Een levensbeschouwelijk onderzoek aan de hand van het sociaal-culturele fenomeen New Kids Turbo. DOOR DOUWE DRONKERT

Hoe de Nederlandse samenleving behoeften en verlangens van mensen bewust kan maken zodat zij uitdrukking kunnen geven aan wat zij nastrevenswaardig vinden in het leven. En de noodzaak daartoe. Een levensbeschouwelijk onderzoek aan de hand van het sociaal-culturele fenomeen ‘New Kids Turbo’. DOOR DOUWE DRONKERT

Hoe de Nederlandse samenleving behoeften en verlangens van mensen bewust kan maken zodat zij uitdrukking kunnen geven aan wat zij nastrevenswaardig vinden in het leven. En de noodzaak daartoe. Een levensbeschouwelijk onderzoek aan de hand van het sociaal-culturele fenomeen ‘New Kids Turbo’.

Sleutelwoorden: waarden, samenleving, evolutie, post-postmoderniteit, levensbeschouwingen

Bachelorscriptie 31 juli 2011 Bachelor Religie en levensbeschouwing Faculteit der Godgeleerdheid Vrije Universiteit Amsterdam Auteur: Douwe Dronkert Studentnummer 1588435 Begeleider: Annewieke Vroom

2

INHOUDSOPGAVE

Introductie

4

Inleiding

6

Hoofdstuk 1. Casusbeschrijving New Kids Turbo.

11

Hoofdstuk 2. Perspectieven Nederlandse massamedia op New Kids Turbo.

13

Hoofdstuk 3. Welke betekenis kennen deze perspectieven aan dit fenomeen toe?

19

Hoofdstuk 4. Waarden New Kids? En het belang daarvan.

21

Hoofdstuk 5. Hoe de Nederlandse samenleving de waarden van de New Kids kan

25

faciliteren. Conclusie

32

Nabeschouwing

34

Bronnen

38

Appendix

Waardesystemen Spiral Dynamics

44

3

INTRODUCTIE In de gedeelde levensbeschouwing van de Nederlandse postmoderne cultuur staat de waarde ‘vrijheid’ centraal, die zich onder meer vertaald in ‘vrijheid voor en van de individu om zijn eigen keuzes te kunnen maken’. Een daaruit voortvloeiende opvatting van vrijheid is dat ‘alles kan en moet kunnen’, omdat onze individuele belangen voorop staan. De film New Kids Turbo, die in deze scriptie centraal staat als voorbeeld van een sociaal-cultureel fenomeen in de Nederlandse maatschappij, brengt dit uitvergroot in beeld.1 Er is een telkens terugkerend thema dat dit maatschappelijk fenomeen steeds expliciet weergeeft namelijk: maximale vrijheid in de vorm van grenzenloosheid. Zoals we zullen zien staat dit thema zowel in de film als in reacties en besprekingen van verschillende kijkers centraal. Ik denk dat deze film een metafoor is voor de Nederlandse samenleving. Een manier om de waarde ‘vrijheid’, en hoe die een plek heeft in de culturele levensbeschouwing van een land, onder de aandacht te brengen én kritisch onder de loep te nemen. Want: hoe vrij zijn we eigenlijk? Hoe ver gaat onze individuele vrijheid in de context van het algemene belang en dus wat vinden we eigenlijk van de waarde dat ‘alles kan en moet kunnen’? En als ik vind dat niet ‘alles kan en moet kunnen’ hoe ga ik dan om met iemand die in mijn beleving ongewenst gedrag vertoont? (Hoe) stel ik dan grenzen? Dit waren vragen die in mij opkwamen, nadat ik voor het eerst kennis maakte met de New Kids. Ik zag de trailer van de eerste film2 en een uitzending van het televisieprogramma De wereld draait door3 waarin onder meer de hoofdpersonen, regisseurs en een producent aan het woord waren. Gesprekken met deze mensen werden afgewisseld met vertoning van scènes uit de film. Scènes waarin een vrouw in elkaar geslagen wordt, een politieagent door zijn hoofd geschoten en waarin het verongelukken van een bezorger van een maaltijd ‘heel goed uitkomt’ omdat het gratis eten oplevert. Ik vermoed dat bij ten minste een aantal kijkers in de studio van De wereld draait door ook vragen op zijn gekomen, zoals ik die had. En ik vond het daarom opvallend dat niemand met een woord over die vragen repte. Ik merkte wel op dat een aantal aanwezigen (waaronder een voormalig minister van onderwijs cultuur en wetenschap en de burgemeester van het Brabantse dorp waar de film zich afspeelt), wel lachten om dat wat zij zagen maar niemand vertelde wat het nou precies was wat de film zo amusant maakte. Het lachen leek daarmee eerder een signaal van dat ook zij zich niet goed raad leken te weten hoe zich hiertoe te verhouden. Gedachten, gevoelens en vragen die scènes ongetwijfeld oproepen bleven onbesproken. Want, alles moet kunnen?

1

We kunnen kunst, waaronder film, beschouwen als maatschappelijk van belang omdat het inzicht geeft hoe in een bepaalde cultuur de levensoriëntatie is. Aldus estheticus en godsdienstwijsgeer Wessel Stoker; “En daarmee [met deze visie op de waarde van kunst] heb ik een basis van gemeenschappelijkheid gevonden tussen kunst en religie [levensbeschouwing, dd]. In beide, in kunst en religie gaat het om inzichten inzake levensoriëntatie, om zingeving.” ‘God, meester in de kunsten. Over de relatie kunst en religie.’, in: Tijdschrift voor Theologie, 46 (2006) nr. 4, p.6. 2 http://www.youtube.com/watch?v=Q6hwjSXUUv8. De tweede film verschijnt 8 december 2011 in de Nederlandse bioscopen. 3 Uitzendingen van 9 februari 2010: http://www.flabber.nl/linkdump/video/new-kids-bij-de-werelddraait-door-4189 en 9 december 2010: http://www.youtube.com/watch?v=DsN9UVa6MHY

4

Als het gaat om de definitie van de waarde van vrijheid als zijnde ‘alles kan en moet kunnen’, dan heeft die wellicht zijn grenzen bereikt en is dat wat deze film (onbedoeld) illustreren wil. De maximale grenzenloosheid die deze toont in combinatie met het feit dat de vragen waar ik eerder aan refereerde niet gesteld worden, geeft aan dat mensen hun grenzen - en daarmee hun waarden - niet uiten. Want dat is in strijd met de algemene cultuur dat elk individu recht heeft op zijn eigen vrijheid en we dus niets kunnen en mogen zeggen van hoe hij die vrijheid vorm geeft. Want: ‘als alles kan en moet kunnen, wie ben ik dan om daar iets van te zeggen? Om grenzen te stellen?’ Ik denk daarom dat de maximale grenzenloosheid zoals die naar voren komt in en via de New Kids vraagt om een andere houding ten opzichte van een belangrijke waarde als ‘vrijheid’.4 Eén waarin er ook ruimte is om vragen te stellen met betrekking tot grenzenloosheid en de gewenstheid daarvan. Zo kan vrijheid aan de orde gesteld worden in de context van ‘verantwoordelijkheid’. En zo kan vanuit verantwoordelijkheid ook aan de orde gesteld worden wat we als ‘ongewenst gedrag’ zien, waardoor er zicht kan komen op wat ‘ongewenst gedrag’ is, waarom het ongewenst is en wat er gedaan kan worden aan ombuigen van ongewenst naar gewenst gedrag. Dat kan alleen als de waarde ‘individuele vrijheid’ in de context komt te staan van ‘collectieve verantwoordelijkheid’. Dan durven we vragen te stellen over gedrag zoals geïllustreerd in de film. Dan nemen we verantwoordelijkheid voor de waarden onderliggend aan die vragen. Dan heeft die film als cultuuruiting een functie te vervullen. Ik wil daarbij benadrukken dat de Nederlandse samenleving volgens mij de verantwoordelijkheid heeft om dat te doen op zo’n manier dat óók de waarden waar, in dit geval, de New Kids voor staan, erkend worden. Dieperliggende waarden dus van zogeheten ‘asociale hangjongeren’, die nu niet in beeld zijn en die ook niet in beeld kunnen komen omdat we de dieperliggende vragen die de film oproept niet uitspreken. Het gaat er dus niet om zonder meer ‘paal en perk te stellen’ om ongewenst gedrag te elimineren. Het gaat om een andere manier van omgaan daarmee, namelijk om de levensbeschouwelijke vraag te durven stellen: Wat is het dat mensen willen uitdrukken via dat wat we als grensoverschrijdend en ongewenst gedrag aanmerken? Waarom doet dat zich in zulke – voor henzelf en anderen destructieve vormen voor?

4

In de woorden van Amerikaanse filosoof Ken Wilber: “Put rather simply, they [conflicts struggling to their resolution] could not be happy. Limited contexts find no resolution, not by anything that can be done on the same level, but only by transcending that level, by finding its deeper and wider context. Deeper and wider contexts exert a pull, a telos, on present limited contexts.” Sex, ecology, spirituality. The Spirit of Evolution. Boston: Shambala. 1995: 78.

5

INLEIDING Vraagstelling De vraagstelling van dit onderzoek luidt: Hoe kunnen de waarden van de mensen die zich herkennen in de New Kids gefaciliteerd worden en plek krijgen in de Nederlandse samenleving, en waarom zou de Nederlandse samenleving dat ook moeten doen? Onderzoeksmethode Om deze vraagstelling te kunnen beantwoorden breng ik aan de hand van de – hieronder te bespreken – onderzoeksmethodiek ‘Spiral Dynamics’5 in de volgende pagina’s het fenomeen New Kids als casus in kaart, om vervolgens te bekijken hoe de Nederlandse samenleving zich daartoe verhoudt. Ik analyseer en interpreteer zowel het fenomeen ‘New Kids’ als interpretaties hiervan door verschillende bronnen in de Nederlandse samenleving. Zoals mainstream media, de burgemeester van het echt bestaande Brabantse dorp waar de film zich afspeelt en de makers. Spiral Dynamics Spiral Dynamics is ontwikkeld door professor Clare Graves, Amerikaans ontwikkelingspsycholoog. In de tweede helft van de vorige eeuw deed deze gedurende decennia empirisch onderzoek naar verschillende waardesystemen zoals die actief zijn in mensen en bracht deze in kaart. Hij legde zo ‘waardepatronen’ en daaruit voortkomende gedragingen vast in een model van ‘waardesystemen’. Het model geeft weer hoe het denken en doen van mensen zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld in de vorm van elkaar opvolgende waardesystemen. Die ontwikkeling gaat nog steeds door. Tegelijkertijd blijkt dat alle voorgaande waardesystemen niet verdwenen zijn, maar afhankelijk van de omstandigheden (steeds) weer geactiveerd kunnen worden.6 Inzicht in de ontwikkeling van de waardesystemen maakt het mogelijk om het gedrag van mensen in een bepaalde situatie te begrijpen. Daarbij biedt het model vooral zicht op hoe zij denken, dus ook op hoe zij kijken naar het leven c.q. hun levensbeschouwing en waarom zij doen wat zij doen. Graves’ zijn model geeft weer dat sinds het ontstaan van de mensheid het bewustzijn zich ontwikkelt. Daarbij speelt ook de ontwikkeling van de hersenen een cruciale rol. Door een grotere hersencapaciteit kan de mens steeds weer overlevingsstrategieën bedenken en zich aan de voortdurend veranderende leefomstandigheden aanpassen. Vandaar dat het model wel een bio-psycho-sociaal model wordt genoemd.7 Bewustzijnsontwikkeling gebeurt in kleine stappen maar ook in grote sprongen. Door sprongsgewijze (verticale) verruiming van het bewustzijn vormt zich een nieuw waardesysteem, dat ook weer nieuwe sociale structuren tot gevolg heeft. En dat ontwikkelingsproces gaat steeds verder en lijkt tot nu toe oneindig te zijn. 5

D.E. Beck, C.C. Cowan, Spiral Dynamics, Haarlem: Altamira-Becht, 2004. Beck & Cowan, 50-59 7 C.W. Graves, The never ending quest. A treatise on an emergent cyclical concertino of adult behavioral systems and their development. Santa Barbara: Eclect Publishing, 2005: 165. 6

6

De wetenschappelijke theorie wordt door de Amerikaanse psychologen Don Beck en Christopher Cowan in hun boek Spiral Dynamics weergegeven in een eenvoudig en kleurrijk model: de spiraal. Deze spiraal laat bij elke wending een andere kleur zien. Elke kleur staat voor een ander waardesysteem.

Afbeelding 1: de spiraal De verschillende waardesystemen zijn elk ‘het product’ van hun tijd en omstandigheden. Beck en Cowan schrijven: “Iedere grote maatschappelijke omwenteling [heeft] tot een nieuwe kijk op het leven geleid: waarom zijn wij hier, wat is onze geaardheid, wat is onze uiteindelijke bestemming? Ieder [waardesysteem] ontwikkelt zijn eigen visie op de regels die bepalend zijn voor de maatschappelijke structuur, op de vraag wie welke beslissingen moet nemen (..) en op de vraag waarom verschillende mensen tegelijkertijd verschillende ontwikkelingsniveaus ervaren.”8 Elke wenteling in de spiraal brengt een nieuw waardesysteem tot leven dat complexer is dan het voorgaande, terwijl het ook het oude systeem omvat (de spiraal begint daarom smal en wordt steeds breder). Wat de spiraal vooral laat zien is dat we kunnen leren leven met dat oneindig aantal manieren van leven, zodanig dat die erkend kunnen worden en hun plek kunnen vinden in het geheel.9 Terwijl dus alle waardesystemen in een mens aanwezig zijn, hebben veelal twee daarvan een dominante invloed op ons denken en doen. Afhankelijk van de dominante waardesystemen veranderen mensen hun wijze van kijken en hun richtlijnen voor het leven om zich steeds aan te passen aan nieuwe omstandigheden.10 Zo vormt zich – door veranderend denken en doen van mensen in een samenleving - dus ook de cultuur van een samenleving. Binnen elk waardesysteem gebeurt dit aan de hand van specifieke kernthema’s, zoals we zullen zien. Spiral Dynamics en andere levensbeschouwelijke literatuur Spiral Dynamics spreekt over ‘waarden’ op een manier die vaker gehanteerd wordt in levensbeschouwelijke literatuur. Zo luiden vergelijkbare definities: “Centrale maatstaven met behulp waarvan men het eigen gedrag en dat van anderen beoordeelt; opvattingen over wat goed en nastrevenswaard is.”11 En: “Waarden functioneren als overkoepelende gids voor het stellen van prioriteiten en het maken van keuzes voor gedrag en attitudes; daarom kunnen attitudes en gedrag gezien worden als 8

Beck & Cowan, 50-51 Graves, 366, 370 10 Beck & Cowan, 26 11 G. Dekker en H.C. Stoffels, Godsdienst en samenleving. Een introductie in de godsdienstsociologie. Kampen: Kok, 2009: 255. 9

7

uitdrukkingen van waarden.”12 Alsook: “Waarden zijn heel simpelweg de dingen waar we naar streven: alles wat nastrevenswaardig is, zijn waarden.”13 De focus van Spiral Dynamics op waarden geeft aan op welk terrein het model functioneel is. Naast waarden bestaan er meerdere soorten menselijke intelligenties waarvan bekend is dat die zich in stadia ontwikkelen, zoals cognitieve, spirituele, en interpersoonlijke intelligentie. Deze ontwikkelen zich in verschillende stadia die niet als dusdanig, niet structureel, door Spiral Dynamics worden behandeld. Het model richt zich voornamelijk op waardesystemen. Ook theorieën over bewustzijnsstaten en hogere transpersoonlijke ontwikkelingsstadia zijn niet afdoende in het model geïntegreerd. De theorie van waardesystemen is daarom geen compleet of algemeen model van de menselijke psyche.14 Toelichting keuze onderzoeksmethodiek Het model Spiral Dynamics is ondanks de afbakeningen van de functionaliteit van het model geschikt voor de analyse van het maatschappelijke fenomeen ‘New Kids’. Het geeft inzicht in de ontwikkeling van de waardesystemen dat het mogelijk maakt om het gedrag van mensen in een bepaalde situatie te begrijpen. Daarbij biedt het model vooral zicht op hoe zij denken, dus ook op hoe zij kijken naar het leven c.q. hun levensbeschouwing en waarom zij doen wat zij doen. Aan de hand van Spiral Dynamics kunnen we bovendien verschillende waardesystemen herkennen in zowel individuen, groepen mensen alsook op samenlevingsniveau. 15 Het kan gebruikt worden om bepaalde patronen in de maatschappij te kunnen herkennen en wat de dynamiek is tussen de verschillende systemen, waardoor ook meer zicht kan worden verkregen op hoe mensen kunnen reageren op gedragingen die voortkomen uit bepaalde waarden en dus op elkaar. Het biedt een theoretisch en tegelijkertijd praktisch hulpmiddel om inzicht te verkrijgen in persoonlijke en collectieve processen als ook bij het sturen en vormgeven van veranderingen zowel in groepen mensen als de samenleving als geheel.16

12

R. F. Paloutzian, ‘Religious conversion and spiritual transformation. A meaning-system analysis.’ in: R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality. New York: The Guilford Press. 2005: 340. 13 Prof. Dr. H. M. Vroom, ‘Waarden-vormend onderwijs: op wiens gezag?’ in: S. Miedema en H. Vroom (red.), Alle onderwijs is bijzonder, 2004: 143. 14 K. Wilber, Integral Spirituality. A startling new role for religion in the modern and postmodern world., Boston: Integral Books, 2006: 84-87. 15 Beck & Cowan, 31 16 Zoals bijvoorbeeld blijkt uit de recente Nederlandse praktijk: M. Bosman, ‘Opleidingstraject De Ronde Tafel; Inzicht in persoonlijke, organisatie- en maatschappelijke ontwikkelingen’, in: Het tijdschrift voor de politie, 2007: 69-6: 24-27.. Ter illustratie; Bosman schrijft hier: “Politieleiders worden daardoor [door de besproken nieuwe opleiding van de politieacademie die zich zowel richt op persoonlijke, organisatie- en maatschappelijke ontwikkeling op basis van Spiral Dynamics, dd] beter in staat gesteld hun werk te doen in een steeds complexer wordende wereld.” Aan de hand van interviews met onder andere deelnemers van die opleiding uit uiteenlopende functies binnen het Nederlandse politiebedrijf, bespreekt Bosman voorbeelden van toegevoegde waarde van Spiral Dynamics op alle genoemde niveaus. Samengevat komt dit mooi naar voren in de woorden van een deelnemer: “Ik kende wel ontwikkelingsmodellen, maar die waren vooral gericht op individuele ontwikkeling, terwijl dit model heel breed inzetbaar is. Het gaat namelijk ook over maatschappelijke en mondiale ontwikkelingen en vraagstukken. Je kunt zaken op micro- en macroniveau benaderen en daar een heldere analyse van maken. Je krijgt begrip van waarom bepaalde zaken zich ontwikkelen zoals ze doen en waarom dat anders kan zijn dan je verwacht.”

8

Zoals aangegeven wordt in levensbeschouwelijke literatuur vaker gesproken over waarden zoals dat in Spiral Dynamics gebeurt. De theorie van de ontwikkeling van waardesystemen snijdt meerdere thematieken aan die in levensbeschouwelijke literatuur vanuit diverse disciplines besproken worden. Ter doorgronding van de in dit onderzoek gestelde vragen zullen dan ook inzichten uit verschillende van die disciplines geraadpleegd worden naast het gebruik van Spiral Dynamics. Het betreft inzichten uit de godsdienstfilosofie, -psychologie, -antropologie, -sociologie, en geschiedenis. Toepassing onderzoeksmethodiek In Spiral Dynamics worden negen maatschappelijke omwentelingen, en de waardesystemen die hieruit ontstonden onderscheiden en beschreven. De zeven tot nu toe - op grotere schaal17 - onderzochte en in mensen actief bevonden waardesystemen zijn: Waardesysteem18 Overleven en eerste levensbehoeften Verwantschap en geborgenheid Macht en wilskracht Orde en moraliteit

Overeenkomende Oorzaak ontstaan nieuw spiraalkleur19 waardesysteem20 ‘beige’

# jaar geleden21

‘paars’

Klimaatverandering

40.000

‘rood’ ‘blauw’

Bevolkingsaantallen Volledig bewustzijn over de dood Bewustzijn dat dit leven het enige is - geen hiernamaals Bewustzijn dat individuen niet onafhankelijk van alle anderen zijn Bewustzijn dat de menselijke soort een wederzijds afhankelijk organisme is.

10.000 4.000

Zelfontplooiing en rationaliteit Gemeenschapszin en gevoelens

‘oranje’

Synergie en authenticiteit

‘geel’

‘groen’

600 150 60

Tabel 1: Overzicht waardesystemen

17

"It should be remembered that virtually all of these stage conceptions - from Abraham Maslow to Jane Loevinger to Robert Keegan to Clare Graves - are based on extensive amounts of research and data. These are not simply conceptual ideas and pet theories, but are grounded at every point in an considerable amount of carefully checked evidence. Many of the stage theorists that I am presenting (such as ... Graves) have had their models checked in first, second and third world countries. The same is true with Graves's model: to date [2000, dd], it has been tested in over fifty thousand people from around the world, and there have been no major exceptions found to his scheme." K. Wilber, Integral Pyschology. Consciousness, spirit, psychology, therapy. Boston: Shambala, 2000: 40-41. 18 Beck & Cowan 19 idem 20 C.W. Graves, 180 21 idem

9

Na een casusbeschrijving van de film New Kids Turbo (hoofdstuk één) analyseer ik op basis van citaten van journalisten en recensenten, makers van de film en de burgemeester van Maaskantje berichtgeving van Nederlandse mainstream massamedia over het fenomeen New Kids rondom december 2010 (de periode waarin de film in première ging), om na te gaan vanuit welke waardesystemen deze het fenomeen interpreteren. En van daaruit de consequenties hiervan in beeld te brengen met betrekking tot de vraagstelling: Hoe kunnen de waarden van de mensen die zich herkennen in de New Kids gefaciliteerd worden en plek krijgen in de Nederlandse samenleving, en waarom zou de Nederlandse samenleving dat ook moeten doen? Wat het onderzoek laat zien is dat de massamedia met name vanuit de waardesystemen zelfontplooiing en rationaliteit (oranje) en gemeenschapszin en gevoelens (groen) naar de New Kids kijken (hoofdstuk twee en drie). Het blijkt dat hierdoor de waarden van de New Kids zelf – macht en wilskracht (rood) – niet kunnen worden gezien (hoofdstuk vier). Vanuit een oranje en groen overstijgend waardesysteem – synergie en authenticiteit (geel) – blijkt dit wel mogelijk, met andere consequenties tot gevolg (hoofdstuk vijf). In de tekst zal steeds verwezen worden naar de kleuren van de waardesystemen en waar nodig zal ook het karakteristiek nog eens beknopt worden geduid. Waardesystemen worden aan de hand van verschillende terminologie en omschrijvingen beschreven op basis van zowel het originele werk van de grondlegger als ook latere bewerkingen daarvan. Dat biedt een zo volledig mogelijk beeld van de complexiteit en begrip van de ontwikkeling van de verschillende systemen. In de appendix is een uitgebreide beschrijving van alle waardesystemen opgenomen.

10

HOOFDSTUK 1. CASUSBESCHRIJVING NEW KIDS TURBO Regie: Steffen Haars en Flip van der Kuil | Cast: Huub Smit (Richard Batsbak), Tim Haars (Gerrie van Boven), Wesley van Gaalen (Rikkert Biemans), Steffen Haars (Robbie Schuurmans), Flip van der Kuil (Barrie Butsers), Antonie Kamerling (Peter Kelder), Reinout Oerlemans (zichzelf) e.a.22 | Speelduur: 85 minuten | Jaar: 2010 | Filmlocaties: Nederland | Productie: Eyeworks, Comedy Central e.a.23 De film ‘New Kids Turbo’ gaat over de vijf zogeheten hangjongeren: Richard Batsbak, Rikkert Biemans, Gerrie van Boven, Barrie Butsers en Robbie Schuurmans. Ze wonen in het - in het echt ook bestaande - dorpje Maaskantje in Noord-Brabant. Hun levensstijl bestaat voornamelijk uit tijdens en na werktijd rondhangen in het dorp, bier drinken en snacken in de plaatselijke snackbar en rondrijden in de groene opel mantra – het trotse bezit van een van hen. Ze spreken een Brabants dialect, waarbij er veel wordt gevloekt en gescholden. Het gebruik van geweld - om zo de eigen belangen en behoeften vervuld te krijgen – wordt niet geschuwd dus vandalisme en auto-aanrijdingen zijn geen zeldzaamheid. Bij aanvang van het verhaal zien we hoe de jongeren allemaal opeens hun baan kwijtraken – en een van hen raakt daarbij uiteindelijk ook zijn vriendin kwijt. Als ook hun uitkering op is, en ze bij de uitkerende instantie meer geld eisen, krijgen ze nul op het request. Daarop bedreigen ze de medewerker met geweld. Dat is de reden dat ook hun uitkering uiteindelijk wordt stopgezet. In reactie daarop besluiten de vijf om voor helemaal niets meer te betalen. Dat luidt het begin in van een ‘levensstijl’ waarin stelen en bedriegen aan de orde van de dag is. De schulden lopen op en de deurwaarder die verhaal komt halen wordt mishandeld. Als er een volgende keer een agent meekomt, dan faalt deze in zijn optreden. Het lukt niet de New Kids te arresteren. Dan trekt de groep de aandacht van een journalist van TV Brabant, die met name in beeld brengt hoe de sociaal-economische omstandigheden van de New Kids ertoe leiden dat zij zulk onaangepast gedrag vertonen. Door de televisieoptredens van de New Kids krijgen zij grote bekendheid en krijgen ook hun acties her en der navolging. Uiteindelijk breken er in heel Noord-Brabant rellen uit en als die zich ook buiten Brabant voor gaan doen dan besluit de overheid om Maaskantje ‘van de kaart te vegen’ om zo de rellen tot een einde te brengen. Tijdens die acties wordt per vergissing Schijndel in plaats van Maaskantje gebombardeerd. Om Maaskantje echter alsnog te kunnen treffen, zou te veel tijd vergen. Dus wordt in plaats daarvan de Mobiele Eenheid naar het dorp gestuurd. Ondertussen krijgen de vijf New Kids, inmiddels op de hoogte van de politieacties, een grote hoeveelheid wapens in handen via een boer die deze heeft overgehouden aan de Tweede Wereldoorlog. Daarmee gaan zij de strijd aan met de ME-troepen die een door de bewoners verlaten - Maaskantje binnenvallen. Er woedt een heftige strijd, waarbij de New Kids opeens worden geholpen door de wijkagent met wie zij gedurende de hele film op vijandige voet hebben gestaan. De wijkagent schaart zich achter de New Kids, vanuit een gedeelde strijdkreet "Niemand komt aan Maaskantje!". 22 23

Zie http://www.imdb.com/title/tt1648112/ idem

11

Nadat Maaskantje door de New Kids ‘gered is’, is het de wijkagent die hen uiteindelijk wel arresteert voor alle strafbare feiten waarvoor zij voor de rechter moeten komen. De New Kids laten zich dit keer arresteren en krijgen uiteindelijk een taakstraf van 240 uur opgelegd.

12

HOOFDSTUK 2. PERSPECTIEVEN NEDERLANDSE MASSAMEDIA OP NEW KIDS TURBO In dit hoofdstuk breng ik in beeld hoe de Nederlandse samenleving zich verhoudt tot het fenomeen ‘New Kids’. Ik doe dat op basis van perspectieven zoals die aan de orde komen in mainstream media. Uit de mainstream media, ofwel de ‘massamedia’ die een socialiserende functie hebben omdat deze boodschappen uitdragen vanuit de dominante normen en waarden van een cultuur24, is door mij een selectie gemaakt van veelvoorkomende perspectieven van waaruit het fenomeen ‘New Kids’ wordt geïnterpreteerd.25 Daaruit blijkt dat het oranje waardesysteem (zelfontplooiing en rationaliteit) en het groene waardesysteem (gemeenschapszin en gevoelens) met name de perspectieven bepalen van waaruit er wordt gereageerd op de ‘New Kids’. In dit hoofdstuk komen deze perspectieven onder de paragrafen ‘Oranje New Kids’: zelfontplooiing en rationaliteit en ‘Groene New Kids’: gemeenschapszin en gevoelens aan bod. Dit laat onverlet dat er ook andere perspectieven te vinden zijn die het fenomeen vanuit andere dominante waardesystemen interpreteren, maar die zijn niet dominant terug te vinden in de mainstream berichtgeving over het fenomeen. Ik beschrijf beknopt de kenmerken van de beide waardesystemen volgens de theorie van Spiral Dynamics en vergelijk deze gaandeweg het hoofdstuk met andere levensbeschouwelijke theorie. Na een korte inleidende samenvatting van het betreffende waardesysteem, komt een analyse en interpretatie van de verschillende reacties in de massamedia aan de orde. Daaruit wordt duidelijk wat de dominante waarden zijn onderliggend aan de verschillende perspectieven. ‘Oranje New Kids’: Zelfontplooiing en rationaliteit Het oranje waardesysteem is bovenal gericht op het materiële bestaan en dus op het nastreven van ‘succes’.26 Het basisthema luidt: “Dien het eigenbelang”, “speel het spel om te winnen”.27 Kenmerkende karakteristieken zijn: De macht van de creatieve ideeënwereld geldt, evenals de macht van middelen en wegen om de wereld te veranderen.28 Dit waardesysteem is terug te vinden in de volgende berichtgeving over New Kids: Nu.nl, “de best bezochte nieuwssite van Nederland”29, opent een bericht met: “NU.nl sprak met de mensen achter het succes.” (cursivering dd) Waarna diverse ‘winnaars’ van het levensspel in beeld worden gebracht: hoofdrolspelers, makers en een bekende Nederlander. Ook wordt een impressie van ‘de overwinning’ gegeven: “Fans vallen

24

D. Elgin, ‘Transforming Mass Media’ in: Shift: At the frontiers of consciousness. 2004, maart-april (2), 11-12. 25 Het gaat om 28 berichten, uit onderstaande media. De berichten zijn te raadplegen via de bronnen in de voetnoten in de tekst vanaf de volgende paragraaf. Dagbladen: de Telegraaf, Trouw, NRC Next, NRC handelsblad; Televisie: Omroep Brabant, NOS, De Wereld Draait Door (actualiteitenprogramma op Nederland 3); Internet: Nu.nl, Omroep Brabant, NOS, Hart van Nederland, De Wereld Draait Door, RTL nieuws.nl, Filmkrant. 26 Graves, 308 27 Beck & Cowan, 47 28 Graves, 308 29 http://www.nu.nl/adverteren.html

13

over elkaar heen bij de dranghekken, als de hoofdrolspelers hun entree maken op de rode loper.”30 Ook Omroep Brabant leidt zijn verschillende rapportages over de New Kids in met beschrijvingen van het succes. Zo luidt een titel: “Nieuwe stap succesverhaal New Kids”31; en de introductie van een rapportage: “Na drie succesvolle televisieseries, een film die alle records brak, en t-shirts, carnavalspakken en plaatsnaamborden die niet meer aan te slepen waren, zijn de New Kids fenomeen. En na het grote succes van New Kids Turbo ...”32 Vervolgens wordt over dat succes gerapporteerd. Zowel over het succes van de New Kids zelf als het (economische) succes dat anderen daar uit weten te halen: “De populariteit van de New Kids uit het Maaskantje zorgt ook voor heel veel commerciële initiatieven”, waarna zulke initiatieven in beeld gebracht worden als de opening van een New Kids winkel33, t-shirts, vuurwerk34 en plaatsnaamborden van Maaskantje die verkocht worden.35 Hart van Nederland en de NOS weten te melden dat de plaatsnaamborden voorheen werden gestolen.36 Een andere rapportage van Omroep Brabant belicht dat de film “in een korte tijd een miljoen bezoekers naar de bioscoop” getrokken heeft, hiermee in no-time een prestigieuze prijs binnensleepte, dat dit maar weinig voorkomt en dat ze hiermee de voormalig recordhouder van dit succes voorbij gestevend hebben: “binnen zeven weken bereikten de Brabantse jongens de status van diamanten film – en dat komt maar weinig voor. Het kassucces ‘Komt een vrouw bij de dokter’ deed er een dag langer over om één miljoen bezoekers te trekken.”37 Dat laatste is ook kenmerkend voor twee andere centrale overtuigingen van het oranje waardesysteem: dat samenlevingen gedijen door strategie en wedijver.38 En: “hoe meer elitair, hoe meer oranje zich aangesproken voelt.”39 Zoals ook blijkt uit een reactie van de regisseurs op de prijs: “Het is echt niet normaal dat wij met ons filmpje 30

D. van Luling, New Kids Turbo ode aan Brabant, 7 december 2010 http://www.nu.nl/film/2395964/new-kids-turbo-ode-brabant.html 31 Nieuwe stap succesverhaal New Kids: winkel geopend, 9 april 2011 http://www.youtube.com/watch?v=sMl1OKz-RSY&feature=relmfu 32 Nieuwe New Kids-film 'Nitro' in december in bioscoop, 15 maart 2011: http://www.youtube.com/watch?v=6hg40Aa7i3U&NR=1&feature=fvwp 33 New Kids openen winkel, 31 maart 2011: http://www.youtube.com/watch?v=phTPIJLuqY4&feature=related hierover ook een bericht van de NOS: New Kids krijgen ook eigen winkel, 1 april 2011: http://nos.nl/artikel/229889-new-kids-krijgenook-eigen-winkel.html 34 Zie de afspeellijst die de omroep voor New Kids berichten maakte op youtube met diverse berichten hieromtrent: http://www.youtube.com/playlist?p=PLD70BBB2F54F50CE8 35 M. de Bie, 'Maaskantje' van New Kids te koop, 15 november 2010: http://www.omroepbrabant.nl/?news/1457781353/Maaskantje+van+New+Kids+te+koop.aspx 36 Alle borden Maaskantje gestolen, 29 december 2009: http://www.hartvannederland.nl/nederland/noord-brabant/2009/alle-borden-maaskantje-gestolen/ Berichten van Hart van Nederland verschijnen op internet en op televisie (bij de landelijke zenders SBS 6, Veronica en op Net 5). Dit bericht betreft een tekstbericht op internet. NOS: New Kids nu al Gouden Film, 12 december 2010: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/22772 37 Miljoen bezoekers voor New Kids Turbo, 20 januari 2011: http://www.youtube.com/watch?v=aLfJ5xQp45c&list=PLD70BBB2F54F50CE8. De NOS rapporteert op soortgelijke wijze over dit succes: New Kids nu al gouden film, http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/22772 En: Rembrandt voor New Kids, 28 maart 2011: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/23934 38 Beck & Cowan, 47 39 Beck & Cowan, 302

14

in de lijst van best bezochte Nederlandse films staan. Dat hadden we nooit kunnen dromen.”40 Dit is als volgt te verklaren: “Mensen lijken materialistisch en hebzuchtig, maar dat komt doordat geld het rapportcijfer van het leven is en goederen het tastbare bewijs zijn van een succesvol oranje functioneren. De kick van overwinning en succes vormen de werkelijke beloning voor oranje; het leven is een spel waarin de tweede plaats de eerste van de verliezers is.”41 De burgemeester van Maaskantje, Jan Pommer, doet ook voorkomen in dat ‘spel mee te willen spelen’. In het televisieprogramma De Wereld Draait Door is zijn kijk op New Kids met name een ondernemende. Hij vertelt dat alle plaatsnaamborden in Maaskantje gestolen zijn sinds het succes van New Kids. Op de vraag of hij die zal vervangen antwoord hij: “Voorlopig even niet. Maar het zijn misschien mooie collectoritems en we hebben een financieel gat in de begroting, dus ik wil de wethouder financiën maar eens voorstellen om een duizendtal van die borden aan te schaffen en wellicht dat we daar een stuk van onze problemen mee kunnen oplossen.”42 Deze perspectieven op New Kids van het succesgedreven (oranje) waardesysteem bespreken de film met name als succesvol fenomeen.43 Vanuit het perspectief van de massamedia is dat van dusdanig belang, dat het de boventoon voert in de berichtgeving. Als het gaat om de inhoud van de film dan blijkt die in populaire

40

Diamanten Film voor NEW KIDS: TURBO!, 25 januari 2011: http://www.filmfestival.nl/nl/festival/nieuws/diamanten-film-voor-new-kids-turbo-/ 41 Beck & Cowan, 301 Deze benadering van de New Kids is ook terug vinden in landelijk dagblad de Telegraaf op internet. B. Wijlaars, Crisis in Maaskantje. New Kids Turbo, 8 december 2010: http://www.telegraaf.nl/filmenuitgaan/film/filmrecensies/8443075/__New_Kids_Turbo__.html 42 Uitzending van 9 februari 2010: http://www.flabber.nl/linkdump/video/new-kids-bij-de-werelddraait-door-4189 43 Soortgelijke besprekingen zijn te vinden in de volgende berichten: Hart van Nederland: New Kids – New Kids camping, 11 december 2009: http://www.sbs6.nl/web/show/id=727833/langid=43/media=123196/page=3. Dit bericht betreft een videorapportage op internet die mogelijk ook op televisie uitgezonden is. NOS Headlines: Geweld door New Kids, 27 januari 2011: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/23276; Nieuwe film New Kids in December, 15 maart 2011: http://nos.nl/artikel/225708-nieuwe-film-new-kids-in-december.html New Kids-record Duitsland, 21 april 2011: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/24223; New Kids Turbo breekt in Duitsland door, 26 april 2011: http://nos.nl/artikel/235705-new-kids-turbo-breekt-in-duitsland-door.html; NU.nl: New Kids Nitro! nog dit jaar in de bioscoop, 14 maart 2011: http://www.nu.nl/film/2468076/new-kids-nitro-nog-jaar-in-bioscoop.html New Kids Turbo komt op 1 binnen in Duitsland, 26 april 2011: http://www.nu.nl/film/2500878/new-kids-turbo-komt-1-binnen-in-duitsland.html RTL nieuws.nl: New Kids Nitro! dit jaar in de bios, 14 maart 2011: http://rtl.nl/%28/actueel/rtlnieuws/entertainment/%29/components/actueel/rtlnieuws/2011/03_maart/14 /entertainment/new-kids-nitro_dit-jaar-in-de-bios.xml Publieksprijs voor New Kids Turbo, 28 maart 2011: http://www.rtl.nl/%28/actueel/rtlnieuws/entertainment/%29/components/actueel/rtlnieuws/2011/03_ma art/28/entertainment/publieksprijs-voor-new-kids-turbo.xml

15

media besproken te worden vanuit centrale oranje waarden, die zich met name richten op hoe de New Kids maatschappelijk gezien echte ‘loosers’ zijn: Opvallend in vele besprekingen is dat de New Kids worden beschouwd als: “randdebielen” (Trouw44), “lui” (Telegraaf45), “laks” (Telegraaf46), “beroepsloosers” (NRC Next47). Waar komt nu dit perspectief op de anti-held vandaan? Het is te herleiden tot de ontstaansgeschiedenis van het oranje waardesysteem, namelijk ten tijde van de Verlichting in Europa – als reactie op de religieuze Middeleeuwen waar de mens zich te onderwerpen had aan orde en autoriteit (ofwel het blauwe waardesysteem).48 Dat als zeer beknellend ervaren collectieve (door orthodox religieuze waarden bepaalde) leven, werd afgeworpen. Het individu moest nu een zelfstandig en autonoom mens zijn. En hoe vrijer een mens is van zijn opgelegde afkomst en zijn geweten, hoe meer de ‘oranje samenleving’ hem waardeert vanwege de op eigen krachten bewerkstelligde vrijheid, zelfstandigheid en succes.49 De idee is: “individuele mensen kunnen groeien, zichzelf verbeteren, vooruit komen en zo de beste zijn, mits ze ervoor kiezen om ervoor te werken.”50 Mensen zijn voorbestemd om “mogelijkheden uit te buiten en ‘het goede leven’ te scheppen, om mislukking te omzeilen, om gebeurtenissen en personen die voor de resultaten zorgen naar je hand te zetten, om een uitgebreid arsenaal aan analytische methoden in te zetten voor het vinden van optimale oplossingen van problemen”.51 Een vergelijkbare beschrijving van dit waardesysteem is terug te vinden in verschillende levensbeschouwelijke theorieën. Zo wordt het wereldbeeld, de seculiere levensoriëntatie van huidige westerse samenlevingen “functionele rationaliteit” of “moderniteit” genoemd. Gebaseerd op empirische wetenschap, kenmerkt dit zingevingsysteem zich door waarden als: “het effectieve en efficiënte bereiken van doelen” en “individualisme, vrijheid, competitiedrang”.52 Vanuit deze waarden, dit wereld- en mensbeeld bezien, staan het feit dat de New Kids hun baan verliezen, een uitkering krijgen en dus afhankelijk worden, en hun huis, vrouw (seks) en auto verliezen, symbool voor een gebrek aan elke maatschappelijke status. Ze voldoen niet aan het ideale - succesgedreven - wereld- en mensbeeld. Ze zijn verliezers, die niet boven de middelmaat uitkomen. De New Kids hebben het spel dus niet begrepen en hebben dit volledig aan zichzelf te wijten. Of, volgens de beschrijvingen in de oranje pers: “Beroepsloosers”, “een gewelddadig, lui, laks, seksueel gefrustreerd groepje dat niets dan narigheid veroorzaakt.” 44

J. Ruyters, Vijf lichtgeraakte randdebielen met schijt aan alles, 9 december 2010. Ook terug te vinden op internet: http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/nieuws/article/detail/1805292/2010/12/09/Vijflichtgeraakte-randdebielen-met-schijt-aan-alles.dhtml 45 Wijlaars 46 idem 47 D. Linssen, ‘‘New Kids Turbo!’ roept morele frictie op; Dat komt door de herhaling. Eén keer ‘kut’ en ‘homo’ is misschien grappig, maar honderd?’ in: NRC Next, 9 december 2010. 48 Beck & Cowan, 292 49 Griswold, Wendy, Cultures and societies in a changing world, London: Pine Forge Press, 2008: 44; Beck & Cowan, 292, 294 50 Beck & Cowan, 300 51 Beck & Cowan, 301 52 W. Stoker, Is the quest for meaning the quest for God? The religious ascription of meaning in relation to the secular ascription of meaning. 152-154.

16

In dagblad Trouw worden de New Kids ook als ‘onbeschaafd’ getypeerd.53 Namelijk als “vretende, rukkende, schietende mannen met matjes die schijt aan alles hebben.” De recensent noemt de New Kids “randdebielen”. De New Kids voldoen in dit geval niet aan de beschavingscriteria van het oranje waardesysteem, die gaan over ‘hoog-laagcultuur’.54 ‘Groene New Kids’: Gemeenschapszin en gevoelens Het groene waardesysteem is bovenal gericht op: Het sociale zijn, op zich geaccepteerd weten, op in innerlijke harmonie leven met zichzelf en anderen. Kenmerkende karakteristieken zijn: leer jezelf en anderen (innerlijk) kennen ten behoeve van vreedzaam samen kunnen leven.55 De perspectieven van de media laten ook waarden zien die zijn ingegeven door het groene waardesysteem. Het is met name vertegenwoordigd in grote media als NRC, NRC Next en de Filmkrant. En verder komt het ook in alternatieve media meer voor, maar die zijn voor dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. New Kids wordt vanuit groene waarden ook als een fenomeen benaderd, waarbij het opvallend is dat dit waardesysteem vooral geïnteresseerd is in het fenomeen vanwege de inhoudelijke boodschap die het de samenleving te bieden heeft. Kenmerkend voor die berichten over New Kids Turbo is ook dat de besprekingen steeds in relatie tot de besprekingen van anderen, en dus andere meningen, plaatsvinden. Het onderzoek, het meewegen van wat anderen vinden, het vragen stellen, zijn kenmerken van het groene waardesysteem. 56 Zo stelt een bericht gepubliceerd in de Filmkrant (“het grootste onafhankelijke Nederlandse filmblad voor een breed publiek”) op internet57: “De New Kids nemen het recht in eigen hand. Dat maakt het verleidelijk ze te beschouwen als een uiting van het rechtspopulisme. In werkelijkheid houden ze de ontevreden, hufterige Hollander een spiegel voor.” Meteen wordt duidelijk dat het hier gaat om een onderzoek naar de betekenis van, de boodschap achter, het gedrag van de New Kids. Het bericht dient dus ter reflectie en om het eigen innerlijk en dat van anderen te onderzoeken. Dit gebeurt eerst door bespreking en interpretatie van (mogelijke) interpretaties zoals anderen die geven zoals die van het “rechtspopulisme”. Of door aan te geven dat de New Kids een “rolmodel voor de doelgroep zijn. Maar wel op satirische wijze”. Ook wordt echter de vraag geopperd: “Maar laten de makers zich wel zo makkelijk vastpinnen?”. En dat kenmerkt een worsteling met de verschillende betekenissen en meningen, die er vanuit verschillende invalshoeken gegeven worden. In bovengenoemde bericht stelt de auteur dat zijn perspectief inzicht bieden kan wat de film “in werkelijkheid” betekent. Zelfonderzoek is daarbij van belang: “Terwijl je een joint opsteekt in de bioscoopzaal, zie je vooral hoe hufterig je zélf bent.” Het groene gemeenschapsgerichte waardesysteem is een reactie op het op het individu en materiële welvaart gerichte oranje waardesysteem. Er vindt een verschuiving plaats naar meer immateriële innerlijke waarden. Het is ook daarom dat als in de 53

Ruyters Ook wel met de term ‘high modernism’ geduid, zie Van de Braembussche, 329. 55 Graves, 338-339 56 Beck & Cowan, 312 57 N. Bakker, ‘Webfilm: New Kids.’ in: De filmkrant: 7 januari 2011: http://filmkrant.nl/nieuws_2011/4714 54

17

ontwikkeling van de mens groene gemeenschapswaarden zich aandienen, hij een ‘goed’ mens wil zijn: “deugdzaam, authentiek en oprecht.” 58 De besproken karakteristieken van het groene waardesysteem zijn terug te vinden in verschillende levensbeschouwelijke theorieën. Zo wordt er gesproken over grote groepen mensen (‘humanisme’, ‘New Age’) die de betekenis van het menselijk bestaan vinden in één of andere vorm van ‘zelf-actualisatie’. “Zaken die intrinsieke waarde hebben, zoals waarheid, goedheid, schoonheid of rechtvaardigheid” staan centraal. En: “Daartoe dienen we ook onze zwakke kanten onder ogen te zien; confrontaties met onze psycho-pathologische kanten niet te schuwen”.59 Ten behoeve van deze doeleinden van de groene levensqueste zijn dus ook spiegels behulpzaam, zoals een film als New Kids die bieden kan. Zo kunnen we bijvoorbeeld ons eigen verwende gedrag herkennen in de New Kids. Die worsteling is ook terug te vinden in de recensie van de film New Kids Turbo! in het dagblad NRC Next: “Je kunt een fenomeen verklaren en begrijpen. Je kunt er om lachen (en ik zeg eerlijk dat mij dat niet is gelukt). Je kunt een lange sociologische beschrijving schrijven over het succes van New Kids, je kunt er realityshows als Jackass en Oh Oh Cherso bij halen en het postmoderne onvermogen om ook nog maar iets serieus te nemen en waardevol te achten. Je kunt New Kids de grootst mogelijke camp vinden. Je kunt gaan diepduiden en de grapjes die de film maakt over DE CRISIS interpreteren als een misschien niet zo heel subtiele vorm van maatschappijkritiek. Je kunt je hoofd op het hakblok leggen door te twijfelen. Je kunt een joint opsteken in de hoop een lachkick te krijgen. Dat is waarschijnlijk nog de beste strategie.”60 Hieruit blijkt dat het groene waardesysteem zodanig contextgevoelig is61, dat het “de zekerheden van de blauwe [enige] waarheid en de oranje in de praktijk aangetoonde ervaringen [vervangt] door relativisme. (…) Want als er zo veel even goede mogelijkheden zijn, is er misschien niet eentje die altijd de beste is.”62 New Kids is daarmee een hulpmiddel voor persoonlijke en collectieve bewustzijnsontwikkeling, die centraal staat in de (levens)queste van de mens en de groep waarin het groene waardesysteem dominant is. 63

58

Beck & Cowan, 309 Stoker, 1996, 155-157 60 Linssen, 9 december 2010 61 Dit blijkt ook uit de recensie in het NRC Handelsblad waar verschillende mogelijke perspectieven op de film uiteen worden gezet. D. Linssen, ‘Brabo’s, dus lachen geblazen’, 8 december 2010. 62 Beck & Cowan, 316 63 Aldus kernmerkende overtuigingen en handelingen van het groene waardesysteem. Zie Beck & Cowan, 47, 312, 313, 316, 401. 59

18

HOOFDSTUK 3. WELKE FENOMEEN TOE?

BETEKENIS KENNEN DEZE PERSPECTIEVEN AAN DIT

In hoofdstuk één lazen we hoe het maatschappelijk fenomeen New Kids een voorbeeld is voor vele vormen van ongewenst gedrag in de Nederlandse samenleving. Aan de hand van een bespreking van de reacties op New Kids in de berichtgeving van de Nederlandse populaire massamedia (hoofdstuk twee), hebben we veelvoorkomende opvattingen over en perspectieven op New Kids in beeld gebracht. Dat gebeurde op basis van een analyse van de waardesystemen onderliggend aan die perspectieven, namelijk de oranje (zelfontplooiing en rationaliteit) en groene (gemeenschapszin en gevoelens) waardesystemen. Daarmee is de meest significante beeldvorming in Nederlandse massamedia over New Kids gecontextualiseerd. De vraag die in dit hoofdstuk centraal staat is: welke betekenis kennen deze perspectieven nu toe aan dit fenomeen? Vanuit oranje waarden zien mensen een heel ander ‘New Kids’ dan vanuit het groene waardesysteem. Vandaar dat we spraken over ‘Oranje New Kids’ en ‘Groene New Kids’. Dit komt overeen met de theorie van Spiral Dynamics: Afhankelijk van het dominante waardesysteem veranderen mensen hun psychologie en richtlijnen voor het leven om zich – wat betreft denken, gedrag, en zo de culturele en sociale vormgeving van de samenleving – aan de nieuwe omstandigheden aan te passen. In elk waardesysteem gebeurt dit aan de hand van specifieke kernthema’s. Aan de hand van de kernthema’s die, zowel voor het oranje als groene waardesysteem, centraal bleken te staan in de mainstream berichtgeving over New Kids, kunnen op basis daarvan de betekenis die New Kids hebben als volgt worden weergegeven: Betekenissen New Kids voor oranje (zelfontplooiing en rationaliteit) - New Kids is een van de best bezochte Nederlandse films. - New Kids is een succesvol fenomeen, een succesverhaal, een hype. - New Kids is een product en de makers ervan zijn winnaars in het spel des levens. - New Kids is een economische (ondernemings)kans. - New Kids zijn stommelingen, nietsnutten, want ze zijn geen vrije, zelfstandige, autonome individuen die in zichzelf geloven en er uit halen wat er in zit. Ze kennen geen zelfbeschikking en onafhankelijkheid. - New Kids zijn verliezers en hebben het niet gemaakt want komen niet boven de middelmaat uit. - New Kids begrijpen het levensspel niet, maken daarom niet de juiste keuzes en hebben hun misère aan zichzelf te wijten. Samengevat zijn New Kids voor het oranje waardesysteem een materieel, empirisch waarneembaar (zicht- en tastbaar) product, gegeven en fenomeen. New Kids is ook een achievement (succesvol resultaat), en een geesteskind van diens makers. Zo is het voor de op succes gerichte mens een symbool voor kansen, sociaal-economische winstmogelijkheden. De New Kids zelf daarentegen zijn het tegenovergestelde van alle idealen van het oranje wereldbeeld en daarmee verwerpelijk voor de oranje mens en samenleving. Ze zijn daarom abnormaal, ze wijken af van de geldende succesvolle normen en zouden zich aan de oranje regels en de wetten van het leven moeten houden. Als ze zich 19

daaraan aan zouden passen, dan zouden ze succesvol zijn en aanspraak kunnen maken op waardering van de samenleving. Betekenis New Kids voor groen (gemeenschapszin en gevoelens) - New Kids is een boodschap voor de samenleving - New Kids is een spiegel die ons onze eigen ‘hufterigheid’ toont, en is daarmee een middel om zelfonderzoek te doen en zo uiteindelijk gemoedsrust, authenticiteit en harmonie te vinden. New Kids zijn ook, op satirische wijze, een rolmodel voor de doelgroep. - New Kids zou van alles kunnen zijn, afhankelijk van de context van waaruit je ernaar kijkt. Samengevat zijn de New Kids voor het groene waardesysteem een fenomeen dat tot nadenken moet stemmen. Er zijn echter ook vele perspectieven van waaruit je naar de mogelijke betekenis ervan kunt kijken. De meest ideale is dat je zelf een beter mens wordt door te zien wat de New Kids jou als spiegel willen voorhouden – de donkere kanten van ons mens-zijn. Maar misschien is het vanwege al die mogelijke betekenissen ook wel het beste om er maar gewoon om te lachen, en als dat niet vanzelf gaat dan kan dat - á la de New Kids zelf - altijd nog ‘onder invloed van’. Samenvatting betekenissen Allereerst valt op dat de betekenis die in de mainstream berichtgeving in de Nederlandse massamedia aan New Kids toegekend wordt afhankelijk blijkt van het perspectief van degene die de New Kids bespreekt. De besproken betekenissen zijn betekenissen volgens degenen die in de berichten over New Kids aan het woord komen. En die betekenissen worden bepaald door het waardesysteem dat het meest actief is in een mens. Is dat ‘oranje’ (zelfontplooiing en rationaliteit), dan is New Kids als creatie, als product en fenomeen een successymbool. Maar als (mede)mens zijn New Kids minder waardige verliezers, die een probleem voor zichzelf, anderen en de samenleving zijn. Ze zijn verwerpelijk. Overheerst het groene waardesysteem (gemeenschapszin en gevoelens), dan zijn de New Kids als fenomeen en als mensen een belichaming van een inhoudelijke boodschap voor elke mens: we hebben het gedrag van de New Kids af te keuren want het schaadt onze gemeenschap en ideaal van harmonie én we hebben na te gaan wat het ons over onszelf zegt. Dit is de onderliggende diepere betekenis voor mensen in wie het groene waardesysteem dominant is. Tegelijkertijd hebben we ook allemaal onze eigen waarheid en kunnen er dus ook vele betekenissen zijn. En in die zin is elke betekenis persoonlijk en daarmee relatief.

20

HOOFDSTUK 4. WAARDEN NEW KIDS? EN HET BELANG DAARVAN. In de casusbeschrijving in hoofdstuk één hebben we de New Kids, wie zij zijn en wat hun gedrag is, in beeld gebracht. Hoofdstuk twee bracht vervolgens in kaart hoe er vanuit verschillende perspectieven zoals die te vinden zijn in populaire media naar dat gedrag wordt gekeken en in hoofdstuk drie kwam aan de orde welke betekenissen aan dat gedrag worden toegekend. Daaruit komt naar voren waarom zowel de perspectieven onderliggend aan het oranje waardesysteem (zelfontplooiing en rationaliteit) als het groene (gemeenschapszin en gevoelens) vinden dat het gedrag van New Kids ‘ongewenst’ is. Zo zijn, beknopt geschetst, de New Kids binnen de oranje waarden ‘loosers’, omdat zij niet in staat zijn om in hun leven keuzes te maken die hen succesvol laten zijn. En vanuit het groene waardesysteem bezien is het gedrag van de New Kids een spiegel waarin we allemaal kunnen kijken. Want dat gedrag laat ons uiteindelijk zien hoe ontevreden en verwend we eigenlijk zijn. Dat het gedrag van de New Kids als ‘ongewenst’ wordt bestempeld laat echter ook zien dat de interpretaties van beide waardesystemen uitgaan van hun eigen waarden. Geen van beide verplaatst zich in de positie van de New Kids zelf om zo na te gaan wat hun gedrag voor hen betekent, welke waarden onderliggend zijn aan hun gedrag. Waar is het een uitdrukking van? In dit hoofdstuk gaat het daarom allereerst over de waarden van de New Kids zelf. Rode vitaliteit/kracht Het perspectief van waaruit de New Kids de wereld om hen heen waarnemen is wat in Spiral Dynamics wordt aangeduid als het waardesysteem met als belangrijkste drijfveer ‘macht’ ofwel het ‘rode’ waardesysteem. Het rode waardesysteem is bovenal gericht op: Controle op het eigen overleven vanuit een ontwakend bewustzijn van de eigen individualiteit (egocentrisme). Kenmerkend karakteristiek: dominantie en onderwerping.64 Hoewel vanuit de oranje en groene waarden als ‘ongewenst’ bestempeld, geeft de theorie van Spiral Dynamics een ‘waarde-vrijere’ beschrijving: “Rood is geen afwijking, maar een normaal onderdeel van het menselijk repertoire van waardesystemen. Het zit in ieder van ons.”65 “Rood is het eerste waardesysteem waarin het zelf duidelijk tot uiting komt. Op het eerste gezicht ziet het er grof, impulsief en wild uit, maar het is ook bevrijdend en creatief.” “Rood verzet zich koppig tegen overheersing.”66 Een rood thema luidt dan ook: “U zult uw zelf koste wat kost tot uitdrukking brengen”.67 “Wanneer dit waardesysteem gedwarsboomd wordt, ontstaat er ... boosheid. Wanneer er op de juiste wijze mee wordt omgegaan, draagt deze ruwe, aanmatigende kracht bij aan een positief gevoel van macht, worden vormelijke tradities doorbroken en krijgt de samenleving het vermogen om zich uit te strekken tot in de verste uithoeken van de aarde.”68 Zoals in verhalen “waarin de held het voor het zeggen heeft, wil rood overdrijven, ontzagwekkend zijn.” Hij streeft naar onafhankelijk macht uitoefenen en wil “zich met anderen ... meten, om te bepalen wie de heerschappij heeft. ... Het rode denken is egocentrisch en schaamteloos.”69 64

Graves, 226 Beck & Cowan, 259 66 idem, 257 67 idem, 261 68 idem, 257 69 Beck & Cowan, 261-262 65

21

Deze kernwaarden van het rode waardesysteem zijn herkenbaar in en onderliggend aan het gedrag van de New Kids. Waarden dus die niet alleen tot ongewenst gedrag leiden, maar die ook van belang zijn voor het gezond functioneren van mensen en van een samenleving als geheel. Want zien wij hier niet de waarde van de kracht van ‘grenzen stellen’, waar we – zoals in de introductie bleek – in de huidige samenleving vooral ook moeite mee hebben? Als de rode waarden op een gezonde manier kunnen worden uitgedrukt, dan zijn die kennelijk van grote waarde voor (groepen) mensen en als ze niet gezond kunnen worden uitgedrukt dan leidt dat kennelijk tot ongewenst gedrag. Gedrag zoals zich dat uit in maximale grenzeloosheid zowel in de New Kids als in een samenleving die niet meer weet hoe aan bepaald gedrag adequaat grenzen te stellen. Dus hoe zit dat dan met waar het ongewenste gedrag van de New Kids uit voortkomt? En wat zegt dat over het gezond of ongezond kunnen uitdrukken van hun waarden? Onveilige leefomstandigheden: paarse angst Het paarse waardesysteem gaat vooraf aan het rode. Het is bovenal gericht op: zoeken naar en creëren van veilige leefomstandigheden binnen een groep. Kenmerkend karakteristiek: stabiliteit.70 Wanneer de status quo van veiligheid en onveranderlijkheid te benauwend wordt dan wordt uiteindelijk ‘rood’ in een mens geactiveerd, zodat die in zichzelf de kracht kan vinden om zich los te maken van de groep en de (benauwende) veiligheid. Een mens heeft een veilige bedding nodig om zich goed te kunnen ontwikkelen, zoals bijvoorbeeld een gezin waar paarse ‘familiaire waarden’ erkend worden. Zo kan een kind zich veilig weten tot het - via graduele ontwikkeling van zijn ‘rode waarden’, die opkomen in de peuterfase als elke tweede woord van een kind “nee!” is – van nature steeds meer zijn eigen weg wil gaan. Als “ouders ... rebelse uitingen en de onafhankelijkheidsdrang van een kind de kop indrukken, kunnen die bevriezen tot een woede die het hele leven blijft bestaan.”71 In de film zien we dat New Kid Gerrie – die een belangrijke rol heeft en symbool staat voor de innerlijke beleving van de New Kids en die beleving op een gegeven moment op zijn manier ook expliciet uitdrukt – een dergelijke opvoeding kreeg. En dat hij daardoor niet adequaat leerde “omgaan met obstakels, en zijn persoonlijke kracht goed te leren gebruiken”. Die angst blijkt onderliggend aan het gedrag van de New Kids: “Kinderen hebben altijd oorlogje of cowboytje en indiaantje gespeeld, maar tegenwoordig wordt het rode (en het paarse) waardesysteem realistischer en gewelddadiger uitgeleefd. Om lid te worden van een straatbende stelen jongeren auto’s of schieten ze in het wilde weg op mensen als onderdeel van hun inwijdingsrite. (…) Paarse angst [onveiligheid, dd] en kleine groepsverbanden [vormen doorgaans de basis] van wat zuiver rood gedrag lijkt. Waardesystemen staan zelden op zichzelf en onvermogen om de meest basale paarse problemen op te lossen – ‘een positief iemand zorgt voor mij en ik heb een veilige plek om te leven’ – draagt in straten in grote steden overal ter wereld bij aan de escalatie van rood.”72

70

Graves, 217 Beck & Cowan, 259 72 idem, 259-260 71

22

Voor de in dit betoog in hoofdstuk 2 en 3 besproken perspectieven, voorkomend uit het oranje (zelfontplooiing en rationaliteit) en groene waardesysteem (gemeenschapszin en gevoelens), zijn deze dimensies van het gedrag van de New Kids zoals eerder geconstateerd niet in beeld. Omdat deze alleen vanuit de eigen waarden tot een oordeel over de ander kunnen komen. Er is geen oog voor de dieperliggende waarden van de New Kids, en hoe zij hun leefomstandigheden interpreteren en van daaruit handelen. Dat het van belang is om daar wel zicht op te hebben, wordt duidelijk uit een onderzoek Waarom jongeren radicaliseren73. In het onderzoeksrapport van de faculteiten sociologie van de universiteit van Utrecht en Amsterdam wordt geconcludeerd: “Wil goed begrepen worden waarom en wanneer jongeren radicaliseren en/of sympathie voor terroristisch geweld ontwikkelen, er zorgvuldig aandacht moet worden geschonken aan hoe de [objectieve sociale] situatie wordt waargenomen door de jongeren in kwestie [en hoe demografische kenmerken74 door jongeren worden ervaren]. Immers, het denken, doen en voelen van mensen wordt sterk beïnvloed door hun interpretatie van de situatie. (…) Met deze sociaal-psychologische inzichten kunnen beleidsmakers en politici beter begrijpen hoe jongeren en andere in Nederland wonende personen zich gedragen. Beleid gericht op het voorkomen van radicaal en gewelddadig gedrag (waaronder terroristisch geweld) kan met deze inzichten beter worden onderbouwd.”75 [cursivering en vetgedrukt, dd] Dit laat zien dat daadwerkelijk effectieve manieren om het ongewenste gedrag om te buigen naar gewenst gedrag niet genomen (kunnen) worden door de oranje en groene waardesystemen, waar die perspectieven wel dominant zijn in de boodschappen van massamedia die een socialiserend effect hebben. Als we nu kijken naar de waarden onderliggend aan het rode waardesysteem dan zien we bovendien dat de ziens- en benaderingswijze van het oranje en groene waardesysteem de situatie vooral doet verergeren. De ‘rode waarden’ onderliggend aan het gedrag van de New Kids zijn: - ik ben hard en verwacht dat anderen dat ook zijn - ik neem de leiding over mensen - respect en reputatie zijn belangrijker dan het leven zelf dus doe wat nodig is om te voorkomen dat je te schande wordt gemaakt of aan de kant wordt geschoven - beledigingen pik je van niemand, niet als je respect voor jezelf hebt - ik ben alles wat ik heb en dus zal ik succes hebben of sterven in mijn pogingen76 Hier spreekt het voor zich dat oranje opvattingen over de New Kids als zijnde 'nietsnutten', 'randdebielen', 'lui', 'gefrustreerd' als olie op het vuur zijn. Evenals het groene perspectief van de spiegel die ons wordt voorgehouden als het gaat om hoe de New Kids ons onze eigen 'hufterigheid' tonen.

73

K. van den Bos, A. Loseman, B. Doosje, Waarom jongeren radicaliseren en sympathie krijgen voor terrorisme: Onrechtvaardigheid, onzekerheid en bedreigde groepen. Dit rapport is uitgevoerd in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Justitie, op verzoek van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb). 74 Zoals sekse, leeftijd, woonomgeving, en wel/niet (bij)baan. Van den Bos, Loseman & Doosje, 9. 75 idem, i-ii 76 Beck & Cowan, 256

23

Meer dan alleen ongewenst gedrag? We hebben gezien dat rode waarden (macht en wilskracht) – mits gezond uitgedrukt – vitaal en daarmee van belang zijn voor het functioneren van de mens. Ze zijn dus niet alleen maar ongezond/ongewenst. In de introductie van dit betoog werd al gesteld dat de vrijheid van het individu in deze samenleving aan zijn grenzen lijkt te komen en dat we verantwoordelijkheid hebben te nemen voor dat wat we vinden wat wel en echt niet kan. Het maatschappelijk fenomeen New Kids lijkt de Nederlandse oranje/groene cultuur dan ook uit te nodigen om adequaat grenzen te (leren) stellen. En daarvoor blijkt erkenning en waardering van de gezonde rode waarden zoals die in ons huizen noodzakelijk. Hoofdstuk 5 gaat in op hoe dat kan.

24

HOOFDSTUK 5. HOE DE NEDERLANDSE KIDS KAN FACILITEREN.

SAMENLEVING DE WAARDEN VAN DE

NEW

In hoofdstuk vier hebben we gezien dat oranje en groene levensbeschouwingen niet in staat/ontoereikend zijn om adequate grenzen te stellen. Oranje (zelfontplooiing en rationaliteit) maakt via allerlei terminologie duidelijk dat de New Kids loosers en dus minderwaardig zijn. Groen (gemeenschapszin en gevoelens) stelt dat de New Kids hufterig gedrag vertonen waar we onszelf als verwende burger in kunnen herkennen. Duidelijk werd ook dat die reacties ontstaan vanuit het feit dat de waarden van de New Kids zelf niet gezien c.q. genegeerd worden, waardoor die vervormen en dus leiden tot ‘ongewenst gedrag’. Ook kwam in beeld dat de New Kids symbool staan voor hoe rode waarden juist vragen om een adequate reactie ofwel om het stellen van grenzen, zoals zij zelf doen wanneer het gedrag van een ander hen niet aanstaat. Om dat te kunnen doen, is erkenning en een heel specifieke waardering van het rode waardesysteem nodig. Hoe de Nederlandse samenleving dat kan doen en daar een plek aan kan geven, is waar dit hoofdstuk een antwoord op geeft. Dit gebeurt aan de hand van een exploratie van het gele waardesysteem (synergie en authenticiteit). Gele waardesysteem: synergie en authenticiteit Het gele waardesysteem is bovenal gericht op: “Leef ten volle en met verantwoordelijkheid zoals je bent en leer hoe je je kunt ontwikkelen”77, ten behoeve van ieder en zelf en niet slechts ten behoeve van een minderheid.78 Kenmerkende karakteristiek: wederzijdse afhankelijkheid.79 Zijn zoals je bent en authenticiteit staan dus centraal. Het gele waardesysteem is een recent en momenteel opkomend waardesysteem dat nog niet tot volle wasdom is gekomen. Daarom is het in mensen terug te vinden op onderdelen van hun menszijn.80 Eén van de regisseurs van de film geeft in een interview81 precies weer waarom het te waarderen is dat mensen een authentiek weerwoord geven op New Kids. Dat wil zeggen dat het er niet om gaat of de New Kids nu ‘loosers’ of juist ‘geweldig’ zijn, maar dat er aandacht wordt besteed aan wat de New Kids oproepen. Hij geeft aan “trots” te zijn op zowel de best als de slechtst mogelijk kritiek die zijn film ontving in recensies en legt uit: “Die extreme uitersten tussen FHM [For Him Magazine, dd] en NRC zijn precies wat je wilt. Uiteindelijk was de beste recensie wel die van het NRC.” Hiermee geeft de regisseur te kennen dat hij de authentieke grens die de recensent van NRC stelt belangrijker vindt dan of de film wel of niet gewaardeerd wordt; de recesent is zoals zij is en geeft een authentieke reactie op de film.

77

Beck & Cowan, 48 Graves, 368 79 idem, 366 80 “And we, in our times, in our ethical and general behavior, are just approaching this treshold.” Graves, 368; “[geel, dd] is a system that has only emerged in recent years in the behavior of people.” Graves, 379. Hoewel Graves dit een aantal decennia terug schreef, wordt hier ook in Spiral Dynamics (2004) melding van gemaakt: “Het punt is dat de kracht [van het gele waardesysteem dat latent aanwezig is in ieder menselijk denken] in dit stadium van onze geschiedenis slechts in enkelen van ons ontwaakt, omdat [gele] levensomstandigheden nog niet zo scherp voelbaar lijken te zijn.” p.331. 81 N. Huitenga, ‘Wij zijn 30: New Kid Steffen Haars over retro-coole antihelden’ in: Filmkrant, mei 2011: http://www.filmkrant.nl/TS_mei_2011/6887 78

25

De directheid van de recensent drukt daarmee een waarde uit die door de regisseur in beeld wordt gebracht via de levensbeschouwing van de New Kids: een ander is pas een echte tegenstander als die werkelijk tegenstand biedt, dan pas kun je je echt aan elkaar meten. Deze recensent zegt niet alleen dat de New Kids haar niet aanstaan omdat ze niet aan haar waarden voldoen, maar ze geeft te kennen wat ze in haar oproepen en waarom. En dat is waar het de regisseur om lijkt te gaan. Dus reageert hij op zowel de sec negatieve inhoud van de recensie als op hoe die inhoud juist ook hout snijdt: “Dat was gewoon pure haat, een gefrustreerde schrijfster, maar dat leverde een geniaal commentaar op onze film op.” Ontkenning waarden: Contra-productief Dat is echter niet hoe de samenleving, zoals in beeld gebracht in de film, omgaat met de ‘rode waarden’. Een aantal uitdrukkingsvormen van deze waarden, zoals in hoofdstuk 4 genoemd en die ook in de film expliciet aan de orde zijn, worden hierna gekoppeld aan hoe de omgeving van de New Kids in de film daarop reageert. - Rode waarde: Respect en reputatie zijn belangrijker dan het leven zelf dus doe wat nodig is om te voorkomen dat je te schande wordt gemaakt of aan de kant wordt geschoven. Reactie samenleving: Vier van de vijf New Kids worden op staande voet ontslagen, op een manier die hun reputatie ondermijnt – uitspraken van hun bazen zijn: ‘Hé homo, weet je wat jij kunt doen: je gaat naar huis en hoeft niet meer terug te komen’.82 ‘Je bent ontslagen, kut, … nee geintje… je bent niet ontslagen. Eh nee… je bent toch ontslagen. Alleen de besten kunnen blijven, hè, en nou oprotten.’ (deze New Kid ziet dat hij is vervangen door een man met een verstandelijke beperking ofwel in termen van de New Kids ‘een mongool’, dd)83 - Rode waarde: beledigingen pik je van niemand, niet als je respect voor jezelf hebt Reactie samenleving: [baas over de hond die een van de New Kids tijdens zijn werk bij de plantsoendienst bij zich heeft] ‘Wat is dat voor een lelijk ding? (…) Weet je wat jongen, je bent ontslagen met je kuthond.’84 - Rode waarde: Ik ben hard en verwacht dat anderen dat ook zijn. Reactie samenleving: De wijkagent is en blijft in zijn reacties op het ongewenste gedrag van de New Kids altijd bijzonder beleefd, ook als hij geridiculiseerd wordt. Ook de rechtbank: uiteindelijk krijgen de New Kids voor al het ongewenste gedrag een taakstraf van 240 uur.85 De manier waarop de omgeving van de New Kids in de film op hen reageert c.q. met hen omgaat is een uitvergroting van wat we eerder constateerden over hoe de oranje en groene waardesystemen (zelfontplooiing en rationaliteit, respectievelijk gemeenschapszin en gevoelens) hen zien: het zijn nietsnutten en hufters. Zaken die de New Kids belangrijk vinden, die hen aanzien verschaffen, en die uitdrukking zijn van hun rode waarden - zoals werk, geld, vrouw, bezittingen - vallen gedurende de film weg. Geen van de New Kids weet hoe daar adequaat mee om te 82

New Kids Turbo – Gerrie wordt ontslagen: http://youtu.be/NUBEKMkQ9UY Ontslag Rikkert: http://www.youtube.com/watch?v=pkI9DbRzCg8&feature=related 84 New Kids Turbo - Richard en Robbie ontslagen: http://youtu.be/GyRQ3lwicek 85 Veroordeling tot 240 uur taakstaf! http://youtu.be/uw8xbys0hus 83

26

gaan anders dan ‘de strijd aangaan’ - en steeds harder als dat moet - om op een rode manier hoe dan ook respect af te dwingen. Want ‘ik ben alles wat ik heb en dus zal ik succes hebben of sterven in mijn pogingen’. En dat is precies wat er uiteindelijk in de film gebeurt. Erkenning waarden: Levensbeschouwing New Kids Dus als dit níet is wat de New Kids willen, wat willen ze dan wel? Wat is hun levensbeschouwing? Een voor dit betoog adequate definitie van levensbeschouwing luidt: “Onder levensbeschouwing verstaan we alle traditionele religies (hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom, islam), spirituele tradities, religieuze en seculiere stromingen: 1. die de waarden bevatten die mensen nastrevenswaardig vinden in het leven; 2. die antwoorden bevatten op de vraag naar de zin of onzin van het leven; 3. die voor mensen richtinggevend zijn voor hun handelen in de praktijk van alledag; 4. waaraan mensen vorm kunnen geven door middel van riten en rituelen.”86 Vanuit het gele waardesysteem (synergie en authenticiteit) bezien gaat het hier over dat mensen ten volle moeten kunnen leven zoals ze zijn, en dat we ons moeten kunnen ontwikkelen. En dat daaruit volgt dat je een verantwoordelijkheid hebt om die verschillende stromingen en systemen zoals in de definitie van levensbeschouwing, een rechtmatige plaats toe te kennen in een natuurlijk hiërarchisch systeem van levensbeschouwingen (waardesystemen).87 Om in de terminologie van dit betoog te blijven wordt ‘stromingen’ – als zijnde een groep mensen met dezelfde denkbeelden – in de definitie van ‘levensbeschouwing’ vervangen door ‘waardesystemen’. Dat staat voor: waarden die representatief zijn voor een groep mensen met een bepaalde zienswijze op het leven. Dat betekent dat, vanuit het gele waardesysteem bezien, we de verantwoordelijkheid hebben om naar de onderliggende waarden van de ‘rode levensbeschouwing’ van de New Kids te kijken. Die zijn: “Ik streef in het leven naar respect en een reputatie. Daarom doe ik wat nodig is om te voorkomen dat ik te schande wordt gemaakt of aan de kant wordt geschoven. Beledigingen pik ik daarom van niemand (1). Ik laat mezelf gelden. En daarin zal ik te allen tijde succesvol zijn en ben ook bereid te sterven in mijn pogingen daartoe. Dit is waar ik voor leef (2). Om dat te kunnen bereiken moet ik hard zijn, en verwacht dat andere mensen dat ook zijn zodat ik me met hen kan meten. Ik neem dus de leiding over mensen (3). Ik barst van levenskracht, geen grens houdt me tegen. Het leven is een serie tests en uitdagingen88 (1). Ik verleg grenzen, en ben doortastend. Dat maakt mij vrij (2). Zo dwing ik respect af en kan ik trots zijn op mezelf. Ik wil een heldenstatus hebben. De wereld is daarom mijn strijdtoneel – elke dag, overal. Mensen kunnen niet om mij heen.89 Ik wil me voortdurend met anderen meten. Ik geniet van strijd.90 Ik geef niet 86

Deze definitie is totstandgekomen middels onderzoek van studenten en een onderzoeksgroep van de Hogeschool van Utrecht (mede onder leiding van prof. dr. Hans van Ewijk – ook bijzonder hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek): Levensbeschouwing in social work (2010) en Studentenonderzoeken levensbeschouwing en diversiteit (2008-2009). 87 Beck & Cowan, 48 88 Beck & Cowan, 269 89 idem, 400 90 idem, 268

27

snel op maar als iemand krachtiger blijkt dan ik: het zij zo, ‘het recht van de sterkste telt’91 (3).” De levensbeschouwing van de New Kids gaat ook gepaard met rituelen. Zoals ‘trompetgeschal’92 in één of andere al dan niet moderne vorm: de autostereo of de mobiele telefoon - en andere materiële vertoningen.93 Het zijn rituelen om de gewenste heldenstatus eer aan te doen, te kunnen pronken met bezit en overwinningen94 (4). Dit alles wil niet zeggen dat de New Kids bewust voor deze levensbeschouwing kiezen, zoals dat beschreven wordt als een centraal kenmerk van het hedendaagse levensbeschouwelijke klimaat waar mensen op eigen autonome autoriteit zingevingskaders construeren.95 Het gele waardesysteem kan zich namelijk ook bewust zijn dat mensen zich niet altijd bewust zijn van wat hun waarden zijn en dus hun levensbeschouwing is. “Since he values “life”, the seventh level [geel, dd] looks at the world in respect to the many problems that its existence creates – different wants in different species, different values in different men. He sees the world and all its things – all its beings and all its people – as truly interdependant. He sees them as intertwined in a subjective-objective complex. So he values pluralism.”96 En dat maakt het voor het gele waardesysteem van belang om de verantwoordelijkheid te nemen om de ontwikkeling van bewustzijn van mensen over wat hun waarden zijn te faciliteren. Daarom zegt geel dat de New Kids volgens de hierboven beschreven definitie wel degelijk een levensbeschouwing blijken te hebben. En rijst de vraag hoe de samenleving die zo kan faciliteren dat mensen constructief bij kunnen dragen in plaats van destructief te worden. Of sterker: hoe kunnen we de levenskracht inherent aan dit waardesysteem zo faciliteren dat die de samenleving zelfs versterkt? Bijvoorbeeld doordat die kracht ons wellicht leert om onze vrijheid te waarderen juist omdat we ook grenzen durven stellen? Optimale leefomstandigheden Mensen ervaren het leven dus als betekenisvol als zij dat kunnen vormgeven op basis van de behoeften en verlangens die bepaald worden door de wijze waarop ze naar het leven kijken dus door hun levensbeschouwing.97 De samenleving kan leefomstandigheden faciliteren, zó dat mensen met een rode levensbeschouwing hun waarden kunnen uitdrukken in het dagelijks leven. Dan hoeft structurele onvrede, woede, onmacht en onveiligheid - waar ongewenst gedrag uit voortkomt – niet gecreëerd te worden. En kan mensen hun waarde voor de samenleving ook in beeld komen.

91

idem, 398 idem, 256 93 Beck & Cowan, 268 94 idem, 267 95 W. J. Hanegraaff, ‘New age spiritualities as secular religion: A historian’s perspective.’, Social Compass 46:2, 1999, 153. 96 Graves, 370 97 Zie ook: Stoker, 1996, 9, waar hij, vrij vertaald, schrijft: “Mensen ervaren het leven als betekenisvol als zij zichzelf kunnen accommoderen ten opzichte van het geheel van betekenis dat ons wereldbeeld ons geeft.” Stoker hanteert de term ‘wereldbeeld’ hier op een soortgelijke manier als dat de eerste definitie van levensbeschouwing ‘stromingen’ hanteerde. 92

28

Hoe dat concreet kan: Altijd, nergens níet Op basis van wetenschappelijk onderzoek naar hoe mensen hun eigen waarden en verantwoordelijkheden kunnen leren vorm geven en vandaaruit bijdragen, blijkt dat aandacht voor het unieke scheppende vermogen van elk mens belangrijk is. Om dat daadwerkelijk te kunnen aanboren is aansluiten bij de mogelijkheden van die mens van belang.98 Mensen kunnen dan leren hoe ze hun eigen leven en waarden ter hand kunnen nemen, ofwel hun eigen creatorschap constructief kunnen inzetten. En dat leidt tot betere uitkomsten op alle fronten, zoals blijkt uit verschillende – ook levensbeschouwelijke – bronnen.99 Deze bronnen, gericht op uiteenlopende domeinen in de samenleving, geven aan dat mensen, van jongs af aan en gedurende heel het leven, kunnen leren dat zij zelf zeggenschap hebben in hoe zij zichzelf en de wereld om hen heen ervaren. Om zo leiderschap over hun eigen leven te leren nemen. Zo kunnen mensen hun eigen kracht, talenten, waarden, behoeften en verlangens leren kennen en waar dat maar kan 98

“To the [seventh level], knowledge exists in specific settings. The settings differ and so do the knowers. Several interpretations of any phenomenon are always legitimate depending on the person, his point of view and his purpose. To them, the teachers job is to pose problems, help provide ways to see them, but to leave the person to his own conclusion as to what answers to accept. ... Concern is felt, but solutions do not have to be.” Graves, 377. 99 - Prof. Dr. Andries Baart, Introductie in de presentietheorie, 2003 of later; - R. Barrett, Naar bedrijfsvoering met een ziel. Bouwen aan een onderneming met visie. Uitgeverij Symbolon, 2002; - Prof. Dr. Em. K. Robinson, ism. L. Aronica, Het element. Als passie en talent samenkomen, Houten: Spectrum, (2009) 2011; - Professor K. Robinson (voorzitter), All our futures: Creativity, culture and education. National advisory committee on creative and cultural education. Report to the Secretary of State for Education and Employment & the Secretary of State for Culture, Media and Sport. Verenigd Koninkrijk, Mei 1999. Zoals uit onderstaande illustraties in hun eigen woorden blijkt, delen de auteurs van deze bronnen een soortgelijke visie op de mens -waar hun onderzoeken uit voortkomen. Die van Baart komt in het vervolg van dit hoofdstuk in de tekst aan de orde. Barrett stelt dat: “Naarmate we onszelf en onze diepste motivaties begrijpen kunnen we [ons gevoel van eigenwaarde] gronden in wat we van onszelf weten. Dat geeft ons de vrijheid om te zijn wat we werkelijk zijn, en het geeft ook een groter verantwoordelijkheidsgevoel. (..) De laatste drie motivaties – zin, je positief onderscheiden en dienstbaarheid – zijn gebaseerd op het belang van het grotere zelf – dat zich identificeert met onze familie, onze collega’s op het werk, de organisatie, onze gemeenschap en onze planeet. Het belang van dit grotere zelf is onverbrekelijk verbonden met het algemeen belang. Ons leven krijgt betekenis als we onze talenten inzetten voor deze grotere identiteit. Wanneer ons streven op prijs wordt gesteld en het de wereld op een positieve manier beïnvloedt, hebben we het gevoel dat we ons onderscheiden.” p.66-67. Robinson: “Ik gebruik de term het Element om die plek te beschrijven waar de dingen die we graag doen en de dingen waar we goed in zijn, samenkomen. (..) We moeten meer in gaan zien dat het belangrijk is om menselijk talent te koesteren en beter beseffen dat talent zich in ieder individu anders uitdrukt. We moeten omgevingen scheppen – op onze scholen, op werkplekken en in banen – waar iedere persoon wordt geïnspireerd om creatief te groeien. We moeten ervoor zorgen dat iedereen de kans krijgt te doen wat hij of zij zou moeten doen, om het Element in henzelf te ontdekken, op hun eigen manier. (..) Om het beste van onszelf en van elkaar te maken, hebben we dringend een rijker concept van menselijke capaciteit nodig. We hebben het Element nodig.” p.13. All our futures: “Overall, we have attempted to think through the implications in principle and practice of a genuine national commitment to realising the creative potential of young people and of developing their cultural knowledge and understanding.” p.190; “Our concerns are the same as everyone else’s. How can education enable our children to make the most of themselves and take the best advantage of the opportunities and uncertainties that they face in a fast changing world?” p.13; “Our members come from different professions and backgrounds: including science, the arts, education and business. Creative achievement is obvious in the arts but it is essential to achievement in all other fields including the sciences and business.” p.14.

29

verantwoordelijkheid leren nemen voor het maken van eigen keuzen. Voor het eigen geluk en levenskwaliteit. Daarmee kunnen zij constructief bijdragen. Dit blijkt overal gefaciliteerd te kunnen worden zoals in het onderwijs100 en organisaties101. Om enkele centrale aspecten uit de wetenschappelijk getoetste benaderingen te illustreren volgt eerst een blik op de uitwerking ervan in de praktijk. Het hier uitgewerkte voorbeeld is gebaseerd op de principes van de zogeheten ‘presentietheorie’102, die gaat over radicaal meeleven, dus niét mee-lijden, met mensen die zich bevinden in situaties waarin de New Kids zich bevinden en waar sprake is van armoede, van leven in achterstandsbuurten, van geweld en eenzaamheid. Zoals bij Roy (23), die via de ‘route’ uithuisplaatsing, crisisopvang, internaat, werkloosheid, drugsgebruik en illegale manieren van aan geld komen, jeugdgevangenis, inwoning bij familieleden, en het Leger des Heils terechtkwam bij een opvang voor zwerfjongeren (‘Kwintes’) in Almere. De manier waarop zijn omgeving hem daar benadert helpt hem zijn leven ter hand te nemen, op een manier die bij hem past. In zijn woorden: “In het begin was ik heel wantrouwend, want ik was zwaar teleurgesteld. (..) [Mijn begeleiders] hebben mijn vertrouwen weten te winnen. Vooral door hun open houding.(..) In moeilijke momenten keken zij steeds hoe ze ervoor konden zorgen dat ik bepaalde zaken wél op ging pakken [ik ben nogal laks]. Bovendien merkte ik dat zij de deur niet voor mij zouden sluiten als er iets mis mocht gaan. Ik heb hier veel van geleerd. Bijvoorbeeld hoe ik met het ‘papierwerk’ om moet gaan en hoe ik me kan uiten als ik emotioneel ben. Ik ga meer in gesprek over de dingen die me dwars zitten en kan aangeven als het niet goed met mij gaat. Dat is een wereld van verschil met hoe het was.”103 In de woorden van prof.dr. Andries Baart, grondlegger van de presentietheorie, gebeurt er in de situatie van Roy het volgende: “Interventies wortelen in zogeheten ‘diagnoses’, en dat is een Grieks en samengesteld woord. ‘Dia’ betekent in dergelijke samenstellingen meestal ‘ergens doorheen’ en de stam ‘gnos’ kunnen we vertalen met kennen of begrijpen. Diagnostiek is zo beschouwd de leer van de borende blik, van het dóórzien, van het begrijpen dóór de dingen heen. Dat is ook wat we gewoonlijk kennen of begrijpen noemen: het niet houden bij de verschijnselen zoals ze verschijnen, maar er doorheen kijken in de veronderstelling dat achter of onder de bedrieglijke verschijningsvorm de ware werkelijkheid van het verschijnsel ligt, hoe het echt is, zijn ontoevallige dieptestructuur, zijn wezenlijkheid.”104 Het gaat in deze casus dus om het creëren van leefomstandigheden, waar een mens in staat wordt gesteld zijn eigen waarde(n) te vinden en die in zijn leven vorm te geven – ook in de meest moeilijke omstandigheden. Dat kan alleen door een omgeving die ondersteunend is, die is gebaseerd op wederkerigheid. Op het werkelijk kunnen doorzien van de verschijningsvorm, zodat dat wat wezenlijk is aan een mens in zicht kan komen. In termen van het gele waardesysteem (synergie en authenticiteit)

100

Robinson, 1999, 2011 Barrett 102 Baart, 2003 of later. 103 E. Hazelhoff, ‘Zwerfjongeren gebaat bij presentiemethode: Minimaal aantal regels in Kwintes’, in: Zorg & Zeggenschap, uitgave 7, maart 2010, 37. Zorg & Zeggenschap “is bij uitstek het medium waar de belangen van de cliënt transparant worden gemaakt voor besturen in de zorgsector.” 104 Baart, 2003 of later. 101

30

betekent dit aansluiten bij wat er nodig is gezien leefomstandigheden en in relatie tot (het) betreffende waardsyste(e)m(en).105 Dat wat in benaderingen zoals die gebaseerd op de ‘presentietheorie’ werkzaam blijkt te zijn, vertoont dan ook overeenkomsten met waarden die binnen het rode waardesysteem belangrijk worden gevonden, zoals: - iemand die in je gelooft en je dat laat voelen (rode waarde: ‘ik ben iemand’ en ‘jij bent echt’) - complimenten over wat je bereikt (‘ik verdien respect’) - iets nieuws leren zonder ‘af te gaan’ (‘het leven is een spel en ik wil grenzen op kunnen zoeken’, ‘ik heb een reputatie hoog te houden’) - baas kunnen zijn over je eigen plek (‘ik wil baas zijn’) - duidelijke afspraken en nieuwe kansen als het mislukt om je eraan te houden (ik accepteer grenzen als ik begrijp waarom’)106 Uit deze theoretische en praktische uiteenzettingen, blijkt dat het zien van de waardigheid van de ander, juist ook als we dat lastig vinden in situaties die ons zo ‘mensonwaardig’ voorkomen, leidt tot het ontstaan van nieuwe mogelijkheden waar diepere waarden tot uitdrukking kunnen komen. Dat is een kenmerk van het gele waardesysteem dat paradoxen en onzekerheden tolereert en daar zelfs van kan genieten, waardoor het over een uitzonderlijk vermogen beschikt om tegelijkertijd diversiteit en complexiteit te hanteren. “Een beetje disharmonie wordt een natuurlijk verschijnsel en iemands tolerantie voor openlijke contradicties neemt toe.”107 Het gaat dus om werkelijk kunnen luisteren naar de ander, naar de levenservaring die zich daarin aftekent, zodat het ook echt mogelijk is om af te stemmen op wie de ander is en wat hij belangrijk vindt. Het gaat om mensen tot hun eigen recht te laten komen. Dat gebeurt niet als gedrag per definitie wordt afgewezen, zoals we zagen dat de waarden van het oranje en groene waardesysteem ons ingeven te doen. Dat kan alleen in en door dieper te zien, zelfs als dat niet meteen leidt tot (korte termijn) oplossingen die we zo graag willen bewerkstelligen. Daarvoor hebben we waarden nodig die de vrijheid om ten volle te leven én verantwoordelijkheid centraal stellen. Vrijheid om te kunnen zijn wie we werkelijk zijn. Verantwoordelijkheid om de werkelijkheid - in al zijn complexiteit – te kunnen leren doorzien. Want vanuit het gele waardesysteem (synergie en authenticiteit) kunnen verschillen geïntegreerd worden in samenhangende, natuurlijke stromen.

105

“Its [geel, dd] ethic is ‘recognize – truly notice – what life is and you shall know how to behave.’ That is the foundation stone of the existence ethic. The proper way to behave is the way that comes from working within existent reality. If it is realistic that one should suffer, then suffer he should. If it is realistic to be happy, then it is good to be happy. If the situation calls for authoritarianism, then it is proper to be authoritarian; and if the situation calls for democracy, one should be democratic. Behavior is proper if it is based on today’s best possible evidence.” Graves, 381. 106 K. Runia met interviews door S. Torenvliet, Buiten de gebaande paden, de werkingskracht van presentie bij zwerfjongeren. In opdracht van Kwintes, n.a.v. evaluatieonderzoek Zwerfwerken, maart 2011. 107 Beck & Cowan, 328-331

31

CONCLUSIE De vraagstelling van dit onderzoek luidde: Hoe kunnen de waarden van de mensen die zich herkennen in de New Kids gefaciliteerd worden en plek krijgen in de Nederlandse samenleving, en waarom zou de Nederlandse samenleving dat ook moeten doen? In hoofdstuk één lazen we hoe het maatschappelijk fenomeen New Kids een voorbeeld is voor vele vormen van ongewenst gedrag in de Nederlandse samenleving. Uit hoofdstuk één tot en met vier blijkt dat de waarden van de New Kids – dat wat zij belangrijk vinden in het leven en waar zij hun mens-waardigheid aan ontlenen –niet erkend en zelfs als waarde-loos aangemerkt worden door hun omgeving, de Nederlandse samenleving. De levensbeschouwingen zoals die naar voren kwamen uit de inventarisatie van berichtgeving in de Nederlandse massamedia, in hoofdstuk twee en drie, blijken de New Kids met name te beoordelen op hun ‘verschijningsvorm’ en het ongewenste gedrag. Het is gedrag dat inbreuk maakt op de eigen vrijheid, omdat de eigen normen en waarden - zoals de eigen levensbeschouwing die ingeeft – worden overschreden. Daaruit volgt een afwijzende reactie. Oranje levensbeschouwingen – gericht op succesvol zijn - zien de New Kids als ‘loosers’ en dus als minderwaardig. Groene levensbeschouwingen – gericht op gemeenschapszin en zelfonderzoek - stellen dat de New Kids gedrag laten zien waarin we onszelf als verwende burger kunnen herkennen. Het gevolg daarvan is dat we wel een mening hebben over ongewenst gedrag, maar dat een adequate reactie op dat wat we ongewenst gedrag noemen ontbreekt. Het oranje en groene waardesysteem weten niet hoe adequate grenzen te stellen aan dit gedrag en kunnen het derhalve slechts afwijzen. De voorbeelden in hoofdstukken vier en vijf lieten ook zien hoe de omgeving van de New Kids - ofwel de samenleving omgaat met de rode waarden (macht en wilskracht). In die voorbeelden gaat het nergens over vragen als: Hoe stel ik nu zelf adequate grenzen? Maar worden in plaats daarvan de waarden van de New Kids afgewezen en genegeerd. Het gevolg daarvan is, zo liet hoofdstuk vier zien, dat deze vervormen. Dat leidt er weer toe dat het ongewenste gedrag van de New Kids steeds ´ongewenster´ wordt. Het uitblijven van daadwerkelijke (re)acties maakt hen furieus, omdat zij niet voor vol worden aangezien terwijl dat, zo gaf hoofdstuk vijf weer, juist een diepere waarde is in de context van de rode levensbeschouwing. Daar kwam ook in beeld dat de New Kids symbool staan voor hoe rode waarden (macht en wilskracht) juist vragen om een adequate reactie ofwel om het stellen van grenzen. Precies zoals zij zélf doen, wanneer het gedrag van een ander hen niet aanstaat. Om dat echter als samenleving te kunnen doen, om adequaat en effectief te kunnen reageren op het gedrag van de New Kids, blijkt een specifieke (h)erkenning en waardering van het rode waardesysteem noodzakelijk. Het rode waardesysteem blijkt immers niet alleen maar ongezond en daarmee ongewenst te zijn. Als het gezond kan worden uitgedrukt, dan geeft het uitdrukking aan waarden als ‘zelfrespect’ en ‘wilskrachtig zijn’. En daarmee is het van belang voor het functioneren van de mens. De onderzoeksgegevens tonen dan ook aan dat het er niet om gaat gedrag zoals dat van de New Kids af te wijzen of sec paal en perk daaraan te stellen en het te 32

elimineren. Dat, zo blijkt, werkt contraproductief. Er is een andere benaderingswijze nodig. En dat is die van het durven stellen van de levensbeschouwelijke vraag: Wat is het dat mensen willen uitdrukken via dat wat we als ongewenst gedrag aanmerken? Waarom doet dat zich in zulke – voor henzelf en anderen - destructieve vormen voor? In hoofdstuk vijf kwam naar voren hoe – als de levenbeschouwelijke vraag wordt gesteld – er ziens- en benaderingswijzen kunnen ontstaan die recht doen aan de waarden van mensen, ook in situaties zoals die waar de New Kids zich in bevinden. Dan is een adequate, authentieke, reactie mogelijk en kan ongewenst gedrag uiteindelijk leiden tot gedrag dat van waarde is voor de mens, voor zijn omgeving en daarmee dus ook voor de samenleving als geheel. Daarom is het voor de Nederlandse samenleving als geheel van belang dat de waarden van de mensen die zich herkennen in de New Kids gefaciliteerd worden een plek krijgen. Destructief gedrag kan constructief worden en mensen kunnen waarde-vol (samen)leven op een voor ieder passende manier. Dit kan door leefomstandigheden te faciliteren, zódat mensen met een rode levensbeschouwing hun waarden kunnen uitdrukken in het dagelijks leven. Dan hoeft structurele onvrede, woede, onmacht en onveiligheid - waar ongewenst gedrag uit voortkomt – niet gecreëerd te worden. Van de voorbeelden hoe dat kan - genoemd in hoofdstuk vijf - en die zich nu nog met name in de onderstroom van de Nederlandse samenleving voordoen, kunnen we dus iets leren. En we kunnen daarvan op een opbouwende manier leren, zodat we dat niet via het ongewenste gedrag hoeven blijven doen. Bij dat constructieve leren gaat het over ‘radicaal afstemmen’ door in de leefwereld van een ander te zijn, in taal, logica en in optreden, te weten waar iemand zijn verlangen naar uitgaat en zijn pijn zit.108 In termen van het gele waardesysteem (synergie en authenticiteit) betekent dit aansluiten bij wat er nodig is gezien leefomstandigheden en in relatie tot (het) betreffende waardsyste(e)m(en). En dat is nu nog ongebruikelijk als het gaat om hoe mensen in een samenleving in relatie staan tot elkaar. In de huidige samenleving, die is gebaseerd op waarden die zich met name richten op ‘geld en goederen’ in plaats van met name op ‘mensen’, is er nauwelijks plaats voor een dergelijke benaderingswijze. Want het is een manier van denken en doen, die vraagt om aandacht voor ‘kwaliteit van leven’ en uitgaan van potentie in mensen en van overvloed als het gaat om de mogelijkheden die zij hebben. Waar onze waarden zich nu nog vooral richten op ‘kwantiteit van leven’: met zo weinig mogelijk middelen, zo veel mogelijk kunnen produceren/vergaren. De zo noodzakelijke levensbeschouwelijke vragen die we hebben te stellen, nodigen ons dus uit tot fundamenteel anders denken en doen om te komen tot “een cultuur van opbouw van wederzijds respect in plaats van grensoverschrijdend gedrag.”109

108

Om de bewoording van Baart te gebruiken waarin hij karakteristieken van de in hoofdstuk vijf beschreven presentiebenadering op een rij zet. Zie: Video-introductie ‘presentiebenadering’: http://presentie.nl/video/presentie-toegelicht/item/4-mijn-eerste-video 109 Om een frase te gebruiken van prof. dr. em. J. Van der Kerckhove uit zijn onderzoek ‘Van grensoverschrijdend gedrag naar respectvolle benaderingen. De visie van een socioloog.’ in: Geert van Hootegem en Bart Cambré (red.), Overwerk(t) in de actieve welvaartstaat, 222. Gedownload van: http://www.kernkracht.be/userfiles/EGFFDE_VS7RS2JM.pdf.

33

Evaluatie onderzoeksmethodiek Spiral Dynamics maakte het mogelijk om nauwkeurig in kaart te brengen wat de verschillende waardepatronen zijn waarop het onderzoek naar een maatschappelijk fenomeen als de New Kids zich richtte, zowel op micro- als macroniveau. Het model bood daarmee de mogelijkheid om zowel de waarden die onderliggend zijn aan het gedrag van de New Kids zélf, als van de uiteenlopende zienswijzen daarop vanuit de Nederlandse samenleving te doorgronden zoals geduid via analyse van berichtgeving in massamedia. Daarbij kon ook in zicht komen hoe er vanuit verschillende waardesystemen met elkaar wordt omgegaan binnen een samenleving als de Nederlandse. Zo werd duidelijk hoe gedrag, voortkomend uit dieperliggende drijfveren van mensen in de samenleving, nu tot destructief gedrag leidt én hoe dit ook fundamenteel anders kan. Door, naast de literatuur van de onderzoeksmethodiek, gebruik te maken van andere levensbeschouwelijke literatuur werd het mogelijk om concreet te maken hoe waarden gefaciliteerd kunnen worden zodanig dat mensen met een rode levensbeschouwing die in hun dagelijks leven praktisch vorm kunnen geven. En hoe die daarmee een plek kunnen krijgen in de Nederlandse samenleving. De levensbeschouwelijke literatuur liet vooral ook zien hoe ieder mens zijn unieke levensbeschouwing heeft en dat daaraan zowel in theorie als in de praktijk recht gedaan kan worden. En dat daarmee recht gedaan wordt aan de waardigheid van ieder mens. Hetgeen een voor een samenleving nastrevenswaardige levensbeschouwing genoemd kan worden. NABESCHOUWING In de introductie kwam naar voren dat de film New Kids Turbo een metafoor kan zijn voor de Nederlandse samenleving. Een manier om de waarde ‘vrijheid’ en hoe die een plek heeft in de culturele levensbeschouwing van ons land onder de aandacht te brengen én kritisch onder de loep te nemen. Het stellen van de vragen: Hoe vrij zijn wij eigenlijk? En: Hoe ver gaat onze individuele vrijheid in de context van het algemene belang en dus wat vinden we eigenlijk van de waarde dat ‘alles kan en moet kunnen’? in de introductie was aanleiding voor het onderzoek zoals weergegeven in de hoofdstukken één tot en met vijf. Dat onderzoek leidde tot inzicht in de bovengestelde vragen en tot antwoorden, waarmee dit betoog wordt afgerond. Hoewel vrijheid - als zijnde ‘maximale individuele keuzevrijheid’ - een belangrijke waarde is, voelen we ons niet vrij om grenzen te stellen aan gedrag dat we als ongewenst beschouwen. We wijzen het wel af, zoals ook blijkt uit dit onderzoek, maar weten er niet adequaat op te reageren, zodat er ander gedrag kan ontstaan. En dat maakt ons ‘onvrij’. Het ongewenste gedrag dat - als gevolg van non-reactie steeds ‘ongewenster’ wordt - leidt eveneens tot onvrijheid van de mensen die het ten toon spreiden. De waarde ‘vrijheid’ geeft ons kennelijk in dat we niet wérkelijk paal en perk kunnen en mogen stellen aan gedrag van anderen, want: ‘als ík de vrijheid wil om te leven zoals ik dat wens, dan kan ik die vrijheid niet werkelijk ontzeggen aan de ander’. De waarde ‘vrijheid’ – in de context van dit betoog gedefinieerd als ‘vrijheid voor en van de individu om zijn eigen keuzes te kunnen maken’ – en de daaruit voortvloeiende opvatting dat ‘alles kan en moet kunnen’ leidt dus niet tot werkelijke beleving van vrijheid. In tegendeel. 34

Je zou kunnen zeggen dat hier sprake is van een zogenoemde ‘contrastervaring’, ervaringen die in contrast staan met hoe het eigenlijk zou moeten zijn. En die zijn vaak aanleiding om de levensbeschouwelijke vraag naar betekenis (opnieuw) te stellen, omdat bij deze ervaringen de vaak onopgemerkte continuïteit van een bepaalde vertrouwde vorm van betekenisgeving blijkt te ontbreken. Ervaringen als grove onrechtvaardigheid of geweld in de één of andere vorm en daaruit voortkomend lijden maken dat we ons de vraag gaan stellen wat nu onze verantwoordelijkheid is, en die eisen acties die betekenis creëren. Als nu de dominante levensoriëntaties in onze samenleving ontoereikend blijken te zijn om die betekenis te creëren, zoals dit betoog stelt, dan kan het stellen en onderzoeken van de levensbeschouwelijke vraag een nieuwe oriëntatie, een nieuw perspectief opleveren dat hier wél toe in staat is.110 Uit hoofdstuk vijf komt dan ook een andere opvatting van vrijheid naar voren. Eén die het individuele belang bekijkt in de context van het algemene belang. Die het eigen individuele belang beziet in relatie tot dat van andere individuele belangen. En die op basis van het zicht dat dat oplevert opnieuw, flexibel, kan interpreteren en definiëren wat het eigen individuele belang in een bepaalde context is ten behoeve van zichzelf en ieder ander. Dat kan alléén door het individuele belang anders te kunnen gaan waarderen, namelijk vanuit waarden onderliggend aan gedrag. De vragen uit de introductie: Als ik vrijheid belangrijk vind en ik vind ook dat niet ‘alles kan en moet kunnen’, hoe ga ik dan om met iemand die in mijn beleving ongewenst gedrag vertoont? (Hoe) stel ik dan grenzen? zijn zo bezien essentiële vragen; het stellen daarvan is van belang voor het individueel en algemeen belang omdat uit dit onderzoek blijkt dat dit kan leiden tot het stellen van levensbeschouwelijke vragen die op zich weer kunnen leiden tot toenemende vrijheid in de context van verantwoordelijkheid. Sterker, zonder het stellen van die vragen over ongewenst gedrag in de film kunnen de vrijheidswaarde, zingeving, waarde-vol mens-zijn en waarde-vol samenleven niet daadwerkelijk gerealiseerd worden. Het is dus zaak de New Kids serieus te nemen als het gaat om hoe zij ons uitdagen onze grenzen op te zoeken én te stellen. Om daarmee verantwoordelijkheid te nemen voor de waarden onderliggend aan de vragen die in ons opkomen bij het zien van de film. De film heeft daarmee dus ook een functie te vervullen in de ontwikkeling van Nederlandse culturele waarden. In de woorden van godsdienst/levensbeschouwingsfilosoof Henk Vroom: “Omdat deze diepere visies op het leven mensen inspireren, verbonden zijn met de zin van het leven en richting geven aan de manier waarop mensen hun leven vorm willen geven, is het belangrijk dat de rol van levensbeschouwing in de samenleving als geheel weer wordt erkend. Levensbeschouwing laat zich niet privatiseren, want iemands visie op het leven raakt vanzelf iemands visie op het samenleven.”111 Zoals besproken vraagt dit een cultuurverandering, een radicale omslag in ons denken en doen. Clare Graves verwoordt dit als volgt: “The present moment finds our society attempting to negotiate the most difficult, but at the same time the most exciting, transition the human race has faced to date. It is not merely a transition to a new level 110 111

Stoker, 1996, 208-209. H.M. Vroom, Een waaier van visies. Godsdienstfilosofie en pluralisme. 238.

35

of existence but the start of a new “movement” in the symphony of human history. The future offers us ... the ... possibility ... that we could emerge into the [seventh level]... If we succeed in [that, dd], we will find ourselves in a very different world from what we know now and we will find ourselves thinking in a very different way ... we will no longer be living in a world of ... reverence for the individual, but in one whose rule is ‘express self, but only so that all life can continue.’ ”112 Die verandering is overigens niet compleet nieuw voor Nederland(ers): Er bestaat altijd een contrast tussen de werkelijkheid zoals die zich voordoet en zoals die ‘zou moeten zijn’ waardoor levensbeschouwelijke zoektochten ontstaan.113 En uit de ontwikkeling van de Nederlandse collectieve levensbeschouwing blijkt dat zingevingskaders in wezen hulpmiddelen zijn, gebaseerd op aannames in bepaalde contexten om de werkelijkheid optimaal te kunnen navigeren. Zowel ten tijde van de ontzuiling wanneer de moderniteit (oranje levensbeschouwing) in ons land op grotere schalen doorbreekt114, alsook wanneer de (groene) postmoderniteit zich aandient, wijzen nieuwe leefomstandigheden en inzichten erop dat manieren van denken en doen gebaseerd op vroegere uitgangsprincipes niet langer functioneel en wenselijk zijn als exclusieve levensbeschouwelijke basis. En nieuwe referentiekaders vroegen om het leven aanzienlijk beter te kunnen navigeren.115 Om de samenleving moreel juister – gericht op meer vrijheid voor meer mensen – in te richten.

112

Graves, 390 Stoker, 1996, 208 114 “Sectoren van de samenleving [worden] onafhankelijk en zelfstandig ten opzichte van het godsdienstig en kerkelijk leven”, een kenmerk van de moderniteit. Dekker en Stoffels, 2009, 99, 124126. 115 Dekker en Stoffels, 2009, 99-116. 113

36

Not far from Las Vegas is a place called ‘Death Valley’ – the hottest place in America. Not much grows in Death Valley. Because it doesn’t rain. In the winter of 2004, something remarkable happened. It rained. 7 inches. And in the spring of 2005, there was a phenomenon. The whole floor of Death Valley was coated with spring flowers. Photographers and botanists and scientists came from across America. To witness this thing, they might not see again. What it demonstrated was that Death Valley wasn’t dead. It was asleep. Right beneath the surface were these seeds of growth, waiting for conditions. And I believe it is exactly the same way with human beings. If we would create the right conditions (..) If we valued each learner for themselves and properly, growth will happen. Sir Ken Robinson

37

BRONNEN Literatuur Bos, K. van den, Loseman, A., Doosje, B., Waarom jongeren radicaliseren en sympathie krijgen voor terrorisme: Onrechtvaardigheid, onzekerheid en bedreigde groepen. Dit rapport is uitgevoerd in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Justitie, op verzoek van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb). Gedownload van http://wodc.nl/onderzoeksdatabase/jongeren-aan-het-woord-over-radicalisme-enterrorisme.aspx Baart, A., Introductie in de presentietheorie, 2003 of later, gedownload van: http://www.eropaf.org/publicaties/Introductie_in_de_presentietheorie__prof._dr._And ries_Baart.pdf Barrett, R., Naar bedrijfsvoering met een ziel. Bouwen aan een onderneming met visie. Uitgeverij Symbolon, 2002. Nederlandse vertaling van: Liberating the Corporate Soul. Building a Visionary Organization, verschenen bij Butterworth Heinemann, 1998. Braembussche, A.A. van den, Denken over Kunst: een inleiding in de kunstfilosofie, Bussum: Coutinho, (1994) 2007 Beck, D.E., Cowan, C.C., Spiral Dynamics, Haarlem: Altamira-Becht, 2004. Nederlandse vertaling van: Spiral Dynamics, Mastering Values, Leadership, and Change, Oxford: Blackwell Publishing Ltd, 1996. Dekker, G. en Stoffels, H.C., Godsdienst en samenleving. Een introductie in de godsdienstsociologie. Kampen: Kok, (2001) 2009. Ewijk, H. Van, ea., Levensbeschouwing in social work, een factor van belang, januari 2010. Gedownload van: http://hansvanewijk.nl/Content.aspx?PGID=cdaf177c-170f4c71-ad53-4832e580ee49 > klik op “het onderzoeksverslag”. Ewijk, H. Van, ea., Studentenonderzoeken levensbeschouwing en diversiteit. Gedownload van: http://hansvanewijk.nl/Content.aspx?PGID=cdaf177c-170f-4c71ad53-4832e580ee49 > klik op “De resultaten van de studentenonderzoeken vindt u hier”. Graves, C.W., The never ending quest. A treatise on an emergent cyclical conception of adult behavioral systems and their development. Onder redactie van C. Cowan & N. Todorovic, Santa Barbara: Eclect Publishing, 2005. Griswold, Wendy, Cultures and societies in a changing world, London: Pine Forge Press, 2008 (3e editie). Hanegraaff, W. J., ‘New age spiritualities as secular religion: A historian’s perspective.’ in: Social Compass 46:2, 1999, 145-160.

38

Paloutzian, R. F., ‘Religious conversion and spiritual transformation. A meaningsystem analysis.’ in: R. F. Paloutzian & Crystal L. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality. New York: The Guilford Press. 2005: 331347. Robinson, K., ism. Aronica, L., Het element. Als passie en talent samenkomen, Houten: Spectrum, (2009) 2011. Nederlandse vertaling van: The element. How finding your passion changes everything. Uitgegeven door Viking, 2009. Robinson, K., (voorzitter), All our futures: Creativity, culture and education. National advisory committee on creative and cultural education. Report to the Secretary of State for Education and Employment & the Secretary of State for Culture, Media and Sport. Verenigd Koninkrijk, Mei 1999. Stoker, W., Is the quest for meaning the quest for God? The religious ascription of meaning in relation to the secular ascription of meaning. A theological study. Amsterdam: Rodopi, 1996. Engelse vertaling van: Is vragen naar zin vragen naar God? Een godsdienstwijsgerige studie over godsdienstige zingeving in haar verhouding tot seculiere zingeving. Stoker, W. ‘God, meester in de kunsten. Over de relatie kunst en religie.’, in: Tijdschrift voor Theologie, 46 (2006) nr 4: 377-395. Het artikel betreft een bewerking van de gedrukte versie van de rede van Wessel Stoker bij zijn aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Esthetiek vanwege het Vrije Universiteitsfonds bij de faculteit Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit Amsterdam op 5 oktober 2006. Online te downloaden via: http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/1871/11021/1/inaugurele 7 tvt.pdf Vroom, H.M., Een waaier van visies. Godsdienstfilosofie en pluralisme. Kampen: Agora, 2003. Vroom, H. M., ‘Waarden-vormend onderwijs: op wiens gezag?’ in: S. Miedema en H. Vroom (reds.), Alle onderwijs is bijzonder. Levensbeschouwelijke waarden in het onderwijs, Zoetermeer: Meinema, (2002) 2004: 143-165. Wilber, K., Sex, ecology, spirituality. The Spirit of Evolution. Boston: Shambala, 1995. Wilber, K., Integral Pyschology. Consciousness, spirit, psychology, therapy. Boston: Shambala, 2000. Wilber, K., Integral Spirituality. A startling new role for religion in the modern and postmodern world., Boston: Integral Books, 2006. Dagbladen NRC Handelsblad: Linssen, D., ‘Brabo’s, dus lachen geblazen’, 8 december 2010.

39

NRC Next: Linssen, D., ‘‘New Kids Turbo!’ roept morele frictie op; Dat komt door de herhaling. Eén keer ‘kut’ en ‘homo’ is misschien grappig, maar honderd?’, 9 december 2010. Telegraaf: Wijlaars, B., Crisis in Maaskantje. New Kids Turbo, 8 december 2010: http://www.telegraaf.nl/filmenuitgaan/film/filmrecensies/8443075/__New_Kids_Turb o__.html Trouw: Ruyters, J., Vijf lichtgeraakte randdebielen met schijt aan alles: http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/nieuws/article/detail/1805292/2010/12/09/Vijflichtgeraakte-randdebielen-met-schijt-aan-alles.dhtml Internet Mediaberichtgeving New Kids De filmkrant: Bakker, N., Webfilm: New Kids, 7 januari 2011: http://filmkrant.nl/nieuws_2011/4714 Huitenga, N., Wij zijn 30: New Kid Steffen Haars over retro-coole antihelden, mei 2011: http://www.filmkrant.nl/TS_mei_2011/6887 De wereld draait door 9 februari 2010: http://www.flabber.nl/linkdump/video/new-kids-bij-de-wereld-draaitdoor-4189 9 december 2010: http://www.youtube.com/watch?v=DsN9UVa6MHY Hart van Nederland: New Kids – New Kids camping, 11 december 2009: http://www.sbs6.nl/web/show/id=727833/langid=43/media=123196/page=3. Dit bericht was een videorapportage op internet die mogelijk ook op televisie uitgezonden is. Alle borden Maaskantje gestolen, 29 december 2009: http://www.hartvannederland.nl/nederland/noord-brabant/2009/alle-bordenmaaskantje-gestolen/ NOS: New Kids nu al Gouden Film, 12 december 2010: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/22772 Geweld door New Kids, 27 januari 2011: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/23276; Nieuwe film New Kids in December, 15 maart 2011: http://nos.nl/artikel/225708-nieuwe-film-new-kids-in-december.html

40

Rembrandt voor New Kids, 28 maart 2011: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/23934 New Kids krijgen ook eigen winkel, 1 april 2011: http://nos.nl/artikel/229889-new-kids-krijgen-ook-eigen-winkel.html New Kids-record Duitsland, 21 april 2011: http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/24223; New Kids Turbo breekt in Duitsland door, 26 april 2011: http://nos.nl/artikel/235705-new-kids-turbo-breekt-in-duitsland-door.html; Nu.nl Luling, D. Van, New Kids Turbo ode aan Brabant, 7 december 2010 http://www.nu.nl/film/2395964/new-kids-turbo-ode-brabant.html New Kids Nitro! nog dit jaar in de bioscoop, 14 maart 2011: http://www.nu.nl/film/2468076/new-kids-nitro-nog-jaar-in-bioscoop.html New Kids Turbo komt op 1 binnen in Duitsland, 26 april 2011: http://www.nu.nl/film/2500878/new-kids-turbo-komt-1-binnen-in-duitsland.html Omroep Brabant Bie, M. de, 'Maaskantje' van New Kids te koop, 15 november 2010: http://www.omroepbrabant.nl/?news/1457781353/Maaskantje+van+New+Kids+te+k oop.aspx Miljoen bezoekers voor New Kids Turbo, 20 januari 2011: http://www.youtube.com/watch?v=aLfJ5xQp45c&list=PLD70BBB2F54F50CE8 Nieuwe New Kids-film 'Nitro' in december in bioscoop, 15 maart 2011 http://www.youtube.com/watch?v=6hg40Aa7i3U&NR=1&feature=fvwp New Kids openen winkel, 31 maart 2011 http://www.youtube.com/watch?v=phTPIJLuqY4&feature=related Nieuwe stap succesverhaal New Kids: winkel geopend, 9 april 2011 http://www.youtube.com/watch?v=sMl1OKz-RSY&feature=relmfu ‘Afspeellijst’ New Kids op youtube, met diverse berichten: http://www.youtube.com/playlist?p=PLD70BBB2F54F50CE8 RTL nieuws.nl: New Kids Nitro! dit jaar in de bios, 14 maart 2011: http://rtl.nl/%28/actueel/rtlnieuws/entertainment/%29/components/actueel/rtlnieuws/2 011/03_maart/14/entertainment/new-kids-nitro_dit-jaar-in-de-bios.xml Publieksprijs voor New Kids Turbo, 28 maart 2011: http://www.rtl.nl/%28/actueel/rtlnieuws/entertainment/%29/components/actueel/rtlnie uws/2011/03_maart/28/entertainment/publieksprijs-voor-new-kids-turbo.xml 41

Video en Filmfragmenten Baart, A., video-introductie ‘presentiebenadering’: http://presentie.nl/video/presentietoegelicht/item/4-mijn-eerste-video New Kids Turbo – Gerrie wordt ontslagen http://www.youtube.com/watch?v=NUBEKMkQ9UY&feature=youtu.be New Kids Turbo - Richard en Robbie ontslagen: http://youtu.be/GyRQ3lwicek Ontslag Rikkert: http://www.youtube.com/watch?v=pkI9DbRzCg8&feature=related Trailer New Kids Turbo http://www.youtube.com/watch?v=Q6hwjSXUUv8 Veroordeling tot 240 uur taakstaf! http://youtu.be/uw8xbys0hus Afbeeldingen Voorpagina: http://surfwithberserk.com/img/nature/death_valley/7.jpg Afbeelding 1: de spiraal: http://www.spiraldynamicsintegral.nl/ Conclusie: ‘Death Valley Flowers’: http://alumnisandstorm.com/htm2005/2005-07Jul.htm Overig Bosman, M., ‘Opleidingstraject De Ronde Tafel; Inzicht in persoonlijke, organisatieen maatschappelijke ontwikkelingen’, in: Het tijdschrift voor de politie, 2007: 69-6: 24-27. Ik heb het artikel online geraadpleegd: http://www.websitevoordepolitie.nl/archief/opleidingstraject-de-ronde-tafel%3Binzicht-in-persoonlijke-organisatie-en-maatschappelijke-ontwikkelingen-346.html Diamanten Film voor NEW KIDS: TURBO!, 25 januari 2011: http://www.filmfestival.nl/nl/festival/nieuws/diamanten-film-voor-new-kids-turbo-/ Elgin, D., ‘Transforming Mass Media’ in: Shift: At the frontiers of consciousness. 2004, maart-april (2), 11-15. Online te downloaden via: http://www.noetic.org/library/publication-articles/transforming-mass-media/ Hazelhoff, E., ‘Zwerfjongeren gebaat bij presentiemethode: Minimaal aantal regels in Kwintes’, in: Zorg & Zeggenschap, uitgave 7, maart 2010, 37. http://www.imdb.com/title/tt1648112/

42

Kerckhove, J. Van der, ‘Van grensoverschrijdend gedrag naar respectvolle benaderingen. De visie van een socioloog.’ in: Geert van Hootegem en Bart Cambré (red.), Overwerk(t) in de actieve welvaartstaat, 206-229. Gedownload van: http://www.kernkracht.be/userfiles/EGFFDE_VS7RS2JM.pdf http://www.nu.nl/adverteren.html Runia, K., met interviews door Torenvliet, S., Buiten de gebaande paden, de werkingskracht van presentie bij zwerfjongeren. In opdracht van Kwintes, n.a.v. evaluatieonderzoek Zwerfwerken, maart 2011. Gedownload van: http://www.lesi.nl/publicaties/

43

APPENDIX: Waardesystemen Spiral Dynamics De eerste waardesysteemreeks (‘first tier’): ‘overleven’ BEIGE Overleving en eerste levensbehoeften Eerste tekenen van ontstaan: ± 100.000 jaar geleden Basisthema: Doe wat nodig is om in leven te blijven. Kenmerkende overtuigingen en handelingen: • Gebruik instincten en leefomgeving alleen om te overleven • Nauwelijks besef van of ondersteuning voor afzonderlijk zelf • Voedsel, water, warmte, seks en veiligheid hebben prioriteit • Vorm overlevingsverbanden om het leven in stand te houden Zichtbaar in: de eerste mensen, pasgeborenen, seniele ouderen, Alzheimerpatiënten in hun laatste stadium, geestzieke zwervers, van honger omkomende massa’s, slechte ervaringen met drugs, shock als gevolg van oorlogservaringen. PAARS Verwantschap en geborgenheid Eerste tekenen van ontstaan: ± 50.000 jaar geleden Basisthema: Stem de geesten tevreden en houd het nest van de stam warm en veilig. Kenmerkende overtuigingen en handelingen: • Kom tegemoet aan de verlangens van de geesten en volg mystieke aanwijzingen • Wees trouw aan de hoofdman, ouderen, voorouders en stam • Bewaar heilige voorwerpen, plaatsen, gebeurtenissen en herinneringen • Gehoorzaam overgangsriten, de kringloop der seizoenen en stamgebruiken. Zichtbaar in: geloof in beschermengelen en voodoo-achtige vervloekingen, bloedeed, oude wrok, reciteren en dansen in trance, geluksamuletten, familierituelen en mystiek-etnische overtuigingen en bijgelovigheid. Sterk aanwezig in de derde wereld, bendes, sportteams en bedrijfsclubs. ROOD Macht en wilskracht Eerste tekenen van ontstaan: ± 10.000 jaar geleden Basisthema: Wees jezelf en doe wat je wilt doen, wat dat ook is. Kenmerkende overtuigingen en handelingen: De wereld is een jungle, vol bedreigingen en roofdieren. • Maakt zich ter bevrediging van zichzelf en zijn verlangens los uit overheersing of beperking • Trots en vol zelf vertrouwen, verwacht aandacht, eist respect en maakt de dienst uit • Geniet ten volle van zichzelf, op dit moment en zonder schuldgevoel of wroeging • Verovert, is anderen te slim af en domineert andere agressieve personen. Zichtbaar in: onhandelbare tweejarigen, rebelse jeugd, grensstreekmentaliteit, feodale koninkrijken, slechteriken in James Bond-films, epische helden, huurlingen, wilde rocksterren BLAUW Orde en moraliteit Eerste tekenen van ontstaan: ± 5.000 jaar geleden 44

• • • • •

Basisthema: Het leven heeft een betekenis, een richting, en een voorbestemd resultaat. Kenmerkende overtuigingen en handelingen: Men offert het zelf op voor het hoge doel, de waarheid of de juiste weg De orde dicteert gedrag, gebaseerd op eeuwige, absolute principes Een rechtschapen levenswandel levert nu stabiliteit op en in de toekomst beloning Impulsiviteit wordt in toom gehouden door schuldgevoelens; iedereen heeft een passende plaats Wetten, regels en discipline vormen het karakter en de ‘ruggengraat’ Zichtbaar in: puriteins Amerika, confucianistisch China, calvinisme, chassidisch jodendom, Dickensiaans Engeland, Sungaporese discipline, codes van ridderlijkheid en eer, welwillende goede daden, Leger des Heils, islamitisch fundamentalisme, de protestants-christelijke ‘zwartekousenkeren’ op de Veluwe, scouting, patriottisme.

ORANJE Zelfontplooiing en rationaliteit Eerste tekenen van ontstaan: ± 1.000 jaar geleden Basisthema: Dien het eigenbelang door het spel te spelen om te winnen. Kenmerkende overtuigingen en handelingen: • Verandering en vooruitgang liggen in de aard der dingen • Voortuitgang door de geheimen van de natuur te ontrafelen en naar de beste oplossingen te zoeken • Gebruik wat de aarde te bieden heeft en verspreid het overvloedige, goede leven • Optimistische, ondernemende en zelfverzekerde mensen die risico’s nemen verdienen hun succes • Samenlevingen gedijen door strategie, technologie en wedijver Zichtbaar in: de Verlichting, ministeries voor ‘voorspoed’, Wall Street, P.C.Hooftstraat, de Rivièra, zich opwerkende middenklasse, cosmeticaindustrie, trofeeënjacht, Kamer van Koophandel, kolonialisme, tv-reclame, de koude oorlog, borstimplantaten, mode GROEN Gemeenschapszin en gevoelens Eerste tekenen van ontstaan: ± 150 jaar geleden Basisthema: Zoek vrede in het innerlijk en onderzoek samen met anderen de zorgzame dimensie van de gemeenschap Kenmerkende overtuigingen en handelingen: • De menselijke geest moet bevrijd worden van hebzucht, dogmatiek en verdeeldheid • Gevoelens, sensitiviteit en zorg komen in de plaats van koele rationaliteit • Verspreid aardse hulpbronnen en mogelijkheden gelijkelijk over iedereen • Neem besluiten op basis van verzoening en consensus • Blaas spiritualiteit nieuw leven in, breng harmonie en verrijk de menselijke ontwikkeling Zichbaar in: muziek van John Lennon, Nederlands idealisme, bevrijdingstheologie, Artsen zonder Grenzen, gezondheidszorg in Nederland en Zweden, Amnesty International, Wereldraad van Kerken, sensitivitytraining, GreenPeace, Jimmy Carter, dierenrechten, ver doorgevoerde ecologie, sociale voorzieningen in Zweden, Ben&Jerry’s ijsmakerijen. 45

De tweede waardesysteemreeks (‘second tier’): ‘zijn’ GEEL Synergie en authenticiteit Eerste tekenen van ontstaan: ± 50 jaar geleden Basisthema: Leef ten volle en met verantwoordelijkheid zoals je bent en leer hoe je je kunt ontwikkelen Kenmerkende overtuigingen en handelingen: • Het leven is een caleidoscoop van natuurlijke hiërarchieën, systemen en vormen • De schoonheid van het bestaan is belangrijker dan materieel bezit • Flexibiliteit, spontaniteit en functionaliteit hebben de hoogste prioriteit • Kennis en bekwaamheid dienen in de plaats te komen van rang, macht en status • Verschillen kunnen geïntegreerd worden in samenhangende, natuurlijke stromen Zichtbaar in: astronomie van Carl Sagan, organisaties van Peter Senge, Het Heelal van Stephen Hawking, chaostheorie, juiste toepassingen van technologie, eco-industriële parken (waar re-cycling plaatsvindt), ‘nieuwe fysica’ van Fred Alan Wolf, Gezond Leven van Deepak Chopra. TURKOOIS Holistische waardesysteem Eerste tekenen van ontstaan: ± 30 jaar geleden Basisthema: Ervaar met ziel en geest de heelheid van het bestaan Kenmerkende overtuigingen en handelingen: • De wereld is één dynamisch organisme met een eigen, collectieve geest • Het zelf bestaat zowel apart als vermengd met een groter geheel dat mededogen kent • Alles is met alles verbonden in een ecologische ordening • Energie en informatie doordringen het totale aardse milieu • Er wordt holistisch, intuïtief denken en coöperatief denken verwacht Zichtbaar in: theorieën van David Bohm, het concept van een global village, Rupert Sheldrake en zijn morfologische velden, Gandhi’s ideeën over pluralistische harmonie, Ken Wlbers ‘bewustzijnsspectrum’, Gaiahypothese van James Lovelock, noösfeer van Pierre Teilhard de Chardin. KORAAL Hierover hebben de auteurs nog geen duidelijk idee. Ontstaan: Vandaag? 116

116

Beck & Cowan, 45-48, 52

46