Een spirituele kijk op angst
Het begrip angst is waarschijnlijk een van de minst gebruikte in het spirituele vocabulaire. Veel mensen zijn bang voor angst. Want angst opent de deur naar de grotten van onze psyche: het onderbewuste, vol met als negatief beoordeelde stemmingen en duistere emoties, zoals onzekerheid, wanhoop, afgunst, depressie, woede en haat. Wie de noodzaak en functie van angst echter begrijpt, begrijpt ook dat angst niet iets is om bang voor te zijn. Angst is als de toverspreuk ‘Sesam, open u’. Wie zijn angsten toelaat, wordt net als Ali Baba door de angst heen de grot in geleid waar onvermoede schatten op hem wachten.
De grot staat symbool voor het onderbewuste. Net als de meeste grotten is het onderbewuste onderaards. Dat wil zeggen: haar inhouden bevinden zich onder het oppervlak van onze zintuiglijke gewaarwordingen. En net als een grot is het onderbewuste donker. Onze ziel is van haar inhouden nog niet bewust. Dit deel van onze psyche is voor ons letterlijk nog duister. De functie van angst In sprookjes als ‘Ali Baba en de veertig rovers’ wordt het onderbewuste niet slechts voorgesteld als een grot, maar de grot blijkt een schatkamer te zijn. Om toegang te krijgen tot de schatten die ons onderbewuste herbergt, moeten we echter over magische krachten beschikken. Net als Ali Baba moeten we de toverspreuken kennen waarmee we onze angsten de baas kunnen. Het onderbewuste of nog onbewuste wordt door het ego of het ik namelijk vaak niet als een schatkamer herkend. Sterker nog: het ego is als de dood voor de dingen waarvan het zich nog niet bewust is. Dit is niet vreemd als je bedenkt dat het ego bestaat bij de gratie van bewustzijn. Vanuit het boeddhisme en hindoeïsme, maar ook vanuit gnostieke stromingen, weten we dat het ego of ik een illusie is. Zij ontstaat door de valse identificatie met de inhouden van ons bewustzijn, waardoor er een persoonlijkheid lijkt te bestaan met denkbeelden, gevoelens en karaktertrekken. Het overschrijden van de grenzen van bewustzijn en het toelaten van wat nog onbewust is, is voor dit ik letterlijk levensbedreigend. Angst heeft zodoende een diepe existentiële betekenis. Zij houdt de illusie dat wij als ‘ik’ bestaan in stand. Angst heeft ook een meer alledaagse, psychologische functie. Zij kan worden beschouwd als een grenswachter: bewaker van de grens tussen bewustzijn en wat nog onbewust is. De wacht houdend, is angst de raadgever die, staand op de grens, het onbewuste gebied overziet en het ego waarschuwt voor de onbekende ervaringen die op hem afkomen. Daarom ook houdt angst altijd een terugtrekkende beweging in. We schrikken vaak letterlijk terug voor wat opdoemt uit het 1 © 2011, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
onderbewuste. Emoties die nog nooit ervaren zijn, trauma’s en pijn die onopgelost zijn. Maar ook onbekende gebieden die door het ego nog niet in kaart zijn gebracht, beslissingen die genomen moeten worden en wegen die gebaand en gevolgd moeten worden behoren tot het rijk van het onderbewuste. Angst: het grote taboe Angst heeft dus twee functies: een existentiële en een psychologische functie. Angst is zodoende een van de belangrijkste functies van onze psyche. Zonder angst zou ons ik oplossen in het onderbewuste en zou er van een ik en bewustzijnsontwikkeling helemaal geen sprake zijn. Het is in dit licht opvallend om te moeten constateren dat er over angst heel weinig geschreven is. Probeer maar eens te midden van alle positief ingestelde zelfhulpboeken een (goed) boek over angst te vinden! Of heb je ooit wel eens een lezing over angst bezocht? Waarschijnlijk niet. Angst is een taboe. We zijn bang voor de angst zelf, omdat de ervaring van angst altijd een opschudding inhoudt. Angst fungeert als een aardbeving. Zij doet onze veilig gewaand bewustzijn en onze bestaande overtuigingen op de grondvesten schudden. Evenals we van nature een aardbeving uit de weg proberen te gaan, zo is het natuurlijk dat we angst proberen te vermijden. Dit, terwijl angst een heel natuurlijke emotie is. Angst is zelfs een primaire, zo niet de meest fundamentele emotie in de natuur. Dieren staan regelmatig stijf van angst wanneer ze oog in oog met hun vijand staan. De plotselinge verstijving zorgt voor een totale innerlijke verstilling, waardoor het dier (of de mens) op de kleinste impuls kan reageren om zo het gevaar te ontwijken. Op deze wijze beschermt angst het fysieke leven. Angst is ook de beschermheer van ons psychisch leven. Zij dwingt ons om ons terughoudend op te stellen, bijvoorbeeld wanneer het ik overspoeld dreigt te raken door al te heftige emoties. Zo voorkomt angst mogelijke psychosen of overstromingen van het ik, maar zij creëert eveneens allerlei neurosen. Neurose en psychose, de getijde van onze psyche In tegenstelling tot een psychose, handelt een neurose altijd over een afkadering. Door middel van neurosen, zoals het dwangmatig herhalen van een ritueel, behoudt het ik controle over zijn omgeving, in een poging onbekende indringers vanuit het onderbewuste buiten te houden. Psychosen daarentegen overspoelen ons bewustzijn. Ze slaan de muren rondom het ego kapot, waardoor het ik in de onderbewuste inhouden verzinkt. Psychotische en neurotische tendensen fungeren als eb en vloed. Zij reguleren de wassende en zich terugtrekkende inhouden van het onderbewuste. Het psychisch leven van ieder mens wordt door deze getijdenbeweging gereguleerd. Slechts in hun extreme vorm laten zij zich gelden als neurotische stoornissen en de alles overspoelende psychose die een mens op een psychiatrische afdeling doen belanden. Zonder angst zou de wereld aan krankzinnigheid ten gronde gaan. Hetzelfde geldt echter voor een te grote identificatie met angst. Wanneer we ons zo 2 © 2011, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
bedreigd voelen door het onderbewuste dat we alleen nog maar als een dier in doodsangst verstijfd het leven in de ogen kunnen kijken, dan zullen we uiteindelijk door een extreme vorm van neurose of psychose uit het leven geslagen worden. Teveel angst veroorzaakt immers dat we geen enkele impuls vanuit het onderbewuste toelaten, waardoor ons ik niet langer gevoed wordt en ons bewustzijn verstart. Zo worden we op den duur of een gevangene van onze eigen neurosen of we onderdrukken de inhouden van ons onderbewuste zozeer dat deze op een dag tot uitbarsting komt, ons ik overweldigend in een alles vernietigende vloedgolf. Liefde en angst Zou de natuur uitsluitend door angst geregeerd worden, dan zou er van bewustwording of evolutie (de manifestatie van de zich bewust wordende natuur) geen sprake zijn. De natuur zou aan haar eigen angsten ten prooi vallen. Haar ontwikkeling zou doodlopen in neurosen en psychosen waardoor op den duur alle bewustzijn uitgedoofd zou worden. Zo zou, langzaam maar zeker, alle leven uit de natuur wegebben, de aarde achter latend als een verstilde, stenen bol in de ruimte. Gelukkig, weten we uit talloze mythen, wordt het leven niet slechts door angst, maar ook door liefde geregeerd. In onze psyche, en in het hele universum, werken deze twee krachten, vaak verbeeld als duisternis en licht, met elkaar samen om steeds weer een evenwicht te creëren op een hoger niveau van bewustzijn. Uit de mythen, maar ook uit de evolutie zelf kunnen we afleiden dat liefde sterker is dan angst. In de mythologieën van onze tijd – de films uit Hollywood – overwint het licht steevast de duisternis. Eveneens zien we hoe de natuur steeds nieuwe, intelligentere levensvormen voortbrengt die het bewustzijn weer een beetje verder oprekken. Hieruit kunnen we afleiden dat liefde, een zich expanderende beweging, het wint van de angst. Dat angst en liefde niet op een zelfde niveau staan kan ook natuurkundig onderbouwd worden. Duisternis, het aangezicht van angst, bestaat niet op zichzelf, maar markeert de afwezigheid van licht. We kunnen dus stellen dat, hoewel angst en liefde samen het leven regeren, zij ongelijkwaardig aan elkaar zijn. De dominantie van liefde in de natuur en in onze psyche voorkomt dat we niet ten onder gaan aan psychosen en neurosen, maar dat beide bewegingen in samenspel met elkaar het ego steeds verder opstuwen naar nieuwe, hogere niveaus van bewustzijn. Angst verdient een plek in ons bewustzijn We kunnen de dynamiek van liefde en angst ook filosofisch verwoorden. Angst reageert vanuit de illusie van het ik, liefde vanuit de werkelijkheid dat er geen ik is, en dus ook geen onbewuste waar we bang voor moeten zijn. Liefde is de kennis dat alles één is. De wetenschap dat het ik als deel onlosmakelijk met het geheel verbonden is. Maar zolang deze kennis niet ten volle beleefd is en we ons identificeren met het is, heerst angst over liefde. 3 © 2011, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
Dit alles klinkt mooi en de mantra’s van liefde weerklinken in tijdschriften als deze. Echter, degenen die het meest het belang en de werkelijkheid van liefde prediken, worden zelf vaak (onderbewust) verteerd door angst. Te constateren dat angst uitgaat van de illusie van het ik, doet op geen enkele wijze recht aan het leven waarin we ons als ego of afzonderlijk ik beleven. Angst, niet liefde is de universele ervaring van de huidige mens. Een blik op de krant of een minuutje kijken naar CNN zijn voldoende om deze bewering te staven. En hoewel het natuurlijk is dat we bang zijn voor onze angst (een bizarre constatering, want blijkbaar is angst bang van zichzelf!), is het belangrijk dat we onze angst voor angst onder ogen zien en benoemen. Willen we namelijk bewustzijn, en zo controle krijgen over de tal van onbewuste neurotische en psychotische reacties die ons leven beheersen, dan zullen we eerst het bestaan van angst moeten erkennen. Maar erkennen dat je bang bent of een denkgeest hebt die door beklemmende gedachten verduisterd wordt, is als het jezelf uitroepen tot de duivel. Vanwege de angst voor onze eigen angst veroordelen we angstige mensen vaak als ‘negatief’. Het zijn de losers en de zwakkelingen die het in de ‘survival of the fittest’ zullen afleggen tegen de zelfverklaarde, positief ingestelde winnaars. Een destructievere kijk op angst is haast niet mogelijk! Gepleit moet worden voor een herwaardering van angst. Wie contact met zijn angst maakt neemt zijn taak serieus. Het is onze taak om ons onderbewuste steeds verder te ontginnen. Steeds dieper in haar duisternis af te dalen om de nog onbewuste schatten uit de spelonken van ons onderbewuste te delven. Mensen die zeggen geen angst te kennen, hebben vaak geen wetenschap van de peilloze diepte en de inktzwarte duisternis die in hun ziel schuilt. Je voordoen als een ‘boodschapper van het licht’ of een positief denker (veelal ontaardend in een NLP-neurose) heeft in dit geval geen zin. Ons huidige bewustzijn is als de top van de ijsberg: onder het wateroppervlak gaat een geheime, aan ons bewustzijn onttrokken wereld schuil. Wie hierin wil afdalen moet wel bang zijn, anders ziet hij haar diepte niet.
4 © 2011, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
Over de auteur Sander Videler (1976) is Jungiaans analytisch therapeut, auteur en spreker op het gebied van spiritualiteit, gnosis en dieptepsychologie. Van zijn hand verschenen o.a. de boeken ‘De weg naar je Zelf’ en ‘Het wezen van de mens’. Meer informatie: www.degoudgeleweg.nl of www.sandervideler.nl
5 © 2011, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
