Energietransitie: regie van overheid is de crux

Verslag studiereis Denemarken Datum:

30 maart 2013

Energietransitie: regie van overheid is de crux Van 25 tot en met 27 maart 2013 maakte een netwerkgroep uit de provincie Gelderland een studiereis naar Denemarken over energietransitie. Melvin Könings van Lysias Advies reisde mee en maakte dit beknopte verslag. Niet als volledig overzicht van alle onderwerpen en activiteiten die werden aangestipt, maar als een impressie en inkijk in zijn eye-openers van deze reis. De groep van 28 personen bestond voor ongeveer de helft uit ambtenaren (project- en programmaleiders en management), een kwart senior adviseurs uit de energiewereld en een kwart bedrijfsleven. Een mooi gemixte groep om uit oogpunt van beleid, technische haalbaarheid en economie het onderwerp energietransitie in Gelderland van buiten naar binnen te bekijken. Nederland, dus ook de provincie Gelderland, heeft een doelstelling het gebruik van duurzame energie van 4% naar 16% op te schroeven in 2020. Dat is een verviervoudiging in 7 jaar tijd, een schaalsprong van ongekend formaat. De studiereis heeft in ieder geval één inzicht op geleverd: dit soort ambities kan je alleen realiseren als de overheid zeer nadrukkelijk een lange termijn visie vastlegt en ook daadwerkelijk uitvoert en financiert in de praktijk bij inwoners en bedrijfsleven. Kost dat dan ons financieel de kop? Nee, de Deense praktijk laat zien dat een duurzame economie betaalbaar en robuust kan worden opgezet. Het gaat echter niet vanzelf en vergt actief en consistent leiderschap. Hebben we echt nieuwe technologie gezien in Denemarken? Nee, de toegepaste technieken zijn voor handen en beschikbaar. De schaalgrootte is echter indrukwekkend. De Deense overheid voert een cruciale regie om samen met het bedrijfsleven en inwoners beleid om te zetten naar actie. Te veel korte termijn belangen in Nederland zorgen er voor dat bedrijven en inwoners geen grote omschakeling maken. Er zit maar één ding op: de Nederlandse overheid moet de lange termijn belangen inzichtelijk maken en doorvertalen naar concrete actie. En juist in de financiering zit de sleutelrol. Het is onvermijdelijk dat de overheid zelf in lange termijn investeringen moet stappen. Gelukkig hebben provincies vrij ruime financiële reserves om dat juist nu slim en revolverend te doen. Niet in de vorm van subsidies! Wel slim en consistent maatschappelijk investeren en stapsgewijs beleidsdoelen en financieel rendement behalen. Energietransitie beleid in Nederland wordt al jaren gekenmerkt door veel praten en onderzoeken, veel ambities op papier formuleren en bar weinig praktisch resultaat. De huidige 4% prestatie is in internationaal perspectief ver onder de maat. Als we echt onze fossiele economie willen transformeren naar een duurzame en robuuste samenleving zullen we in Nederland voor een echte mindshift moeten gaan. Minder focus op innovatie en gepraat, meer focus op overheidsinitiatief, publieke financiering en het hard(er) afdwingen van beleid. Dat is niet makkelijk en vergt een stevige samenwerking tussen rijk (planning en een consistent wettelijk kader en fiscaal beleid) en decentrale overheden (daadwerkelijke uitvoering en cofinanciering), inwoners (draagvlak en meefinancieren) en bedrijfsleven. Denemarken bewijst ons dat het kan. Resultaat door verbinding!

Meer informatie: Melvin Könings, Lysias Advies BV Postbus 2037, 3800 CA Amersfoort Telefoon: 033 - 464 7070 GSM: 06 - 4262 7976 Web: www.lysiasgroup.com Email: [email protected]

1

Introductie Denemarken is al decennia energiebewust door een gebrek aan eigen (fossiele) grondstoffen, ze hebben geen gasbel zoals Nederland. De urgentie voor energiezekerheid heeft ertoe bijgedragen dat Denemarken inmiddels voorop loopt in het overstappen op duurzame alternatieven. Begin jaren '90 begon Denemarken met actief stimuleringsbeleid voor duurzame energie en energieonafhankelijkheid. Er kwam een stevige energiebelasting op fossiele brandstoffen en elektriciteit, vanaf 1992 vervangen door een combinatie van die energiebelasting met CO2-belasting, met een uitzondering voor hernieuwbare energie, en de invoering van subsidie op de productie van milieuvriendelijke elektriciteit. Daarmee wordt een drastische CO2 emissiedaling bereikt (zwarte lijn): 700

450

Heat supply of the building stock Modest development

400

600

Historical

350

500 Floor area in million m2

300

400

250

Individuel solar heating 300

200

Individuel heat pump Individuel biomass Individuel electric heating

200

150

Individuel gas boilers Individuel oil boilers

100

Small scale district heating 100

District heating

50

CO2-emission total 0

Curve: CO2-emission kg. per MWh heating at end-user

Projection

0

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

Deze ontwikkeling gaat niet vanzelf, daar is een consistente visie en aanpak van de overheid voor nodig. En een sterke focus en uitvoeringstrategie op draagvlak, financiering en gebruiksgemak voor inwoners en bedrijfsleven.

Dag 1, ochtend: Advies- en ingenieursbureau Rambøll Direct na de landing op Kopenhagen Airport bezochten we Rambøll, een grote speler in de advieswereld rond energieprojecten. Dit bedrijf heeft wereldwijd meer dan 10.000 experts in dienst en verzorgt het totale spectrum van wetenschappelijk onderzoek tot concrete projectontwikkeling van energieprojecten. In Nederland is Rambøll overigens weinig actief, in Denemarken en veel andere landen is het bedrijf marktleider. We kregen een uitvoerige toelichting van Anders Dyrelund, hij is de Senior Market Manager Energy (tel. +45 51618766). Dyrelund is een echte techneut die in hoge snelheid binnen 1,5 uur wist te presteren meer dan 150 ingewikkelde technische sheets te (willen) behandelen. Rambøll is betrokken geweest bij ongeveer alle grote energie investeringen tot nu toe in Denemarken. Soms in commerciële opdracht, maar ook in opdracht van overheden of inwonerscollectieven. Rambøll is dan ook intensief betrokken bij de grootschalige omslag naar duurzame stadsverwarming in Denemarken. Een cruciaal punt daarin is het matchen van vraag en aanbod van energie. In de nacht kan het hard waaien op zee, maar is de stroomvraag zeer laag. In de ochtend wil heel Kopenhagen douchen en is er een enorme piekvraag naar warmte. Anders Dyrelund liet inspirerende voorbeelden zien hoe je dit technisch winstgevend op kan lossen. Zo zijn er enorme heat accumulators in Denemarken, waarin warmte kan worden opgeslagen (en op meest gunstige moment kan worden geproduceerd). Deze enorme warmteopslagtanks functioneren in het energiesysteem dus als een soort batterij, waarmee duurzame wispelturige opwekking goed gecombineerd kan worden met sterk fluctuerende vraag. 2

Deze techniek wordt inmiddels grootschalig toegepast in Denemarken en vormt een cruciale schakel in het lokale duurzame energiesysteem. De projectstudie hiernaast geeft een impressie van de grootschalige omvang van dit soort projecten. De grote WKK installaties (gevoed met duurzame brandstof, zoals resthout) kunnen hiermee veel goedkoper produceren. Op dit moment moeten Deense energiebedrijven windenergie uit de nacht bijvoorbeeld tegen betaling wegzetten in Duitsland (geen opbrengst maar kosten!). Dit vergt wel grote investeringen met een duidelijke lange termijn strategie en een groot vertrouwen in de overheid. Deze voorwaarden zijn in Denemarken aanwezig. Rambøll is vlak na WO-II opgericht en georganiseerd als stichting: alle winst van het bedrijf gaat terug in onderzoek en personeelsbeleid. Het nieuwe hoofdkantoor in Kopenhagen, waar ongeveer 1.800 mensen werken, heeft een schitterende inrichting en ruimtelijk gevoel, met veel transparantie, groen en een uitstekend restaurant (zonder kassa). De samenhang en onderlinge samenwerking in het bedrijf is groot, maatschappelijk belang en kennisvermeerdering staan voorop. Geld of winst lijkt een minder primaire drijfveer te zijn dan in Nederland. Inspirerend!

Dag 1, middag: bezoek aan gemeente Kopenhagen In de middag brachten we een bezoek aan de gemeente Kopenhagen. We werden ontvangen door Jørgen Abildgaard, hij is de Executive Climate Director (tel. +45 60209420). We waren binnen één week tijd al de derde Nederlandse delegatie op bezoek bij de gemeente, de week er voor was ook Wilma Mansveld, de Nederlandse staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu op bezoek bij Abildgaard. Er wordt dus intensief vanuit Nederland gekeken naar Denemarken en Deense oplossingen! En de gemeente Kopenhagen deelt graag kennis, het klimaatprobleem is een wereldwijde zaak en moet ook wereldwijd samen worden opgelost.

Nederland en Denemarken werken samen ambitieuze EU klimaatdoelen Nieuwsbericht Ministerie I&M | 18 maart 2013

aan

Nederland en Denemarken zoeken aansluiting bij elkaar om in Brussel een nieuw ambitieus Europees doel voor het terugdringen van CO2 uitstoot vast te leggen. Om die reden brengt staatssecretaris Mansveld (Infrastructuur en Milieu) op maandag 18 en dinsdag 19 maart een werkbezoek aan Kopenhagen. ‘’Ik wil zowel op mondiaal als op Europees niveau sámen met landen zoals Denemarken stappen zetten naar een duurzame toekomst. Want alleen ga je sneller, maar samen kom je verder. Ook bij de onderhandelingen over nieuwe Europese klimaatambities voor 2030. Dat is mijn boodschap in Nederland, in Denemarken en straks in Brussel’’, aldus Mansveld.

Denemarken is sterk geürbaniseerd. Kopenhagen dekt nu 20% van totale warmtevraag. In 2025 wil Kopenhagen volledig CO2 neutraal zijn. Inmiddels is de CO2 uitstoot ten opzichte van 2005 al met 20 % teruggebracht. Duurzaamheid is voor Kopenhagen geen keuze, het is een onafwendbare strategie met een sterke focus op steden. De gemeente investeert veel in draagvlak bij inwoners en 3

bedrijfsleven. Samenwerking staat centraal. De energiesector is vooral publiek georganiseerd, dat helpt natuurlijk ook. De netwerken zijn allemaal in eigendom van de overheid. En overheden hebben op nationaal en decentraal niveau professioneel management op energiedossiers zitten. Publieke professionals die de techniek en de markt kennen en dit voor de lange termijn organiseren en financieren. Dit is een belangrijk verschil met Nederland, waar midden jaren '90 een expliciete keuze is gemaakt voor marktwerking, dat inmiddels voor een internationale uitverkoop van energiebedrijven heeft geleid en een wat ruime afstand tussen markt en overheid. De gemeente Kopenhagen neemt doelbewust de regie in het energiedossier, met nadrukkelijk uitvraag van onderop (cocreatie) en samenwerking met inwoners en bedrijfsleven. Vervolgens grijpt de gemeente (samen met de Deense rijksoverheid) ook hard in: gebouwen moeten verplicht op stadsverwarming worden aangesloten, de techniek is alleen rendabel als iedereen meedoet. Kopenhagen richt zich trouwens niet alleen op stadsverwarming, ook koelen van gebouwen is belangrijk.

Dag 1, middag: bezoek aan offshore wind park Aan het eind van de middag maakte de groep een boottocht naar de Middelgrunden Offshore Wind Farm, op volle zee nabij Kopenhagen. We hadden experts van de Danish Wind Industry Association mee aan boord. Dit offshore windpark heeft een capaciteit van 40 MW and bestaat uit 20 Bonus turbines met elk 2 MW vermogen. In 1996 werd het initiatief genomen, in 2000 werd het aangelegd. De aandelen zijn verdeeld over 50% van het gemeentelijk energiebedrijf en 10.000 kleine aandeelhouders (ook 50%). Het park voorziet voor ongeveer 4% van de energiebehoefte van Kopenhagen. Ruimtelijk visueel gezien is het park nauw verbonden met de havenactiviteiten rondom Kopenhagen, er zijn vrijwel geen klachten rondom horizonvervuiling of andere anti-wind argumenten.

Dag 2, ochtend: District Cooling Plant en ondergrondse energie tunnel De tweede dag startte met een gecombineerd bezoek aan de ondergrondse energietunnel van Kopenhagen en een gloednieuwe District Cooling Plant. We werden rondgeleid door ingenieur Thomas Grinde, Engineer (tel. +45 27952881). Allereerst de energietunnel: Kopenhagen heeft enkele grote afvalverbranding en WKK installaties aan zee staan, de grote warmtevraag zit enkele kilometers verderop in de stad. Om energieverlies in het transport te minimaliseren heeft de gemeente een enorme tunnel aangelegd tussen haven en binnenstad, om daarin warmte en stoom buizen de ruimte te geven. De tunnel is 4 kilometer lang en 4 meter in doorsnede. Dit enorme project met een investering van meer dan € 100 miljoen leidt tot een gigantische kostenbesparing in het gehele stadsverwarmingssysteem.

4

Ook namen we een kijkje in de nieuwe District Cooling Plant, waar met warmtewisselaars en koud zeewater juist ook koeling wordt geproduceerd. Dit is minder relevant voor woningen, wel buitengewoon geschikt voor grote gebouwen, zoals ziekenhuizen, banken, winkelcentra, het stadhuis, maar bijvoorbeeld ook ICT centra. Als de centrale koeling van dit soort panden duurzaam kan, scheelt dat heel veel CO2 uitstoot. Het Kongens Nytorv district cooling project zorgt voor een 65% reductie van CO2 emissie voor dit soort panden en heeft een capaciteit van 15 MW. De faciliteit is gebouwd op groei, bedoeling is het koelingnetwerk stapsgewijs uit te bouwen. Opvallend was het enthousiasme van de uitvoerend projectleider en beheerder van de DCP installatie. Hij had het nadrukkelijk over "mijn" installatie en al "zijn" CO2 winst en leveringszekerheid voor de klanten. Zelfstandigheid en onderling vertrouwen is hoog in een klimaat van consistent beleid en langjarige investeringen.

Dag 2, ochtend: nutsbedrijf Frederiksberg Forsyning Vervolgens brachten we een bezoek aan Frederiksberg Forsyning A/S. Dit is het nutsbedrijf dat in eigendom is van de gemeente Frederiksberg. Deze gemeente ligt aan het stadscentrum van Kopenhagen en heeft 93,000 inwoners. Frederiksberg Forsyning levert warmte, water, gas en verzorgt afvalwater. De stadsverwarmingspoot heeft een distributienetwerk van 87 km hoofdleiding, 63 km vertakkingen en 3.750 aansluitpunten, voornamelijk in appartementsgebouwen. We kregen een uitvoerige introductie en rondleiding van energieveteraan Egon Erlandsen. Hij is de technical manager van het bedrijf (tel. +45 40917295) en daar al meer dan 40 jaar werkzaam. Erlandsen plaatste het energiebeleid ook in historisch perspectief, met een aardige inkijk in (ook) het zwalkende beleid uit het verleden van de Deense overheid. Zo was zijn bedrijf ook enkele jaren in handen van de nationale Deense publieke energiereus DONG, maar een aantal jaar geleden werd strategisch gekozen dat de decentrale opwekking en distributie toch vooral in decentrale publieke handen moest zijn. In Frederiksberg wonen inwoners voor 94% in een appartement en daarvan is meer dan de helft een eenpersoonshuishouden! Dat zijn dus voornamelijk heel veel kleine appartementen. Hier was meestal uit het verleden al centrale verwarming in het gehele gebouw aanwezig, meestal met olie gestookt. Omschakeling naar stadsverwarming is dan een betaalbare route. De 6% eengezinswoningen en vrijstaande huizen zijn over het algemeen minder vaak aangesloten, dit is vaak een kostbare aangelegenheid. Op dit moment zijn 97% van alle huishoudens in Frederiksberg aangesloten op de stadsverwarming. Buiten troffen we een (symbolische?) afvalbak aan met grote stapels gasmeters, mechanica uit een vervlogen tijdperk voor Denemarken:

5

Dag 2, lunch: Michael Kristensen, uit Samsø Op dag 2 kregen we na een eenvoudige lunch een "infectueus inspirerende" presentatie van energieadviseur Michael Kristensen over het energie eiland Samsø (spreek uit: SOM-suh). Dit is een klein eiland met ongeveer 4.000 inwoners, middenin de wateren van de Deense binnenzee Kattegat. Het eiland is CO2 neutraal (ze produceren meer duurzame energie dan ze in totaal aan energie verbruiken) en daarmee bij uitstek het duurzame visitekaartje van Denemarken. De nieuwe missie van het eiland is volledig Fossilifri worden: losgekoppeld van fossiele brandstoffen. Dit betekent dat alle kolen, olie en gas in 2030 moeten zijn vervangen door alternatieven: om dat te halen moeten de huidige windmolens nog een stuk efficiënter worden en moet al in 2020 50% van de auto's op het eiland elektrisch rijden. Michael Kristensen had een aanstekelijk verhaal over de successen, de verdere kansen en de visie. Maar tegelijkertijd was hij ook eerlijk over geschiedenis, weerstand bij de bevolking en de complexiteit van de operatie. Opmerkelijk was de aanleiding voor de duurzame versnelling van Samsø. Midden jaren '90 ging het lokale slachthuis dicht en stonden 100 inwoners ineens zonder baan. Dit veroorzaakte een maatschappelijke schokgolf en men realiseerde zich op het eiland dat een nieuwe impuls noodzakelijk was (met bedreiging dat de samenleving op het eiland ineen zou storten). Een aantal eilandbewoners nam het voortouw in duurzame energie en kregen steeds meer bijval en ondersteuning. Kenmerkend daarbij was de benadering van onderop. Centraal thema in de hele ontwikkeling is uitsluiten van NIMBY (not in my backyard), en stimuleren van OIIOI (only if I own it). Als inwoners anderen geld zien verdienen zijn er 100 redenen om geen windmolens te wensen, als ze er zelf medeeigenaar van zijn, staan ze glimlachend en trots naar "hun" molen te kijken. In Samsø hebben inwoners gemiddeld ruwweg € 15.000 per persoon geïnvesteerd. Inmiddels zijn zo'n 140 mensen werkzaam in de energiesector, meer banen dus dan het banenverlies van de sluiting van het slachthuis. Oftewel: "Never waste a good crisis". Niet onbelangrijk in de ontwikkeling was de kapitaalkracht van een klein aantal bemiddelde aardappelboeren op het eiland. Inwoners besparen nu meer dan 2 ton CO2 per jaar per persoon, een reductie van 140%. Er is weliswaar sprake geweest van enige subsidies, maar op dit moment draait het eiland op een economisch verdienmodel. Voor meer informatie, kijk het volgende inspirerende filmpje: http://youtu.be/SIRRIGIsJdk

Dag 2, middag: Waste-to-Energy (WtE) Amagerforbrænding De middag van dag 2 stond in het teken van een bezoek aan de afvalverbrandingsinstallatie Amagerforbrænding in Kopenhagen. Hier komt binnenkort een geheel nieuwe installatie: een investering van meer dan € 500 miljoen. De nieuwe fabriek wordt op dit ogenblik gebouwd naast de bestaande fabriek, om deze uiteindelijk ook geheel te vervangen. Het ontwerp van de nieuwe fabriek is magisch: het bevat een enorme skipiste vanaf de top en de bedoeling is vanuit de schoorsteen de waterdamp met een puls de lucht in te brengen (als een rookring), als een soort rooksignaal voor iedere ton CO2 bespaard. Hier een inspirerend filmpje over deze vortex: http://youtu.be/_GL3xAaIcvI

6

De bestaande installatie is een wat verouderde fabriek, waar huisvuil en bedrijfsafval in een volcontinu proces wordt verbrand. Met de warmte uit de over wordt elektriciteit geproduceerd en stoom en warmte voor het stadsverwarmingssysteem, waarmee ongeveer 100.000 huishoudens warmte ontvangen. Het Amager Ressource Center (ARC) is in eigendom van 5 gemeenten uit Kopenhagen. We hebben ook uitvoerig gekeken bij de vliegas installatie, waarmee de emissies sterk gereduceerd worden.

Dag 3, ochtend: Better Place Denmark In de ochtend van dag 3 brachten we een bezoek aan "Better Place Denmark". Hun product is de volledig elektrische Renault Fluence, die maximaal 120 km kan rijden (met een grote loodzware accu). De oplaadtijd van deze accu is ongeveer 8 uur. Om de actieradius toch te vergroten zet Better Place de techniek van accuvervanging in. In zo'n 18 switch stations in Denemarken kan je in 5 minuten volautomatisch van accu wisselen en op die manier langere ritten rijden. Er rijden op dit moment enkele tientallen Fluences rond. Doelgroep was ook eerst inwoners, nu richt zich men volledig op bedrijven. Dit was demonstratie project van inmiddels wat verouderde technologie. De demo ruimte was wel hypermodern met stoere uitklapbare bioscoop, grote touchscreens en veel jong hip personeel. Deze techniek daarentegen is al verouderd en inmiddels stevig ingehaald door nieuwe ontwikkelingen (zoals de plug in hybride). We hebben een proefrit gemaakt met het systeem, de Renault rijden op zich prima. Op Schiphol loopt een proef met dit systeem voor een negental taxi's. Dit is kort samengevat geen systeem voor grootschalige toepassing, wel interessant voor specifieke fleetowners.

Dag 3, middag: Grontmij in Malmö De middag van dag 3 bracht ons tenslotte in buurland Zweden, in Malmö. De eyecatcher aan de horizon van deze havenstad is de Turning Torso, een soort gedraaide wolkenkrabber van 190 meter hoogte uit 2005. Dit is de hoogste wolkenkrabber in heel Scandinavië. Het is vooral een woontoren, op de benedenverdieping zitten enkele bedrijven en op de hoogste verdieping vergaderzalen. Grontmij zit zelf niet in deze toren, maar houdt daar wel zo nu en dan meetings, het uitzicht is geweldig. Grontmij is van oorsprong een Nederlands bedrijf, actief in de markten water, energie, infrastructuur en duurzame planning en ontwerp. Met bijna 300 kantoren verspreid in Noordwest-Europa en 50 elders in de wereld biedt Grontmij werk aan bijna 10.000 professionals over de hele wereld. De business line Water & Energy is de afgelopen jaren sterk gegroeid door acquisitie van buitenlandse bureaus, met name ook in Scandinavië. Jeroen van der Neut is sinds kort Managing Director Sweden voor Grontmij (+46 10 480 00 00) en gaf een korte aftrap voor de inspirerende bijeenkomst. We kregen de hele middag uitleg van verschillende projectleiders van Grontmij over techniek en economie van biomassa centrales, duurzame warmte kracht koppeling en netwerken in Zweden. Aan 7

de orde kwamen projecten die recent zijn afgerond of in ontwikkeling zijn. Vlotte interactieve presentaties over stevige investeringen in stedelijk gebied en in het buitengebied. Boeiende ontwikkelingen, waarbij naast de technologische en economische uitdagingen ook aspecten van geopolitiek (leveringszekerheid), lokaal draagvlak en publiek eigendom van groot belang zijn. Herman Postma, directeur Energie van Grontmij Nederland, maakte ook deel uit van de (Nederlandse) delegatie.

Samengevat Het programma energietransitie van de provincie Gelderland verzorgde deze leerzame studiereis naar Denemarken. De reis was bedoeld voor medewerkers en relaties van de provincie die de slagkracht hebben om bij te dragen aan innovatie en de totstandkoming van een duurzame energievoorziening in Gelderland. We bezochten grootschalige en inspirerende projecten, zoals het warmtenetwerk in en rondom Kopenhagen, lokale energiecoöperaties, duurzame afvalverbranding en duurzame koeling. We leerden van de Denen hoe zij lokaal draagvlak hebben gecreëerd: geen NIMBY (Not In My Backyard), maar OIIOI (Only If I Own It)! In Nederland moeten we ons juridisch, economisch en bestuurlijk systeem waarin NIMBY welhaast wordt gecultiveerd slim gaan ombuigen. Effect van ons huidig klimaatbeleid is eigenlijk het beste samen te vatten als YOLO (You Only Live Once). Niet onbelangrijk daarin zijn de aardgasbelangen (zowel opbrengst als gevestigde technologie). De overheid dient zich sturend op te stellen in de energietransitie, omdat er voor onze maatschappij lange termijn beslissingen aan de orde zijn. Energietransitie biedt uitstekende kansen en rendement. Lef, visie en daadkracht zijn de noodzakelijke ingrediënten voor een duurzame samenleving.

Melvin Könings Lysias Advies BV

Over Melvin Könings Als geassocieerd senior adviseur richt Melvin zich op vraagstukken rond markt en overheid. Hij is bestuurskundige van oorsprong en heeft een ruime nationale en internationale praktijkervaring in de overheid. Zo werkte hij bij het Ministerie van Economische Zaken en bij de Europese Commissie in Brussel. Van 2006 tot 2009 was hij wethouder in de gemeente Geldermalsen en lid van het Dagelijks Bestuur van Regio Rivierenland. Melvin is staatssteunspecialist en heeft als trainer en adviseur honderden workshops over staatssteun verzorgd en individuele steunzaken geanalyseerd en begeleid. Vanuit zijn actieve staatssteunpraktijk kent hij veel actuele Nederlandse beleidsinstrumenten en grote projecten tot in detail. Niet alleen vanuit juridisch perspectief, maar ook vanuit economisch en politiek-bestuurlijk perspectief.

Lysias: professionals met passie De adviseurs en interimmanagers van Lysias hebben een passie voor het openbaar bestuur en werken met hart en ziel aan maatschappelijke vraagstukken. Wij helpen onze opdrachtgevers hun ambities waar te maken door hun vraagstukken te doorgronden en waar mogelijk te vereenvoudigen. We zoeken perspectief en creëren oplossingen door partijen met elkaar te verbinden en in beweging te brengen. Onze kracht is het werkend krijgen van beleid, beter doen functioneren van organisaties en versnellen van processen. We werken intensief samen met onze opdrachtgevers en zijn pas tevreden als zij verder kunnen met het resultaat. Zie voor meer informatie: www.lysiasgroup.com 8