Methotrexaat (ledertrexate / emthexate) bij reumatische ziekten
Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel methotrexaat te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen nog vragen, dan kunt u daarmee altijd bij uw reumatoloog/ verpleegkundig reumaconsulent terecht.
Hoe werkt methotrexaat?
Methotrexaat (ook wel MTX genoemd) behoort tot de groep zogenaamde Disease Modifying Anti-Rheumatic Drugs (DMARD’s). Dit zijn antireumatische geneesmiddelen, die als doel hebben het reumatisch ontstekingsproces te onderdrukken. Daardoor worden de gewrichtsontstekingen geremd en nemen de zwelling, pijn en stijfheid af. Ten gevolge van vermindering van gewrichtsontstekingen neemt de kans op beschadigingen aan de gewrichten af. Ook voelen veel patiënten zich minder moe en kunnen zij beter functioneren in het dagelijks leven. Het kan zes tot acht weken, of soms zelfs enkele maanden duren voor het effect merkbaar wordt. Uw arts adviseert u dan ook meestal, in het begin, naast MTX andere pijnstillende en ontstekingsremmende middelen te gebruiken. MTX is het eerste middel van keuze bij patiënten met gewrichtszwellingen door onder andere reumatoïde artritis of artritis psoriatica. MTX wordt ook toegepast bij andere reumatische auto-immuun ziekten, zoals bijvoorbeeld systemische lupus erythematodes (SLE), systemische sclerose (sclerodermie), de ziekte van Sjögren, (dermato)-myositis en verschillende vormen van vasculitis (ontsteking van de bloedvatwand). MTX is een cytostaticum, dat wil zeggen een stof die de groei van cellen remt en snelgroeiende, woekerende cellen doodt. Cytostatica worden daarom vooral gebruikt bij de behandeling van kanker. MTX is hiervoor sinds 1948 in gebruik. Omdat bleek dat MTX ook de groei remt van niet-kwaadaardige cellen, werd het middel ook toegepast bij de huidziekte psoriasis. Bij psoriasis is er sprake van te snel delende huidcellen. MTX bleek ook een gunstig effect te hebben op de gewrichtsontstekingen die kunnen voorkomen in combinatie met psoriasis. Zodoende is de toepassing ervan bij reumatische ziekten ontstaan. De dosering van MTX is bij reumatische ziekten echter éénhonderdste deel van de dosering zoals bij de behandeling van kwaadaardige aandoeningen. Hierdoor
1
komen de bijverschijnselen ook aanzienlijk minder vaak voor en zijn doorgaans milder van aard. Door foliumzuur naast MTX te gebruiken neemt de kans op het ontstaan van bijwerkingen aanzienlijk af.
Hoe wordt methotrexaat gebruikt?
MTX wordt toegediend in de vorm van tabletten (2,5 mg of 10 mg) of onderhuidse (subcutane) injecties. De gebruikelijke dosering varieert van 10 tot 30 mg en wordt eenmaal per week toegediend, steeds op dezelfde dag van de week. MTX wordt bij voorkeur na de avondmaaltijd gebruikt, waardoor de kans op bijwerkingen vermindert. Pas op: de tabletten van 2,5 en 10 mg zijn bijna niet van elkaar te onderscheiden! Meestal worden om die reden alleen tabletten van 2,5 mg voorgeschreven. Slik de tabletten in hun geheel door. U mag de tabletten niet breken. De injecties worden toegediend door patiënten zelf of eventueel door hun partner of andere hulpverleners. Tijdens de spuitinstructie wordt precies uitgelegd hoe u uzelf kan spuiten. Hoewel dit misschien een eng idee is, blijkt in de praktijk dat zelf spuiten heel goed is te leren.
Welke bijwerkingen kunnen optreden tijdens behandeling met methotrexaat?
Het gebruik van MTX kan leiden tot een aantal bijverschijnselen, die meestal snel verdwijnen als u stopt met de medicatie. Meest voorkomend (>10%): Maag- of darmklachten: vol gevoel, misselijkheid, diarree. Leverfunctiestoornissen. Hier merkt u zelf meestal niets van. De arts zal u daarom vragen uw bloed regelmatig te laten controleren. Ontsteking en zweertjes (aften) van het mondslijmvlies.
• • •
Minder vaak voorkomend(1-10%): huidafwijkingen haaruitval (meestal mild)
• •
2
• •
stoornissen in de bloedaanmaak door onderdrukking van het beenmerg. Dit kan zich uiten in verhoogde kans op infecties, vermoeidheid of het spontaan optreden van blauwe plekken en bloedneuzen. milde infecties zoals verkoudheid, griep, gordelroos en urineweginfecties. Als u klachten hiervan heeft, adviseren wij u contact op te nemen met uw (huis) arts.
Zelden voorkomend (minder dan 1%): Bepaalde vorm van longontsteking ten gevolge van een overgevoeligheidsreactie in de longen. Indien u klachten heeft van kortademigheid, droge hoest of hoge koorts, dient u zeker contact op te nemen met uw arts. U kunt dan bellen met het secretariaat reumatische ziekten (tijdens kantooruren) of huisartsenpost (buiten kantooruren). Libidoverlies (minder zin om te vrijen).
•
•
Wat u verder nog moet weten
• •
• •
Om de kans op bijwerkingen te verminderen schrijft uw arts u ook foliumzuur tabletten voor. Deze tabletten mogen niet binnen 24 uur voor of na toediening van methotrexaat ingenomen worden. Bloedcontrole: uw arts zal u vragen om gedurende de eerste drie maanden tweewekelijks uw bloed te laten controleren om vroegtijdige tekenen van nier-, lever- of beenmergbeschadiging op te sporen. Hierna zal deze bloedcontrole gedurende drie maanden eenmaal per vier weken plaatsvinden en daarna eenmaal per drie maanden. Zo nodig wordt de dosis methotrexaat aangepast. Indien er stoornissen in het bloed optreden, dan zijn die in het algemeen van voorbijgaande aard. Wees zuinig met alcohol. In combinatie met methotrexaat wordt het risico op leverfunctiestoornissen verhoogd. Gebruik bij voorkeur niet meer dan één alcoholconsumptie per dag. Sexualiteit: er zijn geen aanwijzingen dat methotrexaat in sperma en vaginaal vocht terechtkomt. Daarom is het niet nodig speciale voorzorgsmaatregelen te nemen bij het vrijen.
3
Hygienische adviezen
• •
Tot 72 uur na toediening van methotrexaat kunnen resten van dit middel voorkomen in urine, ontlasting en braaksel. Wij adviseren u om het toilet na gebruik tweemaal door te spoelen met een dicht deksel. Mannen krijgen het advies zittend te urineren. Hulpverleners, zoals verpleegkundigen dienen uitscheidingsprodukten (urine, braaksel en ontlasting) als risicomateriaal te behandelen. Bij het opruimen van uitscheidingsprodukten dienen zij zich te beschermen door het aantrekken van handschoenen.
Andere geneesmiddelen
Bepaalde medicijnen kunnen bij gelijktijdig gebruik de bloedspiegels van methotrexaat en/of sommige bijwerkingen van het middel beïnvloeden. Ook kan methotrexaat de werking van andere geneesmiddelen beïnvloeden. Meld daarom altijd bij uw huisarts of specialist dat u met methotrexaat behandeld wordt. Overleg bij twijfel met uw arts.
• •
Antibiotica: Indien uw huisarts of een andere specialist het nodig acht u met antibiotica te behandelen, meld dan altijd dat u behandeld wordt met methotrexaat. Bepaalde antibiotica (trimethoprim, co-trimoxazol) mogen niet in combinatie met methotrexaat worden voorgeschreven. U krijgt hiervoor een waarschuwingskaart, die u altijd bij u dient te dragen. NSAID: Methotrexaat mag gecombineerd worden met een NSAID (non-steroid anti-inflammatory drug). Een NSAID is een ontstekingsremmende pijnstiller zoals bijvoorbeeld naproxen, ibuprofen en diclofenac.
Zwangerschap en borstvoeding
•
•
Methotrexaat is schadelijk voor het ongeboren kind. Daarom krijgen vrouwen en mannen het advies om tijdens de behandeling met methotrexaat voor een betrouwbare anticonceptie te zorgen en deze na beëindiging van de medicatie nog minstens drie maanden voort te zetten. Overleg altijd met uw arts indien u een zwangerschap overweegt of onverwacht zwanger bent geworden. De medicatie kan dan worden vervangen. Methotrexaat mag niet gebruikt worden tijdens borstvoeding.
4
Vaccinaties
Wij raden het gebruik van een verzwakt levend vaccin af, zoals bof, mazelen, rode hond (BMR), gele koorts, orale poliovaccin, orale tyfusvaccin of BCG. Wij adviseren u om u jaarlijks tegen griep (influenza) te laten vaccineren door uw huisarts.
Vragen
Voor vragen of bijzonderheden is uw reumatoloog of verpleegkundig reumaconsulent bereikbaar via het secretariaat Reumatologie: Maandag t/m vrijdag van 9.00 - 17.00 uur op telefoonnummer: 024 - 361 45 80. In noodgevallen is het secretariaat bereikbaar van 12.00 - 16.30 uur onder telefoonnummer: 024 - 361 76 87. De Radboud Apotheek is 24 uur per dag bereikbaar via telefoonnummer: 024 - 361 91 91. Buiten kantooruren verloopt het contact in principe via de huisarts/huisartsenpost.
• • •
5
Noteer hier uw vragen
12-2012-6795
Adres Reumatische Ziekten Geert Grooteplein-Zuid 8, route 433 6525 GA Nijmegen Postadres Radboudumc 470 Reumatische Ziekten Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Contact 024 - 361 45 80 (9.00-12.00 uur)
Radboud universitair medisch centrum
