde lijst van uitzonderingen exhaustief is, dan wel of de immuniteit van executie ook getoetst kan worden aan artikel 6 EVRM. Wat de EOO betreft heeft het Gerechtshof Den Haag per slot van rekening de vrij absoluut verwoorde immuniteit van rechtsmacht van de organisatie, zoals bepaald in artikel 3 van het Protocol inzake Voorrechten en Immuniteiten van de EOO (dit is hetzelfde artikel dat ook voorziet in de immuniteit van executie), getoetst aan artikel 6 EVRM. Er valt veel voor te zeggen dat de dynamische interpretatie van artikel 3 van het Protocol – een interpretatie in het licht van latere evoluties inzake de toepassing van artikel 6 EVRM op het niveau van het EHRM – ook geldt voor de immuniteit van executie. Het Belgische Hof van Cassatie bijvoorbeeld besliste in 2009, in een arbeidsrechtelijke zaak tegen de ACP (een internationale organisatie van Afrikaanse, Caraïbische en Stille Zuidzee-Staten) dat artikel 6 EVRM ook van toepassing is op executieprocedures, en hief vervolgens de immuniteit van de organisatie op omdat zij geen alternatieve executieprocedure voorzag die het recht op een rechtsmiddel van de klager zou beschermen.45 Er anders over beslissen holt immers de effectieve bescherming die artikel 6 EVRM biedt uit, en maakt het mogelijk dat rechterlijke beslissingen die de immuniteit van een internationale organisatie verwerpen, dode letter blijven. Vanuit zowel een nationaal als internationaal rechtsstatelijk standpunt zou een dergelijke uitkomst ongewenst zijn. Artikel 3a lid 7 van de Gerechtsdeurwaarderswet bepaalt dat de voorzieningenrechter de gevolgen van de aanzegging kan opheffen. Wanneer hij, in de EOO-zaak of

enige toekomstige zaak, de aanzegging van de minister toetst in het licht van het volkenrecht, is het aangewezen dat deze rechterlijke toetsing niet slechts de bepalingen van het zetelverdrag betreft, maar ook artikel 6 EVRM. In de praktijk zou dit ertoe moeten leiden dat het vonnis of arrest van de rechter die de immuniteit van rechtsmacht van de internationale organisatie afwijst, ook zal moeten worden uitgevoerd, tenzij de organisatie een alternatieve vorm van executie voorstelt die niettemin een equivalente rechtsbescherming biedt. Er valt niet meteen in te zien welke executievorm EOO kan voorstellen die anders is dan de vorm bepaald in het arrest van het Gerechtshof Den Haag (het geven van onbelemmerde toegang tot het interne mailsysteem van de EOO, de toelating tot collectieve onderhandelingen, en het verbod op toepassing van de bepalingen van het Dienstreglement die het recht op staking beperken), en die toch recht doet aan de internationale arbeidsrechtelijke verplichtingen die op haar rusten.

5. Afsluitende opmerkingen Het Gerechtshof Den Haag heeft in de zaak tegen EOO een internationaal precedent geschapen door de immuniteit van een internationale organisatie in een collectiefarbeidsrechtelijke zaak af te wijzen, en de vorderingen ten gronde ook toe te wijzen, op grond van het feit dat de betrokken organisatie fundamentele arbeidsrechten met voeten trad. Deze beslissing is belangrijk omdat zij de accountability van internationale organisaties verder institutionaliseert. Helaas liet Nederland zich ook op zijn smalst zien: de minister zegde de gerechtsdeurwaarder aan het vonnis niet uit te voeren omdat de organisatie volkenrechtelijke immuniteit van executie zou genieten. Deze aanzegging is betreurenswaardig. Zij holt niet alleen de grondwettelijk bepaalde scheiding der machten uit, maar wordt ook niet verplicht door het volkenrecht, anders dan wat de minister beweert: immuniteit van executie kan, net als immuniteit van rechtsmacht, slechts worden toegekend wanneer de organisatie fundamentele rechten afdoende beschermt.

43. Zie echter tussenvonnis Rb. Den Haag

onmiskenbaar bijdraagt aan de vervulling

44. Zie art. 3 lid 1 (a-c) Protocol inzake

Ryngaert & P. Schmitt, ‘Comment Western

15 februari 2010,

van de aan de organisatie specifiek opgedra-

voorrechten en immuniteiten van de Euro-

European Union v. Siedler; General Secreta-

ECLI:NL:RBSGR:2010:BL4892, die in een

gen taken, en dus dat immuniteit van juris-

pese Octrooiorganisatie.

riat of the ACP Group v. Lutchmaya; Gene-

aanbestedingszaak de immuniteit van juris-

dictie niet functioneel noodzakelijk is. Het

45. Hof van Cassatie (België), case nr C07

ral Secretariat of the ACP Group v. B.D.’,

dictie van de EOO verwerpt met betrekking

Gerechtshof Den Haag achtte de dwangsom

0407F (Lutchmaya vs. General Secretariat

American Journal of International Law, vol.

tot een door de EOO gerunde cateringfacili-

die de rechtbank had opgelegd aan EOO

of the ACP), International Law in Domestic

105, nr. 3, juli 2011, p. 560-567.

teit, op grond van de overweging dat een

echter in strijd met de immuniteit van execu-

Courts, OUP, 1576 BE 2009, r.o. 26-27

cateringfaciliteit voor werknemers niet

tie van de organisatie (zie hoger noot 39).

(m.nt. C. Ryngaert). Zie ook J. Wouters, C.

1218


Focus

860

Het afluisteren van advocaten door de AIVD Waar ligt de grens?

Merel Kroon-van Zweeden1

De AIVD heeft gesprekken tussen derden en advocaten afgeluisterd en uitgewerkt, ook wanneer deze evident niet relevant waren voor enig onderzoek van de AIVD. Dit werd onlangs bekend, nadat advocatenkantoor Prakken d’Oliveira een klacht had ingediend bij de Minister van BZK. Dit roept niet alleen de vraag op of de AIVD voldoende rekening houdt met het verschoningsrecht van advocaten, maar ook welke waarborgen noodzakelijk zijn voor een betere bescherming tegen schending van het verschoningsrecht door de AIVD. In deze bijdrage worden deze vragen en het bijbehorende juridisch kader verkend, en worden enkele minimum waarborgen opgeworpen die noodzakelijk zijn ter bescherming van de communicatie van verschoningsgerechtigden.

1. Inleiding In december werd bekend dat de Algemene Inlichtingenen Veiligheidsdienst (AIVD) telefoongesprekken tussen derden en een Amsterdams advocatenkantoor, Prakken d’Oliveira, heeft afgeluisterd en uitgewerkt, ook wanneer de gesprekken evident niet relevant waren voor enig onderzoek van de AIVD. Het kantoor had een klacht ingediend bij de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) waarin het zijn vermoeden uitte te worden afgeluisterd door de AIVD. Het kantoor stelde enerzijds dat de procedure bij de AIVD voor het afluisteren en uitwerken van gesprekken van advocaten met onvoldoende waarborgen is omkleed, anderzijds dat de AIVD onrechtmatig dan wel onbehoorlijk handelt door de advocaten van Prakken d’Oliveira af te luisteren. De minister liet de Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) de klacht onderzoeken. De CTIVD houdt toezicht op de rechtmatigheid van de taakuitvoering van de AIVD en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD),2 daarnaast fungeert zij als klachtadviescommissie.3 Wanneer de betrokken minister een klacht in behandeling neemt schakelt hij de CTIVD in, die vervolgens de behandeling van de klacht ter hand neemt. De CTIVD beoordeelt of de

gedraging waarover geklaagd wordt behoorlijk is, en adviseert de minister ter zake. De minister beslist of hij dit advies overneemt. In de zaak Prakken d’Oliveira nam de minister het advies van de CTIVD over, en verklaarde de klacht gedeeltelijk gegrond.4 De minister maakte daarbij, overeenkomstig het advies van de CTIVD, onderscheid tussen direct en indirect tappen: – Bij direct tappen wordt een telefoontap of een internettap rechtstreeks ingezet op de advocaat. Het afluisteren is in dit geval gericht op de advocaat. – Bij indirect tappen wordt de tap ingezet op een persoon die in contact blijkt te staan met een advocaat. Indien de AIVD onderschepte telecommunicatie tussen deze persoon en de advocaat uitwerkt, is sprake van indirect tappen. Het afluisteren is in dit geval niet gericht op de advocaat, maar gesprekken met een advocaat komen toevallig over de lijn. In het strafrecht wordt dit ook wel ‘bijvangst’ genoemd. De minister oordeelde dat de AIVD voldoende (interne) waarborgen hanteert bij het direct tappen van advocaten, maar onvoldoende bij het indirect tappen. Daarnaast verklaarde de minister de klacht onge-

Auteur

sie van Toezicht betreffende de Inlichtin-

Noten

Awb.

1. Mr. M.J. Kroon-van Zweeden is werk-

gen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD). Dit

2. Par. 6.2, Wiv 2002.

4. Kamerstukken II 2014/15, 30977, 107

zaam als senior onderzoeker bij de Commis-

artikel is op persoonlijke titel geschreven.

3. Art. 83 lid 3 Wiv 2002 jo. art. 9:15 lid 4

(bijlage).


1219

Focus

grond dat de AIVD onrechtmatig dan wel onbehoorlijk heeft gehandeld door de advocaten van Prakken d’Oliveira direct te tappen. Dit kan betekenen dat de advocaten niet zijn afgeluisterd, of dat zij wel zijn afgeluisterd maar dat dit op rechtmatige gronden is gebeurd. De minister gaat hier in zijn brief niet op in. De klacht over het indirect tappen, verklaarde de minister gedeeltelijk gegrond. Hoewel de AIVD sinds 2007 zorgvuldiger omgaat met het uitwerken van gesprekken tussen derden en advocaten, zijn er gedurende enkele jaren toch gesprekken uitgewerkt die evident niet relevant waren voor enig onderzoek van de AIVD. Deze laatste constatering heeft een maatschappelijke en juridische discussie teweeg gebracht: Wordt het verschoningsrecht van advocaten door de AIVD wel voldoende gerespecteerd? Welke waarborgen zijn daarvoor nodig? Is het invoeren van een rechterlijke toets voorafgaand aan het afluisteren van advocaten de oplossing? Is de invoering van een systeem van nummerherkenning à la strafrecht wenselijk? Dit artikel gaat in op het juridische kader ten aanzien van het verschoningsrecht en de huidige werkwijzen van de AIVD bij het afluisteren van gesprekken van en met advocaten. De suggesties die vanuit de advocatuur zijn gedaan voor de invoering van een rechterlijke toets en een systeem van nummerherkenning worden verkend, en enkele voorstellen worden gedaan voor de minimumwaarborgen die noodzakelijk zijn ter bescherming van vertrouwelijke communicatie van advocaten.

2. Wettelijk kader De AIVD is gehouden aan de Wet op de inlichtingenen veiligheidsdiensten (Wiv 2002). Deze wet schrijft onder andere voor welke bijzondere bevoegdheden de AIVD mag inzetten, onder welke omstandigheden en jegens welke personen. De wet bevat geen specifieke waarborgen voor verschoningsgerechtigden: er wordt geen onderscheid gemaakt tussen verschoningsgerechtigden en niet-verschoningsgerechtigden. In het strafrecht, het civiele en het bestuursrecht, en door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), wordt dit onderscheid wel gemaakt. 2.1. Verschoningsrecht in het strafrecht Aan de geheimhoudingsplicht van advocaten (en enkele andere beroepen) is een verschoningsrecht verbonden.5 Het verschoningsrecht heeft in het strafrecht in de eerste plaats betekenis bij het afleggen van een getuigenverklaring (artikel 218 Wetboek van Stafvordering). Daarnaast heeft het verschoningsrecht betekenis bij de inzet van bevoegdheden en dwangmiddelen door de overheid.6 Uit vaste jurisprudentie van de Hoge Raad blijkt dat de rechter de erkenning van het verschoningsrecht gezocht heeft ‘(...) in een in Nederland geldend algemeen rechtsbeginsel dat met zich meebrengt dat bij zodanige vertrouwenspersonen het maatschappelijk belang dat de waarheid aan het licht komt, moet wijken voor het maatschappelijk belang dat een ieder zich vrijelijk en zonder vrees voor openbaarmaking van het besprokene om bijstand en advies tot hen moet kunnen wenden’.7 Wil er sprake zijn van verschoningsrecht, dan moet volgens de Hoge Raad voldaan zijn aan twee criteria: 1. de informatie dient aan de beroepsbeoefenaar in zijn speci-

1220


fieke functie ter beschikking te zijn gesteld; 2. de informatie dient hem te zijn toevertrouwd.8 Het begrip ‘toevertrouwd’ dient weliswaar ruim te worden uitgelegd, maar de jurisprudentie biedt weinig duidelijkheid over de vraag wanneer informatie concreet als toevertrouwd dient te worden beschouwd.9 De Hoge Raad maakt in ieder geval geen onderscheid tussen vertrouwelijke en minder vertrouwelijke informatie. 10 In het strafrecht wordt geen onderscheid gemaakt tussen contacten van advocaten met cliënten, en tussen contacten van advocaten met niet-cliënten. Ook hetgeen waarvan de verschoningsgerechtigde door mededelingen van een derde of door observaties of door berichten van collegae kennis neemt, vormt object van het verschoningsrecht.11 Kortom, de Hoge Raad hanteert een ruime interpretatie van het begrip verschoningsrecht. Toch is het verschoningsrecht niet absoluut. Uit jurisprudentie blijkt dat er zeer uitzonderlijke omstandigheden denkbaar zijn waarin het belang dat de waarheid aan het licht komt moet prevaleren boven het verschoningsrecht, bijvoorbeeld wanneer de verschoningsgerechtigde zelf verdachte is van een ernstig strafbaar feit.12 2.2. Verschoningsrecht volgens het EHRM Ook het EHRM beschouwt verschoningsgerechtigden als een bijzondere categorie personen. In de uitspraak Campbell vs. het Verenigd Koninkrijk stelde het Hof dat het contact tussen een ieder die een advocaat raadpleegt en de advocaat zelf geprivilegieerd is.13 Dit werd onder andere herhaald in de uitspraak Aalmoes e.a. vs. Nederland.14 Ten aanzien van het medische verschoningsrecht oordeelde het Hof in Z. vs. Finland dat het belang de vertrouwelijkheid van medische gegevens te beschermen zwaar weegt in de afweging of een beperking van het verschoningsrecht proportioneel is.15 In alle drie de uitspraken laat het EHRM echter nadrukkelijk ruimte inbreuk te maken op het verschoningsrecht. In Campbell vs. het Verenigd Koninkrijk stelde het Hof dat brieven tussen de gedetineerde en zijn advocaat gelezen mogen worden indien ernstige vermoedens bestaan dat misbruik wordt gemaakt van dit privilege doordat de inhoud van de brief een gevaar vormt voor de veiligheid van de instelling of voor derden, of op andere wijze een delictueel karakter vertoont.16 In Aalmoes e.a. vs. Nederland oordeelde het Hof dat wanneer sprake is van een adequaat toezichtssysteem – bij voorkeur door een rechter – inbreuk op de vertrouwelijke communicatie van advocaten is toegestaan.17 Ten aanzien van het medische verschoningsrecht in Z. vs. Finland stelde het Hof: ‘At the same time, the Court accepts that the interests of a patient and the community as a whole in protecting confidentiality of medical data may be outweighed by the interest in investigation and prosecution of crime and in the publicity of court proceedings.’18 In een recente uitspraak werd een gedetineerde de mogelijkheid ontnomen om vertrouwelijke gesprekken met zijn advocaten te voeren. Het Hof oordeelde dat het de overheid was toegestaan om ‘legitimate restrictions’ op te leggen aan gedetineerden veroordeeld voor terroristische activiteiten voor zover strikt noodzakelijk om de maatschappij te beschermen tegen geweld.19

3. Verschoningsrecht en de AIVD 3.1. Inlichtingenwerk versus opsporingsonderzoek Blijkens een rapport van de CTIVD (2006) stelt de AIVD zich op het standpunt dat de regels, die gelden voor het strafvorderlijk traject met betrekking tot verschoningsgerechtigden, niet onverkort van toepassing zijn op de AIVD. De ratio van deze regels is naar het oordeel van de AIVD dat iemand vrijelijk met een verschoningsgerechtigde moet kunnen communiceren, zonder dat deze communicatie later in een gerechtelijke procedure tegen

hem of haar gebruikt kan worden. De AIVD stelt niet tot taak te hebben informatie te vergaren die gebruikt kan worden in een gerechtelijke procedure. Zijn kerntaak bestaat uit het tijdig waarschuwen van de organen die bevoegd zijn tot het nemen van maatregelen tegen mogelijke bedreigingen van de nationale veiligheid. Om deze reden acht de AIVD zich in beginsel niet gebonden aan de regels die in het opsporingsonderzoek gelden. In haar rapport onderschreef de Commissie dat de regels uit het strafrecht niet onverkort van toepassing zijn op de AIVD. Zij benadrukte echter dat het onderwerp van

5. Regel 6 van de Gedragsregels 1992,

8. Zie o.a. F.A.W. Bannier, N.A.M.E.C.

procesrecht, 7e druk, Deventer: Kluwer

(Campbell vs. Verenigd Koninkrijk), par. 49.

raadpleegbaar via de website van de NOvA,

Fanoy, J.M. Tempelaar, W.L.J.M. Duijst,

2011, p. 113.

Zie ook A. Hendriks, ‘Straatsburg sauveert

www.advocatenorde.nl. Schending van het

A.P.H. Meijers, Beroepsgeheim en verscho-

12. HR 10 december 2013, nr. 13/00595,

schertsvertoning recht op verschoning’,

verschoningsrecht is ingevolge art. 272

ningsrecht, Handboek voor de advocaat,

NJ 2014/93, m.nt. F. Vellinga-Schoostra.

NJCM-Bulletin, 1997, nr. 6, p. 712-733.

Wetboek van Strafrecht strafbaar gesteld.

medisch hulpverlener, notaris en geestelij-

13. EHRM 25 maart 1992, nr. 13590/88

17. EHRM 25 november 2004, nr.

6. Zie de Aanwijzing toepassing opsporings-

ke, Den Haag: Sdu 2008.

(Campbell vs. Verenigd Koninkrijk), par. 46.

16269/02 (Aalmoes e.a. vs. Nederland),

bevoegdheden en dwangmiddelen tegen

9. NJ 2014/92, m.nt. F. Vellinga-Schootstra.

14. EHRM 25 november 2004, nr.

p. 25.

advocaten van de Minister van Veiligheid

10. HR 1 maart 1984,

16269/02 (Aalmoes e.a. vs. Nederland),

18. EHRM 25 februari 1997, nr. 22009/93

en Justitie van 7 maart 2011, Stcrt. 2011,

ECLI:NL:HR:1985:AC9066, NJ 1985/173,

p. 25.

(Z vs. Finland), par. 97.

4981.

r.o. 3.4, tweede alinea.

15. EHRM 25 februari 1997, nr. 22009/93

19. EHRM 18 maart 2014, appl. nrs.

7. HR 1 maart 1984,

11. HR 21 april 1913, NJ 1913, p. 958. Zie

(Z. vs. Finland), par. 95-96.

24069/03, 197/04, 6201/06 en 10464/07,

ECLI:NL:HR:1985:AC9066, NJ 1985/173.

ook G.J.M. Corstens, Het Nederlands straf-

16. EHRM 25 maart 1992, nr. 13590/88

(Öcalan vs. Turkije (nr. 2)), par. 135.


1221

Focus

Hoewel de AIVD geen informatie verzamelt met het vooropgezette doel deze te gebruiken in gerechtelijke procedures, kan de verzamelde informatie daar in de praktijk wel degelijk in belanden groot belang is voor de AIVD nu het vrije contact tussen individuen en advocaten een belangrijk beginsel is van een democratische rechtsorde.20 Hoewel de AIVD geen informatie verzamelt met het vooropgezette doel deze te gebruiken in gerechtelijke procedures, kan de verzamelde informatie in de praktijk wel degelijk in gerechtelijke procedures belanden.21 De AIVD verstrekt immers inlichtingen aan instanties die vervolgens gebruikt kunnen worden als grondslag voor een besluit (bijvoorbeeld het uitzetten van een vreemdeling) of als bewijs in een strafproces.22 Om deze reden zou ook de AIVD het verschoningsrecht in acht moeten nemen, en gelden de argumenten van de Hoge Raad in het strafrecht net zo goed voor de AIVD. Daarnaast is duidelijk dat zowel in het nationaal als in het Europees recht het verschoningsrecht als een algemeen rechtsbeginsel wordt beschouwd, waar de overheid rekening mee dient te houden. Uitgangspunt daarbij is dat eenieder erop moet kunnen vertrouwen dat communicatie tussen hem en een verschoningsgerechtigde gewaarborgd is, voor zover hij deze communicatie aan de verschoningsgerechtigde in diens hoedanigheid heeft toevertrouwd. Gelet op dit algemene rechtsbeginsel mag ook van de AIVD worden verwacht dat rekening wordt gehouden met de bijzondere status van advocaten. 3.2. Praktijk AIVD In de praktijk blijkt overigens dat de AIVD wel degelijk oog heeft voor de bijzondere positie van advocaten (en andere verschoningsgerechtigden).23 In het eerder genoemde rapport uit 2006 constateerde de CTIVD dat de AIVD zich bewust is van de bijzondere aard van de communicatie tussen targets24 en verschoningsgerechtigden en om deze reden in intern beleid de eis heeft gesteld dat communicatie van verschoningsgerechtigden slechts mag worden uitgewerkt wanneer dat strikt noodzakelijk is voor een goede taakuitvoering van de dienst.25 Ook in haar onderzoek naar aanleiding van de klacht van Prakken d’Oliveira, constateerde de CTIVD dat de AIVD in algemene zin terughoudend is bij de inzet van bijzondere bevoegdheden tegen advocaten (bij direct tappen). Ten aanzien van het uitwerken van gesprekken bij indirect tappen lijkt de dienst zich eveneens bewust van de bijzondere status van advocaten, zo bleek uit het klachtonderzoek van de CTIVD. 3.3. Beleid AIVD Niet alleen is de AIVD zich bewust van het verschoningsrecht van advocaten, de AIVD heeft ook intern nadere regels opgesteld voor het direct tappen van advocaten. In 2007 heeft de AIVD beleid geschreven dat voorschrijft dat in de schriftelijke motivering van de inzet van bijzondere bevoegdheden expliciet aandacht dient te worden besteed

1222


aan het feit dat het verschoningsrecht in het geding is. De minister dient er telkens expliciet op gewezen te worden dat een tap op een verschoningsgerechtigde wordt gezet, en hij dient iedere maand (in plaats van de gebruikelijke drie maanden) opnieuw toestemming te geven voor de betreffende tap.26 De minister vindt daarmee, samen met de CTIVD, dat de procedure ten aanzien van het direct tappen bij de AIVD met voldoende waarborgen is omkleed.27 Ten aanzien van het indirect tappen ligt dit anders. Sinds de invoering van het beleid voor het direct tappen in 2007 is het aantal uitgewerkte gesprekken bij indirect tappen weliswaar zeer sterk afgenomen, maar er bestaat geen (schriftelijk) beleid hiervoor. Op dit punt is de klacht van Prakken d’Oliveira door de minister dan ook gegrond verklaard: de procedure ten aanzien van het indirect tappen bij de AIVD is met onvoldoende waarborgen omkleed.28 Prakken d’Oliveira heeft aangegeven geschrokken te zijn van de informatie die door de minister bekend is gemaakt, en blijft van mening dat het verschoningsrecht van advocaten door de AIVD onvoldoende wordt gerespecteerd.29 De vraag rijst in hoeverre (aanvullende) waarborgen nodig zijn om de vertrouwelijke communicatie van verschoningsgerechtigden in voldoende mate tegen het afluisteren door inlichtingenen veiligheidsdiensten (I&Vdiensten) te beschermen.

4. Door de advocatuur voorgestelde waarborgen 4.1. Onafhankelijke toets vooraf Prakken d’Oliveira en de NOvA pleiten voor de betrokkenheid van een rechter. Zij menen dat de AIVD alleen advocaten mag afluisteren indien een rechter daarvoor vooraf toestemming heeft gegeven.30 Recentelijk is door de regering een vergelijkbaar voorstel gedaan voor de inzet van bijzondere bevoegdheden tegen journalisten. De journalist komt een zogenoemd beperkt verschoningsrecht toe, namelijk voor zover dat betrekking heeft op het recht van een journalist om zijn bronnen te beschermen tegen openbaarmaking. Op 17 april 2014 diende het kabinet een wetsvoorstel in dat een onafhankelijke bindende toets voorschrijft voorafgaand aan de inzet van bijzondere bevoegdheden jegens journalisten waar die bevoegdheden zijn gericht op het achterhalen van hun bronnen.31 Het doel van dit wetsartikel is de bescherming van journalistieke bronnen, niet zozeer de bescherming van de journalisten als bijzondere categorie personen. Dit is dan ook minder vergaand dan waarvoor Prakken d’Oliveira en de NOvA lijken te pleiten: toestemming van een rechter voorafgaande aan iedere tap op een advocaat, ongeacht het doel van die tap.

De minister liet onlangs weten geen noodzaak te zien tot het invoeren van een rechterlijke toets ten aanzien van advocaten. De AIVD heeft immers in intern beleid aanvullende waarborgen vastgelegd ten aanzien van de inzet van bijzondere bevoegdheden jegens verschoningsgerechtigden, en gebleken is dat de dienst in algemene zin terughoudend is bij de inzet.32 Het vastleggen van waarborgen in intern beleid is één manier om de communicatie tussen advocaten en derden te beschermen, maar zal nooit een vervanging kunnen zijn van het externe toezicht door een rechter. Gelet op het grote belang dat wordt toegekend aan de bescherming van communicatie van advocaten, is de gedachte een rechterlijke toets in te voeren voor het tappen van advocaten geen onlogische. Zeker nu voorgesteld is de rechter ook te betrekken bij de inzet van bijzondere bevoegdheden tegen journalisten. De vraag is dan wel onder welke omstandigheden een dergelijke toets vereist zou moeten zijn. Bij iedere voorgenomen tap op een advocaat? In die gevallen waarin de advocaat geen target van de dienst is? Of ook wanneer de advocaat wel target is? Overigens hoeft een toets vooraf niet noodzakelijkerwijs belegd te worden bij een rechter. In België bepaalt de wet dat voor de inzet van iedere ‘specifieke of uitzonderlijke inlichtingenmethode’33 vooraf toestemming dient te worden gevraagd aan de bestuurlijke Commissie. De bestuurlijke Commissie, bestaande uit magistraten, is de Belgische toezichtscommissie die als taak heeft controle uit te oefenen op de specifieke en uitzonderlijke inlichtingenmethoden van de I&V-diensten. Het betreft een onafhankelijk orgaan, wiens adviezen bindend zijn. In Nederland geeft de minister vooraf toestemming voor de inzet van telefoon- en internettaps.34 Daarnaast houdt de CTIVD achteraf niet-bindend toezicht op de rechtmatigheid van de uitvoering van de Wiv 2002.35 Deze wet kent vooralsnog geen systeem waarbij vooraf door een onafhankelijk orgaan toestemming gegeven wordt voor de inzet van bijzondere bevoegdheden, behalve indien de I&V-diensten brieven willen openen. In dat geval is toestemming van de rechter vereist.36 De vraag of voor alle bijzondere inlichtingenmiddelen – ongeacht tegen wie de bevoegdheid wordt ingezet – vooraf dan wel achteraf toestemming zou moeten worden

gegeven door een onafhankelijk orgaan, wordt hier buiten beschouwing gelaten. Voor het afluisteren van verschoningsgerechtigden is een dergelijke eis echter het overwegen waard. Hiermee komt het belang van het verschoningsrecht beter tot uiting dan nu het geval is. Het verplicht stellen van een onafhankelijke bindende toets voorafgaand aan de inzet van een tap op een advocaat vormt een waarborg tegen het onnodig direct tappen van advocaten. Hiermee wordt echter niet voorkomen dat de AIVD gesprekken tussen derden en advocaten

Het vastleggen van waarborgen in intern beleid is één manier om de communicatie tussen advocaten en derden te beschermen, maar zal nooit een vervanging kunnen zijn van het externe toezicht door een rechter onderschept in die gevallen dat de tap is ingezet op een derde (indirect tappen). Het ligt meer voor de hand een gespecialiseerd orgaan te betrekken bij deze situaties (zoals de bestuurlijke Commissie in België), dan een rechter. Het is immers de vraag of een rechter de onderschepte communicatie altijd goed in de context van een complex inlichtingenonderzoek kan plaatsen. 4.2. Systeem van nummerherkenning Prakken d’Oliveira heeft in zijn klachtbrief de minister verzocht een systeem van nummerherkenning in te voeren, zoals dat ook geldt voor politie en justitie.37 Door middel van dit systeem worden gesprekken tussen een verdachte en een advocaat geblokkeerd.38 De verkeersgege-

20. CTIVD toezichtsrapport nr. 6, Kamer-

schoningsrecht van advocaten. De voorge-

(bijlage).

32. Aanhangsel Handelingen II 2014/15,

stukken II 2005/06, 29924, 9 (bijlage),

stelde waarborgen zouden echter ook van

27. Kamerstukken II 2014/15, 30977, 107

1493.

par. 5.2.

toepassing kunnen zijn op communicatie

(bijlage).

33. Dit komt grotendeels overeen met de

21. De Minister van BZK stelt overigens dat

van andere verschoningsgerechtigden.

28. Kamerstukken II 2014/15, 30977, 107

bijzondere bevoegdheden uit de Nederland-

gegevens verkregen uit de inzet van de

24. Een target is een persoon of organisatie

(bijlage).

se Wiv 2002.

bijzondere bevoegdheden tegen een ver-

waar de AIVD onderzoek naar verricht (art.

29. Prakken d’Oliveira, ‘AIVD luistert advo-

34. Art. 25 lid 2 Wiv 2002. Dit geldt niet

schoningsgerechtigde ‘in de regel’ niet in

13 Wiv 2002).

caten Prakken d’Oliveira af’, www.prakken-

voor de inzet van alle bijzondere bevoegd-

een ambtsbericht aan het Openbaar Minis-

25. CTIVD toezichtsrapport nr. 6, Kamer-

doliveira.nl/nl/nieuws, (bericht d.d. 18

heden (zie bijv. art. 21 en 28 Wiv 2002).

terie zullen worden opgenomen. Zie Aan-

stukken II 2005/06, 29924, 9 (bijlage),

december 2014).

35. Art. 64 Wiv 2002.

hangsel Handelingen II 2014/15, 1493.

paragraaf 5.2. Voor andere CTIVD toe-

30. Prakken d’Oliveira, ‘AIVD luistert advo-

36. Art. 23 Wiv 2002.

22. Voor informatie over het verstrekken

zichtsrapporten ten aanzien van verscho-

caten Prakken d’Oliveira af’, www.prakken-

37. Kamerstukken II 2014/15, 30977, 107

van informatie door de AIVD aan andere

ningsgerechtigden, zie nr. 10, Kamerstuk-

doliveira.nl/nl/nieuws, (bericht d.d. 18

(bijlage).

instanties, zie de CTIVD toezichtsrapporten

ken II 2006/07, 29876, 19 (bijlage), par. 8

december 2014) en Advocatenblad.nl,

38. Verordening op de nummerherkenning

nr. 9a, Kamerstukken II 2005/06, 29924, 3

en 9, 19, Kamerstukken II 2008/09, 29924,

‘NOvA: rechter moet afluisteren IVD vooraf

van de NOvA van 1 april 2011 Stcrt. 2011,

(bijlage), en 29, Kamerstukken II 2011/12,

29 (bijlage, par. 8) en 40, Kamerstukken II

toetsen’, www.advocatenblad.nl, (nieuws-

6728.

29924, 72 (bijlage).

2014/15, 29924, 116 (bijlage), par. 10.

bericht d.d. 12 februari 2015).

23. In dit artikel ligt de nadruk op het ver-

26. Kamerstukken II 2014/15, 30977, 107

31. Kamerstukken II 2014/15, 34027, 5.


1223

Focus

vens van alle te tappen gesprekken worden automatisch langs het filter geleid, waarbij het filter de nummers waar de verdachte mee belt aan de geheimhoudnummers toetst, doorgegeven door de advocaten zelf. Zodra communicatie met een geheimhoudnummer wordt herkend, staakt het tapsysteem de opname van de bijbehorende gesprekken automatisch. Indien de verkeersgegevens pas na enige tijd over de tap komen, vernietigt het systeem de reeds opgenomen communicatie automatisch. Voor de goede orde, het systeem van nummerherkenning is niet van toepassing op de situatie dat een verschoningsgerechtigde zelf getapt wordt (direct tappen), en dus verdachte is van een ernstig strafbaar feit. Daarvoor geldt een ander regime. Het systeem blokkeert alleen gesprekken op het moment dat een verdachte belt met een geheimhoudnummer (indirect tappen), niet andersom. De kerntaak van de I&V-diensten is het verzamelen van inlichtingen ter bescherming van de nationale veiligheid.39 Om deze taak te vervullen hebben de diensten vergaande bevoegdheden toegekend gekregen, meer nog dan opsporingsdiensten. Een ernstige dreiging kan immers grote gevolgen hebben voor de gehele samenleving (denk bijvoorbeeld aan een terroristische aanslag).

Zoals ook het EHRM stelt, zijn er situaties denkbaar waarin het belang van de nationale veiligheid moet prevaleren boven het belang van het verschoningsrecht Met de invoering van een systeem van nummerherkenning wordt op voorhand ieder gesprek tussen een target en een advocaat geblokkeerd. Hiermee wordt het de I&V-diensten onmogelijk gemaakt alle noodzakelijke gegevens te verzamelen ter bescherming van de nationale veiligheid. Zoals ook het EHRM stelt, zijn er situaties denkbaar waarin het belang van de nationale veiligheid moet prevaleren boven het belang van het verschoningsrecht.40 Met een dergelijk systeem wordt echter in het geheel geen weging meer gemaakt tussen deze twee belangen. Daarnaast bestaat het risico dat een systeem van nummerherkenning targets de mogelijkheid geeft te communiceren over concrete plannen geheel buiten het zicht van de I&V-diensten. Gelet op potentiële risico’s die dit met zich meebrengt en de wettelijke taak die de beide I&V-diensten hebben te vervullen, is het zeer de vraag of dit wenselijk is.

5. Minimum waarborgen Behalve de twee suggesties vanuit de advocatuur voor het invoeren van een rechterlijke toets en een systeem van nummerherkenning, vloeien uit het verschoningsrecht als algemeen rechtsbeginsel en de rechtspraak van het EHRM

1224


een aantal minimum waarborgen voort. Deze worden hier besproken. 5.1. Verzwaarde proportionaliteitstoets Omdat de Wiv 2002 geen onderscheid maakt tussen verschoningsgerechtigden en niet-verschoningsgerechtigden, is er ook geen expliciete verzwaarde rechtmatigheidstoets van toepassing wanneer de I&V-diensten communicatie tussen advocaten en derden willen afluisteren. In België is een dergelijke verzwaarde toets wel ingevoerd: de wet bepaalt dat specifieke of uitzonderlijke inlichtingenmethoden enkel mogen worden ingezet tegen advocaten indien de I&V-diensten ernstige aanwijzingen hebben dat de advocaat actief meewerkt of heeft meegewerkt aan het ontstaan of aan de ontwikkeling van een potentiële dreiging.41 In Duitsland stelt de wet (kort gezegd) dat in het bijzonder aandacht moet worden besteed aan de proportionaliteit van het onderscheppen van communicatie van advocaten. Daarbij moet rekening gehouden worden met ‘the public interest in the duties performed by such a person and the interest in keeping secret the facts which are entrusted to or become known to said person’.42 Ook in het Nederlandse strafrecht is een verzwaarde toets van toepassing: alleen wanneer de verschoningsgerechtigde zelf verdachte is van een ernstig strafbaar feit, mag zijn verschoningsrecht ingeperkt worden. Gelet op het belang dat aan het verschoningsrecht gehecht wordt, lijkt een verzwaarde toets onmisbaar. De CTIVD heeft deze aanvullende bescherming, binnen het huidige wettelijke kader, gezocht in een verzwaarde proportionaliteitstoets.43 Ingevolge de Wiv 2002 dient iedere inzet van een bijzondere bevoegdheid noodzakelijk, proportioneel en subsidiair te zijn.44 Ten aanzien van de proportionaliteitstoets zal telkens het belang van een goede taakuitvoering door de dienst afgezet moeten worden tegen het recht van betrokkene op privacy. Bij de inzet van een bijzondere bevoegdheid tegen een verschoningsgerechtigde zou, bovenop deze reguliere toets, het belang van de goede taakuitvoering door de dienst expliciet afgezet dienen te worden tegen het verschoningsrecht dat ingeperkt wordt. Er dient dan sprake te zijn van concrete aanwijzingen dat er een direct gevaar voor de nationale veiligheid is.45 Alleen in die gevallen mag een advocaat rechtstreeks getapt worden (direct tappen). Dit geldt net zo goed voor het indirect tappen. Ieder telefoongesprek met een advocaat dat bij de AIVD binnenkomt via een tap op een derde moet deze verzwaarde proportionaliteitstoets kunnen doorstaan. Alleen wanneer het belang van een goede taakuitvoering door de dienst zwaarder weegt dan de aan het verschoningsrecht verbonden belangen, zou een gesprek uitgewerkt mogen worden. 5.2. Verzwaarde interne procedures Bij direct tappen wordt in de schriftelijke aanvraag voor het inzetten van een tap, gemotiveerd waarom de inbreuk bij de verschoningsgerechtigde gerechtvaardigd is. Deze aanvraag wordt voorgelegd aan de minister, die zijn goedkeuring moet geven. Bij indirect tappen ziet de motivering van de aanvraag niet op het verschoningsrecht, omdat de persoon tegen wie de bijzondere bevoegdheid gericht is zelf geen verschoningsgerechtig-

de is. De waarborg die volgens het huidige systeem gelegen is in de uitgebreidere ministeriële toets, ontbreekt bij het indirect tappen en zou derhalve op andere wijze moeten worden ingevuld. Een goed intern controlesysteem bij de dienst is daartoe noodzakelijk. Zoals gesteld, dient bij ieder gesprek tussen een tar-

Ieder telefoongesprek met een advocaat dat bij de AIVD binnenkomt via een tap op een derde moet deze verzwaarde proportionaliteitstoets kunnen doorstaan get en een advocaat dat door de AIVD wordt onderschept, de vraag gesteld te worden of hieruit concrete aanwijzingen blijken dat er een direct gevaar voor de nationale veiligheid is. Het ligt voor de hand deze afweging niet op het niveau van de medewerker te beleggen die de gesprekken uitluistert en uitwerkt, maar op een hoger niveau. Het gevolg is wel dat het gesprek eerst uitgewerkt zal moeten worden, waarna bijvoorbeeld een teamhoofd bepaalt of het gesprek bewaard mag worden of terstond vernietigd wordt. Het verdient aanbeveling de afwegingen en de goedkeuring van het teamhoofd te registreren, opdat zowel intern als extern (door de CTIVD) nagegaan kan worden of de gesprekken op juiste gronden bewaard zijn gebleven. Waar de AIVD tegenaan kan lopen, is dat niet altijd duidelijk zal zijn wanneer sprake is van een gesprek tussen een target en een advocaat. Een variant op het strafrechtelijk systeem van nummerherkenning zou hier een oplossing voor kunnen bieden. Aan de hand van de telefoonnummers van advocaten die geregistreerd staan bij de Nationale politie (ten behoeve van het systeem van nummerherkenning), zou het systeem van de AIVD zo ingericht kunnen worden dat medewerkers gewaarschuwd worden wanneer een target met een van deze nummers belt. Met dit alerteringssysteem is de betrokken medewerker zich direct bewust van de mogelijke aard van het gesprek, en zal hij dit kunnen en moeten betrekken bij de afweging het gesprek uit te werken of niet. Het zal dan

tevens direct helder zijn dat de betreffende gesprekken voorgelegd dienen te worden aan (bijvoorbeeld) het teamhoofd. 5.3. Toezicht achteraf Sinds 2010 voert de CTIVD jaarlijks een onderzoek uit naar de inzet van de afluisterbevoegdheid van de AIVD. Zij bekijkt hiervoor alle aanvragen om toestemming voor de inzet van telefoontaps die door de AIVD aan de minister worden voorgelegd. De CTIVD besteedt hierbij onder andere aandacht aan de inzet op verschoningsgerechtigden.46 Het gaat hier echter enkel om de taps die rechtstreeks op de verschoningsgerechtigden worden ingezet, het direct tappen. De CTIVD bekijkt niet structureel alle uitgewerkte gesprekken die gevoerd zijn tussen een getapte persoon en een advocaat, dat wil zeggen bij indirect tappen. Om de bescherming van verschoningsgerechtigden bij indirect tappen met betere waarborgen te omkleden, zou de AIVD de CTIVD actief kunnen informeren telkens wanneer een gesprek tussen een derde en een verschoningsgerechtigde is uitgewerkt. Het zou dan weliswaar toezicht achteraf betreffen, maar wel toezicht dat extern belegd is bij een onafhankelijk orgaan, en niet enkel intern bij de AIVD.

6. Tot slot In zijn reactie op de klacht van Prakken d’Oliveira schrijft de Minister van BZK: ‘Ik constateer dat de AIVD zich terughoudend opstelt bij het uitwerken van gesprekken bij het indirect tappen in het geval van wat in het strafrecht verschoningsgerechtigden worden genoemd.’47 Het laatste deel van deze zin wekt de indruk dat de I&V-diensten het begrip verschoningsrecht niet kennen. Strikt genomen is dit correct: het verschoningsrecht wordt in de Wiv 2002 niet genoemd. Toch kan de minister er niet omheen dat het verschoningsrecht zich tot een algemeen rechtsbeginsel heeft ontwikkeld, dat ook betekenis heeft voor de I&V-diensten. Door het advies van de CTIVD inzake de klacht van Prakken d’Oliveira over te nemen, lijkt de minister dit te ondersteunen. Nu de huidige Wiv 2002 herzien wordt, is dit een uitgelezen kans het verschoningsrecht een welverdiende plek toe te kennen in deze wet. Er zijn vervolgens verschillende waarborgen denkbaar die de communicatie tussen derden en advocaten (beter) kunnen beschermen. Vanuit de advocatuur is de suggestie gedaan een rechter vooraf toestemming te laten geven voor de inzet van een tap op een advocaat. Door een zwaardere toestemmingseis op te leggen voor het tappen van verschoningsgerechtigden wordt het belang van de vertrouwelijke communicatie sterker benadrukt dan nu het geval is. Deze

39. Art. 6, 7 Wiv 2002.

munications (Article 10 Act). Voor een

parent legal framework, p. 94 e.v., raad-

op www.ctivd.nl.

40. EHRM 18 maart 2014, appl. nrs.

Engelse vertaling van deze wet, zie L. Gies,

pleegbaar op www.gov.uk/government/

46. Zie o.a. CTIVD toezichtsrapport nr. 40,

24069/03, 197/04, 6201/06 en 10464/07,

German Laws governing Parliamentary

publications.

Kamerstukken II 2014/15, 29924, 116

(Öcalan vs. Turkije (nr. 2)), par. 135.

Control of Intelligence Activities, Berlin:

43. Kamerstukken II 2014/15, 30977, 107

(bijlage).

41. Art. 2 §2 Wet houdende regeling van

Deutscher Bundestag 2010. Voor de Britse

(bijlage).

47. Kamerstukken II 2014/15, 30977, 107

de inlichtingenen veiligheidsdienst (Bel-

werkwijze en de visie van de ‘Intelligence

44. Art. 18, 32 Wiv2002.

(bijlage).

gië).

and Security Committee of Parliament’

45. Zie ook het advies van de CTIVD inzake

42. Section 3b (2), Act Restricting the Priva-

hierop, zie het onlangs verschenen rapport

de klacht van De Telegraaf c.s. betreffende

cy of Correspondence, Posts and Telecom-

Privacy and Security: A modern and trans-

gedragingen van de AIVD, raadpleegbaar


1225

Focus

suggestie krijgt in dit artikel steun, met dien verstande dat behalve de rechter ook aan een onafhankelijk deskundig orgaan gedacht kan worden. Advocaten pleiten tevens voor een systeem van nummerherkenning, waarmee gesprekken tussen een derde en een advocaat (waarbij de tap wordt ingezet op de derde) geblokkeerd worden. In dit artikel wordt dit voorstel als te vergaand beschouwd. Het verschoningsrecht is niet absoluut: de AIVD moet de ruimte krijgen het verschoningsrecht in te perken wanneer dit in het belang van de nationale veiligheid is. Het is zeer de vraag of het op voorhand blokkeren van ieder gesprek tussen een target en een advocaat wenselijk is. Los van de twee suggesties die vanuit de advocatuur zijn gedaan, dient een aantal minimum waarborgen aanwezig te zijn ter bescherming van communicatie tussen derden en advocaten. Om te beginnen zou de AIVD deze communicatie enkel mogen afluisteren en uitwerken indien er sprake is van concrete aanwijzingen dat er een direct gevaar voor de nationale veiligheid is, en indien de

1226


taakuitvoering van de dienst zwaarder weegt dan de belangen van het verschoningsrecht (verzwaarde proportionaliteitstoets). Dit geldt zowel voor de vraag of een advocaat getapt mag worden (direct tappen), als voor de vraag of een gesprek van een derde met een advocaat uitgewerkt mag worden (indirect tappen). Binnen de AIVD zou deze toets op het juiste organisatorische niveau belegd moeten worden. Dit geldt met name voor het uitwerken van gesprekken door middel van indirect tappen, nu de minister hier geen zicht op heeft (in tegenstelling tot direct tappen). De uitgewerkte gesprekken zouden voorgelegd kunnen worden aan de CTIVD, die per gesprek beoordeelt of deze uitgewerkt had mogen worden in het belang van de nationale veiligheid. Hiermee wordt het zicht op hoe de AIVD omgaat met communicatie van advocaten op extern niveau versterkt, en niet enkel aan de beoordeling van de AIVD zelf overgelaten.

Praktijk

861

Meer dan de wettelijke rente, maar hoeveel meer? Han Jongeneel1

Bij de rechtbanken in Nederland worden jaarlijks vele duizenden zaken aangebracht waarbij een consument de gedaagde partij is en deze verstek laat gaan. Het Europees consumentenrecht moet dan ambtshalve worden toegepast. Maar hoeveel rente mag er in dat geval in rekening worden gebracht?

B

ij de rechtbanken in Nederland worden jaarlijks vele duizenden zaken aangebracht waarbij een consument de gedaagde partij is en deze verstek laat gaan. Het Europees consumentenrecht moet dan ambtshalve worden toegepast. In het arrest Heesakkers vs. Voets heeft de Hoge Raad die verplichting benadrukt onder aanhaling van de rechtspraak van het Hof van Justitie van de EU. Het beding dat aan de orde was betrof een contractuele vertragingsrente van 2% per maand. De Hoge Raad overwoog: ‘Tegen de achtergrond van het hiervoor overwogene zijn de middelen gegrond. De daarin vermelde omstandigheden zijn zodanig dat deze het hof aanleiding hadden moeten geven tot het vermoeden dat de onderhavige aannemingsovereenkomst onder het bereik van Richtlijn 93/13 valt, dat het gaat om een beding waarover niet afzonderlijk is onderhandeld als bedoeld in art. 3 lid 1 daarvan, dat het een beding betreft dat geen “kernbeding” is in de zin van art. 4 lid 2 daarvan, en dat het beding oneerlijk is in de zin van die richtlijn, mede gelet op de hoogte van de bedongen rente, van 2% per maand, die ruim boven de wettelijke rente van art. 6:119 BW ligt en boven de wettelijke handelsrente van art. 6:119a BW.’2 In deze bijdrage gaat het niet om de verplichting tot ambtshalve toetsing3 maar om het rente-beding zoals dat in die zaak aan de orde was. In het aangehaalde arrest heeft de HR gezegd wat (vermoedelijk) niet mag. Maar hoe weten we wat wel mag? Hoe vinden we daarvoor een maatstaf, die de rechtspraak voortaan kan gebruiken? Want er is kennelijk een bandbreedte tussen wat vermoedelijk niet mag (2% per maand) en wat zeker wel mag (de wettelijke rente). In deze bijdrage bespreek ik een aantal mogelijke maatstaven. Graag zou ik daarop reacties ont-

vangen, zodat de rechtspraak met behulp van informatie en opvattingen uit de praktijk beter zijn weg kan vinden.

De wettelijke rente (artikel 6:119 BW) Als mogelijke maatstaf voor een maximaal aanvaardbare rente komt de wettelijke rente niet in aanmerking. Deze is immers niet van dwingend recht en in het arrest Heesakkers/Voets biedt de Hoge Raad kennelijk ruimte voor het bedingen van een hogere rente, zie het hiervoor aangehaalde citaat.

De handelsrente (artikel 6:119a BW) De handelsrente ligt (tot op heden) altijd hoger dan de wettelijke rente, de handelsrente beweegt mee met de marktrente en er kan nooit misverstand bestaan over de hoogte (zie artikel 6:120 lid 2 BW). Dat alles pleit voor deze maatstaf. Maar het lijkt niet voor de hand te liggen een maatstaf voor consumententransacties te hanteren die uitdrukkelijk voor het handelsverkeer en niet voor de consumentenmarkt is bedoeld. Anderzijds: deze rente zou misschien beter kunnen aansluiten bij de werkelijke kosten voor een professionele partij die rentenadeel lijdt. De Hoge Raad overweegt in het aangehaalde arrest dat de daar te beoordelen contractuele rente ‘boven’ de handelsrente ligt. De Hoge Raad had ook hier gerust ‘ruim boven’ kunnen zeggen, immers zolang de handelsrente bestaat is een percentage van 2% per maand altijd meer

Auteur

Noten

1. Mr. R.H.C. Jongeneel is senior-rechter bij

2. HR 13 september 2013,

de Rechtbank Amsterdam en was tot 1

ECLI:NL:HR:2013:691, r.o. 3.10, (curs. HJ).

januari 2015 voorzitter van de werkgroep

3. Zie daarover: Ambtshalve toetsing II,

Ambtshalve toetsing van het LOVCK.

Herzien rapport van de LOVCK werkgroep, november 2014, te vinden op www.rechtspraak.nl, met verdere verwijzingen.


1227

Praktijk

dan het dubbele van de handelsrente geweest.4 De Hoge Raad beoogt hier niet de vraag te beantwoorden of een afwijking van de wettelijke handelsrente onredelijk bezwarend is, maar zegt niet meer dan dat een rente van 2% per maand ambtshalve getoetst moet worden. Dat geeft de feitenrechter nog altijd de ruimte een percentage dat hoger is dan de handelsrente toch toelaatbaar te achten. Toch zou het hanteren van de handelsrente als bovengrens verdedigd kunnen worden met de stelling dat de handelsrente een voor de meeste gevallen redelijke vergoeding is van een door een bedrijf geleden nadeel door te late betaling, zodat het bedingen van een hogere vertragingsrente in algemene voorwaarden onredelijk bezwarend is.

De ‘marktrente’

Een vast maximumpercentage

houvast

Stel dat rechters zouden afspreken dat een vertragingsrente van meer dan 8, 10 of 12% per jaar als onredelijk bezwarend wordt beschouwd, zou dat werken? Een belangrijk nadeel van zo’n vast percentage is dat dit niet zoals wettelijke rente, handelsrente of WCK-rente automatisch meebeweegt met de marktrente. Een vast percentage is natuurlijk wel heel duidelijk, maar zo lang het duurt, op zeker moment kunnen de marktontwikkelingen immers zodanig zijn dat het percentage niet te handhaven is. Als men een dergelijk percentage vaststelt met de bedoeling dat zo nodig aan de marktomstandigheden aan te passen, is het verstandiger dan maar direct aan te sluiten bij de wettelijke rente, de handelsrente of een afgeleide daarvan.

1228


De marktrente is in theorie een juiste maatstaf, immers een onderneming die zijn betalingen te laat ontvangt, zal een schade lijden die gelijk is aan de marktrente die die onderneming moet betalen. Het grote probleem is natuurlijk dat de marktrente in ieder individueel geval anders is en alleen achteraf vastgesteld kan worden en wel doordat

De rechtspraak geeft de rechtspraktijk niet veel

de schadelijder deze aantoont. Dat verklaart waarom een rente ter hoogte van de marktrente nooit wordt bedongen. Ook als maatstaf voor de beoordeling van wat wel bedongen is lijkt deze maatstaf moeilijk hanteerbaar, omdat de hoogte van de marktrente niet slechts van de aanbieder (bank) maar ook van de concrete wederpartij aan wie krediet wordt verstrekt afhankelijk is en dus van geval tot geval aan de hand van concrete (mogelijk concurrentiegevoelige) informatie zou moeten worden vastgesteld. Deze maatstaf is daarom onbruikbaar.5

Anderhalf maal de wettelijke rente, of: de wettelijke rente + 4 procentpunten Een dergelijke maatstaf (het kan natuurlijk ook bijvoorbeeld 160% van de wettelijk rente zijn, of de wettelijke rente + 3 procentpunten) geeft een duidelijke en eenvoudig toepasbare begrenzing van de ruimte die kennelijk bestaat om van de wettelijke rente af te wijken. De wettelijke rente wordt met enige regelmaat aangepast aan de bewegingen in de marktrente en deze maatstaven zorgen ervoor dat het toelaatbare maximum meebeweegt. Zo is te verwachten dat een dergelijke maatstaf in de regel in de buurt komt van de werkelijke kosten van te late betaling door de consument. Maar is een dergelijke maatstaf ook een betere maatstaf dan de handelsrente? Of zou het een variant op de handelsrente moeten worden bijvoorbeeld: 120% van de handelsrente of: de handelsrente + 2 %?

De maximale rente volgens de WCK Deze maatstaf lijkt geschikt omdat deze is bedoeld voor de beschikbaar stelling van krediet aan een consument en het niet voldoen aan verplichtingen jegens een leverancier ook als een vorm van (onbedoeld) krediet zou kunnen worden beschouwd. Wel zal bij deze maatstaf in ogenschouw moeten worden genomen dat als de WCK van toepassing is, geen buitengerechtelijke kosten aan de consument in rekening gebracht kunnen worden. Kan men dan het WCK-tarief minus een aftrek ter hoogte van het normbedrag voor buitengerechtelijke kosten toepassen? Dat levert geen aansprekend resultaat op, immers op dit moment is het WCK tarief 14% en volgens de staffel van het Besluit vergoeding voor buitengerechtelijke incassokosten is voor een bedrag tot € 2500 een vergoeding van buitengerechtelijke kosten van 15% verschuldigd. Resultaat: -1%. Dat kan de bedoeling niet zijn. Dan maar een ander ‘afslagpercentage’? Of gewoon toch de WCK-rente als maximum?

Wat doet de rechtspraak? De rechtspraak geeft de rechtspraktijk niet veel houvast. En die houvast zou wel welkom zijn, nu een beding inzake contractuele vertragingsrente in de meeste algemene voorwaarden voorkomt en daarop in de praktijk veelvuldig een beroep wordt gedaan. Een overzicht van de mij bekende gepubliceerde rechtspraak: Het arrest Heesakkers vs. Voets betrof een vertragingsrente van 2 % per maand. Dat kan (vermoedelijk) niet door de beugel. Een nog hogere rente natuurlijk ook niet. Een duidelijk voorbeeld: de kantonrechter te Sittard-Geleen achtte een boeterente van 18% per maand onredelijk bezwarend en verklaarde dat beding ambtshalve nietig.6

Spannerder wordt het bij lagere percentages. Anderhalf procent (18% per jaar) en dus boven de volgens de Wet op het Consumenten Krediet maximale kredietvergoeding van (op dat moment) 15% was onredelijk bezwarend volgens de kantonrechter te Amsterdam.7 De wettelijke rente + 1% per maand leverde in 2011 en 2012 per saldo 15 of 16% op. De Rechtbank Rotterdam achtte het beding echter niet zozeer onredelijk omdat de rente te hoog was als wel omdat het tot gevolg heeft dat gedaagde in afwijking van artikel 6:92 lid 2 BW de wettelijke rente naast de overeengekomen boeterente verschuldigd wordt, waardoor in feite een dubbele vertra-

Tussen deze uitersten zou een duidelijke en goed hanteerbare norm te vinden moeten zijn die de belangen van consument en bedrijfsleven in redelijk evenwicht brengt gingsrente wordt berekend. De gevorderde boeterente werd daarom afgewezen, wel wees de rechtbank de wettelijke rente toe.8 Ook een vertragingsrente van 1% per maand werd door Hof Amsterdam te hoog gevonden. In het tussenarrest9 had het hof partijen in de gelegenheid gesteld zich over het vermoeden van onredelijke bezwarendheid uit te laten. In het eindarrest overweegt het hof daarover: ‘Jahani [de verhuurder] betoogt in haar akte na tussenarrest dat in het geval van structurele wanbetaling, zoals in het onderhavige geval, zij – als belegger in vastgoed – wordt geconfronteerd met het doorlopen van vaste lasten terwijl de overeengekomen tegenprestatie door de huurder niet wordt voldaan en zij daardoor genoodzaakt is tot het (bij)financieren van haar tekort tegen bancaire rentes die hoog kunnen oplopen. Het hof is van oordeel dat, nu Jahani haar stelling slechts zeer algemeen heeft geformuleerd, nog daargelaten de vraag of in zijn algemeenheid verhuurders zijn genoodzaakt tot (bij)financieren in dit soort situaties, haar dat in dit geval niet kan baten. Het had op haar weg gelegen nader te

4. Zie het overzicht in de bijlage bij dit arti-

ECLI:NL:RBMAA:2009:BK3453; er werd in

ECLI:NL:GHDHA:2014:3340, NJF

den opgevat, waartegen dan geen bezwaar

kel.

dat geval in het geheel geen vertragings-

2014/485.

bestaat (behoudens mogelijk de hoogte van

5. Om deze reden ben ik het ook oneens

rente toegewezen.

8. Rb. Rotterdam 5 oktober 2012,

de bedongen rente natuurlijk).

met de hierna geciteerde aanpak in het

7. Rb. Amsterdam (vzr. kanton) 12 decem-

ECLI:NL:RBROT:2012:BY5236. Als het

9. Hof Amsterdam 21 januari 2014,

arrest Hof Amsterdam 29 juli 2014,

ber 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:8887, WR

beding en de vordering iets anders zouden

ECLI:NL:GHAMS:2014:950.


2014/56. In een handelstransactie is zo’n

worden opgezet, zou een soortgelijk beding

6. Rb. Maastricht (kanton Sittard-Geleen) 4

percentage niet te hoog, zie Hof Den Haag

ook zeer wel als een contractuele rente in

november 2009,

21 oktober 2014

plaats van de wettelijke rente kunnen wor-


1229

Praktijk

onderbouwen waar, in dit concrete geval, haar vaste lasten uit bestaan, en welk tekort tegen welke rente zij genoodzaakt was te financieren.’10 Vervolgens wordt een beroep op het rentebeding afgewezen en wordt de subsidiair gevorderde wettelijke rente toegewezen. Het hof constateert hier dat de schadelijder de betaalde marktrente niet heeft aangetoond. Hierboven heb ik betoogd dat de marktrente een onbruikbare maatstaf is. Tot een zelfde conclusie als het Amsterdamse hof bij een contractuele rente van 1% komt de Rechtbank Midden Nederland.11 Het laagste percentage dat ik in de gepubliceerde rechtspraak heb gevonden en ook het enige dat wel toelaatbaar werd geacht was 10,57%. Hof ‘s-Hertogenbosch oordeelde als volgt: ‘Het hof ziet voorts geen aanleiding voor nadere ambtshalve bestudering en toetsing van het rentebeding in de algemene voorwaarden als ten grondslag liggend aan het opgevoerde rentepercentage van 10,57% op jaarbasis (vergelijk HR 13 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:691), nu dit percentage ruim binnen de grenzen van gebruikelijke percentages (en het maximaal toegestane rentepercentage ingevolge de Wck, thans 15% op jaarbasis) blijft.’12 Al met al biedt de rechtspraak dus geen duidelijk houvast.

De wetgever? Als de wetgever een maximum rentetarief zou vaststellen dat jegens consumenten overeengekomen mag worden, is het probleem voor de rechtspraak natuurlijk opgelost, maar is dat verschoven naar de wetgever. De vraag wordt dan welke maximumrente de wetgever in de wet zou moeten neerleggen. Daarvoor kunnen de bovenstaande overwegingen worden meegewogen. Er zijn evenwel geen signalen dat de wetgever op dit punt regelgeving wenselijk acht.

For the time being In alle voorlopigheid lijkt het me dat in ieder geval een vertragingsrente die de maximumrente van de WCK overtreft altijd onredelijk is. Het feitelijk in consumententransacties als dwingend recht hanteren van de wettelijke rente is het andere uiterste. Tussen deze uitersten zou een duidelijke en goed hanteerbare norm te vinden moeten zijn die de belangen van consument en bedrijfsleven in redelijk evenwicht brengt. Dames en heren (bedrijfs-)juristen mag ik u uitnodigen te reageren? Dat kan bij dit artikel op njblog.nl

10. Hof Amsterdam 29 juli 2014,

ECLI:NL:RBMNE:2014:2685.


12. Hof ’s-Hertogenbosch 15 april 2014,

11. Rb. Midden-Nederland 2 juli 2014,

ECLI:NL:GHSHE:2014:1084.

1230


Wettelijke rente (% per jaar) Niet-handelstransacties/Handelstransacties tot stand gekomen voor 1 december 2002

Handelstransacties tot stand gekomen na 1 december 2002

Datum van ingang 1-1-2002

7,00

8-8-2002

1

7,00

10,35

1-12-2002

7,00

10,35

1-1-2003

7,00

9,85

1-7-2003

7,00

9,10

1-8-2003

5,00

9,10

1-1-2004

5,00

9,02

1-2-2004

4,00

9,02

1-7-2004

4,00

9,01

1-1-2005

4,00

9,09

1-7-2005

4,00

9,05

1-1-2006

4,00

9,25

1-7-2006

4,00

9,83

1-1-2007

6,00

10,58

1-7-2007

6,00

11,07

1-1-2008

6,00

11,20

1-7-2008

6,00

11,07

1-1-2009

6,00

9,50

1-7-2009

4,00

8,00

1-1-2010

3,00

8,00

1-7-2010

3,00

8,00

1-1-2011

3,00

8,00

1-7-2011

4,00

8,25

1-1-2012

4,00

8,00

1-7-2012

3,00

8,00

1-1-2013

3,00

7,75

16-3-2013

3,00

8,75

1-7-2013

3,00

8,50

1-1-2014

3,00

8,25

1-7-2014

3,00

8,15

1-1-2015

2,00

8,05

Bron: www.dnb.nl.

Rechtspraak

Aanbevolen citeerwijze:

zich schuldig maken aan onrechtmatige

dige nationaalrechtelijke regeling van de des-

NJB 2015/ … (nummer uitspraak)

slaafse nabootsing. De voorzieningenrechter

betreffende rechten, de richtlijnen laten de

heeft de vorderingen deels toegewezen, maar

lidstaten bovendien op verschillende punten

Hoge Raad (civiele kamer)

1231

uitsluitend op de grondslag van slaafse

keuzevrijheid. Aldus blijven ook onder Unie-

Hoge Raad (strafkamer)

1243

nabootsing. Het hof heeft de vorderingen

rechtelijk geharmoniseerd nationaal recht

Hoge Raad (belastingkamer)

1248

grotendeels toegewezen, zowel op auteurs-

van intellectuele eigendom tussen het recht

Afd. bestuursrechtspraak RvS

1251

rechtelijke grondslag als op de grondslag van

van de afzonderlijke lidstaten verschillen

slaafse nabootsing.

bestaan die, in combinatie met de territoriale begrenzing van de nationale rechten, de toe-

Hoge Raad (civiele kamer)

Hoge Raad

passelijkheid van art. 36 VWEU rechtvaardi-

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. G.C.C.

Simba c.s. hebben in hoger beroep gesteld

gen en zelfs noodzakelijk maken voor een

Lewin, lid van het Gemeenschappelijk Hof

dat de Simba Pony II in de rest van Europa

adequate en doeltreffende bescherming van

van Justitie van het Caribische deel van het

wel mag worden verhandeld en aangevoerd

die rechten van intellectuele eigendom.

Koninkrijk. De uitspraken zijn integraal in te

dat, indien dit in Nederland wordt verboden,

Simba c.s. hebben in feitelijke instanties aan-

zien op www.rechtspraak.nl.

er sprake is van een ongeoorloofde handels-

gevoerd dat in dit geval sprake is van wille-

belemmering als bedoeld in de art. 34 en 35

keurige discriminatie en een verkapte han-

VWEU. Het hof heeft dit betoog verworpen.

delsbeperking. Het hof heeft dat verweer

Daarover klaagt onderdeel I.I. Het onderdeel

verworpen. Daartegen richt zich onderdeel I.

faalt. Art. 36 VWEU bepaalt dat de art. 34 en

II. Het onderdeel faalt. Het oordeel van het

17 april 2015, nr. 13/01515

35 VWEU geen beletsel vormen voor verbo-

hof moet aldus worden begrepen dat het de

(Mrs. E.J. Numann, A.M.J. van Buchem-

den of beperkingen van invoer, uitvoer of

door Simba c.s. gestelde omstandigheden,

Spapens, C.A. Streefkerk, C.E. Drion, G. de

doorvoer, indien deze gerechtvaardigd zijn

gelet op de gemotiveerde betwisting daarvan

Groot; A-G mr. G.R.B. van Peursem)

uit hoofde van bescherming van (onder

door Hasbro c.s., niet aannemelijk heeft

ECLI:NL:HR:2015:1063

meer) de industriële eigendom. Het artikel

geacht. Reeds daarop stuit het onderdeel af.

voegt daaraan toe dat deze aldus aanvaarde

Bovendien valt zonder nadere toelichting niet

Hasbro c.s. verhandelen ‘My Little Pony’-

verboden of beperkingen echter geen middel

in te zien waarom de gestelde omstandighe-

speelgoedponies. Simba verhandelt een

mogen vormen tot willekeurige discrimina-

den willekeurige discriminatie of een verkap-

andere speelgoedpony. Hasbro c.s. vorderen

tie, noch een verkapte beperking van de han-

te handelsbeperking zouden opleveren.

een verbod daartoe met een beroep op

del tussen de lidstaten. Het onderdeel

Bij pleidooi in hoger beroep hebben Simba

auteursrechten en op het recht betreffende

betoogt terecht dat zonder de in art. 36

c.s. aangevoerd dat bij de beoordeling van de

de slaafse nabootsing. HR: 1. Handelsbelem-

VWEU vervatte uitzondering op de verboden

vraag of sprake is van slaafse nabootsing een

mering. Intellectuele eigendom. Ook onder

van de art. 34 en 35 VWEU een adequate en

andere toetsingsmaatstaf dient te worden

geharmoniseerd recht van intellectuele

doeltreffende bescherming van de rechten

aangelegd dan de voorzieningenrechter heeft

eigendom is toepassing van art. 36 VWEU

van intellectuele eigendom niet goed moge-

gehanteerd, namelijk een aan Richtlijn

gerechtvaardigd en noodzakelijk. 2. In

lijk zou zijn. Dat vindt zijn oorzaak daarin

2005/29/EG c.q. artikel 6:193b e.v. BW ont-

beginsel strakke regel. Rechtsgronden. Enge

dat de op het niveau van de lidstaten toege-

leende maatstaf. Het hof heeft dit betoog

opvatting. De eerste rechter heeft een maat-

kende rechten niet alle steeds hetzelfde

tardief geacht en er geen acht op geslagen.

staf over slaafse nabootsing toepasselijk

niveau van bescherming bieden en zij tot de

Daarover klaagt onderdeel II.I. Het onderdeel

geoordeeld. Appellanten komen hiertegen

desbetreffende lidstaat beperkte territoriale

faalt. De door de voorzieningenrechter aan-

niet op bij memorie van grieven, maar wel

werking bezitten. Als gevolg daarvan kan in

gelegde toetsingsmaatstaf (ontleend aan HR

bij pleidooi in hoger beroep. Nu de vraag

de afzonderlijke lidstaten de bescherming

20 november 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ6999,

naar de hier toepasselijke maatstaf de

uiteenlopen die rechthebbenden aan hun

NJ 2011/302 (Lego vs. Mega Brands)) is door

openbare orde niet raakt, is het hof gebon-

rechten van intellectuele eigendom met

Simba c.s. in de memorie van grieven niet

den aan het oordeel van de eerste rechter. 3.

betrekking tot een bepaald rechtsobject ont-

bestreden. Dat namens Simba c.s. bij pleidooi

Slaafse nabootsing. In Richtlijn 2005/29/EG

lenen, hetgeen, mede als gevolg van de

het oordeel van de voorzieningenrechter

is het recht betreffende de slaafse naboot-

genoemde territoriale werking, tot het ont-

omtrent het toetsingskader alsnog is bestre-

sing niet geharmoniseerd.

staan van door de art. 34 en 35 VWEU verbo-

den, is door het hof als een nieuwe en daar-

den handelsbelemmeringen kan leiden. Waar

om te laat naar voren gebrachte grief

(VWEU art. 34, 35, 36; Rv art. 25; BW art.

sprake is van voor de gehele Unie geldende

bestempeld, welk oordeel als zodanig in cas-

6:162)

rechten, zoals die welke voortvloeien uit de

satie terecht niet is bestreden. De vraag aan

Verordeningen inzake het gemeenschaps-

de hand van welke maatstaf beoordeeld dient

Simba c.s., adv. mrs. T. Cohen Jehoram en V.

merk en het gemeenschapsmodel, treden

te worden of Simba c.s. zich schuldig hebben

Rörsch, vs. Hasbro c.s., adv. mr. H.J.W. Alt.

dergelijke belemmeringen niet op, zodat aan

gemaakt aan slaafse nabootsing maakte der-

de uitzondering van art. 36 VWEU in dergelij-

halve geen deel uit van de door de grieven

Feiten en procesverloop

ke gevallen geen behoefte bestaat. De

bepaalde rechtsstrijd in hoger beroep. Nu de

Hasbro c.s. brengen sinds de jaren tachtig de

omstandigheid dat de nationale wetgevingen

vraag naar de hier toepasselijke maatstaf de

speelgoedponyfiguren ‘My Little Pony’ op de

van de lidstaten inzake een aantal rechten

openbare orde niet raakt – het middel

markt. Simba brengt een speelgoedpony op

van intellectuele eigendom tot op zekere

betoogt ook niet anders – had het hof ook

de markt, hier aangeduid als de Simba Pony II.

hoogte zijn geharmoniseerd, zoals het geval

niet de vrijheid ambtshalve de door Simba

In dit kort geding hebben Hasbro c.s. vorde-

is met het auteurs- en het merkenrecht, leidt

c.s. alsnog aangewezen maatstaf toe te pas-

ringen ingesteld, stellende dat Simba c.s.

evenwel niet tot dezelfde gevolgtrekking. Niet

sen en op die grond tot vernietiging van het

inbreuk maken op hun auteursrechten en

alleen betreft die harmonisatie niet de volle-

vonnis in eerste aanleg over te gaan.

862


1231

Rechtspraak

Onderdeel II.V klaagt erover dat het hof bij

toegewezen.

Beslag inmiddels opgeheven. Indien het

zijn oordeel dat bij toewijzing op de grond-

In dit geding heeft Eneco schadevergoeding

beslag in de loop van het geding door de

slag van slaafse nabootsting geen sprake is

van de Staat gevorderd, stellende dat de Staat

beslaglegger wordt opgeheven, rechtvaar-

van een ongeoorloofde handelsbelemmering,

onrechtmatig jegens haar heeft gehandeld

digt dat enkele feit niet het oordeel dat

heeft verwezen naar HvJ EG 2 maart 1982,

bij de verdeling van importcapaciteit op de

summierlijk is gebleken van de ondeugde-

zaak 6/81, Jur. 1982, p. 707, NJ 1983/212 (IDG

energiemarkt. De rechtbank heeft de vorde-

lijkheid van de vordering. 3. Uitspraak in de

vs. Beele). Aan het onderdeel ligt de opvatting

ring afgewezen. Het hof heeft de vordering

hoofdzaak. De omstandigheid dat de vorde-

ten grondslag dat dat arrest niet langer kan

alsnog toegewezen tot ruim € 2,9 miljoen,

ring in de hoofdzaak inmiddels is afgewe-

worden toegepast in een geding tussen twee

met rente.

zen, rechtvaardigt, indien daartegen een rechtsmiddel is ingesteld, niet zonder meer

producenten, aangezien, anders dan destijds door het HvJEU werd vooropgesteld, het

Hoge Raad

het oordeel dat summierlijk is gebleken

recht betreffende de slaafse nabootsing is

Onderdeel 4 is gericht tegen het oordeel van

van de ondeugdelijkheid van de vordering.

geharmoniseerd, en wel in Richtlijn 2005/29/

het hof dat bij de berekening van de daad-

EG (de Richtlijn OHP). Deze opvatting is

werkelijk gemaakte kosten moet worden uit-

onjuist. Noch de considerans, noch de tekst

gegaan van een tarief van € 117.983 per MW.

van de Richtlijn OHP biedt enig aankno-

De klacht slaagt. Het tarief waarvan het hof

X, adv. mr. M.W. Scheltema, vs. Nidera c.s.,

pingspunt voor de veronderstelling dat het

is uitgegaan, is kennelijk ontleend aan het

niet verschenen.

toepassingsgebied van de richtlijn zich mede

standpunt van de Staat. Het hof heeft de stel-

uitstrekt tot oneerlijke concurrentie tussen

ling van Eneco daarover niet kenbaar in de


ondernemingen (waartoe de slaafse naboot-

beoordeling betrokken. Aldus heeft het hof

Het schip ‘Pine Trader’ is gestrand. Het was

sing behoort). Er is daarom geen grond de

onvoldoende gemotiveerd waarom niet de

geladen met witte rijst. Deze lading is verlo-

beslissing van het arrest IDG vs. Beele niet

door Eneco gestelde ‘vaste kosten Protocol’

ren gegaan. Het schip was van Sirius, geves-

langer van toepassing te achten.

zijn betrokken in de begroting van de daad-

tigd te St. Vincent & the Grenadines. X is

Volgt verwerping, overeenkomstig de conclu-

werkelijk gemaakte kosten, maar de fictief

bestuurder van Sirius. Nidera is ladingbe-

sie van de A-G.

door de Staat berekende kosten.

langhebbende. De voorzieningenrechter

De A-G oordeelt hetzelfde over de toepasselijk-

De onderdelen 5.1 en 5.2 bestrijden het oor-

heeft aan Nidera c.s. verlof verleend om con-

heid van art. 36 VWEU op geharmoniseerd

deel van het hof dat er onvoldoende aanlei-

servatoir (derden)beslag te leggen op twee

IE-recht (2.8-2.10) en over de vraag of het

ding bestaat de boetes die Eneco heeft moe-

huizen van X en op twee bankrekeningen

arrest IDG vs. Beele thans nog toepasselijk is

ten betalen toe te rekenen aan de 24,2 MW

van X. In het beslagrekest is aangevoerd dat

(2.24-2.30), maar hij oordeelt overeenkomstig

die zij door toedoen van de Staat tekort

X persoonlijk verwijtbaar heeft gehandeld.

de ruime opvatting over de rechterlijke taak

kwam. De onderdelen slagen. Het hof is niet

Deze verwijten betroffen de slechte onder-

met betrekking tot rechtsgronden buiten het

ingegaan op de stelling van Eneco dat zij

houdstoestand van het schip en onvoldoende

door de grieven ontsloten gebied (2.34).

genoodzaakt was in januari 2000 elektriciteit

hulpverlening nadat het schip was gestrand.

tegen een boetetarief in te kopen en dat zij

Nidera c.s. hebben een bodemprocedure

de extra benodigde capaciteit van 210 MW

tegen X aanhangig gemaakt. Zij stelden daar-

pas in februari 2000 kon bijkopen. Indien die

in dat X onrechtmatig tegenover hen heeft

stelling van Eneco hout snijdt, is niet begrij-

gehandeld en herhaalden daartoe de in het

17 april 2015, nr. 14/00761

pelijk waarom de boetes niet zijn toe te reke-

beslagrekest vermelde verwijten. De recht-

(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, A.H.T.

nen aan de 24,2 MW die Eneco door toedoen

bank heeft de vordering afgewezen op de

Heisterkamp, C.E. Drion, G. de Groot; A-G

van de Staat tekort kwam. Het bestreden oor-

grond dat naar het toepasselijke recht van St.

mr. M.H. Wissink)

deel is dan ook onvoldoende gemotiveerd.

Vincent and the Grenadines geen persoonlij-


Volgt vernietiging en verwijzing, overeen-

ke aansprakelijkheid van X als bestuurder

komstig de conclusie van de A-G.

kan worden aangenomen. Nidera c.s. hebben

Schadebegroting. Schadetoerekening. HR:

De A-G geeft onder 1.1-2.11 informatie over

hoger beroep ingesteld. Het hof heeft hierop

Het hof heeft een oordeel over schadebegro-

de liberalisatie van de energiemarkt.

nog niet beslist.

863

In dit kort geding heeft X opheffing gevor-

ting en een oordeel over schadetoerekening onvoldoende gemotiveerd.

(Rv art. 705 lid 2)

864

derd van de beslagen. De voorzieningenrechter heeft de gevraagde voorziening geweigerd. Nidera c.s. hebben daarna de beslagen

(BW art. 6:97; 6:98) 17 april 2015, nr. 14/01028

(toch) opgeheven. Het hof heeft het vonnis

Eneco, adv. mr. F.E. Vermeulen, vs. de Staat

(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, A.H.T.

van de voorzieningenrechter bekrachtigd.

der Nederlanden, adv. mr. M.W. Scheltema.

Heisterkamp, G. de Groot, T.H. Tanja-van


den Broek; A-G mr. G.R.B. van Peursem)

Hoge Raad


Voor zover bij de beoordeling of een beslag moet worden opgeheven, de aannemelijkheid

Op 19 november 1999 heeft Eneco een aanvraag ingediend voor een importcapaciteit

Opheffing beslag. Ondeugdelijkheid van de

van de gestelde vordering ter zake waarvan

van 250 MW aan elektriciteit voor het jaar

vordering. HR: 1. Grondslagen. Voor zover

het beslag is gelegd, wordt meegewogen, is

2000. Deze aanvraag is op 24 november 1999

bij de beoordeling of een beslag moet wor-

de rechter niet gebonden aan de grondslagen

afgewezen. Op 25 november 1999 heeft

den opgeheven, de aannemelijkheid van de

voor die vordering die in het beslagrekest

Eneco een aanvraag ingediend voor een

gestelde vordering wordt meegewogen, is

zijn vermeld. Het staat hem in beginsel vrij

importcapaciteit van 800 MW voor het jaar

de rechter niet gebonden aan de grondsla-

zijn beslissing om het beslag niet op te hef-

2000. Op deze aanvraag is in totaal 43 MW

gen die in het beslagrekest zijn vermeld. 2.

fen, (mede) te baseren op feiten en omstan-

1232


Rechtspraak

digheden die niet in het beslagrekest waren

865

lijkheid had moeten bieden om hun verzuim te herstellen. Het middel slaagt. Het onderha-

vermeld, maar in het opheffingsgeding nader door de beslaglegger ten grondslag zijn

17 april 2015, nr. 14/01534

vige pilotreglement wordt toegepast bij wijze

gelegd aan de vordering ter verzekering


van experiment en wijkt aanmerkelijk af van

waarvan het beslag is gelegd. Voor zover de

Spapens, A.H.T. Heisterkamp, C.E. Drion,

het landelijk procesreglement in die zin, dat

onderdelen 1.1-1.3 zijn gebaseerd op een

T.H. Tanja-van den Broek; A-G mr. E.M.

(a) sprake is van één termijn voor het indie-

andere rechtsopvatting dan hiervoor is ver-

Wesseling-van Gent)

nen van memories, die niet wordt verlengd,

meld, falen zij om die reden. Voor zover de


terwijl (b) bij overschrijding van die termijn, zonder peremptoirstelling of voorafgaande

onderdelen motiveringsklachten bevatten tegen feitelijke oordelen van het hof, waaron-

Hoger beroep. Termijnen voor memories.

waarschuwing, ambtshalve akte niet-dienen

der het oordeel dat de paulianagrondslag

Pilotreglement. Zie ook HR 17 april 2015,

wordt verleend. In zoverre is sprake van een

niet te laat is aangevoerd, falen zij omdat

nr. 14/04533, ECLI:NL:HR:2015:1064, hierna

bijzondere situatie. Weliswaar is aan het

deze oordelen niet onbegrijpelijk zijn.

afgedrukt (NJB 2015/869). Het Hof Amster-

pilotreglement de nodige bekendheid gege-

Onderdeel 2.1 faalt. Het ligt op de weg van

dam stelt overeenkomstig zijn Pilotregle-

ven en wordt een advocaat op grond van zijn

degene die opheffing van een conservatoir

ment een eenmalige termijn van zes weken

deskundigheid zonder meer geacht op de

beslag vordert om aannemelijk te maken dat

voor memorie van grieven en verleent daar-

hoogte te zijn van de geldende termijnen en

de door de beslaglegger gestelde vordering

na zonder waarschuwing vooraf ambtshal-

de verstrekkende gevolgen van overschrij-

ondeugdelijk is. Indien het beslag in de loop

ve verval van recht. HR: Het hof heeft ten

ding (vgl. HR 26 september 2014,

van het geding door de beslaglegger wordt

onrechte nagelaten een termijn van veer-

ECLI:NL:HR:2014:2813, NJ 2014/417 (L. vs.

opgeheven en, bijvoorbeeld in verband met

tien dagen te verlenen om het verzuim te

Eimers) en ECLI:NL:HR:2014:2798, NJ

de proceskosten, nog slechts moet worden

herstellen.

2014/418 (Van Agt vs. Pessers)), maar hier staat tegenover dat strikte naleving van het

beoordeeld of de vordering tot opheffing daarvan had moeten worden toegewezen,

(Rv art. 20, 35, 133; EVRM art. 6)

reglement meebrengt dat de curatoren door het verzuim van hun advocaat definitief hun

rechtvaardigt het enkele feit van die opheffing door de beslaglegger niet het oordeel dat

Mr. F.J.H. Somers c.s. q.q., adv. mr. D.M. de

zaak niet in hoger beroep aan de rechter

summierlijk is gebleken van de ondeugdelijk-

Knijff, vs. Black Box, adv. mr. M.W. Schelte-

kunnen voorleggen. Zeker nu de toegang tot

heid van de vordering waarvoor het beslag is

ma.

de (appel)rechter in het geding is, behoort de sanctie op het niet in acht nemen van de ter-

gelegd. Aan de opheffing van een beslag kunnen immers vele motieven ten grondslag

Procesverloop

mijnen van het pilotreglement in een redelij-

liggen. Ook de omstandigheid dat die vorde-

In dit geding hebben de curatoren betaling

ke verhouding te staan tot het verzuim. Een

ring is afgewezen, rechtvaardigt dit oordeel

gevorderd van € 895 520 en € 1 963 040, met

goede procesorde brengt dan in de hiervoor

niet zonder meer indien tegen het vonnis of

nevenvorderingen, en een incidentele vorde-

onder (a) en (b) omschreven omstandigheden

arrest een rechtsmiddel is ingesteld. In een

ring ingesteld tot verstrekking van beschei-

mee dat het belang van het voorkomen van

zodanig geval dienen de wederzijdse belan-

den op de voet van art. 843a Rv. De recht-

onredelijke vertraging van het geding moet

gen van partijen te worden afgewogen, waar-

bank heeft de vorderingen afgewezen.

worden afgewogen tegen de ernst van het

bij in aanmerking dient te worden genomen

In hoger beroep is op 1 oktober 2013 de zaak

verzuim en de gevolgen die strikte naleving

dat een conservatoir beslag naar zijn aard

aangebracht en een incidentele conclusie

van het reglement zou hebben voor de pro-

ertoe strekt om te waarborgen dat, zo een

genomen. De zaak is verwezen naar de rol

cesvoering van de partij die erdoor wordt

vooralsnog niet vaststaande vordering in de

van 12 november 2013 voor het nemen van

getroffen. Art. 1.6 van het pilotreglement

hoofdzaak wordt toegewezen, verhaal moge-

een memorie van grieven en een memorie

maakt deze afweging ook mogelijk. In een

lijk zal zijn, terwijl de beslaglegger bij afwij-

van antwoord in het incident. Op de rol van

geval als het onderhavige dient die afweging

zing van de vordering voor de door het

12 november 2013 is verval van het recht op

zonder meer te leiden tot het verlenen van

beslag ontstane schade kan worden aange-

het nemen van een memorie van grieven ver-

een (korte) termijn van veertien dagen om

sproken. De omstandigheid dat de rechter in

leend. Een verzoek om alsnog een memorie

het verzuim te herstellen (vgl. art. 2.28 van

de hoofdzaak reeds uitspraak heeft gedaan,

van grieven te mogen nemen is bij rolbeslis-

het reglement). Het hof heeft ten onrechte

dient hierbij te worden meegewogen. Van de

sing afgewezen. Het hof heeft de vordering in

nagelaten een zodanige termijn te verlenen.

rechter kan overigens niet worden gevergd

het incident afgewezen en de curatoren niet-

Volgt vernietiging en terugwijzing, overeen-

dat hij in zijn vonnis mede een voorlopige

ontvankelijk verklaard in het hoger beroep.

komstig de conclusie van de A-G. De A-G meent ook dat een hersteltermijn van

beoordeling geeft van de kans van slagen van het door de beslaglegger tegen het vonnis

Hoge Raad

veertien dagen had moeten worden verleend

aangewende rechtsmiddel (vgl. HR 30 juni

Ten tijde van het onderhavige hoger beroep

(2.14-2.20).

2006, ECLI:NL:HR:2006:AV1559, NJ 2007/483

gold bij het hof een pilotreglement met aan-

(Bijl vs. Van Baalen).

gescherpte procesregels (te vinden op www.


rechtspraak.nl). Daarin zijn termijnen voor

sie van de A-G.

memories en uitstel opgenomen die afwijken

De A-G geeft onder 2.10 en 2.22 regels over de

van het landelijk procesreglement. Bedoeling

17 april 2015, nr. 14/01711

beoordeling van een vordering tot opheffing

van de pilot is om met kortere termijnen,

(Mrs. A.M.J. van Buchem-Spapens, A.H.T.

van een beslag.

minder uitstelmogelijkheden en ambtshalve

Heisterkamp, M.V. Polak; A-G mr. P. Vlas)

handhaving van de termijnen de doorlooptij-


866

den van de civiele procedures in hoger beroep sterk te verkorten. Het middel klaagt

Internationale koop. Verkochte tomaten

dat het hof de curatoren een laatste moge-

worden vervoerd van de verkoper in Frank-


1233

Rechtspraak

rijk naar de koper in Nederland, en vervol-

indien de zaken niet aan de overeenkomst

uitvoerlegging in Nederland. De Nederland-

gens naar Rusland. In Rusland wordt

beantwoorden op het moment dat het risico

se rechter komt steeds rechtsmacht toe om

geklaagd over de kwaliteit van de tomaten.

op de koper overgaat. In dat geval is niet

kennis te nemen van een verzoek om verlof

HR: 1. Essentiële stelling. Het betoog van de

meer van belang of de tomaten tijdens het

tot tenuitvoerlegging in Nederland van een

koper over de gebrekkigheid van de toma-

daaropvolgende transport van Nederland

in een vreemde staat gewezen arbitraal

ten bij de levering in Nederland behelst een

naar Moskou goed zijn gekoeld en op de juis-

vonnis. Het oordeel dat de Nederlandse

essentiële stelling, waaraan het hof niet

te temperatuur zijn gehouden. Het betoog

rechter deze rechtsmacht toekomt, behoeft

voorbij had mogen gaan. 2. Onbegrijpelijk

van K over de gebrekkigheid van de tomaten

geen motivering. 2. Bewijs. a. Bewijslastver-

oordeel. Het middel klaagt terecht over

bij de levering in Nederland behelst derhalve

deling. Verzoeker heeft aan het verzoek ten

onbegrijpelijkheid van het oordeel van het

een essentiële stelling, waaraan het hof niet

grondslag gelegd dat sprake is geweest van

hof dat de rechtbank heeft geoordeeld dat

voorbij had mogen gaan.

een vervalst stuk. Bij die stand van zaken

de koper niet is geslaagd in het bewijs.

Middel II klaagt over onbegrijpelijkheid van

lag het op de weg van verzoeker om haar

het oordeel van het hof dat de rechtbank K

stelling aannemelijk te maken. b. Schrifte-

op geen enkel onderdeel van de bewijsop-

lijk bewijs. Van een partij die zich beroept

dracht in het bewijs geslaagd heeft geacht.

op schriftelijk bewijs, mag worden verlangd

K (de koper), adv. mr. J.H.M. van Swaaij, vs.

Het middel slaagt. De rechtbank heeft over-

dat zij dit uit zichzelf in het geding brengt.

Primar (de verkoper), niet verschenen.

wogen dat aan K bij tussenvonnis een driele-

(RO art. 79 lid 1)

dige bewijsopdracht is verstrekt, waarvan het

(Rv art. 3, aanhef en onder c, 150, 986 lid 1,


onderdeel genoemd onder (c) betrekking had

1076 lid 1, aanhef en onder A en B, lid 6; Rv

In 2002 heeft Primar, gevestigd in Perpignan,

op de stelling van K dat de tomaten niet vol-

(oud) lid 1, aanhef en onder A en B, lid 6)

Frankrijk, diverse ladingen tomaten verkocht

deden aan de door haar met Primar overeen-

aan K, gevestigd in Nederland. De tomaten

gekomen kwaliteitseis dat zij de transitduur

NRSL, adv. mr. M.J.E. Harmsen, vs. Kompas,

waren afkomstig uit Marokko. Zij werden in

voor het vervoer naar Moskou zonder kwali-

adv. mr. J. den Hoed.

Perpignan onder toezicht van Primar in

teitsverlies zouden kunnen doorstaan. In

vrachtwagens geladen ten behoeve van het

haar eindvonnis heeft de rechtbank geoor-


vervoer naar de vestigingsplaats van K in

deeld dat K niet tijdig heeft geklaagd en zich

NRSL is een rivierrederij, gevestigd in Rus-

Nederland. In Nederland zijn de tomaten

jegens Primar niet meer kan beroepen op

land. Haar schepen varen op Russische rivie-

visueel geïnspecteerd en overgeladen in

non-conforme levering. Daaraan heeft de

ren, maar ook naar bestemmingen in onder

andere vrachtwagens. Vervolgens zijn zij ver-

rechtbank de gevolgtrekking verbonden dat

meer Europa. Bij overeenkomst van 17 sep-

voerd naar diverse Oost-Europese bestem-

een beoordeling van onderdeel (c) van de

tember 1997 heeft NRSL een schip verkocht

mingen waaronder Moskou. De ontvangers

bewijsopdracht buiten beschouwing kan blij-

aan Kompas, gevestigd in Panama. Op 21

in Moskou hebben geklaagd over de kwaliteit

ven. Het middel klaagt dan ook terecht dat

oktober 1997 is het schip geleverd. Op 5 okto-

van diverse ladingen tomaten. K heeft de fac-

het hof heeft miskend dat de rechtbank niet

ber 2001 heeft Kompas een arbitrale proce-

turen van Primar betreffende die ladingen

is toegekomen aan beoordeling van de vraag

dure tegen NRSL aanhangig gemaakt bij een

niet betaald.

of K is geslaagd in het bewijs van haar stel-

scheidsgerecht in Moskou. In die procedure

In dit geding heeft K schadevergoeding

ling dat de tomaten niet voldeden aan de

stelde Kompas dat het geleverde schip

gevorderd. Primar heeft in reconventie beta-

door haar met Primar overeengekomen kwa-

gebrekkig was, dat daardoor een charter van

ling van de openstaande facturen gevorderd.

liteitseis, en dat de rechtbank derhalve niet

het schip door Amador Enterprises Inc. niet

De rechtbank heeft bewijsopdrachten ver-

heeft geoordeeld dat K niet in het bewijs van

is doorgegaan en dat Kompas daardoor winst

strekt aan K. Bij eindvonnis heeft de recht-

die stelling is geslaagd.

heeft gederfd. Kompas vorderde vergoeding

bank de vordering in conventie afgewezen en


van de gederfde winst. Bij arbitraal vonnis

de vordering in reconventie deels toegewe-


van 26 maart 2002 heeft het scheidsgerecht

zen. Het hof heeft het eindvonnis van de rechtbank bekrachtigd.

Hoge Raad

NRSL veroordeeld tot betaling van

867

US$ 909 461. In dit geding heeft Kompas de voorzieningenrechter verzocht om verlof tot tenuitvoer-

Onderdeel 1 slaagt. Het hof heeft, in cassatie

17 april 2015, nr. 14/02966

legging in Nederland van het arbitraal von-

onbestreden, geoordeeld dat het risico dat er

(Mrs. F.B. Bakels, A.H.T. Heisterkamp, G. de

nis. De voorzieningenrechter heeft het

iets met de tomaten zou kunnen gebeuren,

Groot, M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek;

gevraagde verlof verleend. Het hof heeft de

in ieder geval in Nederland op K is overge-

A-G mr. P. Vlas)

beschikking van de voorzieningenrechter

gaan. Vervolgens heeft het hof de schade


bekrachtigd.

zij onvoldoende heeft gesteld dat de tomaten

Een procespartij verzoekt de Nederlandse

Hoge Raad

tijdens het transport van Nederland naar

rechter verlof tot tenuitvoerlegging in

Onderdeel 1 klaagt dat het hof heeft ver-

Moskou goed zijn gekoeld en op de juiste

Nederland van een in Rusland tussen bui-

zuimd om ambtshalve te onderzoeken of de

temperatuur zijn gehouden. K had echter

tenlandse procespartijen gewezen arbitraal

Nederlandse rechter rechtsmacht toekomt

gemotiveerd betoogd dat de tomaten reeds

vonnis. HR: 1. Rechtsmacht. a. Openbare

om kennis te nemen van het verzoek van

bij de levering in Nederland gebrekkig waren.

orde. Regels van rechtsmacht zijn van open-

Kompas om verlof tot tenuitvoerlegging van

Indien dat betoog juist zou zijn, komt de

bare orde. Zowel de eerste rechter als de

het arbitraal vonnis te verlenen. Bij de beoor-

schade voor rekening van Primar op grond

appelrechter is gehouden ambtshalve de

deling van het onderdeel dient tot uitgangs-

van het in cassatie onbestreden oordeel van

rechtsmacht van de Nederlandse rechter

punt dat de regels van internationaal

het hof dat de verkoper aansprakelijk is

aan een onderzoek te onderwerpen. b. Ten-

bevoegdheidsrecht van openbare orde zijn.

voor rekening van K gelaten op de grond dat

1234


Rechtspraak

Dit betekent dat zowel de rechter in eerste

bevat die inhoudt dat verlof tot tenuitvoer-

heeft vervolgens op basis van het door NRSL

aanleg als de rechter in hoger beroep ertoe is

legging niet kan worden verleend indien het

overgelegde bewijsmateriaal geoordeeld dat

gehouden ambtshalve de rechtsmacht van de

recht op tenuitvoerlegging in het land waar

zij niet aannemelijk had gemaakt dat Kom-

Nederlandse rechter aan een onderzoek te

het arbitraal vonnis is gewezen, is verjaard.

pas de charterovereenkomst heeft vervalst.

onderwerpen. Voor de rechter in hoger

Deze klacht faalt. De verjaring of het verval

Klaarblijkelijk was het hof daarbij van oor-

beroep geldt deze verplichting ook indien

van de bevoegdheid tot tenuitvoerlegging

deel dat de stelling van NRSL dat zij nog

geen van de partijen zich over de vraag naar

van een arbitraal vonnis krachtens het recht

onderzoek wilde verrichten of personen wil-

de rechtsmacht van de Nederlandse rechter

van het land waar dat vonnis is gewezen,

de horen, niet was aan te merken als een vol-

heeft uitgelaten, en tevens indien die vraag

wordt niet als weigeringsgrond vermeld in

doende gemotiveerd bewijsaanbod. Dat oor-

buiten de grenzen van het door de grieven

art. 1076 lid 1, aanhef en onder A, (oud en

deel is niet onbegrijpelijk.

ontsloten gebied van de rechtsstrijd in hoger

nieuw) Rv, en brengt evenmin mee dat de


beroep valt. Het vorenstaande geldt zowel in

erkenning of de tenuitvoerlegging van dat

sie van de A-G.

gevallen die worden bestreken door de

vonnis strijdig is met de openbare orde als

De A-G meent dat NRSL het rechtsmachtver-

bevoegdheidsregeling van een verdrag of een

bedoeld in art. 1076 lid 1, aanhef en onder B,

weer in de feitelijke instanties heeft prijsgege-

EU-verordening, waaronder het EEX-Verdrag

(oud en nieuw) Rv.

ven en dat het hof geen ambtshalve onder-

en de (herschikte) EEX-Verordening (vgl. HR 6

Onderdeel 3.3 klaagt dat het hof ten onrechte

zoek behoefde te doen naar de rechtsmacht

februari 2004, ECLI:NL:HR:2004:AL7065, NJ

ervan is uitgegaan dat NRSL de bewijslast

(2.3-2.13).

2005/403 (Frans Maas vs. Petermann)), als in

draagt van haar stelling dat sprake is geweest

gevallen die worden bestreken door de com-

van een (door Kompas) vervalste charterover-

mune bevoegdheidsregeling van het Wet-

eenkomst, en heeft miskend dat omkering

boek van Burgerlijke Rechtsvordering (vgl.

van de bewijslast hier is geboden omdat

HR 18 februari 2011,

NRSL blijkens haar stellingen omtrent de

17 april 2015, nr. 14/04452

ECLI:NL:HR:2011:BO7116, NJ 2012/333). Het

echtheid van het document in een onredelijk


hof was derhalve ertoe gehouden om ambts-

zware bewijspositie verkeert. Deze klachten

Spapens, A.H.T. Heisterkamp, C.E. Drion, T.H.

halve te onderzoeken of de Nederlandse rech-

falen. In het kader van het op art. 1076 Rv

Tanja-van den Broek; A-G mr. E.M.

ter rechtsmacht toekomt om kennis te

gebaseerde verzoek van Kompas om verlof

Wesseling-van Gent)

nemen van het verzoek van Kompas. In de

tot tenuitvoerlegging van het arbitraal von-


bestreden beschikking ligt het oordeel beslo-

nis heeft NRSL zich beroepen, voor zover hier

ten dat de Nederlandse rechter rechtsmacht

van belang, op de weigeringsgrond van art.

Indiening processtukken. Fax. HR: Stukken

toekomt om kennis te nemen van het ver-

1076 lid 1, aanhef en onder B, Rv en daartoe

die door middel van faxapparatuur vóór

zoek van Kompas. Dat oordeel is juist. De

aangevoerd dat sprake is geweest van een

24.00 uur van de laatste dag van een lopen-

Nederlandse rechter komt op grond van art.

(door Kompas) vervalste charterovereen-

de termijn ter griffie zijn ontvangen, gel-

3, aanhef en onder c, Rv steeds rechtsmacht

komst. Bij die stand van zaken lag het op de

den als binnen de termijn ingediend. De

toe om kennis te nemen van een verzoek om

weg van NRSL om haar stelling aannemelijk

bepalingen in de procesreglementen van de

verlof te verlenen tot tenuitvoerlegging in

te maken dat sprake is van een vervalsing,

hoven dat per fax ingediende processtuk-

Nederland van een in een vreemde staat

zoals het hof terecht heeft geoordeeld. In zijn

ken niet in behandeling worden genomen,

gewezen arbitraal vonnis. Een dergelijke zaak,

oordeel ligt besloten dat in de omstandighe-

zijn in zoverre onverbindend.

die ingevolge art. 1076 lid 6 (oud en nieuw)

den van het geval niet uit enige bijzondere

in verbinding met art. 986 lid 1 Rv bij ver-

regel of uit de eisen van redelijkheid en bil-

zoekschrift moet worden ingeleid, is naar

lijkheid een andere verdeling van de bewijs-

haar aard voldoende met de rechtssfeer van

last voortvloeit. Dit oordeel geeft geen blijk

A c.s., adv. mr. S.M. Kingma, vs. B c.s., niet

Nederland verbonden in de zin van art. 3,

van een onjuiste rechtsopvatting en is niet

verschenen.

aanhef en onder c, Rv. De partij die in het

onbegrijpelijk. Onderdeel 3.4 klaagt dat het

buitenland een arbitraal vonnis heeft verkre-

hof NRSL had moeten toelaten tot bewijsleve-

Procesverloop

gen en zich wenst te verhalen op vermogens-

ring van haar stelling dat het document vals

In dit geding hebben A c.s. een verklaring voor

bestanddelen die zich in Nederland bevinden

is, door overlegging van de politiedossiers in

recht gevorderd dat een overeenkomst strek-

dan wel zich op enig moment hier te lande

Rusland en door onderzoek te verrichten

kende tot levering van bepaalde aandelen zijn

zullen bevinden, is immers aangewezen op

naar dan wel het horen van personen. Deze

vernietigd wegens bedrog of dwaling, en scha-

een geding ten overstaan van de Nederland-

klacht faalt eveneens. Het hof was niet

devergoeding, op te maken bij staat. De recht-

se rechter, teneinde op de voet van art. 1076

gehouden NRSL alsnog in de gelegenheid te

bank heeft de vorderingen afgewezen.

Rv het vereiste verlof tot tenuitvoerlegging

stellen schriftelijk bewijs in het geding te

In hoger beroep is de zaak aangebracht en

te verkrijgen. In het licht van het vorenstaan-

brengen. Van een partij die zich beroept op

heeft de rolraadsheer op de rol van 10

de behoeft het rechterlijk oordeel dat de

schriftelijk bewijs, mag worden verlangd dat

december 2013 ambtshalve akte niet-dienen

Nederlandse rechter ingevolge art. 3, aanhef

zij dit uit zichzelf in het geding brengt (vgl.

van memorie van grieven verleend. In het

en onder c, Rv rechtsmacht toekomt om ken-

HR 9 maart 2012, ECLI:NL:HR:2012:BU9204,

bestreden arrest heeft het hof A c.s. niet-ont-

nis te nemen van een verzoek om verlof te

NJ 2012/174). Het hof heeft geoordeeld dat

vankelijk verklaard in het hoger beroep. Op

verlenen tot tenuitvoerlegging in Nederland

niet is uitgesloten dat verlof tot tenuitvoer-

10 december 2013 is de memorie van grieven

van een in een vreemde staat gewezen arbi-

legging van het arbitraal vonnis zou moeten

vóór 10.00 uur per fax op de griffie van het

traal vonnis, geen motivering. Onderdeel 1

worden geweigerd wegens strijd met de open-

hof aangekomen. Het hof heeft geweigerd

faalt derhalve.

bare orde indien zou komen vast te staan dat

acht te slaan op de gefaxte memorie van

Onderdeel 2.1 klaagt over het oordeel van het

de veroordeling in dat vonnis is verkregen op

grieven. Het toegepaste procesreglement

hof dat art. 1076 Rv geen weigeringsgrond

grond van een vervalst document. Het hof

bepaalt dat per fax ingediende processtuk-

868

(Rv art. 33)


1235

Rechtspraak

niet meer gebruiken en dat met KEI het digi-

Hoge Raad

taal procederen zal worden ingevoerd, maar

Ten tijde van het onderhavige hoger beroep

Hoge Raad

zij meent niettemin dat vooralsnog in de pro-

gold bij het hof het ‘Procesreglement per 1

Bij de op 1 januari 2002 in werking getreden

cesreglementen van de hoven moet worden

januari 2013 voor de pilot civiele dagvaar-

wetgeving houdende de vernieuwing van het

opgenomen dat een memorie per fax kan

dingszaken bij het gerechtshof ‘s-Hertogen-

burgerlijk procesrecht is in art. 33 Rv de in

worden ingediend (2.8 en 2.21).

bosch’ (te vinden op www.rechtspraak.nl) met

ken niet in behandeling worden genomen.

aangescherpte procesregels. Daarin zijn ter-

de voorafgaande jaren door de Hoge Raad ontwikkelde rechtspraak met betrekking tot het indienen per fax van verzoekschriften

869

mijnen voor memories en uitstel opgenomen die afwijken van het landelijk procesreglement. Bedoeling van de pilot is om met kor-

gecodificeerd en geldend gemaakt voor alle procedures, instanties en processtukken. Bij

17 april 2015, nr. 14/04533

tere termijnen, minder uitstelmogelijkheden

de Wet afschaffing procuraat en invoering


en ambtshalve handhaving van de termijnen

elektronisch berichtenverkeer (Stb. 2008, 100)

Spapens, A.H.T. Heisterkamp, C.E. Drion,

de doorlooptijden van de civiele procedures

is art. 33 Rv gewijzigd. Noch in de memorie

T.H. Tanja-van den Broek; A-G mr. E.M.

in hoger beroep sterk te verkorten. Onder-

van toelichting bij die wijziging (Kamerstuk-

Wesseling-van Gent)

deel 1 betoogt dat het pilotreglement geen

ken II 2006/07, 30815, 3, p. 13), noch in de


recht is in de zin van art. 79 RO, althans dat het in strijd is met art. 35 lid 1 Rv voor zover

brief van de Staatssecretaris van Justitie van 1 oktober 2007 (Kamerstukken II 2007/08,

Hoger beroep. Termijnen voor memories.

het afwijkt van het landelijk procesregle-

30815, 9), noch in de nota van toelichting bij

Pilotreglement. Zie ook HR 17 april 2015,

ment, nu die bepaling uitsluitend aan de lan-

het Besluit van 3 juli 2008, Stb. 2008, 275,

nr. 14/01534, ECLI:NL:HR:2015:1075, hier-

delijke rechtsprekende macht de bevoegd-

noch elders, wordt aandacht geschonken aan

vóór afgedrukt (NJB 2015/865). Het Hof

heid delegeert om een procesreglement op te

de omstandigheid dat de indiening van pro-

’s-Hertogenbosch stelt overeenkomstig zijn

stellen. Het onderdeel faalt. Een procesregle-

cesstukken per fax krachtens de rechtspraak

Pilotreglement voor memorie van grieven

ment dat door een daartoe bevoegd rechter-

van de Hoge Raad reeds omstreeks vijftien

een termijn van zes weken, verleent een

lijk orgaan is vastgesteld en behoorlijk is

jaar – sedert HR 27 november 1992,

eenmalig uitstel van vier weken en ver-

bekendgemaakt, moet worden aangemerkt

ECLI:NL:HR1992:ZC0778, NJ 1993/569 (M. vs.

leent daarna zonder waarschuwing vooraf

als recht in de zin van art. 79 RO. Het hof

Gemeente W.) – en inmiddels ook sinds enke-

ambtshalve verval van recht. HR: 1. Proces-

heeft met juistheid overwogen dat de

le jaren wettelijk, mogelijk was. Tegen de ach-

reglement. Een procesreglement dat door

bevoegdheid tot het vaststellen van een pro-

tergrond van een van de doelstellingen van

een daartoe bevoegd rechterlijk orgaan is

cesreglement als het onderhavige voortvloeit

de Wet afschaffing procuraat en invoering

vastgesteld en behoorlijk is bekendge-

uit art. 133 Rv. Voorts staat art. 35 lid 1 Rv

elektronisch berichtenverkeer, welke doelstel-

maakt, moet worden aangemerkt als recht

niet aan de geldigheid van het pilotregle-

ling juist een verruiming van de mogelijkhe-

in de zin van art. 79 RO. De bevoegdheid tot

ment in de weg. Die bepaling opent de moge-

den van elektronisch verkeer beoogde, moet

het vaststellen van een procesreglement als

lijkheid om bij algemene maatregel van

daarom worden aangenomen dat de wetge-

het onderhavige vloeit voort uit art. 133 Rv.

bestuur regels te stellen met betrekking tot

ver met de wijziging van art. 33 Rv niet heeft

Art. 35 lid 1 Rv staat niet aan de geldigheid

door de rechter te stellen termijnen voor het

willen afdoen aan de reeds jarenlang

van het pilotreglement in de weg. 2. Termij-

verrichten van proceshandelingen en het

bestaande mogelijkheid processtukken per

nen. Het hof heeft ten onrechte nagelaten

verlenen van uitstel daarvoor. Anders dan

fax in te dienen. Het vorenstaande brengt

een termijn van veertien dagen te verlenen

het onderdeel veronderstelt, delegeert deze

mee dat art. 33 Rv aldus moet worden uitge-

om het verzuim te herstellen.

bepaling geen bevoegdheden aan de (landelijke) rechterlijke macht, maar opent het de

legd dat de in art. 33 lid 1 Rv neergelegde beperking van het elektronisch verkeer tot

(RO art. 79; Rv art. 20, 35, 133; EVRM art. 6)

mogelijkheid tot het stellen van regels bij algemene maatregel van bestuur. De omstan-

gevallen waarin daarin is voorzien in een voor dat gerecht vastgesteld procesregle-

A, adv. mr. M. Ynzonides, vs. B, niet

digheid dat art. 35 Rv uniformering tot doel

ment, niet geldt voor faxverkeer en dat daar-

verschenen.

heeft, doet niet af aan de geldigheid van een bevoegdelijk vastgesteld procesreglement dat

voor is blijven gelden de in 2002 in art. 33 Rv gecodificeerde regel dat stukken die door

Procesverloop

afwijkt van het landelijk procesreglement.

middel van faxapparatuur vóór 24.00 uur

In dit geding heeft B vergoeding van letsel-

Onderdeel 2a klaagt dat het hof het pilotre-

van de laatste dag van een lopende termijn

schade en een voorschot van € 100 000

glement in strijd met een goede procesorde

ter griffie zijn ontvangen, gelden als binnen

gevorderd. De rechtbank heeft de vorderin-

heeft toegepast. Het onderdeel slaagt. Het

de termijn ingediend. In zoverre is de bepa-

gen grotendeels toegewezen. In het hoger

pilotreglement wordt toegepast bij wijze van

ling in art. 2.1 van het ‘Procesreglement per 1

beroep van A is de zaak na inschrijving ver-

experiment en wijkt aanmerkelijk af van het

januari 2013 voor de pilot civiele dagvaar-

wezen naar de rol van 5 maart 2013 voor

landelijk procesreglement in die zin, dat (a)

dingszaken bij het Gerechtshof ’s-Hertogen-

memorie van grieven. Vervolgens is uitstel

na verstrijken van de termijn voor het indie-

bosch’ onverbindend. Opmerking verdient

verleend tot de rol van 2 april 2013. Op de rol

nen van memories, slechts één nadere ter-

dat hetzelfde geldt voor de gelijkluidende

van 2 april 2013 is ambtshalve akte niet-die-

mijn wordt verleend, terwijl (b) bij overschrij-

bepaling (art. 2.1) in het Landelijk procesre-

nen verleend. Twee verzoeken om alsnog

ding van die nadere termijn, zonder

glement voor civiele dagvaardingsprocedures

nader uitstel voor memorie van grieven te

peremptoirstelling of voorafgaande waar-

bij de hoven. Onderdeel 1.1 klaagt hier

verlenen, zijn bij rolbeslissing afgewezen. A is

schuwing, ambtshalve akte niet-dienen wordt

terecht over.

niet-ontvankelijk verklaard in het hoger

verleend. In zoverre is sprake van een bijzon-


beroep.

dere situatie. Weliswaar is aan het pilotregle-


ment de nodige bekendheid gegeven en

De A-G is zich ervan bewust dat velen de fax

wordt een advocaat op grond van zijn des-

1236


Rechtspraak

c.s., adv. mr. D.M. de Knijff.

871

strekkende gevolgen van overschrijding (vgl.


24 april 2015, nr. 13/05136

HR 26 september 2014,

Almer Beheer c.s. zijn onherroepelijk veroor-

(Mrs. F.B. Bakels, A.H.T. Heisterkamp, J.

ECLI:NL:HR:2014:2813, NJ 2014/417 (L. vs.

deeld tot betaling van € 500 000 aan B c.s. B

Wortel, G. de Groot, V. van den Brink; A-G

Eimers) en ECLI:NL:HR:2014:2798, NJ

c.s. hebben beslag doen leggen op certifica-

mr. F.F. Langemeijer)

2014/418 (Van Agt vs. Pessers)), maar hier

ten van aandelen.


staat tegenover dat strikte naleving van het

In dit geding hebben B c.s. de rechtbank ver-

reglement meebrengt dat A door het verzuim

zocht te bepalen dat en binnen welke ter-

KB-Lux. De Belastingdienst heeft de

van haar advocaat definitief haar zaak niet in

mijn tot verkoop en overdracht van de in

beschikking gekregen over gegevens waar-

hoger beroep aan de rechter kan voorleggen.

beslag genomen certificaten van aandelen

uit blijkt dat de belastingplichtige vermo-

Zeker nu de toegang tot de (appel)rechter in

zal worden overgegaan en op welke wijze en

gensbestanddelen aanhoudt in het buiten-

het geding is, behoort de sanctie op het niet

onder welke voorwaarden deze verkoop zal

land. De Belastingdienst heeft de

in acht nemen van de termijnen van het

dienen plaats te vinden. De rechtbank heeft

belastingplichtige herhaaldelijk verzocht

pilotreglement in een redelijke verhouding

onder meer bepaald dat de in art. 5:2 Wet op

daarover gegevens te verstrekken. In dit

te staan tot het verzuim. Een goede procesor-

het financieel toezicht (Wft) neergelegde

kort geding heeft het hof de belastingplich-

de brengt dan in de hiervoor onder (a) en (b)

prospectusplicht op de onderhavige verkoop

tige bevolen bepaalde gegevens te verstrek-

omschreven omstandigheden mee dat het

niet van toepassing is. Het hof heeft de

ken, op straffe van verbeurte van dwang-

belang van het voorkomen van onredelijke

beschikking van de rechtbank bekrachtigd. In

sommen, met bepaling dat de Staat de

vertraging van het geding moet worden afge-

HR 28 september 2012,

gegevens alleen mag gebruiken voor de

wogen tegen de ernst van het verzuim en de

ECLI:NL:HR:2012:BW7006, NJ 2012/549, heeft

belastingheffing. HR: Feitelijke grondslag.

gevolgen die strikte naleving van het regle-

de Hoge Raad prejudiciële vragen gesteld. In

De klachten dat het hof een ‘relatief verbod’

ment zou hebben voor de procesvoering van

HvJEU 17 september 2014,

heeft gegeven en dat het bestreden arrest

de partij die erdoor wordt getroffen. Art. 1.6

ECLI:EU:C:2014:2226, zijn die vragen beant-

zou kunnen meebrengen dat de belasting-

van het pilotreglement maakt deze afweging

woord.

plichtige met terugwerkende kracht dwang-

kundigheid zonder meer geacht op de hoogte te zijn van de geldende termijnen en de ver-

ook mogelijk. In een geval als het onderhavi-

sommen verbeurt, missen feitelijke grond-

ge dient die afweging zonder meer te leiden

Hoge Raad

tot het verlenen van een korte termijn om

De beantwoording door het HvJ EU van de

het verzuim te herstellen. Een termijn van

eerste door de Hoge Raad gestelde prejudicië-

veertien dagen volstaat daartoe. Het hof

le vraag brengt mee dat art. 5:2 Wft, dat

heeft ten onrechte nagelaten een zodanige

immers de implementatie vormt van art. 3

Aabo en B, adv. mr. S. Kousedghi, vs. de Staat

termijn te verlenen.

lid 1 van Richtlijn 2003/71/EG, Pb L 345/64

der Nederlanden, adv. mrs. J.W.H. van Wijk


(de Prospectusrichtlijn) en daarom op over-

en C.M. Bergman.


eenkomstige wijze dient te worden uitgelegd,

De A-G meent ook dat de eisen van een goede

geen verplichting inhoudt om ten behoeve


procesorde meebrengen dat een herstelter-

van de in dit geding aan de orde zijnde exe-

De Belastingdienst heeft de beschikking

mijn van veertien dagen had moeten worden

cutoriale verkoop van effecten een prospec-

gekregen over gegevens, waaruit blijkt dat

verleend (2.23-2.30).

tus te publiceren. In dit geding hebben B c.s.

Aabo of B in het buitenland vermogensbe-

primair betoogd dat de prospectusplicht van

standdelen aanhoudt of heeft aangehouden

de Wft niet van toepassing is op een executo-

die niet (volledig) in de aangiften zijn ver-

riale verkoop van effecten. De rechtbank

werkt. Naar aanleiding van deze bevindingen

heeft dat standpunt aanvaard. Het hof heeft

heeft de Belastingdienst vanaf 3 mei 2004

24 april 2015, nr. 11/03038

de juistheid van dat standpunt in het mid-

enkele malen aan Aabo en B verzocht daar-


den gelaten, maar wel – overeenkomstig het

over informatie te verstrekken.

Spapens, C.A. Streefkerk, A.H.T . Heister-

subsidiaire standpunt van B c.s. – geoordeeld

In dit kort geding (oorspronkelijk twee afzon-

kamp, G. Snijders; A-G mr. L. Timmerman)

dat de onderhavige executoriale verkoop in

derlijke gedingen) heeft de Staat gevorderd


ieder geval onder de vrijstelling als bedoeld

dat Aabo respectievelijk B op straffe van ver-

in art. 53 lid 2 Vrijstellingsregeling Wft valt.

beurte van dwangsommen opgaaf zullen

Executoriale verkoop van effecten. Prospec-

Onderdeel 1, dat is gericht tegen het oordeel

doen van hun buitenlandse vermogensbe-

tusplicht. Vervolg op HR 28 september

van het hof omtrent de vrijstelling van de

standdelen. De voorzieningenrechter heeft in

2012, ECLI:NL:HR:2012:BW7006, NJ

prospectusplicht, kan, gelet op het hiervoor

beide zaken de vorderingen toegewezen. Het

2012/549, en HvJ EU 17 september 2014,

overwogene, bij gebrek aan belang niet tot

hof heeft het hoger beroep in beide zaken

ECLI:EU:C:2014:2226. HR: Het arrest van het

cassatie leiden.

gevoegd behandeld. Het hof heeft aan de ver-

HvJ EU brengt mee dat art. 5:2 Wft geen ver-


oordeling een nieuwe termijn verbonden en

plichting inhoudt om ten behoeve van de

sie van de A-G.

in beide zaken bepaald dat, voor zover de

870

slag. (Rv art. 419 lid 2)

in dit geding aan de orde zijnde executoria-

gegeven bevelen betrekking hebben op mate-

le verkoop van effecten een prospectus te

riaal waarvan het bestaan van de wil van B

publiceren.

respectievelijk Aabo afhankelijk is, “dit materiaal zal worden verstrekt met de restrictie

(Wft art. 5:2; Richtlijn 2003/71/EG art. 3 lid 1)

dat het slechts zal worden gebruikt ten behoeve van de belastingheffing”. Het hof

Almer Beheer c.s., adv. mr. R.P.J.L. Tjittes, vs. B

heeft daarbij verwezen naar HR 12 juli 2013,


1237

Rechtspraak

ECLI:NL:HR:2013:BZ3640, NJ 2013/435 (W. vs.

872

Staat der Nederlanden).

Hoge Raad Onderdeel 1 klaagt dat het oordeel van het

24 april 2015, nr. 14/00569

hof blijk geeft van een onjuiste rechtsopvat-

Hoge Raad

(Mrs. F.B. Bakels, G. Snijders, G. de Groot,

ting nu ook feiten en omstandigheden die

Onderdeel 1 berust op het uitgangspunt dat

M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek; A-G

zich ná het onbevoegdelijk verrichten van

uit de rechtspraak van het EHRM volgt dat

mr. E.B. Rank-Berenschot)

een rechtshandeling hebben voorgedaan,

voorafgaande aan de informatieverstrekking


kunnen bijdragen aan het gerechtvaardigd vertrouwen dat de pseudogevolmachtigde die

een absoluut verbod dient te worden gegeven dat het afgedwongen wilsafhankelijke mate-

Pseudovertegenwoordiging. Posterieure fei-

rechtshandeling bevoegdelijk heeft verricht.

riaal voor punitieve doeleinden zal worden

ten. Iemand komt met een onbevoegde ver-

Deze klacht is gegrond. De schijn van verte-

gebruikt. De strekking van het onderdeel is

tegenwoordiger van de gemeente bindend

genwoordigingsbevoegdheid kan ook berus-

dat de rechtspraak van het EHRM niet toe-

advies overeen ter zake van de omvang van

ten op feiten en omstandigheden die zich

laat dat de rechter een restrictie geeft die

een (gestelde) schade. Het hof oordeelt dat

hebben voorgedaan na de totstandkoming

slechts een relatief verbod inhoudt. Omdat

eerstbedoelde contractspartij niet mocht

van de betrokken rechtshandeling (vgl. HR 12

het hof verwijst naar het arrest van 12 juli

vertrouwen op het bestaan van vertegen-

januari 2001, ECLI:NL:HR:2001:AA9429, NJ

2013, heeft het volgens het onderdeel de

woordigingsbevoegdheid. HR: De schijn van

2001/157 (Kuijpers vs. Wijnveen)). Het oordeel

gevolgen van schending van het verbod door-

vertegenwoordigingsbevoegdheid kan ook

van het hof geeft derhalve blijk van een

geschoven naar de rechter die over de beboe-

berusten op feiten en omstandigheden die

onjuiste rechtsopvatting.

ting of bestraffing oordeelt. De beslissing van

zich hebben voorgedaan na de totstandko-

Volgt vernietiging en verwijzing.

het hof houdt in dat, voor zover de gegeven

ming van de betrokken rechtshandeling.

De A-G concludeert tot verwerping. Zij meent dat de klacht onderdeel op zichzelf terecht is

bevelen betrekking hebben op materiaal waarvan het bestaan van de wil van Aabo res-

(BW art. 3:61 lid 2)

voorgesteld (2.23-2.28), maar dat het hof gebonden was aan het oordeel van de recht-

pectievelijk B afhankelijk is, dit materiaal zal worden verstrekt met de restrictie dat het

A c.s., adv. mrs. J.F. de Groot en P.A. Fruytier,

bank dat de schijn van vertegenwoordigings-

slechts zal worden gebruikt ten behoeve van

vs. de gemeente Dronten, adv. mr. J.W.H. van

bevoegdheid niet kan berusten op posterieure

de belastingheffing. In die beslissing ligt

Wijk.

feiten, omdat dit oordeel in hoger beroep niet was ontsloten door een grief (2.22).

slechts een restrictie besloten en geen oordeel over de gevolgen van een mogelijke


schending van die restrictie. Ook bij de moti-

Op 9 november 2009 is een vaststellings-

vering van deze restrictie wordt niets overwo-

overeenkomst gesloten, waarin als partijen

gen over de gevolgen van schending. Niet

worden genoemd A c.s. en het college van

kan derhalve worden gezegd dat het hof een

burgemeester en wethouders van de

24 april 2015, nr. 14/01828

‘relatief verbod’ heeft gegeven, zoals het

Gemeente. Deze overeenkomst is door X

(Mrs. E.J. Numann, A.H.T. Heisterkamp,

onderdeel betoogt. Het onderdeel mist der-

namens het college getekend. De overeen-

C.E. Drion, G. de Groot, T.H. Tanja-van den

halve feitelijke grondslag. Voor zover het

komst behelst dat partijen bindend advies

Broek; A-G mr. G.R.B. van Peursem)

onderdeel betoogt dat de Hoge Raad dient

overeenkomen ter zake van de omvang van


terug te komen van het arrest van 12 juli

de schade die A c.s. stellen te hebben geleden

2013, wordt nog verwezen naar de heden uit-

door een te late en onjuiste levering van een

Algemene voorwaarden. Twee sets. Uitleg.

gesproken arresten met zaaknummers

onroerende zaak. Op 29 november 2010 is

Een contract verwijst naar twee sets alge-

14/02414, 14/02416, 14/02417, 14/02420,

het bindend advies uitgebracht. Bij vonnis in

mene voorwaarden. HR: Indien de toepasse-

14/02421 en 14/02422.

kort geding van 31 januari 2011 is de

lijkheid van beide sets algemene voorwaar-

Onderdeel 2 veronderstelt dat de uitspraak

Gemeente veroordeeld tot betaling van het

den is bedongen en aanvaard, is sprake van

van het hof meebrengt dan wel zou kunnen

door de bindend adviseur vastgestelde

een overeenkomst met onderling strijdige

meebrengen dat Aabo en B dwangsommen

bedrag. De Gemeente heeft ter voldoening

bedingen en dient door uitleg te worden

verbeuren op grond van het vonnis van de

aan het vonnis € 218 871 aan A c.s. betaald.

vastgesteld welke van die bedingen preva-

voorzieningenrechter, derhalve met ingang

In hoger beroep is het vonnis van de voor-

leert.

van een eerder tijdstip dan het tijdstip dat

zieningenrechter vernietigd en zijn A c.s.

door het hof in het dictum van zijn arrest is

veroordeeld tot terugbetaling aan de

vermeld. Dit onderdeel mist eveneens feitelij-

Gemeente. X is door de Gemeente ontslagen

ke grondslag, nu uit het dictum van het

vanwege zijn handelwijze in deze kwestie.

ForFarmers c.s., adv. mr. R.S. Meijer, vs. A,

arrest van het hof onmiskenbaar volgt dat

In dit geding heeft de Gemeente een verkla-

adv. mr. R.P.J.L. Tjittes.

het een nieuwe termijn voor voldoening in

ring voor recht gevorderd dat de vaststel-

de plaats heeft gesteld van de termijn die de

lingsovereenkomst en het bindend advies


voorzieningenrechter heeft gegeven.

haar niet binden, stellende dat X niet

Op 9 oktober 2009 heeft A biomais verkocht

Volgt verwerping.

bevoegd was het college te vertegenwoordi-

aan ForFarmers. De koopovereenkomst is

De A-G concludeert tot vernietiging en afdoe-

gen en dat A c.s. niet erop hebben mogen

vastgelegd op briefpapier van A. In de over-

ning door de Hoge Raad door aanpassing van

vertrouwen dat X dat wel was. De rechtbank

eenkomst staat achter ‘Contract Conditions’

de tekst van (het voorbehoud in) het dictum

heeft de vordering op deze grondslag toege-

vermeld: ‘C.N.G.D.’ Dit is de afkorting van ‘Con-

(2.14). Hij meent dat de door het hof geformu-

wezen. Het hof heeft het vonnis van de recht-

ditiën van de Nederlandse Handel in Granen

leerde restrictie ontoereikend is om te voldoen

bank bekrachtigd.

en Diervoedergrondstoffen’. Het betreft bran-

aan het nemo tenetur-beginsel (2.6-2.14).

873

(BW art. 6:217 lid 1)

chevoorwaarden die zijn vastgesteld door de Koninklijke Vereniging Het Comité van

1238


Rechtspraak

Graanhandelaren te Rotterdam. Onderaan de

13 juni 2003, ECLI:NL:HR:AF5538, NJ

gemaakt dat A houder is (geweest) van een

overeenkomst is in een kleiner lettertype te

2003/506 (Vos vs. Heipro)). Het hof heeft dit

rekening bij KB-Lux. A heeft tegen die uit-

lezen: ‘Op al onze transacties zijn van toe-

gedaan door betekenis te hechten aan de

spraak cassatieberoep ingesteld. Op dat

passing onze Algemene Verkoop- en Beta-

omstandigheid dat de verwijzing naar de

beroep was nog niet beslist toen het hof uit-

lingsvoorwaarden op 8 december 1994 vast-

CNGD, anders dan die naar de Algemene

spraak deed in de onderhavige zaak.

gelegd bij de K.v.K. te Terneuzen onder nr.

Voorwaarden van A, niet is voorgedrukt,

In dit geding heeft de Staat gevorderd dat A

283, exemplaar op aanvraag. (…)’

maar is vermeld in het gedeelte van de over-

wordt bevolen zijn buitenlandse bankreke-

(de Algemene Voorwaarden van A).

eenkomst dat per transactie wordt ingevuld.

ningen op te geven, zulks op straffe van een

Art. 45 lid 1 van de CNGD bepaalt dat geschil-


dwangsom. De voorzieningenrechter heeft de

len door arbitrage zullen worden beslecht; art.

sie van de A-G.

gevraagde voorzieningen verleend. Het hof

14 onder b van de Algemene Voorwaarden van

De A-G meent dat sprake is van een rechtspo-

heeft de gevraagde voorzieningen alsnog

A bepaalt dat geschillen door de rechtbank

litieke keuze (inleiding en 3.7-3.10). Hij ver-

geweigerd.

Middelburg zullen worden beslecht.

meldt het juridische kader in 2.1-2.4.

Hoge Raad

In dit geding hebben ForFarmers c.s. onder meer schadevergoeding gevorderd wegens de levering van ondeugdelijk biomais. A heeft

874

een beroep gedaan op het arbitraal beding.

De rechter die in kort geding beslist op een vordering tot het geven van een voorlopige voorziening nadat de civiele bodemrechter

De rechtbank heeft dit beroep gehonoreerd

24 april 2015, nr. 14/02407

een vonnis in de hoofdzaak heeft gewezen,

en zich onbevoegd verklaard. Het hof heeft


dient in beginsel zijn vonnis af te stemmen

het vonnis van de rechtbank bekrachtigd.

Wortel, G. de Groot en V. van den Brink;

op het oordeel van die bodemrechter, onge-

A-G mr. P.J. Wattel)

acht of dit oordeel is gegeven in een tussen-


vonnis of in een eindvonnis, in de overwe-

Hoge Raad

gingen of in het dictum van het vonnis, en

Onderdeel 1 klaagt dat het hof ten onrechte, althans onvoldoende gemotiveerd heeft

KB-Lux. Afstemmingsregel. Formele rechts-

ongeacht of het vonnis in kracht van gewijs-

beslist dat zich in het onderhavige geval niet

kracht. HR: Het beginsel van formele

de is gegaan. Onder omstandigheden kan er

een situatie voordoet als bedoeld in HR 28

rechtskracht brengt niet mee dat de burger-

plaats zijn voor het aanvaarden van een uit-

november 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZC2507, NJ

lijke rechter bij de beoordeling van een

zondering op dit uitgangspunt. Dit zal het

1998/705 (Visser vs. Avéro). Het onderdeel

geschilpunt dat niet de geldigheid van het

geval kunnen zijn indien het vonnis van de

faalt. In de zaak Visser/Avéro was in geschil of

besluit betreft, is gebonden aan de inhou-

civiele bodemrechter klaarblijkelijk op een

de toepasselijkheid van algemene voorwaar-

delijke overwegingen die ten grondslag lig-

misslag berust, alsook indien sprake is van

den was overeengekomen. Het betrof het

gen aan het oordeel van de bestuursrechter

een zodanige wijziging van omstandigheden

geval waarin naar twee onderling verschillen-

over dat besluit. Indien een voorlopige

dat moet worden aangenomen dat de

de sets algemene voorwaarden was verwezen,

voorziening wordt gevraagd in een geval

bodemrechter, ingeval hij daarvan op de

met gebruik van het woord “of”, zonder dat

waarin mede feiten van belang zijn die in

hoogte zou zijn geweest, tot een andere

op enigerlei wijze was aangegeven of nader

het oordeel van de bestuursrechter zijn

beslissing zou zijn gekomen (vgl. HR 7 janua-

geregeld welke van die sets in het gegeven

betrokken, dient de civiele rechter zich dus

ri 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP0015, NJ

geval van toepassing zou zijn. Voor zodanig

zelfstandig een oordeel te vormen over die

2011/304 (Yukos vs. Rosneft)). Aan deze

geval heeft de Hoge Raad beslist dat geen

feiten. Het hof heeft de gevraagde voorzie-

‘afstemmingsregel’ ligt ten grondslag dat de

van de sets algemene voorwaarden deel uit-

ningen echter geweigerd op gronden die

rechtsverhouding tussen partijen in een con-

maakt van de overeenkomst en dat de

zijn beslissing niet kunnen dragen.

tradictoir gevoerde civiele bodemprocedure, anders dan in kort geding, zo nodig na

gebruiker dat niet kan verhelpen door zelf alsnog een van de sets algemene voorwaar-

(EVRM art. 6; Bijstandsrichtlijn 77/799/EEG

bewijslevering en rapportage door deskundi-

den te kiezen. Anders dan het onderdeel

art. 4; AWR art. 47, 52a lid 1 en 4)

gen, in beginsel bindend tussen partijen wordt vastgesteld, afgezien van de mogelijk-

bepleit, bestaat er geen grond ook voor een geval als het onderhavige, waarin de toepas-

De Staat der Nederlanden, adv. mrs. J.W.H.

heid daartegen een rechtsmiddel in te stel-

selijkheid van beide sets algemene voorwaar-

van Wijk en C.M. Bergman, vs. A, adv. mr. R.

len. Indien in kort geding van de civiele rech-

den is bedongen en aanvaard, deze sets alge-

Dhalganjansing.

ter wordt verlangd dat hij een voorlopige voorziening treft voor de beoordeling waar-

mene voorwaarden niettemin buiten toepassing te laten indien daarin onderling


van de rechtmatigheid van een bestuursbe-

onverenigbare bedingen voorkomen. In zoda-

A is door de inspecteur geïdentificeerd als

sluit waartegen beroep bij de bestuursrechter

nig geval is sprake van een overeenkomst

rekeninghouder bij KB-Lux. De Inspecteur

is ingesteld, van belang is, dient hij, indien de

met onderling strijdige bedingen en dient

heeft hem verzocht dan wel gesommeerd

uitspraak van de bestuursrechter niet kan

door uitleg te worden vastgesteld welke van

opgaaf te doen van de door hem aangehou-

worden afgewacht, zijn oordeel over die

die bedingen prevaleert. Bij de beoordeling

den buitenlandse bankrekeningen. A heeft

rechtmatigheid af te stemmen op de uit-

van hetgeen partijen in dit verband over en

ontkend over enige KB-Lux-rekening te

spraak die van de bestuursrechter mag wor-

weer redelijkerwijs uit elkaars verklaringen

beschikken. A heeft de hem opgelegde

den verwacht (vgl. onder meer HR 18 februari

en gedragingen hebben mogen afleiden en te

(navorderings)aanslagen in de inkomstenbe-

1994, ECLI:NL:HR:1994:ZC1267, NJ 1995/718

dien aanzien redelijkerwijs van elkaar moch-

lasting/premieheffing volksverzekeringen

(Staat der Nederlanden vs. Kabayel)). Indien

ten verwachten, kan de rechter gewicht toe-

(IB/PVV) en vermogensbelasting (VB) en boe-

op dit punt reeds door de bestuursrechter is

kennen aan onder meer de wijze waarop de

tebeschikkingen bestreden. De belastingka-

geoordeeld, maar tegen diens uitspraak een

desbetreffende bedingen in de overeenkomst

mer van het hof Amsterdam heeft geoor-

rechtsmiddel is ingesteld, dient de rechter in

zijn vermeld, dan wel geïncorporeerd (vgl. HR

deeld dat de Inspecteur aannemelijk heeft

kort geding in beginsel zijn vonnis af te


1239

Rechtspraak

stemmen op het oordeel van de bestuurs-

Weliswaar kan de in kort geding oordelende

trictie. 3. Procesbevoegdheid. De Staat is

rechter op gelijke wijze als hiervoor is ver-

civiele rechter ook buiten het geval van een

bevoegd om in dit geding als partij op te

meld. Daaraan ligt dan de bevoegdheidsver-

executiegeschil een voorziening weigeren op

treden. 4. Lopende belastinggedingen. Een

deling tussen de civiele rechter en de

grond van een belangenafweging, maar in

veroordeling tot het verstrekken van infor-

bestuursrechter – en het beginsel van forme-

een zodanig geval dient hij voldoende inzicht

matie op de voet van art. 47 AWR behoeft

le rechtskracht ten grondslag. Het beginsel

te geven in zijn gedachtegang.

niet vergezeld te gaan van waarborgen dat

van formele rechtskracht brengt echter niet


de te geven informatie niet zal worden

mee dat de burgerlijke rechter – de voorzie-


gebruikt in lopende gedingen.

ningenrechter daaronder begrepen – bij de

De A-G meent dat het hof toepassing had

beoordeling van een geschilpunt dat niet de

moeten geven aan de afstemmingsregel

(EVRM art. 6; Bijstandsrichtlijn 77/799/EEG

geldigheid van het besluit betreft, is gebon-

(1.10).

art. 4; AWR art. 47, 52a lid 1 en 4)

den aan de inhoudelijke overwegingen die ten grondslag liggen aan het oordeel van de bestuursrechter over dat besluit (vgl. HR 20

875

De Staat der Nederlanden, adv. mrs. J.W.H. van Wijk en C.M. Bergman, vs. A, adv. mr. A.J.F. Gonesh.

maart 2015, ECLI:NL:HR:2015:661 (SNS Bank)). Indien een voorlopige voorziening

24 april 2015, nrs. 14/02416 en 14/02686

wordt gevraagd in een geval waarin mede

(Mrs. F.B. Bakels, A.H.T. Heisterkamp,


feiten van belang zijn die in het oordeel van

J. Wortel, G. de Groot, V. van den Brink;

Op 27 oktober 2000 hebben de Belgische fis-

de bestuursrechter zijn betrokken, dient de

A-G mr. P.J. Wattel)

cale autoriteiten het Nederlandse Ministerie

civiele rechter zich dus zelfstandig een oor-


van Financiën op de voet van art. 4 van Bij-

deel te vormen over die feiten. De onderde-

standsrichtlijn 77/799/EEG fotokopieën ver-

len bevatten klachten van uiteenlopende

KB-Lux. De Belgische autoriteiten hebben

strekt van afdrukken van microfiches afkom-

aard. Deze klachten falen in zoverre dat het

de Nederlandse autoriteiten gegevens ver-

stig uit de interne administratie van KB-Lux.

in een civielrechtelijk kort geding oordelende

strekt over Nederlandse rekeninghouders

De fiches vermelden saldi van bankrekenin-

hof in dit geval niet was gebonden aan het

bij KB-Lux. A is geïdentificeerd als reke-

gen van Nederlandse ingezetenen bij KB-Lux

oordeel van de belastingkamer van het hof

ninghouder bij KB-Lux. De Inspecteur heeft

op 31 januari 1994. Op basis van onderzoek

over de identificatie van A als rekeninghou-

A gesommeerd opgaaf te doen van door

door de Belastingdienst naar de op de fiches

der bij KB-Lux, ook niet behoudens bijzonde-

hem aangehouden buitenlandse bankreke-

vermelde namen en saldi (het ‘rekeningen-

re omstandigheden. Evenmin is juist dat hij

ningen. In dit kort geding heeft het hof A

project’) is A geïdentificeerd als rekeninghou-

zijn uitspraak in beginsel diende af te stem-

bevolen bepaalde gegevens te verstrekken,

der van een of meer rekeningen bij KB-Lux.

men op het oordeel van de belastingrechter.

op straffe van verbeurte van dwangsom-

De Inspecteur heeft A enkele malen – voor

In geschil was immers niet of sprake was van

men, met bepaling dat de Staat de gegevens

het eerst in 2002 – verzocht of gesommeerd

rechtmatige (navorderings)aanslagen, maar

alleen mag gebruiken voor de belastinghef-

opgave te doen van (het verloop van) na 31

of A rekeninghouder bij KB-Lux was, of is

fing. HR: 1. Vordering tot verstrekking van

januari 1994 door hem aangehouden buiten-

geweest. Het oordeel daarover betreft een

belastinggegevens. De Staat zal aanneme-

landse bankrekeningen. A heeft ontkend over

zuiver feitelijke kwestie waarvoor de afstem-

lijk moeten maken dat het gevorderde

buitenlandse banktegoeden te beschikken.

mingsregel niet geldt. De klachten slagen

materiaal bestaat en dat de belastingplich-

Aan A zijn voor 1990 tot en met 2000 navor-

echter voor zover zij een beroep doen op de

tige daarover de beschikking heeft of, met

deringsaanslagen inkomstenbelasting/pre-

omstandigheid dat het hof niet heeft vastge-

de van hem redelijkerwijs te verwachten

mie volksverzekeringen en voor 1991 tot en

steld, en uit de stukken van feitelijke instan-

inspanning, kan verkrijgen. Ook in de exe-

met 2000 navorderingsaanslagen vermogens-

ties evenmin blijkt, dat A in eerste aanleg of

cutiefase rusten de stelplicht en bewijslast

belasting opgelegd. Ook zijn hem diverse fis-

in appel de feitelijke constateringen of de

van de beschikbaarheid van het materiaal

cale boeten opgelegd. A heeft de aanslagen

daarop gebaseerde stellingen van de belas-

voor de betrokkene op de Staat. De execu-

en boeten bestreden in een procedure die

tingdienst heeft weersproken waarop – ook

tierechter heeft een eigen verantwoorde-

heeft geleid tot een uitspraak van de belas-

in de fiscale procedure – zijn identificatie als

lijkheid. 2. Nemo tenetur. Wilsafhankelijk

tingkamer van het gerechtshof Amsterdam

houder van de desbetreffende KB-Luxreke-

en wilsonafhankelijk materiaal. De kwalifi-

van 23 september 2010. Dat hof heeft geoor-

ning is gebaseerd. Het hof heeft de gevraagde

catie van materiaal als ‘wilsonafhankelijk’

deeld dat de Inspecteur aannemelijk heeft

voorzieningen geweigerd op de gronden dat

dan wel ‘wilsafhankelijk’ is verbonden aan

gemaakt dat A houder is (geweest) van een

het oordeel van de belastingrechter nog niet

de aard van het materiaal (of het in fysieke

rekening bij de KB-Lux. De uitspraak van het

onherroepelijk is geworden en dat de

zin ‘bestaat’ onafhankelijk van de wil van

hof is in cassatie vernietigd in HR 2 decem-

gevraagde voorzieningen een vérstrekkend

de betrokkene). In verband met het onder-

ber 2011, ECLI:NL:HR:2011:BU6501, doch uit-

karakter hebben. De eerste grond kan zijn

scheid tussen wilsafhankelijk en wilsonaf-

sluitend ter zake van de boetebeschikkingen.

beslissing niet dragen, gelet op hetgeen hier-

hankelijk materiaal is het noodzakelijk dat

De zaak is in zoverre verwezen naar het

voor is overwogen over de betekenis van het

de voorzieningenrechter aan het door hem

gerechtshof Den Haag. De Inspecteur heeft

desbetreffende oordeel van de belastingrech-

uit te spreken bevel een in beginsel alge-

aan A informatiebeschikkingen op de voet

ter in het onderhavige kort geding. De twee-

meen geformuleerde restrictie verbindt.

van art. 52a lid 1 AWR opgelegd, vaststellende

de grond is onvoldoende motivering voor

Mocht in strijd worden gehandeld met de

dat A niet heeft voldaan aan zijn verplichtin-

afwijzing indien – zoals de Staat heeft

restrictie, dan komt het oordeel over de

gen uit hoofde van art. 47 AWR tot informa-

betoogd, maar het hof in het midden heeft

daarop te stellen sanctie toe aan de rechter

tieverstrekking voor de belastingheffing te

gelaten – de stukken van het geding het oor-

die over de bestraffing of beboeting oor-

zijnen aanzien wat betreft de jaren 2009 en

deel rechtvaardigen dat A houder is geweest

deelt. Bij die rechter kan tevens aan de orde

2010. Over die beschikkingen liepen nog

van de desbetreffende rekening bij KB-Lux.

komen óf is gehandeld in strijd met de res-

bezwaar- of beroepsprocedures toen het hof

1240


Rechtspraak

het arrest in het onderhavige geding wees.

worden gebruikt voor fiscale beboeting of

NJ 2011/425. Het arrest van 12 juli 2013

In dit geding heeft de Staat gevorderd dat A

strafvervolging van de belastingplichtige.

maakt dit onderscheid eveneens. Het onder-

op straffe van verbeurte van een dwangsom

Zou dit laatste toch gebeuren, dan dient de

scheid is terug te voeren op EHRM 17 decem-

zal verklaren welke buitenlandse bankreke-

belastingrechter of de strafrechter te bepalen

ber 1996, no. 43/1994/490/572,

ningen hij na 31 januari 1994 bij KB-Lux en

welk gevolg aan dit gebruik moet worden

ECLI:NL:XX:1996:ZB6862, NJ 1997/699 (Saun-

eventuele andere buitenlandse banken aan-

verbonden.

ders vs. Verenigd Koninkrijk), waarvan het

houdt of heeft aangehouden, dat hij opgaaf

Bij hetgeen hiervoor is weergegeven, verdient

EHRM niet is teruggekomen. In verband met

zal doen van die rekeningen, bescheiden zal

het volgende opmerking. Het onderscheid

dit onderscheid is het noodzakelijk dat de

verstrekken en een mondelinge toelichting

tussen wilsafhankelijk materiaal en wilsonaf-

voorzieningenrechter aan het door hem uit

daarop zal geven. De voorzieningenrechter

hankelijk materiaal speelt geen rol voor

te spreken bevel een in beginsel algemeen

heeft de vordering van de Staat toegewezen

zover het materiaal wordt gevorderd voor de

geformuleerde restrictie verbindt. Een toe-

met een beperking. Het hof heeft A veroor-

belastingheffing. De omstandigheid dat art.

spitsing van de restrictie is alleen aan de

deeld om binnen 30 dagen (i) te verklaren

47 AWR een ieder verplicht om de Inspecteur

orde indien met betrekking tot voldoende

welke buitenlandse rekeningen hij heeft aan-

‘de gegevens en inlichtingen te verstrekken

specifiek aan te duiden materiaal terecht het

gehouden dan wel aanhoudt na 31 januari

die voor de belastingheffing te zijnen aan-

verweer wordt gevoerd dat dit als wilsafhan-

1994 bij KB-Lux en bij eventuele andere bui-

zien van belang kunnen zijn’ brengt echter

kelijk dient te worden aangemerkt. Mocht in

tenlandse banken, (ii) opgaaf te doen van die

nog niet mee dat de Staat in een civielrechte-

strijd worden gehandeld met een door de

buitenlandse bankrekeningen, en (iii)

lijk kort geding tegen de betrokkene op straf-

voorzieningenrechter gegeven restrictie, dan

bescheiden te verstrekken over zijn buiten-

fe van verbeurte van dwangsommen aan-

komt het oordeel over de daarop te stellen

landse bankrekeningen, alsmede (iv) binnen

spraak kan maken op die gegevens en

sanctie toe aan de rechter die over de bestraf-

een door de Inspecteur te bepalen termijn

inlichtingen in gevallen waarin de Staat

fing of beboeting oordeelt. Bij die rechter kan

een mondelinge toelichting op die gegevens

onvoldoende aanknopingspunten verschaft

tevens aan de orde komen óf is gehandeld in

te geven, op straffe van een dwangsom van

om aannemelijk te achten dat de betrokkene

strijd met de restrictie. Dit brengt mee dat de

€ 2500 per dag tot een maximum van

die gegevens en inlichtingen daadwerkelijk

vraag naar de aard van het materiaal

€ 500 000. Het hof heeft daarbij bepaald dat

kan verstrekken. Vorderingen tot het ver-

opnieuw, maar nu achteraf, voor de sanctie-

de Staat de gegevens en inlichtingen alleen

strekken van dergelijke gegevens en inlich-

rechter aan de orde kan worden gesteld. In

mag gebruiken voor de belastingheffing.

tingen zijn niet toewijsbaar voor zover zij

het geding voor die rechter kan worden vast-

onvoldoende zijn onderbouwd of een zoge-

gesteld op welk materiaal het nemo tenetur-

Hoge Raad

noemde ‘fishing expedition’ inhouden. Dat is

verweer precies betrekking heeft, en kan

In zaak 14/02416: het beroep van de Staat

niet anders indien die vorderingen alleen

bovendien blijken of sprake is van andere

richt zich tegen de restrictie die het hof aan

voor heffingsdoeleinden zijn ingesteld. De

omstandigheden die voor beoordeling van

de veroordeling heeft verbonden. Bij de

Staat zal derhalve aannemelijk moeten

dat verweer van belang zijn. Aldus kan de

beoordeling van het middel wordt het vol-

maken dat het gevorderde materiaal bestaat

rechter op het moment dat in een procedure

gende vooropgesteld. In HR 12 juli 2013,

en dat de belastingplichtige daarover de

op enigerlei wijze gebruik wordt gemaakt

ECLI:NL:HR:2013:BZ3640, NJ 2013/435 (W. vs.

beschikking heeft of, met de van hem redelij-

van het afgegeven materiaal, ten volle beoor-

Staat der Nederlanden) is het volgende

kerwijs te verwachten inspanning, kan ver-

delen of en in hoeverre dit gebruik is toege-

beslist:

krijgen. Voor zover de betrokkene in het

laten in het licht van de uit art. 6 EVRM

a. In een civielrechtelijk kort geding kan de

geding voor de voorzieningenrechter een

voortvloeiende waarborgen, waaronder het

belastingplichtige onder last van een dwang-

ontoereikend verweer voert dan wel sprake is

nemo tenetur-beginsel.

som worden veroordeeld al het materiaal te

van omstandigheden die pas na het kort

Onderdeel 2 is gericht tegen het oordeel van

verschaffen dat van belang kan zijn voor een

geding blijken, is van belang dat ook in de

het hof dat de door de Staat gevorderde

juiste belastingheffing, ongeacht of het gaat

executiefase de stelplicht en bewijslast van

bescheiden, in het bijzonder bankafschriften,

om wilsonafhankelijk of wilsafhankelijk

de beschikbaarheid van het materiaal voor

in de gegeven omstandigheden zijn aan te

materiaal, echter onder de restrictie dat

de betrokkene op de Staat rusten. De execu-

merken als wilsafhankelijk materiaal. Dit

materiaal van deze laatste soort uitsluitend

tierechter heeft bij de beoordeling van een

onderdeel slaagt. Het arrest van 12 juli 2013

mag worden gebruikt ten behoeve van de

en ander een eigen verantwoordelijkheid en

definieert onder 3.6 ‘wilsonafhankelijk mate-

belastingheffing.

is niet gebonden aan het oordeel van de

riaal’, onder verwijzing naar het arrest Saun-

b. Voldoet de belastingplichtige niet aan dit

rechter die afgifte heeft gelast. De Nederland-

ders, als ‘materiaal dat weliswaar onder

bevel, dan verbeurt hij de daaraan verbonden

se belastingen strafrechters maken voor

dwang is verkregen, maar bestaat onafhanke-

dwangsom. Indien partijen van mening ver-

hun oordeel over een nemo tenetur-verweer

lijk van de wil van de verdachte’. Hieruit volgt

schillen of de belastingplichtige aan het

in materie als de onderhavige onderscheid

dat de kwalificatie van materiaal als ‘wilson-

bevel heeft voldaan, rusten in een eventueel

tussen wilsafhankelijk en wilsonafhankelijk

afhankelijk’ dan wel ‘wilsafhankelijk’ – welk

executiegeschil op de Staat de stelplicht en

materiaal. Zie in belastingzaken onder meer

onderscheid samenhangt met het zwijgrecht

bewijslast ter zake. Dit brengt mee dat de

HR 21 maart 2008, ECLI:NL:HR:2008:BA8179,

van de betrokkene – is verbonden aan de

Staat in geval van betwisting zal moeten

BNB 2008/159, HR 16 november 2012,

aard van het materiaal (of het in fysieke zin

bewijzen – in de zin van aannemelijk

ECLI:NL:HR:2012:BY3272, BNB 2013/29, HR 8

‘bestaat’ onafhankelijk van de wil van de

maken – dat de belastingplichtige daadwer-

augustus 2014, ECLI:NL:HR:2014:2144, BNB

betrokkene). Het hof verbindt ten onrechte

kelijk het van hem verlangde, maar niet door

2014/206 en HR 20 maart 2015,

de wils(on)afhankelijkheid aan het antwoord

hem afgestane, materiaal kon verschaffen.

ECLI:NL:HR:2015:643 en in strafzaken onder

op de vraag of de gevorderde bescheiden zon-

c. Wilsafhankelijk materiaal dat door de

meer HR 21 oktober 1997,

der medewerking van de betrokkene kunnen

belastingplichtige ingevolge het bevel van de

ECLI:NL:HR:1997:ZD0834, NJ 1998/173 en HR

worden verkregen. Deze verbinding maakt

voorzieningenrechter is verstrekt, mag niet

21 december 2010, ECLI:NL:HR:2010:BL0666,

het onderscheid dat is gemaakt in het arrest


1241

Rechtspraak

van 12 juli 2013 en in het arrest Saunders

gesteld dat er gronden zijn om ervan uit te

Procesverloop

zinledig, aangezien het afgeven van beschei-

gaan dat de inspecteur het te verkrijgen

Dit geding betreft de vermogensrechtelijke

den op grond van een veroordeling in kort

materiaal in strijd met het arrest van 10

afwikkeling van de tussen partijen gesloten

geding nimmer zonder medewerking van de

februari 1988 zal gebruiken ten behoeve van

samenlevingsovereenkomst.

betrokkene kan plaatsvinden.

de bewijsvoering in lopende gedingen. Er is

De rechtbank heeft hierover beslissingen

In zaak 14/02686: middel 1 van het beroep

dan geen aanleiding om reeds in de onderha-

gegeven. Het hof heeft, onder gedeeltelijke

van A betoogt dat niet de Staat, maar alleen

vige procedure met die mogelijkheid reke-

vernietiging van het vonnis van de recht-

de inspecteur bevoegd is om het onderhavige

ning te houden. Het hof heeft terecht over-

bank, de verdeling van de tussen partijen

geding aanhangig te maken. Het middel faalt.

wogen dat eventueel gebruik van dit

bestaande gemeenschap onder nader

De bevoegdheid om in een burgerlijk geding

materiaal in strijd met het arrest van 10

omschreven opschortende voorwaarden

als partij op te treden komt in beginsel

februari 1988 in de procedure voor de belas-

opnieuw vastgesteld en bepaald dat na verre-

(alleen) toe aan natuurlijke personen en aan

tingrechter aan de orde kan worden gesteld.

kening nog een vordering van de vrouw op

rechtspersonen (zie HR 25 november 1983,

Volgt in zaak 14/02416 vernietiging en ver-

de man resteert van € 49 365. Voor het geval

ECLI:NL:HR:1983:AG4696, NJ 1984/297 (Van

wijzing, en in zaak 14/02686 verwerping.

de voorwaarden niet worden vervuld, heeft

der Peijl vs. Minister van Onderwijs) en HR 3

De A-G concludeert tot verwerping, maar met

het hof bepaald dat de gemeenschappelijke

december 1993, ECLI:NL:HR:1993:ZC1163, NJ

zodanige aanscherping van het dictum van

woning zal worden verkocht. Het hof heeft

1994/375 (Staat der Nederlanden vs. Medezeg-

het hof dat ook gebruik door de Inspecteur tot

zijn arrest uitvoerbaar bij voorraad verklaard.

genschapsraad)). Op deze grond is de Staat

bewijs in reeds lopende rechtsgedingen uitge-

In dit incident in cassatie heeft de man

bevoegd om in dit geding als partij op te tre-

sloten wordt.

zekerheidstelling van de vrouw gevorderd

den. Uit de totstandkomingsgeschiedenis van

De conclusie van de A-G bevat een inhoudsop-

voor het in cassatie nog in geding zijnde

art. 52a lid 4 AWR blijkt niet dat de wetgever

gave. Onder 1.11-1.24 vat de A-G zijn stand-

gedeelte van de aan de vrouw toegewezen

heeft beoogd om in die bepaling – in afwij-

punt samen. Hij acht onderdeel 2 van de

vordering. De toelichting luidt:

king van de zojuist vermelde regel – een

Staat ongegrond (1.12) en middel 6 van A

‘gelet op het restitutierisico en de afweging

exclusieve procesbevoegdheid van de inspec-

deels gegrond (1.21).

van belangen van partijen, waarbij van

teur te scheppen.

belang is dat de man dreigt de door hem met

De middelen 5 en 6 zijn gericht tegen het

zijn kinderen bewoonde woning te moeten

oordeel van het hof dat het, voor zover de

24 april 2015, nrs. 14/02414, 14/02417,

verkopen en daardoor nog verder in het

Belastingdienst de te verkrijgen informatie

14/02420, 14/02421, 14/02422, 14/02491,

financiële slop te geraken’. De vrouw voert

zou willen gebruiken in lopende procedures,

14/02492, 14/02493

verweer. Nadat de A-G een conclusie had

aan de belastingrechter bij wie die procedu-


genomen, heeft de man erop gewezen dat hij

res aanhangig zijn is om te beoordelen of het

Wortel, G. de Groot, V. van den Brink; A-G

zijn vordering nader heeft toegelicht ter rolle

verkregen materiaal in die procedures kan

mr. P.J. Wattel)

van 9 januari 2015.

worden betrokken. De middelen falen. In HR

ECLI:NL:HR:2015:1129,

10 februari 1988, ECLI:NL:HR:1988:ZC3761,

ECLI:NL:HR:2015:1130,

Hoge Raad

BNB 1988/160, is overwogen dat het de

ECLI:NL:HR:2015:1141,

Een incidentele vordering moet worden toege-

inspecteur niet is toegestaan om gedurende

ECLI:NL:HR:2015:1117,

licht bij het instellen daarvan (art. 415 in ver-

de loop van een geding – buiten de rechter

ECLI:NL:HR:2015:1135,

binding met art. 208 lid 1 Rv). De door de man

in dat geding om – van de belanghebbende


genoemde roldatum waarop hij zijn toelich-

bewijsmiddelen af te dwingen ten behoeve

ting zou hebben gegeven, diende tot het four-

van dat geding. Wanneer de zaak onder de

KB-Lux. Gelijke beslissingen als in HR 24

neren van stukken in het incident. Aan de

rechter is, treden de bevoegdheden van de

april 2015, nrs. 14/02416 en 14/02686,

man is noch toen, noch eerder gelegenheid

rechter in de plaats van de bevoegdheden die

ECLI:NL:HR:2015:1130, hiervóór afgedrukt,

gegeven zijn incidentele vordering nader toe

de inspecteur in de aanslagen bezwaarfase

ten aanzien van andere belastingplichti-

te lichten. Ook de mogelijkheid van een reac-

heeft, en dient de inspecteur zich tot de rech-

gen.

tie op de conclusie van de A-G bood daartoe

ter te wenden indien hij zodanige bewijsmiddelen wil verkrijgen. Het arrest van 10 februari 1988 heeft alleen betrekking op het

geen gelegenheid (vgl. HR 22 februari 2008,

876

verkrijgen van bewijsmateriaal ten behoeve

ECLI:NL:HR:2008:BC3299, NJ 2008/123). De Hoge Raad laat de door de man stukken dan ook buiten beschouwing. Voorwaarde voor

van lopende gedingen. Dat arrest verhindert

24 april 2015, nr. 14/03973

toewijzing van de vordering is dat de man

niet dat de inspecteur onder dwang bewijs

(Mrs. A.M.J. van Buchem-Spapens, M.V.

belang heeft bij zekerheidstelling en dat dit

vergaart ten behoeve van het opleggen van

Polak, T.H. Tanja-van den Broek;

belang zwaarder weegt dan dat van de vrouw

(navorderings)aanslagen waarover nog geen

A-G mr. P. Vlas)

bij het achterwege blijven ervan (HR 30 mei

gedingen aanhangig zijn. Middel 5 gaat uit


2008, ECLI:NL:HR:2008:BC5012, NJ 2008/311

van een andere opvatting uit en faalt derhal-

(Newbay vs. Staat der Nederlanden). Het

ve. Ook middel 6 faalt voor zover het van die

Incidentele vordering. Toelichting. HR: Een

belang van de man is in de cassatiedagvaar-

opvatting uitgaat. Middel 6 gaat voorts uit

incidentele vordering moet worden toege-

ding evenwel onvoldoende toegelicht om de

van het standpunt dat een veroordeling tot

licht bij het instellen daarvan.

Hoge Raad in staat te stellen tot bedoelde

het verstrekken van informatie op de voet van art. 47 AWR vergezeld moet gaan van

afweging te komen. De vordering van de man (Rv art. 208 lid 1, 235, 415)

waarborgen dat de te geven informatie niet

Volgt afwijzing van de incidentele vordering,

zal worden gebruikt in lopende gedingen.

De man, adv. mr. M.A.R. Schuckink Kool, vs.

Ook in zoverre faalt het middel. Niet wordt

de vrouw, adv. mr. H.J.W. Alt.

1242


wordt dan ook afgewezen. overeenkomstig de conclusie van de A-G.

Rechtspraak

877

dracht van de voormalig rechter-commissa-

de toepassing van de schuldsaneringsrege-

ris de schone lei aan de voormalig saniet

ling wordt beëindigd, dan wel de inmiddels

24 april 2015, nr. 14/05097

ontnomen. HR: Aan de (voormalig) rechter-

aan de schuldenaar verleende schone lei hem

(Mrs. A.M.J. van Buchem-Spapens, A.H.T.

commissaris die na de beëindiging van de

alsnog wordt ontnomen. Dit uitgangspunt is

Heisterkamp, T.H. Tanja-van den Broek;

toepassing van de schuldsaneringsregeling

aldus uitgewerkt dat, indien gedurende de

A-G mr. P. Vlas)

en de verlening van de schone lei consta-

periode waarin de schuldsaneringsregeling


teert dat de schuldenaar gedurende de peri-

van toepassing is, blijkt dat de schuldenaar

ode waarin de schuldsaneringsregeling van

tracht zijn schuldeisers te benadelen, de rech-

Ontvankelijkheid in cassatie. Tussenuit-

toepassing is geweest, heeft getracht zijn

ter-commissaris bevoegd is om, zo nodig

spraak. Tussentijds cassatieberoep. HR:

schuldeisers te benadelen, komt de

ambtshalve, aan de rechtbank een voordracht

Beroep in cassatie van deze tussenuit-

bevoegdheid toe om, zo nodig ambtshalve,

te doen om de toepassing van de schuldsane-

spraak kan slechts tegelijk met het beroep

een voordracht te doen om de schuldenaar

ringsregeling op die grond te beëindigen.

tegen de einduitspraak worden ingesteld.

de schone lei te ontnemen.

Voorts is bepaald dat, indien eerst na de

(Rv art. 401a, 426 lid 4)

(Fw art. 350 lid 3, aanhef en onder e, 358 lid

saneringsregeling waarbij aan de schulde-

1, 358a lid 1)

naar de schone lei is verleend, blijkt dat zich

beëindiging van de toepassing van de schuld-

voordien feiten of omstandigheden hebben

A, adv. mr. S. Kousedghi, vs. B, adv. mrs. A.

voorgedaan die grond zouden hebben opge-

Knigge en P.A. Fruytier.

Verzoeker, adv. mr. J. van Weerden.

Procesverloop


van de schuldsaneringsregeling omdat de

In dit geding heeft B het faillissement van A

Ten aanzien van verzoeker is in 2010 de wet-

schuldenaar heeft getracht zijn schuldeisers

aangevraagd. De rechtbank heeft de Neder-

telijke schuldsaneringsregeling van toepas-

te benadelen, de rechter ingevolge art. 358a

landse rechter onbevoegd verklaard. Het hof

sing verklaard.

lid 1 Fw op verzoek van iedere belanghebben-

heeft de uitspraak van de rechtbank vernie-

In 2013 is aan verzoeker de schone lei ver-

de kan bepalen dat art. 358 lid 1 Fw verder

tigd op de grond dat de Nederlandse rechter

leend. De slotuitdelingslijst is gedeponeerd

geen toepassing vindt, met als gevolg dat de

bevoegd is en de zaak teruggewezen.

en met ingang van 16 augustus 2013 verbin-

schuldenaar de schone lei alsnog wordt ont-

dend geworden.

nomen. Het past in het hiervoor beschreven

Hoge Raad

In dit geding heeft de voormalig (waarne-

stelsel en strookt met de aan de rechter-com-

De uitspraak van het hof is een tussenuit-

mend) rechter-commissaris aan de recht-

missaris opgedragen taken en bevoegdheden

spraak, nu het hof hiermee niet reeds door

bank een voordracht gedaan om te bepalen

om aan te nemen dat de (voormalig) rechter-

een uitdrukkelijk dictum omtrent enig deel

dat art. 358 lid 1 Fw verder geen toepassing

commissaris die na de beëindiging van de

van het verzochte een einde aan het geding

vindt en dat verzoeker de schone lei wordt

toepassing van de schuldsaneringsregeling

heeft gemaakt. Volgens het hier toepasselijke

ontnomen. De rechtbank heeft aldus

en de verlening van de schone lei constateert

art. 426 lid 4 Rv in verbinding met art. 401a

bepaald. Het hof heeft het vonnis van de

dat de schuldenaar gedurende de periode

Rv kan derhalve beroep in cassatie van deze

rechtbank bekrachtigd.

waarin de schuldsaneringsregeling van toe-

leverd voor de beëindiging van de toepassing

passing is geweest, heeft getracht zijn schuld-

uitspraak slechts tegelijk met het beroep tegen de einduitspraak worden ingesteld,

Hoge Raad

eisers te benadelen als bedoeld in art. 350 lid

aangezien het hof niet anders heeft bepaald

Middel 1 klaagt dat de rechter-commissaris

3, aanhef en onder e, Fw, de bevoegdheid toe-

en de overige in art. 401a Rv vermelde uit-

niet-ontvankelijk had moeten verklaard in de

komt om, zo nodig ambtshalve, een voor-

zonderingen zich in het onderhavige geval

voordracht waarmee de onderhavige proce-

dracht aan de rechtbank te doen om, op de

evenmin voordoen.

dure is ingeleid. In de beslissing van het hof

voet van art. 358a lid 1 Fw, op de in art. 350

Volgt niet-ontvankelijkverklaring van A in

ligt het oordeel besloten dat de voormalig

lid 3, aanhef en onder e, Fw genoemde grond

het cassatieberoep, overeenkomstig de con-

rechter-commissaris bevoegd was om een

de schuldenaar de schone lei te ontnemen.

clusie van de A-G.

voordracht aan de rechtbank te doen om ver-

Het middel faalt derhalve.

De A-G bespreekt onder 2.6-2.8 de rechts-

zoeker op de voet van art. 358a lid 1 Fw de


macht van de Nederlandse rechter met

schone lei te ontnemen. Dat oordeel is juist.

sie van de A-G.

betrekking tot internationale faillissements-

Uitgangspunt in het stelsel van de schuldsa-

De A-G meent dat indien sprake is van bena-

aanvragen.

neringsregeling natuurlijke personen, zoals

deling van schuldeisers, de rechter-commissa-

neergelegd in titel III Fw, is dat schuldeisers

ris – uit hoofde van zijn takenpakket – de

en andere belanghebbenden erop mogen ver-

bevoegdheid heeft om een verzoek tot ontne-

trouwen dat de schuldenaar gedurende de

ming van de schone lei te doen en dat de

periode waarin op hem de schuldsanerings-

rechter-commissaris aldus moet worden aan-

24 april 2015, nr. 15/00188

regeling van toepassing is, de voor hem uit

gemerkt als belanghebbende in de zin van


titel III Fw voortvloeiende verplichtingen

art. 358a Fw.

Spapens, C.E. Drion, M.V. Polak, T.H. Tanja-

naleeft. Het toezicht op die naleving wordt

van den Broek; A-G mr. L. Timmerman)

uitgeoefend door de bewindvoerder en de


rechter-commissaris. Voorts is uitgangspunt

878

in het stelsel van titel III Fw dat, indien blijkt WSNP. Ontneming schone lei. Bevoegdheid

dat de schuldenaar gedurende de periode

(voormalig) rechter-commissaris. Na de

waarin op hem de schuldsaneringsregeling

beëindiging van de toepassing van de

van toepassing is of is geweest, tracht of

schuldsaneringsregeling wordt op voor-

heeft getracht zijn schuldeisers te benadelen,


1243

Rechtspraak

Hoge Raad (strafkamer)

noemd misdrijf nog geen vijf jaren zijn verlo-

Volgt vernietiging uitsluitend wat betreft de

Deze rubriek wordt verzorgd door prof. mr.

pen sedert een vroegere veroordeling van de

beslissingen betreffende het in zaak

P.H.P.H.M.C. van Kempen, hoogleraar

verdachte tot gevangenisstraf wegens een

13/660349-12 onder 1 tenlastegelegde en de

straf(proces)recht Radboud Universiteit Nij-

daaraan soortgelijk misdrijf, dat in kracht

strafoplegging, de beslissingen omtrent de

megen.

van gewijsde is gegaan.’

vordering van de benadeelde partij daaron-

Het hof heeft het bewezenverklaarde gekwa-

der begrepen, in zoverre terugwijzing en ver-

lificeerd als ‘wederspannigheid, terwijl het

werping voor het overige.

879

misdrijf enig lichamelijk letsel ten gevolge heeft, terwijl tijdens het plegen van het mis-

880

21 april 2015, nr. 14/00675

drijf nog geen vijf jaren zijn verlopen sedert

(Mrs. A.J.A. van Dorst, N. Jörg, V. van den

een vroegere veroordeling van de schuldige

Brink)

tot gevangenisstraf wegens een daaraan

21 april 2015, nr. 13/05830

(Na conclusie van A-G mr. A.J. Machielse,

soortgelijk misdrijf in kracht van gewijsde is

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, N. Jörg)

strekkende tot vernietiging wat betreft de

gegaan’ en heeft de verdachte ter zake van

(Na conclusie van A-G mr. E.J. Hofstee, strek-

beslissingen over feit A1 en de strafopleg-

onder meer dit feit veroordeeld tot een

kende tot vernietiging wat betreft de opge-

ging, in zoverre tot terugwijzing en tot ver-

gevangenisstraf van zes maanden.

legde straf, tot vermindering daarvan en tot

werping voor het overige; adv. mr. R.J.

Het middel klaagt over de motivering van de

verwerping voor het overige; adv. mr. G.G.J.

Baumgardt, Spijkenisse)

bewezenverklaring wat betreft – kort

Knoops en mr. S.C. Post, beiden Amsterdam)


gezegd – de tenlastegelegde strafverzwarende


omstandigheid van art. 43a Sr. Verhoging op misdrijf gestelde gevangenis-

Art. 43a Sr luidt: ‘De op een misdrijf gestelde

Mensenhandel en uitbuitingssituatie, art.

straf met eenderde indien tijdens het ple-

tijdelijke gevangenisstraf of hechtenis kan,

273f (oud) Sr: in haar algemeenheid is

gen van het misdrijf nog geen vijf jaren

onverminderd artikel 10, met een derde wor-

onjuist de opvatting dat geen sprake kan

zijn verlopen sedert een vroegere veroorde-

den verhoogd indien tijdens het plegen van

zijn van een ‘uitbuitingssituatie’ in de zin

ling tot gevangenisstraf, art. 43a Sr: deze

het misdrijf nog geen vijf jaren zijn verlopen

van deze bepaling op grond van de enkele

bepaling kan niet worden toegepast na een

sedert een vroegere veroordeling van de

– blijkens gemaakte buitenlandse reizen

vroegere veroordeling tot een andere straf

schuldige tot gevangenisstraf wegens een

bestaande – mogelijkheid voor het slachtof-

dan gevangenisstraf, zoals jeugddetentie.

daaraan soortgelijk misdrijf in kracht van

fer om zich aan de uitbuitingssituatie te

Voorts kan de grond voor toepassing van

gewijsde is gegaan. De termijn van vijf jaren

onttrekken.

deze bepaling slechts in aanmerking wor-

wordt verlengd met de tijd waarin de veroor-

den genomen indien zij is tenlastegelegd

deelde rechtens zijn vrijheid is ontnomen.’

(Sr art. 273f)

en is bewezen. In casu sprake van motiveringsgebrek nu de vroegere veroordeling

Hoge Raad, onder meer:

niet kan worden afgeleid uit de gebezigde

2.4. In art. 43a Sr is bepaald dat voor zover

Inleiding:

bewijsmiddelen.

hier van belang de op een misdrijf gestelde

Verdachte is onder meer veroordeeld wegens

vrijheidsstraf kan worden verhoogd indien

(feit 4) mensenhandel.

tijdens het plegen van het misdrijf nog geen

Het middel klaagt dat het hof een onjuiste

vijf jaren zijn verlopen sedert een vroegere

uitleg heeft gegeven aan art. 273f (oud) Sr

Inleiding:

veroordeling tot gevangenisstraf. Art. 43a Sr

althans dat het hof het oordeel dat sprake

Verdachte is onder meer veroordeeld omdat

kan dus niet worden toegepast na een vroe-

was van een ‘uitbuitingssituatie’ onvoldoen-

hij – kort gezegd – (parketnummer

gere veroordeling tot een andere straf dan

de heeft gemotiveerd gelet op ‘de door de

13/660349-12, zaak A 1) ‘te Amsterdam, toen

gevangenisstraf, zoals jeugddetentie. Voorts

verdediging naar voorgebrachte contra-indi-

de aldaar dienstdoende [verbalisant 1] en

kan de in art. 43a Sr voorziene grond voor

catie ten aanzien van de gestelde beperking

[verbalisant 2] verdachte op verdenking van

strafverzwaring bij de strafoplegging slechts

van de persoonlijke vrijheid die kan worden

het overtreden van artikel 447e van het Wet-

in aanmerking worden genomen indien

afgeleid uit het (vrijelijk) reisgedrag naar

boek van Strafrecht, op heterdaad ontdekt,

zij zonodig alsnog op de voet van art. 312 Sv

Marokko en Spanje van aangeefster’.

hadden aangehouden en vast hadden tenein-

aan de verdachte is tenlastegelegd en door

de hem ten spoedigste te geleiden voor een

middel van wettige bewijsmiddelen is bewe-


hulpofficier van justitie en hem daartoe over

zen (vgl. HR 5 februari 2002,

2.3. Het middel berust kennelijk op de opvat-

te brengen naar een plaats van verhoor […],

ECLI:NL:HR:2002:AD6981, NJ 2003/126, r.o.

ting dat geen sprake kan zijn van – kort

zich met geweld heeft verzet tegen bovenge-

4.13).

gezegd – een ‘uitbuitingssituatie’ zoals

noemde opsporingsambtenaren, werkzaam

2.5. Aangezien de bewezenverklaring, voor

bedoeld in art. 273f (oud) Sr op grond van de

in de rechtmatige uitoefening hunner bedie-

zover inhoudende dat ‘tijdens het plegen van

enkele blijkens gemaakte buitenlandse rei-

ning, door opzettelijk gewelddadig zich met

voornoemd misdrijf nog geen vijf jaren zijn

zen bestaande mogelijkheid voor het slacht-

kracht los te trekken en te rukken of te trek-

verlopen sedert een vroegere veroordeling

offer om zich aan de uitbuitingssituatie te

ken en het dienstoverhemd van [verbalisant

van de verdachte tot gevangenisstraf wegens

onttrekken. Die opvatting is echter in haar

2] vast te pakken en aan het dienstoverhemd

een daaraan soortgelijk misdrijf, dat in

algemeenheid onjuist.

van [verbalisant 2] te trekken, ten gevolge

kracht van gewijsde is gegaan’, niet kan wor-

2.4. De klacht faalt.

waarvan de opsporingsambtenaar [verbali-

den afgeleid uit de gebezigde bewijsmidde-

sant 2] van de trap is gevallen en enig licha-

len, is de bestreden uitspraak niet naar de eis

melijk letsel, een gekneusde pols, bekwam,

der wet met redenen omkleed.

zulks terwijl tijdens het plegen van voor-

2.6. Het middel is terecht voorgesteld.

(Sr art. 43a)

1244


Rechtspraak

881

begane misdrijf zijn verkregen. Gelet op het

ben van onmiddellijk uit eigen misdrijf

arrest van de Hoge Raad van 8 januari 2013

afkomstige voorwerpen. Die rechtspraak

21 april 2015, nr. 13/02134

moet uit de motivering kunnen worden afge-

komt er – kort gezegd – op neer dat in zulke

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu en V. van

leid dat de gedragingen van cliënte dan ook

gevallen bepaaldelijk eisen worden gesteld

den Brink)

gericht moeten zijn geweest op het daadwer-

aan de motivering van het oordeel dat sprake

(Na conclusie van A-G mr. W.H. Vellinga,

kelijk verbergen of verhullen van de crimine-

is van (schuld-)witwassen in die zin dat dan

strekkende tot vernietiging wat betreft het

le herkomst van de goederen. Dit is in casu

uit die motivering moet kunnen worden

onder 2 bewezenverklaarde en de strafop-

niet het geval.

afgeleid dat de verdachte het voorwerp niet

legging, tot ontslag van alle rechtsvervol-

Het hof overweegt onder meer: naar aanlei-

slechts heeft verworven of voorhanden heeft

ging van het onder 2 tenlastegelegde en tot

ding van de onder 1 tenlastegelegde diefstal

gehad, maar dat zijn gedragingen ook (ken-

veroordeling tot straffen als opgelegd bij

met geweld is bij een doorzoeking op het

nelijk) gericht zijn geweest op het daadwerke-

het bestreden arrest, met verwerping voor

terrein van Wijkteam Meer en Vaart te

lijk verbergen of verhullen van de criminele

het overige; adv. mr. M. Berndsen, Utrecht)

Amsterdam een personenauto aangetroffen

herkomst van het voorwerp. Deze rechtsre-


met het kenteken [001]; in de auto met het

gels hebben slechts betrekking op het geval

kenteken [001] (op naam van medeverdachte

dat de verdachte voorwerpen heeft verwor-

Witwassen van een voorwerp dat afkomstig

[medeverdachte]) zijn zowel in de kofferbak

ven of voorhanden heeft gehad, terwijl aan-

is uit een door de verdachte zelf begaan

als in het personengedeelte verschillende

nemelijk is dat die voorwerpen onmiddellijk

misdrijf (vgl. met verdere verwijzingen HR

(grote hoeveelheden) goederen aangetroffen,

afkomstig zijn uit een door de verdachte zelf

7 april 2015, ECLI:NL:HR:2015:888): de Hoge

waaronder cosmetica-artikelen; in de auto is

begaan misdrijf.

Raad herhaalt deze rechtspraak en wijst

een lijst met adressen van Etos vestigingen

3.3.2. Indien de feitenrechter zijn kwalifica-

erop dat deze ook betrekking heeft op het

in Amsterdam aangetroffen (deels afgevinkt)

tiebeslissing in de hierboven onder 3.3.1

geval dat de verdachte het misdrijf waaruit

en een Tom Tom waarin deze adressen zijn

bedoelde zin heeft gemotiveerd, kan die

de desbetreffende voorwerp(en) afkomstig

voorgeprogrammeerd; verdachte heeft op de

motivering in cassatie worden getoetst. Maar

zijn heeft medegepleegd (vgl. ten aanzien

dag van het aantreffen van de auto als passa-

ook indien de feitenrechter de bewezenver-

van heling HR 19 maart 2002,

gier in die auto gezeten. Het door de raads-

klaring zonder hierop gerichte motivering als

ECLI:NL:HR:2002:AD8801).

man genoemde arrest van de Hoge Raad van

(schuld-)witwassen heeft gekwalificeerd

8 januari 2013 is naar het oordeel van het

omdat zich (kennelijk) niet een geval voor-

hof niet van toepassing op het onderhavige

doet als hiervoor onder 3.3.1 bedoeld, kan

geval. Naar het oordeel van het hof kan het,

dat (kennelijke) oordeel in cassatie op zijn

Inleiding:

gelet op de omstandigheden waaronder de

begrijpelijkheid worden getoetst.

Verdachte is onder meer veroordeeld wegens

goederen zijn getroffen en de hoeveelheid

Het oordeel dat niet sprake is van een

– kort gezegd – (feit 1) ‘diefstal, gevolgd van

goederen, niet anders zijn dan dat die goede-

onmiddellijk uit eigen misdrijf afkomstig

geweld tegen personen, gepleegd met het

ren – middellijk of onmiddellijk – uit enig

voorwerp zal vooral niet begrijpelijk kunnen

oogmerk om, bij betrapping op heterdaad,

misdrijf afkomstig zijn. Aan verdachte is ech-

zijn indien: (i) daarnaast sprake is van een

aan zichzelf of andere deelnemers aan het

ter niet tenlastegelegd dat zij die goederen

ten laste van de verdachte uitgesproken

misdrijf de vlucht mogelijk te maken, terwijl

zelf heeft gestolen, noch is zulks feitelijk

bewezenverklaring ter zake van het begaan

het feit wordt gepleegd door twee of meer

gebleken, zodat het hof niet aanneemt dat de

van een ander misdrijf met betrekking tot

verenigde personen’, en (feit 2) schuldwitwas-

goederen uit eigen misdrijf zijn verkregen.

hetzelfde voorwerp, door middel van welk

sen. Bewezenverklaard is – kort gezegd – dat

Het is dus niet nodig om vast te stellen dat

misdrijf de verdachte dat voorwerp kennelijk

zij (feit 1) ‘tezamen en in vereniging met

de gedragingen van verdachte (kennelijk) ook

heeft verworven of voorhanden heeft (bij-

anderen, met het oogmerk van wederrechte-

gericht waren op het daadwerkelijk verber-

voorbeeld de buit van een door de verdachte

lijke toeëigening heeft weggenomen een hoe-

gen of verhullen van de criminele herkomst

zelf begaan vermogensmisdrijf), dan wel (ii)

veelheid cosmetica artikelen ter waarde van

van de goederen. Nu vaststaat dat verdachte

rechtstreeks uit de bewijsvoering voortvloeit

1450,99 euro toebehorende aan winkelbedrijf

in de auto heeft gezeten en de goederen die

dat sprake is van – kort gezegd – het verwer-

Etos filiaal gelegen aan de Pieter Calandlaan

zich in het personengedeelte van de auto

ven of voorhanden hebben van een voorwerp

212 A welke diefstal werd gevolgd van geweld

bevonden voor haar zichtbaar moeten zijn

dat onmiddellijk afkomstig is uit een door de

[…]’, en (feit 2) ‘voorwerpen, te weten een hoe-

geweest, heeft verdachte naar het oordeel

verdachte zelf begaan misdrijf, dan wel (iii)

veelheid goederen (waaronder make-up en/of

van het hof die goederen voorhanden gehad.

de juistheid in het midden is gelaten van

toilet artikelen en/of huishoud artikelen en/

Gezien de bovengenoemde feiten en omstan-

hetgeen door of namens de verdachte met

of speelgoed en/of sieraden) voorhanden

digheden is het hof van oordeel dat verdach-

voldoende concretisering is aangevoerd met

heeft gehad (in een personenauto, gekente-

te redelijkerwijs kon en moest vermoeden

betrekking tot dit verwerven of voorhanden

kend [001]), terwijl zij redelijkerwijs had moe-

dat de goederen in de auto van misdrijf

hebben door eigen misdrijf (vgl. met verdere

ten vermoeden, dat bovenomschreven

afkomstig waren. Verdachte heeft zich schul-

verwijzingen HR 7 april 2015,

voorwerp(en) – onmiddellijk of middellijk –

dig gemaakt aan schuldwitwassen.

ECLI:NL:HR:2015:888, r.o. 3.3.1 en 3.3.2).

afkomstig waren uit enig misdrijf’.

Het middel klaagt over het oordeel van het

3.4. Het Hof heeft geoordeeld dat het niet

De raadsman bepleit in hoger beroep dat zijn

hof dat het onder 2 bewezenverklaarde

anders kan zijn dan dat de in de bewezenver-

cliënte tevens dient te worden vrijgesproken

‘schuldwitwassen’ oplevert.

klaring van het onder 2 tenlastegelegde

(Sr art. 420bis, 420quater)

genoemde voorwerpen uit enig misdrijf

van het haar onder 2 tenlastegelegde. Hiertoe voert hij primair aan dat er geen bewijs is


afkomstig zijn. Het Hof heeft vervolgens ken-

dat cliënte de wetenschap had van de goede-

3.3.1. Het middel doet een beroep op recente

nelijk niet aannemelijk geoordeeld dat voren-

ren in de auto. Hij heeft subsidiair aange-

rechtspraak van de Hoge Raad over in het

bedoelde voorwerpen onmiddellijk afkomstig

voerd dat de goederen (mede) door cliënte

bijzonder het verwerven of voorhanden heb-

zijn uit een door de verdachte zelf begaan


1245

Rechtspraak

misdrijf. Gelet op hetgeen onder 1 bewezen

(Sr art. 425)

klaard dat (het hof begrijpt honden genaamd) Rocky en Rambo inderdaad van

is verklaard en in aanmerking genomen dat het Hof blijkens de gebezigde bewijsmidde-

Inleiding:

hem zijn (dossierpagina 55);

len onder meer heeft vastgesteld dat de ver-

Verdachte is veroordeeld omdat hij – kort

- dat de verdachte ter terechtzitting in eerste

dachte die dag ter zake van winkeldiefstal is

gezegd – (zaak B) ‘geen voldoende zorg heeft

aanleg van 11 juli 2013 voorts heeft ver-

aangehouden, zij heeft verklaard dat zij ‘win-

gedragen voor het onschadelijk houden van

klaard dat hij de enige Marokkaan in de

keldiefstal [heeft] gepleegd’ en zij toen als

onder zijn hoede staande gevaarlijke dieren,

buurt is met honden en dat Rocky en Rambo

passagier heeft gezeten in de auto waarin

te weten twee honden, zijnde een pitbull en

bij zijn broers verblijven op het adres

vorenbedoelde goederen zijn aangetroffen, is

een rottweiler, immers hebben voornoemde

[a-straat] 48-1 te Amsterdam, leidt het hof af

het oordeel van het Hof dat niet aannemelijk

honden [slachtoffer] meermalen met kracht

dat het de honden van de verdachte moeten

is dat deze voorwerpen onmiddellijk afkom-

gebeten en aangevallen, terwijl verdachte

zijn geweest die het slachtoffer [slachtoffer]

stig zijn uit een door de verdachte zelf

voornoemde honden onaangelijnd en onge-

hebben aangevallen en gebeten op 23 mei

begaan misdrijf, niet zonder meer begrijpe-

muilkorfd op de openbare weg heeft laten

2012. Het verweer van de verdediging dat dit

lijk.

verblijven, terwijl verdachte wist dat voor-

niet kan worden vastgesteld, wordt daarmee

3.5. Opmerking verdient nog dat de onder 3.3

noemde honden eerder een persoon hadden

verworpen.

bedoelde rechtsregels niet slechts betrekking

gebeten en aangevallen’.

Gezien het voorgaande gaat het hof er even-

hebben op het geval dat de verdachte het

Bij de politie verklaart verdachte in antwoord

eens van uit dat deze honden onder de hoe-

misdrijf waaruit de desbetreffende

op vragen van verbalisant over een bijtinci-

de van de verdachte stonden. Dat niet kan

voorwerp(en) afkomstig zijn zelf heeft

dent met twee honden: ‘Ja, maar daar was ik

worden vastgesteld dat de verdachte bij het

gepleegd, maar ook op het geval dat sprake is

niet bij. Iemand anders liet die honden toen

bijtincident op 23 mei 2012 aanwezig is

van medeplegen van dit misdrijf door de ver-

uit. Ik geef de honden dus ook niet meer mee

geweest, doet daar niet aan af. De verdachte

dachte (vgl. ten aanzien van heling HR 19

(het hof begrijpt hieruit dat het toen ook de

was op dat moment namelijk de eigenaar

maart 2002, ECLI:NL:HR:2002:AD8801).

honden van de verdachte betrof)’. En: ‘In de

van deze honden, terwijl niet is gesteld of

3.6. Het middel slaagt.

buurt ben ik de enige Marokkaan met hon-

gebleken dat de feitelijke verantwoordelijk-

Volgt vernietiging uitsluitend wat betreft de

den. De rottweiler heet Rambo. Rocky is de

heid en verzorging van die honden op dat

beslissingen ter zake van het onder 2 tenlas-

naam van mijn andere hond. Het klopt dat

moment op iemand anders rustte dan de

tegelegde en de strafoplegging, in zoverre

de politie mij wel eens op de [a-straat] te

verdachte.’

terugwijzing en verwerping voor het overi-

Amsterdam heeft aangetroffen, terwijl de

Het middel behelst onder meer de klacht dat

ge.

honden in de woonkamer en keuken verble-

het hof een onjuiste, want te ruime uitleg

ven. Zij (het hof begrijpt: de honden

heeft gegeven aan het delictsbestanddeel

genaamd Rambo en Rocky) verblijven daar.’

‘onder zijn hoede’ als bedoeld in art. 425, aan-

Het hof heeft ten aanzien van de bewezen-

hef en onder 2˚, Sr.

verklaring onder meer overwogen: ‘Op 23

Art. 425, aanhef en onder 2˚, Sr luidt: ‘Met

21 april 2015, nr. 14/00915

mei 2012 heeft [slachtoffer] aangifte gedaan.

hechtenis van ten hoogste zes maanden of

(Mrs. W.A.M. van Schendel, B.C. de Savornin

Hij is die dag door een pitbull aangevallen

geldboete van de derde categorie wordt

Lohman, Y. Buruma, N. Jörg, V. van den

toen hij naar zijn auto liep die in de [a-straat]

gestraft: 2˚ hij die geen voldoende zorg

Brink)

te Amsterdam stond geparkeerd. Deze pitbull

draagt voor het onschadelijk houden van een

(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M.

hing aan de arm van [slachtoffer]. Een man

onder zijn hoede staand gevaarlijk dier.’

Spronken, strekkende tot vernietiging wat

van Marokkaanse afkomst riep daarop: ‘Roc-

betreft de beslissing in zaak B en in zoverre

ky, kom hier’. De pitbull liet echter niet los.


tot terugwijzing; adv. mr. J. Kuijper, Amster-

[slachtoffer] viel vervolgens op de grond,

3.3. Het in de tenlastelegging en de bewezen-

dam)

waarna hij ook door een andere hond, een

verklaring voorkomende begrip ‘onder zijn


rottweiler, werd aangevallen. Toen beide hon-

hoede’ is klaarblijkelijk gebezigd in de bete-

den hem op een gegeven moment loslieten,

kenis die daaraan toekomt in art. 425, aanhef

Onvoldoende zorg dragen voor het onscha-

werden deze door eerdergenoemde man en

en onder 2˚, Sr.

delijk houden van een ‘onder zijn hoede

een andere man van Marokkaanse afkomst

3.4. Het Hof heeft vastgesteld dat de verdach-

staand’ gevaarlijk dier, art. 425 aanhef en

vastgepakt en het portiek van [a-straat] 48

te de eigenaar is van de twee gevaarlijke hon-

sub 2e Sr: hoewel de gevaarlijke honden in

binnengebracht (dossierpagina 8 e.v.). Gezien

den die, klaarblijkelijk zonder muilkorf en

casu feitelijk verbleven bij verdachtes

voornoemde aangifte, in onderling verband

onaangelijnd, over de [a-straat] te Amster-

broers, kon het hof oordelen dat de honden

en samenhang bezien met de volgende feiten

dam liepen, dat die honden aldaar de aange-

onder de hoede van verdachte stonden, nu

en omstandigheden, te weten:

ver [slachtoffer] op 23 mei 2012 hebben aan-

aan verdachte als eigenaar van de honden

- dat verbalisant [verbalisant 2] op 4 mei

gevallen en gebeten, dat de honden feitelijk

in het algemeen de zeggenschap zal toeko-

2012 op het adres [a-straat] 48-1 te Amster-

verblijven bij de broers van de verdachte die

men over de wijze waarop zijn gevaarlijke

dam (het hof begrijpt twee honden met de

woonachtig zijn op het adres [a-straat] 48 te

dier onschadelijk moet worden gehouden,

respectievelijke soort duiding) een Ameri-

Amsterdam, en dat die honden na de aanval

terwijl niet is gebleken dat die zeggenschap

kaanse Stafford, genaamd Rocky, en een rott-

door twee mannen zijn vastgepakt en op dat

of zorg op een zodanige manier aan een

weiler, genaamd Rambo, heeft waargenomen

adres zijn binnengebracht.

ander was toevertrouwd dat alleen die

en dat [betrokkene], zijnde een broer van de

3.5. Het Hof heeft geoordeeld dat de honden

ander zou kunnen worden aangemerkt als

verdachte, toen heeft verklaard dat Rocky en

onder de hoede van de verdachte stonden als

diegene bij wie de dieren onder zijn hoede

Rambo van de verdachte zijn (dossierpagina

bedoeld in art. 425, aanhef en onder 2º, Sr.

stonden. A-G: anders.

54);

Dat oordeel geeft niet blijk van een onjuiste

- dat de verdachte op 6 mei 2012 heeft ver-

rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. Dat

882

1246


Rechtspraak

berust op het volgende.

vereniging met anderen, meermalen, (tel-

[A] niet daadwerkelijk hebben bestaan, de

Het Hof heeft onder de in zijn hiervoor in 2.3

kens) opzettelijk zonder vergunning als effec-

‘shares’ niet daadwerkelijk waardepapieren

weergegeven overwegingen vermelde

tenbemiddelaar in Nederland diensten heeft

betroffen of de ontvangen gelden niet (alle)

omstandigheden de verdachte kunnen aan-

aangeboden en/of verricht, door het (telkens)

daadwerkelijk door [A] zijn geïnvesteerd, nu

merken als degene die voldoende zorg dient

aanbieden en/of verkopen van share(s) in het

[B] wel aan haar cliënten heeft gecommuni-

te dragen voor het onschadelijk houden van

‘[C]’ ([A]) aan [betrokkene 1] en [betrokkene

ceerd dat de betaalde inleggelden zouden

zijn gevaarlijke dieren, nu aan de verdachte

2] en [betrokkene 3] en [betrokkene 4] en

worden geïnvesteerd.’

als eigenaar van de honden in het algemeen

[betrokkene 5] en [betrokkene 6] en [betrok-

De Wte 1995 luidde ten tijde van het tenlas-

de zeggenschap zal toekomen over de wijze

kene 7] en [betrokkene 8] en [betrokkene 9]

tegelegde:

waarop zijn gevaarlijke dier onschadelijk

en [betrokkene 10] en [betrokkene 11].’

- art. 1: ‘In deze wet en de daarop berustende

moet worden gehouden, en in de overwegin-

De rechtbank had de verdachte vrijgesproken

bepalingen wordt voor zover niet anders is

gen van het Hof besloten ligt dat niet is

en daartoe overwogen dat uit de bewijsmid-

bepaald verstaan onder: a. effecten: 1°. Aan-

gebleken dat die zeggenschap of zorg op een

delen onvoldoende blijkt dat het [C] danwel

deelbewijzen, schuldbrieven, winst- en

zodanige manier aan een ander was toever-

de onderneming [A] ([A]) daadwerkelijk heeft

oprichtersbewijzen, optiebewijzen, warrants,

trouwd dat alleen die ander zou kunnen wor-

bestaan en dat de aan de beleggers aangebo-

en soortgelijke waardepapieren; 2°. rechten

den aangemerkt als diegene bij wie de dieren

den ‘shares’ daadwerkelijk waardepapieren

van deelgenootschap, opties, rechten op over-

onder zijn hoede stonden. De omstandigheid

betroffen, zodat de aan de beleggers verstrek-

dracht op termijn van goederen, inschrijvin-

dat het Hof niet heeft vastgesteld dat de hon-

te ‘shares’ niet als effecten in de zin van de

gen in aandelen- en schuldregisters, en soort-

den toen zij het slachtoffer aanvielen daad-

Wte 1995 kwalificeren en niet gezegd kan

gelijke, al dan niet voorwaardelijke, rechten;

werkelijk onder het feitelijk toezicht van de

worden dat verdachte en/of (een van) zijn

3°. certificaten van waarden als hiervoor

verdachte stonden, leidt niet tot een ander

medeverdachte(n) door te handelen als in de

bedoeld;

oordeel.

dagvaarding omschreven als effectenbemid-

4°. recepissen van waarden als hiervoor

3.6. De klacht faalt.

delaar in de zin van artikel 7 Wte 1995 werk-

bedoeld; b. effectenbemiddelaar: 1°. degene

zaam is/zijn geweest. Het Openbaar Ministe-

die als tussenpersoon, anders dan op grond

rie is tegen deze vrijspraak in hoger beroep

van een overeenkomst als bedoeld onder c,

gekomen.

beroeps- of bedrijfsmatig werkzaam is bij de

Dienaangaande overweegt het hof onder

totstandkoming van transacties in effecten;

21 april 2015, nr. 14/00342

meer het volgende. ‘In de tijdens de tenlaste-

2°. degene die beroeps- of bedrijfsmatig de

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, V. van den

gelegde periode geldende Wet toezicht effec-

mogelijkheid aanbiedt, door het openen van

Brink)

tenverkeer 1995 (Wte) werd onder effecten

een rekening, vorderingen te verkrijgen lui-

(Na conclusie van A-G mr. P.C. Vegter, strek-

verstaan: aandelenbewijzen, schuldbrieven,

dende in effecten, waarbij door middel van

kende tot verwerping; adv. mr. A.J. Sol,

winst- en oprichtersbewijzen, optiebewijzen,

deze rekening transacties in effecten kunnen

Terneuzen)

warrants en soortgelijke waardepapieren

worden bewerkstelligd; 3°. degene die


(artikel 1 onder a Wte). Ingevolge artikel 7,

beroeps- of bedrijfsmatig, anders dan bij uit-

eerste lid, Wte 1995 was het ten tijde van de

gifte van effecten, voor eigen rekening effec-

Het zonder vergunning als effectenbemid-

tenlastegelegde periode verboden om “zon-

tentransacties verricht teneinde een markt

delaar diensten aanbieden en/of verricht-

der vergunning als effectenbemiddelaar of

in effecten te onderhouden of een voordeel

ten, art. 7 lid 1 Wte 1995: in casu is daarvan

vermogensbeheerder in of vanuit Nederland

te behalen uit een verschil tussen vraag- en

sprake nu onderneming B haar cliënten

diensten aan te bieden of te verrichten’. Met

aanbodprijzen van effecten; 4°. degene die

termijncontracten (‘shares’) aanbood die

dit toezicht op het effectenverkeer beoogde

beroeps- of bedrijfsmatig effecten, bij uitgifte

(op termijn) recht gaven op een deel van

de wetgever (onder meer) beleggers en spaar-

ervan, overneemt of plaatst; 5°. degene die, al

het rendement dat werd behaald op door

ders te beschermen tegen malafide aanbie-

dan niet als tussenpersoon en anders dan op

investeringsmaatschappij A aangekochte

dingen, onvoldoende informatie en ondes-

grond van een overeenkomst als bedoeld

objecten en dat B vermogen (de inleg) van

kundig optreden. [B] bood haar cliënten

onder c, beroeps- of bedrijfsmatig werkzaam

de cliënten ontving ten behoeve van de

termijncontracten – ‘shares’ genoemd – aan

is bij de totstandkoming van rente-, valuta- of

investeringen door A, alsmede dat cliënten

die (op termijn) recht gaven op een deel van

aandelenswaps of soortgelijke overeenkom-

een ‘share’ ontvingen dat door A uitgegeven

het rendement dat werd behaald op door de

sten; (...)’

zou zijn, ter grootte van de inleg en dat de

investeringsmaatschappij [A] aangekochte

art. 7, eerste lid: ‘Het is verboden zonder ver-

inleg na de looptijd van drie jaar zou zijn

objecten. [B] ontving vermogen (de inleg) van

gunning als effectenbemiddelaar of vermo-

gegarandeerd. Gelet hierop kon het hof de

de cliënten ten behoeve van de investeringen

gensbeheerder in of vanuit Nederland dien-

gedragingen van de bij die activiteiten van

door [A]. De cliënten ontvingen een ‘share’

sten aan te bieden of te verrichten.’

B betrokken verdachte aanmerken als het

dat door [A] uitgegeven zou zijn, ter grootte

Het middel klaagt over het oordeel van het

als effectenbemiddelaar aanbieden of ver-

van de inleg. De inleg zou na de looptijd van

hof dat de verdachte zonder vergunning ‘als

richten van diensten in de zin van voormel-

drie jaar gegarandeerd zijn. Het uitsluitend,

effectenbemiddelaar (...) diensten heeft aan-

de bepaling.

of nagenoeg uitsluitend, oogmerk van de

geboden en/of verricht’ in de zin van art. 7,

cliënten betrof het door de belegging realise-

eerste lid, Wet toezicht effectenverkeer (hier-

ren van een positief financieel rendement

na: Wte 1995).

883

(Wte 1995 art. 7)

naast de gegarandeerde inleg. Gelet hierop

Inleiding:

en gezien de doelstelling van artikel 7 voor-


Verdachte is veroordeeld omdat hij – kort

noemd moet geoordeeld worden dat [B] als

2.4. Blijkens zijn hierboven onder 2.2.3 weer-

gezegd – ‘in de periode van september 2003

effectenbemiddelaar diensten aanbood of

gegeven overwegingen heeft het Hof vastge-

tot en met augustus 2004 […] tezamen en in

verrichtte. Daaraan doet niet af dat het [C] of

steld dat [B] ‘haar cliënten termijncontracten


1247

Rechtspraak

– “shares” genoemd – aan[bood] die (op ter-

zijn onder [A] B.V. geheimhouderstukken in

organen van politie en justitie te worden

mijn) recht gaven op een deel van het rende-

beslag genomen, waaronder stukken welke

geëerbiedigd, tenzij redelijkerwijze geen twij-

ment dat werd behaald op door de investe-

afkomstig zijn van klager in zijn kwaliteit als

fel erover kan bestaan dat dit standpunt

ringsmaatschappij [A] aangekochte objecten’

advocaat.

onjuist is. (Vgl. HR 22 november 1991,

en dat [B] ‘vermogen (de inleg) van de cliën-

De rechtbank heeft betreffende de onge-

ECLI:NL:HR:1991:ZC0422, NJ 1992/315.)

ten [ontving] ten behoeve van de investerin-

grondverklaring onder meer overwogen: ‘Er

2.4. Het oordeel van de Rechtbank dat ‘gelet

gen door [A]’, alsmede dat ‘cliënten (...) een

ligt een concrete verdenking van witwassen

op de feiten en omstandigheden en de wijze

“share” [ontvingen] dat door [A] uitgegeven

tegen een cliënt van klager. Voor het traceren

waarop artikel 98 tweede lid van het Wetboek

zou zijn, ter grootte van de inleg’ en dat ‘de

van de geldstromen en dus ten behoeve van

van Strafvordering moet worden uitgelegd’

inleg (...) na de looptijd van drie jaar gegaran-

de waarheidsvinding en het onderzoek naar

de inbeslaggenomen geschriften voorwerp

deerd [zou] zijn’. Gelet hierop geeft het oor-

eventueel wederrechtelijk verkregen voordeel

van het strafbare feit uitmaken of tot het

deel van het Hof dat de gedragingen van de

is het noodzakelijk dat ook de onderhavige

begaan daarvan hebben gediend is, mede

bij die activiteiten van [B] betrokken verdach-

stukken in het onderzoek worden betrokken.

beschouwd in het licht van hetgeen hiervoor

te kunnen worden aangemerkt als het als

Dat onderzoek is nog niet afgerond. Gelet op

onder 2.3 is vooropgesteld en van hetgeen

effectenbemiddelaar aanbieden of verrichten

de feiten en omstandigheden en de wijze

door de Rechtbank omtrent die feiten en

van diensten in de zin van art. 7, eerste lid,

waarop artikel 98 tweede lid [Sv] moet wor-

omstandigheden is vastgesteld, alsmede

Wte 1995, niet blijk van een onjuiste rechts-

den uitgelegd, maken de geschriften naar het

gelet op hetgeen in dit verband bij de behan-

opvatting. Dat oordeel is ook niet onbegrijpe-

oordeel van de rechtbank voorwerp van het

deling in raadkamer namens de klager is

lijk. De omstandigheid dat deze ‘shares’

strafbare feit uit of hebben tot het begaan

aangevoerd, ontoereikend gemotiveerd. Voor

betrekking hadden op een investeringsfonds

daarvan gediend. De rechtbank is niet geble-

zover de Rechtbank in haar hiervoor weerge-

‘[C]’ en een investeringsmaatschappij ‘[A]’

ken dat het onderzoek ook zonder de inbe-

geven overwegingen als haar oordeel tot uit-

waarvan niet gebleken is dat zij daadwerke-

slaggenomen stukken met louter andere

drukking heeft willen brengen dat sprake is

lijk hebben bestaan, leidt niet tot een ander

middelen zou kunnen worden gedaan. Daar-

van zeer uitzonderlijke omstandigheden

oordeel.

bij neemt de rechtbank in aanmerking dat

waarin het belang dat de waarheid aan het

2.5. Het middel faalt.

het gaat om het traceren van geldstromen en

licht komt, moet prevaleren boven het ver-

niet louter om het traceren van formeel vast-

schoningsrecht van de advocaat (vgl. HR 12

gelegde transacties die in openbare informa-

februari 2002, ECLI:NL:HR:2002:AD9162, NJ

tiebronnen zijn terug te vinden. Gelet op het

2002/439) is dat oordeel eveneens ontoerei-

voorgaande moet het klaagschrift in zijn

kend gemotiveerd.

21 april 2015, nr. 14/03444

geheel ongegrond worden verklaard.’

2.5. Het middel is terecht voorgesteld.

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, N. Jörg)

Het middel bevat de klacht dat de rechtbank

Volgt vernietiging en terugwijzing naar de

(Na conclusie van A-G mr. A.E. Harteveld,

bij haar beslissing een onjuiste maatstaf

rechtbank.

strekkende tot vernietiging en tot terugwij-

heeft toegepast dan wel de beslissing onvol-

zing dan wel verwijzing; adv. mr. R.J.

doende met redenen heeft omkleed.

884

Baumgardt, Spijkenisse) ECLI:NL:HR:2015:1092


Hoge Raad (belastingkamer) Deze rubriek wordt verzorgd door mr. dr.

2.3. Ingevolge art. 98 (oud) Sv mogen bij per-

M.R.T. Pauwels verbonden aan het Fiscaal

Beklag aangaande beslag art. 552a Sv en

sonen met een bevoegdheid tot verschoning

Instituut Tilburg van de Tilburg en werk-

verschoningsrecht advocaat, art. 98 Sv: de

als bedoeld in art. 218 Sv zonder hun toe-

zaam bij Rechtbank Zeeland-West-Brabant.

Hoge Raad herhaalt het toepasselijke juridi-

stemming brieven of andere geschriften tot

sche kader omtrent de regel dat bij perso-

welke hun plicht tot geheimhouding zich uit-

nen met een bevoegdheid tot verschoning

strekt, niet in beslag worden genomen. Wel

in de zin van art. 218 Sv zonder hun toe-

mogen, ook zonder hun toestemming, in

stemming geen brieven of andere geschrif-

beslag worden genomen brieven of geschrif-

10 april 2015, nr. 14/00528

ten tot welke hun plicht tot geheimhou-

ten die voorwerp van het strafbare feit uit-

(Mrs. Koopman, Van den Berge, Schaap,

ding zich uitstrekt in beslag mogen worden

maken of tot het begaan daarvan hebben

Fierstra, Wortel; na conclusie Niessen tot

genomen en de uitzonderingen op die

gediend, nu dergelijke brieven en geschriften

het stellen van prejudiciële vragen)

regel. In casu ontoereikende motivering

geen object zijn van de aan evenbedoelde

ECLI:NL:HR:2015:913

rechtbank dat zo’n uitzondering van toe-

personen toekomende bevoegdheid tot ver-

passing is.

schoning. De aard van de hier aan de orde

Incidenteel hoger beroep. Prejudiciële vra-

zijnde bevoegdheid tot verschoning brengt

gen. Verlengde navorderingstermijn. Pas-

mee dat het oordeel omtrent de vraag of

senheim-jurisprudentie. Vrijheid van kapi-

brieven of geschriften object van de bevoegd-

taalverkeer. Incidenteel hoger beroep

Inleiding:

heid tot verschoning uitmaken, in beginsel

mogelijk tegen beslissing over ander belas-

De rechtbank heeft het klaagschrift strekken-

toekomt aan de tot verschoning gerechtigde

tingjaar dan waarop het principaal hoger

de tot teruggave aan de klager van inbeslag-

persoon. Wanneer deze zich op het stand-

beroep ziet. Prejudiciële vragen over stand-

genomen zogenoemde geheimhouderstuk-

punt stelt dat het gaat om brieven of

still-bepaling artikel 64 VWEU.

ken ongegrond verklaard. In casu gaat het

geschriften die noch voorwerp van het straf-

om het strafrechtelijke onderzoek ‘Rykiel’ ter

bare feit uitmaken noch tot het begaan daar-

zake van verdenking van witwassen door per-

van hebben gediend en waarvan kennisne-

sonen en rechtspersonen in Nederland en

ming zou leiden tot schending van het


daarbuiten. In het kader van dit onderzoek

beroepsgeheim, dient dit standpunt door de

‘2.5. De Rechtbank heeft geoordeeld dat de

(Sv art. 98, 218, 552a)

1248


885

(Awb art. 8:110; AWR art. 16; VWEU art. 64)

Rechtspraak

navorderingsaanslagen over de jaren tot en

bestuursrecht (hierna: Awb) en artikel 27h,

(voorwaardelijk) betrekking te hebben op die

met 2004, die zijn opgelegd met toepassing

lid 1, AWR degene die hoger beroep instelt de

navorderingsaanslagen.

van de zogenoemde verlengde navorderings-

vrijheid om dit rechtsmiddel te richten tegen

4. Beoordeling van de door de Staatssecreta-

termijn (…), niet zijn opgelegd met de vereis-

de beslissing van de rechtbank als geheel of

ris voorgestelde middelen

te voortvarendheid als bedoeld in het arrest

tegen haar beslissing met betrekking tot één

4.1.1. De middelen zien op de toepassing van

van het Hof van Justitie van 11 juni 2009,

of enkele van die besluiten. Op grond van

de zogenoemde verlengde navorderingster-

C-155/08 en C-157/08, X en E.H.A. Passen-

(thans) artikel 8:110, lid 1, Awb (ten tijde van

mijn, neergelegd in artikel 16, lid 4, AWR, die

heim-Van Schoot, ECLI:EU:C:2009:386, BNB

het onderhavige hoger beroep: artikel 27m,

is toegepast bij het opleggen van de navorde-

2009/222, (hierna: het arrest Passenheim).

lid 1, AWR) kan de andere partij bij haar ver-

ringsaanslagen over de jaren tot en met

Voorts heeft de Rechtbank geoordeeld dat op

weerschrift incidenteel hoger beroep instel-

2004.

grond van de zogenoemde standstillbepaling

len. Bij zijn keuze welke beslissing(en) van de

4.1.2. Artikel 16, lid 4, AWR bepaalt dat indien

van artikel 64, lid 1, van het Verdrag betref-

rechtbank hij in het incidentele hoger beroep

te weinig belasting is geheven over een

fende de werking van de Europese Unie (hier-

betrekt, behoeft de indiener van dit beroep

bestanddeel van het voorwerp van enige

na: het VWEU) de vrijheid van kapitaalver-

zich niet te beperken tot de beslissing(en)

belasting dat in het buitenland wordt gehou-

keer (en dus het arrest Passenheim) niet van

over het besluit of de besluiten waarop het

den of is opgekomen, de bevoegdheid tot

toepassing is voor zover is nagevorderd ter

principale hoger beroep betrekking heeft (zie

navordering vervalt door verloop van twaalf

zake van de Zwitserse bankrekening. Op deze

HR 4 juni 2010, 09/01362,

jaren na het tijdstip waarop de belasting-

gronden heeft de Rechtbank de navorderings-

ECLI:NL:HR:2010:BL7972, BNB 2010/263).

schuld is ontstaan. Indien zich niet een zoda-

aanslagen over de jaren tot en met 2003 (…)

3.3. Anders dan het Hof heeft geoordeeld

nig geval voordoet, bedraagt de termijn voor

gehandhaafd en de navorderingsaanslag over

geldt het hiervoor in 3.2 overwogene ook in

navordering vijf jaar.

2004 verminderd met de belasting die

een geval als het onderhavige, waarin de

4.1.3. In het arrest Passenheim heeft het Hof

betrekking heeft op de Luxemburgse bankre-

rechtbank in één uitspraak heeft beslist op

van Justitie van de Europese Unie onder

kening.

het beroep tegen meerdere belastingaansla-

meer voor recht verklaard dat de artikelen 49

2.6. De Inspecteur heeft hoger beroep inge-

gen en het (principaal) hoger beroep zich

EG en 56 EG aldus moeten worden uitgelegd

steld tegen de beslissing met betrekking tot

slechts keert tegen de beslissing van de

dat zij zich niet ertegen verzetten dat, wan-

de navorderingsaanslag over 2004 (…).

rechtbank ten aanzien van één van die belas-

neer voor de belastingautoriteiten van een

Belanghebbende heeft incidenteel hoger

tingaanslagen. In dat geval kan bij inciden-

lidstaat spaartegoeden en inkomsten uit

beroep ingesteld tegen de beslissingen met

teel hoger beroep opgekomen worden tegen

deze tegoeden zijn verzwegen en deze autori-

betrekking tot alle voor de Rechtbank in

de beslissingen betreffende de overige belas-

teiten geen aanwijzingen over het bestaan

geschil zijnde jaren en in dat kader bestreden

tingaanslagen. Deze overwegingen over

ervan hebben op basis waarvan zij een onder-

dat de hiervoor genoemde standstillbepaling

beroepen tegen meerdere belastingaanslagen

zoek kunnen instellen, deze lidstaat een lan-

meebrengt dat de vrijheid van kapitaalver-

gelden ook in het geval dat die aanslagen

gere navorderingstermijn toepast wanneer

keer niet van toepassing is voor zover is

niet op hetzelfde aanslagbiljet zijn vermeld.

deze tegoeden in een andere lidstaat zijn

nagevorderd ter zake van de Zwitserse bank-

Indien deze mogelijkheid niet zou bestaan

aangehouden dan wanneer zij in eerstge-

rekening.

zou de partij die eigenlijk wenst te berusten

noemde lidstaat zijn aangehouden. De

2.7. Het Hof heeft het door de Inspecteur

in de uitspraak van de rechtbank om ‘van de

omstandigheid dat deze andere lidstaat het

ingestelde hoger beroep ongegrond ver-

zaak af te zijn’ zich gedwongen kunnen voe-

bankgeheim kent, is in dit opzicht van geen

klaard. Het door belanghebbende tegen de

len toch (principaal) hoger beroep in te stel-

belang.

beslissingen met betrekking tot de navorde-

len, voor het geval zijn wederpartij dat ook

(…)

ringsaanslagen over de jaren tot en met

doet. Juist dit gevolg heeft de wetgever willen

4.4.1. Middel II is gericht tegen ’s Hofs oor-

2003, 2005 en 2006 ingestelde incidentele

voorkomen (zie de in onderdeel 4.3.1 van

deel dat de navordering over het jaar 2004

hoger beroep heeft het Hof niet-ontvankelijk

’s Hofs uitspraak weergegeven passage uit de

ter zake van de Zwitserse bankrekening

verklaard. Het tegen de beslissing met

wetsgeschiedenis).

geheel valt onder de werking van de zoge-

betrekking tot de navorderingsaanslag over

3.4. Het middel slaagt derhalve. De in het

noemde Passenheim-jurisprudentie en dat de

2004 ingestelde incidentele hoger beroep

incidentele hoger beroep aangevoerde klach-

zogenoemde standstillbepaling niet kan wor-

van belanghebbende heeft het Hof gegrond

ten zien op de toepasselijkheid van de zoge-

den ingeroepen bij de toets van artikel 16, lid

verklaard. Daartoe heeft het Hof overwogen

noemde verlengde navorderingstermijn van

4, AWR aan het Unierecht, omdat deze bepa-

dat de navordering ter zake van de Zwitserse

artikel 16, lid 4, AWR. De navorderingsaansla-

ling het kapitaalverkeer in veel ruimere mate

bankrekening geheel valt onder de werking

gen over de jaren 2005 en 2006 zijn opgelegd

beperkt dan gelet op de categorieën van kapi-

van de zogenoemde Passenheim-jurispruden-

binnen de reguliere navorderingstermijn van

taalverkeer genoemd in artikel 64 VWEU

tie.

vijf jaren. Het moet er daarom voor gehou-

mogelijk is.

3. Beoordeling van het door belanghebbende

den worden dat het incidentele hoger beroep

4.4.2. De onderhavige navorderingsaanslagen

voorgestelde middel

alleen betrekking heeft op de navorderings-

hebben mede betrekking op een in een derde

3.1. Het middel keert zich tegen de niet-ont-

aanslagen over de jaren tot en met 2004.

land (Zwitserland) aangehouden bankreke-

vankelijkverklaring door het Hof van het

’s Hofs beslissing om het incidentele hoger

ning.

incidentele hoger beroep van belanghebben-

beroep betreffende de navorderingsaansla-

4.4.3. Artikel 63, lid 1, VWEU, verbiedt niet

de betreffende de andere in geding zijnde

gen over de jaren 1998 tot en met 2003 niet-

alleen beperkingen van het kapitaalverkeer

jaren dan 2004.

ontvankelijk te verklaren kan daarom niet in

tussen lidstaten, maar ook tussen lidstaten

3.2. Indien de uitspraak van de rechtbank

stand blijven. Het lot van deze navorderings-

en derde landen. Op grond van artikel 64, lid

betrekking heeft op meer dan één besluit

aanslagen hangt af van hetgeen beslist wordt

1, VWEU echter, doet het bepaalde in artikel

van de inspecteur, laat het bepaalde in arti-

op de door de Staatssecretaris voorgestelde

63 geen afbreuk aan de toepassing op derde

kel 8:104, lid 1, van de Algemene wet

middelen, die geacht moeten worden mede

landen van op 31 december 1993 uit hoofde


1249

Rechtspraak

van, onder meer, het nationale recht bestaan-

zin de Advocaat-Generaal in punt 5.40 van

king ‘beperking van het kapitaalverkeer naar

de beperkingen inzake kapitaalverkeer naar

zijn conclusie) zou de bepaling daardoor het

of uit derde landen in verband met het ver-

of uit derde landen in verband met, onder

grootste deel van haar nuttig effect verliezen.

richten van financiële diensten’ in artikel 64,

meer, het verrichten van financiële diensten.

Een argument voor eerstgenoemde uitleg

lid 1, VWEU. In het arrest Passenheim is wel-

4.4.4. De verlengde navorderingstermijn,

zou kunnen worden gevonden in het arrest

iswaar overwogen (punt 39) dat een regeling

zoals hiervoor weergegeven in 4.1.2, is inge-

van het Hof van Justitie van 14 december

als die van artikel 16, lid 4, AWR het voor

voerd bij Wet van 22 mei 1991, Stb. 264, en

1995 (Sanz de Lera, gevoegde zaken C-163/94,

belastingplichtigen minder aantrekkelijk

geldt met ingang van 8 juni 1991. Deze rege-

C-165/94 en C-250/94, ECLI:EU:C:1995:451). In

maakt om tegoeden naar andere lidstaten

ling bestond dus op 31 december 1993.

dit arrest werd geoordeeld dat niet valt onder

over te brengen teneinde de aldaar aangebo-

4.4.5. De Rechtbank heeft geoordeeld dat bij

artikel 73 C, lid 1, EG-Verdrag (thans artikel

den diensten af te nemen dan om in Neder-

het aanhouden van een (effecten)rekening

64, lid 1, VWEU) een regeling die algemeen

land deze tegoeden aan te houden en finan-

bij een bank sprake is van financiële dienst-

van toepassing is op elke uitvoer van geld-

ciële diensten af te nemen hetgeen zou

verlening in de zin van artikel 64, lid 1,

stukken, bankbiljetten of cheques aan toon-

leiden tot het kwalificeren van het aanhou-

VWEU. Ter zake van het aanhouden van

der, daaronder begrepen uitvoer die geen

den van een (effecten)rekening als een finan-

tegoeden of effecten bij een bank in een der-

verband houdt met directe investeringen in

ciële dienst, maar deze overweging betreft de

de land kan daarom volgens de Rechtbank

derde landen, vestiging, het verrichten van

interpretatie van artikel 49 en artikel 56 EG

geen beroep worden gedaan op de vrijheid

financiële diensten of de toelating van waar-

(thans artikel 56 VWEU en artikel 63 VWEU).

van kapitaalverkeer, zodat de verlengde

depapieren tot kapitaalmarkten. Aangezien

Het is niet buiten redelijke twijfel dat de uit-

navorderingstermijn onverkort geldt.

de verwijzende rechter in die zaak in algeme-

drukking ‘beperking van het kapitaalverkeer

Het Hof daarentegen oordeelde dat de rele-

ne termen de verenigbaarheid van de betref-

naar of uit derde landen in verband met het

vante vraag niet is of het aanhouden van

fende nationale regeling aan de orde stelde,

verrichten van financiële diensten’ in artikel

bankrekeningen valt onder de reikwijdte van

kan niet buiten redelijke twijfel aan laatstge-

64, lid 1, VWEU op dezelfde wijze moet wor-

de vrijheid van dienstverlening, maar of de

noemd arrest worden ontleend dat de toe-

den geïnterpreteerd. Zoals uiteengezet in de

aangevallen regeling (artikel 16, lid 4, AWR),

passelijkheid van artikel 64, lid 1, VWEU

conclusie van de Advocaat-Generaal (punt

een maatregel is die tot voorwerp heeft het

wordt bepaald door het object van de desbe-

5.20) wordt wel betoogd dat bij de interpreta-

beschermen van een van de in artikel 64

treffende (nationale) regelgeving en niet

tie van dit begrip voornamelijk moet worden

genoemde categorieën, waaronder het ver-

door de transactie die door deze regelgeving

gedacht aan de diensten van financiële inter-

richten van financiële diensten. Die vraag

wordt beperkt. Om die redenen zal de Hoge

mediairs. Om die reden zal het Hof van Justi-

moet volgens het Hof ontkennend worden

Raad het Hof van Justitie te dezer zake om

tie ook op dit punt om een prejudiciële

beantwoord omdat artikel 16, lid 4, AWR een

een prejudiciële beslissing verzoeken.

beslissing worden verzocht.

generieke regeling behelst die de navorde-

4.4.7. Vervolgens is voor de toepassing van

4.5. Gelet op het hiervoor in 4.4 overwogene

ringstermijn in buitenlandsituaties verlengt

artikel 64, lid 1, VWEU van belang of deze

zal de Hoge Raad op de voet van artikel 267

van vijf tot twaalf jaar en die ook kan worden

bepaling aldus moet worden uitgelegd dat zij

VWEU vragen voorleggen aan het Hof van

toegepast in situaties die niets van doen heb-

slechts ziet op het nationale recht, toepasse-

Justitie van de Europese Unie met betrekking

ben met directe investeringen, het verrichten

lijk op de (in een derde land gevestigde) ver-

tot de uitlegging van het recht van de Euro-

van financiële diensten of de toelating van

richter van financiële diensten, dat de voor-

pese Unie.

waardepapieren tot de kapitaalmarkten.

waarden of de wijze van dienstverlening

5. Beslissing

Omdat in artikel 64, lid 1, VWEU niet enig

regelt. Een interpretatie in deze zin is bepleit

De Hoge Raad verzoekt het Hof van Justitie

recht op toepassing van een verlengde navor-

door de verwijzende rechter in zaak C-560/13,

van de Europese Unie uitspraak te doen over

deringstermijn van een lidstaat is opgeno-

Finanzamt Ulm vs. Ingeborg Wagner-Raith en

de volgende vragen:

men, valt artikel 16, lid 4, AWR volgens het

door de Commissie in de door haar in die

1. Strekt de in artikel 64, lid 1, VWEU neerge-

Hof niet binnen het toepassingsbereik ervan.

zaak op grond van artikel 23 van het Protocol

legde eerbiediging van de toepassing op der-

4.4.6. Het middel stelt in de eerste plaats aan

betreffende het statuut van het Hof van Jus-

de landen van beperkingen zich ook uit tot

de orde de vraag of de materiële werkings-

titie ingediende schriftelijke opmerkingen

de toepassing van beperkingen die bestaan

sfeer van artikel 64, lid 1, VWEU wordt afge-

(zie punt 64 conclusie Advocaat-Generaal

uit hoofde van een nationale regeling als de

bakend door het object van de desbetreffen-

Mengozzi, ECLI:EU:C:2014:2476). Tegen deze

onderhavige verlengde navorderingstermijn,

de (nationale) regelgeving dan wel door de

interpretatie kan worden ingebracht dat de

welke regeling ook kan worden toegepast in

transactie die door deze nationale regelge-

bewoordingen van artikel 64, lid 1, VWEU

situaties die niets van doen hebben met

ving wordt beperkt. De verwijzing naar de

hiervoor geen aanknopingspunt bevatten als-

directe investeringen, het verrichten van

‘toepassing’ van beperkingen in de tekst van

ook dat de daadwerkelijke betekenis van arti-

financiële diensten of de toelating van waar-

artikel 64, lid 1, VWEU lijkt een argument

kel 64, lid 1, VWEU daardoor zeer beperkt

depapieren tot de kapitaalmarkten?

voor laatstgenoemde uitleg. Zou artikel 64,

zou zijn. Onder deze omstandigheden kan

2. Ziet de in artikel 64, lid 1, VWEU neergeleg-

lid 1, VWEU worden aangemerkt als een uit-

niet worden geoordeeld dat de interpretatie

de eerbiediging van de toepassing van beper-

zonderingsbepaling – het lijkt evenwel veel-

van artikel 64, lid 1, VWEU in dit opzicht zon-

kingen inzake het kapitaalverkeer in verband

eer een bepaling van overgangsrecht te

der redelijke twijfel is zodat het Hof van Jus-

met het verrichten van financiële diensten

betreffen – dan ligt een restrictieve uitleg

titie ook op dit punt om een prejudiciële

ook op beperkingen die zich, zoals de onder-

voor de hand zonder dat een dergelijke uitleg

beslissing zal worden verzocht.

havige verlengde navorderingstermijn, niet

evenwel automatisch tot eerstgenoemde

4.4.8. Voorts wordt de Hoge Raad gesteld voor

richten tot de verlener van de diensten en

interpretatie leidt. Zoals door advocaat-gene-

de vraag of de toepassing van artikel 16, lid

die evenmin de voorwaarden of de wijze van

raal Mengozzi is betoogd in zijn conclusie in

4, AWR in verband met door belanghebbende

de dienstverlening regelen?

zaak C-560/13, Finanzamt Ulm vs. Ingeborg

bij een bank in Zwitserland aangehouden

3. Moet tot “het kapitaalverkeer in verband

Wagner-Raith (ECLI:EU:C:2014:2476; in gelijke

(effecten)rekening, is begrepen in de uitdruk-

met het verrichten van financiële diensten”

1250


Rechtspraak

in de zin van artikel 64, lid 1, VWEU ook wor-

die in een eerder stadium van de handelske-

14 november 2014, nr. 12/05832,

den gerekend een geval als het onderhavige

ten zijn uitgereikt aan H&M Automobile ter

ECLI:NL:HR:2014:3041, BNB 2015/46). De

waarin een inwoner van een lidstaat een

zake van de leveringen van de auto’s aan dat

rechter mag geen toepassing geven aan het

(effecten)rekening heeft geopend bij een

bedrijf, omdat deze facturen licht (kunnen)

bepaalde in artikel 8:31 Awb zonder partijen

bankinstelling buiten de Unie, en maakt het

werpen op de vraag of sprake is geweest van

in de gelegenheid te stellen zich daarover uit

daarbij uit of, en zo ja in hoeverre deze bank-

fraude. Het middel bestrijdt dat de hiervoor

te laten (zie HR 3 april 2015, nr. 14/04129,

instelling in dit kader werkzaamheden ver-

in 2.2.1 aangehaalde verklaring betrekking

ECLI:NL:HR:2015:740).

richt ten behoeve van de rekeninghouder?’

heeft op voormelde facturen.

2.3.3. Gelet op de hiervoor in 2.3.2 vermelde

2.3.2. Bij de beoordeling van het middel

jurisprudentie wordt middel 1 terecht voor-

wordt het volgende vooropgesteld.

gesteld. Aangezien belanghebbende gemoti-

Op grond van artikel 8:42, lid 1, Awb dient de

veerd heeft gesteld dat de facturen om over-

inspecteur in beginsel alle stukken die hem

legging waarvan zij heeft verzocht van

10 april 2015, nr. 14/01189

ter beschikking staan en een rol hebben

belang (kunnen) zijn voor de beslechting van

(Mrs. Overgaauw, Van Vliet, Punt, Van Loon,

gespeeld bij zijn besluitvorming aan de

het onderhavige geschil, rust in beginsel op

Van Kalmthout

belanghebbende en aan de rechter over te

de Inspecteur de verplichting die stukken

ECLI:NL:HR:2015:874

leggen. Die verplichting gaat in het algemeen

over te leggen. De omstandigheid dat de des-

niet zo ver dat de inspecteur is gehouden

betreffende facturen niet (rechtstreeks) op

stukken in te brengen die ten grondslag lig-

belanghebbende betrekking hebben noch de

Op de zaak betrekking hebbende stukken.

gen aan processen-verbaal van de FIOD

hiervoor in 2.2.1 aangehaalde verklaring doet

Overzichtsarrest.

indien die stukken niet ter beschikking van

daaraan af. Evenmin heeft het Hof vastge-

de inspecteur hebben gestaan (vgl. HR 12 juli

steld dat zich één van de hiervoor in 2.3.2

2013, nr. 11/04625, ECLI:NL:HR:2013:29, BNB

vermelde uitzonderingssituaties voordoet op

2013/226).

grond waarvan kan worden geoordeeld dat


Behoudens gevallen van gerechtvaardigde

de Inspecteur van zijn hiervoor bedoelde ver-

‘2.1.3. In het kader van een strafrechtelijk

weigering op grond van artikel 8:29 Awb en

plichting is bevrijd. Het door het middel

onderzoek door de FIOD is onderzoek gedaan

uitzonderingsgevallen als misbruik van pro-

bestreden oordeel geeft derhalve ofwel blijk

bij onder meer [B] en belanghebbende naar

cesrecht, dient te worden tegemoetgekomen

van een onjuiste rechtsopvatting ofwel

door [B] verrichte transacties met auto’s (hier-

aan een verzoek van de belanghebbende tot

behoefde nadere motivering, die evenwel

na: het FIOD-onderzoek). Op grond van de

overlegging van een bepaald stuk indien

ontbreekt.’

uitkomsten van het FIOD-onderzoek, die zijn

deze voldoende gemotiveerd heeft gesteld

vastgelegd in diverse (overzichts)processen-

dat het stuk van enig belang kan zijn

verbaal, heeft de Inspecteur het standpunt

(geweest) voor de besluitvorming in zijn zaak

Raad van State

ingenomen dat de auto’s niet aan de BV zijn

(zie HR 25 april 2008, nr. 43448,

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. B.

geleverd zodat de facturen geen transacties

ECLI:NL:HR:2008:BA3823, BNB 2008/161). De

Klein Nulent, mr. drs. J. de Vries en mw. mr. D.

betreffen die werkelijk hebben plaatsgevon-

beoordeling of de inhoud van het betreffen-

van Leeuwen, allen werkzaam bij de directie

den. Hij heeft tevens het standpunt ingeno-

de stuk voor de besluitvorming in de zaak

bestuursrechtspraak van de Raad van State.

men dat de BV wist of had moeten weten dat

van belang is (geweest), kan niet geschieden

Volledige versies van deze uitspraken zijn te

zij deelnam aan transacties die onderdeel

zonder kennisneming van die inhoud. Dit

vinden op www.raadvanstate.nl.

zijn van BTW-fraude zodat belanghebbende

neemt niet weg dat de rechter onder omstan-

ook om die reden geen recht heeft op aftrek

digheden ook zonder kennisneming van het

van voorbelasting. Daarom is aan belangheb-

desbetreffende stuk kan beslissen dat dit

bende de onderhavige naheffingsaanslag

stuk niet van enig belang voor de besluitvor-

opgelegd waarbij de (…) door belanghebbende

ming kan zijn (geweest) (zie HR 15 november

18 maart 2015, nr. 201408616/1/A3

in aftrek gebrachte omzetbelasting is nage-

2013, nr. 12/00606, ECLI:NL:HR:2013:1129,

(Mrs. Scholten-Hinloopen, Hoogvliet, Van de

heven.

BNB 2014/28).

Gronden)

2.2.1. Het Hof heeft geoordeeld dat de Inspec-

De verplichting om de op de zaak betrekking

ECLI:NL:RVS:2015:870

teur alle op de zaak betrekking hebbende

hebbende stukken over te leggen geldt voorts

stukken heeft overgelegd. Het Hof heeft aan

ongeacht of de belanghebbende gebaat is bij

Toestemming tot verrichten beveiligings-

dit oordeel ten grondslag gelegd de overwe-

het overleggen van de desbetreffende stuk-

werkzaamheden kon niet in redelijkheid

ging dat alle FIOD-stukken die betrekking

ken of dat de belanghebbende is geschaad in

worden geweigerd wegens lidmaatschap

hebben op belanghebbende zijn overgelegd

zijn belangen indien deze stukken niet wor-

Hells Angels.

en daarbij in aanmerking genomen de door

den overgelegd (zie HR 23 mei 2014, nr.

belanghebbende ter zitting van het Hof afge-

12/01827, ECLI:NL:HR:2014:1182, BNB

(Wet particuliere beveiligingsorganisaties en

legde verklaring “dat in de (FIOD-)stukken

2014/186).

recherchebureaus)

waarvan overlegging is verzocht [...] niets

Indien een partij verzuimt te voldoen aan de

nieuws voor deze procedure [staat]”.

verplichting om stukken over te leggen is het

Uitspraak op het hoger beroep van: de korps-

(…)

op grond van artikel 8:31 Awb aan de rechter

chef van politie, appellant, vs. de tussenuit-

2.3.1. Middel 1 richt zich tegen het hiervoor

om daaruit de gevolgtrekkingen te maken

spraak van Rechtbank Midden-Nederland

in 2.2.1 vermelde oordeel. In de toelichting

die hem geraden voorkomen. Dit voorschrift

van 24 april 2014 en de uitspraak van 9 sep-

op het middel wordt herhaald het voor het

staat toe dat de rechter onder omstandighe-

tember 2014 in zaak nr. 13/5283 in het

Hof gehouden betoog dat de Inspecteur ten

den de gevolgtrekking maakt dat voorbijge-

geding tussen: [wederpartij] en de korpschef

onrechte niet heeft overgelegd de facturen

gaan moet worden aan dit verzuim (zie HR

van politie.

886

(Awb art. 8:31, 8:42)

887


1251

Rechtspraak

(…)

kunnen afleiden dat [wederpartij] niet vol-

onder het verbinden van voorschriften en

3.4. De rechtbank heeft terecht geoordeeld

doende betrouwbaar is. Anders dan de korps-

beperkingen daaraan.

dat de korpschef zich op grond van de enkele

chef heeft gesteld, biedt het verslag van het

Tegen dit besluit hebben onder meer Vrien-

omstandigheid dat [wederpartij] ‘full mem-

zienswijzegesprek geen grond voor het oor-

den van GC en anderen en de Fracties beroep

ber’ is van de Hells Angels, waarmee hij zich

deel dat [wederpartij] heeft geweigerd de vra-

ingesteld.

zou bevinden in een circuit waar strafbare

gen van de politie te beantwoorden. Welis-

Bij afzonderlijke brief hebben Vrienden van

feiten gepleegd worden en waar bepaalde

waar heeft hij een ontwijkend antwoord

GC en anderen de voorzieningenrechter ver-

gedragsnormen gelden, in het licht van de

gegeven op een vraag van de korpschef, maar

zocht een voorlopige voorziening te treffen.

toepasselijke beleidsregels niet in redelijk-

hieruit kan niet worden afgeleid dat [weder-

Bij dezelfde brief als waarmee beroep is inge-

heid op het standpunt heeft kunnen stellen

partij] niet zal samenwerken met de politie.

steld, hebben de Fracties de voorzieningen-

dat [wederpartij] niet voldoende betrouwbaar

Bovendien heeft [wederpartij] tijdens de

rechter verzocht een voorlopige voorziening

is. Hiermee heeft de korpschef zijn aanname

hoorzitting in bezwaar van 2 september 2013

te treffen.

immers slechts gebaseerd op mogelijke toe-

het volgende verklaard: ‘wanneer ik als por-

(…)

komstige gevaren of risico’s als gevolg van

tier werk voer ik mijn functie zo goed moge-

het lidmaatschap van een, niet verboden,

lijk uit (…) als er wat gebeurt, doe ik wat ik

Overwegingen

club. Datzelfde geldt voor de aanname van de

moet doen’. De rechtbank heeft derhalve

(…)

korpschef dat op grond van de geldende ere-

terecht geoordeeld dat de korpschef niet in

5. Bij verzoek van 29 november 2013, aange-

codes niet kan worden uitgesloten dat

redelijkheid de gevraagde toestemming tot

vuld op 23 december 2013, heeft NAM de

[wederpartij] bij conflicterende belangen, het

het verrichten van beveiligingswerkzaamhe-

minister verzocht in te stemmen met het

belang van de club zal laten prevaleren

den in bezwaar heeft kunnen weigeren.

winningsplan Groningen. Het winningsplan

boven het maatschappelijk belang. Bij dat

(…)

betreft gaswinning uit het Groningenveld,

oordeel betrekt de Afdeling dat is gebleken dat [wederpartij] reeds zes tot acht jaar werkzaam is geweest als portier, waarvan de laat-

een groot gasveld in het noordoosten van de

888

ste twee jaar als lid van de Hells Angels. Bij

provincie Groningen. In het verzoek om instemming met het winningsplan gaat NAM er vanuit dat gemiddeld 42,5 mrd Nm3

zijn werk als portier was hij gekleed in

14 april 2015, nr. 201501544/2/A4

gas per jaar zal worden gewonnen uit het

bedrijfskleding, voorzien van het logo van

(Mr. Drupsteen)

Groningenveld.

‘[bedrijf]’. Bovendien heeft hij onbestreden

ECLI:NL:RVS:2015:1151

Bij besluit, bekendgemaakt op 29 januari

gesteld dat de politie van Amersfoort goed

2015, heeft de minister ingestemd met het

contact met hem heeft.

Bij afweging van betrokken belangen voor-

winningsplan onder het stellen van voor-

3.5. Voorts is niet gebleken dat tegen [weder-

lopige voorziening getroffen ten aanzien

schriften en beperkingen. De minister heeft

partij] enige verdenking wegens het plegen

van gaswinning uit clusters in en rond Lop-

bij het besluit onder meer voor de periode

van een strafbaar feit heeft bestaan of thans

persum.

2015-2016 beperkingen gesteld aan de hoe-

bestaat. Weliswaar blijkt uit een dagrapportage van de politie dat er op 2 mei 2013 een

veelheid gas die mag worden gewonnen uit (Mijnbouwwet art. 34)

melding is binnengekomen dat [wederpartij]

het Groningenveld. De totale gasproductie uit het Groningenveld mag in het kalender-

en een clubgenoot van de Hells Angels een

Uitspraak van de voorzieningenrechter van

jaar 2015 niet meer bedragen dan 39,4 mrd

gesprek wilden hebben met een eigenaar van

de Afdeling bestuursrechtspraak van de

Nm3. In het gasjaar 2015/2016 (van 1 okto-

een café in verband met diens weigering om

Raad van State op de verzoeken om het tref-

ber 2015 tot 30 september 2016) mag de

die clubgenoot in dat café toe te laten, doch

fen van een voorlopige voorziening (artikel

totale gasproductie eveneens niet meer zijn

de rechtbank heeft terecht geoordeeld dat

8:81 van de Algemene wet bestuursrecht) in

dan 39,4 mrd Nm3. Voorts heeft de minister

deze rapportage geen concreet aanknopings-

het geding tussen onder meer: 1. de stichting

voor de gezamenlijke productie uit de vijf

punt biedt voor de aanname van de korps-

Stichting Vrienden van Groningen Centraal!

clusters in en rond Loppersum, de productie

chef dat [wederpartij] er daarmee blijk van

en de vereniging Vereniging HS Centraal!,

uit het cluster Eemskanaal alsmede de pro-

heeft gegeven enige rechtsregel naast zich

beide gevestigd te Hoogezand-Sappemeer,

ductie uit de regio Zuid-West, rondom Hoog-

neer te hebben gelegd waarvan de overtre-

[verzoeker sub 1C] en [verzoeker sub 1D],

ezand, en de regio Oost afzonderlijke pla-

ding beschouwd kan worden als een tamelijk

wonend te Krewerd, gemeente Delfzijl, en

fonds bepaald voor het kalenderjaar 2015 en

ernstige aantasting van de rechtsorde. Uit

anderen (hierna: Vrienden van GC en ande-

het gasjaar 2015/2016.

deze rapportage blijkt dat de melding slechts

ren); 2. de fracties van de Socialistische Par-

De minister heeft daarnaast bij het besluit

ter informatie bij de politie is gedaan en dat

tij, het CDA en GroenLinks van Provinciale

onder meer bepaald dat NAM voor 1 mei

het gesprek met de eigenaar goed is verlo-

Staten van Groningen (hierna: de Fracties) te

2015 een rapport moet indienen waarin

pen. De omstandigheid dat de clubgenoot

Groningen

inzichtelijk wordt gemaakt wat het seismi-

van [wederpartij] aan de eigenaar van het

verzoekers, en de Minister van Economische

sche risico is voor de verschillende gebieden

café heeft medegedeeld dat hij een en ander

Zaken, verweerder.

boven het Groningenveld voor de periode

binnen de club zal bespreken, geeft, nog los

2015-2016. Voor 1 mei 2015 moet NAM

van het feit dat deze mededeling niet door

Procesverloop

voorts een meet- en rekenprotocol indienen,

[wederpartij] is gedaan, er geen blijk van dat

Bij besluit, bekendgemaakt op 29 januari

waarin een methodiek wordt ontwikkeld om

een rechtsregel is overtreden.

2015, heeft de minister naar aanleiding van

de toename van het seismisch risico zoveel

3.6. Evenmin heeft de korpschef uit de ant-

het verzoek van Nederlandse Aardolie Maat-

mogelijk te minimaliseren. Voor 1 juli 2016

woorden van [wederpartij] op vragen over de

schappij B.V. (hierna: NAM) van 29 november

moet NAM een geactualiseerd winningsplan

verhouding tussen zijn werkzaamheden en

2013, aangevuld op 23 december 2013, inge-

indienen, waarin wordt uitgegaan van de

het lidmaatschap van de club in redelijkheid

stemd met het winningsplan Groningen

door de minister vastgestelde methodiek en

1252


Rechtspraak

normstelling ten aanzien van het risicobeleid

van Groningers bij besluitvorming omtrent

de provincie Groningen. Onder aansturing

met betrekking tot door de gaswinning geïn-

gaswinning jarenlang niet de aandacht heb-

van de minister zal nader onderzoek worden

duceerde aardbevingen.

ben gekregen die zij verdienen.

verricht om te komen tot een consistent risi-

(…)

8.1. Inzicht in en kennis van de relatie tussen

cobeleid, zo staat in het besluit.

7. De voorzieningenrechter is van oordeel dat

gaswinning en aardbevingen is in ontwikke-

Gelet op de verplichting van NAM om voor 1

het in het belang van partijen is om zo snel

ling. Ten tijde van het besluit en ook thans

juli 2016 een geactualiseerd winningsplan

mogelijk een definitief oordeel te verkrijgen

bestaat geen algemeen aanvaarde methodiek

ter instemming in te dienen, waarin volgens

omtrent de rechtmatigheid van het besluit

voor de berekening en weging van aardbe-

het besluit moet worden uitgegaan van de

van de minister tot instemming met het

vingsrisico’s. In het besluit van de minister

door de minister dan vastgestelde methodiek

winningsplan. Een oordeel omtrent de recht-

staat vermeld dat de bepaling van het veilig-

en normstelling ten aanzien van het risicobe-

matigheid kan gelet op het karakter van de

heidsrisico bij aardbevingen als gevolg van

leid met betrekking tot door de gaswinning

voorlopige voorzieningenprocedure thans

gaswinning vier onzekere factoren kent: de

geïnduceerde aardbevingen, constateert de

niet worden verkregen. Daarbij is van belang

compactie van het reservoir (de mate waarin

voorzieningenrechter dat verwacht kan wor-

dat de beoordeling van de door Vrienden van

het poreuze gesteente waaruit het gas is

den dat de minister op afzienbare termijn

GC en anderen aangevoerde gronden betref-

gewonnen, wordt samengedrukt), de zoge-

een methodiek en normstelling ten aanzien

fende onder meer strijd van het besluit met

noemde partitiecoëfficiënt (het deel van de

van het risicobeleid vaststelt. Daarnaast stelt

het Europese recht nader onderzoek vergt en

door compactie opgebouwde spanning in de

de voorzieningenrechter vast, ervan uitgaand

zich daardoor minder goed leent voor beant-

ondergrond dat zich zal ontladen in de vorm

dat de minister binnen een half jaar na

woording in de onderhavige procedure. De

van aardbevingen), de relatie tussen de

indiening daarvan beslist over instemming

voorzieningenrechter zal, gelet op het reële

zwaarte (magnitude) van de aardbeving en

met het geactualiseerde winningsplan, dat

belang van partijen om spoedig duidelijkheid

het patroon van grondbewegingen en de

het voorliggende besluit feitelijk nog slechts

te verkrijgen, bevorderen dat de bodemzaak

belastbaarheid van typen gebouwen in rela-

voor ten hoogste ruim anderhalf jaar voor de

met enige voorrang op zitting zal worden

tie tot een bepaalde grondversnelling. De

gaswinning door NAM van betekenis is.

behandeld.

grootste onzekere factor is de partitiecoëffici-

8.2. Wat betreft de door Vrienden van GC en

Ten aanzien van de vraag of, gelet op de

ent.

anderen gewenste stillegging van de gehele

betrokken belangen, in afwachting van de

De minister heeft zich bij het besluit op het

gasproductie uit het Groningenveld, over-

uitspraak in het bodemgeschil, aanleiding

standpunt gesteld dat voor de periode 2014-

weegt de voorzieningenrechter dat in het

bestaat tot het treffen van een voorlopige

2016 met grote zekerheid kan worden gezegd

besluit staat vermeld dat uit onderzoeken

voorziening, wordt als volgt overwogen.

dat bij gelijkblijvende productie het aardbe-

van NAM is gebleken dat het stopzetten van

8. Sinds 1963 wint NAM gas uit het Gronin-

vingsrisico hoogstens beperkt zal toenemen.

de gehele gasproductie uit het Groningen-

genveld. De gaswinning vindt plaats op meer

Volgens de aan het winningsplan ten grond-

veld leidt tot een afname van de seismische

dan 20 productielocaties (clusters), waar

slag liggende berekeningen moet voor de

dreiging met 38% in de komende tien jaar.

meerdere putten aanwezig zijn. De jaarlijkse

periode 2014-2016 rekening worden gehou-

De minister acht het geheel stopzetten van

gasproductie uit het Groningenveld was in

den met een aardbevingsmagnitude van 4,1

de gasproductie blijkens het besluit echter

2000 ongeveer 21 mrd Nm3 en is sindsdien

op de schaal van Richter, met een kans van

ongewenst, aangezien in dat geval niet aan

toegenomen. In 2013 werd uit het Gronin-

10% dat een zwaardere aardbeving zich voor-

de gasvraag van Nederland en de omliggende

genveld ruim 53 mrd Nm3 gas gewonnen.

doet, en met een grondversnelling van 0,12 g

landen kan worden voldaan. De voorzienin-

Niet in geschil is dat gaswinning uit het Gro-

met een kans van 10% dat die hoger is. Vol-

genrechter acht dit laatste niet op voorhand

ningenveld van essentieel belang is voor de

gens de minister kan dit risico aanvaardbaar

onaannemelijk en ziet, zoals ter zitting te

Nederlandse energievoorziening. Bijna alle

worden geacht. Daarbij acht de minister van

kennen is gegeven, reeds daarom geen aan-

huishoudens, instellingen en bedrijven in

belang dat de veiligheidsrisico’s niet groter

leiding om zoals Vrienden van GC en ande-

Nederland gebruiken het uit het Groningen-

zijn dan wat in andere domeinen, bijvoor-

ren wensen bij wijze van voorlopige voorzie-

veld afkomstige, laagcalorische, gas. Gaswin-

beeld dat van overstromingsrisico’s waaraan

ning te bepalen dat gaswinning uit het

ning uit Groningenveld vormt voor de Neder-

inwoners worden blootgesteld, acceptabel

Groningenveld geheel dient te worden

landse Staat een grote bron van inkomsten.

wordt geacht.

gestaakt.

Gaswinning uit het Groningenveld kent daar-

Voor de periode na de komende vijf jaar wor-

8.3. In het rapport ‘Hazard assessment for the

naast nadelen. Vaststaat dat een relatie

den de uitkomsten van de onderzoeken naar

Eemskanaal Area of the Groningen field’, dat

bestaat tussen gaswinning uit het Gronin-

de seismische dreiging gekenmerkt door aan-

NAM op 14 november 2014 aan de minister

genveld en aardbevingen in de provincie

zienlijke onzekerheid, zo staat in het besluit.

heeft aangeboden, en in een aanvulling op

Groningen. Het aantal en de zwaarte van

De minister heeft het daarom volgens het

dat rapport van 28 november 2014, zijn de

aardbevingen aldaar zijn de laatste jaren toe-

besluit noodzakelijk geacht dat nader onder-

bevindingen opgenomen van een analyse

genomen. In 2012 heeft zich in Huizinge,

zoek wordt gedaan naar de seismische risi-

naar de bevingsgevoeligheid in en rond het

gemeente Loppersum, een aardbeving met

co’s. Het seismisch risico is het risico dat

cluster Eemskanaal. Het cluster Eemskanaal

de kracht van 3,6 op de schaal van Richter

wordt bepaald door de combinatie van de

betreft het dichtst bij de stad Groningen en

voorgedaan. In 2014 heeft bij Ten Boer een

kans dat een bepaalde grondversnelling

meest westelijk gelegen cluster. In het rap-

aardbeving plaatsgevonden van 2,8 op de

wordt overschreden (seismische dreiging) en

port van NAM staat dat het productieniveau

schaal van Richter.

de effecten van die grondversnelling op

van de winningslocatie Eemskanaal nauwe-

De voorzieningenrechter constateert op

omgeving en omwonenden. De minister acht

lijks effect heeft op de seismische dreiging.

grond van de stukken en het verhandelde ter

het voorts van belang dat de periode tot 1

Staatstoezicht heeft in haar advies van

zitting dat bij Vrienden van GC en anderen

juli 2016 wordt benut om te werken aan een

december 2014 in reactie hierop gesteld dat

een sterk gevoel van onveiligheid leeft, dat is

breed geaccepteerde methodiek voor bereke-

vanwege het door NAM gebruikte rekenmo-

versterkt door het gevoel dat de belangen

ning en weging van de aardbevingsrisico’s in

del productiemaatregelen op grond van dat


1253

Rechtspraak

model niet te rechtvaardigen zijn.

zeer hoge vraag naar gas, tijdens een zeer

zijn neergelegd in een rapport van 15 januari

In haar advies doet Staatstoezicht op grond

koude periode, is het nodig dat de clusters

2014. Daarin constateert Deltares dat een

van een door haar verrichte vergelijking van

beschikbaar zijn voor gasproductie, aldus de

deel van de beoordeelde kades niet aan de

het verloop van aardbevingen in de jaren

minister. De vijf clusters dienen daarnaast

norm voldoet bij de door KNMI voorspelde

2013 en 2014, waarbij het hele winningsge-

open te worden gehouden voor het opvangen

kansverdeling voor de aardbevingsbelasting,

bied is betrokken, aanbevelingen voor te tref-

van eventuele problemen die zich elders in

waarbij ervan is uitgegaan dat de kades reeds

fen productiebeperkingen. Staatstoezicht

het systeem voordoen, zo staat in het besluit.

op normsterkte zijn gebracht voor de situatie

concludeert in haar advies dat er aanwijzin-

De voorzieningenrechter gaat er, mede op

zonder aardbevingsbelasting. Deltares stelt

gen zijn dat productiebeperking leidt tot

grond van het verhandelde ter zitting, van

dat in die gevallen nader onderzoek nodig is

afname van aantal en zwaarte van aardbevin-

uit dat het nodig is om kleine hoeveelheden

en mogelijk verbetering van de waterkering.

gen, maar dat daarvoor geen wetenschappe-

gas te winnen om de putten en daarmee de

In het rapport wordt de verwachting uitge-

lijk bewijs is te leveren.

vijf clusters open te houden om ingeval

sproken dat meer gedetailleerde gegevensver-

8.4. Staatstoezicht constateert in haar advies

genoemde situaties zich voordoen aan de

zameling en analyses mogelijk leiden tot het

dat de seismische activiteit rond het cluster

gasvraag te kunnen voldoen. Ter zitting is

inzicht dat minder maatregelen nodig zijn.

Eemskanaal in 2014 ten opzichte van 2013

door de minister te kennen gegeven dat

De minister heeft in het besluit vermeld dat

ongeveer stabiel is, ook al is de geraamde

alleen in de hiervoor geschetste situaties uit

op basis van deze nog uit te voeren detail-

productie voor 2014 23% lager dan in 2013.

de vijf clusters in en rond Loppersum grotere

analyses een gecoördineerd versterkingspro-

De minister heeft vervolgens bij het besluit

hoeveelheden gas worden geproduceerd.

gramma in gang moet worden gezet en dat

voor het cluster Eemskanaal als productiepla-

Indien die situaties zich niet voordoen, dient

ter zake afspraken worden gemaakt met

fond voor het kalenderjaar 2015 en het gas-

gaswinning niet uit de clusters in en rond

waterschappen. De minister heeft ter zitting

jaar 2015/2016 het feitelijke productieniveau

Loppersum, maar uit de andere clusters

erop gewezen dat de versterking van water-

van 2014, te weten 2 mrd Nm3 gas, voorge-

plaats te vinden, zo begrijpt de voorzienin-

keringen door de waterschappen inmiddels

schreven. In hetgeen Vereniging Vrienden

genrechter het standpunt van de minister.

voortvarend ter hand is genomen. Geen aan-

van GC en anderen hebben aangevoerd, ziet

Volgens de minister volgt een dergelijke prio-

leiding bestaat te twijfelen aan de juistheid

de voorzieningenrechter, nu Staatstoezicht

riteitstelling uit de aan het besluit tot

van deze stelling. Onder deze omstandighe-

heeft geconstateerd dat de productieverla-

instemming met het winningsplan verbon-

den ziet de voorzieningenrechter geen aan-

ging in 2014 ten opzichte van 2013 niet aan-

den voorschriften en beperkingen. De voor-

leiding voor het treffen van een voorlopige

wijsbaar heeft geleid tot afname van de seis-

zieningenrechter constateert dat weliswaar

voorziening in zoverre.

mische activiteit, geen aanleiding voor het

bij het besluit is bepaald dat de productieca-

Wat betreft de door verzoekers gestelde vrees

oordeel dat het uit een oogpunt van beper-

paciteit van elk van de gebieden waarvoor

voor een chemische ramp, overweegt de

king van seismische risico’s is aangewezen

een productieplafond is gesteld, waaronder

voorzieningenrechter dat met de enkele stel-

om bij wijze van voorlopige voorziening de

Loppersum, tot aan het eind van het kalen-

ling dat de opslagtanks die door NAM wor-

voor het cluster Eemskanaal toegestane pro-

derjaar 2015 beschikbaar moet zijn, maar dat

den gebruikt voor de opslag van benzeen

ductie te beperken.

dit niet meer lijkt in te houden dan dat de

mogelijk niet bestand zijn tegen een zware

8.5. De voorzieningenrechter stelt vast dat

vastgestelde productieplafonds niet reeds

aardbeving, Vrienden van GC en anderen

tussen partijen niet in geschil is dat het

voor het einde van het kalenderjaar bereikt

niet aannemelijk hebben gemaakt dat het

gebied in en rond Loppersum wat betreft

mogen worden. Dit betekent niet dat NAM,

treffen van een voorlopige voorziening in dit

aardbevingen het meest risicovolle gebied is.

naast de hoeveelheid gas die nodig is om de

opzicht is aangewezen.

In de jaren 2011, 2012 en 2013 werd in de

vijf clusters in en rond Loppersum open te

9. Gelet op het vorenoverwogene ziet de voor-

vijf clusters in en om Loppersum (’t Zandt,

houden, eerst dan uit die clusters gas mag

zieningenrechter aanleiding wat betreft de

Overschild, De Paauwen, Ten Post en Leer-

produceren als de voor de overige clusters en

gaswinning in en rond Loppersum de hierna

mens) per jaar 15 mrd Nm3 gas gewonnen.

regio’s geldende productieplafonds nagenoeg

te melden voorlopige voorziening te treffen.

In 2014 is door NAM feitelijk niet meer dan 3

zijn bereikt. Nu in de regio Loppersum naar

(…)

mrd Nm3 gewonnen uit deze clusters. Staats-

niet in geschil is het veiligheidsrisico’s het

toezicht heeft zich in haar advies van decem-

hoogst zijn en volgens Staatstoezicht het

Beslissing

ber 2014 op het standpunt gesteld dat de

zoveel mogelijk beperken van de gasproduc-

De voorzieningenrechter van de Afdeling

beperking met 80% van de productiehoeveel-

tie aldaar tijdelijk gunstige effecten lijkt te

bestuursrechtspraak van de Raad van State:

heid in 2014 ten opzichte van 2013 tijdelijk

hebben op de seismische dreiging, ziet de

I. bepaalt bij wijze van voorlopige voorzie-

een beperking van het seismische risico lijkt

voorzieningenrechter aanleiding de hierna te

ning dat gaswinning uit de clusters in en

te hebben opgeleverd. De minister heeft in

melden voorlopige voorziening te treffen.

rond Loppersum (’t Zandt, Overschild, De

navolging daarvan aanleiding gezien te bepa-

8.6. Wat betreft de stelling van Vrienden van

Paauwen, Ten Post en Leermens), anders dan

len dat in het kalenderjaar 2015 en in het

GC en anderen dat het treffen van een voor-

de hoeveelheid die nodig is om de clusters

gasjaar 2015/2016 uit de vijf clusters in en

lopige voorziening is aangewezen vanwege

open te houden, uitsluitend is toegestaan als

rond Loppersum niet meer dan 3 mrd Nm3

de ernstige gevolgen van door een aardbe-

in de andere clusters dan wel regio’s de daar-

gas mag worden gewonnen.

ving veroorzaakte overstromingen dan wel

voor geldende productieplafonds nagenoeg

In het besluit is er daarbij van uitgegaan dat

een chemische ramp, overweegt de voorzie-

zijn bereikt en uitsluitend indien dat vanuit

het openhouden van de vijf clusters in en

ningenrechter als volgt.

een oogpunt van leveringszekerheid noodza-

rond Loppersum noodzakelijk is uit een oog-

De mogelijke schade aan dijken door aardbe-

kelijk is;

punt van leveringszekerheid op de markt

vingen is onderzocht door technologisch

(…)

voor laagcalorisch gas. Op momenten van

instituut Deltares en de resultaten daarvan

1254


Boeken

Kanttekeningen bij de Wet werk en zekerheid Dit boek volgt de teksten uit de kamerstukken rond de Wwz per onderwerp, gecomprimeerd en in chronologische volgorde. Dit boek bevat twee soorten kanttekeningen. In de eerste plaats de keuze van de auteur uit hetgeen ligt opgetast in de vele pagina’s van de voor de Wwz relevante kamerstukken. Deze kanttekeningen geven een thematische benadering van de wetsgeschiedenis van de Wwz. De auteur heeft gepoogd per onderwerp het doel van de wetgever naar voren te halen en de relevante passages uit de onderliggende kamerstukken samen te brengen. In de tweede plaats bevat het boek het persoonlijk commentaar van de auteur bij diverse passages. Prof. mr. Leonard G. Verburg Boom Juridische uitgevers 2015, 163 p., € 29 ISBN 978 94 6290 051 6

Wet & interpretatie Een korte uitleg Dit boek biedt de student een hulpmiddel om in de dagelijkse juridische praktijk de wet beter te leren interpreteren en daarmee het recht in een voorliggende rechtsvraag eenvoudiger te kunnen vinden. De lezer maakt eerst kennis met enkele belangrijke aspecten van de codificatiegeschiedenis in Nederland. Vervolgens wordt aandacht besteed aan het feit dat de jurist in de praktijk regelmatig wordt geconfronteerd met vragen over goed en kwaad. Denk bijvoorbeeld aan spraakmakende gebeurtenissen, zoals de moord op Theo van Gogh en leden van de redactie van het satirisch tijdschrift Charlie Hebdo. In dat licht wordt een uitstap gemaakt naar het ‘natuurrecht’. In de overige hoofdstukken worden aan de hand van overwegingen uit uitspraken, vonnissen en arresten en traditionele interpretatiemethoden de leerstukken over rechtstoepassing, rechtsvinding en rechtsvorming behandeld. Tenslotte wordt nog aandacht besteed aan de motivering en legitimiteit van juridische adviezen en beslissingen. Elk hoofdstuk sluit af met enkele

praktische opdrachten om de stof beter te laten beklijven en ter oefening voor een summatieve toets. Het boek zelf sluit af met een formatieve eindtoets. Mr. O.A.P. van der Roest Uitgeverij Paris 2015, 166 p., € 29,50 ISBN 978 94 6251 069 2

De strijd van gelijkheid en vrijheid Moeten alle mensen gelijk worden behandeld? En alle opvattingen? Een bevestigend antwoord op deze vragen ligt voor de hand. De realiteit is echter complex en eenvoudige stellingnames voldoen vaak niet, zeker als ook vrijheid, een belangrijke waarde in een liberaal-democratische staat, een plaats moet krijgen. Moet het vrouwen worden toegestaan om een boerka te dragen? Mag een religie worden beschimpt? Moeten religieuze opvattingen op dezelfde manier worden behandeld als andere opvattingen? Waar liggen de grenzen van de vrijheid van meningsuiting? Wat zijn de rechten van minderheden? Hoe moet met dieren worden omgegaan? Dit zijn enkele van de vragen die centraal staan in deze bundel, waarin deskundigen met verschillende achtergronden hun licht laten schijnen op belangrijke maatschappelijke kwesties. De relevantie daarvan is niet beperkt tot het huidige tijdsgewricht, maar er is wel bijzondere aandacht voor actuele vraagstukken. Door deze vanuit uiteenlopende invalshoeken aan de orde te laten komen, wordt voorkomen dat één bepaalde opvatting leidend wordt en wordt er voor gezorgd dat scherpe stellingen niet geschuwd worden. Jasper Doomen, Afshin Ellian (red.) Boom Juridische uitgevers 2015, 311 p., € 59 ISBN 978 94 6290 032 5

De rol van de staat in familierelaties: meer of minder? De wijze waarop inhoud wordt gegeven aan familierelaties is in de eerste plaats overgelaten aan de familieleden zelf. Toch heeft de overheid zich van oudsher de familie als onderwerp van regelgeving aangetrokken.

De vier bijdragen in deze bundel zijn erop gericht na te gaan hoe de relatie tussen de staat, familieleden en zorgbehoevenden eruit ziet, hoe problemen daadwerkelijk worden opgelost en hoe de regulering van familierelaties op het onderzochte terrein vorm zou kunnen krijgen. Zij hebben betrekking op ouderrelaties na scheiding, de de facto ongelijkheid van mannen en vrouwen met bijzondere aandacht voor de partneralimentatie, de verlofregelingen van werknemermantelzorgers en de meisjes- en jongensbesnijdenis. Katharina Boele-Woelki, Susanne Burri (red.) Boom Juridische uitgevers 2015, 185 p., € 32,50 ISBN 978 94 6290 049 3

Negotiated Settlements for Corruption Offences A European perspective EU Member States must continually review their anti-corruption policy and regulation to ensure that they provide effective, proportionate and dissuasive criminal penalties to protect the financial interests of the EU. Best practices from other countries can provide guidance. The US practice of negotiated settlements for corruption offences has proven to be of growing importance and the spread of such settlements as a mechanism for anti-corruption enforcement in other countries raises the question of how the EU should respond to this development. Do negotiated settlements align with the particular character of European criminal law enforcement systems? What socioeconomic, political or legal factors affect the use of negotiated settlements in Europe? National rapporteurs and experts considered such questions in order to evaluate the practice of negotiated settlements from a European perspective at a 2014 seminar on Negotiated Settlements for Corruption Offences: A European Perspective sponsored by the European Anti-Fraud Office and The Hague University of Applied Sciences. Their findings are presented here in this volume. Abiola Makinwa (ed.) Eleven international publishing, 212 p., € 50 ISBN 978 94 6236 452 3


1255

889

Tijdschriften

890 Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht Nr. 4, 2015 E.H. Hondius, NTBR 2015/19 Kroniek Algemeen – De Kroniek Algemeen vangt deze maand aan met de melding van een Engelse publicatie over onrechtmatige daad en strafrecht, gevolgd door een Nijmeegse dissertatie over borgtocht. Rechtsvergelijking is tegenwoordig hot, zowel in de theorie als voor de praktijk. Van beide categorieen komt deze kroniek met een voorbeeld. Twee uitgaven plaatsen schadevergoeding centraal: één uit België en één uit Griekenland. De legal origin theorie heeft geharnaste vooren tegenstanders; uit China komt een genuanceerd geluid. De doorwerking van Europees recht in de lidstaten komt aan de orde in een uitgave uit Oxford. In een Duits tijdschrift verscheen een essay over stijlverschillen tussen common en civil law. Ten slotte is het weer eens tijd voor wat Nederlands recht in den vreemde en voor Europees privaatrecht, waar vice-voorzitter Frans Timmermans voor civielrechtelijke reuring gezorgd heeft.

RegelMaat 30e jrg., nr. 2, 2015 Themanummer: De opleiding van wetgevingsjuristen – In dit themanummer staat een aantal zaken centraal rondom het wetgevingsonderwijs binnen de Nederlandse universitaire rechtenopleiding. W.J.M. Voermans Waarom is er zo weinig wetgevingsonderwijs in de universitaire rechtenopleiding? – In deze bijdrage wordt de rol behandeld die het wetgevingsonderwijs in de opleiding Nederlands recht speelt. Studenten moeten volgens auteur niet vooral leren denken als een rechter of advocaat (judocentrisme) zoals thans het geval is. Na een bespreking van achtereenvolgens de oorsprong van de judocentristische

1256


cultuur en de terugloop van klassieke juridische functies betoogt auteur dat het een andere kant op moet. Het wetgevingsonderwijs zou naar zijn mening binnen de juridische opleiding een meer nadrukkelijke plaats moeten gaan innemen. Aan de hand van een door auteur voorgestelde basisschema (wetgever en recht, bestuur en recht en rechter en recht) voor de inrichting van het onderwijs worden de contouren van een nieuwe universitaire rechtenopleiding geschetst. N.A. Florijn De postinitiële masteropleiding tot wetgevingsjurist: opzet, resultaten en toekomst – Auteur, verbonden aan de Academie voor Wetgeving beziet of de opleiding onder de huidige omstandigheden nog bestaansrecht heeft. Alvorens deze vraag te beantwoorden beschrijft auteur de ideeën waarop het huidige curriculum is gebaseerd en de ontwikkeling door de jaren heen. Hierbij wordt gekeken naar de resultaten van de opleiding en wordt een aantal kanttekeningen geplaatst. De conclusie is dat ontwikkelingen rondom de Academie en binnen de functie van wetgevingsjuristen de bestaansredenen van de opleiding raken. Auteur stelt voor om, voordat de opleiding op de schop gaat, eerst (nog weer) eens na te denken over waar de opleiding voor staat en een inventarisatie te maken van de feitelijke werkzaamheden van de wetgevingsjurist. Een schets van een toekomstige opleiding is volgens auteur niet te geven, wel zal een heroriëntatie van de opleiding waarbij rekening wordt gehouden met de feitelijke uitoefening van de wetgevingsfunctie in een opleiding resulteren die niet onderdoet voor de huidige en nog jarenlang mee kan. K. van Aeken Regulation & governance-onderzoek in het rechtenonderwijs in Nederland. Stranger in a strange land? – Auteur bespreekt de rol van regulering en governance in het rechtenonderwijs. Hoewel het onderzoeksveld regulering en governance toenemende wetenschappelijke belangstelling kent, heeft dit succes nauwelijks invloed op de inrichting van het Nederlandse onderwijs. Binnen het Nederlands onderwijs wordt vastgehouden aan de klassieke rechtsstate-

lijke kijk op weten regelgeving en is volgens auteur uitbreiding of overgang naar een regulering-en-governanceperspectief nog duidelijk een brug te ver. Doel van deze bijdrage is het aanzwengelen van de discussie hierover. In dit kader wordt besproken wat het onderzoeksveld precies inhoudt en het feit dat regulering en governance in de curricula van de rechtenopleiding bijna niet voorkomt. Er worden voor deze kloof tussen onderzoek en onderwijs enkele mogelijke verklaringen gegeven en de eventuele meerwaarde van opname van het regulering-en-governanceperspectief in het juridisch onderwijs wordt besproken.

891 Burgerlijk (proces)recht Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht Nr. 4, 2015 M. Menting, NTBR 2015/16 (R)Evolutie in het privaatrecht? Enkele beschouwingen over de rol van private regelgeving en de invloed van het EVRM naar aanleiding van HR Achmea/Rijnberg – In het arrest Achmea/Rijnberg sprak de Hoge Raad zich opvallend expliciet en in algemene bewoordingen uit over de juridische relevantie van de Gedragscode Persoonlijk Onderzoek, een vorm van private regelgeving. Daarnaast lijkt de uitspraak aan te sluiten bij de plicht tot grondrechtconforme interpretatie van private rechtshandelingen, die het EHRM kort geleden introduceerde. In dit artikel gaat de auteur, met Achmea/Rijnberg in de hand, in op beide onderwerpen en concludeert dat hun invloed mogelijk verder reikt dan gedacht. Met name voor private regelgeving zou het arrest een (voorzichtige) opmaat kunnen vormen naar een grotere rol binnen het privaatrecht. Na een beschrijving van de feiten wordt het arrest geanalyseerd en de rol van private regelgeving in de rechtspraak van de Hoge Raad.

Tijdschriften

Tijdschrift voor Consumentenrecht & handelspraktijken Nr. 2, 2015 G.H. Lankhorst De gewijzigde Wet schuldsanering natuurlijke personen: in vogelvlucht van 2008 tot 2014 (deel 2: De rol van de rechter en de Wsnprechtspraak) – Deze bijdrage maakt deel uit van een drieluik over de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) die dit jaar in TvC zal verschijnen. De komst van de Wsnp per 1 december 1998 heeft de verhouding tussen schuldeisers en schuldenaren definitief veranderd. Behandeld wordt hoe deze schuldsaneringswet in de praktijk nu werkt, met name sinds de grootscheepse wetswijziging van 1 januari 2008. In het eerste deel van het drieluik over de Wsnp, verschenen in TvC 2015, afl. 1, was de blik gericht op regulering op dit gebied. In dit tweede deel verschuift het perspectief naar de rol van de rechter. In de nog te verschijnen derde, en laatste, bijdrage van deze reeks wordt ingegaan op verschillende ontwikkelingen in de afgelopen jaren bij de bewindvoering in de schuldsanering.

Tijdschrift voor de Procespraktijk Nr 2, april 2015 A.A.H. Kalter Arbiteraansprakelijkheid – Arbiters kunnen persoonlijk aansprakelijk zijn voor een vernietigd vonnis. De benadeelde dient in dat geval een vordering in te stellen tot vergoeding van schade op grond van art. 6:162 BW. Aansprakelijkheid wordt niet snel aangenomen. Aan de hand van twee recente uitspraken wordt deze aansprakelijkheid behandeld. A.G.F. Ancery Informatie-uitwisseling tussen partijen in het civiele geding. Art. 21 en 22 Rv als basis? – Informatie is in het civiele geding van cruciaal belang, bijvoorbeeld in het kader van de bewijslevering. Vaak zal een partij zelf over voor het bewijs noodzakelijke informatie beschikken, maar soms berust die informatie onder haar wederpartij. In

die gevallen kan de exhibitieplicht van art. 843a Rv uitkomst bieden. Wat nu als wordt verzuimd gebruik te maken van de route van art. 843a Rv? Vormt de bevoegdheid van de rechter om informatie op te vragen via art. 21 en 22 Rv ook een begaanbaar pad om die informatie te verkrijgen?

892 Fiscaal recht Weekblad Fiscaal Recht 144e jrg., nr. 7094, 23 april 2015 Prof. mr. R.J. de Vries Juridische fusie, (juridische) afsplitsing en zuivere splitsing: nieuwe beleidsbesluiten (deel 2) – Onlangs heeft de Staatssecretaris van Financiën nieuwe beleidsbesluiten uitgevaardigd met betrekking tot de (juridische) afsplitsing, de juridische fusie en de zuivere splitsing. De omvang van deze beleidsbesluiten is zodanig dat het commentaar op die besluiten is verdeeld over twee bijdragen die in samenhang met elkaar moeten worden gelezen. In deel 2 van het commentaar besteedt de auteur vooral aandacht aan de nieuwe en gewijzigde (standaad) voorwaarden. In dat kader worden inconsistenties en onduidelijkheden casu quo omissies in de diverse beleidsbesluiten in kaart gebracht, volgens de auteur allemaal tekens aan de wand die illustreren dat de fiscaalrechtelijke inbedding van de (juridische) afsplitsing, de juridische fusie en de zuivere splitsing bijzonder – of eigenlijk te – gecompliceerd is geworden. Prof. dr. J.P. Boer, prof. dr. A.O. Lubbers Einde van de werkzaamheid; einde van een discussie? – In de literatuur bestaat discussie omtrent de rol van het realisatievoornemen bij de bron resultaat uit overige werkzaamheden. De auteurs concluderen op basis van de rechtpsraak van de Hoge Raad – in het bijzonder het recente arrest HR 6 februari 2015, nr. 13/06204, V-N 2015/10.12 – dat een werkzaamheid ook kan bestaan indien een relatisatievoornemen ontbreekt. Hierbij is het type werkzaamheid – het brengen van een vermogensbestanddeel in een

betere marktpositie – doorslaggevend. In dergelijke gevallen forceert het winstregime voor resultaatgenieters evenwel een belaste sfeerovergang van box 1 naar box 3, waarvoor geen dooschuif- of betalingsfaciliteit bestaat. Zij roepen de wetgever op voor dat geval een wettelijke voorziening te treffen. Dr. M.G.H. Schaper, S. Kingma LL.M De kwalificerende buitenlandse belastingplichtige in het uitvoeringsbesluit IB 2001 – De buitenlandse belastingplichtige die kwalificeert voor de toepassing van art. 7.8 Wet IB 2001 ontvangt sinds 1 januari 2015 dezelfde fiscale tegemoetkomingen als een binnenlandse belastingplichtige. Het uitvoeringsbesluit inkomstenbelasting 2001 stelt in art. 21bis nadere voorwaarden waaronder een buitenlandse belastingplichtige kwalificeert. In dit artikele bespreken de auteurs de relevante wijzigingen van het besluit en beoordelen zij of de besluitgever voldoende tegemoet komt aan de EUrechtelijke tekortkomingen van art. 7.8 Wet IB 2001.

893 Handels- & economisch recht Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht Nr. 4, 2015 H. Boschma, NTBR 2015/17 De (aansprakelijkheids)positie van de bestuurder van een concerndochter. Risico’s, valkuilen en vangnetten – In dit artikel staat centraal de (aansprakelijkheids)positie van de bestuurder van een dochter-BV. De auteur beschrijft de ingrijpende wijzigingen die de afgelopen tweeënhalf jaar hebben plaatsgevonden in de BVwetgeving en de invloed hiervan op de positie van de dochterbestuurder. Aan de hand van een aantal casusposities illustreert Boschma voor welke dilemma’s een dochterbestuur(der) vandaag de dag kan komen te staan. Dochterbestuurders moeten ervoor waken te veel aan de leiband van de moeder te lopen. Het eigen vennootschappelijk belang van de dochter c.q. het belang van de crediteuren van de dochter moet bij de taakuitoe-


1257

Tijdschriften

fening door de dochterbestuurders doorslaggevend zijn. Er staan hun, aldus de auteur, voldoende middelen ter beschikking om op korte termijn het hoofd te bieden aan de druk die de moeder eventueel uitoefent.

Tijdschrift voor Consumentenrecht & handelspraktijken Nr. 2, 2015 D.J.B. Op Heij ‘Nakoming’: een geschikte remedie voor overeenkomsten tot levering van digitale inhoud? – Op 10 november 2014 is door de regering een voorstel voor een reparatiewet ingediend ten aanzien van de regulering van digitale inhoud in artikel 7:5 lid 5 BW. Dit voorstel houdt in dat op geïndividualiseerde digitale inhoud waarover feitelijke macht kan worden uitgeoefend de regels van consumentenkoop uit Boek 7 BW grotendeels van toepassing zijn. De bepalingen uit Boek 7 BW zijn opgesteld voor tastbare zaken, terwijl digitale inhoud niet tastbaar is. In deze bijdrage wordt ingegaan op de geschiktheid van de remedie nakoming uit artikel 7:21 BW op overeenkomsten tot levering van digitale inhoud. J.J.A. Braspenning, V. Mak Nieuwe regels voor hypothecaire kredietverstrekking aan consumenten: over leren en bezweren – Eerder dit jaar werd Richtlijn 2014/17/EU inzake woningkredietovereenkomsten aangenomen. Deze richtlijn moet per 21 maart 2016 zijn omgezet in nationale wetgeving. In dit artikel bespreken de auteurs welke gevolgen de nieuwe regels zullen hebben voor de toetsing door de kredietverstrekker of een consument in aanmerking komt voor een hypotheeklening. Twee punten vallen daarbij op. Ten eerste, hoewel op het eerste gezicht voor Nederland weinig verandert aan de kredietwaardigheidstoets, zit in de door de richtlijn voorgeschreven aspecten toch een aanscherping verborgen, namelijk de verplichting redelijkerwijs rekening te houden met toekomstige omstandigheden die verandering kunnen brengen in de financiële positie van

1258


de consument. Dat lijkt te wijzen op een voorzichtiger koers die wellicht leidt tot strengere maatstaven voor hypotheekverstrekking. Ten tweede geeft een nieuwe bepaling die beoogt de financiële scholing van consumenten te bevorderen juist de indruk dat wordt ingezet op meer eigen verantwoordelijkheid van de consument.

Rechtskundig Weekblad 78e jrg., nr. 32, 11 april 2015 J. Vannerom Consumentenbescherming bij de uitvoering en herziening van kredietovereenkomsten – (België) Via informatieplichten pogen de wetgever en de rechter de financiële consument te beschermen. De overmatige schuldenlast blijft echter toenemen en vanuit verschillende hoeken komt kritiek op het informatieparadigma als enig zaligmakend mechanisme van consumentenbescherming. Dit artikel gaat na of er naast het informatieparadigma nog andere – en misschien betere – methoden van consumentenbescherming bestaan in het kredietrecht.

Rechtskundig Weekblad 78e jrg., nr. 33, 18 april 2015 C. De Koninck, P. Flamey De richtlijn Overheidsopdrachten Klassieke Sectoren 2014/24/EU. Een vooruitblik op – alweer – een nieuwe overheidsopdrachtenwet! – (België) In het Publicatieblad van de Europese Unie van 28 maart 2014 werd de nieuwe overheidsopdrachtenrichtlijn klassieke sectoren 2014/24/EU gepubliceerd. In deze bijdrage wordt ingegaan op de belangrijkste wijzigingen en nieuwigheden aangebracht door deze richtlijn die de overgrote meerderheid van de overheidsopdrachten beheerst die onder de Europese aanbestedingsregels vallen. Deze richtlijn, die de sinds 2004 geldende richtlijn 2004/18/EG heeft vervangen, zal binnen afzienbare termijn – de uiterste omzettingsdatum in nationaal recht is 18 april 2016 – ook niet onbelangrijke implicaties met zich meebrengen voor de nationale weten regelgeving overheidsopdrachten die in haar actuele gedaante nog maar gelding heeft sinds 1 juli 2013.

Tijdschrift voor Financieel Recht 17e jrg., nr. 3, maart 2015 mr. A.J. Boorsma, mr. F.E. de Bruijn Toezicht en handhaving door (financiële) toezichthouders: een jurisprudentieoverzicht – De uitoefening van bevoegdheden door toezichthouders bleef in het afgelopen jaar de juridische gemoederen flink bezig houden. In dit artikel worden een aantal nieuwe ontwikkelingen besproken in de rechtspraak over de reikwijdte van de (informatie) vorderingen van toezichthouders. Verder komen verschillende (rechts)vragen die spelen in het kader van de procedure die voorafgaat aan het nemen van een boetebesluit aan de orde. Vervolgens wordt besproken de jurisprudentie op het gebied van bewijs dat aan geconstateerde overtredingen ten grondslag ligt. Tegenover de bevoegdheden van toezichthouders staan ook rechtswaarborgen, die steeds meer door Europa lijkten te zijn gevoed. Ook wordt stilgestaan bij de ontwikkelingen op het gebied van het ne bis in idem-beginsel en de jurisprudentie die op het gebied van feitelijk leiding geven is verschenen. Vervolgens gaan auteurs wat dieper in op de verschillende aspecten die een rol spelen bij het bepalen van de hoogte van de boete. Een groot aantal uitspraken ging hier over. Ten slotte leiden ook de publicatiebevoegdheden van AFM en DNB ten aanzien van boetebesluiten tot een voortdurende stroom van jurisprudentie. mr. R.J. de Doelder Compliance in de recente literatuur. Een mogelijke ontsnapping uit het regeltjeskeurslijf? – Het afgelopen jaar zijn twee boeken over compliance in Nederland verschenen. In dit artikel wordt op beide ingegaan. De tweede (geheel herziene) druk van het boek Compliance in het financieel toezichtrecht en de jongste editie (2015) van het Jaarboek Compliance. Beide boeken bestaan uit een verzameling artikelen van diverse auteurs. Naast de boeken worden ook de congressen waar de boeken zijn gepresenteerd kort besproken en wordt op basis hiervan duiding gegeven aan de ontwikkelingen op het gebied van compliance. Daarbij wordt eerst de ontwikkeling geschetst die leidt tot

Tijdschriften

steeds meer regels, daarna komen de negatieve gevolgen van deze ontwikkeling aan bod en wordt de oplossing beschreven om de focus meer te leggen op een verbetering van cultuur en gedrag. Tot slot wordt betoogd dat die oplossing alleen zal werken als voldaan wordt aan het Amerikaanse adagium ‘Walk the Talk’ en er een daadwerkelijke verschuiving plaatsvindt naar open (principle based) regelnaleving en bijbehorend extern en intern (compliance)toezicht. mr. M.B.J. van Rijn Symposiumverslag ‘Rechtsbescherming in de financiële sector’ – Op 6 februari jongstleden organiseerde het Instituut voor Financieel Recht (IFR) van de Radboud Universiteit Nijmegen voor de vijfde keer het jaarlijkse IFR-symposium. Dit jaar werd het thema ‘Rechtsbescherming in de financiële sector’ door zes prominente sprekers vanuit de theorie en de praktijk belicht. Aan bod kwamen de onderwerpen rechtsbescherming van banken tegen de ECB, rechtsbescherming van bedrijven in het MKB tegenover de afdeling Bijzonder Beheer van banken en als laatste rechtsbescherming bij toetsing van beleidsbepalers. Dit artikel vormt een beknopt verslag van hetgeen tijdens het symposium is besproken.

Mediaforum 27e jrg., nr. 3, 2015 M.B.M. Loos Consumentenovereenkomst tot levering van digitale inhoud na de implementatie van de Richtlijn consumentenrecht – Levering van digitale inhoud is in deze tijd bijna niet meer weg te denken. Denk bijvoorbeeld aan apps en gestreamde films. In deze bijdrage wordt besproken hoe overeenkomsten waarbij digitale inhoud wordt geleverd juridisch zijn geregeld. Binnen dit kader bespreekt auteur voor wat betreft overeenkomsten die op afstand tot stand zijn gekomen, contractenrechtelijke en consumentenrechtelijke regels voor de consumentenkoop op overeenkomsten tot levering van digitale inhoud. Hierbij worden de belangrijkste begrippen op een rijtje gezet en is er aandacht voor de Richtlijn consumentenrechten, de nieuwe afdeling 6.5.2B BW en wat geldt ten aanzien van de zoge-

naamde gratis ter beschikking gestelde inhoud. Volgens auteur is de nieuwe afdeling 6.5.2B BW niet onomstreden, maar voor de consument geeft dit wettelijke kader wel duidelijkheid over welke regels van toepassing zijn. Of deze regels ook geschikt zijn voor de beoordeling van vorderingen gebaseerd op non-conformiteit zal volgens auteur de praktijk moeten uitwijzen, voor streaming-overeenkomsten is deze regeling minder geschikt.

Ondernemingsrecht nr. 5, april 2015 Prof. mr. M.J.G.C. Raaijmakers, Ondernemingsrecht 2015/28 De ‘institutionele opvatting’: grondslag en inhoud? – In de Cancun-beschikking van de Hoge Raad worden de door de partners in een joint venture aangestelde bestuurders behandeld als waren zij ‘autonoom’. Dat zij – in plaats van de partners – aldus de strategie en het beleid zouden kunnen bepalen is volstrekt ongerijmd en wezenlijk in strijd met het contractuele karakter van de joint venture. Het bedreigt het nieuwe BV-recht en de zeer talrijke persoonsgebonden BV/NV’s. De auteur oordeelde zulks een illustratie van de gevaren van een ‘institutionele’ denkwijze. Prof. Timmerman reageerde met een pleidoor voor handhaving van de ‘institutionele opvatting’. Dit artikel zet het debat voort. Mr. drs. R. Verheggen, Ondernemingsrecht 2015/29 Duur van een enquêteprocedure en de verhouding tussen onmiddelijke voorzieningen en 356-voorzieningen – De uitspraak inzake e-Traction uit 2012 bracht duidelijkheid over de duur van de enquêteprocedure en onmiddelijke voorzieningen. Samenloop van onmiddelijke voorzieningen in tijdelijke 356-voorzieningen is mogelijk. Aan de in Versatel aangebrachte scheidslijn kleven enkele – lichte – nadelen. Auteur bepleit dat de enquêteprocedure, ingeval van beslissing tot ontbinding van de rechtspersoon, eindigt bij onherroepelijk worden van die beslissing. Mr. F.E. Keijzer, Ondernemingsrecht 2015/30 Het Wetsvoorstel civielrechtelijk bestuursverbod: een placebo met

bijwerkingen – Het Wetsvoorstel civielrechtelijk bestuursverbod roept een aantal indringende vragen op waar niet te gemakkelijk overheen gestapt mag worden. In de huidige vorm is het wetsvoorstel geen medicijn tegen faillissementsfraude, maar slechts een placebo, dat bovendien enkele venijnige bijwerkingen kent. In dit artikel wordt een aantal bijwerkingen van het wetsvoorstel besproken, zoals het te ver oprekken van het begrip faillissementsfraude, de problematische rol die toebedeeld is aan de curator, het gebrek aan een evenwichtige schorsingsregeling en het feit dat geen geld beschikbaar wordt gesteld voor de uitvoering. Het grote maatschappelijke belang dat gemoeid is met faillissementsfraude vraagt een krachtige, goed doordachte en evenwichte aanpak.

894 Intellectuele eigendom, mediarecht & informatierecht Intellectuele Eigendom & Reclamerecht 31e jrg., nr. 2, april 2015 Van de brug af gezien. Kroniek van wetgeving, jurisprudentie en literatuur 2014, IER 2015/10 – In deze kroniek worden alle ontwikkelingen besproken op het gebied van het Auteursrecht, het Databankenrecht, het Octrooirecht, de ongeoorloofde mededinging, het Modellenrecht, het Merkenrecht, het Handelsnaamrecht, het Kwekersrecht, het Geneesmiddelenrecht, het reclamerecht, Rechtshandhaving & IPR en ten slotte de Douane en Anti-piraterij verordening. M.G. Schrijvers, IER 2015/11 De online verkoop van e-books: een uitputtingsslag? – Met zijn NUV/Tom Kabinet-arrest van 20 januari 2015 lijkt het Hof Amsterdam de eerste stappen richting een geoorloofde tweedehands handel in e-books te willen zetten. Het hof spreekt daarin namelijk alleen een verbod uit op de activitei-


1259

Tijdschriften

ten van tweedehands handelsplatform Tom Kabinet zolang het er niet in slaagt voldoende effectieve maatregelen te nemen om illegaal verkregen e-books van het platform te weren. Het betreft uiteraard maar een kortgedingprocedure, maar de tendens lijkt toch wel te gaan in de richting van het (moeten) mogen doorverkopen van legaal aangeschafte e-books in lijn met wat het HvJEU al eerder heeft bepaald voor standaardsoftware in het Oracle/Usedsoftarrest. Valt dit nu allemaal wel te rijmen met het huidige wetgevingskader? Deze vraag en een aantal andere opmerkelijkheden in het arrest komen in dit artikel aan bod.

895 Jeugd-, relatie- & erfrecht Tijdschrift voor familie- en jeugdrecht 37e jrg., nr. 4, april 2015 Prof. mr. T. Liefaard, prof. mr. J.E. Doek, FJR 2015/19 Kinderrechten in de rechtspraak: een internationaal perspectief – Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) bestond in november 2014 25 jaar. De invloed van het IVRK op wetgeving en beleid wereldwijd is aanzienlijk. Ook werken het IVRK en daaraan gerelateerde kinderrechtenstandaarden in toenemende mate door in nationale en internationale rechtspraak. In Nederland, dat zich in 1995 verbond aan het IVRK, is deze ontwikkeling eveneens zichtbaar, zij het met gemengd resultaat. Op basis van een recente internationale studie laten de auteurs hun licht schijnen over het gebruik van het IVRK in nationale en internationale rechtspraak en het belang van internationale kennisuitwisseling in dit verband. Mr. dr. E.C.C. Punselie, FJR 2015/22 Naar een nieuw kinderalimentatiestelsel? – In deze bijdrage wordt een kort overzicht gegeven van de belangrijkste wijzigingen die in het initiatief-

1260


wetsvoorstel Herziening kinderalimentatie zijn voorgesteld. Mr. P. Dorhout, mr. C. de Bie-Koopman, FJR 2015/23 Kroniek Relatievermogensrecht – In deze kroniek over het relatievermogensrecht wordt aandacht besteed aan de vermogensrechtelijke gevolgen van het beëindigen van het huwelijk of de samenleving, aan de hand van diverse uitspraken die daarover in de afgelopen periode zijn gewezen. Er waren met name interessante uitspraken over de afwijking van de verdeling bij helfte na ontbinding van de huwelijksgemeenschap, voor zover het gemeenschapsschulden betreft, over welke vermogensrechten in verband met een niet uitgevoerd periodiek verrekenbeding verrekend dienen te worden, welke vereisten er kunnen worden gesteld aan een verzoek tot verdeling en over wanneer er sprake is van een benadeling van de gemeenschap. De auteurs behandelen uitspraken die praktische handvatten kunnen geven in veelvoorkomende situaties.

EB Tijdschrift voor scheidingsrecht nr. 4, april 2015 Mr. A.V.T. de Bie, EB 2015/33 De voorlopige voorziening van art. 223 Rv in de verzoekschriftprocedure – De raadsheren van de Haagse Kazernestraat worden over het algemeen niet betrapt op sinterklazerij. Op 5 december 2014 heeft de Hoge Raad de rechtspraktijk niettemin verrast op een aardig cadeautje. In zijn beschikking van die datum (ECLI:NL:HR:2014:3533) besliste hij, naar aanleiding van een vordering van de Procureur-Generaal tot cassatie in het belang der wet, dat in iedere verzoekschriftprocedure kan worden verzocht om een voorlopige voorziening, naar analogie van de regeling van art. 223 Rv voor de dagvaardingsprocedure. Over de gevolgen hiervan voor de familierechtelijke rechtspraktijk gaat deze bijdrage. De beschikking lijkt kansen te bieden, maar roept ook veel vragen op, met name inzake de verhouding met de regeling voorlopige voorzieningen van art. 821-826 Rv tijdens het echtscheidingsgeding. Mr. drs. M.J. Hüsen, EB 2015/34 Verwerp het wetsvoorstel scheiden

zonder rechter! – Op 28 december 2014 heeft de regering het wetsvoorstel scheiden zonder rechter ingediend bij de Tweede Kamer (34 118). Na het initiatief wetsvoorstel Luchtenveld (29 676) en het voorstel notarieel scheiden (31 714) wordt er een derde poging ondernomen om het mogelijk te maken zonder rechter te scheiden. De eerdere wetsvoorstellen zijn in de Eerste Kamer verworpen. Het voorstel heeft een aantal mankementen waardoor dit voorstel hetzelfde lot zou moeten delen, aldus auteur. Drs. R.M. Kavelaars-Niekoop FM RBB, EB 2015/36 Kindregelingen en kinderalimentatie; toch niet zo kinderlijk eenvoudig? – Naar aanleiding van een eerder in het EB verschenen artikel geschreven door A. Labohm (EB 2015/1), bespreekt auteur dat de implementatie van de kindregelingen in de Alimentatienormen tot opmerkelijke uitkomsten leidt, die zeker voor een ouder niet te begrijpen zijn. Hoe leg je bijvoorbeeld uit dat een vader met een relatief hoog inkomen nauwelijks alimentatie hoeft te betalen omdat moeder een inkomensondersteunende maatregel ontvangt in de vorm van het kindgebonden budget? Auteur is het met Labohm eens dat dat gegeven, gezien de achtergrond van de wijzigingen in de kindregelingen, het kindgebonden budget althans de zogenaamde alleenstaande ouderkop, op een andere manier verwerkt zou moeten worden.

896 Omgevingsrecht Milieu en Recht 42e jrg., nr. 4, april 2015 Drs. H.E. Woldendorp, M en R 2015/46 ‘Baggeren voor dummies’. Een overzicht van de toepasselijke regelgeving – Dit artikel beoogt de technische informatie die over baggeren al op internet te vinden is, te completeren met een overzicht van de hoofdlijnen van de toepasselijke (Nederlandse) regelgeving, in het bijzonder voor baggeren in de grote (Rijks)wateren, met name in de Westerschelde. Hier-

Tijdschriften

bij probeert de auteur vooral de reikwijdte van en verhouding tussen de verschillende regelingen scherp te krijgen. Tot slot geeft deze bijdrage nog een klein doorkijkje naar de toekomstige Omgevingswet. Deze wet kan namelijk de nodige helderheid brengen in de huidige troebele juridische situatie.

897 Rechtspleging & procesrecht Trema 38e jrg., nr. 4, april 2015 A.T. Pouw, E.C.M. Bouman Graag meer échte leken in de selectiecommissie voor nieuwe rechters – De procedure tot toegang tot het rechtersambt is de afgelopen jaren gewijzigd en in 2014 is een nieuwe Landelijke Selectiecommissie Rechters (LSR) in het leven geroepen. Auteurs bespreken de nieuwe opzet van deze Landelijke Selectiecommissie Rechters. Vanuit het perspectief van participatie van niet-rechters bespreken zij de achtergrond en doelstellingen van de vernieuwde selectiecommissie. Hierbij onderzoeken auteurs waarom en hoe niet-rechters betrokken werden en worden bij de selectie van rechters en wie deze externen zijn. Daarnaast is er aandacht voor de wijze waarop er binnen Europa wordt aangekeken tegen de betrokkenheid van niet-rechters bij de selectie en benoeming van rechters. Auteurs achten het wenselijk om buitenstaanders, vertegenwoordigers van het OM en advocatuur en vooral ook leken, te betrekken bij de selectie van rechters. Vanuit deze invalshoek plaatsen auteurs daarom kanttekeningen bij de nieuwe vormgeving van de selectiecommissie. Voor wat betreft de externe betrokkenheid en transparantie vormt deze nieuwe opzet in hun ogen geen verbetering en zijn meer echte buitenleden gewenst.

898 Staats- & bestuursrecht RegelMaat 30e jrg., nr. 2, 2015 D.R.P. de Kok Ruimte krijgen en ruimte nemen. De onwenselijkheid van ruime delegatiebepalingen naar aanleiding van de nieuwe zorgwet – Naar aanleiding van de perikelen rondom de zorgwet eind 2014 gaat auteur nader in op delegatiebepalingen en de rol van regering en parlement bij de totstandkoming van algemene maatregelen van bestuur. Aan de hand van twee casus (de Zorgverzekeringswet en de Meststoffenwet) bespreekt en duidt auteur de tekst en wetsgeschiedenis van achtereenvolgens artikel 126 van de Zorgverzekeringswet en artikel 38 van de Meststoffenwet. De conclusie is dat met deze zogenaamde ‘vangnetAMvB’ uit de Zorgverzekeringswet en de ruime vrijstellingsbevoegdheid uit de Meststoffenwet, de regering weliswaar ruimte krijgt om in te spelen op onvoorziene situaties, maar dat dit ook een keerzijde heeft. Met deze ruime delegatiebepalingen wordt het primaat van de wetgever uitgehold. In verband daarmee doet auteur enkele aanbevelingen. M.Tj. Bouwes Wat kunnen we leren van de adviezen van de Raad van State? – De adviezen van de Afdeling zijn een goede maatstaf voor de kwaliteit van de wetsvoorstellen. Uit een analyse verricht door de interdepartementale werkgroep Kwaliteitsplatform van de adviezen die de Raad van State in 2013 gaf, komt naar voren dat de Afdeling bij herhaling op dezelfde knelpunten wees. Ook de adviezen over de eerste helft van 2014 gaven dit beeld. De Afdeling constateerde regelmatig dat een analyse of een overtuigende motivering ontbrak, dat rapporten en adviezen die in een andere richting wezen dan het voorstel werden genegeerd, of een rechtvaardiging voor overheidsinterventie ontbrak. Vaak werden deze lacunes hersteld in nadere rapporten en of in de gewijzigde toelichting. Ministeries en kabinet tonen zich volgens auteur (te) weinig

bewust van deze steeds terugkerende thema’s in de negatieve adviezen van de Afdeling. Dit vergroot het risico op niet-doeltreffende wetten, onrechtmatige wetten en budgettair lacuneuze wetten. Om te voorkomen dat de wetgever legitimiteit verliest, pleit auteur voor meer aandacht voor kwaliteitseisen bij wetgeving. Mr. drs. L. van den Berge One peak or twin peaks? Bestuursrechtspraak tussen Kant en Hegel Het regeerakkoord dat leidde tot het huidige Nederlandse kabinet-Rutte II bevat onder andere een korte passage waarin wordt bepaald dat ‘[d]e Raad van State wordt gesplitst in een rechtsprekend deel en een adviserend deel’ en dat ‘[h]et rechtsprekende gedeelte wordt samengevoegd met de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het bedrijfsleven’. Deze passage leidde al snel tot een hevig debat. Zoals B.J. van Ettekoven treffend formuleerde, spreekt het akkoord zich niet uit over de vraag of de integratie van de hoogste Nederlandse bestuursrechters haar beslag zou moeten krijgen in een ‘one-peak-’ of ‘twin-peaksmodel’. Het ‘one-peak-model’, zo legt Van Ettekoven uit, behelst integratie van de bestuursrechtspraak in de gewone rechterlijke macht, met een vorm van cassatieberoep. Het ‘twinpeaks-model’, daarentegen, voorziet in een structuur waarin de hoogste Nederlandse bestuursrechters samengaan in één hoogste bestuursrechtelijk hof. Een gepassioneerd voorstander van het eenpieksmodel is R.J.N. Schlössels terwijl Schueler daarentegen de organisatie van de bestuursrechtspraak het liefst onveranderd zou willen laten of hooguit opteert voor een transparante waarborg voor bestuursrechtelijke rechtseenheid, eventueel, als het niet anders kan, te realiseren met behulp van een bepaalde variant van het ‘twin-peaks-model’. De discussie tussen Schlössels en Schueler over de organisatie van de bestuursrechtspraak staat in een lange traditie, die op zijn minst kan worden herleid tot de discussies die ontstonden rondom en na de totstandkoming van het huidige artikel 112 Gw in 1887, zoals, respectievelijk, die tussen Buys en Van Houten en die tussen Loeff en Struycken. Daarnaast kunnen hun opvattingen in verband worden


1261

Tijdschriften

gebracht met de theorieën over recht en rechtspraak van filosofen als Kant en Hegel, wier invloed op de negentiende en vroeg-twintigste-eeuwse staatsfilosofie nauwelijks kan worden overschat. Dergelijke verbanden worden in de beschikbare literatuur hoogst zelden gelegd. Desalniettemin kunnen zij auteurs inziens bijdragen aan een dieper inzicht in problemen en dilemma’s waarmee wij nog altijd worstelen.

899 Straf (proces)recht, penitentiair recht & criminologie ANWB Verkeersrecht 63e jrg., nr. 4, 2015 Special: Alcoholslotprogramma – Deze special van Verkeersrecht is gewijd aan het alcoholslot. Alcohol en het besturen van (motor)voertuigen gaan niet samen. Die boodschap wilde de wetgever op niet mis te verstane wijze overbrengen aan ernstige overtreders van het verbod op rijden onder invloed, door middel van de verplichting in de auto een alcoholslot in te bouwen. Een nastrevenswaardig doel, waar niemand tegen kan zijn en dat – dus – ook stevig ondersteund werd door de politiek. Toch is het alcoholslotprogramma – voorlopig? – uitgelopen op een fiasco. Hoe kon dat gebeuren? Met de introductie van het alcoholslotprogramma bouwde de wetgever voort op een reeks bestuursrechtelijke maatregelen die het CBR kan nemen met betrekking tot de geldigheid van het rijbewijs. Dat alles staat los van het strafrechtelijke arsenaal aan straffen en maatregelen die ook de geldigheid van het rijbewijs kunnen raken. Deze vormgeving bleek niet voldoende bestand tegen juridische kritiek van de Hoge Raad en de Afdeling Rechtspraak van de Raad van State. Op respectievelijk 3 en 4 maart 2015 werd het alcoholslot ‘gekraakt’ door onze beide hoogste rechtsprekende organen. Oplegging ervan is niet meer mogelijk, en al helemaal

1262


niet in combinatie met het strafrecht, terwijl er ook discussie ontstaat over de ‘oude’ gevallen.

ring de fraudespecialist in staat stelt om desondanks een juiste schatting te maken.

Expertise en Recht

Trema Straftoemetingsbulletin

nr. 2, april 2015 P. Eigenhuis, A. van Amelsvoort Context, een bijdrage aan herkenning? – In dit experiment is onderzocht wat de bijdrage is van het tonen van de context bij een meervoudige statische videobewijsconfrontatie. Deelnemers werden, zonder dat ze dit van tevoren wisten, getuige van en geënsceneerd incident en vervolgens onderworpen aan deze confrontatievorm. Er werden vier verschillende condities gebruikt, waarbij de context wel of niet werd getoond en de dader wel of niet aanwezig was. De resultaten tonen aan dat er vaker herkenning optrad wanneer de dader en figuranten in de context werden getoond. Deze resultaten zijn weliswaar niet significant, maar er is wel een trend gevonden. Daarnaast bleek dat als de dader niet aanwezig was, er geen verschil was tussen de conditite waarin de context werd getoond en de conditite waarin de context niet werd getoond. De resultaten en de discussie worden besproken. R. Hoogendoorn Het schatten van het aantal oogsten van een hennepkwekerij aan de hand van het koolstoffilter – In zaken waarbij de elektriciteit buiten de meter om is afgetapt, staat de rechter voor de taak te achterhalen hoeveel elektriciteit er is afgetapt. Doorgaans schat een fraudespecialist van de netbeheerder in hoelang de kwekerij in werking is geweest, onder andere aan de hand van de verkleuring van koolstoffilters. De methode van het schatten van de kweekduur op basis van koolstoffilters is wetenschappelijk niet onderbouwd. Hoewel het plausibel is dat de verkleuring toeneemt met de tijd dat een kwekerij in werking is, is dat niet voldoende om te concluderen dat de kweekduur eenduidig af te leiden is uit de verkleuring van het filter. Zodra men aanneemt dat diverse variabelen zoals het aantal planten de hoeveelheid vervuiling in de lucht bepaalt, kan één mate van verkleuring op verschillende, zeer uiteenlopende kweekduren duiden. Het is niet aannemelijk dat louter erva-

38e jrg., nr. 1, april 2015 S.G.C. van Wingerden, H.T. Wermink Een normatieve kijk op de rol van daderkenmerken bij straftoemetingsbeslissingen – Geconstateerd kan worden dat daders voor vergelijkbare delicten verschillend worden gestraft. Met welke daderkenmerken mag de rechter rekening houden bij straftoemeting? Dat is de vraag die auteurs stellen met als doel een aanzet te geven tot reflectie op en discussie over de kenmerken en omstandigheden van de dader die een rol mogen spelen bij de straftoemeting. Achtereenvolgens bespreken auteurs de vrijheid van de rechter, de resultaten van Nederlandse straftoemetingsonderzoeken met betrekking tot demografische daderkenmerken en onderzoeken zij op grond van morele rechtvaardigingstheorieën voor straf, welke daderkenmerken een rol mogen spelen bij straftoemeting. De conclusie is dat vanuit het retributivisme en utilitarisme daderkenmerken een rol mogen spelen bij de straftoemeting. Maar een beroep op deze morele rechtvaardigingstheorieen lost niet alle vragen op. Een van die vragen is: in hoeverre laat het gelijkheidsbeginsel het individualiseren van straffen toe? Als het onrechtvaardig is om een dader te straffen op basis van de kenmerken van de sociale groep waartoe hij behoort kan dit volgens auteurs betekenen dat de rechter helemaal geen rekening meer mag houden met risicoindicatoren, maar is het de vraag of dit leidt tot rechtvaardige straftoemetingsverschillen.

Trema 38e jrg., nr. 4, april 2015 S.V.V. Paul Are you tolking to me? De rol van de strafrechter en het OM bij het recht van de verdachte op bijstand van een tolk – Recentelijk is met betrekking tot het recht van een verdachte op bijstand van een tolk het Nederlandse Wetboek van Strafvordering gewijzigd. Naar aanleiding van deze wijzi-

Tijdschriften

ging bespreekt auteur de rol van de strafrechter bij het waarborgen van het recht van artikel 6 lid 3 onder e EVRM. Hierbij wordt nader ingegaan op de eisen die aan een tolk worden gesteld waarbij de opvattingen van de Nederlandse wetgever worden afgezet tegen die van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Vervolgens wordt bezien vanaf welk moment een verdachte recht heeft op kosteloze bijstand van een tolk. Auteur komt tot de conclusie dat de wetswijziging duidelijker vastlegt wanneer recht op bijstand van een tolk bestaat. Toch is met deze regeling volgens auteur niet gegarandeerd dat een buitenlandse verdachte de bijstand krijgt waar hij ingevolge artikel 6 lid 3 onder e EVRM

recht op heeft en is op een aantal punten ingrijpen door rechter of OM mogelijk gewenst om het recht op adequate vertaling te verzekeren.

RM Themis 176e jrg., nr. 2, april 2015 Mr. R.A. Hoving Wat is een deskundige? Over het deskundigenbegrip binnen en buiten het (strafproces)recht – In het strafproces wordt een formeel deskundigenbegrip gehanteerd: een deskundige in het strafproces is de persoon die als deskundige is benoemd of als des-

kundige wordt gehoord. Een formele benadering van het begrip ‘deskundige’ is evenwel niet toereikend. In dit artikel wordt aan de hand van inzichten uit de filosofie en sociologie ingegaan op hoe deskundigheid wordt verworven en de relatie tussen de deskundige en zijn publiek. Hieruit volgt een materiële definitie van het begrip ‘deskundige’ die van toepassing is buiten en binnen het strafproces. De definitie kan worden gebruikt om met een frisse blik tegen de vraagstukken omtrent deskundigen in het strafproces aan te kijken, zoals het onderscheid tussen de getuige en de deskundige en het fenomeen technisch opsporingsambtenaar.

AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS Het verdient aanbeveling vóór het inzenden van artikelen contact

• Bijdragen voor de rubriek O&M omvatten maximaal 1200 woorden.

op te nemen met het redactiebureau; dit kan dubbel of vergeefs werk

• Bijdragen voor de rubriek Reacties blijven binnen de 600 woorden

voorkomen. Het NJB kent verschillende soorten hoofdartikelen. Voor alle artikelen geldt dat de auteur in de eerste alinea’s duidelijk maakt aan de NJBlezers waarom dit artikel interessant is om verder te lezen.

en een naschrift binnen de 300 woorden. - Noten kunnen alleen bij artikelen worden geplaatst; daarin geen meningen, toelichtingen of andere uitweidingen, maar alleen vindplaatsen. - Meestal ontvangt de auteur binnen 1 maand bericht of de inzen-

• Wetenschappelijke artikelen: omvang inclusief notenapparaat 3 000 tot maximaal 5 000 woorden. Uitgebreidere versies kunnen

ding zal worden geplaatst. - Artikelen of andere bijdragen die elders in dezelfde of vrijwel dezelf-

op de NJB-site worden geplaatst. Deze artikelen voldoen aan de

de vorm zijn of worden gepubliceerd worden niet aanvaard.

maatstaven van het wetenschappelijk forum. Zij vermeerderen de

Bij inzending dient vermeld te worden of en waar het artikel of de

bestaande kennis met relevante nieuwe inzichten die methodisch worden verantwoord. • Lessen voor de praktijk: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2 500 woorden. Dit is een analyse van een expert met als doel de praktijk te informeren over ‘best practices’. • Focus: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2500 woorden. Deze artikelen geven een schets en ordening van interessante

andere bijdrage eveneens ter plaatsing is aangeboden. - Auteurs die bij een zaak of onderwerp waarover zij in het NJB willen schrijven, betrokken zijn of zijn geweest, dienen dat in een voetnoot te vermelden met een korte uitleg van de aard van hun betrokkenheid. - Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van artikelen aan het NJB impliceert toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.

actuele ontwikkelingen in een deelgebied. • Essays: indicatie van de omvang 3 000 woorden. Dit is een prikke-

Een uitgebreide toelichting op het bovenstaande is te lezen in de

lende beschouwing over een breder onderwerp. Verwijzingen staan

brochure Schrijven voor het NJB, te vinden op www.njb.nl onder de

bij voorkeur in de tekst zelf.

knop ‘Magazine’.

• Opinies zijn in beginsel gebonden aan de omvang van één pagina. Dit is 800 woorden.


1263

Wetgeving

Een overzicht van aanhangige wetsvoorstellen en gepubliceerde staatsbladen met links naar de integrale Kamerstukken is opgenomen op de NJB-site www.njb.nl

Staatsblad Dagloonbesluit 900 - Besluit tot wijziging van het Dagloonbesluit werknemersverzekeringen in verband met het wijzigen van de Werkloosheidswet door de Wet werk en zekerheid – Door de Wet werk en zekerheid (Wwz) is de Werkloosheidswet (WW) op een aantal onderdelen gewijzigd. Dit brengt mee dat het Dagloonbesluit werknemersverzekeringen (Dagloonbesluit) hierop moet worden aangepast. In dit verband is van belang dat in de definitie van het dagloon voor een reguliere WW-uitkering, dat wil zeggen de uitkering die niet is gebaseerd op artikel 18 van de WW (calamiteitenregeling) of hoofdstuk IV van de WW (overname loonbetaling e.d. bij betalingsonmacht van de werkgever), de zinsnede ‘verdiende in de dienstbetrekking waaruit hij werkloos is geworden’ is geschrapt. Daarnaast wordt de dagloongarantie heringevoerd voor de werknemer die een lager beloonde baan heeft aanvaard en binnen twaalf maanden alsnog werkloos wordt (van-werk-naar-werk). Inwerkingtreding op een bij kb te bepalen tijdstip. Besluit van 09-04-2015, Stb. 2015, 152

Windparken op zee

handhaving – van het watersysteem de Noordzee en op de te beschermen belangen van de Waterwet. Hierbij moet in het bijzonder worden gedacht aan de maatschappelijke functies die de Noordzee vervult, zoals scheepvaart, visserij, zandwinning en mijnbouw. Dit wijzigingsbesluit voegt in hoofdstuk 6 van het Waterbesluit (handelingen in watersystemen) een nieuwe paragraaf 6a ‘windparken op zee’ in. De paragraaf stelt regels die noodzakelijk zijn voor de bescherming van de maatschappelijke functies van de Noordzee bij de oprichting, exploitatie en verwijdering van windparken. Tot de inwerkingtreding van dit besluit bevatten de watervergunningen die tot nu toe zijn verleend voor windparken op zee de nodige voorschriften ter bescherming van de scheepvaart, luchtvaart en het milieu. Gelet op de doelstellingen die zijn afgesproken in het ‘Energieakkoord voor Duurzame Groei’ dat op 6 september 2013 is gesloten (Kamerstukken II 2012/13, 30 196, nr. 202) zijn eenduidige en uniforme regels over de bouw, exploitatie en verwijdering van het park noodzakelijk. Door het vooraf opstellen van algemene regels worden investeringsrisico’s verminderd en ontstaat een aantrekkelijker investeringsklimaat voor het deel van de windsector dat windparken op zee wil realiseren. Daarnaast wordt door deze vooraf vastgestelde algemene regels een snelle uitrol mogelijk, omdat partijen in een vroeg stadium hun ontwerp en bouwactiviteiten af kunnen stemmen op de geldende regels. Bij het opstellen van deze algemene regels is aansluiting gezocht bij de ervaringen van vergunningen die op grond van de Wet beheer rijkswaterstaatswerken en de Waterwet zijn afgegeven voor windparken op zee. Besluit van 13-04-2015, Stb. 2015, 153

901 - Besluit tot wijziging van het Waterbesluit in verband met de vereenvoudiging en uniformering van regels voor windparken op zee (algemene regels windparken op zee) – Met dit besluit worden de aspecten die betrekking hebben op de bouw, de exploitatie en de verwijdering van een windpark algemeen geregeld in het Waterbesluit. Deze aspecten hebben namelijk betrekking op het beheer – waaronder toezicht en

1264


Quotum arbeidsbeperkten 901 - Wet tot wijziging van de Wet financiering sociale verzekeringen in verband met een heffing bij het niet voldoen aan de quotumdoelstelling (Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten) – De ambitie achter de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten

ligt in het verlengde van de ambitie van de Participatiewet, de ambitie in het Regeerakkoord, de afspraken uit het Sociaal akkoord en de begrotingsafspraken 2014. De Participatiewet en de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten hangen nauw met elkaar samen. Met de Participatiewet schept de regering het kader voor een activerender stelsel dat kansen biedt aan mensen met een arbeidsbeperking. De Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten introduceert een quotumheffing waarmee werkgevers gestimuleerd worden om meer mensen met een arbeidsbeperking in dienst te nemen. Deze werkt als spreekwoordelijke stok achter de deur. Op het moment dat het aantal afgesproken banen voor mensen met een arbeidsbeperking niet voldoende is toegenomen, zal de quotumheffing ingaan. De quotumheffing gaat echter pas in nadat hiertoe in de ministerraad wordt besloten. Voordat dit besluit wordt genomen, zal het kabinet eerst overleggen met de sociale partners en de VNG. In de besluitvorming wordt rekening gehouden met o.a. monitorgegevens en verklarende factoren, zoals conjunctuur, regionale arbeidsmarktvraag en -aanbod, omvang en definiëring doelgroep. Omdat het activeren van het quotum grote gevolgen heeft voor werkgevers en werknemers en de criteria van te voren niet geheel duidelijk zijn, is bij amendement de betrokkenheid van de beide Kamers bij de besluitvorming gewaarborgd door de Kamers de gelegenheid te geven zich over de ministeriële regeling uit te spreken door middel van een voorhangprocedure. Bij amendement is tevens toegevoegd dat per algemene maatregel van bestuur vastgesteld wordt hoe en waartoe de middelen van de quotumheffing worden ingezet. Zo wordt het inzichtelijker in hoeverre de middelen besteed worden aan uitkeringskosten en re-integratievoorzieningen. Als de quotumheffing in werking is getreden, dan wordt niet meer jaarlijks gemonitord of de banenafspraak wordt gerealiseerd. Is de banenafspraak in enig jaar niet gerealiseerd en is de quotumheffing geactiveerd, dan blijft de quotumheffing geactiveerd. Slechts bij wetswijziging kan de quotumheffing worden ingetrokken. Met de in de Eerste Kamer aan-

Wetgeving

genomen motie-Elzinga wordt de regering verzocht deze wet twee jaar na de inwerkingtreding van de quotumheffing te evalueren, en daarbij een aantal aspecten te betrekken, zoals het aantal extra banen voor de doelgroep, het aantal heffingen, de hoogte van de heffing in relatie tot het gedragseffect en de mogelijke verdringing in relatie tot de doelgroepdefinitie. Inwerkingtreding 1 mei 2015. Wet van 01-04-2015, Stb. 2015, 154 (Kamerstukken 33 981) en Inwerkingtredingsbesluit van 14-04-2015, Stb. 2015, 156

Nieuwe wetsvoorstellen Harmonisatie instrumenten arbeidsdeelname 902 - Wetsvoorstel (22-04-2015) tot wijziging van de Participatiewet, de Ziektewet, de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen en de Wet financiering sociale verzekeringen in verband met harmonisatie van instrumenten ter bevordering van arbeidsdeelname van arbeidsbeperkten – Dit wetsvoorstel geeft uitvoering aan het verzoek van belanghebbende partijen, om te komen tot harmonisatie van twee instrumenten die van belang zijn voor de uitvoering van de Participatiewet. In het sociaal akkoord van 11 april 2013 hebben het kabinet en de sociale partners een afspraak gemaakt over het aan de slag helpen van mensen met een arbeidsbeperking. Werkgevers in de marktsector en bij de overheid stellen zich garant voor in totaal 125.000 extra banen in 2026. Doel van dit wetsvoorstel is om deze banenafspraak te ondersteunen door een zo eenvoudig en eenduidig mogelijk basispakket van instrumenten mogelijk te maken voor werkgevers die banen beschikbaar stellen voor mensen met een arbeidsbeperking. Het wetsvoorstel voorziet daartoe in een uniforme no-riskpolis via het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (UWV) voor gemeenten en werkgevers en een gelijke mobiliteitsbonus voor de doelgroep banen-

afspraak voor de periode 2016–2020. De beoogde datum van invoering is 1 januari 2016. Met deze wijzigingen wordt een dringend verzoek gehonoreerd van de Werkkamer, waarin gemeenten en sociale partners zitting hebben. Zij hebben het belang onderstreept van harmonisering van deze instrumenten voor de uitvoering van de banenafspraak en de Participatiewet in de praktijk. De noriskpolis is een belangrijk instrument om aarzelingen bij werkgevers weg te nemen om mensen met een arbeidsbeperking aan te nemen. De no-riskpolis zorgt ervoor dat de werkgever compensatie ontvangt voor de loonkosten, wanneer een werknemer met arbeidsbeperkingen ziek wordt. Het instrument no-riskpolis is op grond van de huidige wetgeving voor Wajongers (verantwoordelijkheid UWV) en mensen met een arbeidsbeperking in de Participatiewet (verantwoordelijkheid gemeenten) niet gelijk. Het wetsvoorstel voorziet in een uniforme no-riskpolis voor de doelgroep banenafspraak. Dit is op zijn vroegst mogelijk vanaf 1 januari 2016. Na drie jaar vindt een evaluatie naar de werking van de no-riskpolis plaats. Op basis daarvan zal worden bezien of er aanleiding is voor wetgeving met het oog op de situatie na 2020. Dit wetsvoorstel voorziet in een horizonbepaling op grond waarvan de uniforme no-riskpolis na vijf jaar (na 2020) vervalt. De regeling die is getroffen in de Participatiewet keert dan terug. Het wetsvoorstel voorziet in de tweede plaats in een gelijke mobiliteitsbonus (premiekorting) voor de doelgroep banenafspraak. Ook dit is op zijn vroegst mogelijk vanaf 1 januari 2016. Zoals afgesproken met de sociale partners en VNG bedraagt de hoogte van de mobiliteitsbonus per 1 januari 2016 voor de gehele doelgroep van de banenafspraak € 1.800 per jaar. Verschillen tussen Wajongers en mensen uit de Participatiewet worden dan met ingang van 2016 weggenomen. Voorts is met sociale partners en VNG afgesproken dat na drie jaar de stand van zaken zal worden bezien en dat na vijf jaar de mobiliteitsbonus verdwijnt voor de doelgroep van de banenafspraak. Kamerstukken II 2014/15, 34 194, nrs. 1-3

903

Vervolgstukken Verruiming aansprakelijkheid voor minderjarigen van 14 tot 18 jaar Brief (23-04-2015) over het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek in verband met de verruiming van de aansprakelijkheid van ouders voor gedragingen van minderjarigen vanaf de leeftijd van veertien jaar. – Brief van initiatiefnemer Oskam waarin hij aangeeft dat hij de tijd rijp acht om het wetsvoorstel op een zo spoedige mogelijk moment in de Kamer ter stemming te brengen. Kamerstukken I 2014/15, 30 519, H

Belastingverdrag NL-D Nota naar aanleiding van het verslag (24-04-2015) over het wetsvoorstel houdende goedkeuring van het op 12 april 2012 te Berlijn tot stand gekomen Verdrag tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Bondsrepubliek Duitsland tot het vermijden van dubbele belasting en het voorkomen van het ontgaan van belasting met betrekking tot belastingen naar het inkomen. Kamerstukken I 2014/15, 33 615, G

Wanbetalers zorgverzekering Brief (29-04-2015) over het wetsvoorstel tot Wijziging van de Zorgverzekeringswet in verband met verbetering van de maatregelen bij niet-betalen van de premie en de bestuursrechtelijke premie en enkele andere wijzigingen (verbetering wanbetalersmaatregelen). – Brief van de Minister van VWS waarin zij verzoekt de behandeling van het wetsvoorstel ter verbetering van wanbetalersmaatregelen (Kamerstukken I 2014/15, 33 683, nr. A), dat thans door de Kamer als hamerstuk is geagendeerd, aan te houden. Dit om het aangenomen amendement (nr. 41) van de leden Leijten en Van Gerven, thans opgenomen onder artikel Ia van het wetsvoorstel, op de consequenties en de juridische houdbaarheid nader te kunnen onderzoeken. Kamerstukken I 2014/15, 33 683, C


1265

Wetgeving

Warenwetswijzigingen Gewijzigd voorstel van wet (21-042015) en eindverslag (28-04-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Warenwet in verband met het verhogen van het maximumbedrag van de bestuurlijke boete en enkele andere wijzigingen waaronder regels inzake het aanprijzen van het aanbrengen van een tatoeage of piercing en wijziging van de Warenwet BES in verband met het eenduidig regelen van de bevoegdheden van de toezichthouders en de eilandbesturen. Kamerstukken I 2014/15, 33 775, A en B

Grondwetswijziging BES Brief (28-04-2015) over het voorstel houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot het opnemen van een constitutionele basis voor de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba en het regelen van de betrokkenheid van hun algemeen vertegenwoordigende organen bij de verkiezing van de leden van de Eerste Kamer. – Brief van de Minister van BZK waarin hij meedeelt dat de novelle in consultatie gaat die ertoe strekt het kiesrecht voor de Eerste Kamer in de Grondwet mede toe te kennen aan de leden van aparte kiescolleges in de Caribische openbare lichamen. Het betreft een novelle bij het voorstel inzake de eerste lezing van de grondwetswijziging in verband met de positie van de Caribische openbare lichamen (33 131), dat voorziet in toekenning van het kiesrecht voor de Eerste Kamer aan de leden van de eilandsraden. Het desbetreffende wetsvoorstel/de novelle is ter consultatie aangeboden aan de bestuurscolleges van de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba, ter advisering aangeboden aan de Kiesraad en beschikbaar gesteld voor reacties via www.internetconsultatie. nl (tot 15 juli 2015). Kamerstukken I 2014/15, 33 131, G

Belastingregeling Nederland Curaçao Nota van wijziging (17-04-2015) bij het voorstel van rijkswet houdende regeling voor Nederland en Curaçao tot het vermijden van dubbele belasting en het voorkomen van het ontgaan van belasting met betrekking

1266


Nader voorlopig verslag (28-04-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 en enige andere wetten in verband met de modernisering van de vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen (Wet modernisering Vpb-plicht overheidsondernemingen).

stel van wet (21-04-2015) over het wetsvoorstel tot Wijziging van de Vreemdelingenwet 2000 ter implementatie van Richtlijn 2013/32/EU van het Europees parlement en de Raad van 26 juni 2013 betreffende gemeenschappelijke procedures voor de toekenning en intrekking van de internationale bescherming (PbEU 2013, L 180) en Richtlijn 2013/33/EU van het Europees parlement en de Raad van 26 juni 2013 tot vaststelling van normen voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming. – Brief van de Staatssecretaris van VenJ waarin hij een toelichting geeft op zijn bezwaren tegen het, inmiddels ingetrokken, amendementAsmani/Kuiken (nr. 14). Het amendement strekte ertoe een wettelijke inperking te geven aan het volledige en ex nunc onderzoek zoals dat wordt voorgeschreven in artikel 46, derde lid, van de Procedurerichtlijn.

Kamerstukken I 2014/15, 34 003, E

Kamerstukken II 2014/15, 34 088, nr. 22 en

tot belastingen naar het inkomen en een woonplaatsfictie ter zake van erfen schenkbelasting (Belastingregeling Nederland Curaçao). Kamerstukken II 2014/15, 33955 (R2032), nr. 7

Omgevingswet Nader verslag (23-04-2015) over het wetsvoorstel houdende regels over het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving (Omgevingswet). Kamerstukken II 2014/15, 33 962, nr. 16

Vennootschapsbelasting overheidsbedrijven

Kamerstukken I 2014/15, 34 088, A

Civielrechtelijk bestuursverbod Nota naar aanleiding van het verslag (24-04-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de invoering van de mogelijkheid van een civielrechtelijk bestuursverbod (Wet civielrechtelijk bestuursverbod). Kamerstukken II 2014/15, 34 011, nr. 6

Verduidelijking koopregels Gewijzigd voorstel van wet (23-042015) tot wijziging van de Boeken 6 en 7 van het Burgerlijk Wetboek, in verband met verduidelijking van het toepassingsbereik van de koopregels van titel 7.1 BW. Kamerstukken I 2014/15, 34 071, A

Werken na AOW-leeftijd Voorlopig verslag (28-04-2015) over het wetsvoorstel houdende aanpassing van enige arbeidsrechtelijke bepalingen die een belemmering kunnen vormen voor werknemers en ambtenaren die na de AOW-gerechtigde leeftijd willen blijven werken (Wet werken na de AOW-gerechtigde leeftijd). Kamerstukken I 2014/15, 34 073, B

Implementatie Procedure- en Opvangrichtlijn Brief (20-04-2015) en gewijzigd voor-

Aanpak schijnconstructies Memorie van antwoord (24-04-2015) en verslag van een schriftelijk overleg (24-04-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag, Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek en enige andere wetten ter verbetering van de naleving en handhaving van arbeidsrechtelijke wetgeving in verband met de aanpak van schijnconstructies door werkgevers (Wet aanpak schijnconstructies). Kamerstuk I 2014/15, 34 108, D en E

Sociale veiligheid scholen Memorie van antwoord (24-04-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van enige onderwijswetten in verband met het invoeren van de verplichting voor scholen zorg te dragen voor de sociale veiligheid op school. Kamerstuk I 2014/15, 34 130, C

Diverse wijzigingen onderwijs Nota n.a.v. het verslag (24-04-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van diverse onderwijswetten in verband met het aanbrengen van enkele inhoudelijke wijzigingen van diverse aard. Kamerstuk II 2014/15, 34 146, nr. 6

Wetgeving

904

Nota’s, rapporten & verslagen Raad BuZa, Justitie en BZ over bootvluchtelingen Brief van de Minister van BuZa (2104-2015) met het verslag van de gezamenlijke Raad Buitenlandse Zaken en Justitie en Binnenlandse Zaken van 20 april 2015. – Naar aanleiding van de recente menselijke tragedies op de Middellandse Zee werd maandag 20 april jl. een gezamenlijke Raad van Ministers van Buitenlandse Zaken en Migratie ingelast. Het grote aantal omgekomen migranten van de afgelopen dagen is een onaanvaardbare situatie is voor een Unie gebouwd op solidariteit, respect voor mensenrechten en menselijke waardigheid voor allen. Dit noopt tot versterking van de Europese samenwerking en daadkracht. De focus van de besprekingen tijdens de Raad lag op de urgentie van concrete actie, gebaseerd op een geïntegreerde aanpak van de migratieproblematiek en het exploreren van nieuwe oplossingsrichtingen, met als doel zowel het redden van mensenlevens als het beter beheersbaar maken van migratiestromen naar Europa. In haar interventie ging Hoge Vertegenwoordiger Mogherini in op de urgentie van de problematiek en benoemde als prioriteiten de aanpak van mensensmokkel, de bescherming van kwetsbare vluchtelingen, het versterken van Search and Rescue-activiteiten in de Middellandse Zee, en de samenwerking met landen van herkomst en transit. Commissaris Avramopoulos kondigde een tienpuntenplan aan dat zich zal richten op verdubbeling van Frontex-operaties Triton en Poseidon, systematische vernietiging van door smokkelaars gebruikte boten, verbeterde samenwerking tussen de EU-agentschappen als EASO, Europol, Frontex en Eurojust bij de bestrijding van mensensmokkelaars, steun aan lidstaten als Italië en Griekenland bij de ver-

werking van asielaanvragen, naleving van Europese afspraken door lidstaten bij de registratie van illegale migranten, opties bezien voor een noodmechanisme voor relocatie van vluchtelingen in de EU, verbetering van hervestigingsinspanningen door lidstaten, verbetering van terugkeerprocessen van uitgeprocedeerde asielzoekers, versterkte samenwerking in belangrijke transitlanden als Niger, en beter gebruik van informatie van inlichtingendiensten. Het tienpuntenplan werd door de lidstaten breed gesteund. Kamerstukken II 2014/15, 22 501-20, nr. 969

Consulaire samenwerking Brief van de Minister van BuZa (1704-2015) over het richtlijnvoorstel inzake ‘consulaire bescherming van niet-vertegenwoordigde burgers van de Unie in derde landen’. – Vier jaar na publicatie van het voorstel lijken de onderhandelingen ten einde te komen. Doel van de richtlijn is de praktische uitwerking tussen de vertegenwoordigingen van lidstaten in derde landen te verbeteren en de samenwerking op consulair gebied te versterken. Nederland heeft zich ingezet om de tekst van de richtlijn zoveel mogelijk te beperken tot de vaststelling van coördinatieen samenwerkingsmaatregelen tussen de lidstaten, teneinde het te zeer inkleuren van de diverse vormen van bijstand door de EU en het risico op ‘consulair shoppen’ te voorkomen. Het kabinet is tegen deze achtergrond tevreden met de wijze waarop in het voorstel de verhouding tussen de richtlijn en internationale verdragen is geëxpliciteerd. Conform initiële inzet heeft Nederland ervoor gezorgd dat de potentiële reikwijdte van consulaire bescherming niet rigide in de tekst werd vastgelegd. De uiteindelijke tekst houdt rekening met de huidige praktijk bij het verlenen van consulaire bescherming aan niet-vertegenwoordigde burgers, waarbij veelal vooraf overleg plaatsvindt tussen de betrokken lidstaten. Dit biedt de ruimte voor maatwerk waaraan Nederland sterk hecht, vooral in geval van zaken die zeer gevoelig zijn en waarbij Nederland zelf het gehele traject van bijstand in handen wil houden. De aanvankelijke Nederlandse wens om in het geheel geen bepaling op te nemen over ‘familiele-

den’ bleek gezien het krachtenveld niet haalbaar. Kamerstukken II 2014/15, 22 112, nr. 1959

Kaderrichtlijn water en overstromingsrisico’s Brief van de Minister van BuZa (1704-2015) met een fiche inzake een Mededeling Kaderrichtlijn water en de Richtlijn overstromingsrisico’s. – Doeltreffend waterbeheer, zoals vereist door de Kaderrichtlijn water (KRW), helpt lidstaten voorbereid te zijn op extreme weersomstandigheden die als gevolg van klimaatverandering vaker voorkomen. Als aanvulling op de KRW werd in 2007 de Richtlijn overstromingsrisico’s (ROR) vastgesteld, die de lidstaten ertoe verplicht de overstromingsrisico’s in kaart te brengen en deze door het invoeren van overstromingsrisicobeheersplannen onder controle te brengen. In deze Mededeling wordt de tot nu toe geboekte vooruitgang geëvalueerd vanuit het besef dat de twee richtlijnen met elkaar samenhangen en hun uitvoering gecoördineerd moet verlopen. De Europese Commissie doet in de mededeling aanbevelingen op basis van de beoordeling van de maatregelenprogramma’s van de lidstaten om de goede watertoestand te realiseren en de evaluatie van de voorlopige beoordelingen van het overstromingsrisico. De aanbevelingen voor KRW maatregelenprogramma’s, die niet bindend zijn voor de lidstaten, vloeien voort uit artikel 18 van de richtlijn. De mededeling gaat vergezeld van zeven werkdocumenten van de diensten van de Commissie. Twee ervan omvatten een meer gedetailleerde beoordeling van de vooruitgang die inmiddels bij de uitvoering van de KRW en de richtlijn overstromingsrisico (ROR) is geboekt. De overige vijf zijn beoordelingen van de stroomgebiedsbeheerplannen van lidstaten, die in 2012 nog niet vastgesteld waren. Uit de gedetailleerde beoordeling van de stroomgebiedsbeheerplannen 2010–2015 blijkt dat Nederland, Oostenrijk en Finland de enige lidstaten zijn die grotendeels ‘goed’ scoren op zowel het monitoringprogramma, de beoordelingssystematiek en de systeemanalyse. Desondanks wordt ook Nederland gevraagd haar methoden verder te verbeteren. Kamerstukken II 2014/15, 22 112, nr. 1958


1267

Wetgeving

Fiscale verdragen met ontwikkelingslanden Brief van de Staatssecretaris van Financiën (20-04-2015) waarin de laatste stand van zaken van de (her) onderhandeling van de belastingverdragen met 23 ontwikkelingslanden wordt beschreven. – Op dit moment is er met Ethiopië, Zambia, Ghana, Kenia en Malawi (ambtelijk) overeenstemming bereikt over het opnemen van een antimisbruikbepaling. Daarnaast ziet het ernaar uit dat er met verschillende landen binnen afzienbare tijd zal worden gesproken over het opnemen van een antimisbruikbepaling in het belastingverdrag respectievelijk volledige (her)onderhandeling van een belastingverdrag. Zo zullen er op zeer korte termijn gesprekken zijn met Kirgizië. Daarnaast wordt verwacht dat in de loop van 2015 in ieder geval gesproken zal worden met Bangladesh en Egypte. De ontwikkelingslanden waarvan op dit moment nog geen (officiële) reactie is ontvangen, worden na een termijn van ongeveer zes maanden na verzending van het voorstel nogmaals benaderd. Dit betekent dat deze landen inmiddels voor een tweede maal zijn benaderd of binnenkort voor een tweede maal benaderd zullen worden. Kamerstukken II 2014/15, 25 087, nr. 98

Milieuboa’s Brief van de Minister van VenJ (1704-2015) bij de aanbieding van het evaluatierapport ‘Professionalisering milieuboa’s; evaluatie van het opleidingsprogramma voor buitengewoon opsporingsambtenaren milieu, werkzaam in domein 2’, uitgevoerd door het Verwey Jonker Instituut in opdracht van het WODC. – In 2010 is een professionaliseringstraject voor de buitengewone opsporingsambtenaren (boa’s) in Domein II Milieu, welzijn en infrastructuur in gang gezet met als doel de milieuboa’s beter toe te rusten op de uitvoering van hun taken. Na het behalen van de gebruikelijke basisbekwaamheidseisen start de milieuboa met het aanvullende opleidingsprogramma dat voor deze boa’s op initiatief van het Openbaar Ministerie en een aantal werkgevers van boa’s in Domein II is ontwikkeld. In Domein II waren eind 2014 in totaal

1268


2.942 boa’s werkzaam. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat de beoogde professionalisering van de milieuboa in gang is gezet. Milieuboa’s zijn daardoor beter in staat hun bevoegdheden actiever en zelfbewuster uit te oefenen. Tegelijkertijd is met het onderzoek vast komen te staan dat dit professionaliseringstraject nog niet is voltooid. Naast de uitwerking van het opleidingsprogramma kan het toezicht op en de kwaliteit van de examinering verder worden verbeterd. De daarvoor benodigde acties zullen in goede afstemming met het Openbaar Ministerie als toezichthouder op de milieuboa’s plaatsvinden. Kamerstukken II 2014/15, 28 684, nr. 439

Integriteit Overheid Brief van de Minister van BZK (17-042015) bij de aanbieding van het jaarverslag van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid 2014. – Het jaarverslag is als bijlage bij deze brief te vinden. Kamerstukken II 2014/15, 28 844, nr. 80

Auteurs- en naburige rechten Brief van de Staatssecretaris van VenJ (21-04-2015) bij de aanbieding van het jaarverslag van het College van Toezicht collectieve beheersorganisaties Auteurs- en naburige rechten. – Het jaarverslag (over 2013) is, evenals het toezichtrapport over 2013, als bijlage bij deze brief te vinden. Kamerstukken II 2014/15, 29 838, nr. 80

Jaarverslag AIVD Brief van de Minister van BZK (22-042015) bij de aanbieding van het openbare jaarverslag van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) over 2014. – Het jaarverslag maakt onderdeel uit van de publieke verantwoording over de activiteiten en de aandachtsgebieden van de AIVD in 2014. Drie zorgwekkende ontwikkelingen krijgen in het jaarverslag van de AIVD nadrukkelijk aandacht. Ten eerste de ontwikkelingen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten en daarmee samenhangend de jihadistische dreiging voor Nederland. Ten tweede de onrust aan de oostgrenzen van Europa. Tezamen vormen deze een gordel van instabiliteit rond Europa. Ten derde is er aandacht voor de digitale dreigingen voor ons land. Het jaar-

verslag is als bijlage bij deze brief te vinden. Kamerstukken II 2014/15, 30 977, nr. 113

Beschouwing Hoofdstuk 7 Grondwet Brief van de Minister van BZK (17-042015) met een Beschouwing inzake Hoofdstuk 7 van de Grondwet. – Met de term ‘beschouwing’ wordt tot uitdrukking gebracht dat in het voorliggende stuk de inhoud, achtergrond, onderlinge samenhang en praktische betekenis van de verschillende bepalingen van Hoofdstuk 7 de revue passeren. Dat leidt tot een primair descriptief en analytisch betoog. Wel worden aan het slot van deze beschouwing een aantal agenderende conclusies getrokken. Deze worden vervolgens getoetst aan de uitgangspunten van het kabinet voor herziening van de Grondwet. Zoals bekend behelzen deze uitgangspunten een terughoudende benadering. Het kabinet streeft niet naar een integrale herziening van de Grondwet, maar kiest voor het wegnemen van evidente knelpunten. Conclusies betreffen onder andere de vraag in hoeverre de bepalingen van Hoofdstuk 7 onnodige belemmeringen bevatten voor een goed functioneren en de daarvoor noodzakelijk geachte verdere ontwikkeling van het decentrale bestuur. In dat verband kan onder meer worden gedacht aan de mate waarin Hoofdstuk 7 differentiatie inzake taken en bevoegdheden, de financiële verhouding, de territoriale bestuurlijke organisatie en de diverse institutionele aspecten mogelijk maakt. Een geheel andere vraag is in hoeverre Hoofdstuk 7 tekort schiet wat betreft constitutionele normstelling op het vlak van de inrichting en de positionering van het decentrale bestuur. De beschouwing past in een langjarig debat dat zowel in politiekbestuurlijke als wetenschappelijke kring wordt gevoerd. Dat debat concentreert zich rond een aantal thema’s die in ieder geval met elkaar gemeen hebben dat zij hun constitutionele verankering vinden in Hoofdstuk 7. Het ligt daarom voor de hand deze beschouwing te houden aan de hand van die thema’s. Dat zijn achtereenvolgens: 1. de gedecentraliseerde eenheidsstaat, autonomie en medebewind, interbestuurlijk toezicht;

Wetgeving

2. de bestuurlijke organisatie: de bestuurlijke hoofdstructuur (het ‘Huis van Thorbecke’), samenwerkingslichamen, andere openbare lichamen, regionaal bestuur en waterschappen; 3. de bestuurlijke inrichting: het hoofdschap van de raad, alsmede het vraagstuk van tussentijdse raadsontbinding; 4. de aanstellingswijze van de burgemeester; 5. overige onderwerpen. Kamerstukken II 2014/15, 31 570, nr. 28 Kamerstukken I 2014/15, CII, J

Varianten aanstellingswijze burgemeester Brief van de Minister van BZK (17-042015) met een notitie over verschillende varianten voor de aanstellingswijze van de burgemeester en de gevolgen daarvan voor zijn positie. – Aanleiding voor deze notitie is dat in eerste lezing een initiatiefvoorstel van het lid Schouw tot wijziging van de Grondwet aanhangig is, strekkende tot deconstitutionalisering van de aanstellingswijze van de burgemeester en de commissaris van de Koning. Dit voorstel is met zeer brede steun door de Tweede Kamer aanvaard en wacht thans op plenaire behandeling door de Eerste Kamer. Het kabinet steunt de voorgestelde deconstitutionalisering van de aanstellingswijze. Deconstitutionalisering impliceert dat de aanstellingswijze, na aanvaarding in tweede lezing, een zaak van de wetgever is. Om die reden heeft het kabinet, evenals de initiatiefnemer, geen voorkeur uitgesproken voor behoud van de Kroonbenoeming dan wel wijziging van de aanstellingswijze. Dit brengt met zich dat deze notitie een zuiver beschrijvend, modelmatig karakter heeft, niet gericht op oordeelsvorming. Besluitvorming over de aanstellingswijze kan dus pas plaatsvinden onder een volgend kabinet, na aanvaarding van de grondwetswijziging in tweede lezing. De aanstellingswijze kan niet als een geïsoleerd vraagstuk worden beschouwd; zij moet – evenals de rechtspositie – ondersteunend zijn aan de positie van de burgemeester in het gemeentelijk bestel. Idealiter

gaat de discussie over de meest wenselijke positie van de burgemeester, en wordt vervolgens gekeken welke aanstellingswijze daar het meest passend bij is, ondersteunend aan het ambt. De ervaringen tot nu toe wijzen echter uit dat het omgekeerde het geval is, namelijk dat de discussie over de meest wenselijke aanstellingswijze wordt gevoerd, en dat vervolgens de gevolgen voor de positie van de burgemeester worden beoordeeld. Die gevolgen kunnen niettemin ingrijpend zijn, zowel wat betreft de eigenstandige positie van de burgemeester als in zijn verhouding tot de raad en het college c.q. de wethouders; die keuze kan dus evenzeer ingrijpende gevolgen voor de positie van de raad en het college c.q. de wethouders met zich brengen. Met het oog op een goede (toekomstige) afweging van een en ander, wordt in deze notitie daarom bij iedere variant zoveel mogelijk aangegeven wat die mogelijke gevolgen zouden kunnen zijn. Na een korte duiding van het grondwettelijk kader worden de drie hoofdvarianten van aanstelling geschetst: Kroonbenoeming (I), raadsbenoeming (II) en rechtstreekse verkiezing (III). Binnen elke hoofdvariant zijn weer subvarianten denkbaar en ook een mix van (sub)varianten is mogelijk. De notitie beoogt derhalve niet een volledige, limitatieve opsomming van alle denkbare mogelijkheden te geven. Bij de onderscheiden (sub)varianten zal steeds weer op met name de volgende punten een keuze aan de orde zal zijn: • de duur van de ambtstermijn (vier of zes jaar); • sollicitatie of kandidaatstelling; • vereisten voor sollicitatie dan wel kandidaatstelling; • beoordeling van de integriteit van kandidaten c.q. screening van de kandidaten; • de mate van openbaarheid van de procedure; • de mate van invloed van de raad; • de mate van invloed van burgers; • de relatie tussen de burgemeester, het college c.q. de wethouders en de raad; • de relatie van de burgemeester tot de Minister van BZK en de

commissaris van de Koning; • de rol, taken en bevoegdheden van de burgemeester. Juist de keuze op het laatstgenoemde punt is van essentieel belang: welke rol, taken en bevoegdheden vervult de burgemeester, dan wel zou de burgemeester moeten vervullen. Het ligt in de rede dat de keuze die op dìt punt wordt gemaakt in hoge mate van invloed zal zijn op de (toekomstige) keuze voor de aanstellingswijze. Kamerstukken II 2014/15, 31 570, nr. 29

Jeugdhulp na decentralisatie Brief van de Staatssecretarissen van VWS en VenJ (20-04-2015) over het bijgevoegde rapport toegang tot jeugdhulp vanuit de wijkteams van het Samenwerkend Toezicht Jeugd en de rapportage van de Kinderombudsman over de toegang tot en kwaliteit van de jeugdhulp na decentralisatie. – Hoewel de onderzoeksopzet verschillend is, komen de belangrijkste bevindingen en aandachtspunten van deze rapportages overeen. Bij de uitvoering van het nieuwe jeugdstelsel hebben gemeenten sinds 1 januari 2015 de verantwoordelijkheid om de jeugdhulp voor jeugdigen, ouders en professionals herkenbaar en laagdrempelig te organiseren (Jeugdwet, artikel 2.5, eerste lid, onderdeel b). Gemeenten zorgen er voor dat jeugdigen en hun ouders goed terecht kunnen met vragen en zorgen over de opvoeding, ontwikkeling, geestelijke gezondheid of veiligheid van een kind, bij crisissituaties ook buiten kantooruren. Het algemene beeld dat uit de rapportages naar voren komt is dat de gemeentelijke toegang is ingericht maar tegelijkertijd nog volop in ontwikkeling is. Uit de rapportages komt een aantal ontwikkelpunten naar voren ten aanzien van de toegang bij nieuwe zorgvragers waarop nader wordt ingegaan. Volgens de Kinderombudsman is de zorgcontinuïteit voor kinderen die op 1 januari 2015 al in zorg waren gewaarborgd. Er zijn de Kinderombudsman in de eerste maanden van 2015 geen signalen ter ore gekomen van kinderen die in ernstige nood verkeerden en geen hulp kregen. Kamerstukken II 2014/15, 31 839, nr. 466


1269

Nieuws

905

Hof: wettelijke kader voor doorzoeking van smartphone voldoet niet (meer) aan eisen van art. 8 EVRM Op smartphone is privé-informatie toegankelijk Op 22 april 2015 heeft het Hof Arnhem-Leeuwarden geoordeeld dat het wettelijk kader voor doorzoeking van een smartphone niet voldoet aan de eisen van art. 8 EVRM. Volgens het hof wordt via een smartphone niet alleen toegang verkregen tot verkeersgegevens, maar ook tot de inhoud van communicatie en privé-informatie van de gebruiker van de smartphone. Het hof oordeelt dat sprake is van een zodanig ingrijpende bevoegdheid dat de algemene bevoegdheidsomschrijving van artikel 94 Sv niet meer kan worden aangemerkt als een wettelijk voorschrift dat als voldoende kenbaar en voorzienbaar kan worden aangemerkt bij de uitoefening van de verleende bevoegdheid. Het kan de toets van art. 8 EVRM niet (meer) doorstaan.

D

aarmee is volgens het hof sprake van een onherstelbaar vormverzuim al verbindt het hof daar uiteindelijk geen rechtsgevolgen aan.

Verweer verdediging Door de verdediging is gesteld dat door de politie onder de verdachte een iPhone in beslag is genomen in het kader van de waarheidsvinding, waarna de inhoud van deze smartphone door een agente is onderzocht en gegevens (een whatsapp gesprek) uit deze smartphone zijn gelicht en geprint en toegevoegd aan het strafdossier. De verdediging heeft ter terechtzitting van het hof aangevoerd dat het door de politie verrichte onderzoek aan de telefoon van de verdachte onrechtmatig is wegens strijd met artikel 8 van het EVRM. Dit levert op een vormverzuim in het voorbereidend onderzoek als bedoeld in artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering (Sv). Voorts heeft de verdediging aangevoerd dat deze werkwijze weliswaar is toegestaan op basis van de huidige Nederlandse wetgeving op het gebied van inbeslagneming, maar dat deze regelgeving thans niet (meer)

1270


is toegesneden op de feitelijke situatie waarin mensen vandaag de dag in de maatschappij functioneren, en waarbij, zoals hier het geval is, een smartphone een bron van opslag is van het hele privé-leven van de gebruiker van de smartphone. De handelingen die de politie heeft verricht met betrekking tot de smartphone van de verdachte vormen aldus een inbreuk op de eerbiediging van het privé-leven en de correspondentie van de verdachte. Voor de rechtvaardiging van deze inbreuk kan weliswaar een basis worden gevonden in artikel 94 Sv, maar een nadere invulling van de bevoegdheid tot het verrichten van onderzoek aan het in beslag genomen voorwerp wordt niet geboden. Daarmee schiet de Nederlandse regelgeving tekort in het bieden van een redelijke begrenzing van de onderzoeksbevoegdheid van de politie, met name tot hetgeen noodzakelijk en proportioneel is. Aldus is hier feitelijk sprake van een onbegrensde onderzoeksbevoegdheid van de politie, hetgeen in strijd is met artikel 8 EVRM, aldus de verdediging. Daarnaast voert de verdediging aan dat in het verlengde van bovenstaande sprake is van strijd met artikel 8 EVRM omdat een voorafgaande rechterlijke machtiging of rechterlijk bevel tot onderzoek aan de smartphone ontbreekt. Tezamen is daarmee sprake van een onherstelbaar vormverzuim als bedoeld in artikel 359a Sv.

Uitspraak Hof Het hof onderschrijft het standpunt van de verdediging in die zin dat verdachte ten aanzien van de inhoud van zijn smartphone een beroep op bescherming op artikel 8 EVRM (en artikel 10 Grondwet) toekomt. De inbeslagname, het onderzoek aan de srnartphone en het lichten van gegevens van die smartphone door de politie op grond van artikel 94 Sv vormen een inbreuk op de door artikel 8 EVRM verleende bescherming

van de persoonlijke levenssfeer. De bevoegdheid van de politie tot het maken van een inbreuk op dit recht moet voldoende kenbaar en voorzienbaar in de wet zijn omschreven. De technische ontwikkelingen anno 2015 brengen met zich dat er via een smartphone niet alleen toegang wordt verkregen tot verkeersgegevens, maar ook tot de inhoud van communicatie en privé-informatie van de gebruiker van de smartphone. En dat zonder enige vorm van voorafgaande beoordeling van de subsidiariteit en/of proportionaliteit van de bevoegdheid. Dat brengt het hof tot het oordeel dat sprake is van een zodanig ingrijpende bevoegdheid dat, mede gelet op artikel 1 Sv, de algemene bevoegdheidsomschrijving van artikel 94 Sv heden ten dage niet meer kan worden aangemerkt als een wettelijk voorschrift dat als voldoende kenbaar en voorzienbaar kan worden aangemerkt bij de uitoefening van de verleende bevoegdheid. Het kan derhalve de toets van artikel 8 EVRM niet (meer) doorstaan. Met de verdediging is het hof daarom van oordeel dat het onderzoek door de politie aan de srnartphone van de verdachte oplevert een schending van zijn recht op privacy. De verdachte is hierdoor getroffen in een belang dat de overtreden norm beoogt te beschermen. Omdat verdachte van dit vormverzuim geen nadeel heeft ondervonden nu het onderzoeksresultaat dat door middel van het vormverzuirn is verkregen geen onderdeel vormt van de bewijsconstructie van het hof verbindt het hof verder geen rechtsgevolgen aan het vormverzuim. Hof Arnhem-Leeuwarden, 22 april 2015, Parketnummer: 21-006079-14 Op njb.nl, rubriek Nieuws is de uitspraak te vinden, bij dit bericht.

Nieuws

906

Amsterdamse rechtbank over gijzelingsverzoeken De Amsterdamse rechtbank heeft op 28 april 5 zaken behandeld waarin het Openbaar Ministerie om gijzeling verzocht van wanbetalers. De rechtbank besliste in 2 zaken waarin de betrokkenen verschenen direct: beide verzoeken zijn afgewezen in verband met de financiële situatie van de betrokkenen. In de zaken waarbij de betrokkenen niet verschenen, wordt binnen 2 weken een schriftelijke beslissing genomen.

D

e laatste tijd is ophef ontstaan doordat rechters steeds vaker zien dat het OM om gijzeling verzoekt van mensen die boetes niet kunnen betalen, terwijl gijzeling alleen bedoeld is voor degenen die niet willen betalen. Rechters vonden dat officieren van justitie niet of niet afdoende motiveerden dat mensen niet wilden betalen. Amsterdamse kantonrechters vroegen al in januari 2014 in een brief aan het OM en het CJIB om voortaan bij gijzelingsverzoeken aan-

nemelijk te maken dat het gaat om mensen die niet willen betalen. Daarmee passen de rechters het recht toe. De memorie van toelichting van de Wet Administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften, zegt immers nadrukkelijk dat gijzeling bedoeld is voor mensen die wel kunnen, maar niet willen betalen. Met het afwijzen van een gijzelingsverzoek blijft de verplichting om de boete te betalen overigens bestaan. www.rechtspraak.nl, nieuwsberichten

907

EU-Hof geeft uitleg over regels voor informatieplicht over ‘woekerpolissen’ Levensverzekeraars kunnen worden verplicht meer informatie te verstrekken aan consumenten dan de EU-richtlijn inzake levensverzekeringen voorschrijft. Die plicht kan, zoals in Nederland, in algemene termen geformuleerd zijn. Maar de verzekeraar moet wel met een voldoende mate van voorspelbaarheid kunnen vaststellen welke aanvullende informatie hij dient te verstrekken. Dat heeft het EU-Hof geantwoord op vragen van de rechtbank Rotterdamse rechtbank in de zgn. woekerpolissenzaak.

H

et gaat om het arrest van het EU-Hof van 29 april 2015 in zaak C-51/13, Nationale-Nederlanden Levensverzekering Mij NV vs. Van Leeuwen.

De zaak In 1999 heeft Van Leeuwen bij Nationale-Nederlanden Levensverzekering Mij NV (NN) een verzekeringsovereenkomst met een beleggingsonderdeel gesloten, aangeduid als ‘flexibel verzekerd beleggen’. Het betrof hier een levensverzekering waarbij de

waardeopbouw op de einddatum van de verzekering afhangt van de ontwikkeling van de beleggingen. Voorts wordt gedurende de looptijd van de verzekeringsovereenkomst een vast gegarandeerd kapitaal verzekerd dat wordt uitgekeerd indien de verzekeringnemer vóór de einddatum van de overeenkomst komt te overlijden. Na het sluiten van de verzekeringsovereenkomst is tussen NN en Van Leeuwen onenigheid ontstaan over de hoogte van de kosten en van de premies voor de overlijdensrisicodekking. In het verlengde van dit geschil bestaat tussen partijen verschil van mening over de vraag of NN voorafgaand aan het sluiten van de verzekeringsovereenkomst voldoende informatie heeft verschaft over deze kosten. Meer in het bijzonder is aan de orde dat aan Van Leeuwen geen volledig overzicht van of inzicht in de concrete en/of absolute kosten en risicopremies en de opbouw daarvan is verstrekt.

Open/ongeschreven regels De Rechtbank Rotterdam, waar de zaak aanhangig is, is van oordeel dat

het bij die gegevens weliswaar niet gaat om informatie die de verzekeringsmaatschappij op grond van de Europese derde levensrichtlijn aan de verzekeringnemer dient te verstrekken, maar dat NN, door mededeling van die gegevens achterwege te laten, heeft gehandeld in strijd met ‘open en/of ongeschreven regels’ van Nederlands recht, zoals de zorgplicht van de verzekeraar, de precontractuele goede trouw en de redelijkheid en billijkheid. De Europese derde levensrichtlijn ((Richtlijn 92/96/EEG) heeft tot doel de coördinatie van minimumvoorschriften die ervoor moeten zorgen dat de consument duidelijke en nauwkeurige informatie ontvangt over de wezenlijke kenmerken van de hem aangeboden verzekeringsproducten. De rechtbank heeft daarom de vraag voorgelegd aan het EU-Hof of de bepalingen van de levensrichtlijn zich ertegen verzetten dat een verzekeringsmaatschappij op grond van algemene beginselen van Nederlands recht, zoals de ‘open en/of ongeschreven regels’, aan de verzekeringnemer aanvullende informatie dient te ver-


1271

Nieuws

strekken naast de informatie die de richtlijn opsomt.

Uitspraak Hof In zijn arrest wijst het Hof om te beginnen op de bewoordingen van artikel 31 van de richtlijn, bijlage II bij deze laatste en de considerans van de richtlijn. Op grond daarvan moet de aanvullende informatie waarvan de lidstaten mogen verlangen dat de verzekeraar ze verstrekt, duidelijk en nauwkeurig zijn en nodig voor een goed begrip van de wezenlijke bestanddelen van de aan de verzekeringnemer aangeboden verzekeringsproducten. De verstrekking van aanvullende informatie kan dus slechts verplicht worden gesteld voor zover zij noodzakelijk is ter bereiking van het doel, de verzekeringnemer van informatie te voorzien, en voor zover de vereiste informatie voldoende duidelijk en nauwkeurig is om dat doel te bereiken en dus onder meer de verzekeraar een voldoende niveau van rechtszekerheid te waarborgen.

In dit verband beklemtoont het Hof dat de lidstaten de verzekeraar niet hoeven te verplichten, aanvullende informatie te verstrekken. Het betreft hier een mogelijkheid waar de lidstaten al dan niet gebruik van kunnen maken. Het Hof merkt daarbij echter op dat de lidstaat weliswaar de toepassingsvoorschriften betreffende de verplichting tot verstrekking van aanvullende informatie als voorzien in de nationale wetgeving vaststelt, maar dat de richtlijn die verplichting nader invult door te preciseren dat die informatie de verzekeringnemer in staat moet stellen, de wezenlijke bestanddelen van de verbintenis daadwerkelijk te begrijpen. De rechtsgrondslag van een dergelijke mededelingsplicht, meer in het bijzonder de vraag of die verplichting voortvloeit uit algemene beginselen van intern recht, zoals de ‘open en/of ongeschreven regels’, is in beginsel irrelevant. Die rechtsgrondslag moet wel overeenkomstig het beginsel van rechtszekerheid de verzekeringsmaatschappij in staat stellen met een voldoende mate van voor-

spelbaarheid vast te stellen, welke aanvullende informatie hij dient te verstrekken. Op dit punt merkt het Hof op dat de Rotterdamse rechtbank bij de beoordeling welke vereisten moeten worden gesteld met betrekking tot de voorspelbaarheid van een dergelijke mededelingsplicht, in de beschouwing kan betrekken dat het aan de verzekeraar is, de aard en de kenmerkende eigenschappen van de door hem aangeboden verzekeringsproducten te bepalen, en dat deze dan ook in beginsel zou moeten kunnen vaststellen welke kenmerkende eigenschappen van die producten rechtvaardigen dat de verzekeringnemer aanvullende informatie moet worden verstrekt. De Rotterdamse rechtbank moet nu met deze uitleg in de hand beoordelen of de Nederlandse ‘open en/of ongeschreven regels’ aan die vereisten voldoen. www.minbuza.nl/ecer/nieuws/2015

908

Geen baan vanwege niet-Nederlandse naam Het werd al langer vermoed: sollicitanten met een niet-westerse naam hebben minder kans op een uitnodiging voor een sollicitatiegesprek. Het College voor de Rechten van de Mens behandelde twee zaken waarin de sollicitanten stellen dat zij zijn afgewezen vanwege hun nietNederlandse naam. In beide zaken oordeelt het College dat de werkgever de sollicitanten discrimineerde vanwege hun afkomst.

E

en man van Irakese afkomst solliciteerde bij Bergse Bossen als afwashulp. Het hotel wees de man nog diezelfde dag af, omdat er genoeg afwassers waren. Zijn vriend met een Nederlandse naam solliciteerde een dag later op dezelfde functie en werd wel uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Als de

1272


man hierover klaagt weigert Bergse Bossen de discriminatieklacht te onderzoeken. Volgens Bergse Bossen heeft de man ‘pure pech’ gehad: een kwartier na zijn afwijzing kwam een vacature vrij doordat een oproepkracht plotseling opzei. Daardoor was er toen de vriend van de man solliciteerde wel een vacature. Maar na de zitting bij het College blijkt deze informatie onjuist. De oproepkracht had niet een kwartier na de afwijzing van de man opgezegd, maar al weken eerder. Deze gang van zaken wijst op discriminatie op grond van afkomst. Bij Yacht solliciteerde een man van Turkse afkomst als projectmanager. De volgende dag ontving hij een afwijzing. Een week later solliciteerde hij opnieuw naar dezelfde functie onder de verzonnen naam ‘Martin van Dongen’. Zijn brief en cv bleven

vrijwel hetzelfde. Yacht nodigde ‘Martin van Dongen’ wel uit voor een sollicitatiegesprek. De man klaagde hierover bij de directeur van Yacht, die direct een onderzoek instelt. Volgens Yacht ging het om een ongelukkige samenloop van omstandigheden. De business manager bekeek de eerste sollicitatie en vond het cv van de man te mager. De recruiter bekeek de tweede sollicitatie en zag wel mogelijkheden. Het College oordeelt dat Yacht met deze uitleg niet aantoont dat het bedrijf niet discrimineerde op basis van afkomst. Wel is de discriminatieklacht van de man zorgvuldig behandeld. mensenrechten.nl/berichten (resp. oordeel 2015-44 en 2015-43).

Universitair Nieuws

Wilt u dat uw (juridische) proefschrift of dat van iemand die u kent aangekondigd wordt in deze rubriek dan kunt u het proefschrift en een samenvatting sturen naar het redactiebureau; zie colofon.

aan de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit Utrecht, zijn ambt met het uitspreken van zijn oratie. De titel van zijn oratie was: Insolventierecht en het notariaat.

Promoties Oraties Prof. Javier A. Couso, per 1 september benoemd op de Prince Claus Chair of Development and Equity aan de Universiteit Utrecht, spreekt op 18 mei 2015 om 16:15 uur zijn oratie uit, getiteld: Sine qua non - On the role of judicial independence for the protection of human rights in Latin America. Couso is hoogleraar aan en directeur van het ‘Constitutional Law Program’ van de Universidad Diego Portales in Santiago (Chili). Hij zal de komende twee jaar samen met wetenschappers van de Universiteit Utrecht rechtsvergelijkend onderzoek doen. Hare Majesteit Koningin Máxima, beschermvrouwe van de Prins Claus Chair, zal de academische ceremonie bijwonen. Couso is gespecialiseerd in de rechtssociologie en de rechtsvergelijking, met name op het gebied van constitutioneel recht in Latijns Amerikaanse landen, zoals Chili, Mexico, Nicaragua en Peru. Hij doet onder meer onderzoek naar rechtelijke onafhankelijkheid en mensenrechten. Zijn onderzoek staat in hoge mate in dienst van het beter begrijpen van de vaak moeilijke transitieprocessen in Latijns Amerika. Gedurende de twee jaar van zijn aanstelling in Utrecht zal prof. Couso deel uitmaken van het strategisch onderzoeksthema Instituties. Hij krijgt onderdak in de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie, bij het Studie- en Informatiecentrum Mensenrechten (SIM). Na de oratie vindt er een receptie plaats in de Senaatszaal van het academiegebouw. Plaats: Aula in het Academiegebouw, Domplein 29 te Utrecht

Op donderdag 30 april 2015 aanvaardde prof. dr. J.W.A. Bieman, hoogleraar Burgerlijk recht, in het bijzonder Goederenrecht en Notarieel recht

Captivated by fear Radicalisering in gevangenissen staat hoog op de politieke agenda in Europa. Een toenemend aantal jonge moslims werd in de afgelopen jaren gearresteerd op verdenking van het voorbereiden van extremistisch geweld of het ronselen voor de gewapende strijd in conflictgebieden zoals Syrië en Irak. Geluiden dat diverse extremisten, waaronder de plegers van de aanval op het satirische magazine Charlie Hebdo in Parijs in januari 2015, in de gevangenis zouden zijn geradicaliseerd voeden de angst voor verspreiding van extremistisch gedachtegoed onder gedetineerden. Verschillende landen worstelen met de vraag hoe terrorismeverdachten het beste kunnen worden gehuisvest om dit te voorkomen. In Nederland worden alle van terrorisme verdachte of veroordeelde gedetineerden sinds 2006 ondergebracht in streng beveiligde ‘terroristenafdelingen’, om te voorkomen dat zij een radicaliserende invloed op reguliere gedetineerden kunnen uitoefenen. De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) boog zich in 2006 desgevraagd over de rechtmatigheid van de terroristenafdeling en voelde zich tevens genoopt zich uit te laten over de doelmatigheid van het beleid. De RSJ achtte het onwenselijk dat gedetineerden op basis van een delict op een bijzondere afdeling met verzwaarde detentieomstandigheden worden geplaatst en waarschuwde voor eventuele negatieve bijwerkingen van de maatregel, zoals intensivering van radicaal gedachtegoed. Ook deskundigen wezen erop dat het bij elkaar plaatsen van extremisten mogelijk verdere radicalisering in de hand kan werken. Het is dus de vraag wat de beleidsmakers ertoe heeft aangezet om

aparte terroristenafdelingen op te richten, ondanks dat zulk beleid negatieve of zelfs contraproductieve gevolgen met zich mee kan brengen. Is dit beleid gestoeld op evidentie en realistische aannames, of is het een grotendeels ondoordachte reactie op maatschappelijke onrust en angst voor extremisme? In dit proefschrift van Tinka M. Veldhuis wordt deze vraag beantwoord door te onderzoeken hoe de terroristenafdeling tot stand is gekomen en hoe het beleid in de praktijk functioneert. Aan de hand van Pawson en Tilley’s realistische evaluatiebenadering is geëvalueerd of dergelijk beleid wordt gesteund door bestaande wetenschappelijke kennis. Hierbij is gebruik gemaakt van verschillende kwalitatieve en kwantitatieve methoden, waaronder uitgebreide literatuurstudies, interviews met de betrokken beleidsmakers, gevangenispersoneel en (extremistische) gedetineerden, aangevuld met experimenteel onderzoek binnen gevangenissen. Over het geheel genomen kan worden gesteld dat het bij elkaar plaatsen van terrorismeverdachten een overhaaste beleidsreactie op maatschappelijke vrees voor terrorisme lijkt te zijn, die weinig steun vindt in wetenschappelijke inzichten. Er is weinig bewijs dat radicalisering onder gedetineerden in Nederland een probleem is, of dat de terroristenafdelingen bijdraagt aan de preventie hiervan. Sterker nog, de resultaten uit deze studie wijzen er op dat dergelijk beleid negatieve bijwerkingen kan genereren en uiteindelijk zelfs contraproductief kan zijn. Zo leidt de maatregel ertoe dat verdachten van een terroristisch misdrijf automatisch aan verzwaarde detentieomstandigheden worden blootgesteld, zonder dat de noodzaak hiertoe wordt onderbouwd aan de hand van een persoonlijk risicoprofiel. Ook bestaat er een aannemelijk risico op intensivering van extremistisch gedachtegoed en worden gedetineerden op de terroristenafdeling nauwelijks voorbereid op hun terugkeer in de samenleving, wat mogelijk recidive in de hand kan werken. Het is niet ondenkbaar dat de terroristenafdelingen op de langere termijn eerder radicalisering in de hand werken dan tegengaan.


1273

909

Universitair Nieuws

Tinka Veldhuis promoveerde op donderdag 26 maart 2015 aan de vakgroep Sociologie van Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Promotors waren prof. dr. S. Lindenberg, prof. E. Gordijn en prof. R. Veenstra. Tinka M. Veldhuis Captivated by fear. An evaluation of terrorism detention policy ISBN 978 90 367 7677 6 Het proefschrift is te downloaden via: http://irs.ub.rug. nl/ppn/391170198

Scripties De redactie biedt aan studenten de mogelijkheid om met een korte samenvatting van hun masterscriptie in dit tijdschrift te komen. Hiernaast wordt de gehele versie van het document op het blog van het NJB geplaatst (www. njblog.nl). De redactie wil graag een podium bieden voor de vele mooie juridische teksten en innovatieve opvattingen van studenten die tot nu toe nog te weinig onder de aandacht komen van de vele juristen die in ons land werkzaam zijn. Heb je belangstelling om te worden geselecteerd voor opname van een samenvatting van je masterscriptie in het NJB? Stuur dan je scriptie, voorzien van een samenvatting van max. 200 woorden, het eindcijfer (minimaal een acht) dat je voor de scriptie hebt ontvangen en ook je afstudeerrichting en de naam van je scriptiebegeleider, naar het redactiebureau van het NJB, postbus 30104, 2500 GC Den Haag of e-mail: [email protected].

Personalia

910

Raadsheren In de Hoge Raad der Nederlanden worden vijf nieuwe raadsheren benoemd. Mevrouw mr. A.L.J. Van Strien (1961) begint 1 juni 2015 in de Strafkamer van de Hoge Raad. Op dit moment is zij senior raadsheer in het gerechtshof in Den Haag. Tevens is zij op detacheringsbasis werkzaam als raadsadviseur bij de directie Wetgeving en Juridische Zaken van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Mevrouw mr. F.E. Faase (1958) begint 1 september 2015 in de Strafkamer van de Hoge Raad. Zij is thans senior raadsheer in het gerechtshof in Amsterdam. De heer prof. mr. M.J. Borgers (1973) begint 1 januari 2016 in de Strafkamer van de Hoge Raad. Hij is op dit moment hoogleraar straf(proces) recht aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Mevrouw mr. M.E. Van Hilten (1964) begint 1 september 2015 in de Belastingkamer van de Hoge Raad. Thans is zij advocaat-generaal bij de Hoge Raad. De heer prof. mr. C.E. du Perron (1965)

1274


begint 1 april 2016 in de Civiele Kamer van de Hoge Raad. Hij is op dit moment hoogleraar privaatrecht aan de Universiteit van Amsterdam en decaan aan de juridische faculteit.

Voor het plaatsen van berichten in deze rubriek kunt u uw tips en informatie sturen naar [email protected].

Advocatuur Jan Jakob Peelen is per 1 mei 2015 benoemd tot partner bij internationaal advocatenkantoor Norton Rose Fulbright. Peelen is advocaat en gespecialiseerd in bestuurs- en milieurecht, health & safety, vastgoedrecht en aanbestedingsrecht. Hij adviseert nationale en internationale bedrijven over de vergunningen die benodigd zijn voor grootschalige bouwprojecten, onder meer in de infrastructuur- en energiesector. Daarnaast adviseert hij bedrijven in de chemische industrie over toepasselijke milieu- en veiligheidsregelgeving. Höcker heeft per 1 mei 2015 vier advocaten benoemd tot associate partner. Het gaat om:

Marnix van den Bergh, gespecialiseerd in ondernemingsrecht, transacties en commerciële contracten. Joep Meddens, gespecialiseerd in reclamerecht en intellectuele eigendom. Cathalijne van der Plas, gespecialiseerd in corporate litigation, civil fraud & asset recovery en internationaal privaatrecht. Martyn Top, gespecialiseerd in arbeid en medezeggenschap.

Agenda

11, 19 en 26 05 2015 ProDemos colleges: De weerbaarheid van de democratie Hoe weerbaar is onze democratie? De aanslagen in Parijs, de opkomst van het gewelddadig jihadisme en de reacties op deze gebeurtenissen maken deze vraag weer heel actueel. Reden voor ProDemos om vanaf maandag 11 mei drie colleges te organiseren met als centraal thema de weerbaarheid van de democratie. Achtereenvolgens spreken Ernst Hirsch Ballin over de rechtsstaat, Beatrice de Graaf over de vrees voor terrorisme en Paul Scheffer over spanningen in de samenleving. • Maandag 11 mei: Ernst Hirsch Ballin over de rechtsstaat. De rechtsstaat beschermt en stelt grenzen. In tijden van spanning wordt de rechtsstaat uitgedaagd. Hoe is verweer mogelijk tegen mensen die vinden dat onze rechtsstaat te veel ruimte geeft aan belediging van mensen en groepen? En omgekeerd tegen mensen die begrenzing van de vrijheid van meningsuiting als een bedreiging van de rechtsstaat zien? En wat zeggen we tegen mensen die het vertrouwen in de rechtsstaat kwijt zijn omdat zij zich er niet door beschermd voelen? • Dinsdag 19 mei: Beatrice de Graaf over de vrees voor terrorisme. Veel mensen voelen zich onveilig tegenover de dreiging van terrorisme. Waardoor wordt dit gevoel veroorzaakt? Is de vrees voor aanslagen gerechtvaardigd? Hoe moet worden gereageerd? Wat zijn de risico’s van sterkere maatregelen om veiligheid te vergroten? • Dinsdag 26 mei: Paul Scheffer over spanningen in de samenleving. Wat betekent de diversiteit aan etnische groepen, culturen en religies voor de Nederlandse democratische rechtsstaat anno 2015? Kan Nederland de spanningen die zichtbaar worden aan? Waar liggen de problemen? Hoe kunnen die worden aangepakt?

12 05 2015 Seminar concernrecht in Duitsland en Nederland

20 05 2015 NJCM Seminar: human rights in the EU

Bij grensoverschrijdende concerns komen veel aspecten kijken, die ondernemers niet moeten onderschatten. Het doel van dit seminar is inzicht verschaffen in en het bewust maken van de verschillen tussen het Nederlandse en Duitse concernrecht en de voorkoming van aansprakelijkheid. Daarbij gaan de docenten op de civielrechtelijke aspecten van het Duitse en het Nederlandse concernrecht evenals op de meest in het oog springende verschillen tussen het Nederlandse en Duitse concernrecht in. Het structureren van een grensoverschrijdende groep van ondernemingen is naast de oprichting en acquisitie van dochtermaatschappijen in Nederland en Duitsland een ander onderdeel van dit seminar. Bovendien staan de bevoegdheden van de moedermaatschappij en de aansprakelijkheden van de moedermaatschappijen en bestuurders in het middelpunt. Tenslotte worden nog enkele bijzonderheden van het Nederlandse en Duitse recht toegelicht. Aan het einde hebben de deelnemers een overzicht van alle juridische aspecten, die bij Nederlands-Duitse moeder- en dochterbedrijven komen kijken. Het seminar is gericht aan Nederlandse ondernemingen met dochtermaatschappijen in Duitsland en Duitse ondernemingen met dochtermaatschappijen in Nederland. Het seminar is ook interessant voor Nederlandse en Duitse ondernemingen, die voornemens zijn in respectievelijk Duitsland of Nederland actief te worden. Daarnaast richt het seminar zich op adviseurs van dergelijke ondernemingen. Aangezien een gedeelte van het seminar in het Duits wordt gepresenteerd, is het van belang dat de deelnemers over kennis van de Duitse taal beschikken.

What does it take for NGOs to influence human rights policy and legislation within the European Union? What does it take to raise human rights issues, nationally and on European level? In many European countries democracy and the rule of law are paying the price of budget cuts and national security. Despite the warnings − from NGOs, scholars, whistle blowers, the United Nations and European watchdogs – for derogation or complete loss of certain fundamental rights and freedoms, there is little protest from the people. Do these times, of economic crises and fear of terrorism, allow for public mobilization on fundamental rights and freedoms? In April last year NJCM held a seminar on Europeanizing human rights advocacy to obtain better insight into the agenda setting and policymaking processes on EU level. This year two representatives of NJCM’s partners in the ELP, from the Human Rights Monitoring Institute (Lithuania) and Rights International Spain, will talk about the main human rights challenges in their countries and their ways to combating them. What does it take to break ground for their issues in Brussels and Strasbourg? What does it take to get the people in their countries to care and take a stand? The third introduction will be held by a human rights advisor from the Netherlands, who will elaborate on the possibilities for NGOs such as NJCM to lobby EU Fundamental Rights and Justice issues in the light of the Dutch 2016 EU Presidency. In spite of his academic background, he takes a very practical approach towards agenda-setting.

Tijd: woensdag 12 mei van 13:30 tot 17:30 uur

Inlichtingen en aanmelding: via: www.njcm.nl/site/

Plaats: Kamer van Koophandel Rotterdam, Blaak 40 te

events/show/173. Deelname is gratis.

Tijd: woensdag 20 mei van 19:00 tot 21:00 uur Plaats: het Nutshuis, Commissarissenzaal, Riviervismarkt 5 te Den Haag

Rotterdam

Tijd: maandag 11, dinsdag 19 en dinsdag 26 mei van

Inlichtingen en aanmelding: via: www.dnhk.org/semi-

20:00 tot 21:30 uur

nars/moederdochter. Aan dit seminar kunnen maximaal

Plaats: Studio Dudok, Hofweg 1 te Den Haag

20 personen deelnemen. De deelnamekosten bedragen

Inlichtingen en aanmelding: [email protected].

€ 199 (excl. BTW). Leden van de Duits-Nederlandse Han-

Deelname is gratis

delskamer krijgen 20 procent korting.

21 05 2015 NGB Sectie Omgevingsrecht en sustainability Deze NGB sectie staat in het teken van omgevingsrecht in de dagelijkse praktijk van de bedrijsjurist. Tijdens deze bijeenkomst komen onder meer de volgende onderwerpen aan de


1275

911

orde: • Strategie bepalen bij wijziging of uitbreiding bedrijf; • Tips & tricks; onder andere de Crisis- en herstelwet, het relativiteitsvereiste, overdracht van vergunningen; • Attenderingen; nieuwe weten regelgeving en jurisprudentie. Verder is er ruimte om uit te wisselen met welke omgevingsrechtelijke zaken de deelnemers in de dagelijkse praktijk te maken hebben. Tijd: donderdag 21 mei van 14:00 tot 18:00 uur Plaats: Nuon Skylounge, Amsterdamse Poort, Hoekenrode 8 te Amsterdam Inlichtingen en aanmelding: via: www.ngb.nl/index.php/ ngb2-bijeenkomsten-2/agenda-alle-data, e-mail: [email protected], tel: 070 349 04 10. Er zijn 2 PO punten te behalen.

21 05 2015 Actualiteiten college Onteigeningsrecht Het Onteigeningsrecht is continu onderhevig aan veranderingen. Voor elke bouwrechtjurist is het van belang op de hoogte te zijn van deze ontwikkelingen. Na afloop van deze bijeenkomst bent u weer goed geïnformeerd. De actualiteiten en capita selecta in het formele en het materiele Onteigeningsrecht worden behandeld, mede in het licht van de overige instrumenten van grondbeleid. Tijdens het college is er ruim gelegenheid voor discussie. Tijd: donderdag 21 mei van 13:30 tot 17:00 uur Plaats: Mövenpick Hotel Amsterdam City Centre, Piet Heinkade 11 te Amsterdam Inlichtingen en aanmelding: via: www.ibr.nl. Er zijn 3 PO punten te behalen. Van de te bespreken onderwerpen wordt ongeveer twee weken voorafgaand aan de bijeenkomst concrete informatie toegezonden per e-mail en/of per post. Kosten voor deelname bedraagt € 425 (excl. btw)

28 05 2015 Congres Alcoholslot Op initiatief van het juridisch maandblad Verkeersrecht organiseren de studieverenigingen Simon van der Aa en Frederik van der Marck samen met Alwin van Dijk, de vakgroep Strafrecht en Criminologie en de vakgroep Bestuursrecht en Bestuurskunde van de Rijksuniversiteit Groningen een congres. Tijdens dit congres staat het alcoholslot en de problematiek hieromtrent centraal. Het congres is gericht op het bieden van inzicht in alle aspecten van deze problematiek. Tijd: donderdag 28 mei van 13:00 tot 19:00 uur

1276


Plaats: locatie wordt nog bekend gemaakt

Tijd: donderdag 4 juni van 10:00 tot 16:30 uur

Inlichtingen en aanmelding: via: https://www.simonvan-

Plaats: Van der Valk hotel Breukelen, Stationsweg 91 te

deraa.nl/nieuws/congres-alcoholslot, e-mail: congresalco-

Breukelen

[email protected]. Entree bedraagt € 3 voor studenten

Inlichtingen en aanmelding: via: www.fjr.nu, e-mail:

en € 5 voor niet-studenten.

[email protected]. De bijeenkomst kan door advocaten bij de NOVA worden opgevoerd (5 PO punten). Kosten voor

04 06 2015 FJR Studiedag: Zorg over de jeugdzorg? Op 1 januari 2015 zijn de Jeugdwet en de Herziening Kinderbeschermingsmaatregelen in werking getreden. Met beide wetten is de organisatie van de jeugdhulp ingrijpend veranderd en ook het systeem van kinderbeschermingsmaatregelen is fundamenteel aangepast. Belangrijke grondbeginselen zijn dat er meer aandacht dient te zijn voor vroegsignalering en preventie, meer nadruk op wat ouders en kinderen zelf kunnen oplossen, zo nodig met ondersteuning van hun sociaal netwerk en meer nadruk op normalisering. Hoe gemeenten hun nieuwe rol gaan invullen zal in de komende periode blijken, maar ook of het lukt om de transformatie, de andere attitude van professionals en burgers, vorm te geven. Beide wetten laten ruimte op onderdelen voor gemeenten en uitvoerende organisaties om naar eigen inzicht zaken te regelen. Dat sluit aan bij de gedachte dat hulp dicht bij de burger moet worden georganiseerd, rekening houdend met de lokale mogelijkheden, maar roept tevens vragen op. Zo is er discussie over de interpretatie van de aanvaardbare termijn in de kinderbeschermingsmaatregelen, er zijn vragen over de verleningsbeslissing, over de rol van Gecertificeerde Instelling, maar ook de wijze waarop invulling wordt gegeven aan privacyaspecten is niet helder. Meer algemeen is de vraag of de beoogde veranderingen kunnen worden gerealiseerd met de beschikbare budgetten en of de wetgeving nu conform internationale bepalingen is. Tijdens deze studiedag wordt op deze aspecten ingegaan onder leiding van dagvoorzitter Wim Slot. Na vier plenaire lezingen van Marielle Bruning, Reinier Feiner, Christine Jeppesen - de Boer en Viviane Dorenberg volgen workshops, waarin dieper op de materie in wordt gegaan. De thema’s van de workshops zijn: de rol van de GI, de aanvaardbare termijn, de verleningsbeslissing en als vierde de rol van de kinderrechter.

deelname bedragen € 175 voor niet-leden. Leden van de Vereniging FJR of het NIP betalen € 125. De deelnamekosten voor studenten bedraagt € 50.

09 06 2015 Studiemiddag: ins-and-outs van het Bouwbesluit 2012 In deze bijeenkomst komen de juridische aspecten van het Bouwbesluit 2012 aan bod. Voor specialisten in de bouw is kennis en kunde omtrent het Bouwbesluit 2012 vereist, alle bouwwerken, te bouwen en bestaand, dienen op grond van de Woningwet te voldoen aan de technische voorschriften uit het Bouwbesluit 2012. In deze bijeenkomst wordt ingegaan op de systematiek van het besluit, op de verplichtingen en de jurisprudentie. Geen cursus over de technische aspecten van het Bouwbesluit 2012, maar een diepgaande uiteenzetting van de juridische aspecten. De volgende onderwerpen komen aan de orde: • Het Bouwbesluit 2012 en de Woningwet/Wabo • Systematiek en begrippenkader • Onderscheid bouwtechnische en gebruikstechnische eisen • Gevolgen wijziging bestemming van een bestaand gebouw (bijvoorbeeld in geval van transformatie) • Artikel 122 Woningwet (beletsel duurzaam bouwen). Tijd: dinsdag 9 juni van 13:30 tot 17:00 uur Plaats: Jaarbeurs Zalencentrum, Beatrixgebouw, Jaarbeursplein 6 te Utrecht Inlichtingen en Aanmelding: Voor algemene informatie en algemene voorwaarden raadpleeg het programmaboekje of zie ‘voorwaarden bijeenkomsten’ onder de tab activiteiten op de website www.ibr.nl. Kosten voor deelname bedraagt € 405 (excl. btw). Er zijn 3 PO punten te behalen.

10 06 2015 Actualiteitenlunch MerkenModellen-Auteursrecht Tijdens deze bijeenkomst bespreken Tobias Cohen Jehoram, Charles Gielen en Joris van Manen de belangrijkste uitspraken op het gebied van het merken-, modellen- en auteursrecht. Van iedere uitspraak wordt de essentie en het belang voor de praktijk besproken. Tijd: woensdag 10 juni van 12:00 tot 15:15 uur

Agenda

Plaats: De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10 te Amsterdam Inlichtingen en aanmelding: via: http://delex.nl/opleidingen. Tel: 020-345 22 12, email: [email protected]. Kosten voor deelname bedraagt € 375 per persoon, € 295 sponsors IE-Forum (kies voor sponsortarief), € 100 rechterlijke macht/wetenschappelijk personeel (full time).

01 en 02 10 2015 Congres European Association for Health Law Het vijfde congres van de European Association of health Law (EAGHL) wordt gehouden in Praag, Tsjechië. Het thema van het congres is ‘Health law and Cross Border Health Care in Europe”. Voorbeelden van onderwerpen die binnen het thema van het congres vallen zijn: patient’s right to cross border healthcare, (dis)advantages of cross border health care, equity in access (e.g. implications of concentration of high technology

health services, reimbursement questions), differences between national applications of individual rights of the patient (e.g. informational privacy, informed consent, cross border data-sharing), cross border medical research (clinical trial, data, biological material), European professional standards, patient safety, e-health; internet – sales, exchange of information between member states regarding healthcare providers, different implementations of the Directive 2011/24/EU in single Member States, the cooperation between the national contact points in cross-border care, cross-border organ transplantation, liability and cross-border care, etc. Tijdens het congress wordt een workshop gehouden over ‘Advances in genetic science and technology, human rights and European responses against the background of

the Patient Cross Border Health Care Directive’ (in samenwerking met de European Journal of Health Law). Ook zijn er thematische presentaties in het kader van EAHL interestgroups. Tijd: 1 en 2 oktober 2015 Plaats: Praag, Tsjechië Inlichtingen en aanmelding: Inzenden abstracts: tot 1 juni 2015. Poster-presentaties zijn ook welkom. Aanvang inschrijving woensdag 30 september 14.00 uur. Kosten deelname: voor leden van de EAHL, € 200 (tot eind juni, daarna € 300), voor niet-leden € 250, resp. € 350 voor studenten € 100, resp € 150. Informatie over inschrijving etc. is te vinden op de website: www.c-in.eu. Voor vragen: E-mail: [email protected]. Voor belangrijke informatie (data aanleveren abstract, inschrijving, kosten etc) zie de website: www.eahl2015prague.eu

Agenda kort

11, 19 en 26 05 2015 ProDemos colleges: De weerbaarheid van de democratie

18 t/m 22 05 2015 Jaarvergadering Henri Capitant NJB 2015/402, afl. 7, p. 485

NJB 2015/911, afl. 18. p. 1275

16 01 t/m 19 06 2015 Fraude, Compliance & Onderneming bijeenkomsten

NJB 2015/857, afl. 17, p. 1206

19 05 2015 NGB Extra: de grenzen van (vergelijkende) reclame NJB 2015/857, afl. 17, p. 1206

NJB 2014/2205, afl. 42, p. 3044

02 02 t/m 18 06 2015 Duurzaamheidsdenken in het Recht

NJB 2015/452, afl. 8. p. 548

NJB 2015/857, afl. 17, p. 1206

22 05 2015 De praktijk van de pre-pack NJB 2015/729, afl. 8. p. 934

20 05 2015 NJCM Seminar: human rights in the EU NJB 2015/911, afl. 18. p. 1275

NJB 2015/729, afl. 14, p. 934

11 05 2015 BeroepsOriëntatieDag voor Criminologie 2015

21 05 2015 NGB Sectie Omgevingsrecht en sustainability NJB 2015/911, afl. 18. p. 1275

20 05 2015 Zorg geven en vrijheid nemen

NJB 2015/144, afl. 2, p. 165

27 04 tot 05 06 2015 MOOC: Rethinking International Tax Law

21 05 2015 VMR verdiepingsbijeenkomst instructieregels

21 05 2015 Schaduwreportage VN-vrouwenverdrag: inbreng VVR NJB 2015/811, afl. 16, p. 1137

27 05 2015 CIROC Seminar: Mensensmokkel vanuit conflictgebieden NJB 2015/811, afl. 16, p. 1137

28 05 2015 Symposium ‘Komt een GOMA bij de dokter’ NJB 2015/811, afl. 16, p. 1138

12 05 2015 Seminar concernrecht in Duitsland en Nederland NJB 2015/911, afl. 18. p. 1275

Een uitgebreide versie van deze agenda is te raadplegen op www.njb.nl.


1277

BIGGER AMBITION “To be the leading global business law firm.” Dat is onze ambitie. In kor te tijd zijn wij door ambitie en ondernemerschap gegroeid tot één van de grootste kantoren wereldwijd.

Ben je t oe aan je ‘next st ep’ als advocaat ?

VE

TI

EC

G FAIR GROWIN

FO CU SED

OP EN QUALITY

TY

GLOB AL

QUALI

ST RE T C HING ST E R TCHIN G

FOCUSED

FAIR GROW ING

S T R E T C H I N G GROWING S TRETCHING GROWING

GROWING

S T R E T C H I N G REWARDING

CHALLENGING

SED FOCU E R ES TI

NT

T ER ES TI

N

PROFESSIONAL

GLOBAL

STRETCHING

REWARDING

FOCUSED

GLOB AL GL OB AL

AL GL OB GLOB AL

STRETCHING

REWARDING

TIVE

SED FOCU

AL N IO SS FE O PR

AL N

EFFEC

L A N IO SS FE O

AL N IO SS

FE

O IO SS

FE

O

FAIR

STRETCHING FAIR

UNIQUE UNIQUE

S T R E T C H I N G E F F E C T I V E

E N E R G E T I C FA I R ES

SIO

NA

L

PR

OF PR

L NA SIO ES OF

PR

PR

L NA SIO ES OF PR

L NA

STR

ETCH

IO SS FE O R P GROWING OPEN

AL

SIO

AL

N

ES

N

ING

ED

GROWING FAIR

O PE

IO

FA I R

TIN G

CO MM ITT

I NT ER ES TI N G

LI TY

SS

OF

EQUAL

GLO B AL GLO B AL GLO B AL

INTE RES

QUA

FE

G

PR

QUALITY

O

PR

QUA LI T Y

PR

N

OPPORTUNITY

QUALITY

N

G

QUALITY

V

N

QUALITY

DI

I

QUALITY

CUSED G FO SE G I NE R S E D I V E R

H

R G ET I C

EN

C

OP

T

COMMITTED

EN E

EN

E

IR

RE S

NG TI

R

FA

A

IN TE

LL

IR

FOCUSED

T

GLOB AL GLOB AL GLOB AL GLOB AL GLOB AL GLOB AL GLOB AL GLOB AL GLOB AL GLOB AL

GLOB AL

S

CHALLENGING

FA

FAIR FAIR FAIR FAIR FAIR FAIR FAIR

CH

REWARDING S T R E T C H I N G

GROWING

GROWING

GROWING

I

ALLENGING

T

FFE

E

W

PROFESSIONAL

CH

C

O

L

S TR E

E VIT

R

A

G

B

FAIR

L

PROFESSIONAL PROFESSIONAL PROFESSIONAL PROFESSIONAL PROFESSIONAL PROFESSIONAL PROFESSIONAL

NG

G ROW I N G

A

PROFESSIONAL

BIG

FLEXIBILITY

B

G

O

TALENT B I G OPPORTUNITY PROFESSIONAL

FLEXIBILITY

O

OPEN

D

N

L

E

I

G

S

G S TR E T N

OPEN

OPEN I NG F

L

FLEXIBILITY

L

U

W

G

A

B

INTERESTING UNIQUE

A

O

B

L

CH

C

R

O

O

L

G

L

O

L

G

F

A

PROFESSIONAL

L

B

EF F

FAIR

U N I QU E

L

A

L

TIVE

A

B

L

A

EFFEC

L

G G

B

O

O

A

B

IN G F CH

O

B

O

L

L

QUALITY

L

O

L

G G

INTERESTING UNIQUE

ENERGETIC

G

L

A

B

O

L

G

L

A

B

O

L

G G

US ED I OC

I R

G L O B A L

C USE D I

I R

F A F A

O

UNIQUE UNIQUE

www.biggerambition.nl

AMBITIOUS FOCUSED

BIG OPPORTUNITIES FOR BIG TALENTS

INTERNATIONALE ORGANISATIES EN FUNDAMENTELE ARBEIDSRECHTEN

Recommend Documents