Een probleemgebruiker is meester

%PGSLSP IR [IVO [IP SJ RMIX XIWXIR

""

Moeten werknemers op het werk getest worden op alcoholgebruik? In Nederland zijn bedrijven, vakbonden, artsen, juristen en politici nog steeds over dit vraagstuk in gesprek.



Er zijn goede argumenten voor en tegen het testen aan te voeren. Deze brochure laat in vogelvlucht de verschillende aspecten rond dit omstreden onderwerp zien en beoogt werkgevers en werk.

"" “Een probleemgebruiker is meester in het verbergen.”

""

)IRWIVMIYWTVSFPIIQ Ongeveer drie procent van de totale alcoholconsumptie wordt op het werk gebruikt. Twintig procent van alle werknemers drinkt teveel (twintig glazen of meer per week). En een op de zeven bedrijfsongevallen hangt samen met alcoholgebruik voor of tijdens het werk. De totale kosten voor de werkgever door alcoholgebruik van werknemers in 2001 werd door de accountantsorganisatie KPMG op 1,6 miljard euro geschat.

""

;IXIRZIVERX[SSVHIPMNOLIMH Alcoholgebruik op het werk is niet bij de wet verboden. Een bedrijf kan wel voorschriften vaststellen over het gebruik van alcohol onder werktijd en vóór aanvang van het werk voor zover dat invloed kan hebben op de arbeidsprestatie. Het Nieuw Burgerlijk Wetboek kent de ontslagreden: ‘…wanneer de werknemer zich ondanks waarschuwing overgeeft aan dronkenschap of ander liederlijk gedrag…’ (Art. 7:678 lid 2 onder c). Ook werknemers met een alcoholprobleem dat hun functioneren structureel negatief beïnvloedt, riskeren ontslag op staande voet. De werknemer blijft zelf primair verantwoordelijk voor zijn alcoholconsumptie. Er bestaat nog geen jurisprudentie waarin de werkgever verantwoordelijk is gehouden voor een verkeersongeluk na het beschikbaar stellen van drank, maar de werkgever heeft wel degelijk een verantwoordelijkheid waarop hij kan worden aangesproken.

schenken nog maar eenmaal per jaar "" “We alcohol; de kerstborrel. Deze happening is dan ook extra gezellig. Na afloop kunnen de medewerkers zich vrijwillig laten testen, en staan er taxi’s klaar om mensen die te veel gedronken hebben naar huis te brengen. Deze aanpak is zeer goed ontvangen.” Manager van Safety, Health and Environment, smaak- en geurstof fenbedrijf



"" 

-W XIWXIR RSHMK# Het verbeteren van de veiligheid is een veelgebruikt argument voor het testen op alcoholgebruik. Ook het verminderen van verzuim en het verhogen van de productiviteit en kwaliteit van het werk en de werkomgeving zijn overwegingen om alcoholgebruik op de werkplek te beheersen en dus te testen. Bij vermoeden van alcoholgebruik voor of tijdens het werk is het mogelijk een werknemer een onafhankelijke alcoholtest aan te bieden om zichzelf vrij te pleiten. Overigens heeft geen enkel onderzoek kunnen bewijzen dat testen effectief is en dat daardoor het niveau van veiligheid en productiviteit stijgt. Het uitvoeren van testen kan ook een negatieve uitwerking hebben. Het kan de onderlinge verhoudingen en sfeer op het werk sterk verslechteren en de aandacht afleiden van reeds bestaande veiligheidregels.

"" “Bij vermoedens van alcoholgebruik moet

de werkgever zijn medewerker aanspreken op diens functioneren. Dat is zijn eerste legitimatie voor handelen. Als je testen nodig vindt, dan moet je dat regelen.” HR-adviseur, petrochemische industrie



"" 

(I XIWXIR Het gebruik van alcohol is aan te tonen door de adem, de urine of het bloed van een medewerker te onderzoeken. De bloedtest is de meest betrouwbare methode, maar heeft net als de urinetest het nadeel dat het enige tijd duurt voor de resultaten bekend zijn. De resultaten van de urinetest hebben eveneens een hoge betrouwbaarheid. De ademtest kan minder betrouwbaar zijn, maar geeft wel direct resultaat en is gemakkelijk door iedereen af te nemen. Dit maakt de ademtest geschikt voor routinecontroles en voor het bevestigen of ontkrachten van vermoedens.



"" “Wat je vaak ziet, is dat er om een

vermoedelijke probleemdrinker heen wordt georganiseerd. Alles wijst op disfunctio-neren. Hij doet voor spek en bonen mee. Het stuk wat hij moet overtypen is niet belangrijk en heeft geen echte deadline. Zo duurt het lang voor iets naar boven komt. Via een functioneringsgesprek kan je hier eerder grip op krijgen.” Hoofd afdeling Preventie, verslavingszorg

""

,IXWMKREPIVIRZERW]QTXSQIR Vaak zijn er signalen voor alcoholproblemen bij uw werknemers. Hier volgt een aantal aanwijzingen: • Veel vaker verzuimen (6x meer dan normaal) • Sterk wisselend werkpatroon • Verlies van concentratievermogen • Vaker betrokken bij ongevallen • Kwaliteit van het werk vermindert • Productiviteit loopt terug • Klachten van klanten • Verstoorde relaties met collega’s • Werksfeer verslechtert • Onverzorgd uiterlijk

"" 

(I NYVMHMWGLI OERX Hoewel bij veel werkgevers de indruk bestaat dat testen op het gebruik van alcohol mogelijk is onder het mom van een medische controle, kan dit niet zonder wettelijke grondslag. Een test op het gebruik van alcohol is een directe inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, die wordt beschermd door het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (Art. 8) en de Nederlandse Grondwet (Art. 10). Een alcoholtest is te beschouwen als een medische ingreep, waarvoor de vrijwillige en geïnformeerde toestemming – ‘informed consent’ – van de werknemer nodig is. Hier mag slechts in uitzonderlijke situaties van worden afgeweken, zoals het voor piloten geregeld is in de Wet Luchtvaart. Bij een invasieve onderzoeksmethode (bloedafname) maakt een alcoholtest tevens inbreuk op de lichamelijke integriteit (Grondwet, Art. 11). Het testen op alcohol is alleen toegestaan als de werkgever en de Ondernemingsraad dit noodzakelijk achten en als de maatregel in verhouding staat tot het risico. De risico’s van alcoholgebruik verschillen van bedrijf tot bedrijf en zouden uit de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) moeten volgen (Arbowet, Art. 3 en 5 en RI&E). Een alcoholtestprogramma op de werkplek kan pas van start gaan als de werkgever en de ondernemingsraad overeenstemming hebben bereikt, zoals geregeld in de Wet op de ondernemingsraden.

""

(I QIHMWGLI OERX De vraag wie de ademtest moet afnemen, zorgt met name binnen de geledingen van de bedrijfsartsen voor veel discussie. Het testen moet volgens de beroepsorganisatie voor bedrijfsartsen (NVAB) plaatsvinden op grond van een arbeidsgezondheidkundige indicatie. Bovendien moet het bedrijf een alcoholbeleid hebben dat bij de medewerkers bekend is. Hierin zijn het verbod op alcohol, het tijdstip van de controles, de redenen ervoor en de consequenties vastgelegd. Zo kan een test steekproefsgewijs plaatsvinden of als een gerichte controle bij vermeend gebruik. De beoordelingscriteria van de testresultaten moeten vastliggen, en de onderzoeksmethode moet zo weinig mogelijk belastend zijn. Een werknemer onderwerpt zich vrijwillig aan een dergelijke controle, heeft de mogelijkheid voor een contra-expertise en krijgt het resultaat als eerste te horen. Het testbeleid geldt voor iedere medewerker, maar in de praktijk gaat het met name om productiepersoneel waarbij verkeerd handelen grote gevolgen heeft voor henzelf en de omgeving.

"" “Er staat ook geen politiearts langs de weg om een ademtest af te nemen.”

Bedrijfsarts en Hoofd Arbogroep, groot ziekenhuis

was een mislukte ontslagprocedure "" “Er voor nodig om bij ons een totaal alcoholbeleid in te voeren.” Manager van Safety, Health and Environment, smaak- en geurstof fenbedrijf

""

,IXHMPIQQEZERHIFIHVMNJWEVXW “De werkgever is mijn klant, en

schaadt mijn vertrouwensrelatie

daar heb ik ook een duidelijke

met de werknemer en is in strijd

verantwoordelijkheid liggen. Hij

met de eed van Hippocrates. Ik

krijgt het resultaat van de test in

wil niet voor een juridisch karretje

termen van arbeidsgeschikt of

worden gespannen. De leidingge-

arbeidsongeschikt.”

vende kan de ademtest ook zelf

“Het afnemen van een test

uitvoeren.”



""

%PGSLSPFIPIMH

"" “Testen zit aan het eind van het traject. Het begint met functioneren, signalen





oppakken, bespreekbaar maken. We willen onze mensen niet kwijt. De aanpak is erop gericht iemand in dienst te houden door te motiveren en te begeleiden, mits uiteraard de werknemer ook zelf bereid is al het mogelijke te doen. Beide partijen Een“Weg dergelijkmet alcoholbeleid het gebruik, kan alleen slagen niet met als de de werknemers zich erbij betrokken voelen en als er sprake is van een open sfeer. gebruiker.” Goede communicatie en een duidelijk tijdspad zijn hierbij van groot belang. Het NIGZ biedt desgewenst ondersteuning en begeleiding bij de ontwikkeling en invoering van zo’n alcoholbeleid.

hebben verantwoordelijkheid. Alcoholtests en sancties zitten aan het einde van het verhaal.” HR-adviseur, petrochemische industrie

Aanpak van alcoholgebruik op het werk vraagt uiterste zorgvuldigheid. Niet alleen vanwege de medische en juridische aspecten, maar ook vanwege het risico dat de werkrelatie er ernstig door wordt verstoord. Terughoudendheid is gewenst bij het inzetten van alcoholtesten. Het NIGZ adviseert dan ook een totaal alcoholbeleid, met daarin regels over het gebruik van alcohol en procedures over het signaleren en behandelen van werknemers met een alcoholprobleem. Het testen kan hier een onderdeel van zijn. Een totaal alcoholbeleid dat past in het bestaande gezondheidsen veiligheidsbeleid schept duidelijkheid voor werknemers en voor leidinggevenden. Het helpt om alcoholgebruik en probleemdrinken uit de taboesfeer te halen en een mentaliteitsverandering teweeg te brengen.

""

)IR MHIEEP EPGSLSPFIPIMH FIZEX HI ZSPKIRHI MRKVIHMrRXIR • Preventie

Regels over beschikbaarheid van alcohol, over voorlichting en scholing

• Begeleiding

Signalering, doorverwijzing en begeleiding door hulpverleners

• Correctie

Disciplinaire maatregelen, toezicht en controle

• Evaluatie

Beoordeling van de effectiviteit van het beleid

“Weg met het gebruik, niet met de gebruiker.”

""

'SPSJSR NIGZ–Werk & Gezondheid De Bleek 13 3447 GV Woerden Postbus 500 3440 AM Woerden t (0348) 43 76 80 f (0348) 43 76 89 [email protected] www.nigz.nl www.gbw.nl Tekst: Astrid van de Graaf, Delft Foto’s: Rob Slijper, Gorinchem Ontwerp en realisatie: springvorm bno, ’s-Hertogenbosch Druk: Advadi, Arnhem

Eerste druk, maart 2004 Bestelnummer GB031308 Deze brochure is mede mogelijk gemaakt met financiële steun van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.