Elia - Brugge 9 april 2006 Even situeren voor wie niet zo thuis is in dat oude testament. Voor ik exegese ging studeren was dat voor mij ook een warboel, een geschiedenis met grote gaten, ik zag er niet echt een lijn in. Ik kende het scheppingsverhaal, Noach, Abraham, Jacob met zijn twaalf zonen, Mozes, Samuel, David en Salomon en dan had je het zo ’n beetje gehad. Ik wist wel dat er profeten waren maar bij benadering niet hoeveel of hoe het met hun boodschap zat. Als je de geschiedenis er achter niet ziet is het moeilijk om de boodschap te begrijpen, om de soms gruwelijke toestanden te plaatsen. Geschiedenis dus. Het volk had na de 40 jaar woestijn met Mozes het beloofde land gekregen. God had hen in de woestijn reeds regels gegeven om er een land van melk en honing van te maken. Voornaamste regel : slechts één God eren en dienen; de God van Israël. Aanvankelijk had het land geen koning maar naar het voorbeeld van buurlanden wilde het volk op een gegeven ogenblik wel een echte koning. Ze dachten met een echte koning sterker te staan tegenover hun oorlogszuchtige buren. De roep van Samuel dat God hun enige en echte koning was, viel in dovenmansoren. Er kwam een koning, Saul, een misser. Saul werd vervangen door David, een goede koning, een herder voor zijn volk. Salomon volgde zijn vader David op. Hij bouwde een tempel voor de Heer. Een rijke wijze koning volgens de bijbel maar de eerste tekenen van ondergang kondigen zich aan. Salomon trouwde vele buitenlandse prinsessen. God had nochtans verboden om vrouwen uit andere landen te trouwen, een vreemde vrouw brengt vreemde godsdiensten in huis en betekent een gevaar voor het belangrijkste gebod. Geen loze waarschuwing; al tijdens het leven van Salomon ontstaan er diverse offerplaatsen waar voor vreemde goden geofferd kan worden. De God van het Oude Testament is een straffende, jaloerse God en de straf volgt : het land scheurt na de dood van Salomon. Het Noordrijk, het grootste deel, komt in handen van een vroegere dienaar van Salomon, Jerobeam. Het Zuidrijk omvat enkel Juda en Benjamins gebied en wordt bestuurd door Rechobeam, de zoon van Salomon. De koningen die volgen overtreffen mekaar in slechtheid volgens de bijbel. Ze dienen allemaal afgoden, ze zijn de God die hen alles in handen gaf ontrouw. Het zijn machtswellustelingen die geen goede herders zijn voor het volk. God tracht de situatie te redden en stuurt profeten om volk en koningen te bekeren. De zevende koning na Jerobeam in het Noordrijk : Achab overtrof echt wel elke andere koning. We zijn dan ongeveer 870 voor C hristus.
In de bijbel wordt een koning anders geoordeeld dan in de wereldse geschiedenisboeken. Een koning wordt geoordeeld naar zijn trouw aan God en zijn herderlijke zorg voor het volk. Historisch gezien was Achab een succesvolle koning, rijker dan Salomon. Hij bracht welvaart en rijkdom, had verstand van handel drijven met buurlanden, er was vrede. De bijbel oordeelt hem heel anders. Hij trouwde Isebel, een prinses van Sidon. Dochter van een priester van de God Baäl en dus overtuigde Baälvereerster. Even iets over Baäl : Baäl was een God van vruchtbaarheid, van welstand, van snelle rijkdom en winst, een God voor wie sterk en machtig is. Als Baäl goedgezind was, niet moest strijden met andere goden dan was er welvaart en vruchtbaarheid, goed leven. Baäl goed stemmen leverde dus levenskwaliteit. Als Baäl geen zin had of in de clinch lag met andere goden, bleef de regen uit, verdorde het land, kwam er hongersnood. Baäl gaat zijn gang, houdt geen rekening met mensen, zit niet met hen in. Mensen moeten wel proberen hem goed te stemmen voor hun eigen welzijn. Baäl is de God die goed is voor wie het goed heeft, de machtigen, de sterken. De God van Israël is een God die meegaat met zijn volk, die bij hen wil zijn, die met hen inzit. Hij gaat met hen mee door de woestijn. Hij wil goed leven voor hen maar geeft daar wel regels voor. De wetten naleven is dus voor hun bestwil, niet voor zijn plezier. Als ze zijn wet niet naleven, straft hij maar pas na vele verwittigingen. Het oordeel en de staf zijn er enkel omdat God trouw is aan zijn belofte, hij kan niet anders dan trouw zijn, wat niet verenigbaar is met hem moet weg maar altijd zal een kleine rest overleven en een nieuwe kans krijgen. God is de God van slaven, armen en rechtelozen. Afgodendienst bestond al langer in Israël, het was een overblijfsel van het volk dat voor het uitverkoren volk in het land woonde, maar Isebel maakte van de Baälcultus de staatsgodsdienst. Profeten van Israël waren niet langer veilig en werden vervolgd en gedood. Als koningin, als vrouw was religie het enige terrein waar zij echt macht kon uitoefenen. Ze deed dat met overtuiging. In die periode werkt Elia. Hij is een vurig voorvechter voor de God van Israël en dus een hevig tegenstander van Isebel. Geen veilige en gemakkelijke opdracht. De jacht is open. De verhalen uit het leven van Elia zijn een aaneenschakeling van oproepen tot verering van de enige ware God, de trouwe God van Israël. Voortdurend is er strijd tussen Baäl vereerders en Jahwe vereerders. Het is een geschiedenis met hoogten en laagten, met successen en nederlagen, met tijden van moed en kracht en tijden van ontgoocheling en teneergeslagen zijn. Elia is een veelzijdig man. Hij werkt in het verborgene, bij gewone onopvallende mensen maar is ook thuis aan het hof bij Achab en Isebel.
Dat is een beetje de achtergrond. Het verhaal van Elia vinden we terug in de boeken koningen. 1 Koningen 17,18,19, 21 en 2 Koningen 1 en 2. Van Elia hebben geen eigen boeken. Hij is nochtans een groot profeet die op hoogte van Mozes wordt gezet. Zonder Mozes was de wet, de verering van Jahwe, niet geboren. Zonder Elia was ze gestorven. (Kees Waaijman in ‘de profeet Elia’)
De boeken koningen zijn pas rond 550 vC geschreven. Het is moeilijk te achterhalen wat historisch is en wat niet. Het geheel kan ook een compositie zijn van verschillende verhaalelementen. De boeken werden geschreven in ballingschaptijd. Na Elia waren er nog een hele rij profeten gevolgd. Het liep mis met het volk, ze bekeerden zich niet, ze bleven naast de ene God ook andere goden dienen. God gebruikte uiteindelijk vreemde machthebbers, Assyriërs en Babyloniërs om zijn volk te straffen, te oordelen. Een hele vernedering, een hele ontgoocheling. De verleiding was groot om de overheersers hun goden over te nemen. Als die goden hen overwonnen was dat een teken dat ze sterker waren dan de God van Israël. Men ging de geschiedenis opschrijven om klaarheid te krijgen om aan te tonen dat de ballingschap er niet was omdat de vreemde goden sterker waren maar omdat het volk ontrouw was geworden en zo de toorn van zijn eigen enige God had opgeroepen. Ze moesten opnieuw beginnen met een kleine rest van het volk. De nieuwe groep moest strak de wetten volgen, zo zouden ze overleven en terug Gods gunst genieten. Terug in het beloofde land geraken. Het verhaal van Elia toont sterk die dwalingen aan en geeft tegelijk moed over de immer en overal aanwezige God die met zijn volk meegaat, meelijdt. ------------------Je kan de bijbel lezen om de geschiedenis te achterhalen. Dan kom je bedrogen uit. De geschiedenis klopt niet als je de bijbel letterlijk leest. Je kan de bijbel lezen om te weten wat ze zoveel eeuwen geleden schreven, om de mooie verhalen… Dan heb je er wel niet meer aan dan aan een ander verhalenboek. Je kan de bijbel lezen om de geschiedenis van God en zijn volk te leren kennen, te bestuderen. Je kan de verhalen naar deze tijd vertalen. Ze zijn tijdloos, cultuurloos… Hoogstaande literatuur. Al eeuwen lang lezen mensen dezelfde verhalen en vinden er telkens weer boodschappen voor hun leven hun tijd in. Het verhaal van Elia levert ook voor ons stof tot nadenken.
een voorbeeld :
Elia wordt gezonden om het volk en de koning bewust te maken van hun dwaling, hun afgoderij om hen te doen inzien dat Baäl geen leven geeft. Afgoderij. Denken we dan aan andere godsdiensten, vreemde vormen van bijgeloof vooral in de derde wereld, bijgeloof bij sporters…? Wat is afgoderij vandaag ? Zijn wij er ook onderhevig aan ? Laten wij ons leiden door Gods wil en wet ? Vertrouwen wij enkel op God voor ons leven ? Wat leidt ons af van God ? Wat houdt ons meer bezig ? Door wie of wat laten wij ons leiden ? Jezus zei reeds dat het voor een rijke ongelofelijk moeilijk is om in het koninkrijk van God te komen. Rijken hebben zoveel wat hun aandacht trekt, waar ze mee bezig kunnen zijn, wat het leven aangenaam maakt en “zin” geeft. Wij zijn rijken. De wereld van media en economie trachten zeer brutaal ons leven te beheersen. Je moet mee met steeds sneller veranderende trends. Je moet voor honderd en een dingen verzekerd zijn vandaag zoniet zullen je rampen overkomen… Wat ga je doen als er ingebroken wordt, als je auto beschadigd wordt, als je kind met zijn fiets een kras maakt op de auto van de buren, als er een natuurramp komt, als je partner plots overlijdt, als je je werk kwijt raakt, in het ziekenhuis moet… Wat ga je dan doen zonder verzekering ? Je moet een gsm, computer met internet, een ipod, een auto… of je bent verloren in deze wereld. Het is ronduit gevaarlijk als je niet bereikbaar bent of anderen niet kan bereiken. Je moet een liefst dikke bankrekening hebben als appeltje voor later… Al die dingen zijn op zich niet slecht maar in hoeverre bepalen zij ons leven ? In hoeverre zijn of voelen we er ons afhankelijk van ? Een goede verzekering die je financieel helpt is fijn maar daarmee is het leed niet weg, heb je je partner niet terug, ben je niet genezen… Je mag geen vals gevoel van veiligheid krijgen omdat je goed verzekerd bent, met alles mee bent. Het gevaar is dat we zo met die dingen bezig zijn dat we het wezenlijke uit het oog verliezen. Dan wordt het afgoderij. Als je computer, je auto, je huis, je bankrekening je grootste zorg worden, dan zit het fout. Hink niet op twee benen, roept Elia tot het volk. Kies en wees trouw aan je keuze ! Kies voor leven, kies voor God. Of kies voor Baäl, voor snelle winst, voor goede cijfers, voor opgeklopte vruchtbaarheid maar uiteindelijk voor dood. Alleen God kan leven geven, echt leven geven. Hij wil niet liever maar kies dan ook voor hem anders kan hij je niet helpen.
Geen enkel gevoel is Elia vreemd. Dat maakt hem herkenbaar voor ons. Hij is een mens die soms met vuur zichzelf bijna voorbij loopt en soms zielig in een hoekje kruipt, niet verder kan, niet verder wil, het allemaal niet meer ziet zitten.
Een herkenbaar verhaal voor mensen van 21e eeuw. Burn-out lijkt de laatste uitvinding in deze tijd. Het is vandaag een populair verschijnsel. Nieuw is het niet. Elia had er bijna 3000 jaar geleden al last. Totaal uitgeblust, kruipt hij weg, wil dood, wil en kan niet verder. God laat hem echter niet los, haalt hem uit de put, geeft nieuwe kracht en zet hem weer op weg.
-------------Het verhaal van Elia Het begint plots : geen aankondiging. Elia is er en hij brengt slecht nieuws voor Achab. Het zal niet meer regenen tot Elia het zegt. Geen regen is droogte, is geen of weinig oogst in het land, is hongersnood. Elia heeft het voor ’t zeggen, niet Baäl. Hijzelf krijgt van God de opdracht om te vluchten en zich op te houden bij de Keritbeek. Raven zullen hem voeden, de beek geeft water. Als de droogte te fel wordt stuurt God hem naar Sarefat, Sidon waar een weduwe voor hem zal zorgen. Elia ontmoet de weduwe, zij zorgt voor hem, er is leven voor haar gezin alhoewel ze ten dode opgeschreven leken. De zoon van de weduwe overlijdt toch. De weduwe stelt Elia in vraag. Hij bidt tot God en wekt het kind tot nieuw leven. De weduwe gelooft in de kracht van de God die Elia zond. Na drie jaar stuurt God zijn profeet weer naar Achab. Het zal weer gaan regenen. Achab heeft de voorbije jaren alles in het werk gesteld om Elia te vinden. Het was diens schuld dat het droog werd, dat er hongersnood kwam. Hij heeft dus niet bijgeleerd. Elia stelt voor om een krachtmeeting te houden. Hij als enige profeet van Israël tegenover 450 Baälsprofeten. Zij slachten een offerdier, hij slacht een offerdier. Het dier wordt in stukken op het altaar gelegd en dan moeten beide partijen bidden tot hun god om vuur uit de hemel te doen komen. De god die vuur zendt is de ware God. Bij de Baälsprofeten lukt het niet. Ze bidden, roepen, smeken, pijnigen zichzelf maar Baäl antwoordt niet. Elia lacht hen uit. Als hij zelf aan de beurt is richt hij eerst een altaar op met twaalf stenen, laat het offerdier met heel veel water overgieten en vraagt dan aan God om het af te maken. Een alles verterend vuur daalt uit de hemel. Het volk is overtuigd. God is de Heer. Om verdere verleiding te voorkomen laat Elia alle Baälsprofeten doden. Dat was een stap te ver voor Isebel natuurlijk. Ze zweert hem hetzelfde lot te laten ondergaan. De jacht is open. Elia vlucht. Totaal ontmoedigd. Zo gewerkt, zo’ n succes. Het volk gelooft weer in Jahweh en dan blijkt het allemaal een maat voor niks.
Hij is de laatste profeet van Israël. Als ze hem nu doodt is alles verloren en voor niets geweest. Dan hoeft het niet meer. Hij wil dood. Zo vlug laat God hem niet gaan. Een engel brengt hem eten en stuurt hem op pad. Een heuse tocht naar de Horeb. De berg waar Mozes God ontmoette. Hij is nog steeds moedeloos. Ze hebben het op hem voorzien en hij is hun laatste kans. Uitzichtloos. Hij heeft alles gedaan. Het helpt niet. God toont zich aan Elia zoals hij zich ook aan Mozes toonde om hem te sterken voor zijn opdracht. Niet in de storm. Niet zoals hij zich aan Mozes toonde in vuur. Maar in een zachte bries. God spreekt tot Elia, rechtstreeks, aanhoort zijn jammerklacht. Hij luistert maar stemt niet in met de moedeloosheid. Je moet terug, je taak is nog niet voorbij. Vertouw op de Heer en doe wat hij je vraagt. Hij vraagt Elia twee vreemde koningen te zalven en een opvolger. Drie mensen moeten gezalfd worden, twee om het ontrouwe volk en de koning te straffen, een om het werk van Elia verder te zetten. Van de twee koningen lezen we verder niets maar Elisa gaat mee als opvolger, dienaar van Elia. In hoofdstuk 20 lezen we het verhaal van de wijngaard van Nabot. Achab nog niet genezen van zijn hebzucht wil een stukje grond om zijn paleistuin te vergroten. Hij wil het ruilen of kopen van een Israëliet. De man trouw aan de wet weigert. Je erfdeel verkoop of verruil je niet zomaar. Achab gaat mokkend naar huis. Isebel gaat er niet bij zitten pruilen. Ze laat op een listige manier de man veroordelen en doden, de grond is voor Achab. Zo doe je efficiënt zaken. Elia komt weer tevoorschijn en Achab weet al dat dat onheil betekent. De ondergang van zijn dynastie wordt voorspeld. In 2 Koningen valt de zoon van Achab uit het venster. Hij stuurt mannen om Baälsprofeten te raadplegen over zijn gezondheid. Ze ontmoeten Elia. Die verwijt hen dat ze valse goden geloven maar de ware God negeren. Achazja laat hierop Elia ontbieden maar die bliksemt twee legereenheden van de berg af. Een derde die heel nederig vraagt zijn leven en dat van zijn mannen te sparen krijgt gehoor. Elia gaat mee om Achazja’s dood te voorspellen. Elia sterft niet aan het eind van het verhaal. Hij maakt een hele tocht, vele profeten volgen, wetende dat de man Gods zal weggenomen worden. Uiteindelijk is Elisa alleen bij zijn meester. Hij mag nog een wens doen en vraagt om dubbel in Elia’s geest te delen. Zijn wens zal vervuld worden als hij ziet hoe Elia wordt weggenomen. Elisa ziet het. Hij was zo’n vurig voorvechter, zo trouw aan zijn God dat God hem in de hemel opnam zonder sterven. Een wagen van vuur met paarden van vuur nemen Elia mee naar de hemel. Elisa blijft achter met de mantel van Elia en diens geest.
De joden geloven dat Elia nog ergens op “stand-by” staat en terug zal komen vlak voor de komst van de Messias.
