Encefalitis
De Nederlandse Meningitis Stichting (NMS) De Nederlandse Meningitis Stichting is een initiatief van vrijwilligers en wordt ondersteund door een Adviesraad waarin verschillende medische disciplines, VWS, NVI, RIVM, LCI, GGD en anderen zijn vertegenwoordigd. Daarnaast heeft de NMS een Comité van Aanbeveling met daarin vooraanstaande artsen, wetenschappers en bekende Nederlanders (Bobbie, van Ernst, Bobbie en de Rest, Ria Bremer, Erwin Koeman, e.a.)
hersenontsteking
Giften komen direct ten goede aan de ondersteuning van wetenschappeljk onderzoek. Mocht u besluiten tot een gift, dan willen wij u verzoeken deze de bestemming “wetenschappelijk onderzoek” te geven in de omschrijving. Dit in verband met criteria van subsidiegevers. Ingeschreven bij K.v.K. Eemland onder nr. 41190597
- 16 -
NMS © Martes 2005
ng nd era sv on rso eg
rip
rd
Pe
wa
On b
s
Nederlandse Meningitis Stichting Postbus 265, 3760 AG SOEST Tel.: 035-5880072; Fax: 035-5336415 Website: www.meningitis-stichting.nl E-mail:
[email protected] Voor donaties: Postbank 754.27.27 t.n.v. Nederlandse Meningitis Stichting, Soest, o.v.v. Donateurschap. Voor giften: of ABN-AMRO 60.57.05.100 t.n.v. Nederlandse Meningitis Stichting, Soest, o.v.v. gift.
eri
ee Ve rg
ijn dp of Ho
r Ve
Mocht u donateur willen worden, uw steun is van harte welkom!
ru Vi
De NMS is afhankelijk van donaties, giften en subsidies. Donateurs worden op de hoogte gehouden van ontwikkelingen en activiteiten middels een nieuwsbrief (4x per jaar). U kunt donateur worden door een bijdrage van EUR 15 over te maken op de hieronder genoemde girorekening van de NMS onder vermelding van "donateurschap". Hierna ontvangt u jaarlijks een acceptgiro voor uw jaarlijkse bijdrage. Eventuele giften kunnen overgemaakt worden op de hieronder genoemde bankrekening
tac
hti
g
De doelstellingen van de stichting zijn: *patiëntenopvang (24-uurs telefoonlijn) *lotgenotencontact *informatievoorziening en voorlichting *belangenbehartiging.
Informatie van de
Nederlandse Meningitis Stichting
Inhoudsopgave Inleiding Wat is encefalitis? Hoe vaak komt het voor? Waardoor wordt encefalitis veroorzaakt? Symptomen en ziekteverloop Heeft encefalitis gevolgen? Hoe kom je eraan? Hoe wordt de diagnose gesteld? Hoe wordt encefalitis behandeld? Wat kunnen de gevolgen zijn? * Oorzaak van de gevolgen * Veel voorkomende klachten * Geheugenproblemen * Dwanggedachten * Gevolgen kinderen Omgaan met de gevolgen * Na de acute fase * Tips met betrekking tot geheugenproblemen “Uithuilen en weer doorgaan” Bronnen NMS
2 3 3 3 4 4 5 5 6 7 7 8 9 9 10 12 12 13 15 15 16
Inleiding
Anderen vinden ze te moeilijk in het gebruik. Dat kan te maken hebben met de doorgemaakte encefalitis, maar het kan ook met de vaardigheden op computergebied van de persoon in kwestie te maken hebben. Niet iedereen is even handig daarmee, ongeacht of men encefalitis heeft gehad. *Professionele hulp van bijvoorbeeld een psycholoog die getraind is in neuro-psychologische revalidatietechnieken kan verbetering geven en de patiënt meer zekerheid geven. “Uithuilen en weer doorgaan” Herstellen van een encefalitis kan voor zowel de patiënt als zijn directe omgeving een zware opgave zijn. Vaak zal de omgeving dit niet begrijpen. Aan de patiënt is immers weinig te zien en voor hen die wat verder weg staan soms ook niet te merken. Dit kan leiden tot onbegrip en sociaal isolement. Niet voor niets hoort de NMS regelmatig de uitdrukking “in slechte tijden leert men zijn vrienden kennen”. En dat zijn er soms maar weinig. Professionele hulpverleners kunnen fungeren als “praatpaal” en adviseur. Voor de patiënt maar zeker ook voor zijn/haar partner. Even alle frustraties en problemen kwijt bij iemand die luistert, kan relativeren en misschien zelfs een advies kan geven. Daar waar de omgeving niets met de informatie kan en er misschien wel een beetje moe van wordt.
Encefalitis, een weinig voorkomende, onbekende ziekte in Nederland. Voor mensen die encefalitis gehad hebben, is vaak niets meer hetzelfde. Dagelijkse dingen gaan moeilijker, de omgeving begrijpt niet wat er aan de hand is. Want leg maar eens uit aan iemand dat alles misschien wel gewoon lijkt, maar niet is. Dat het oude levensniveau misschien nooit meer gehaald zal worden en werken er niet altijd meer inzit. Onbegrijpelijk voor de directe omgeving, maar soms ook voor de medici.
Ook contact met lotgenoten kan verlichting bieden, (H)Erkenning, ervaringen delen met mensen met wie er geen gemeenschappelijk verleden is, maar met wie wel een overeenkomstige ervaring gedeeld wordt, die van grote invloed op het heden en de toekomst is.
-2-
- 15 -
Bronnen Medische dviseurs, diverse sites internet, eigen ervaringen NMS donateurs, kennis NMS.
* Leg een aantekenboek bij de telefoon, zodat iemand een boodschap kan noteren. Een speciaal ontworpen memoblokje met gestandaardiseerde plaats voor de naam van de beller, telefoonnummer, datum en de boodschap is handiger dan een leeg blok. *Gebruik de geheugenfunctie van de telefoon, zodat vaker gebruikte nummers niet uit het hoofd hoeven te worden geleerd. *Gebruik labels om aan te geven waar dingen thuis horen (bijvoorbeeld welke kast voor servies is en welke voor etenswaren) *Plaats een bordje op strategische plaatsen waar de patiënt dingen kan vergeten (bijvoorbeeld, bordje bij de deur, sleutels niet vergeten. (Zou voor meer mensen handig zijn)) *Gebruik een kalender en vul alle te gebeuren activiteiten in. Hierdoor hoeft de patiënt minder vaak zijn vragen te herhalen, hetgeen het zelfvertrouwen ten goede kan komen. *Moedig iemand aan om een dagboek bij te houden en aantekeningen te maken. Ook dit zal het herhalen van vragen verminderen en het zelfvertrouwen vergroten. *Wanneer iemand moeite heeft om plaatsen te vinden (bijvoorbeeld het toilet), maak de plaats dan herkenbaar door bijvoorbeeld de deur in een afwijkende kleur van de rest van de gang te schilderen of plaats er een naambordje op. *Wanneer er bepaalde dingen systematisch door de patiënt op de verkeerde plaats worden gezet, plak dan een plattegrond op de muur die aangeeft waar dingen zijn te vinden. *Hang foto’s van vrienden en familie op een duidelijke plaats en voorzie ze van namen. *Er zijn “electronische herinneringsapparaten” op de markt, bijvoorbeeld in de vorm van een horloge dat om het uur piept. Zo wordt de persoon getraind om zich aan zijn dagelijkse schema te houden. *Sommige mensen hebben baat bij het gebruik van personal organizers, waar veel informatie in kan worden opgeslagen. - 14 -
In deze brochure wordt uitgelegd wat encefalitis is, wat de symptomen zijn, hoe de ziekte verloopt en wat de gevolgen kunnen zijn. Iedereen beleeft zijn eigen situatie anders en zal zelf een weg moeten vinden om met eventuele gevolgen om te gaan. In deze brochure worden een paar tips gegeven die misschien enige ondersteuning kunnen bieden. Wat is encefalitis Encefalitis is een ontsteking van de hersenen (hersenontsteking). Veel infecties beperken zich tot het vlies rond de hersenen waardoor hersenvliesontsteking (meningitis) ontstaat. Andere infecties tasten tevens de hersenen aan en leiden tot meningoencefalitis (meningitis en encefalitis). De ontsteking wordt meestal veroorzaakt door virussen en in zeldzame gevallen door bacteriën. Zij worden ziekteverwekkers genoemd. Hoe vaak komt het voor Encefalitis is betrekkelijk zeldzaam. In Nederland zijn geen aantallen bekend. Het kan voorkomen op elke leeftijd en overal ter wereld. Waardoor wordt encefalitis veroorzaakt Encefalitis wordt meestal veroorzaakt door virussen zoals herpesvirussen of door muggen of teken overgedragen ARBO virussen (Japanse -, West Nile -, St. Louis, California encefalitis, Powassan (POW) virus, etc.). Dit wordt primaire encefalitis genoemd. In Nederland wordt de ziekte vooral door het herpesvirus -3-
veroorzaakt. De andere verwekkers komen in Nederland vrijwel niet voor. Japanse encefalitis heeft als bijnaam “de pest van het Oosten” en is de meestvoorkomende vorm in Azië. Secundaire encefalitis kan ontstaan als complicatie bij bof, mazelen, rode hond, waterpokken of, zeer zeldzaam, ziekte van lyme, toxoplasmose, rabiës (hondsdolheid), syfilis of ziekte van Pfeiffer. Nog zeldzamer is een encefalitis na een inenting zoals pokkenvaccinatie. Acute disseminated encephaliomyelitis (ADEM) is een diffuse allergische reactie op de aanwezigheid van bijvoorbeeld een virus in de hersenen. Hashimoto encefalitis is een zeer zeldzame, waarschijniijk auto-immuun, ziekte die behandeld wordt met ontstekingremmers (bijvoorbeeld prednison). De ziekte houdt mogelijk verband met Hashimoto's Thyroiditis. Thyroid = schildklier. Een kenmerk is de aanwezigheid van thyroide antistoffen.
Symptomen en ziekteverloop Meestal begint de ziekte met een griepachtig beeld (koorts en hoofdpijn), die na enkele dagen ernstiger wordt: hevige hoofdpijn, hoge koorts, nekstijfheid, slaperigheid. Ook darmklachten, verlies van eetlust, braken, sufheid en lusteloosheid komen voor. In ernstiger gevallen ontstaan psychische veranderingen en tekenen van hersenfunctiestoornissen zoals dubbelzien, verwardheid en aantasting van de spraak; stijve nek en rug; bewegingsstoornissen, epileptische toevallen; verlammingen en eventueel zelfs coma.
na thuiskomst aan te raden. De frustratie van het niet meer kunnen wat men kon kan tot depressieve buien leiden en ongeduldig, soms aggressief gedrag. Dit kan met zowel de omstandigheden (frustratie) in verband staan, als met permanente gedragsveranderingen. Sommige patiënten ondergaan permanente persoonsveranderingen. De omgeving wordt geconfronteerd met “een vreemde”. Er moet opnieuw ontdekt worden hoe de persoon “is” en reageert. Hoe dit te accepteren en hoe hiermee om te gaan is informatie die in medische handboeken of bij medische experts niet terug te vinden zijn. Ervaringen van anderen kunnen soms nuttig zijn. Maar ook professionele hulp in de vorm van een bijvoorbeeld een psycholoog kan helpen om te leren omgaan met de nieuwe omstandigheden. Tips met betrekking tot geheugenproblemen Accepteren en omgaan met geheugenproblemen is niet eenvoudig voor de patiënt noch zijn omgeving. Het kan erg frustrerend zijn om te moeten constateren dat men vaardigheden verloren heeft of dat de partner die heeft verloren. Het vergt veel geduld van beide partijen.
De hersenen zitten in een omhulsel (de schedel). Wanneer de hersenen gaan zwellen houdt de schedel de zwelling tegen waardoor de gezwollen hersenen een andere richting zoeken. Hierdoor kunnen ze naar beneden drukken, op de hersenstam. Vanuit dit gedeelte van de hersenen worden de vitale functies zoals de ademhaling en hartslag geregeld. Wanneer de druk
In tegenstelling tot een beschadigde spier, kan het geheugen niet herstellen. Er zijn wel praktische en eenvoudig uitvoerbare tips die iemand met een geheugenprobleem in het dagelijkse leven kunnen helpen: * probeer vast te houden aan een routine. Mensen met geheugenproblemen kunnen routines meestal leren, maar van streek raken wanneer afgeweken wordt van het dagelijks patroon. * Houdt de inrichting van het huis zo veel mogelijk gelijk, dit vergroot de mogelijkheid van iemand om te leren waar dingen te vinden zijn.
-4-
- 13 -
Heeft encefalitis gevolgen?
geluid productie); langzaam spreken; problemen met het vinden van het juiste woord. Sommige kinderen zullen gebruik moeten maken van alternatieve of aanvullende communicatie (gebarentaal). Problemen met leren, concentratie, geheugen en snelheid kunnen resulteren in een kloof tussen leeftijdsgenoten. Deze zal geleidelijk groter worden naarmate het kind ouder wordt. Kinderen kunnen zich bewust worden van dit verschil, wat kan leiden tot verminderde motivatie en wat gevolgen kan hebben voor het emotionele- en sociale gedrag. Vroegere vriendschappen kunnen onder druk komen te staan omdat het kind “anders” is dan vroeger en niet altijd begrepen wordt. Soms zoeken kinderen vriendschap met jongere of oudere kinderen of kinderen die emotionele-, sociale-, of leermoeilijkheden hebben. Hoe ga je met de gevolgen om (tips) Na de acute fase Na de acute ziekte volgt herstel. De eerste herstelfase verloopt vaak redelijk vlot maar stopt voordat men zich weer 100% voelt. Daarna volgt een tragere verbetering gedurende een periode die per patiënt kan wisselen qua tijdsduur. In sommige gevallen kan dit een aantal jaren in beslag nemen en in een aantal gevallen zal de patiënt niet helemaal herstellen, maar met beperkingen moeten verder leven. Zowel voor de familie als de patiënt kan het angstig en moeilijk zijn om met de situatie om te gaan. De persoon die men kende of die men zelf was, kan veranderd zijn en zal niet altijd meer in staat zijn, zijn oude leven en verantwoordelijkheden op te pakken. De eerste tijd na thuiskomst zijn veel patiënten erg moe, verward en vergeetachtig. Zij zijn niet in staat de draad geheel op te pakken. In een aantal gevallen is gezinshulp de eerste tijd - 12 -
erg hoog wordt houdt de hersenstam op met functioneren en zal de patiënt overlijden. Encefalitis kent een hoge sterfte; ongeveer 30% van de patiënten overlijdt. Kinderen jonger dan een jaar en ouderen boven de 55 hebben een hoger overlijdensrisico. Wanneer herpesencefalitis niet behandeld wordt, is het in de meeste gevallen fataal. Naast de patiënten die overlijden, houdt nog eens ongeveer 30% blijvende hersenbeschadiging over. Een virale infectie van de hersencellen wordt gevolgd door het afsterven van die cellen. Bij een aantal patiënten komt dit op kleine schaal voor, bij een aantal kunnen veel cellen afsterven. Afhankelijk van de ernst en lokalisatie kunnen de restverschijnselen variëren. Zwangeren lopen risico op vruchtdood tijdens de eerste twee trimesters van de zwangerschap. Hoe kom je eraan Er zijn veel verschillende virussen die encefalitis kunnen veroorzaken. De meeste van hen zijn wijdverspreide virussen. De meeste mensen komen ermee in aanraking zonder ziek te worden. Waarom de meeste mensen niet en een aantal wel ziek worden is niet bekend. Factoren als verminderde weerstand en stress zouden misschien mede een rol kunnen spelen met andere, onbekende, factoren. Er zijn 2 manieren voor virussen om de hersenen te bereiken: de eerste is via de zenuwen, de 2e verloopt via de bloedstroom. Virussen die de hersenen direct binnen gaan via de bloedstroom, raken wijdverspreid door de hersenen. Virussen die via de zenuwcellen hun weg naar de hersenen vinden, kunnen zeer grote schade toebrengen in een klein gebied. -5-
Men neemt aan dat acute uitgezaaide encefalitis wordt veroorzaakt door een allergische reactie op een virus of een vaccinatie. Hoe wordt de diagnose gesteld Het kan voorkomen dat de huisarts een patiënt met griepachtige verschijnselen ziet, terwijl de directe omgeving het gevoel heeft dat het niet klopt en dat er meer aan de hand is. Zij kennen de patiënt immers en voelen vaak aan dat het niet “klopt”. Het is zaak om deze waarneming zo helder mogelijk te communiceren naar de huisarts, zodat hij adequaat kan reageren. Een snelle diagnose en ziekenhuisopname zijn belangrijk. Een ruggenprik maakt meestal deel uit van de diagnose (afnemen van hersenvocht). Onderzoek in het ziekenhuis met behulp van een CT of een MRI scan kan de ernst van de infectie laten zien, tenzij de druk in de hersenen te hoog is. Er wordt gekeken naar zwellingen, bloedingen of andere afwijkingen. Met een EEG wordt gekeken naar abnormale hersengolven. Bloedonderzoek moet uitwijzen of iemand ziekteverwekkers in zijn bloed heeft en of er antistoffen worden aangemaakt tegen de verwekker. Hoe wordt encefalitis behandeld Onmiddellijke behandeling met medicijnen als Aciclovir (Zovirax) als blijkt dat het om een herpesencefalitis gaat is van groot belang. Aciclovir is een anti-viraal middel dat werkzaam is tegen het herpes simplex virus. Andere virussen zijn niet te behandelen.
Aandacht, concentratie en geheugenklachten kunnen de nodige gevolgen hebben voor de schooltijd van een kind. De mogelijkheden om te concentreren, na te denken en te herinneren kunnen verminderd zijn. Ook nadenken en begrijpen kunnen langzamer verlopen. Een onrustige omgeving kan het voor het kind moeilijk maken om de onderwijzer te volgen. Het kind kan de informatie van de onderwijzer niet onderscheiden van het achtergrondlawaai. Het kind kan gemakkelijk afgeleid raken bij het maken van opdrachten en heeft moeilijkheden met het vasthouden en herinneren van nieuwe informatie. Soms kunnen medicijnen helpen om het concentratievermogen te verbeteren en rusteloosheid te verminderen. Sommige kinderen kunnen problemen krijgen met organiseren en plannen van hun bezigheden. De simpelste taken worden onoplosbaar. De kinderen lijken vergeetachtig, impulsief en totaal ongeorganiseerd. Deze zaken kunnen duidelijker worden naarmate het kind ouder wordt. Het kan zijn dat kinderen wetenswaardigheden en/of aangeleerde vaardigheden die ze voor hun ziekte wisten, erna niet meer weten en opnieuw moeten leren. Door de encefalitis kunnen verbindingen in de hersenen onherstelbaar beschadigd zijn, waardoor de snelheid van verwerking van informatie en reactie op informatie lager wordt. Het afleggen van examens of testen kan hierdoor worden bemoeilijkt.
Tijdens de behandeling kan een anti-convulsief middel gebruikt worden, om de eventuele toevallen onder controle te krijgen. Soms worden ook ontstekingsremmers gebruikt.
Veel kinderen zullen herstellen zonder spraak- en taalproblemen. Een aantal zal hier wel mee te maken krijgen. Dit kan zich op diverse manieren uiten: communicatieproblemen op lange termijn; problemen met grammatica; motorische spraakproblemen (slikken, spraak-
-6-
- 11 -
zich opdringen. Bijvoorbeeld de angst om iemand iets aan te doen. Daarnaast bestaat de dwangmatige obsessie: iemand voelt de dwang bepaalde handelingen te verrichten. Als iemand door dergelijke dwanghandelingen beheerst wordt, lijdt de patiënt aan een dwangneurose. Dit kan een handenwasritueel zijn of het herhaaldelijk controleren of ramen, deuren of de gaskraan goed dicht zijn. Dwangneurosen zijn vrij zeldzaam, lichtere obsessieve symptomen komen vaker voor. Behandeling kan bestaan uit kalmerende middelen (tranquillizers), in ernstige gevallen kan psychiatrische hulp noodzakelijk zijn. Bij stress kunnen de symptomen ook na de behandeling terugkeren, maar is de patiënt meestal in staat ze onder controle te houden. Gevolgen kinderen Kinderen die encefalitis hebben gehad, lopen het risico op een hersenbeschadiging, net als volwassenen. Die kan verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van latere klachten welke lichamelijk, cognitief, gedragskundig en emotioneel van aard kunnen zijn. De ernst van de klachten hangt af van de ernst en de plaats van de beschadiging. Daarnaast speelt de leeftijd van het kind een rol: jongere kinderen hebben minder vaardigheden ontwikkeld. Een hersenbeschadiging kan een belemmering voor hun toekomstige ontwikkeling betekenen. De hierbovengenoemde klachten kunnen zowel bij kinderen als volwassenen voorkomen.
Regelmatig worden patiënten op de intensive-care unit behandeld. Het is per patiënt verschillend hoe lang hij/zij in het ziekenhuis moet blijven. Sommige patiënten zijn binnen enkele weken thuis, anderen pas na maanden. Wat kunnen de gevolgen zijn De acute fase van een encefalitis met ernstige symptomen duurt gemiddeld een week (soms langer). Vaak kunnen patiënten zich weinig tot niets van deze periode herinneren. Daarna gaat de patiënt herstellen, een proces dat weken tot maanden in beslag kan nemen. Afhankelijk van de aard en de ernst van de infectie in de hersenen, kunnen patiënten te maken krijgen met restverschijnselen. Oorzaak van de gevolgen De infectie komt meestal niet op een specifieke (vaste) plaats in de hersenen voor. Een uitzondering hierop is een infectie door het herpesvirus. Soms is de infectie lokaal (éen gedeelte van de hersenen), soms multi fokaal (in verschillende delen van hersenen) en soms diffuus (wijdverspreid door de hersenen). Hierdoor kunnen de gevolgen per patiënt sterk uitéenlopen. Soms zit de ontsteking bijvoorbeeld in het gedeelte van de hersenen waar de spraakfunctie zit, maar het kan net zo goed in het deel zitten waar het evenwicht- of geheugenfuncties zit. De ernst van de restverschijnselen wordt vooral bepaald door de combinatie van de locatie en de ernst van de beschadiging.
Vaak herstellen kinderen lichamelijk goed en lijken ze geen klachten over te hebben gehouden. De omgeving kan hierdoor misleid worden. Wanneer de kinderen naar school gaan blijken er soms afwijkingen te zijn op het gebied van gedrag, leren, concentratie, en gevoel.
Diffuse hersenbeschadiging ontstaat door virussen die via de zenuwcellen in alle delen van de hersenen terecht kunnen komen. Hierdoor kunnen ook milde gevallen van encefalitis resulteren in uitgeschakelde of ontregelde hersenactiviteit.
- 10 -
-7-
Ook patiënten die volledig lichamelijk genezen, kunnen te maken krijgen met veranderingen in persoonlijkheid of in het dagelijks functioneren. Ernstige diffuse beschadiging kan leiden tot een combinatie van motorische, cognitieve en sensorische verschijnselen. Veelvoorkomende klachten Na een encefalitis kunnen patiënten klachten op fysiek, intellectueel en/of sociaal gebied overhouden. Per patiënt kunnen klachten variëren in aantal, aard en hevigheid.
* Geheugenproblemen na encefalitis Na een encefalitis komen geheugenproblemen regelmatig voor. Het kan zowel het korte termijn geheugen (bijvoorbeeld de naam van de dokter) als het lange termijn geheugen (bijvoorbeeld familievakanties) betreffem. Na een encefalitis is hersenschade ontstaan. Regelmatig worden de slaapkwabben van de hersenen aangedaan. Dit deel van de hersenen is betrokken bij de aanmaak van nieuwe herinneringen en is verantwoordelijk voor het opslaan van herinneringen.
Veel voorkomend zijn: *(kort) geheugenproblemen* *verlies van initiatief en motivatie *vertraagd reactievermogen *persoonlijkheidsveranderingen *agressief gedrag *lichamelijke klachten *het verlies van lichamelijke sensaties *gevoelsproblemen *verlies van planning- en probleemoplossende vaardigheden *verlies van perceptie *concentratieproblemen *niet meer aankunnen van (werk)druk/stress *afasie (communicatieproblemen/niet meer kunnen begrijpen) hoofdpijn *verlammingsverschijnselen (hemiplegia: slapheid aan éen zijde van het lichaam) *evenwichtsproblemen (ataxia: evenwichtsproblemen) *visuele en gehoorproblemen *vermoeidheid *epilepsie *slaapproblemen *depressie *dwanggedachten of obsessies**.
In de eerste periode na de acute ziekte zijn patiënten vaak erg verward en onzeker. Moeite met praten, de omgeving niet herkennen, gebeurtenissen en vragen blijven herhalen zijn veel voorkomend. Bij de meeste patiënten gaat dit na verloop van tijd beter. Men gaat weer duidelijker (verstaanbaar) spreken en zal minder warrig worden. In hoeverre men op lange termijn klachten blijft houden op dit gebied is per persoon verschillend.
-8-
-9-
Meestal is niet ieder aspect van het geheugen aangetast. Moeite met het herinneren van feiten, gebeurtenissen en mensen, zowel op korte als lange termijn, hoeft niet te betekenen dat vaardigheden als fietsen, zwemmen, typen o.i.d. zijn aangetast. Ook taal blijft meestal onaangetast, hoewel er wel moeilijkheden kunnen optreden met het “op een woord komen”. **Dwanggedachte In sommige gevallen is een dwanggedachte of obsessie een gevolg van een lichte hersenbeschadiging, bijvoorbeeld door encefalitis. Een obsessie of dwanggedachte is een geestestoestand waarbij iemand bezeten is van een bepaalde, steeds terugkerende, gedachte of idee. Iemand met een impulsieve obsessie kan gekweld worden door bepaalde gedachten die
