actueel
jeroen de haas
‘Energiemarkt moet op de schop’ De liberalisering van de Europese energiemarkt heeft niet goed uitgewerkt voor Nederland, zegt Jeroen de Haas, bestuursvoorzitter van Eneco. Zitten we straks zonder stroom? ‘Het licht gaat nog niet uit, maar het is hoog tijd voor een ander marktmodel, waarbij sterke bedrijven met de overheid afspraken maken over een duurzame, zekere en betaalbare energievoorziening.’ Tekst: Paul Scheer | Foto’s: Jeroen Poortvliet
Het is onrustig in de Nederlandse energie sector. De opkomst van Amerikaans scha liegas heeft ervoor gezorgd dat kolen goed koop en Nederlands gas duur is, met als gevolg dat Nederlandse gascentrales stil staan. Daar komt bij dat overtollige duur zame energie uit Duitsland goedkoop (want gesubsidieerd) op het Nederlandse net wordt gezet. En dat zet de Nederlandse energiebe drijven nog meer onder druk. ‘Een revolutio naire druk’, aldus Jeroen de Haas, bestuurs voorzitter van Eneco, een van de twee ‘oude’ energiebedrijven die nog in Nederlandse handen zijn. 18
FORUM 21.11.13
Meneer De Haas, waar hebben we de huidige problemen aan te danken? ‘Daarvoor moeten we teruggaan naar het Euro pese besluit om de energiemarkt te liberalise ren. De aanname was eind jaren negentig dat de energie-infrastructuur stabiel was; we had den het voor elkaar. Marktwerking werd inge zet om de sector efficiënter te maken. Die aan name slaat vandaag de dag helemaal nergens meer op. Er doen zich veranderingen voor die we destijds niet – in die mate – hebben voor zien. Het Nederlandse gas raakt langzaam op. We worden voor de levering van gas via pijp leidingen afhankelijk van enkele landen,
19
FORUM 00.00.13
actueel
‘de aanname dat marktwerking de sector efficiënter maakt, slaat helemaal nergens meer op’
waarbij Rusland volstrekt dominant is. Daarnaast zie je een enorme stimulering van duurzame energie op gang komen, niet alleen in Duitsland. De impact daarvan wordt versterkt door groeiende netwerkverbindingen tussen landen. Tegelijkertijd zie je de trend dat mensen zelf, decentraal, energie op gaan wekken.’ Wat betekent dit voor Eneco? ‘Wij hebben in 2007 ingezet op duurzame energie, met gas als transitie-energiebron om de onvoorspelbaarheid van wind- en zonneenergie op te vangen. Van de verduurzaming die nu plaatsvindt, hebben wij natuurlijk plezier. Daarnaast bereiden we ons voor op de toekomst van decentraal opwekken volgens het principe dds: duurzaam, decentraal en samen. We passen het netwerk aan en treden op als leverancier, installateur en adviseur.’ ‘Van de problematiek op de gasmarkt hebben we last. Onze moderne Enecogen-centrale in Rotterdam draait weinig. Dat is het geval met veel gascentrales in Europa, terwijl de kolencentrales draaien. Die produceren meer CO2uitstoot, maar dat is met de huidige CO2-prijs geen bezwaar. We hadden verwacht dat de 20
overheden in Europa die prijs stabiel zouden houden op minstens 25 euro per ton. De huidige prijs schommelt rond de 5 euro.’
gen, maar als er straks meer windparken op zee zijn, heb je voldoende opslag van energie en flexibel vermogen nodig.’
Dat komt ook door de crisis, waardoor er meer emissierechten voor handen zijn. ‘Ja, en in crisistijd is het natuurlijk ook lastig om als overheid een bodem te leggen in de CO2-prijs, want daar heeft het bedrijfsleven last van. Ik constateer alleen maar dat de politiek de lage prijs niet corrigeert, en het systeem van emissiehandel dus niet werkt.’
Hoe zorg je dat bedrijven die reserve capaciteit aanhouden? ‘Een centrale sluiten doe je niet zomaar, dat is een investering voor dertig jaar. Maar als een centrale lang onderbenut wordt, zou een energiebedrijf zo’n besluit kunnen nemen, terwijl dat voor de energievoorziening in Nederland niet goed is. Daaraan zie je dat het huidige marktmodel niet werkt. Dus moeten we toe naar een model waarin energiebedrijven met de overheid afspraken maken over bepaalde investeringen.’ ‘Je ziet dat bijvoorbeeld in Engeland, ook een land dat voorop liep met liberalisering. Op een gegeven moment werd geconstateerd dat de energiebedrijven te weinig in opwekcapaciteit investeerden. De Britse overheid heeft nu met een energiebedrijf afgesproken dat er een nieuwe kerncentrale komt, waarbij voor dertig jaar een stroomprijs wordt gegarandeerd die bijna 90 procent boven de huidige marktprijs ligt.’
Wat gaat u met de Enecogen-centrale doen? Sluiten? ‘Nee, dat komt wel weer goed als Europa een nieuwe CO2-prijs bepaalt en er meer duurzame energie op de markt komt. Want dan komt er ook een grotere behoefte aan flexibel vermogen in de vorm van een centrale die je aan en uit kunt zetten. Bij een recente storm schakelde in zeer korte tijd ons hele Amaliawindpark op zee uit. Dat gebeurt automatisch boven windkracht 10, want dan is de schadekans te groot. Dan heb je in één keer 120 megaWatt minder. Dat kunnen we nog wel opvanFORUM 21.11.13
Energieakkoord Jeroen de Haas verwacht dat de voorgenomen sluiting van vijf ‘vuile’ kolencentrales, zoals afgesproken in het Energieakkoord, geen problemen zal opleveren, ondanks de mededingingsbezwaren van de Autoriteit Consument & Markt. Op het gebied van windenergie op land moet er volgens hem nog het nodige gebeuren om mensen bereid te krijgen een windmolenpark in de omgeving te accepteren. ‘Het draagvlak voor windenergie is groot, zolang het maar niet in de buurt is. Je moet de lokale omgeving er vroegtijdig bij betrekken en misschien financieel voordeel bieden.’ Van hem had er een verplichte vorm van energiebesparing in het akkoord gemogen. ‘Besparende maatregelen komen nu niet van de grond, terwijl er genoeg aanbod is. Het is verschrikkelijk hoeveel warmte we met z’n allen de openbare ruimte in gooien door gebrekkige isolatie. Een verplicht energielabel voor je huis is echt noodzakelijk om voldoende vraag naar besparingsproducten te creëren.’
Nog hogere energieprijzen, daar zit de industrie niet op te wachten. ‘De Britten doen dit juist om de prijs voor de industrie behapbaar te maken. Zij hebben als eiland geen goedkope toevoer van stroom uit wind en zon uit het buitenland. Dit soort afspraken zorgt dan ook op de langere termijn voor zekerheid en rust in de markt. Op het vasteland is de situatie anders. Daar kan duurzame energie voor een drukkend effect op de prijs zorgen.’ ‘Vergelijkbare afspraken kunnen worden gemaakt over de reservecapaciteit die energiebedrijven zouden moeten aanhouden voor als het niet waait of de zon niet schijnt. Bedrijven krijgen een vergoeding voor het dienen van een maatschappelijk belang.’ ‘In Nederland gaat het die kant op, bijvoorbeeld ten aanzien van windmolenparken op zee. Dat is nu nog een dure aangelegenheid. In het energieakkoord zijn met de overheid voorwaarden afgesproken waaronder bedrijven toch bereid zijn te investeren in deze parken.’ Zijn subsidies op duurzame energie niet een onderdeel van het probleem? ‘Nee, want we moeten hoe dan ook naar ver21
duurzaming toe, ook om economische redenen. De afhankelijkheid van fossiele energiebronnen moet worden afgebouwd. Maar er is wel meer gecoördineerd Europees beleid nodig. Het moet niet zo zijn dat het ene land wel op verduurzaming inzet en het andere niet, en zo last van elkaar krijgen, zoals nu met duurzame energie uit Duitsland.’ De weg naar een Europese energiemarkt is een lange. ‘Ja, en daarom vind ik de Energiewende in Duitsland op zich wel goed. Die heeft het Europese energiesysteem onder druk gezet en daarmee in transitie gebracht. Dat leidt ook tot innovatie. Zo is er nu een verbinding tussen Noorwegen en Duitsland, waardoor de Duitsers zo nodig gebruik kunnen maken van de energie van Noorse waterkrachtcentrales.’ Hoe hoog is de nood in Nederland? ‘Ik ben niet bang voor kortsluiting door gebrek aan energie. Daarvoor is er nog te veel overcapaciteit. Laten we eerst die oude kolenbakken maar sluiten.’ FORUM 21.11.13
Is die overcapaciteit niet te wijten aan inschattingsfouten van de energie bedrijven? ‘Ja, maar hoe hadden wij deze ontwikkelingen kunnen inschatten? Wie had de ineenstorting van de CO2-prijs en Fukushima kunnen voorspellen? En vergeet niet dat er juist op aandringen van de overheid nieuwe – schonere – kolencentrales zijn bijgebouwd om minder afhankelijk van de hoge gasprijs te zijn. De les is dat je in de energiesector altijd moet uitkijken met dat soort kortetermijnacties.’ ‘Wat ik in elk geval weet, is dat de energiesector zonder de steun van de overheid niet nog eens zo’n investeringsronde gaat doen. Het geld is op. En dan dreigt er op een gegeven moment wél ondercapaciteit.’ ‘Voor Nederland is verder van het grootste belang dat de grenzen voor de netwerken verder opengaan. De grens met België bijvoorbeeld. Dat heeft nu te weinig reservecapaciteit, terwijl wij makkelijk kunnen bijspringen.’ Voor Eneco geldt als extra voorwaarde dat het eigen netwerk niet wordt afgesplitst, zoals bij Nuon en Essent wel is gebeurd. Eneco heeft zich sinds 2006 tegen die afsplitsing verzet
actueel
Wie is Jeroen de Haas? Jeroen de Haas (53) studeerde Nederland recht aan de Universiteit van Utrecht en was tot 1996 directeur van RCCIVEV, onderdeel van ict-bedrijf Roccade. Tot 1999 was hij algemeen directeur van Enercom, een coöperatie van energiebedrijven. Een aantal leden daarvan fuseerde in 2000 met Eneco, waarna De Haas tot de raad van bestuur toetrad. Sinds 2007 is hij bestuurs voorzitter.
en is daarover nog steeds in een rechtszaak met de minister van Economische Zaken verwikkeld. De splitsingswet was destijds bedoeld om te voorkomen dat energiebedrijven de winst uit het netwerkbeheer zouden gebruiken voor commerciële activiteiten. Andere Europese lidstaten hebben zo’n splitsing niet opgelegd.
moeten investeren. Ik heb het idee dat de politiek dat langzamerhand wel inziet, en splitsing nu helemaal geen goed idee meer vindt.’ Daar zijn Nuon en Essent lekker mee. ‘Zij hadden zich ook kunnen verzetten tegen afsplitsing. Essent is daarna overgenomen
‘wie had de ineenstorting van de CO2-prijs en fukushima kunnen voorspellen?’ De Haas: ‘Als je streeft naar een energiesector van sterke bedrijven die afspraken maken met de overheid, heb je dat netwerk als bedrijf gewoon nodig. Afsplitsing leidt tot verzwakking van energiebedrijven, terwijl die juist 22
door het Duitse RWE, Nuon door het Zweedse Vattenfall. Bedrijven die overigens zelf beschikken over een netwerk. Vattenfall trekt zich nu terug op de Scandinavische markt en is op zoek naar een andere partij voor Nuon. FORUM 21.11.13
Dat dreigt zo een speelbal te worden. Daar erger ik mij aan. We hadden een sector met vier sterke spelers die efficiënt waren, investeringen deden en innoveerden.’ ‘Een bedrijf als Nuon moet de ruimte hebben om te investeren in verduurzaming in Nederland. De huidige situatie met Vattenfall leidt dan natuurlijk enorm af.’ Nuon is toch ook gewoon een concurrent? ‘Ja, maar dat betekent niet dat het goed voor ons is als Nuon in buitenlandse handen is. Want dan verschuiven strategische besluiten over de Nederlandse energievoorziening voor een deel toch naar het buitenland.’ Was de liberalisering een historische vergissing? ‘De stap naar de markt niet. Het huidige marktmodel wel. Dat behoeft groot onderhoud.’ www.vno-ncw.nl/energie
