De wereld verandert en wordt complexer. Dat is ook merkbaar in de ontwikkeling van ontwikkelingssamenwerking. Het geloof in OS als alomvattend antwoord op de armoedeproblematiek in de wereld brokkelt af. Er worden andere eisen gesteld, zowel hier als daar. Wat betekent dit voor de heersende OS-structuur? Hoe luidt het antwoord van OS-organisaties op de verschuivingen om hen heen? Aan de hand van een uitgebreid onderzoek onder Nederlandse particuliere OS-organisaties analyseert auteur Marieke de Wal de manier waarop
Een sector onder vuur
‘Als je denkt dat je te klein en onbeduidend bent om het verschil te maken, denk dan eens aan slapen met een mug’ — Dalai Lama
OS-organisaties omgaan met deze veranderingen en wat hun opstelling
Marieke de Wal (1968) studeerde Wijsbegeerte, in het bijzonder Filosofie van Organisatie en Management, aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en is sinds 2000 werkzaam als consultant bij Berenschot. Zij schreef eerder samen met co-auteurs het boek Ondernemende brancheorganisaties,balanceren tussen belangen (2003) en publiceerde verschillende artikelen over de effectiviteit en toekomst van ontwikkelingssamenwerking.
Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties en hun strategieën in een veranderende wereld Marieke de Wal
betekent voor de toekomst.
E
en sector
Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties
onder vuur
en hun strategieën in een veranderende wereld Marieke de Wal
Een sector onder vuur
27-03-2009
14:29
Pagina 2
Een sector onder vuur Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties .. en hun strategieen in een veranderende wereld
M a r i e k e d e Wa l
KIT Publishers – Amsterdam
Een sector onder vuur
27-03-2009
14:29
Pagina 6
Inhoud
1 Veranderende tijden De gevolgen van een veranderende wereld voor ontwikkelingssamenwerking De discussie is kritisch. Wat gaat er mis? Doelrationele versus waarderationaliteit Hoe gaan OS-organisaties om met een veranderende wereld? Over wie gaat dit boek en voor wie is het bedoeld? Veranderingsperpectieven bepalen de OS-strategie Introductie van de case-organisaties
2 Rollen van OS-organisaties Zes typeringen De consultant De bankier De netwerker De hulpverlener De actievoerder De ondernemer
3 Historische ontwikkeling Ontwikkeling in perioden Verzuilde hulp De derdewereldbeweging Verzakelijkte samenleving De grote verschuivingen Nieuwe thema’s De grenzen bereikt?
11
11 16 19 21 23 26 32
41 41 42 43 45 46 48 48
51 51 55 57 62 66 70 79
Een sector onder vuur
27-03-2009
14:29
Pagina 8
4 De strategische stand van zaken Strategisch inzicht Onderscheidend vermogen Wat maakt het verschil? Wie bepaalt de strategie van OS-organisaties? Wie betaalt, bepaalt? Ontwikkelingen die de strategie van OS-organisaties bepalen
5 Over strategische dilemma’s en verschuivende rollen Veranderingen leveren dilemma’s op Dilemma’s in relatie tot elkaar Dilemma’s in relatie tot de samenleving Dilemma’s in relatie tot de partnerorganisaties Dilemma’s in relatie tot de overheid Dilemma’s in relatie tot de markt Verschuiving van rollen: van vaste structuren naar open verbanden en netwerken
6
81 81 81 84 92 99 103
111 111 112 119 129 136 142 148
Strategie van OS-organisaties en hun maatschappelijke betekenis
155
Bevindingen en conclusies Ingrijpende veranderingen als uitgangspunt Optimisme veranderde in vertwijfeling Prioriteiten stellen is moeilijk Balanceren tussen dilemma’s Strategie van OS-organisaties is onzeker De maatschappelijke betekenis van OS-organisaties Een nieuw houvast is nodig
155 155 158 160 161 162 163 166
Toegift: Strategische dialoog Hulp bij het ontwikkelen van een strategie Succesfactoren Strategische dialoog stap voor stap Iteratief en creatief proces
169 169 170 172 183
Bijlagen
185
Noten Onderzoeksverantwoording Geraadpleegde bronnen Gesproken personen
185 192 197 202
Dankwoord
205
Over de auteur
207
Een sector onder vuur
27-03-2009
14:29
Pagina 10
HOOFDSTUK 1
Veranderende tijden
De gevolgen van een veranderende wereld voor ontwikkelingssamenwerking De wereld om ons heen verandert ingrijpend. De wereld wordt kleiner, grenzen vervagen, dankzij de globalisering worden we steeds meer wereldburgers. Dat heeft verregaande gevolgen voor de verhoudingen in de wereld; op politiek, maatschappelijk, economisch en cultureel gebied ontstaat steeds meer integratie. Globalisering betekent dat de economische activiteit verschuift, zichtbaar in de opkomst van Aziatische economieën, gekoppeld aan een toename van consumenten in deze landen, een sterke groei van private investeringsfondsen en het verplaatsen van bedrijfsactiviteiten naar lagelonenlanden. Het betekent ook dat economieën meer dan ooit met elkaar verbonden zijn. Sinds enkele maanden ervaren we dat indringend door de wereldwijde gevolgen van de kredietcrisis die in de loop van 2008 in volle omvang losbarstte. Ieder land ondervindt daar momenteel de negatieve gevolgen van: recessie en oplopende werkloosheid leiden tot grote onzekerheid. Als gevolg van globalisering veranderen ook demografische en sociale patronen: mensen in de hele wereld maken een enorme transformatie door in hun wijze van communiceren en samenleven. Meer dan de helft van de wereldbevolking bezit een mobiele telefoon en via internet ontstaan sociale netwerken zonder geografische beperkingen. Er wordt virtueel samengewerkt en baanbrekend onderzoek verricht over grenzen heen. Globalisering brengt ook machtsverschuivingen met zich mee. De leidersrol van de Verenigde Staten in de wereld staat al enige tijd flink onder druk en met de opmars van economische machten in Oost- en Zuid-Azië zal de politieke macht in de wereld verschuiven. Deze landen winnen aan invloed en hebben een ander idee over hoe de maatschappij geordend moet worden. Westerse begrippen als ‘democratie’ en ‘mensenrechten’ blijken niet zo universeel als wij misschien graag denken.
D E
G E V O L G E N
V A N
E E N
V E R A N D E R E N D E
W E R E L D
11
