Eleos, gereformeerde geestelijke gezondheidszorg
Depressie Dossier met informatie over ziektebeeld Depressie
Auteur: Drs. J. van de Bruinhorst-Florijn, preventiemedewerker OptiMent
1
Wat is een depressie? Volgens voorspellingen van Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties zal depressie in 2020 volksziekte nummer één zijn. In Nederland hebben op dit moment tussen de 700.000 en 800.000 mensen last van een depressie. Die depressieve episode duurt gemiddeld een half jaar. Maar bij een op de vijf mensen duurt het zelfs langer dan twee jaar. Binnen de eerste vijf jaar na het herstel van een depressie heeft iemand 70% kans weer een depressie mee te maken. Van een depressie wordt gesproken als bepaalde kenmerken minimaal twee weken aanwezig zijn, en dan nog gedurende het grootste gedeelte van de dag. Over welke kenmerken gaat het dan? Minstens een van de volgende twee hoofdkenmerken: • •
Sombere stemming Verlies van interesse of plezier
Bij een depressie spelen daarnaast nog minstens vier van de volgende kenmerken een rol: • • • • • • •
veranderd eetpatroon (vergrote eetlust of afname in eetlust) veranderd slaappatroon (weinig of juist veel meer slapen) moeheid of energieverlies trager bewegen, of juist lichamelijk onrustig buitensporige schuldgevoelens of het gevoel waardeloos te zijn concentratieverlies, besluiteloosheid gedachten aan dood of zelfdoding
In veel gevallen is er bij een depressie sprake van een overheersend gevoel van hopeloosheid. Mensen hebben vrijwel geen verwachting meer van zichzelf, van hun naaste, van God en van de toekomst. Het kan zijn dat u bepaalde kenmerken wel herkent, maar niet op het aantal van vijf kenmerken komt. Of dat ze nog geen twee weken duren. Dat zou erop kunnen wijzen dat u een ‘dip’ heeft. Het is dan mogelijk dat u een depressie aan het ontwikkelen bent. Maar het kan ook dat uw klachten na een korte periode weer verdwijnen. Onder het kopje ‘Wat kan je aan een depressie of dip doen?’ ziet u een aantal praktische richtlijnen voor uw situatie. Wanneer u langer dan een aantal weken last hebt van depressieve gevoelens, die niet opklaren, en mogelijk zelfs erger worden, raden wij u aan naar uw huisarts te gaan of bij Eleos (of een andere GGz-instelling) na te vragen welke preventieve cursus of activiteit het beste bij u past.
Hoe ontstaat een depressie? Er is niet een bepaalde oorzaak aan te wijzen voor het ontstaan van een depressie. Meerdere factoren beïnvloeden de ontwikkeling van een depressie en werken op elkaar in: persoonskenmerken van de depressieve persoon, factoren uit zijn opvoeding en factoren uit zijn omgeving. Het blijkt dat er zowel risicofactoren als beschermende factoren aan te wijzen zijn. Een risicofactor is bijvoorbeeld het meemaken van ingrijpende gebeurtenissen of leefsituaties. Deze kunnen zowel negatief zijn, zoals het verlies van een dierbare, mishandeling, verwaarlozing of een oorlogssituatie, maar ook positief zoals trouwen of de geboorte van een kind (dit laatste kan bij de moeder een postpartum depressie zijn). Ook erfelijke aanleg en een eerder doorgemaakte depressieve episode zijn risicofactoren. Beschermende factoren vormen een buffer tegen het ontwikkelen van een depressie. Voorbeelden van beschermende factoren zijn een actieve manier van omgaan met problemen, sociale (onvoorwaardelijke) steun uit de omgeving, steun vanuit het geloof, en fysieke gezondheid. Deze beschermende factoren kunt u tot op zekere hoogte zelf ontwikkelen, zie ‘Wat kunt u aan een depressie of dip doen?’
2
Relatie met geloof Een depressie heeft ook invloed op het geloofsleven. U kunt uw geloofsleven als vlak ervaren, net zoals het hele leven vlak is geworden door de depressie. Het is dus niet vreemd dat u niets voelt wanneer u in de kerk zit, uit de Bijbel leest of bidt. Het is belangrijk dat u beseft dat dit met uw depressie te maken heeft. Hoewel u Gods nabijheid niet ervaart, laat Hij u in deze donkere periode niet los. Lees Jesaja 50:10: 'Wie is er onder u die de Heere vreest, die naar de stem van zijn knecht hoort? Als hij in de duisternissen wandelt, en geen licht heeft, dat hij betrouwe op de Naam van de Heere en steune op zijn God.' Een ander kenmerk van een depressie kan zijn dat u last heeft van onterechte en buitensporige schuldgevoelens. Daardoor kan het zijn dat u zich ook voor God extreem schuldig voelt, en zeker weet dat de genade niet voor u bedoeld is. Ook hier is het goed te bedenken dat u zich wellicht door uw depressie zo voelt. Verminderde concentratie hoort ook bij de symptomen van een depressie. Dit betekent dat het u moeite kost uw aandacht te houden bij bijbellezen of gebed. Een mogelijkheid is dan om dit kort te houden. Soms kan het helpen dit met een familielid, predikant of ouderling, te bespreken, en hen te vragen samen met u kort te lezen en te bidden. We nodigen u uit om dit ook in een eventuele behandeling ter sprake te brengen, zodat we met u de psychische kanten van deze geestelijke problemen kunnen bespreken en een plaats geven in de behandeling.
Omgaan met depressie Wat kun je zelf doen? Bij een (beginnende) depressie of dip kunt u bepaalde dingen doen of nalaten waardoor uw depressieve gevoelens niet verergeren maar mogelijk zelfs afnemen. U kunt hierbij aan de volgende praktische zaken denken: • Ga op een vaste tijd naar bed, en sta ook op een vaste tijd op. Ook al slaapt u niet, of zou u wel veel meer kunnen slapen. Een afrader is om tussen de middag te slapen op de bank of in bed. De kans bestaat dat u niet meer van uw bed of de bank afkomt, én dat u ’s nachts slecht slaapt vanwege uw rusten overdag. • Gebruik drie maaltijden per dag op vaste tijdstippen. U kunt wellicht ook een beroep doen op uw omgeving met betrekking tot vaste etenstijden per dag. • Zoek geen troost in alcohol of drugs. Op den duur verergeren uw problemen juist hierdoor. (Voor informatie over alcohol zie www.drinktest.nl of www.alcoholinfo.nl. Voor meer informatie over drugs zie www.drugsinfo.nl. • Vertel enkele mensen uit uw omgeving (wellicht ook uw voorganger) waar u last van hebt, en vraag hen voor of met u te bidden. Neem ook zelf de tijd voor gebed en meditatie over bijbelgedeelten die u aanspreken. Dat laatste kan ook heel kort zijn: soms is vijf minuten al heel wat. • U kunt contact zoeken met lotgenoten. Mogelijk doet u er verstandig aan om dit óók buiten uw directe omgeving te doen (bijvoorbeeld via internet), omdat uw naaste familie moeite kan hebben met uw veranderde gedrag, en daardoor minder belangeloos kan luisteren. • Stel ingrijpende beslissingen (zoals verhuizing, scheiding etc.) uit tot de depressieve klachten wat geluwd zijn. • Probeer activiteiten als sporten, verenigingsavonden, verjaardagsvisites etc. aan te houden, al kosten ze u veel energie. Wanneer u zich isoleert, neemt de depressie uiteindelijk toe. • Wanneer u op vakantie gaat, houd er dan rekening mee dat het gebrek aan dagelijkse structuur en het onbekende uw klachten kunnen verergeren. • Wanneer u regelmatig aan zelfdoding denkt, raden wij u aan dit te zeggen tegen vertrouwde mensen uit uw omgeving en contact op te nemen met de huisarts voor passende hulp. • Wellicht is er iets wat u nog leuk vindt om te doen, of waarvan u enigszins ontspant. Zoek daarmee afleiding.
3
•
Accepteer dat u een (beginnende) ziekte hebt. Heb geduld met uzelf. Wanneer u systematisch zelf aan uw klachten wilt werken, hebt u wellicht ook wat aan een zelfhulpcursus. Enkele boeken die u hierbij kunt gebruiken, vindt u op www.depressiecentrum.nl. Wanneer u met lotgenoten in groepsverband wilt werken aan uw klachten, kunt u rechtstreeks zonder tussenkomst van de huisarts, een preventieve cursus bij OptiMent (onderdeel van Eleos) volgen. U wordt dan niet ingeschreven als cliënt. Als u deze cursus via internet wilt doen, meldt u dan aan op www.gripopjedip.nl
Tips voor naastbetrokkenen Als u in één huis woont met iemand die depressief is, kunt u wellicht uw voordeel doen met de volgende adviezen: • Blijf met elkaar praten en naar elkaar luisteren. Breng ook uw eigen gedachten en gevoelens in. Cijfer die niet helemaal weg, want daarmee cijfert u ook het gelijkwaardige in de relatie weg en wordt de ander in zijn beleving nog minder volwaardig dan hij of zij al was. • Wanneer u voorheen in uw relatie al grapjes met elkaar maakte, doe dat dan nu ook. Al is het soms zwarte humor, het kan helpen de sfeer wat van het loodzware te ontdoen. • Zorg goed voor uzelf: houdt zo mogelijk ontspannende activiteiten buitenshuis aan. Het omgaan met iemand met een depressie kost energie. Bekijk uit welke activiteiten u plezier en energie kunt putten. • Voor als het uw partner betreft: iemand met een depressie heeft over het algemeen minder behoefte aan intimiteit en seksualiteit. Dit kan mede veroorzaakt worden door het gebruik van antidepressiva. Wanneer dit voor u een probleem is, kunt u uw partner vragen dit te bespreken bij zijn of haar behandelend arts. • Als de zorg voor uw zieke naaste u zwaar valt, probeer dan tijdig met anderen af spreken hoe ze u hierin kunnen bijstaan. Maak daar structurele afspraken over. Als u zich daarover schuldig voelt, bedenk dan dat de zieke meer aan u heeft als u over de nodige reserves beschikt. • Probeer u niet teveel te laten beïnvloeden door de stemming van de ander, hoe moeilijk dat soms ook is. Wanneer de ander somber is, ga dan geen diepgravende gesprekken aan. Wanneer de ander uiterst prikkelbaar is, probeer dit te negeren en van tijd tot tijd aan te geven, dat u dit gedrag niet prettig vindt. • Spreek af welke overzichtelijke taken de ander nog kan blijven doen, zodat u niet alles over hoeft te nemen. Kijk of er dingen zijn die u nog samen kunt doen. • Vraag van tijd tot tijd expliciet of de ander wel eens denkt aan zelfdoding. Als regel geldt dat hoe uitgebreider men nadenkt over de stappen die men hiertoe moet nemen, hoe reëler de kans is op een poging tot zelfdoding. Daarnaast is het goed om te weten of iemand al eerder eens een poging tot zelfdoding ondernomen heeft. Is dit het geval, dan is de kans groter dat men dit nog eens doet. Stimuleer uw naaste om dit met zijn of haar therapeut of arts te bespreken, of als dit niet lukt, neem zelf contact op over uw vermoedens met een GGzinstelling of uw huisarts. • Probeer de persoon in kwestie niet op te beuren met goed bedoelde adviezen. Dat werkt vaak averechts. • Probeer meer te weten te komen over de ziekte. • Ga na of bij de instelling waarbij uw partner, ouder of kind in behandeling is, ook een preventief- of hulpaanbod voor u is. Mogelijk ontmoet u daar lotgenoten, bij wie u uw hart eens kunt luchten. Ook internet kan u deze gelegenheid geven. Daarnaast kan een familieledenvereniging als ‘Een Handreiking’ of ‘De Wegwijzer’ voorzien in lotgenotencontact (voor adressen zie het kopje adressen en links). • Breng uw zieke naaste in gebed voor de Heere Jezus, en ook uw eigen moeilijke situatie. Vraag daarbij mensen die u vertrouwt, om voor u en uw zieke naaste te bidden. Wanneer u contact heeft met iemand die depressief is, maar niet in hetzelfde huis woont, kunt u daarnaast wat hebben aan de volgende richtlijnen: • Overleg met de ander wat hij of zij prettig vindt als vorm van contact: e-mailen, af en toe een kaartje of een wekelijks bezoekje? Wanneer u op bezoek komt, houdt het dan kort (half uur 4
• •
tot een uur). Iemand die somber is kan zich gedurende twee uur wel goed houden, maar als u weggaat, is hij of zij volledig uitgeput en dat is niet het gewenste effect van uw bezoek. Het is vaak beter twee keer een halfuur te komen, dan één keer een uur. Trouw is belangrijker dan intensiteit. Vraag ook eens aan de mensen die in hetzelfde huis wonen met de persoon met een depressie, hoe het met hen gaat. ‘Wanneer één lid lijdt, lijden alle leden mee’; dat geldt ook bij de depressie van een gezinslid. Kinderen van een depressieve ouder zijn in het bijzonder kwetsbaar. Wellicht kunt u buitenshuis hen wat afleiding bieden. Misschien dat u met hen een uitje kunt ondernemen. De depressieve ouder heeft hiervoor geen energie, en de gezonde ouder moet al zoveel alleen doen, dat deze het organiseren van een uitje ook een hele extra klus vindt.
Depressie en jongeren Je af en toe onzeker voelen, is normaal. Zeker als je in de puberteit zit. Maar de hele tijd bang zijn dat je het verkeerd doet, onzichtbaar willen zijn, angstig zijn en snel piekeren; dat is niet gezond. Herken je jezelf daarin? Misschien dat je lijdt aan een (beginnende) depressie. Als je een zelftest wilt doen, kun je kijken op www.zwaarweer.nl. Een uitgebreidere zelftest kun je vinden op www.depressiezelftest.nl. Speciaal voor jongeren is de website www.gripopjedip.nl ontwikkeld. Hier kun je mailen met een deskundige, of aan een chatcursus deelnemen, om controle te krijgen over je sombere en angstige gevoelens.
Eleos helpt Preventief aanbod •
• • •
Online cursus Grip op je dip. Een preventieve cursus voor jongeren van 18-25 jaar die last hebben van lichte tot matige depressieve klachten. In de cursus wordt aandacht besteed aan wat je zelf kunt doen aan het verminderen van je depressieve klachten. Deze cursus is te volgen als chatcursus. De chatcursus gaat volledig via internet (zie voor meer informatie www.gripopjedip.nl) of bij www.optiment.eu (onderdeel van Eleos). Cursus In de put, uit de put. Een preventieve cursus voor mensen van 25 jaar en ouder, die last hebben van lichte tot matige depressieve klachten. In de cursus wordt aandacht besteed aan wat u zelf kunt doen aan het verminderen van uw depressieve klachten. De interventie Contact met je baby. Een preventief programma op maat voor depressieve moeders met baby’s tot 10 maanden. Cursussen voor kinderen van ouders met depressieve klachten. In deze cursus (ook wel KOPP-groepen genoemd) staan we stil bij wat het voor jou betekent om een vader of moeder te hebben die depressief is.
Zie voor meer informatie over deze cursussen de website www.optiment.eu of informeer ernaar bij uw behandelaar. Behandeling bij ambulante zorg Voor een behandeling binnen de ambulante zorg heeft u een verwijzing van een officiële verwijzer nodig, zoals bijvoorbeeld uw huisarts. Bij de behandeling van depressiviteit kunnen medicijnen voorgeschreven worden. In dat geval bekijkt een arts in overleg met u welke middelen tegen depressie voor u het beste zijn. Cognitieve gedragstherapie is een belangrijke vorm van hulp bij depressie. Bij deze vorm van therapie sporen therapeut en cliënt negatieve of automatische gedachten op die aan de depressie bijdragen of
5
die in standhouden en proberen deze te veranderen. Ook worden activiteiten die depressieve gevoelens bevorderen opgespoord en aangepast. Interpersoonlijke therapie (IPT) in individuele of groepsbehandeling. Zie voor meer informatie over behandelingen www.eleos.nl Depressiebehandeling in de kliniek Een klinische opname is soms nodig als de depressie met ambulante behandeling niet over gaat of als er sprake is van dermate ernstige klachten dat iemand niet meer thuis kan zijn. Reële dreiging van zelfdoding is hiervan een voorbeeld. Patiënten hebben naast zorg en behandeling ook bescherming nodig. De behandeling in de kliniek richt zich in eerste instantie op het afnemen van de depressieve klachten, maar daarnaast ook op zaken die de depressieve klachten beïnvloeden of mogelijk in stand houden. De behandeling wordt aangeboden door een multidisciplinair team. De psychiater heeft gesprekken met de patiënt en schrijft medicijnen voor. De verpleegkundige begeleidt de patiënt in de groep en richt zich bij depressieve patiënten vooral op goede zelfverzorging en activering. De patiënt krijg een weekprogramma. Er wordt een keuze gemaakt uit diverse therapieën, zoals creatieve therapie, muziektherapie, tuintherapie of lichaamsgerichte therapie. Belangrijke doelstellingen zijn: ontdekken van mogelijkheden, werken aan zelfvertrouwen en om leren gaan met grenzen (niet teveel van jezelf eisen). In de training contactvaardigheden kan geleerd worden makkelijker te communiceren. Ten slotte worden ook gezinsleden bij de behandeling betrokken middels gesprekken met de maatschappelijk werker. Doel hierbij is de terugkeer naar huis voor te bereiden. De klinische behandeling duurt meestal zo’n zes tot tien weken. Hierna is er gewoonlijk nog een periode ambulante nazorg nodig. Adressen De Wegwijzer Parkweg 14 8011 CK Zwolle Tel. (038) 4225545 E-mail:
[email protected] www.dewegwijzer.info Een Handreiking Postbus 80 7950 AB Staphorst Tel. (0522) 465458 E-mail
[email protected] www.eenhandreiking.nl Verder lezen • Drs. J. Kragten Leven met een depressieve stoornis, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten, 2004 uit de serie van A tot ggZ • Drs. P.J. Verhagen Depressiviteit en depressie, een christelijke handreiking. Groen, Heerenveen, 2000 uit de serie Praktisch & Pastoraal • Dr. J. van der Wal Suïcide, christelijke hulpverlening rond een levensprobleem. J.J. Groen en Zoon, Leiden, 1996 uit de serie Praktisch & Pastoraal • Dr. J. van der Wal (red.) Psychische nood: ambt gemeente en hulpverlening. J.J. Groen en Zoon, Heerenveen, 1998 • Ds. A. Elshout Een helpende hand. Den Hertog B.V., Houten, 1997 • Ds. A. Elshout Nogmaals een helpende hand. Den Hertog B.V. Houten, 1997 • Kees Roest Niets moet, alles mag. Praktische handleiding voor gezond denken en zelfvertrouwen. Boekencentrum, Zoetermeer, 2005 6
• • •
Nico van der Voet Waarom moet ik altijd helpen? Over zelfhandhaving en zelfverloochening. Boekencentrum, 2003. Drs. W. Scholte (red) Depressie en geloof. De Vuurbaak, Barneveld GSEV reeks nr. 40. Drs. W. Schilte Leven met het onvolkomene. Oosterbaan & le Cointre, Goes uit de serie ‘pastoraal perspectief’.
Websites, waar u meer informatie vindt over depressie • www.depressiecentrum.nl • www.depressielinks.nl • www.depressiezelftest.nl Hier kunt u zelf een test doen om te zien of u mogelijk lijdt aan een depressie • www.fondspsychischegezondheid.nl • www.gezondheidsplein.nl • www.trimbos.nl • www.gripopjedip.nl • www.depressie.org • http://www.depressie.org Websites over hulpaanbod en mogelijkheden voor familieleden • www.mijnzorg.nl Christelijk zorgplein • www.labyrint-in-perspectief.nl De stichting Labyrint~In Perspectief zet zich in voor familieleden van mensen met een psychiatrische ziekte. Ook andere directbetrokkenen, zoals buren, vrienden en collega's kunnen er terecht. Website van de Depressie vereniging • www.depressie.org • http://www.depressie.org
7
