Eerlijk handelen, samen doen! Ontwikkelingen in de achterban
Juni 2011 Eerlijk Handelen, Samen Doen! Samenvatting uitslagen enquêtes onder achterban Woord en Daad gehouden in 2008 en 2011
1. Inleiding Eerlijk handelen, samen doen! Dat was het thema van een bewustwordingscampagne die Woord en Daad tussen september 2008 en september 2010 heeft gevoerd onder haar achterban. Het was voor het eerst dat Woord en Daad breed inzette op een campagne die tot doel had de achterban aan het denken te zetten over het eigen consumeren. Doel van de campagne was onder meer het in kaart brengen van opvattingen en gedrag omtrent dit onderwerp onder de achterban. Daartoe is in het voorjaar van 2008 via een per e-mail verspreide enquête een brede steekproef onder de particuliere achterban van Woord en Daad uitgevoerd om de opvattingen over en het gedrag omtrent eerlijk handelen te meten. Begin 2011 is er opnieuw een onderzoek gedaan onder een representatief deel van de achterban. Deels zijn dezelfde vragen als in 2008 herhaald, om de ontwikkeling in de tussenliggende drie jaar in kaart te kunnen brengen. Deels zijn ook nieuwe vragen gesteld. Zowel in 2008 als in 2011 is een representatief deel van de achterban benaderd om mee te werken aan deze enquête. Hierbij gaat het om een ‘blinde’ selectie deelnemers aan het financiële-adoptieprogramma van Woord en Daad, donateurs, leden van plaatselijke comités, betrokkenen bij het Partnerplan en mensen die wel in de database van Woord en Daad staan, maar niet actief betrokken zijn bij de organisatie. In 2008 zijn 6928 personen uit de achterban benaderd, en hebben 938 van hen de enquête ingevuld. Daarmee lag de respons op 15 procent. In 2011 zijn 6283 mensen benaderd, en vulden 2196 de enquête in. Daarmee lag de respons op 35%. Hoewel het responspercentage in 2011 hoger lag dan in 2008, kan voor beide onderzoeken geconcludeerd worden dat daaraan een representatief deel van de achterban aan heeft meegewerkt.
“Heel goed om dit thema onder de aandacht te brengen. Eerlijke handel biedt mogelijk een duurzame oplossing voor armoedevraagstukken. Een heel zinvolle benadering naast de klassieke armoedebestrijding”
2
2. Eerlijk handelen Gevraagd naar wat eerlijk handelen is, geeft de “De activiteiten kunnen soms achterban in grote meerderheid aan daar in elk lijken op een druppel op een geval het voorkomen van kinderarbeid (80% vindt gloeiende plaat, maar door er dat belangrijk tot zeer belangrijk), en goede permanent aandacht voor te arbeidsomstandigheden voor de mensen die de vragen en/of actie te goederen produceren (zeer belangrijk: 57%) onder ondernemen, komt er toch een te verstaan. positieve beïnvloeding die Ook aandacht voor milieuaspecten tijdens verandering bewerkt.” productie en vervoer en het verminderen van handelsbarrières voor producenten in ontwikkelingslanden scoren relatief hoog. Gevraagd om in een aantal kernwoorden aan te geven waaraan wordt gedacht bij eerlijke handel, komen tal van beschrijvingen langs. Onderstaande ‘woordwolk’ geeft aan welke termen het vaakst zijn genoemd (hoe vaker genoemd, hoe groter het woord in de ‘wolk’ verschijnt)
3
3. Voornaamste uitkomsten De beide enquêtes tonen op een aantal punten duidelijke ontwikkelingen aan binnen de achterban van Woord en Daad, die vrijwel allen aantonen dat de aandacht voor eerlijk handelen de afgelopen drie jaar is toegenomen. Het percentage mensen in de achterban van Woord en Daad dat tijdens het boodschappen doen wel eens, of zelfs regelmatig fair trade-producten koopt, is gestegen van 44% in 2008 naar 59% in 2011. Het percentage dat bij de vraag ‘Denkt u als u boodschappen doet aan eerlijke handel?’, koos voor het antwoord ‘Nee, nooit maar dat zou ik wel moeten doen’, daalde van 52% in 2008 naar 38% in 2011. 100%
Denkt u als u boodschappen doet aan eerlijke handel?
90% 80% 70%
Nee, nooit en dat wil ik zo houden
60% 50%
Nee, nooit maar dat zou ik wel moeten doen
40% 30%
Ja, en ik koop zo nu en dan fairtrade producten
20% 10% 0% 2008
2011
Ja, en ik probeer zoveel mogelijk fairtrade producten te kopen
Terwijl in 2008 21 % van de ondervraagden aangaf de term eerlijke handel nooit tegen te komen, is dit percentage in 2011 gedaald tot 11%. Het aantal mensen dat de term vaak tegenkomt, steeg van 18 naar 34%. 100% Bent u de term eerlijke handel het afgelopen jaar wel eens tegengekomen?
90% 80% 70% 60% 50%
Nooit
40%
1-5 keer
30% 20%
5-10 keer
10%
Meer dan 10 keer
0% 2008
2011
4
48 % gaf in 2011 aan meer over het thema eerlijke handel te zijn gaan nadenken. Bijna 52 % stelde er niet meer, maar ook niet minder te zijn gaan nadenken. Slechts voor 0,7 procent is het thema de afgelopen 3 jaar minder relevant geworden.
Bent u de afgelopen twee jaar meer gaan nadenken over het thema eerlijke handel?
Ja, ik ben daar meer over gaan nadenken Ja, ik ben daar meer over gaan nadenken Nee, ik ben daar minder over gaan nadenken Nee, ik ben daar minder over gaan nadenken Ik ben daar niet minder, maar ook niet meer over gaan nadenken Ik ben daar niet minder, maar ook niet meer over gaan nadenken
Volgens de achterban van Woord en Daad horen het werk van Woord en Daad en het opkomen voor eerlijke handel bij elkaar. In 2008 vond 92% van de achterban dat, in 2011 95%. 100%
Het werk van Woord en Daad en eerlijke handel horen bij elkaar.
98% 96%
nee
94%
ja 92% 90% 88% 2008
2011
5
4. Meer mensen vaker in aanraking met dit thema Gevraagd naar hoe zij de afgelopen drie jaar met het thema van eerlijk handelen in aanraking zijn gekomen, antwoordde in 2011 73% van de achterban ‘via landelijke krant of landelijk magazine’. Ook gesprekken met andere mensen (43%) en internet 39% scoren hoog. Voor al deze informatiebronnen geldt dat de percentages fors hoger liggen dan in 2008.
Waar kwam u de term eerlijke handel het afgelopen tegen? 80 2008 70
2011
60 50 40 30 20 10 0 Landelijke Regionale/lokale krant/magazine krant
Tv/radio
Internet
In gesprekken
Anders
Dit bevestigt de ervaring dat meer mensen vaker in aanraking komen met het thema eerlijke handel. Opvallend is dat bij jongeren het internet een grotere rol speelt in de opinievorming dan bij ouderen, en dat jongeren zich bovendien meer dan ouderen aangesproken aangeven zich aangesproken te voelen door het thema eerlijk handelen. Verder heeft de campagne ook indirect bijgedragen aan de opinievorming binnen en buiten de achterban van Woord en Daad. Zo heeft de start van de campagne eraan bijgedragen dat het Reformatorisch Dagblad – een veelgelezen krant in de achterban van Woord en Daad – in 2008 op de opiniepagina een artikelenserie is begonnen over dit thema.
6
“Goed dat Woord en Daad hier aandacht aan besteedt. Dit thema is zeer relevant, maar krijgt onder christenen veel te weinig aandacht. vaak hoor ik ook van christenen dat ze er niet bij stil staan, of dat het toch niet helpt als wij als individuen hieraan bijdragen.”
Als de achterban in 2011 de vraag wordt gesteld wat die gemerkt heeft van de campagne Eerlijk handelen, samen doen!, zegt 61% iets van de campagne te hebben gemerkt. Het grootste deel (57%) heeft er alleen over gelezen. Voor 4 procent geldt dat die activiteiten heeft bezocht in het teken van dit thema.
Wat heeft u gemerkt van de Woord en Daad-campagne 'Eerlijk handelen, samen doen!'?
Ik heb daar niets van gemerkt
Ik heb daar alleen iets over gelezen, bijvoorbeeld in de krant Ik heb activiteiten bijgewoond die in het teken van dit thema stonden
5. Vergelijking met andere onderzoeken Met enige regelmaat wordt er onderzoek gedaan naar het koopgedrag van Nederlandse consumenten, juist ook als het gaat om ‘eerlijke’ producten. Zo bleek uit het meest recente onderzoek dat NCDO, in samenwerking met de Stichting Max Havelaar en Fair Trade Original, in 2009 deed onder de Nederlandse bevolking, dat 39,8 % van de huishoudens een of meerdere fair trade levensmiddelen kocht. In 2007 lag dit percentage nog op 28,5. Ter vergelijking: het Woord en Daad-onderzoek toont een stijging aan van 44% in 2008 naar 59% in 2011. Daarmee lijkt het koopgedrag van eerlijke producten onder de achterban van Woord en Daad hoger te liggen dan dat van de Nederlandse bevolking. In zijn proefschrift How consumers make a difference An inquiry into the nature and causes of buying socially responsible products trok econoom Robert Gielissen in 2010 ook al de conclusie dat onder christenen het gebruik van fair trade producten hoger lag dan onder de gemiddelde Nederlanders (pag. 126). Overigens tekende Gielissen daar wel bij aan dat onder SGP-stemmers het gebruik van fair trade producten ‘significant lager’ lag dan gemiddeld. In het onderzoek onder de achterban van Woord en Daad is niet gevraagd naar politieke voorkeur.
7
