Een inventarisatie van de relevantie van Galakoor. Yt Nicolai

Gelijkgestemd Een inventarisatie van de relevantie van Galakoor Yt Nicolai

Voorwoord

02

Dit is het onderzoeksverslag dat ik schreef in het kader van mijn opleiding tot Master of Music Koordirectie aan het ArtEZ-conservatorium van Enschede. In 1998 studeerde ik af als Uitvoerend Musicus Koordirectie bij Jos Leussink aan de Hogeschool voor de Kunsten in Zwolle. Ik heb ruim 25 jaar diverse koren geleid en dat doe ik nog steeds met veel plezier. Daarnaast werk ik sinds 1993 als docent bij Saxion, aan de Academie Mens en Maatschappij. Naar huidige maatstaven moeten alle docenten in het hoger onderwijs een masterdiploma hebben. Toen mijn UM-diploma niet aan die eis bleek te voldoen, heb ik bedacht hoe ik op een sociaal en muzikaal relevante manier een masteropleiding zou willen afronden. Mijn leidinggevenden op Saxion gaven me hiervoor de ruimte, waarvoor dank. Daaruit is dit onderzoeksverslag voortgekomen: een inventarisatie naar de relevantie van Galakoor, het in 2013 door mij geïnitieerde eerste klassieke LHBT-koor van Nederland. Als grootste inspiratiebron diende daarbij het klassieke LHBT-koor Coro Allegro uit Boston. Hierbij wil ik mijn onderzoeksbegeleider Annemiek Vink danken voor haar feedback, steun en effectieve samenwerking.

Gelijkgestemd Een inventarisatie van de relevantie van Galakoor

Joris, Robert, Gudule, Remko, Cobie, Vera, Anneke, Ian, Jet, de leden van de focusgroep, alle respondenten, mijn dochter Minna en dat heerlijke Galakoor: Heel veel dank! Veel leesplezier.

Begeleider: Annemiek Vink Galáh! Mei 2015 ArtEZ Hogeschool voor de kunsten Master Muziek

Yt Nicolai Enschede/Amsterdam, juni 2015

03

Inhoudsopgave

1.

Inleiding 1.1. Onderwerp van onderzoek en achtergrond 1.2 Persoonlijke drijfveren 1.3 Onderzoeksvragen 1.4 Verwachte uitkomsten 1.5 Opbouw van het verslag

06

Onderzoeksopzet

08

Theoretisch kader 3.1 De waarde van zingen in een koor 3.2 LHBT-ingroup, homonegativiteit en minority stress. 3.2.1 De huidige situatie in Nederland 3.2.2 Homonegativiteit in historisch perspectief 3.2.3 Homonegativiteit onder specifieke bevolkingsgroepen 3.2.4 Negatieve reacties 3.2.5 Minority stress; nadelige gevolgen van homonegativiteit 3.3 Zingen in LHBT-verband 3.4 LHBT-koren wereldwijd en in Nederland 3.4.1 LHBT-koren in de Verenigde Staten 3.4.2. LHBT-koren in Europa 3.4.3 LHBT-koren in Nederland 3.4.4. Galakoor Resultaten onderzoek 4.1 Gesprek focusgroep 4.2 Analyse uitkomst enquêtes 4.2.1 Algemene kenmerken 4.2.2 Demografische kenmerken respondenten

09





Summary This is a report on a study of the social and musical relevance of Amsterdam’s Gala Choir, the first LGBT choir in the Netherlands to confine its repertoire entirely to classical music. The Gala Choir was founded in the context of this study. The choir’s development and the process of this study have since been synchronous. Desk research into the existing LGBT choirs in Europe and worldwide showed that no classical LGBT choir existed as yet in the Netherlands. This report gives a brief account of the Gala Choir’s genesis. Given that the LGBT community represents a minority in society, a systematic literature review was made of minority stress and its psychological and social consequences for the individual. The position of members of the LGBT community in the Netherlands, and the significantly higher incidence of psychological problems occurring within it, mean that in-group activities are needed. According to the literature and this study, singing with like-minded others enhances a sense of personal well-being.

04

A year after the Gala Choir’s founding, a qualitative study focus group was set up. Questionnaires were prepared based on the outcomes of this study. A survey was then held among the choir’s members as well as the musicians and the public about the social and musical relevance of the Gala Choir. For the members themselves, the choir’s musical relevance consists in attaining a high level within the world of classical amateur choirs. Members are willing to put time (including preparation) into the choir and are proud of the fact that it is a classical choir. They also consider it crucial that the conductor is professionally qualified and homosexual. Generally, the Gala Choir’s social relevance reveals itself in two ways. Firstly, there is the social contact: members indicate that they have made friendships and they perceive an atmosphere of support, comfort and humour as well as a greater sense of fellowship than in non-LGBT choirs. Secondly, they feel the need for the Gala Choir to contribute to LGBT-related events. The Gala Choir’s members want to present themselves with pride.

2. 3.

4.

07

11 12 13 14 17

18

20

21

4.3 Sociale en Muzikale relevantie van Galakoor

4.3.1 Enquête Galakoor 4.3.2 Enquête musici 4.3.3 Enquête publiek 4.3.4 Enquête publiek naar seksuele voorkeur

27

5. Conclusies en aanbevelingen

30



Literatuurlijst

32



Geraadpleegde websites

33



Bijlagen Bijlage 1: Onderzoeksontwerp Bijlage 2: Verslag focusgroep Bijlage 3: Rapportage enquêtes koorleden Bijlage4: Rapportage enquetes musici Bijlage 5: Rapportage enquêtes publiek Bijlage 6: LHBT-koren in de VS en Europa Bijlage 7: Overzicht LHBT-koren Nederland Bijlage 8: Definities van gebruikte termen

34

22 24 26

According to the musicians and public alike, the Gala Choir does not have any independent musical relevance. However, they do perceive the difference inherent in the social addition to existing choirs and the conductor’s influence and working method. Thus, in the view of the public, the Gala Choir fills a need. Although this study provides a significant contribution to exploring the link between members of the LGBT community and classical music, this issue deserves more attention in the future. It would also be interesting to make a further study of the role of singing with like-minded others within other minority groups.

Aanbevelingen



53 61 67 74 76 78

05

1. Inleiding 1.1 Onderwerp van onderzoek en achtergrond

Galakoor is het eerste klassieke LHBT-koor van Nederland, opgericht in september 2013 in het kader van dit onderzoek. Nederland kent verschillende LHBT-koren, gemengde koren, mannenkoren en vrouwenkoren. Geen van deze koren zingt echter uitsluitend klassieke muziek. Internationaal zijn die er overigens wel. Het vermoeden bestond dat er ook in Nederland behoefte is aan een klassiek LHBTkoor. Waarom zijn er wel dergelijke koren in de grote Europese steden en op andere continenten en waarom in Nederland niet?

06

LHBT-ers behoren tot een minderheidsgroep en worden geconfronteerd met homonegatieve uitingen in allerlei vormen. Hoe goed de situatie voor LHBT-ers er in Nederland ook uitziet, zeker in wereldwijd perspectief, ook in Nederland is er sprake van homonegativiteit. Er heeft de laatste decennia een verschuiving plaatsgevonden van traditionele naar moderne homonegativiteit. Vroeger waren reacties op zichtbare homoseksualiteit expliciet en extreem te noemen, terwijl de reacties tegenwoordig subtiel en impliciet ingebed zijn in maatschappelijke en culturele normen. Mede vanwege deze negativiteit is er bij LHBT-ers behoefte aan ingroupactiviteiten: activiteiten die mensen op basis van gezamenlijke interesses ontplooien om zich te onderscheiden van de grotere groep. Een voorbeeld hiervan is zingen met een groep gelijkgestemden. Er is weinig literatuur over het verband tussen LHBT en koren en LHBT en klassieke koren, dus er is wetenschappelijk een hiaat. Op grond van het voorgaande is onderzoek naar een klassiek koor, voor en door LHBT-ers, nodig, een onderzoek dat zich specifiek richt op de behoefte en relevantie van een klassiek LHBT-koor, zijn plek in de LHBT-gemeenschap en de relevantie van dit koor voor zijn leden, publiek en musici. Aangezien een dergelijk koor nog niet bestond was het een logische stap dit zelf op te richten en voorwerp van het onderzoek te maken. Zo werd Galakoor een feit. 1.2 Persoonlijke drijfveren

Dit onderzoek kent een aantal persoonlijke drijfveren. Ik maak deel uit van de LHBT-gemeenschap, ik dirigeer koren en ik werk als docent op Saxion bij de Academie Mens en Maatschappij. Ik ben opgeleid tot sociaal-cultureel werker en tot muziekdocent/dirigent en ik ben werkzaam op een hogeschool waar die beroepen hand in hand gaan. Daarbij hecht ik belang aan emancipatie. Sinds mijn studententijd ben ik regelmatig actief geweest in de homobeweging, onder andere als voorlichter binnen de Nederlandse Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit COC en als medeorganisator voor de landelijke Roze Zaterdag Enschede in 1986. Deze aspecten van mijn persoonlijk leven brachten mij ertoe om juist dit onderzoek te doen. Het veld van onderzoek bevindt zich op het snijvlak van mijn sociaal- maatschappelijke, muzikale en persoonlijke expertise. Tijdens mijn werkzame leven als dirigent ben ik twee keer afgewezen bij een sollicitatie op grond van mijn seksuele voorkeur. Dit werd expliciet genoemd. Tijdens talloze repetities werden mij vragen gesteld over mijn privéleven, altijd vanuit de vanzelfsprekendheid en het perspectief van de heteronorm. In de lessen die ik geef op de academie Mens en Maatschappij probeer ik studenten duidelijk te maken dat vanzelfsprekendheden over bijvoorbeeld gender, ras en cultuur niet voor iedereen gelden en zeker niet voor de mensen die de hulpverlener in het werkveld tegenkomt. In de aanloop naar mijn onderzoek hoorde ik op Saxion dingen als: ‘Het is toch helemaal niet nodig zo’n koor? Als je maar gewoon doet is er niets aan de hand.’ Dit citaat komt uit de mond van een lesbische collega. En ook: ‘Homo’s zijn toch overal welkom? Waarom hebben die een eigen koor nodig? Zo bewerkstellig je vooral segregatie’. ‘Oh, doen jullie ook iets met danspasjes?’ Vooroordelen te over, over homo’s, en zeker over homo’s en muziek.

Tegelijkertijd constateer ik tot mijn spijt dat er relatief weinig studenten uit de kast durven te komen, of daarmee worstelen. Studenten komen uit de kast, maar niet te ver. In diverse onderzoeken wordt mijn persoonlijke ervaring op de werkvloer bevestigd. “Ik heb niks tegen homo’s maar ze hoeven niet hand in hand te lopen” en “In onze cultuur komt homoseksualiteit niet voor”, zijn twee uitspraken van studenten die ik in de afgelopen drie maanden heb gehoord. Er blijft een voortdurende behoefte aan emancipatie, en er blijft een voortdurende noodzaak tot emancipatie. Dat is de verantwoordelijkheid van eenieder. Zoals Harvey Milk, de vermoorde homoactivist uit San Francisco (1930-1978) zei: “If a bullet should enter my brain, let that bullet destroy every closet door”. Kortom, redenen genoeg om dit onderzoek te doen. 1.3 Onderzoeksvragen

De hoofdvraag van dit onderzoek is: Wat is de relevantie van Galakoor? De daarbij behorende deelvragen luiden als volgt: 1. Wat is er in de (wetenschappelijke) literatuur al gezegd over de sociale relevantie van een ingroup voor LHBT-ers, in het bijzonder op het gebied van koren? 2. Wat is de muzikale relevantie van Galakoor voor individuele leden? 3. Wat is de sociale relevantie van Galakoor voor individuele leden? 4. Wat is de muzikale relevantie van Galakoor voor publiek, professionele solisten en musici? 5. Wat is de sociale relevantie van Galakoor voor publiek, professionele solisten en musici? Dit onderzoek dient om zicht te krijgen op de meerwaarde van een LHBT-koor en te begrijpen wat de meerwaarde van een LHBT-koor is. Aan de hand van dit onderzoek kan onderbouwd worden wat het belang is voor die ingroup, waarom samen zingen in die ingroup belangrijk is en waarom er behoefte is aan een klassiek LHBT-koor. De opzet van het onderzoek wordt weergegeven in hoofdstuk 2. 1.4 Verwachte uitkomsten

De verwachting is dat door dit onderzoek inzicht verkregen wordt in de beweegredenen van de individuele leden om zich aan te sluiten bij een klassiek LHBT-koor, zowel op muzikaal als op sociaal gebied. Daarnaast is een verwachte uitkomst dat koorleden zich vrijer voelen om emoties en expressie te tonen en de muziek werkelijk te beleven in een klassiek koor met leden uit de ingroup.. Ten slotte zouden de uitkomsten van dit onderzoek een bijdrage kunnen leveren aan de positieve beeldvorming rondom LHBT-ers. Met de informatie uit dit onderzoek kan duidelijk worden wat de betekenis kan zijn van een ingroup-initiatief. 1.5 Opbouw van het verslag

In Hoofdstuk 2 wordt de onderzoeksopzet verder toegelicht. Hier wordt ingegaan op de methoden van onderzoek. In Hoofdstuk 3 wordt het theoretisch kader beschreven aan de hand van de onderzoeksvragen. In dit hoofdstuk wordt ook ingegaan op de ontstaansgeschiedenis van Galakoor. Vervolgens komen in Hoofdstuk 4 de onderzoeksresultaten aan de orde: de uitkomsten van het gesprek met de focusgroep en een beschrijvende analyse van de uitkomsten van de gestructureerde vragenlijsten die opgesteld zijn voor leden, publiek en musici. De conclusies en aanbevelingen staan beschreven in Hoofdstuk 5.

07

08

2.Onderzoeksopzet

3.Theoretisch kader

Voor dit onderzoek is er op drie manieren data verzameld. De werkwijze is uitgebreid beschreven in het onderzoeksontwerp (zie Bijlage 1). Er is eerst een literatuuronderzoek verricht naar de waarde van gezamenlijk musiceren. Vervolgens is onderzoek gedaan naar literatuur over LHBT-ingroup, homonegativiteit en minority stress. Ook is literatuur geraadpleegd waar de combinatie al gemaakt is, dus gezamenlijk musiceren in een LHBT-ingroup. Ten slotte is onderzoek gedaan naar de (geschiedenis van de) LHBTkoren wereldwijd, en naar de LHBT-koren in Nederland in het bijzonder. Op deze wijze is de eerste deelvraag beantwoord. Vervolgens is een veldonderzoek uitgevoerd. Allereerst is een focusgroep uitgenodigd, bestaande uit acht leden van Galakoor, op basis van een aantal relevante kenmerken zoals seksuele oriëntatie, gender, leeftijd, koorervaring.

In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens ingegaan op de literatuur die bekend is over de waarde van zingen in een koor, over homonegativiteit en minority stress, de positie van LHBT-ers, en over de waarde van zingen in LHBT-verband. Daarnaast is in de context van dit onderzoek literatuuronderzoek gedaan naar de bestaande LHBT-koren wereldwijd en de geschiedenis ervan, alsmede naar de Nederlandse LHBT-koren. Deze koren worden meer in detail beschreven om duidelijkheid te krijgen over de eventuele noodzaak van de oprichting van een klassiek LHBT-koor in Nederland.

Een focusgroep is een representatief samengestelde groep, bestaande uit 7-10 deelnemers die een zorgvuldig geplande discussie voeren over hun ideeën, motieven, belangen en denkwijze omtrent een omschreven aandachtsgebied. In de focusgroep gaat de gespreksleider op zoek naar meningen van de deelnemers over geagendeerde onderwerpen. De discussie verloopt prettig en mag niet bedreigend zijn. Vaak vinden deelnemers het leuk om met elkaar over hun ideeën te praten en beïnvloeden groepsleden elkaar. Om de discussie te leiden wordt er gebruik gemaakt van een ‘topic’ lijst (een lijst met gespreksonderwerpen). Een focusgroep-onderzoek is een kwalitatieve onderzoeksmethode (Verhoeven, 2005). Een groot voordeel van een focusgroep ten opzichte van bijvoorbeeld een interview is dat de leden elkaar stimuleren om dieper in te gaan op de gestelde vragen, men gaat met elkaar in gesprek, wat tot verdieping van het onderwerp leidt. Van het gesprek met deze focusgroep is een geluidsopname gemaakt die integraal is uitgetypt. De volledige tekst staat vermeld in Bijlage 2 (verslag focusgroep). Ten eerste is er aan de focusgroep gevraagd welke (actieve) ervaringen men heeft op muzikaal gebied om vervolgens de vraag te stellen wat Galakoor in muzikaal opzicht voor de leden betekent. Deze vragen hebben betrekking op de muzikale relevantie van Galakoor voor de leden (de eerste deelvraag). Ten tweede werd de focusgroep de vraag voorgelegd in hoeverre en op welke manier het verenigingsleven een rol speelt in hun leven. Vervolgens is gevraagd wat Galakoor voor de leden betekent in sociaal opzicht. Deze vragen hebben betrekking op de sociale relevantie van Galakoor voor de leden (de tweede deelvraag). De uitkomsten van het gesprek met deze focusgroep geven verdiepende informatie over de ervaringen van koorleden op sociaal en muzikaal gebied. De uitkomsten van de bijeenkomst van de focusgroep, het kwalitatieve onderzoek, dienden als uitgangspunt voor het opstellen van de gestructureerde vragenlijsten voor het derde deel van dit onderzoek, het kwantitatieve onderzoek. Dit had tot doel het beantwoorden van deelvraag 2 tot en met 5. Er zijn vragenlijsten opgesteld voor drie groepen: de leden van Galakoor, het publiek dat aanwezig was bij een concert en de musici en solisten die Galakoor hebben begeleid bij de concerten. De vragen hadden betrekking op de deelvragen twee t/m vijf. Naast deze vragen zijn er in de enquête ook vragen opgenomen die gericht zijn op de toekomst van Galakoor voor wat betreft profilering en informatie voor subsidiegevers en sponsoren. De antwoorden zijn geanalyseerd door middel van eenvoudige beschrijvende statistiek. De volledige vragenlijsten voor leden, publiek en musici staan in Bijlage 3 tot en met 5.

3.1 De waarde van zingen in een koor

Lange tijd is zingen beschouwd als heilzaam voor de geest,  Lange tijd is zingen beschouwd als heilzaam voor de geest, maar volgens de laatste stand van de wetenschap heeft zingen ook een meetbaar gunstige invloed op het lichaam. Musicoloog Björn Vickhoff heeft in 2013 onderzoek gedaan naar de effecten van zingen in een koor. Zingen in een koor heeft een positief effect op hartslag en ademhaling (Vickhoff c.s. 2013) (Evans, 2011). Onderzoek heeft aangetoond dat zingen positieven emoties stimuleert en een positieve invloed heeft op het immuunsysteem van de mens (Kreutz c.s., 2004). Zingen heeft ook bewezen positieve effecten bij chronische pijn (Evans, 2011). Pitts schrijft in haar boek Valuing Musical Participation (2005) dat zingen in een koor sociale contacten bevordert en dat de verschillen tussen mensen meer op de achtergrond raken als zij samen zingen. Dit versterkt het gevoel van welbevinden. Gezamenlijk musiceren versterkt het groepsgevoel, de discipline en de sociaal-emotionele vaardigheden. Uit hersenonderzoek is gebleken dat bij musiceren de linker- en rechterhersenhelft sterker met elkaar verbonden raken. Zingen in een koor speelt een belangrijke rol in de artistieke en culturele ontwikkeling van mensen. Zingen in een koor versterkt het gevoel van saamhorigheid doordat gezamenlijk een doel wordt nagestreefd (Smeets, 2008). In een enquête onder de leden van een universiteitskoor gaf 87% van de deelnemers aan dat hun betrokkenheid bij het koor hen in sociaal opzicht had geholpen. Ook had 75% een gunstige invloed in emotioneel opzicht ondervonden en 49% in spiritueel opzicht. Bovendien vond 58% van de respondenten dat ze ook nog lichamelijk op enigerlei wijze baat hadden gehad bij het zingen. Als lichamelijke verbetering werden onder andere genoemd een betere longfunctie en ademhaling, minder stress en een positiever gemoed (Evans, 2011). Uit de onderzochte literatuur kan gesteld worden dat zingen, en in het bijzonder zingen in groepsverband, zowel in lichamelijk als in sociaal opzicht positieve effecten heeft. In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op de relatie tussen de LHBT-ingroup, homonegativiteit en minority stress. 3.2 LHBT-ingroup, homonegativiteit en minority stress.

Over homonegativiteit in Nederland is veel geschreven en er wordt tot op de dag van vandaag veel onderzoek naar gedaan, voornamelijk door het Sociaal Cultureel Planbureau. Met de term homonegativiteit worden negatieve uitingen ten opzichte van homoseksualiteit bedoeld (Savenije, 2013 en Rutgers/WPF 2013). De meningen zijn verdeeld over de positie van LHBT-ers in Nederland. Sommigen beweren dat de emancipatie en acceptatie van homoseksuelen klaar is. Anderen zien een zorgelijke ontwikkeling met een toename van LHBT-gerelateerde geweldsincidenten in de grote steden waar homoseksuelen zich niet meer vrij voelen om te zijn wie ze zijn. In dit hoofdstuk wordt de bestudeerde literatuur uitgediept. Nederland wordt wereldwijd wel gezien als het land waar LHBT-ers het meest vrij kunnen leven.

09

Als eerste land in de wereld stelde Nederland in 2001 het burgerlijk huwelijk open voor partners van hetzelfde geslacht en zij mogen kinderen adopteren. In de achter ons liggende jaren zijn nog meer rechten verworven. Sinds 2014 kunnen transgenders hun geslachtsaanduiding aanpassen in hun paspoort en in hetzelfde jaar is het lesbisch ouderschap geregeld (Rijksoverheid, 2014). Juridisch mag de positie van LHBT-ers in grote mate gelijk gesteld aan heteroseksuelen, maar hoe staat het met hun sociale acceptatie? Het Sociaal Cultureel Planbureau onderzoekt met enige regelmaat de houding van Nederlanders ten opzichte van homoseksuelen/ LHBT-ers (SCP, 2006, 2010, 2012). Acceptatie wordt in vier dimensies onderscheiden (Keuzenkamp c.s., 2006; Steeds gewoner, nooit gewoon, SCP, 2010): 1. de algemene waardering/beoordeling van homoseksualiteit, 2. gelijke rechten en (anti)discriminatie: vinden Nederlanders dat LHBT-ers dezelfde rechten moeten krijgen als heteroseksuelen? 3. de waardering van de zichtbaarheid van homoseksualiteit in de openbaarheid : mogen homo’s op straat zoenen of kunnen twee vrouwen elkaars handen vasthouden? 4. de acceptatie door direct betrokkenen: hoe vinden mensen het om LHBT-ers als buren te hebben of hoe wordt een homoseksuele jongen geaccepteerd in zijn familie?

willen. Homoseksualiteit wordt soms wel gezien als een aantasting van het vrouw- en manbeeld. Homoseksuelen worden niet als echte mannen gezien en de gedachte aan seks tussen twee mannen roept nog steeds walging op (ruim 25% vindt dat walgelijk en 25% is ambivalent).

10

11

(Tabel 3.1: Opvattingen over homoseksualiteit, bevolking 18 jaar en ouder; SCP 2010)

(Figuur 3.1; SCP 2010,Steeds gewoner, nooit gewoon )

3.2.1 De huidige situatie in Nederland

In het licht van de vier dimensies van Keuzenkamp varieert de homonegativiteit naarmate mensen meer te zien krijgen. In ons land vindt een overgrote meerderheid van de bevolking ( 9 van de 10 mensen) dat homoseksuele mannen en lesbische vrouwen moeten kunnen leven zoals ze

Gelijke rechten worden in brede zin onderschreven in ons land, maar als het ouderschap in beeld komt neemt de steun daarvoor af. 20% wijst adoptie van kinderen door paren van hetzelfde geslacht af. En hoe verandert het beeld zodra homoseksuele mannen en vrouwen zichtbaar worden in de openbare ruimte, de derde dimensie? De cijfers variëren wat over de jaren heen, maar in algemene zin roept het zien van zoenende mannen of vrouwen ook in Nederland veel weerzin op. Terwijl slechts 13% van de bevolking het zien van zoenende heteroseksuelen naar vindt, roept het zien van zoenende mannen een negatieve reactie op bij 40-50% van de bevolking. Het zien van zoenende vrouwen vindt ruim 30% van de bevolking aanstootgevend (SCP 2006, Keuzenkamp 2006 & 2007). Ten slotte de vierde dimensie, het naderbij komen van homoseksuelen in de eigen levenssfeer. Hoewel verwacht zou kunnen worden dat de homonegativiteit dan toeneemt,

wordt dat niet bevestigd door onderzoek. Slechts 5% vindt het naar als hun kind les krijgt van een homoseksuele docent en 13% vindt het niet aanvaardbaar als hun kind gaat samenwonen met een partner van hetzelfde geslacht. 3.2.2 Homonegativiteit in historisch perspectief

Sinds de jaren zestig is de Nederlandse bevolking aanzienlijk toleranter gaan denken over homoseksuelen en hun positie en rechten. Waar in de jaren zeventig en tachtig nog 36% negatief dacht over vrijheid voor LHBT-ers is dat percentage vandaag de dag nog maar 4%.

3.2.4 Negatieve reacties

LHBT-ers krijgen veel te maken met negatieve reacties van hun omgeving. Fysiek geweld is daarvan de meest extreme variant. Per dag zijn er in Nederland drie meldingen van LHBT-gerelateerd geweld, rond de 770 per jaar, waarvan 60% uit Amsterdam. Het blijkt dat de daders en verdachten vooral jongens zijn tussen de 17 en 25 jaar. Ze zijn vaak laag opgeleid, werkloos en afkomstig uit probleemgezinnen. Marokkaanse jongens zijn oververtegenwoordigd (Rutgers/WPF2013).

12

13

(figuur 3.3 Heat-map aantal anti-homogeweldszaken 2009; Politierapport antihomo-geweld in Nederland, 2014) (Figuur 3.2, SCP 2010)

3.2.3 Homonegativiteit onder specifieke bevolkingsgroepen

Terwijl dus in grote lijnen de homonegativiteit onder de hele Nederlandse bevolking is afgenomen, is een ander beeld zichtbaar onder specifieke bevolkingsgroepen. Onder jongeren, mannen, ouderen, lager opgeleiden, orthodox-religieuzen en etnische groepen is meer weerstand zichtbaar (Keuzenkamp c.s. 2006, Kuyper & Bakker 2006). Terwijl onder mensen die nooit naar de kerk gaan in 2010 slechts 4% negatief was over homoseksualiteit, liep dat op tot 34% zodra mensen eens per week of vaker naar de kerk gaan. Onder migrantengroepen is de tolerantie minder aanwezig. Ruim de helft van de Turkse en Marokkaanse Nederlanders vindt het geen goede zaak wanneer partners van hetzelfde geslacht trouwen.

Veel vaker komen verbale negatieve reacties voor. In 2009 zei 10% van de homo- en biseksuele mannen in het half jaar daarvoor te zijn uitgescholden of belachelijk te zijn gemaakt door mensen op school of het werk. 30% had die ervaring met vreemden. Onder lesbische en biseksuele vrouwen is een soortgelijk beeld te zien. Vier op de tien van hen zegt in het afgelopen jaar uitgescholden te zijn en drie op de tien zegt belachelijk te zijn gemaakt. (SCP 2010, Steeds gewoner, nooit gewoon). 3.2.5 Minority stress; nadelige gevolgen van homonegativiteit

Het behoren tot de LHBT-minderheidsgroep en de door de maatschappij daaraan toegedichte negatieve status en heteronormativiteit zorgt voor leden van deze groep tot een chronische bron van stress. Meyer heeft de term minority stress gedefinieerd als stress die een minderheidsstatus met zich meebrengt. (SCP, 2010; Rutgers/WPF 2013)

(Figuur 3.4 model van minderheidsstress, coping & psychische gezondheid, Meyer 2003, Rutgers/WPF 2013)

In veel internationaal en Nederlands onderzoek ( Bevolkingsonderzoeken Nemesis I (2004) &II (2012) (Trimbos-instituut) blijkt bij herhaling dat onder LHBT-ers veel meer dan gemiddeld psychische klachten voorkomen. Bij LHBT-ers komen ten opzichte van heteroseksuelen significant meer psychiatrische problemen voor als depressiviteit, angststoornissen, verslaving en suïcidaliteit. 14

Meijer beschreef het als volgt: “The stress of expectations of rejection because of one’s sexuality, concealment of sexual identity, and internalized homonegativity are taxing on one’s mental health (Meyer, 2003; Denton 2012)

15

(tabel 3.2, nemesis-2, 2012) 2

Zowel Brooks (1981) als Meijer (2003) zijn van mening dat coping-mechanismen (de manieren van omgaan met stress) de brugfunctie vormen tussen minderheidsstressoren en gezondheid. Het is dus geen wet van Meden en Perzen dat een LHBT-er onder grote stress daar ook klachten van krijgt. Het vinden van gezonde manieren van stressreductie zijn beschermend voor de lichamelijke en psychische gezondheid (Denton 2012). Meyer stelde in 2003 dat LHBT-ers veel gebruik maken van sociale coping-mechanismen. Het behoren tot een LHBT-gemeenschap zou een beschermende functie kunnen hebben voor de gezondheid en het welbevinden (Denton 2012, pag. 9). Uit onderzoek van Kertzner, Meyer, Frost, en Strirratt in 2009 bleek dat LHBT-vrouwen die sterk verbonden waren met de LHBT-gemeenschap beter functioneerden qua welzijn en minder depressieve symptomen vertoonden (Denton 2012) In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op het belang van zingen met gelijkgestemden. 3.3 Zingen in LHBT-verband (tabel 3.2, nemesis-2, 2012) 1

Wat betreft de waarde van musiceren in LHBT-verband is weinig onderzoek gedaan. Uit het onderzoek naar Zangzaad, een homomannenkoor uit Groningen (Lagendijk, 2013), blijkt dat naast de wens om in een koor te zingen de grootste motivatie om lid te worden van Zangzaad de behoefte aan contact met andere homoseksuele mannen is, en het opbouwen van vriendschappelijk contact. Deel uitmaken van een groep gelijkgestemden waar men elkaar begrijpt is hierin heel belangrijk. Het kunnen delen van ervaringen onder gelijken wordt als heel prettig ervaren. Lid worden van

Zangzaad maakt voor een aantal leden deel uit van een nieuwe of andere periode in het leven. Andere belangrijke aspecten die spelen bij het lid worden van de vereniging was het binnenkomen in een nieuwe groep. Het was niet altijd gemakkelijk aansluiting te vinden. Tegelijkertijd was de nieuwe omgeving een plaats waar geëxperimenteerd kon worden met een (nieuwe) levensstijl en allerhande zaken die te maken hebben met optreden, bijvoorbeeld kleding. ‘Ja, dat was duidelijk, er was helemaal geen discussie over die seksualiteit. Je gevoelens in die zin, het waren allemaal gevoelsgenoten, je zag hoe het functioneerde en hoe het ook kan, vrij en blij en ontspannen en zonder dat je je aan moet passen omdat de buitenwereld andere normen en waarden kent’ (Lagendijk, pag. 18).

16

Taylor & Henning (2014) brachten in kaart dat LHBT-koren in de VS één van de snelst groeiende groep koren is. Zij onderzochten de motieven van 1e-jaarsleden om lid te worden van een homomannenkoor en legden dat naast een theoretisch model, de Social Identity Theory van Tafjel & Turner (1986). Volgens die theorie wordt de identiteit en het daarbij horende zelfvertrouwen opgebouwd uit de sociale mobiliteit (acceptatie door de dominante groep), sociale creativiteit (het positief definiëren van eigenschappen) en sociale competitie (activisme). Uit het onderzoek dat hij deed naar 1e-jaarsleden van een homokoor bleek dat de leden de relevantie van het koor vooral zagen in de eigenschappen van de LHBT-groep en niet zozeer in statusvorming of activisme. Persoonlijke groei, onderlinge verbondenheid en het aangaan van nieuwe contacten werden als belangrijkste factoren gezien. In het artikel van Henderson en Hodges (2007) wordt gekeken naar het vormen van een gemeenschap en op welke wijze er bruggen worden geslagen tussen de gemeenschappen en netwerken onderling. De studie gaat over de kenmerken van een homoseksueel koor in een grote Amerikaanse stad en de interacties met andere gemeenschappen binnen die stad. Uit het onderzoek bleek dat de koorleden in het koor een klankbord vonden dat hun de gelegenheid gaf om hun artistieke aspiraties vorm te geven terwijl ze tegelijkertijd uiting gaven aan hun idealen en overtuigingen. Het bestaan van het koor droeg volgens de geïnterviewde koorleden bij aan de emancipatie van homoseksuelen in hun gemeenschap. In het licht van de bestaande homonegativiteit en vanwege het feit dat LHBT-ers een minderheid vormen, gaan Henderson en Hodges (2007) ervan uit dat bij LHBT-verenigingen zich vergelijkbare positieve fenomenen voordoen als bij andere minderheidsgroepen, te weten culturele, gender- en religieuze groepen. Hilliard (2008) deed onderzoek bij het eerste openlijke homomannenkoor van de wereld in San Francisco. Hij interviewde de leden van het koor over de betekenis van het koor in hun persoonlijk leven. Hieruit blijkt dat de leden in eerste instantie hun motivatie voor het koor halen uit de liefde voor muziek en ten tweede fungeert het koor voor hen als een veilige haven. Er is sprake van een groot gevoel van verbondenheid bij de leden onderling én met de gehele LHBT-gemeenschap in Amerika. Sommige leden omschrijven hun lidmaatschap bij dit koor als een politiek statement. Vooral in de jaren ‘80 en ‘90, toen de aidsepidemie uitbrak, ontleenden de leden heel veel steun aan het koor. Het was een bron van rust en troost en vele koorleden ervoeren de koorrepetities als een vorm van therapie. “A lot of people have come here from places where they’ve been rejected by the family, or their church, by perhaps a wife, children, or siblings. Many of them come here alone, without any feeling of being wanted, and they complain about how hard it is to find a sense of community in the bars. The chorus provides that sense of community for them. Finally, they are home, and I see this at the very first rehearsal, when they’ve been accepted in the chorus, and they stand there, and we introduce them and sing the Irish Blessing, and everybody’s in tears. They tell me time and time again, “I finally feel accepted and needed and loved.” (Hilliard, 2008, pag. 361)’.

3.4 LHBT-koren wereldwijd en in Nederland

Voorafgaand aan de oprichting van Galakoor is literatuuronderzoek gedaan naar de al bestaande LHBT-koren wereldwijd en de geschiedenis hiervan. Er volgt nu een klein overzicht van de LHBT-koren wereldwijd voor zover ze nu bekend zijn. Het gehele overzicht is te vinden in Bijlage 6. Vervolgens wordt er een overzicht gegeven van de LHBT-koren in Nederland. 3.4.1 LHBT-koren in de Verenigde Staten

De eerste keer dat er sprake is van een LHBT-koor is in 1975, het Anna Crusis Women’s Choir, Philadelphia. Het meest invloedrijke homomannenkoor in de Verenigde Staten is het San Francisco Gay Men’s Chorus (SFGMC), opgericht in 1978. Het is ‘s werelds eerste openlijk homoseksuele koor met het woord “gay” in de naam en werd veel gevraagd om optredens te verzorgen. Het koor werd opgericht door de homoseksuele musicus Jon Reed Sims. Sims studeerde compositie aan de Wichita State University en haalde zijn master degree aan de India University. In San Francisco raakte hij betrokken bij de LHBT-gemeenschap. Om lid te zijn van dit nog steeds bestaande koor is het niet nodig om homoseksueel te zijn maar leden moeten wel de idee van (sociale) gelijkheid voor LHBT-ers ondersteunen. Het eerste openbare concert vond plaats naar aanleiding van de moord op Harvey Milk (1978). Uitgevoerd werd ondermeer ‘Herr Gott, Du bist unsre Zuflucht’ van  Mendelssohn. Het concert werd bijgewoond door wel 25.000 – 40.000 mensen die in een protestmars liepen. Over deze indrukwekkende gebeurtenis is een documentaire gemaakt (The Times of Harvey Milk, Roy Epstein, 1984) en later een film (Milk, Gus Van Sant, 2008). Ook is er een opera geschreven: Harvey Milk, (componist Steve Wallace, libretto Michael Korie), in opdracht van de Houston Grand Opera, New York City Opera en San Francisco Opera. De première vond plaats op 21 januari 1995 in Houston Grand Opera. In 1981 maakt het SFGMC een nationale concerttour en inspireerde daarmee anderen tot het oprichten van LHBT-koren in vele andere steden. In 1983 is GALA Choruses opgericht (Gay and Lesbian Association), een overkoepelende organisatie van momenteel 180 koren en 8000 zangers. Hun missie is de kracht van muziek in dienst te stellen van begrip en respect, de wereld te veranderen door middel van zang. Hun visie is een wereld waarin alle stemmen vrij zijn. De GALA-organisatie verleent advies aan koren en voorziet hen van praktische informatie. Niet onvermeld mag blijven het in 1990 opgerichte klassieke LHBT-koor Coro Allegro uit Boston. Dit koor zingt uitsluitend grote klassieke koorwerken. Dit LHBT-koor wil voor een breed publiek concerten verzorgen op hoog niveau en een veilige omgeving zijn voor haar leden. Erkenning van hun succes bleek onder meer uit het verkrijgen van de Daniel Pinkham Award in 2008, naar de in 2006 overleden homoseksuele componist. Deze onderscheiding wordt jaarlijks uitgereikt voor een buitengewone bijdrage aan de klassieke muziek en de LHBT-gemeenschap. 3.4.2. LHBT-koren in Europa

In heel Europa bestaan LHBT-koren, maar slechts enkele daarvan zingen uitsluitend klassiek repertoire. Duitsland heeft veruit de meeste LHBT-koren, op dit moment 64. In Engeland is in september 2013 The Fourth Choir opgericht, een semiprofessioneel LHBTkoor. Dit koor wil de LHBT gemeenschap vertegenwoordigen in de wereld van klassieke muziek. De leden behoren niet allemaal tot de LHBT-gemeenschap, iedereen die de seksuele diversiteit wil vieren is welkom. In 1997 is Legato opgericht, een overkoepelende organisatie voor LHBT-koren in Europa. 102 koren in 15 landen met meer dan 3600 zangers zijn aangesloten bij deze organisatie. Daarnaast maakt de website melding van nog eens 70 koren die (nog) niet aangesloten zijn. Het doel van Legato is kunst en cultuur stimuleren, in het bijzonder koorzang, het bevorderen van de emancipatie van LHBT-ers in Europa en het bestrijden van discriminatie van deze groep.

17

3.4.3 LHBT-koren in Nederland

Nederland kent momenteel 16 LHBT-koren. In tabel 3.3 is een overzicht te vinden. Meer informatie over deze koren staat in bijlage 7. Naam Jaar en plaats oprichting

Repertoire

Bezetting

Vox Rosa

1985, Den Haag

Lichte muziek

Vrouwen

Cantus Obliquus

1986, Nijmegen

Licht (klassiek), ballads

Gemengd

Onder Anderen

1986, Leeuwarden

Pop, ballads

Mannen

Zangzaad

1988, Groningen

Lichte muziek

Mannen

Gemengd Dameskoor

1988, Groningen

Lichte muziek

Vrouwen

Cantatori del Duomo

1990, Utrecht

Ballads, pop

Mannen

Dissonant

1991, Amsterdam

Licht (klassiek), ballads

Vrouwen

Rozenkoor

1992, Amsterdam

Lichte muziek

Gemengd

Manoeuvre

1992, Amsterdam

Lichte muziek

Mannen

Herenakkoord

1992, Arnhem

Lichte muziek

Mannen

Mannenkoorts

1994, Den Haag

Lichte muziek

Mannen

Shansons

1998, Doetinchem

Ballads

Mannen

Heksenketel

2000, Den Haag

Popmuziek vanaf de ‘70

Vrouwen

Roca Rosa

2010, Amersfoort

Lichte muziek

Gemengd

Behoorlijk Bekoorlijk

?, Den Bosch

Smartlappen

Vrouwen

Galakoor

2013, Amsterdam

Klassiek

Gemengd

(Tabel 3.3 Overzicht LHBT-koren in Nederland)

18

Uit bovenstaande informatie komt naar voren dat er tot 2013 in Nederland geen klassiek LHBTkoor bestond. Uit literatuuronderzoek naar deze koren blijkt dat deze koren voornamelijk zijn ontstaan uit de behoefte aan ingroupactiviteiten en om een bijdrage te leveren aan de strijd voor gelijke rechten en de emancipatie van LHBT-ers in Nederland, zie bijlage 7. In het kader van dit onderzoek is besloten tot de oprichting van Galakoor in september 2013. In de volgende paragraaf wordt de ontstaansgeschiedenis en de missie van Galakoor beschreven. 3.4.4.Galakoor

Galakoor is opgericht door de dirigent en de huidige voorzitter van Galakoor. Via Facebook en andere social media zijn de aspirant-leden benaderd. Dit resulteerde in een groep van 70 auditanten. Uiteindelijk werden er 30 mensen aangenomen voor deelname aan dit koor. Galakoor werd een feit. Galakoor is het enige klassieke koor voor LHBT-ers in Nederland. Gala staat voor Gay and Lesbian Amsterdam en richt zich op grote werken voor koor en orkest. Daarbij wordt aandacht besteed aan mannelijke en vrouwelijke homoseksuele componisten. Galakoor wil op zoek gaan naar nieuwe gevoelswaarden binnen tekst en muziek die ontstaan als homoseksuele mannen en vrouwen deze uitvoeren. Zo wil Galakoor vanzelfsprekendheden doorbreken. Er is veel bereikt in de LHBT-emancipatie, maar ontmoeting en herkenning blijven in vele levensfasen van groot belang. Samen muziek maken verbindt. Verder wil Galakoor een ander geluid laten horen in de camp-cultuur die de homocultuur domineert. Galakoor wil graag laten zien dat LHTB-ers op hoog niveau klassieke muziek kunnen maken en een artistiek hoogwaardig alternatief bieden. Er zijn veel LHBT-ers die van klassieke muziek houden, Galakoor wil mensen de kans bieden hierin ook actief te participeren. Bij de audities was het opvallend dat veel goede zangers tot nog toe vooral lichte muziek hadden gezongen en door Galakoor geïnteresseerd zijn geraakt om klassiek te gaan zingen. Het koor biedt LHBT-ers dus een toegang tot klassieke muziek.

Galakoor is van plan opdrachtcomposities uit te zetten over LHBT-gerelateerde onderwerpen. De Nederlandse componist Bernard van Beurden (1933) schrijft in opdracht van Galakoor ‘Via Dolorosa’, waarin het lijdensverhaal van Christus wordt bezongen vanuit het perspectief van onder andere Harvey Milk. De subsidieaanvraag voor dit project is goedgekeurd door Fonds Podiumkunsten. Galakoor wil een plaats voor ontmoeting zijn waar LHBT-ers en hun liefhebbers zich met elkaar verbonden kunnen voelen. Galakoor debuteerde in maart 2014 met de Johannes Passion van J.S. Bach in de Dominicuskerk in Amsterdam en de Bergkerk in Deventer. Vervolgens trad Galakoor in 2014 op bij de dodenherdenking bij het homomonument in Amsterdam en in de Pink Christmas kerkdienst in de Keizersgrachtkerk. In januari 2015 zong Galakoor het Requiem van Mozart en het Gloria van de homoseksuele componist Francis Poulenc. In maart 2015 werd wederom de Johannes Passion uitgevoerd in de Westerkerk in Amsterdam en in de Bergkerk in Deventer. In oktober 2015 staat Messiah van Händel op het programma. Galakoor werkt meestal samen met professionele musici en solisten. Galakoor is van doorslaggevend belang geweest voor het initiatief en de programmering van het internationaal korenfestival in het Concertgebouw tijdens de EuroPride 2016. De dirigent van Galakoor is een van de twee artistiek leiders van dit festival. Ook daarmee toont Galakoor haar relevantie.

19

4. Resultaten onderzoek

Als eerste worden de algemene kenmerken van de drie groepen genoemd. Vervolgens worden per doelgroep de sociale en muzikale relevantie geanalyseerd.

In dit hoofdstuk wordt allereerst ingegaan op de uitkomsten van het gesprek met de focusgroep. Vervolgens worden de resultaten van de enquêtes geanalyseerd.

Er zijn 32 enquêtes verstuurd naar de koorleden, 29 koorleden hebben de enquête ingevuld, een responspercentage van 91%. Van de 26 musici die zijn benaderd hebben er 18 de enquête ingevuld, een percentage van 69%. 149 enquêtes zijn uitgedeeld onder het publiek, waarvan er 88 zijn ingevuld, een respons van 59%. Bij alle drie de groepen is de respons dus hoog te noemen. In tabel 4.1 worden voor de drie groepen de responscijfers, seksuele oriëntatie, geslacht en leeftijd weergegeven.

4.1 Gesprek focusgroep

In september 2014 is een focusgroep uitgenodigd bestaande uit een selectie van acht koorleden van Galakoor op basis van een aantal relevante kenmerken zoals seksuele oriëntatie, gender, leeftijd, koorervaring. Van het gesprek met deze focusgroep is een geluidsopname gemaakt en deze is integraal uitgetypt. De volledige tekst staat vermeld in Bijlage 2. De focusgroep bestond uit vier mannen en vier vrouwen. Zeven van hen zijn homoseksueel, één is heteroseksueel. De gemiddelde leeftijd van de focusgroep is 45 jaar. De focusgroep is hiermee representatief voor Galakoor. Ten eerste is aan de focusgroep gevraagd welke (actieve) ervaringen men heeft op muzikaal gebied om vervolgens de vraag te stellen wat Galakoor in muzikaal opzicht voor de leden betekent. Deze vragen hebben betrekking op de muzikale relevantie van Galakoor voor de leden (de eerste deelvraag).

20

Ten tweede werd de deelnemers aan de focusgroep de vraag voorgelegd in hoeverre en op welke manier het verenigingsleven in hun leven een rol speelt, met daaraan gekoppeld de vraag wat Galakoor voor hen betekent in sociaal opzicht. Deze vragen hebben betrekking op de sociale relevantie van Galakoor voor de leden (de tweede deelvraag). Enkele uitkomsten van het gesprek met de focusgroep: Zes van de acht leden hebben niet eerder gezongen in een klassiek koor. Drie mensen hebben gezongen in een LHBT-koor. De twee mensen die wel in een klassiek koor hebben gezongen, zongen nooit in een LHBT-koor. Alle acht leden komen in muzikaal opzicht aan hun trekken, zowel de mensen zonder ervaring met betrekking tot klassieke muziek als de mensen die wel ervaring hebben op dit gebied. Men ervaart het als positief om deel uit te maken van een groter geheel. Een aantal deelnemers heeft zangles genomen om beter te presteren. Galakoor wordt als een koor met ambitie ervaren. Wat betreft het verenigingsleven zijn drie van de acht deelnemers lid (geweest) van LHBT-verenigingen. Iedereen is in z’n leven actief (geweest) binnen een vereniging. Op de vraag wat Galakoor in sociaal opzicht betekent is het feit “dat je niks uit hoeft te leggen” een belangrijk aspect. Dit wordt door de meerderheid beaamd. De enige heteroseksuele deelnemer geeft aan dat de openheid en diversiteit als positief ervaren wordt. Ook dit wordt door alle deelnemers onderstreept. Het feit dat Galakoor een gemengd koor is wordt door iedereen als positief ervaren. In het uitgetypte verslag van de focusgroep zijn de woorden die te maken hebben met sociale dan wel muzikale relevantie vetgedrukt. Deze woorden hebben als uitgangspunt gediend voor het opstellen van de vragenlijsten voor leden van Galakoor, publiek en musici. 4.2 Analyse uitkomst enquêtes

Zoals beschreven in het onderzoeksontwerp (bijlage 1) zijn de deelvragen aan de doelgroepen gerelateerd: Vraag 2 en 3 Vraag 4 en 5

Enquête onder Galakoorleden(paragraaf 4.2.1) Enquête onder de Musici (paragraaf 4.2.2) en Publiek (4.2.3).

4.2.1. Algemene kenmerken

Uitgenodigd Gereageerd Responsepercentage Man

Vrouw Homoseksueel Biseksueel Heteroseksueel jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar Gemiddelde

11-­‐20 21-­‐30 31-­‐40 41-­‐50 51-­‐60 61-­‐70 71-­‐80 80+

(Tabel 4.1 Responscijfer en kenmerken respondenten)

Koor

Musici

Publiek

16 55% 13 45%

8 44% 10 56%

35 40% 53 60%

32 29 91%

86% 3% 10%

0% 10% 7% 38% 28% 17% 0% 0% 48,4

26 18 69%

0% 11% 89%

0% 6% 17% 11% 28% 11% 22% 6% 56,1

149 88 59%

47% 5% 49%

1% 5% 8% 27% 30% 23% 7% 0% 52,5

4.2.2 Demografische kenmerken respondenten

Binnen alle groepen is de verhouding man/vrouw vrij gelijk verdeeld. Het valt wel op dat het aandeel vrouwen toeneemt van koor, naar musici en publiek. De gemiddelde leeftijd van de respondenten onder de koorleden is ruim 48 jaar. Bij het publiek en orkest ligt de gemiddelde leeftijd van de respondenten duidelijk hoger, respectievelijk 52 en 56 jaar. Zoals verwacht is er binnen het koor een zeer hoog aandeel LHBT-ers (89%), binnen orkest daarentegen 11%. Het publiek laat een diversiteit zien wat betreft seksuele oriëntatie. 49% geeft aan heteroseksueel te zijn, 47% homoseksueel, en 5% biseksueel. Deze algemene gegevens laten zien dat er een representatieve vertegenwoordiging heeft gereageerd op de enquête; het is dus zinvol om de drie groepen nader te analyseren. 4.3 Sociale en Muzikale relevantie van Galakoor

Om te kijken naar de vraag of en welke sociale en muzikale relevantie het Galakoor heeft, zijn in totaal 50 vragen voorgelegd aan de koorleden, 20 vragen aan de musici en 25 vragen aan het publiek. Zie Bijlage 3, 4 en 5 voor de volledige vragenlijsten en alle antwoorden per onderzoeksgroep. Hieronder volgt de beschrijvende analyse in drie delen: de gehele set, een selectie van de vragen met betrekking tot sociale relevantie en een selectie van de set met betrekking tot de

21

muzikale relevantie. Per paragraaf is een selectie van de antwoorden opgenomen, gerelateerd aan de vetgedrukte kernwoorden. 4.3.1 Enquête Galakoor

De vertegenwoordiging van de vier stemgroepen (SATB) laat een evenwichtige verdeling zien. Een overgroot deel, (n=21, 72%) heeft al gezongen in een ander klassiek koor. Een zelfde groot deel, 72%, heeft nooit gezongen in een LHBT-koor. Alle respondenten geven aan lid te zijn (geweest) van een vereniging. Iets meer dan de helft van de respondenten, 55%, is lid (geweest) van een LHBT-vereniging. Muzikaal

Aan de koorleden is de vraag voorgelegd in hoeverre men het belangrijk vindt dat Galakoor een vrouwelijke dirigent heeft. Dit wordt door de leden als relatief onbelangrijk beoordeeld: 80% beantwoordt deze vraag met neutraal of niet belangrijk. Het feit dat de dirigent homoseksueel is en een professionele opleiding heeft genoten wordt als (zeer) belangrijk ervaren; respectievelijk 76% en 100%. Dit is consistent met de antwoorden op de vragen over muzikale ambitie. Iedereen vindt het namelijk belangrijk dat Galakoor een hoog muzikaal niveau nastreeft en accepteert (93%) dat daar een auditie bij hoort, hoewel 23% daar (erg) tegenop ziet. Daarmee vindt 97% het belangrijk op een koor te zitten met leden die op hetzelfde niveau musiceren. Dat de dirigent als streng wordt ervaren, wordt slechts door 10% aangegeven. Het tempo van repeteren wordt niet (100%) als te hoog ervaren. Niemand geeft aan het niveau van Galakoor niet aan te kunnen.

22

Het aantal vriendschappen dat gesloten is binnen Galakoor is 72% groot en er wordt bovendien duidelijk waarde gehecht aan het feit dat het koor gemengd – mannen en vrouwen – is (97%) en LHBT (83%). Naast de muzikale ambitie geven de leden ook aan dat Galakoor aan LHBT-gerelateerde bijeenkomsten, zoals bijvoorbeeld dodenherdenking (90%) of GayPride (55%), moet deelnemen. Consistent met de antwoorden op de vraag of Galakoor geen bijdrage zou moeten leveren: 87% is het daarmee oneens. De leden zijn trots op het feit dat Galakoor een klassiek koor is (90%) en in iets mindere mate dat het een LHBT-koor is, namelijk 76%. 100% van de leden geeft aan dat de diversiteit binnen Galakoor hen zeer aanspreekt. Een meerderheid (59%) vindt het belangrijk om na de repetitie nog samen iets te drinken en meer dan de helft (52%) geeft aan dat ze lid zijn geworden om nieuwe mensen te ontmoeten. 48% geeft aan dat ze lid zijn geworden om andere LHBT-ers te ontmoeten. De controlevraag bevestigt dit volledig, want 0% geeft aan contact met andere LHBT-ers niet essentieel te vinden. De leden geven in grote meerderheid aan (80%) humor belangrijk te vinden tijdens de repetities, en bovendien vindt 90% dat de humor binnen een LHBT-koor anders is dan bij andere koren. 48% geeft aan dat Galakoor troost biedt, 17% is het daar echter niet mee eens. Voor 38% van de leden geldt dat Galakoor leidt tot een positiever homoseksueel zelfbeeld. 66% vindt dat de saamhorigheid binnen Galakoor groter is dan bij andere koren.

9.  Ik  heb  vriendschap(pen)  gesloten  binnen   GALAkoor.  

15.  De  mate  van  expressie  van  GALAkoor   hangt  samen  met  het  feit  dat  het  een  LHBT-­‐ koor  is.  

2  

Helemaal mee eens

4.14  

44.  GALAkoor  biedt  troost.  

2.55  

51.  GALAkoor  kent  een  grotere   saamhorigheid  dan  niet-­‐LHBT-­‐koren.  

1.86  

1  

2.69  

38.  Ik  vind  humor  tijdens  repetities  niet   belangrijk.  

3.65  

17.  De  werkwijze  van  de  dirigent  is  bepalend   voor  de  mate  van  expressie  van  GALAkoor.  

2.24  

1.00  

3  

23

1.52  

25.  Ik  ben  lid  geworden  van  GALAkoor  om   nieuwe  mensen  te  ontmoeten.  

3.36  

14.  GALAkoor  brengt  de  betekenis  van  de   muziek  beter  over  dan  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.  

1.10  

18.  GALAkoor  neemt  deel  aan  LHBT-­‐ gerelateerde  bijeenkomsten  (zoals  4  mei-­‐ herdenking).  

3.47  

9.  GALAkoor  zingt  met  meer  passie  dan  een   niet-­‐LHBT-­‐koor.  

4  

5  

Helemaal   Mee eens Mee   eens   Neutraal Helemaal  niet   mee   eens   Niet  mee  eens   Neutraal   Helemaal niet mee eens mee  eens   Niet mee eens (tabel 4.2)

Sociaal

2.00  

3.00  

4.00  

5.00  

Helemaal mee Helemaal   Mee  eens eens   Mee eens mee   eens   Niet  Neutraal mee  eens   Helemaal  niet   Neutraal   mee  eens  niet mee eens Helemaal

Niet mee eens

(Tabel 4.2)

Conclusie

De muzikale relevantie van Galakoor is voor de leden het nastreven van een hoog niveau binnen de wereld van de klassieke (amateur)koren en daarmee samenhangend een tijdsinvestering en audities en de consequenties van de audities te accepteren. De sociale relevantie van Galakoor laat zich in hoofdlijnen op twee manieren zien:

De onderlinge sociale contacten, vriendschappen: steun, troost en humor Maatschappelijke positionering door bijvoorbeeld deelname aan LHBT-evenementen en het geven van concerten 4.3.2 Enquête musici

Het orkest dat Galakoor heeft begeleid tijdens twee concerten bestaat overwegend uit amateurmusici (83%) en geen van de respondenten geeft aan een uitsluitend homoseksuele voorkeur te hebben. Muzikaal

Of de muzikale expressie, of de mate daarvan, samenhangt met het feit dat Galakoor een LHBTkoor is, wordt slechts door 12% en 18% onderschreven en door respectievelijk 29% en 65% niet onderschreven. Evenmin werd de vraag (stelling) “Galakoor zingt met meer passie dan een nietLHBT-koor” door maar 12% ondersteund. In muzikaal opzicht geeft 59% aan dit niet een mooiere muzikale ervaring te vinden, tegelijkertijd geeft 100% aan het niet eens te zijn met de stelling dat het een minder mooie ervaring zou zijn. Op muzikaal gebied wordt door de respondenten niet een groot onderscheidend vermogen aangegeven voor Galakoor, maar op de vraag die daarop volgde, of Galakoor een belangrijke aanvulling is op de bestaande koren in Nederland, antwoordt een overtuigende 71% positief en niemand negatief.

24

10.  De  muzikale  expressie  van  GALAkoor  is   groter  dan  bij  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.  

3.29  

18.  GALAkoor  zingt  met  meer  passie  dan  een   niet-­‐LHBT-­‐koor.  

10.  Ik  vind  het  belangrijk  dat  GALAkoor  de   LHBT-­‐gemeenschap  vertegenwoordigt   binnen  de  klassieke  koren.  

2.17  

16.  Ik  vind  het  overbodig  dat  er  een  klassiek   LHBT-­‐koor  bestaat.  Homo’s  zijn  toch  overal   welkom?    

3.80  

11.  Ik  vind  GALAkoor  een  belangrijke   aanvulling  op  de  reeds  bestaande  roze  koren   in  Nederland.  

25

2.12  

3.41  

28.  GALAkoor  voorziet  in  een  behoefte.  

15.  In  muzikaal  opzicht  is  dit  voor  mij  een   mooiere  ervaring  dan  musiceren  met  een   niet-­‐LHBT-­‐koor.  

3.76  

19.  Ik  vind  GALAkoor  een  belangrijke   aanvulling  op  de  reeds  bestaande  koren  in   Nederland.  

1.00  

2.00  

Helemaal mee eens

2.00  

2.00  

3.00  

Helemaal mee eens Helemaal   Meeeeens Mee   ens   Neutraal mee   e ens   Niet  mee  eens   Neutraal  

2.00  

1.00  

(tabel 4.3)

meenschap zegt 56% het daarmee eens te zijn en 6% is het daar niet mee eens. Aansluitend maakt het 76% van de musici niets uit of Galakoor een LHBT-koor is. Wat betreft de connectie tussen LHBT en klassieke muziek zijn de reacties nog steeds positief: 22% is het ermee eens dat dit niet voor de hand ligt, maar 22% is neutraal en 56% vindt de connectie voor de hand liggend. Vervolgens geeft 50% aan dat een klassiek LHBT-koor niet overbodig is en 11% is het daar niet mee eens. Vergelijkbare reacties op de vraag of Galakoor een belangrijke aanvulling is op de reeds bestaande roze koren in Nederland; 47% onderschrijft dit, 53% neutraal; niemand geeft dus aan het daar niet mee eens te zijn. Tot slot vindt niemand dat Galakoor afstand moet nemen van de bestaande homocultuur en 53% onderschrijft dat Galakoor in een behoefte voorziet, zonder dat iemand dit ontkent.

4.00  

5.00  

Helemaal   niet   Helemaal niet mee eens Niet mee eens mee  eens  

(tabel 4.4)

3.00  

4.00  

5.00  

Mee eens Helemaal   Mee   eens   Neutraal mee   eens   Helemaal   niet   Helemaal niet mee eens Niet  mee  eens   Neutraal   Niet mee eens mee  eens  

Sociaal

Van de musici geeft 67% aan het goed te vinden dat er een klassiek LHBT-koor bestaat en 6% is het daar niet mee eens. Op de vraag of Galakoor niet voldoet aan de clichés over de LHBT-ge-

Conclusie

De muzikale relevantie is dat Galakoor als een belangrijke aanvulling wordt gezien op de bestaande koren in Nederland. Op overige vlakken zijn de respondenten van mening dat Galakoor zich wat betreft muzikale relevantie niet van andere koren onderscheidt. Wat betreft de sociale relevantie geven de musici aan het goed is dat er een klassiek en LHBT koor is en dat Galakoor in een behoefte voorziet. 4.3.3 Enquête publiek

Het orkest dat Galakoor heeft begeleid tijdens twee concerten bestaat overwegend uit amateurmusici (83%) en geen van de respondenten geeft aan een uitsluitend homoseksuele voorkeur te

hebben.Naast het feit dat het publiek komt vanwege Galakoor, is ook de interesse in het programma doorslaggevend: 85% (oneens 1%).

Sociaal

In onderstaande tabel de vragen ten aanzien van de sociale relevantie.

Muzikaal

In onderstaande tabel staan de vragen ten aanzien van de muzikale relevantie.

15.  De  mate  van  expressie  van  GALAkoor   hangt  samen  met  het  feit  dat  het  een  LHBT-­‐ koor  is.  

3.47  

9.  GALAkoor  zingt  met  meer  passie  dan  een   niet-­‐LHBT-­‐koor.  

26

2.17  

16.  Ik  vind  het  overbodig  dat  er  een  klassiek   LHBT-­‐koor  bestaat.  Homo’s  zijn  toch  overal   welkom?    

3.36  

14.  GALAkoor  brengt  de  betekenis  van  de   muziek  beter  over  dan  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.  

10.  Ik  vind  het  belangrijk  dat  GALAkoor  de   LHBT-­‐gemeenschap  vertegenwoordigt   binnen  de  klassieke  koren.  

3.80  

11.  Ik  vind  GALAkoor  een  belangrijke   aanvulling  op  de  reeds  bestaande  roze  koren   in  Nederland.  

2.12  

3.65  

28.  GALAkoor  voorziet  in  een  behoefte.  

17.  De  werkwijze  van  de  dirigent  is  bepalend   voor  de  mate  van  expressie  van  GALAkoor.  

1.86  

1  

2  

1.00  

3  

4  

(tabel 4.5)

Op de vraag of Galakoor met meer passie zingt dan een niet-LHBT koor zijn de antwoorden uiteenlopend; 41% reageert neutraal, 17% vindt van wel en 32% vindt van niet. Kortom, deze stelling wordt niet onderschreven. Ook de stelling of Galakoor de betekenis van de muziek beter overbrengt wordt niet onderschreven: 55% is het hiermee oneens tegen 6% eens. Bij de mate van expressie is een soortgelijke lijn in de beantwoording te zien: 52% vindt de expressie niet samenhangen met het feit dat Galakoor een LHBT-koor is, 16% geeft aan van wel. De werkwijze van de dirigent daarentegen wordt wel als bepalend beschouwd voor de expressie van Galakoor, maar liefst 91% onderschrijft dit. 84% van de ondervraagden is het oneens met de stelling dat hij/zij minder beleeft aan een concert van Galakoor dan een niet-LHBT-koor.

2.00  

3.00  

4.00  

5.00  

Helemaal mee eens Helemaal   Mee   eens   Mee eens mee   eens   Neutraal Helemaal  niet   Niet  m ee  eens   Helemaal Neutraal   niet mee eens mee  eens  Niet mee eens

5  

Helemaal mee eens Mee eens Helemaal   Mee   eens   Neutraal mee   eens   Helemaal   niet  mee eens Helemaal niet Niet  mee  eens   Neutraal   Niet mee eens mee  eens  

2.00  

(tabel 4.6)

Er wordt zeer positief gereageerd op de stelling dat het belangrijk is dat Galakoor de LHBT- gemeenschap vertegenwoordigt binnen de klassieke koren: 73%; slechts 13% is het hier niet mee eens. Galakoor wordt bovendien beschouwd als een belangrijke aanvulling op de reeds bestaande roze koren in Nederland, vindt 65% (niet mee eens 5%). Met de stelling dat een klassiek LHBT-koor overbodig zou zijn (Homo’s zijn toch overal welkom?) is een ruime meerderheid van 72% het niet eens (8% wel). Daarmee vindt 85% het goed dat er een klassiek LHBT-koor bestaat en vindt 53% dat Galakoor niet voldoet aan de clichés over de LHBT-gemeenschap (8% vindt van wel). Daarnaast geeft 59% van de respondenten aan dat Galakoor geen afstand hoeft te nemen van de bestaande homocultuur. Tot slot geeft 75% aan dat Galakoor voorziet in een behoefte, 1% is het daarmee oneens. Om een beeld te krijgen van de eventuele verschillen in antwoorden tussen homoseksuele en heteroseksuele respondenten worden in de volgende paragraaf de resultaten van de enquête onder het publiek naar seksuele voorkeur onderscheiden. 4.3.4 Enquête publiek naar seksuele voorkeur

Hieronder is de respons van het publiek naar seksuele voorkeur onderscheiden. Het doel van deze vergelijking is te bekijken of de groepen heteroseksuele en homoseksuele concertgangers anders tegen de muzikale en sociale relevantie aankijken. De vragen zijn opgedeeld naar muzikale en sociale relevantie. De getoonde tabellen laten een aflopend onderscheid zien, dus van een groot verschil naar een klein verschil in score.

27

Muzikale relevantie '"






 #
"


De onderstaande tabel geeft 8 muzikaal gerelateerde vragen van de enquête weer.

%"



 


 
 
 "


%"*,
%"-,


&"

!
 



 




 
 
 
 
"


%"+*
%"-)






'")*
'"'-


'"

 
 
 
 

 
 






 #
"


%"$$


(tabel 4.7)

."








 #
"


/"

 




!




"


&"%$
&"%%


+"



 


 

"
,"


 




 
 






 
 

#  #"


-"

!


"


'"**
'"*(


*"




 

!




# #"


28

,"







 #  
 



"


'"'&
'"($


)"

!


 


#  #"


&"$$


'"$$


("$$


("%)
("%(


'&"





 


 # "


'"&&


)"$$


Helemaal mee eens  
Mee eens 
 




Neutraal  




mee
eens  niet 
 



Helemaal  
Niet mee eens




Het grootste verschil in antwoord bedraagt 0,30-punt en kan daarmee nauwelijks een groot verschil genoemd worden. De manier waarop het heteroseksuele publiek de muzikale relevantie beschouwt wijkt niet wezenlijk af van die van het homoseksuele publiek. Hiermee is de eerder getrokken conclusie dat Galakoor muzikaal relevant is, echter niet vanwege de LHBT-identiteit, voor beide groepen van toepassing. Sociale relevantie

De onderstaande tabel geeft 10 sociaal gerelateerde vragen van de enquête weer. Het grootste verschil in antwoord bedraagt 1,57-punt en is groot, bij vragen 7 tot en met 10 is dit beduidend kleiner dan 0,50-punt en dus van minder belang.

("(*


)"







 "


+"



 




 # 
"
%
!
 

$



&"'&
&"%*


("

 
 
 
 

 
 


 
"


("








 # 
"


*"










!


"


(tabel 4.8)

)"/.


("*'


)")*
'"-)


'"/)


)"-.
*"',


("+*
)"*/
("**


*"&/


("(&
'".(


'"/)
'"+-


("&&


("+*
("),


)"&&


)"**
)"-+


*"&&






+"&&


Helemaal mee eens 
Mee eens   
 



Neutraal 

Helemaal niet mee eens 


 
 
mee eens Niet





De manier waarop het heteroseksuele publiek de sociale relevantie beschouwt wijkt voor de vragen 1 tot en met 7 af. Deze worden hieronder aan een nadere analyse onderworpen. Hierbij is de vraag niet zozeer of er sociale relevantie is, maar of er verschil is tussen de homoseksuele en de heteroseksuele respondenten. 1. Het homoseksuele publiek geeft aan bij het concert te zijn omdat Galakoor een LHBT-koor is, het heteroseksuele publiek juist niet. Hiermee geeft het publiek aan een andere motivatie te hebben om een concert van Galakoor te bezoeken. 2. Voor het heteroseksuele publiek maakt het niets uit of Galakoor een LHBT-koor is, voor de homoseksuelen maakt dit juist wel uit. Dit zou tegenstrijdig kunnen overkomen, maar zou ook zo kunnen worden geïnterpreteerd dat homoseksuelen het juist belangrijk vinden zichzelf te laten zien (actie) en de heteroseksuelen met hun antwoord juist een positief signaal afgeven, dat niet als ‘onverschillig’ uitgelegd moet worden. 3. De overige vragen 3 tot en met 7 laten weliswaar een verschil zien, maar geven geen ander antwoord. Wel kun je concluderen dat de homoseksuelen meer uitgesproken zijn in hun standpunten over de sociale relevantie dan de heteroseksuelen. Uit deze analyse blijkt in grote lijnen dat de sociale relevantie door heteroseksuelen en homoseksuelen niet anders wordt gezien. De motivatie om naar het concert te komen is wel verschillend, evenals de manier waarop naar de LHBT-identiteit van Galakoor wordt gekeken.

29

5. Conclusies en aanbevelingen De hoofdvraag van dit onderzoek is: wat is de relevantie van Galakoor?

30

Uit het literatuuronderzoek blijkt dat er in Nederland nog steeds sprake is van homonegativiteit. LHBT-ers vormen een minderheidsgroep en daarom is binnen deze groep behoefte aan ingroupactiviteiten. Zingen in een koor heeft een bewezen positieve invloed op het fysieke en sociale welbevinden van mensen. In Nederland bestond nog geen klassiek LHBT-koor. Galakoor voorziet hiermee dus in een behoefte. Deze behoefte wordt onderstreept door het kwalitatieve en kwantitatieve onderzoek dat is uitgevoerd onder leden van Galakoor, publiek en musici. De muzikale relevantie van Galakoor is voor de leden het nastreven van een hoog niveau binnen de wereld van de klassieke amateurkoren. Leden zijn bereid (voorbereidings-)tijd te investeren in het koor en zijn trots op het feit dat het een klassiek koor is. Ook vindt men het van groot belang dat de dirigent professioneel is opgeleid én homoseksueel is. De sociale relevantie van Galakoor laat zich in hoofdlijnen op twee manieren zien. Ten eerste de onderlinge sociale contacten: leden geven aan vriendschappen te hebben gesloten en men ervaart steun, troost en humor. Men ervaart een grotere saamhorigheid binnen Galakoor dan bij niet LHBT-koren. Daarnaast vinden de leden het belangrijk dat Galakoor een bijdrage levert aan LHBT-gerelateerde evenementen. De leden van Galakoor willen zich met trots presenteren. Deze uitkomsten van het onderzoek naar Galakoor zijn in overeenstemming met de gegevens uit de literatuur over LHBT-koren in de VS, zij het dat Galakoor meer belang hecht aan LHBTzichtbaarheid. De muzikale relevantie van Galakoor wordt zowel door het publiek als de musici niet als anders gezien, de sociale aanvulling op bestaande koren en invloed en werkwijze van de dirigent daarentegen wel. Daarmee voorziet Galakoor in een behoefte, aldus het publiek.

31

Aanbevelingen

Gezien het feit dat Galakoor duidelijk voorziet in een sociale en muzikale behoefte, verdient het aanbeveling om ook in andere steden in Nederland een klassiek LHBT-koor op te richten. Galakoor kan daarin een voorbeeldfunctie vervullen, net als destijds het San Francisco Gay Men’s Chorus in de Verenigde Staten. Om initiatieven op het gebied van klassieke muziek binnen de LHBT-gemeenschap te stimuleren verdient het aanbeveling om periodiek een onderscheiding uit te reiken. Zoals in de Verenigde Staten de Daniel Pinkham Award bestaat, zou dat in Nederland de Frieda Belinfante Onderscheiding kunnen zijn, naar de in 1995 overleden joodse, homoseksuele celliste en dirigent. De connectie tussen LHBT-ers en klassieke muziek is in de literatuur nog onderbelicht. Het is interessant om hier verder onderzoek naar te verrichten. Ook is het interessant om nader onderzoek te doen naar de rol van zingen met gelijkgestemden binnen andere minderheidsgroepen.

Eerste klassieke koor met vooral homosexuelen Galakoor © Elmer van der Marel Parool, 15 maart 2014

Literatuurlijst Bartolome, S. J.,(2012). “It’s like a whole bunch of Me!”: The perceived values and benefits of the Seattle girls choir experience. DeNora, T.,(2004). Music in everyday life, Cambridge University Press (www.cambridge.org/0521622069). DeNora, T.,(2003).

Verhoeven, N.,(2005). Wat is onderzoek? Praktijkboek methoden en technieken voor het hoger beroepsonderwijs, Boom onderwijs. Vickhoff, B., et al,(2013). Music structure determines heart rate variability of singers, in: Frontiers in Psychology.

After Adorno, Rethinking Music Sociology. Cambridge University Press. Denton, F.N., (2012). Minority Stress and physical health in lesbians, gays and bisexuals: the mediating role of coping

Geraadpleegde websites

self-efficacy. Evans, J., (2011). Zing de dokter de deur uit, Uit: Medisch Dossier. Faulkner, R. and Davidson, J.,(2006). Men in chorus: collaboration and competition in homo-social vocal behaviour, Psychology of Music. Henderson, S. D.,(2006)

www.cantatoridelduomo.nl www.cantusobliquus.nl www.cocamsterdam.nl/wat-we-doen/veiligheid/ www.coroalegro.org

Music, song, and the creation of community and community spirit by a gay subculture, Oklahoma State

www.deheksenketel.nl

University.

www.dissonantamsterdam.nl

Hilliard, R. E., (2008)

www.galakoor.nl

A social and historical perspective of the San Francisco Gay Men’s Chorus, Journal of Homosexualtiy, 54:4,

www.gemengddameskoor.nl

345-361. State University of New York.

www.hetherenakkoord.nl

Horn, S., (2013). Imperfect Harmony, finding happiness singing with others, Algonquin. Kramer, M.W., (2005)

32

www.archieven.nl

www.mannenkoorts.nl www.manoeuvre.nl www.neurortho.nl

A study of voluntary organizational membership: the assimilation process in a community choir, in: Western

www.politie.nl/nieuws/2014/januari/22/00-anti-homogeweld-in-nederland.html

Journal of Communication, vol. 75 nr. 1, pp. 52-74.

www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/homo-emancipatie/gelijke-rechten-homoseksuelen-en-transgenders)

Kreutz, G., Bangard, Rohrmann, Hodapp, Grebe, (2004).

www.rocarosa.nl

Effects of choir singing or listening on secretory immunoglobulin A, cortisol, and emotional state, in: Jour-

www.rozenkoor.nl

nal of Behavioral Medicine, Vol. 27, No. 6, pp.623-635

www.shansons.nl

Lagendijk, E.,(2013). De Familie Zangzaad, over identiteitsvorming en –beleving binnen een bijzonder koor, bachelorscriptie Rijksuniversiteit Groningen. Latimer, M.E., (2008). Our voices enlighten, inspire, heal and empower: a mixed methods investigation of demography, sociology, and indentity acquistion in a gay men’s chorus, International Journal of research in choral singing, University of Alabama. Pitts, S., (2005). Valuing music participation, Ashgate Publishing Ltd. Rutgers WPF (2013). Wat maakt het verschil? Diversiteit in de seksuele gezondheid van LHBT-ers. Utrecht: Rutgers WPF. Sandfort, T.,(2005). Homofobie: Welk probleem? Wiens probleem? In: Tijdschrift voor Seksuologie (2005), 29, p. 11-18. Smeets, J., (2008). The values of singing, in: Sound, nr. 3. Sociaal en Cultureel Planbureau, (sept - 2006). Gewoon doen, Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland, Den Haag, Redactie: Keuzenkamp S, Bos D., Duyvendak J.W., Hekma G. Sociaal en Cultureel Planbureau, (2012). Niet te ver uit de kast, ervaringen van homo- en biseksuelen in Nederland. Keuzenkamp, S. (red.), Kooiman N., Van Lisdonk J. Sociaal en Cultureel Planbureau (juni - 2010). Steeds gewoner, nooit gewoon. Keuzenkamp S. (red.) Trimbos, Nemesis, (2004 & 2012). NEMESIS-1 & 2 Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study,

www.voxrosa.nl www.zangzaad.info

33

Bijlagen Bijlage 1: Onderzoeksontwerp Onderzoeksontwerp, mei 2014 Gelijkgestemd Een inventarisatie van de relevantie van Galakoor Yt Nicolai begeleider: Annemiek Vink

De titel van mijn onderzoek Is:

“Gelijkgestemd, een inventarisatie van de relevantie van Galakoor”. Mijn onderzoek richt zich op Galakoor, een onlangs opgericht klassiek koor voor LHBT-ers. Dit koor is het eerste klassieke LHBT-koor in Nederland. In veel van de ons omringende landen bestaan dergelijke koren al geruime tijd. In Nederland zijn er wel LHBT-koren, maar het merendeel is niet gemengd en geen van deze koren richt zich uitsluitend op klassieke muziek. De hoofdvraag die ik wil beantwoorden is: “Wat is de relevantie van Galakoor?”

34

Er is in Nederland evenals in andere landen sprake van homonegativiteit. In het publieke en politieke debat lijkt het soms alsof homonegativiteit niet bestaat, maar er is wel degelijk sprake van. Dit blijkt ook uit onderzoek. Er heeft er de laatste decennia een verschuiving plaatsgevonden van traditionele naar moderne homonegativiteit. Vroeger waren reacties op zichtbare homoseksualiteit expliciet en extreem te noemen, terwijl de reacties tegenwoordig subtiel en impliciet ingebed zijn in maatschappelijke culturele normen die gesocialiseerd worden. Mede vanwege deze negativiteit is er bij LHBT-ers behoefte aan een in-group. Mensen die tot een minderheid behoren hebben de behoefte om met elkaar te zijn en dingen te ondernemen. Een voorbeeld daarvan is samen zingen in een koor. Wat opvalt is dat er internationaal wel klassieke LHBT-koren zijn en dat in Nederland alle LHBTkoren andere muzieksoorten op het repertoire hebben, pop, musical, lichte muziek, etc. Vanuit dit idee is een tijdje geleden Galakoor opgericht, nadat we aannamen dat er in Nederland behoefte is aan een klassiek LHBT-koor. Dit is een concrete aanleiding en daarnaast is er in de wetenschap weinig literatuur voorhanden over het verband tussen LHBT en (klassieke) koren en LHBT. Er moet dus meer onderzoek naar gedaan worden en dit onderzoek probeert daaraan een bescheiden bijdrage te leveren. Uit het bovenstaande zijn de volgende deelvragen geformuleerd: 1. Wat is er in de (wetenschappelijke) literatuur al gezegd over de sociale relevantie van een ingroup voor LHBT-ers, in het bijzonder op het gebied van koren? 2. Wat is de muzikale relevantie voor individuele leden? 3. Wat is de sociale relevantie voor individuele leden? 4. Wat is de muzikale relevantie voor publiek, professionele solisten en musici? 5. Wat is de sociale relevantie voor publiek, professionele solisten en musici? Ik verwacht door dit onderzoek inzicht te krijgen in de beweegredenen van de individuele leden om zich aan te sluiten bij een klassiek LHBT-koor, zowel op muzikaal als op sociaal gebied. Ik verwacht dat koorleden zich vrijer voelen in een klassiek koor met leden uit de in-group om emoties en expressie te tonen met betrekking tot de beleving van de muziek. Deze signalen heb

ik al gehoord vanuit het publiek en vanuit de professionele musici die Galakoor hebben begeleid tijdens de uitvoering van de Johannes-passion. Ten slotte verwacht ik een bijdrage te leveren aan de positieve beeldvorming rondom LHBT-ers. Met de informatie uit dit onderzoek hoop ik duidelijk te maken wat de betekenis kan zijn van een in-group-initiatief. De keuze voor dit onderwerp komt voort uit een aantal feiten. Ten eerste staat het dichtbij me omdat ik behoor tot de LHBT-doelgroep. Minstens zo zwaar weegt dat ik ben opgeleid als sociaal agoog en als muziekdocent/ koordirigent. In mijn werkzame leven gaan beide beroepen hand in hand. Ik ben als docent verbonden aan de Academie Mens en Maatschappij, waar studenten worden opgeleid tot hulpverleners. Daarnaast werk ik al 25 jaar als dirigent bij een verscheidenheid aan koren. Bij dit onderzoek komen de sociale en de muzikale kant samen. Wat ik op de hogeschool vaak merk is dat homoseksualiteit voor velen nog steeds een lastig onderwerp is. Mensen mogen zeker uit de kast komen maar liever niet te ver. “Ik heb niks tegen homo’s maar ze hoeven niet hand in hand te lopen”. “In onze cultuur komt homoseksualiteit niet voor”. Dit zijn twee uitspraken van studenten die ik in de afgelopen drie maanden heb gehoord.

Er is nog steeds behoefte aan en de noodzaak tot emancipatie.

Ik wil met dit onderzoek snappen wat de meerwaarde is van dit klassieke LHBT-koor. Graag wil ik het onderwerp op de kaart zetten en kunnen onderbouwen waarom het belangrijk is dat mensen de gelegenheid krijgen om in hun in-group te musiceren. Voor Galakoor zouden de uitkomsten van dit onderzoek kunnen helpen om een richting te bepalen voor de toekomst, om het koor duidelijk te presenteren naar de buitenwereld. Voor subsidieverstrekkers en sponsoren hoop ik door dit onderzoek het belang van dit koor te kunnen onderbouwen. Hoe ga ik dit onderzoek uitvoeren? Ik zal op drie manieren data verzamelen.

In de eerste plaats ga ik een literatuuronderzoek doen. Ik zal op zoek gaan naar literatuur over de LHBT-in-group, literatuur over de functie of de waarde van gezamenlijk musiceren. Ook probeer ik literatuur te vinden waar de combinatie al gemaakt is, dus gezamenlijk musiceren in een LHBT-in-group. Zo hoop ik een antwoord te vinden op de eerste deelvraag. Voor het beantwoorden van de vier andere deelvragen maak ik gebruik van schriftelijke gestructureerde vragenlijsten. Deze vragenlijsten zijn bedoeld voor leden, mensen uit het publiek en voor solisten en musici. De antwoorden ga ik analyseren door middel van eenvoudig beschrijvende statistiek. Het doel van de vragenlijsten is om een globaal beeld schetsen. Hier wil ik ook een verdiepend beeld van geven door de derde methode die ik ga inzetten, nl. een focusgroep. Deze focusgroep zal bestaan uit een selectie van koorleden op Bis van een aantal relevante kenmerken zoals seksuele orientatie, gender, leeftijd, koorervaring. Van de gesprekken met deze focusgroep zal een geluidsopname worden gemaakt en deze zal integraal worden uitgetypt. Door middel van thematische analyse van het uitgetypte verslag van deze focusgroep hoop ik deze verdiepende informatie vorm te geven. De literatuur die ik tot dusver heb gevonden over de LHBT-in-group:

• Keuzenkamp,S. (2010) Steeds gewoner, nooit gewoon Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau • Felten,H.,Janssens,K.,en Brants,L.(2009), seksualisering: “Je denkt dat het normaal is… ”Onderzoek naar de beleving van jongeren. Utrecht: MOVISIE • Kelleher C.(2009), Minority stress and health: implications for lesbI, gay, bisexual, transgender, and questioning (LGBTQ ) Young people, Councelling Psychology Quarterly • Keuzenkamp,S.(2011), Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland 2011.Internationale vergelijking, ontwikkelingen en actuele situatie, den Haag: Sociaal cultureel planbureau

35

• • • •

Literatuur over de waarde van gezamenlijk musiceren/zingen: Pitts,S., (2005) Valuing musical Participation Horn,S.,(2013) Imperfect Harmony, Finding Happiness singing with others Kramer,M.,W.,(2011)The assimilation process in a community choir Western Journal of Communication • Pitts,S.,(2010) Music and mind in everyday life Oxford, New York •

Literatuur over de combinatie:

• Lagendijk,E.(2013) De Familie Zangzaad over identiteitsvorming en-beleving binnen een bijzonder koor, Rijksuniversiteit Groningen • Hilliard,R.,E.(2008)A Social and Historical Perspective of the San Francisco Gay Men’s Chorus Journal of Homosexuality, New Paltz,USA • Latimer,M.,E.(2008) Our voices enlighten, inspire, heal and empower A mixed methods investigation of demography, Sociology, and Identity Acquisition in a gay men’s chorus: International Journal of Research in Choral Singing, Alabama Door middel van internetresearch heb ik vooronderzoek gedaan naar de geschiedenis van roze koren in Nederland en Europa. In Nederland zijn zo’n 15 roze koren, zeven daarvan zijn mannenkoren, vier daarvan zijn vrouwenkoren en vier gemengd. Zoals gezegd is Galakoor het enige koor dat uitsluitend klassiek repertoire zingt. Uit ervaring heb ik een realistisch beeld over de bestaande stereotypen betreffende homoseksuelen in muziek. Verder ben ik sinds 1989 dirigent van uiteenlopende koren bestaande uit uiteenlopende doelgroepen. Dit alles maakt dat ik zeer gemotiveerd ben om dit onderzoek uit te gaan voeren. Ik ben heel nieuwsgierig naar de uitkomsten ervan. 36

Er komt een schriftelijk onderzoeksrapport waarin ik conclusies en samenvattingen zal formuleren en aanbevelingen zal doen voor de toekomst. Dit rapport presenteer ik, mondeling toegelicht, aan de onderzoekscommissie en verdere belangstellenden. Tijdens deze bijeenkomst zal ik een klein concert verzorgen met Galakoor gelardeerd met een glas roze Cava. Met de dataverzameling verwacht ik december 2014 klaar te zijn. De uiteindelijke verslaglegging hoop ik medio april 2015 af te hebben. Yt Nicolai, mei 2014

Bijlage 2: Verslag focusgroep

Bijeenkomst focusgroep, 26 september 2014 Gesprekleiders: Robert van der Walle en Yt Nicolai Ik stel jullie vragen waarop jullie een voor een kunnen antwoorden en ik stel jullie open vragen waarover jullie met elkaar van gedachten kunnen wisselen. Ik heb jullie uitgenodigd omdat ik een onderzoek doe naar Gala en het is de bedoeling dat ik daar in juni op afstudeer met een 9 minimaal. (gelach) De hoofdvraag is: wat is de relevantie van Galakoor. Veronderstelling: Mede vanwege homonegativiteit is er behoefte aan ingroup-activiteiten, bijvoorbeeld een koor. Deelvragen voor vanavond: muzikale relevantie voor individuele leden, sociale relevantie voor individuele leden, muzikale relevantie voor publiek, solisten en musici en sociale relevantie voor publiek, solisten en musici. De eerste vraag: Wat is je muzikale ervaring vanaf je geboorte tot nu? L: ik ben begonnen met zingen eigenlijk vanaf mijn schooltijd. Zolang als ik op school heb gezeten heb ik gezongen. Ik heb ook muziekles gevolgd vanaf de eerste klas van de lagere school. Muzieklessen waarbij ik allerlei verschillende instrumenten heb leren kennen, dat soort dingen. Ik heb daarna gekozen om harplessen te volgen, daarna heb ik gitaarles gevolgd en op de middelbare school heb ik ook nog steeds gezongen, daar hadden we popliedjes, klassieke liedjes, koorstukken en na de middelbare school heb ik vier jaar niet gezongen en nu zing ik bij ons mee. H: ik ben heel klassiek begonnen met blokfluitles op school, en noten leren en pianoles nemen en een jongerenkoor, dat was toen hè, in de kerk, met een drumstel in de kerk, heel revolutionair, jaren in jongerenkoren gezongen, in de fanfare gespeeld, bugel en trompet, jaren, en toen een tijdje niks gedaan en toen weer bij een koor gaan zingen, dat was Noot aan de Man, vooral populaire muziek (Yt: een homokoor dus). Dat stopte (in 2002 onder verdachte omstandigheden overleden) en toen ben ik bij een musicalvereniging gegaan, maar dat was het niet voor mij, en dan nu Gala, sinds anderhalf jaar. Yt: zo lang bestaan we nog niet H. B: ik heb eigenlijk niet zo veel muzikale ervaring, behalve dan dat ik veel naar de radio heb geluisterd, maar ik heb op de lagere school geen muziekles gehad. Bij ons thuis werd het absoluut niet gestimuleerd. Ik wilde wel graag iets met muziek, ik wilde op pianoles, maar zo’n pingelding kwam er bij ons absoluut niet in, zei mijn vader. Dus ik heb daar niet veel ervaring mee. Ik ben pas gaan zingen toen ik in Amsterdam kwam wonen, toen ben ik dus bij Noot aan de Man gegaan. Toen was ik 28 of 29. Yt: dus geen muziekles gehad. B: Nee, trouwens toen ik in Amsterdam kwam stond er wel een piano in het huis waar ik ging wonen. En toen heb ik wel van die boekjes gekocht op noten te leren lezen en geprobeerd mezelf iets te leren op de piano maar dat schoot niet heel erg op, dus toen ben ik daar weer mee gestopt. Was er een beetje te oud voor denk ik (lacht). Yt: dat is niet zo, maar daar hebben we het nog wel een keer over. J: Bij ons thuis werd er altijd gezongen, dus vanaf dat ik heel klein was, ik was de oudste, in het

37

huis van mijn opa en oma, werd altijd gezongen. Op de lagere school heb ik muziekles gehad en blokfluit en een paar jaar pIoles gehad, en ik heb in een kerkkoor, een kinderkoor van de katholieke kerk gezongen, veel klassiek. Op de middelbare school heb ik alle klassieke muziek weg - en ben ik in een bandje gaan zingen, veel pop en Dusty Springfield nou ja... Daarna heb ik af en toe in een projectkoor gezongen en in 1990 ben ik in Dissonant gaan zingen, een lesbisch koor, tot 98, het korenfestival van de Gay Games, daarna weer een aantal jaren niet en toen in Koor aan ’t IJ en daarna bij Galakoor.

38

I: ik heb vanaf mijn zesde pianoles gehad, het leefde heel erg bij ons thuis, mijn moeder speelde leuk piano, op haar gehoor eigenlijk, leuke liedjes en zo, mijn vader speelde klassiek, heel slecht, maar er was veel enthousiasme thuis, dat wel. Ik vond het meteen heel leuk. Vanaf mijn 12e had ik vioolles, altviool. Toen ben ik naar het conservatorium gegaan, piano hoofdvak en altviool bijvak. Daarna ben ik veel les gaan geven, dat vond ik iets minder leuk. Met allerlei omzwervingen ben ik terechtgekomen in Nederland en hier heb ik in veel orkesten gespeeld, kamerorkesten, veel kamermuziek gespeeld, al vanaf mijn tienertijd, vooral met strijkers, weinig met zang, relatief gezien. Op gegeven moment raakte ik gefrustreerd met het beroep, zag het niet meer zitten. Dat had met mezelf maar ook met het beroep te maken. Het was beperkt en ook beperkend, de mogelijkheden om in een beroepsorkest te spelen waren nul komma nul en ik zag ook de tekens aan de wand in Nederland, van oh oh, dit gaat een keer ophouden, de levensvatbaarheid van dit beroep. En dat zie ik nu. Mijn voormalige collega’s zitten behoorlijk omhoog. Dus later ben ik gaan vertalen, dat doe ik al 12 jaar fulltime, en de muziek op zich is een beetje op een laag pitje komen te staan, wat ook jammer is. Vorig jaar ben ik lid geworden van Galakoor. Voor mij is dat nieuw, ik heb nooit eerder gezongen, behalve op het conservatorium in het eerste jaar moesten alle pianisten zingen, en daar kreeg ik dan helemaal een zere keel van. Dat gaat iets beter nu. Nog niet helemaal goed, maar het gaat iets beter. En wat ik leuk vind aan een amateurkoor is het enthousiasme wat je hebt. Wat eigenlijk totaal ontbreekt aan een beroepsorkest. Dat is echt treurig om te zien en dat vind ik heel leuk en ook het gevoel na een concert… (Robert grijpt hier in) R: Ik kom niet uit een heel muzikaal gezin. Mijn moeder heeft niet veel met muziek en mijn vader speelde vroeger orgel. Ik denk dat ik als kleuter al viool wilde spelen. Dan moest je eerst blokfluit leren spelen en dan wachten, toen ging ik eerst piano spelen, omdat mijn zus al een piano had. Toen ben ik viool gaan spelen, ik had niet zo’n leuke docent. Dat heb ik een jaar of twee, drie gedaan. Ik heb nog een tijdje een privédocent geprobeerd, maar dat was helemaal een verschrikking. Bij de toelating zei ze ‘ik heb nog niemand zo vals horen spelen’, toen was ik tien. Toen dacht ik ‘hier wil ik echt niet zijn’, en toen ben ik gestopt met viool spelen en toen had een vriendinnetje die een hele goeie drumleraar had, dus toen ben ik gaan drummen, dat heb ik een aantal jaren gedaan, totdat ik erachter kwam dat die drumleraar ook gitaar kon spelen, en toen ben ik gitaar gaan spelen, want daar kan je veel beter bij zingen, want als je gaat drummen en je gaat zanglijnen volgen, dat is best lastig. Ondertussen op de bisschool in het blokfluitensemble, we speelden Mozart en dat soort stukjes, en omdat ik de grootste was, ook qua handen, mocht ik eerst tenor spelen en daarna B. Dat vond ik leuk. En ik heb op de bisschool bij het kinderkoor gezeten, en bij het jeugdkoor en nu af en toe zing ik nog in een projectkoor, ik ben eigenlijk altijd blijven zingen ook naast het drummen. Yt: en sinds de oprichting bij Galakoor D: bij ons thuis werd veel gezongen, maar er waren geen muziekinstrumenten in huis, dus toen ik een muziekkorps voorbij zag komen dacht ik daar moet ik bij. Er was een vacature voor een saxofonist, dat weet ik nog goed, ik was een jaar of tien, dus ik wilde saxofoon gaan spelen maar ik had een beeld van een saxofoon van zo’n hele grote met een slurf, zo’n bariton-sax, maar het bleek een sopraan-sax te zijn, zo’n rechte (gelach). Toen was de lol er meteen al af. Een verschrikkelijke leraar. Ik heb het maar een paar jaar volgehouden. Altijd wel gezongen, ook op school en later gitaar gaan spelen om in bandjes te kunnen spelen. Tijdens mijn studietijd in verschillende bandjes gespeeld, van die lawaaierige gitaarbandjes, de tijd van de grunch en Nirvana. Toen ging ik

naar Amsterdam verhuizen en kon ik geen aansluiting vinden bij de bandjes in Amsterdam. Toen ben ik een groepscursus zang gaan doen bij Crea was dat, en van die cursus rolde ik in het Groot Concertkoor van Crea, ik ben ook nog gaan kijken bij het Studentenkoor Amsterdam en toen me aangesloten bij het Groot Concertkoor. Na een paar jaar mee gestopt door omstandigheden. Toen bij het Toonkunstkoor gaan zingen. De sfeer vond ik daar niet oké. Toen ben ik bij een kamerkoor gaan zingen en daar zing ik nog steeds. En nu sinds drie, vier weken bij Galakoor. C: Even denken wat er zo naar boven komt, bij mij is muziek, dat bedenk ik nu eigenlijk terwijl ik het zeg, de vrije zone in mijn religieuze opvoeding. Ik kom uit een zeer religieus nest, orthodoxprotestant, orthodoxe deel van de Hervormde Kerk, wat toen nog Hervormde Kerk heette. Daar zijn de dingen natuurlijk vrij afgemeten en afgepast, hoe je moet denken en hoe je moet leven, en daarin was de muziek een vrije zone. Er was altijd muziek, een bepaald type muziek, psalmen, de Psalmen Davids die elke zondag twee keer per dag gezongen werden, omlijst door het orgel dat mooie stukken van Bach speelde, en daar, nooit heel bewust, maar daar voelde ik me plezierig bij. En op de lagere en middelbare school was er muziek, er werd gezongen, psalmen natuurlijk en redelijk serieuze liedjes, maar er werd gezongen. Ik heb als kind ook in een kerkkoor gezeten, en als tiener, eind middelbare school in een projectkoor, een gospelkoor, allemaal in de religieuze sfeer. Ik heb orgel gespeeld, elektronisch orgel, wat het dichtst in de buurt kwam van wat ik kon en haalbaar was. Maar dat heb ik niet heel lang volgehouden, paar jaar denk ik. In mijn studietijd heb ik nog een poosje cello gespeeld, in mijn studententijd heb ik niet veel met muziek gedaan. wel geluisterd, passief. En nu opeens dan in Galakoor, sinds iets voor de Dodenherdenking. Dank jullie wel. Bij de volgende vraag is het de bedoeling dat jullie daar met elkaar over gaan praten. Wat betekent Galakoor voor jou in muzikaal opzicht? B: voor mij is het eigenlijk een vrij nieuwe muzikale bezigheid, om zo met klassieke muziek bezig te zijn. Dat vind ik heel leuk. Ik vind het leuk om te merken dat ik er veel van leer, omdat ik merk dat ik beter begin te horen, onderscheid kan maken in verschillende partijen, de harmonieën, zeg maar. Dus dat vind ik er leuk aan. En ik vind het ook leuk om in te studeren en op een gegeven moment de zekerheid te voelen dat je het beheerst en het geeft me een heel fijn gevoel om zo met - maar dat is vrij algemeen, dat heeft niet met deze muziek per se te maken maar ik vind het heel leuk om samen - om onderdeel uit te maken van zo’n groep mensen die iets moois maken. C: Ik vind het leuk, merk ik zelf, om mezelf als instrument te gebruiken. Dat is een heel plezierige sensatie om gewoon te zingen en het in je lijf te voelen. Nou ja en de hormonen die vrijkomen die voel je indirect, maar het is gewoon lekker, er zit gewoon een lust-aspect aan. I: Ja, het is een hele andere ervaring dan pIospelen. Jezelf als instrument gebruiken, dat vind ik heel leuk. H: voor mij heeft het veel met ambitie te maken, want ik heb heel veel gezongen, maar dat was toch wel laagdrempelig en toegankelijk voor mijn gevoel, en ik heb iets te vaak in het Concertgebouw of ergens gezeten dat ik dacht ‘wauw, als je daar toch bij kon zingen’. En hier ging ik met de hakken over de sloot en het advies om zangles te nemen heb ik met twee handen aangegrepen. Ik heb bij het vorige koor ook zangles genomen, maar op de een of andere manier sloot dat niet aan. Nu veel meer. De zangles sluit ook aan bij de ambitie die het koor heeft, dus ik ben nog steeds verrast over het feit dat ik allemaal uit dat instrument krijg, zeg maar. Het enige waar ik een beetje spijt van heb is dat dat instrument al 61 is, maar dat terzijde. Maar goed, dat is crying over spilt milk. Tijd genoeg J: ik vind het heerlijk dat het zo hard werken is. Mijn laatste ervaring van een klassiek koor is toen

39

ik op de lagere school zat en daarna Dissonant, Koor aan ’t IJ dat waren liedjes, en ik had eigenlijk nooit gedacht dat ik nog op een klassiek koor zou gaan, en af en toe ben ik wel gaan luisteren, maar ik vond die koren altijd zo stijf en serieus, maar hier bij Gala is het én leuk, gezellig en veel humor, veel plezier, en heel hard werken. En ik vind het af en toe ook heel moeilijk en spannend, maar goed, die ervaring van de Johannes, dat het uiteindelijk wel lukt, dat eh - en ik denk ook heel vaak verdomme dat ik 68 moet worden om dit nu - gelach - maar ik heb zangles en ik heb het erover met mijn zangleraar. Ik wil zo lang mogelijk blijven zingen, hoe kan ik mijn stem goed houden, dus die helpt mij daarbij. En het is een van de leukste dingen die ik in mijn leven gedaan heb. C: zo, dat is een kwalificatie. J: Ja, echt. Dat zei ik van het begin af aan en het blijft zo, echt. C: Belangrijker dan je relatie? J: ik zei één van de leukste dingen.(gelach) R: ik weet dat ik in de eerste repetitie best wel schrok van het tempo waarin we de dingen deden. Jij sloeg aan en dan gingen we. Dat ben ik echt niet gewend. Ik ben echt van die noot-studeerkoren gewend. En dan zeker de tenoren die het dan na tien keer nog niet weten, dus op het laatst kan je alle loopjes meezingen, maar vond het eigenlijk wel heel leuk dat het veel ambitieuzer en veel het tempo hoger ligt. Dat wanneer er meer verwacht wordt dat je merkt dat je ook veel meer bereikt. En dat het veel intenser muziek maken is. Maar de eerste keer schrok ik me te pletter.

40

I: Ik verbaas me nog steeds hoe moeilijk het is om goed te zingen. Ik bedoel, als instrumentalist heb ik eigenlijk altijd een beetje neergekeken op zangers, van ja, je doet je mond open en het komt eruit. Maar dat is helemaal niet zo. Ik heb in dit proces groot respect gekregen voor zangers, en dat heb ik nog. ja, voor mij is het eigenlijk een hele leuke uitdaging en dat had ik helemaal niet verwacht. Yt: maar je komt dus ook nog in muzikaal opzicht wel nog aan je trekken ook al ben je beroepsmusicus? I: Nou ja, eerlijk gezegd zijn er wel repetities dat ik af en toe de gedachte heb ‘wat doe ik hier’, dat mag je eigenlijk niet zeggen, maar dat gebeurt wel. R: zijn dat de repetities waarin noten gestudeerd worden of…? I: Ja, maar ik maak ook vreselijke fouten, eigenlijk. Ik denk: ik kan die noten lezen en ik weet precies hoe het klinkt, en waar de noot moet zijn, maar en masse kan ik het dan niet vinden. Robert: maar wat voor soort repetities heb je dan dat je denkt ‘was ik hier maar niet’? Wat gebeurt er dan in de groep? I: Ja, dan denk ik weer: er moet een andere manier zijn om dit voor elkaar te krijgen op een efficiëntere manier. Ik kan jouw frustratie begrijpen af en toe. Joris en ik hebben het erover gehad gisteravond, we moeten er iets aan doen, want het schiet niet genoeg op. En ik ben het ermee eens, ook in mezelf, er moet een soort actieve inspanning komen vanuit de groep, voor mijn gevoel, misschien, ik weet niet of dit nu relevant is, in deze fase, maar er moet iets gebeuren. Dus Joris en ik zijn daar mee bezig. En ik merkte toen we dat deden met Bach, vier weken voor de uitvoering, dat dat enorm veel bevrediging gaf. Want het had echt effect, voor mijn gevoel. J: Dat was met het weekend. I: Ja, dat was met die langdurende frustratie, van oh ja, eindelijk hebben we het nu. En het geldt

dus ook voor mezelf. Ik sta daar dan en denk Sjeezus, ik vind het nu dus echt helemaal niet. Wie ben ik om nu te oordelen over de rest. Dus ja, kortom: toch een verrassende uitdaging. Yt: toch wel bijzonder is dat, vind ik. Robert: en voor jou D, als je wel veel klassieke koorervaring hebt, is dit dan anders dan wat je gewend bent? D: ja, wat ik muzikaal bijzonder vind is ik heb eerder in grote koren gezongen, en ook wel in koren van deze omvang ongeveer, en dan heb je vaak, je hebt in alle koren niveauverschillen en dan had je vaak mensen die van blad kunnen zingen, die meteen heel hard gaan zingen ook, ik noem dat altijd de brulbsen op de achterste rij, waardoor ik mezelf niet meer hoor, en mensen die nauwelijks samen lijken te zingen. Wat ik wel bijzonder vind, de laatste weken in elk geval, is dat mensen elkaar helpen, naar elkaar luisteren en ook elkaar durven aan te spreken, meer dan ik gewend ben. Dat vind ik mooi. dat is ook sociaal, en muzikaal. L: ik zing nu het Mozart Requiem voor de tweede keer. De eerste keer was op de middelbare school en toen was ik denk ik 16 ongeveer. Het verschil met wat we nu doen is dat ik nu pas echt het stuk goed leer kennen en ook beter weet wat ik zing en ook beter weet met wat voor gevoel ik daar zal staan. Dat ik beter door heb: deze tekst gaat ergens over en als ik het zing kan ik het ook echt voelen zonder dat ik dat als een theaterstuk opvoer, want zo ben ik ook helemaal niet, maar ik weet, ja dat is dan voor mij muzikale verrijking omdat ik daardoor ook anders sta te zingen, en met meer aandacht ook tijdens repetities aan werk omdat ik ook wil dat het dat uitdraagt en dat maakt voor mij wel uit, en daarom wil ik ook hier zingen omdat ik weet dat dat voor mij een belangrijk element is in de muziek. En dat was voorheen dus niet zo. Op de middelbare school was het zo, ja, je zingt het wel maar je zingt het niet echt, zeg maar. Robert: wat bedoel je daarmee: Niet echt zingen? L: Het is meer een passieve houding of zo. Niet iedereen wil daar zingen, het is een verplicht vak, dus.. Ik weet nog bij de generale repetitie stonden daar bij de tenoren een groepje jongens die hadden bedacht: Nou, we gaan gewoon lekker blowen voor die generale, weet je. En het klonk zo slecht, sloeg helemaal nergens op, dus dan zijn er een heleboel mensen die niet echt meedoen en ik denk dat er een handjevol mensen is die wel staan te zingen en wel werkt, maar dat hoor je dus niet. Je zingt wel, en het is ook tof, want er is veel publiek en je vindt het leuk om zo’n uitvoering te geven, maar doordat je er de weken ervoor niet heel hard aan gewerkt hebt, ben je er niet helemaal bij, denk ik. Nu is dat voor mij anders, omdat ik er nu wel harder aan werk en ook, terwijl ik repeteer, dat ook in mijn achterhoofd hou. Yt: er zijn heel veel mensen die niet weten wat ze zingen hè? Bijzonder vind ik dat. C: Ik zat nog even te denken over de collectieve schoonheidservaring. Dat vind ik namelijk ook leuk van een koor, dat je met elkaar iets kunt bereiken wat je in je uppie gewoon niet kan. En dat vind ik ook weer een heel plezierige ervaring om gewoon met elkaar ergens te komen wat dus niet kan in je eentje. Plezierig om zo deel te voelen van een groep mensen. Bovendien vind ik het bij Galakoor ook bijzonder, op koorweekend, maar ook toen ik jullie hoorde bij de Johannes Passion, dat ik het ook extra ontroerend vind het idee dat iedereen hier of je nou homo of LHBT of whatever bent, daarmee toch ook een extra levensverhaal met je meedraagt en dat tegen de teksten die soms gekozen worden. Dat geeft echt voor mij, ook toen ik naar DIE Johannes luisterde was het een totale nieuwe ervaring daardoor. En wat ik er ook leuk aan vind is dat het koor mij ook helpt om stukken te leren kennen die ik nog niet kende of in ieder geval zelf nog nooit gezongen heb maar soms ook helemaal niet kende. Dus het is ook een soort ontwikkelingsinstrument. In hoeverre het verenigingsleven in jouw leven een rol heeft gespeeld en op welke manier. Dat is de vraag.

41

B: formele groepen of ook informele groepen? H: met name de informele ben ik benieuwd naar (gelach, vooral B). Yt: het gaat om de vrije tijd. B: Zal ik beginnen? Ik vraag het omdat ik bijvoorbeeld op de middelbare school wel echt een beetje bij de alternatieve scene hoorde en dat is natuurlijk geen club waar je lid van bent, maar dat is wel een bepaalde groep die je kiest als referentie, dus dat was voor mij wel zo. Daar voelde ik me prettig bij. mensen die zich een beetje afzetten en kritisch waren en het had ook wel te maken met mijn homoseksualiteit op het moment dat ik het gevoel had dat er een groot geheim was en gevoelig was voor mensen die wat open-minded waren, zeg maar. Verder heb ik een tijdje op judo gezeten, niet als kind. Als kind ben ik nergens lid van geweest. Maar op de middelbare school heb ik een tijd lang op judo gezeten en verder was Noot aan de Man de eerste vereniging waar ik bij ben gegaan volgens mij. Verder ben ik nooit lid geweest van een vereniging of club.

42

C: nou ja, je kan het zo breed maken als je wilt, ik bedoel, je bent altijd deel van een groep, afhankelijk van hoe je je verwant voelt met anderen, toch? Maar over vrije tijd: Goh, ik word helemaal geconfronteerd met mijn religieuze roots vandaag. Ik was bij die kerk, en bij die kerk hoorden natuurlijk ook de clubjes van de vrije tijd. Het kerkkoor en de clubjes van de kerk. Dat ging tot mijn 18e zo door. Op sport heb ik gezeten. Turnen, als kind. Middelbare school, wat deed ik daarnaast nog, volleybal, als tiener. Nu de laatste jaren op een tennisclub, Smashing Pink, hier in Amsterdam. Ik ben niet heel sportief, maar ik probeer het wel, dat soort dingen. Verder vanaf mijn studententijd ben ik wel politiek actief geweest en dat is ook een soort rode draad. Dus de politiek kwam in de plaats van de kerk, zo is het ongeveer. Ook wel logisch. En er was een soort studentenvereniging, dat waren van die jonge socialisten in Amsterdam, en dat is zo doorgegaan in de politiek. B: ik ben bij een toneelvereniging gegaan toen ik ging studeren, sorry dat was ik even vergeten. C: dat is wel het belangrijkste van groepjes, geloof ik. R: ik ben heel hard aan het terugdenken. Ik ben begonnen met turnen, na het verplichte zwemdiploma en daar was ik eigenlijk te lang, dus ik moest altijd als 8 jarige tussen meisjes van 10 en 11 gaan staan. Dat vond ik naar, dus toen ben ik gaan volleyballen, dat kwam me beter uit. Begonnen als mini en gespeeld tot en met de A-jeugd en toen bij de Dames en vervolgens ben ik verenigingsjeugdtrainer geworden en heb ik getraind en gecoacht tot ik was afgestudeerd in Leeuwarden. Ik heb bij het kinderkoor en het jeugdkoor gezeten, dat is ook een soort verenigingsding. Nog een paar jaar getennist. Maar je was gewoon lid van die club en je kwam in je eentje om te gaan tennissen dus dat zou ik niet echt een vereniging noemen en op school heb ik bij totaaltheater gezeten en bij het schoolkoor. Dat hoort ook nog bij de muzikale carrière, daar werd je op heel bijzondere wijze voor geselecteerd. De muziekleraar vroeg dan, wie wil solo zingen voor een tien en als je dat dan een keer deed en het beviel hem, dan mocht je bij het schoolkoor. D: Ik moest sporten van mijn ouders, dus ik ging korfballen. Dat heb ik heel lang gedaan, misschien wel te lang want ik was er niet zo heel goed in. Dan kom je in de recreatiecommissie terecht en ik heb welpenteampjes getraind, dus dat heb ik heel lang gedaan voordat ik ging studeren. Toen werd ik politiek actief, toen kwam ik in de linkse subcultuur terecht. Ik herken ook een beetje jouw verhaal (bedoelt B): dwars, Milieudefensie, kraakgroepjes waar ik deel van uitmaakte, dat soort clubjes. Nu doe ik verder niet meer aan sport. Koren dus, en ik ben actief op het gebied van stadslandbouw. Wij zijn op een stuk braakliggende grond aan het tuinieren met de buurtbewoners. We zijn geen vereniging, het is ook niet formeel. En ik ben sinds kort ook lid van een buddy-project. Ik ben buddy bij Rainbow buddy. Dat is voor het eerst dat ik lid werd van een homo/lesbische club, daar hield ik me altijd een beetje ver van. Die buddy’s zijn er voor homo-

seksuelen, voor de LHBT-ers, die een psychiatrische achtergrond hebben, of HIV of aids, en daar begeleid ik ook een buddygroep, dus als groepsbegeleider. Dat is het wel zo’n beetje, oh en redacties van tijdschriften, heb ik ook veel in gezeten. H: ik heel traditioneel, fanfare en het tamboercorps en het trompettercorps van de schutterij. Zegt jullie allemaal niks, maar.. Fanfare, jongerenkoor, toneelvereniging jaren gedaan. Studentenvereniging sla ik maar even over want ik weet niet wat ik daar nou mee moest behalve bier drinken. Koren, dan dus later, Noot aan de Man en dan dit koor en een musicalvereniging, en ik zat even zo te doen, dat ik mijn mond hield omdat jij het zei, want waar ik nog heel erg over twijfel, maar ik ben net sinds twee weken lid van de Volkstuinenvereniging Amsterdam. Ben nog heel erg in twijfel of ik dat wel wil. Ik heb maar 41 euro uitgegeven dus ik dacht dan kan ik even kijken hoe het voelt. R: in het groen was ik nog vergeten de Jonge Milieuactivisten. Dat was een heel ecologisch, biologisch, alternatieve groep waarmee we speltbrood van 3000 meter gingen opeten. L: ik heb niet zo heel veel in verenigingen gezeten of me daarmee bemoeid. Wat ik wel heb gedaan was schaatsles, was wel echt een vereniging. Dansles, ook , in verschillende groepen. Jazzballet, streetdance, dat soort dingetjes, maar niet heel erg consequent volgehouden, dat is ergens halverwege de middelbare school opgehouden en dat heb ik niet meer opgepakt. Dus tot nu zit daar een gat. Oh ja en we hebben een collectief, maar sinds een maand voor het eindexamen hebben we daar ook al een tijd niet meer mee gewerkt. Maar ik heb inderdaad wel een collectief opgericht, met zijn vieren vanuit de studie om aan de gang te blijven met kunst. Dus dat is naast Gala een ding waar ik me aan verbonden heb. Het functioneert als intervisiegroep maar ook om een product te maken. J: Kinderkoor, natuurlijk, en toen zat ik op de MMS met allemaal hockeymeisjes die ik ontzettend eng en heel vreselijk vond. Dus toen ging ik handballen maar dat deed ik omdat ik verliefd was op de handbaljuf. Dat heb ik een paar jaar gedaan. En ik ben gaan studeren in Nijmegen en daar werd ik lid van clubjes en de kraakbeweging. En toen heb ik in Amsterdam ben ik ook heel actief geweest in de kraakbeweging. Het kraakspreekuur een aantal jaren gedaan. En gewoon die bewegingen, vrouwenbeweging, homobeweging, en ook clubjes maar niet echt. Ik deed mee als er iets belangrijks gebeuren moest , maar ik wilde heel lang niet ergens bij horen. Weet je zo van als het leuk of belangrijk was dan deed ik mee maar was niet echt onderdeel ervan. Nou. En koren dus. En de PSP, dat was heel belangrijk. Dat was wel een belangrijke club voor mij. Toen het GroenLinks werd ben ik een beetje afgehaakt. I: tot vorig jaar ben ik nooit lid van een vereniging geweest. Ik ben inmiddels lid van de Kring. Daar doe ik niet zo heel veel mee, dat lijkt meer op een soort verzetsclub (?) voor mijn gevoel, wat ook leuk is af en toe, maar, dus ik ga er af en toe eten, maar verder doe ik er niet heel veel mee. Nou af en toe begeleid ik het koor daar, dus ik ga vreemd af en toe. (uitleg over de Kring - sociëteit). Als kind, ik kom uit een land waar het verenigingsleven niet echt bestaat, Zimbabwe, dus alles gebeurde op school, ik heb veel gezwommen en getennist op school. Ik maakte daar zes jaar lang deel van uit, en sindsdien doe ik dat niet meer, vind ik eigenlijk wel jammer, maar ik ben typisch musicus, omdat het politieke leven zo beladen was, het hele maatschappelijke leven was eigenlijk best wel eng, een racistisch land. Ik heb me daar verre van gehouden. Ik denk dat dat ook mijn leven nu beïnvloedt, ik heb niet veel te maken met de publieke zaak. Als reactie op mijn jeugd, denk ik. Dus als musicus ben ik ontzettend veel kamermuziek gaan spelen, ook als tiener, in kleine groepen, met vrienden, collega’s en dat was echt geweldig. Ook in mijn studententijd gedaan, heel veel, dus mijn bezigheid, mijn beroep was ook mijn hobby, dus dat is het voornaamste wat verenigingen betreft. C: zat je ook op boarding school (kostschool)? Dat is ook een club natuurlijk.

43

I: Ehm, nou, gedwongen club, maar dat is ook een groot trauma. Niet leuk. Yt: daarover later meer. Nee? I: Breek me de bek niet open. Nee. Ja komt dat aan bod? Ik hoop het niet. Yt: Nou…. ik denk.. C: er wordt ook een traumaverwerkingsmoment ingebouwd. I: ja precies. (gelach) Maar dat was inderdaad een groep. Nee, dat was niet leuk. Maar ik denk dat het ook mijn gedachten over verenigingen heeft beïnvloed van oh oh, niet te veel te maken hebben met grote groepen, dat is voor mij eng. R: en met de orkesten waar je in speelde, hadden jullie geen groepsverband als in: samen optreden. Daar kwam je werken en weer naar huis. I: Ja absoluut. Om 1 uur eindigde de repetitie en dan pats weg, binnen 1 minuut was het leeg. C: jij noemde dat schnabbels hè?

44

I: Nou, ik heb geschnabbeld. Ik heb nooit een baan geambieerd. Er was één baan bij de radio, dat heb ik niet gedaan. Maar er is eigenlijk geen groepsgevoel, of in ieder geval, ik zou het geen groepsgevoel kunnen noemen, Het is ook een verplichte aanwezigheid, dus dan ga je zo snel mogelijk weg. Die zitten eerst zo van…: je ziet het ook in het Concertgebouw, het valt niet op tijdens een concert maar rechts van het orgel, dat is een klokje en dat deurtje gaat open tijdens de repetitie, en je ziet dat vierkant, dat valt helemaal niet op, en dan klokslag 1: klaar. Ja dat staat in de cao. Geen minuut extra. Dus geen vereniging. Wat betekent Galakoor voor jou in sociaal opzicht? Yt: Het heeft voor iemand al een coming-out betekend, dus in dat opzicht… Maar jij maakte even een grapje (C). J: Nou, toen ik de advertentie zag op Facebook over Galakoor, toen dacht ik: een LHBT-koor dat klassiek zingt, dat lijkt me echt geweldig. En dat is omdat, voor mij persoonlijk, ik vind het heel leuk, fijn, of makkelijk om met mensen om te gaan die LHBT zijn, niet dat ik die altijd allemaal leuk vind, maar er is een soort van weten of een soort gemeenschappelijkheid, want ik dacht erover na vandaag, je hoeft gewoon niks uit te leggen. Want dat is met hetero’s, ook goeie vrienden, dat die altijd vragen stellen, of geen vragen, maar homoseksualiteit …. maar wat ik heel comfortabel vind. B: ik herken dat wel. Ik vind het heel fijn om met mensen te zijn, waarvan je weet dat je niks uit hoeft te leggen en het is niet voor mij zo dat ik per se niet op een heteroclub zou kunnen. Daar zou ik ook prima kunnen functioneren en het naar mijn zin kunnen hebben maar het geeft toch een soort diepere, een soort vanzelfsprekendheid, die er wel is, dus voor mij is dat wel zo. D: Voor mij is het een experiment moet ik zeggen, want ik heb niet zo’n goeie ervaring met homoclubjes, er ontstaat dan een soort norm van je moet een goeie homo zijn of je moet shirtjes dragen van dit of dat merk, je moet van bepaalde muziek houden. dat gevoel heb ik vaak in homoclubjes. Maar wat ik prettig vindt is de diversiteit binnen dit koor, dat ik dat nog niet gevoeld heb in dit geval. Want in andere koren voel ik me minder op mijn gemak, ik weet niet precies waar dat aan ligt,

dat heeft wel iets te maken met de musicologen die daar deel van uitmaken, dat die er iets anders uithalen dan ik, maar ik vind de sfeer hier heel goed en misschien heeft het wel iets te maken met de vanzelfsprekendheid, een bepaalde verwantschap in de groep. R vraagt hoe hij bij Galakoor kwam. Via een vriend die bij mij in de flat woont. Omdat ik me niet zo op m’n gemak voelde in andere koren, dacht ik dat moet ik maar eens proberen. En tot nu toe bevalt het me heel goed. (gelach) Robert: Wat is er hier anders dan in andere homoclubjes? D: De diversiteit. En dat ik die normen niet zo voel. B: wat waren dat dan voor normen en wat was dat voor club? D: bij het COC ben ik weleens actief geweest en ook wel eens een blauwe maandag in een andere koortje maar daar gingen we dan ABBA zingen of It’s raining men, en daar heb ik niet zo veel mee. J: maar die normen die jij zegt, want bij Dissonant was dat ook heel normatief, wat wel kon en wat niet kon, en ook wel iets anti-man-achtigs, en die diversiteit en die verschillen vind ik ook wel heel erg fijn. D: dat is ook hier anders dan bij Dissonant. J: Ja. B: Bij Noot aan de Man, dat waren alleen mannen, daar ontstond ook wel een bepaalde sfeer van, tenminste meer dan bij Gala, heb ik het gevoel. H: Ja dat herken ik wel, alleen twijfel ik of dat komt omdat ik er zelf anders in sta of dat dat ook werkelijk zo was. Ik kwam net naar Amsterdam na een heel turbulente coming-out en echtscheiding en weet ik veel en de Achterhoek verlaten. En toen ging ik bij Noot aan de Man zingen, en toen heb ik mijn homoseksualiteit gewoon de zaal in geschreeuwd, de eerste keer, dat was gewoon over mezelf heen schreeuwen…. en dat heeft sociaal heel veel betekend, en dan krijg je een fase dat dat stopte, en dat koor stopte, en dat je geen zin had om elke maandag naar repetitie te moeten. Toen ben ik bij een musicalvereniging gegaan, en dat wilde ik ook wel laten werken, dat zijn ook hele lieve aardige speltbroodetende mensen, en toch mis je dan iets. En toen hadden we helemaal niet zo nadrukkelijk, want Gerr en ik waren daar allebei bij, en toen waren we vorig jaar in Costa Rica met zwager en schoonzus en ik was daar jarig en toen kreeg ik een felicitatieappje van B.P. Daar zat een flyer in van Gala, goh moet je kijken zei ik tegen Gerr. Twijfel. En ik merk nu, dat ik meer onder de indruk ben van dat jij zegt ‘waar je een gis zingt daar moet je een as zingen, dan dat de homoseksualiteit nu zo heel belangrijk is. Dus de balans is nu meer gekomen, maar dat gevoel dat jij zegt dat heb ik wel hier, en bij die musicalvereniging niet. Dat is wel redelijk belangrijk, en de vraag ‘moet dat nou zo nodig’ die achtervolgt me altijd, wat je met homo’s samen doet, of samen op vakantie gaat, maar ik vind het hier gewoon heerlijk. Iedereen zoekt zo zijn eigen club. Dan is dat voor ons dus deze. C: voor mij is het vrijheidsaspect heel belangrijk. Schoonheid van kunst en muziek, in dit geval klassieke muziek, dat raakt heel dicht aan mijn gevoel, en geeft troost. Ik ben een grote Bachliefhebber en dat is voor mij ook een groot troostmedicijn geweest maar om die muziek te kunnen zingen geeft een extra plus als je die muziek kan zingen met mensen, waarvan ik het vermoeden heb, tenminste voor mij geldt dat dan zo, dat die zichzelf een soort bevrijd hebben, op welke manier dan ook. En welke gender of seksuele variatie dan ook, en die combinatie die geeft een extra stimulans. Dat merk ik. En de uitkomst daarvan is voor mij dat ik hier ook veel meer interactie

45

ervaar dan bij mijn vorige of nog steeds tennisclub (gay) waar de seksen veel sterker gescheiden zijn, waar de mannen met elkaar optrekken, en daar zitten de vrouwen, bijna net zoals vroeger in de kerk. Orthodox dus. Ik vind dat orthodoxie met een gay sausje maar echt orthodoxie. Ik vind het heel leuk dat iedereen hier mengt, het maakt allemaal niet uit, en ik denk dat dat iets met vrijheidservaring te maken heeft. L: (J: hoe is dat dan voor jou?) Ja, ik weet het niet zo goed, het is voor mij ook heel raar, want als ik aan vrienden vertel dat ik bij Galakoor zing, wat is dat dan voor koor, maar hè, moet je dan niet even iets uitleggen? En dan denk ik waarom, nee, helemaal niet, want ik ben nog steeds gewoon hetero, en dat wist je eigenlijk al, dus dat je er nu over begint te twijfelen is ook heel raar. Dat gebeurt best wel vaak en ik vind het belachelijk dat dat dus uit moet maken om te kunnen functioneren binnen een groep. Ik merk dat ik het helemaal niet wil moeten uitleggen, want ik vind het een beetje gek dat mensen daar moeilijk over doen en dat is de belangrijkste reden, denk ik, naast muzikaal en vriendschappelijke redenen, om hier te blijven zingen. Ik sta hier dus ook omdat ik denk, ik ben van die nieuwe generatie die het verschil kan maken maar als iedereen daar nog steeds problemen over aan het maken is dan merk je ook dat het nodig is om daar tegenin te kunnen gaan, dat het niet belangrijk is wat je seksuele voorkeur is, het gaat erom dat je gewoon kan leven en dat je kan doen wat je wil. Ik weet niet goed hoe ik dat dan.. Ik draag dat misschien alleen al uit door hier te zijn, maar ik heb het goeie antwoord nog niet gevonden. Robert: wat levert het voor jou zelf op?

46

L: het is er en je hoeft er niet over te spreken, en dat is heel fijn, dat wist ik niet zo goed. Ik voelde het wel, maar had er geen woorden voor nog en ik leer er ook heel veel van. Van hoe voel je dat dan? Dat is denk ik ook heel belangrijk dat ik dat weet. omdat ik dan daar een beter mens van kan zijn, omdat ik voor mijzelf het gevoel krijg dat ik beter mijn leven kan bepalen hoe ik met mensen omga ook. Yt: zo ontroerend vind ik dat, mag ik niet zeggen van Robert. B: niet huilen Yt.

I: wat jij zei net over troost, dat ervaar ik eigenlijk tot mijn verbazing bijna iedere week, Ik ga weg, na de repetitie, en dan denk ik wat voel ik me lekker. En dat heeft ook te maken met het feit dat ik solistisch bezig ben in mijn werk als vertaler en dan heb je weinig om j heen, maar het heeft een werking die heel belangrijk is, dat ervaar ik als troost en het heeft ook die veiligheid, maar ik moet ook zeggen ‘ voel ik me dan onveilig in de samenleving als geheel?’ nee, dat kan ik niet zeggen, helemaal niet. Ik ben afgelopen zomer op een groepsreis geweest samen met mijn vriend die twee dochters heeft met een lesbisch stel, ze hebben ieder een dochter dan komen er om te beginnen een paar gekke vragen: oh dus jij hebt met beide vrouwen gelegen. Dan weet je niet precies wat je daarmee moet, maar ik vroeg me af, vind ik dit onplezierig? Ik voel me dan niet onveilig. Ik vergelijk het ook een beetje met waar ik vandaan kom ook, Amerika en misschien ook Engeland, ik vind deze samenleving heel erg veilig, en hoeveel Galakoor toevoegt aan die veiligheid is voor mij niet veel, maar troost wel. En dat heeft te maken met samenzijn op een manier die voelt als vanzelfsprekend. C; ja dat bedoelde ik ook niet dat het buiten echt onveilig is, maar volgens mij in elke nieuwe groep, ongeacht de kleur, moet er wel een zekere cohesie zijn, en dat ervaar ik heel erg. I: Ja. C: Dat is wel grappig Yt, want jij hebt daar een heel belangrijke rol in, een soort norm of zo, maar je maakt ons ook wakker, zal ik maar zeggen, dus het is wel grappig dat het overheersende gevoel is de binding en de veiligheid. H: het soort repertoire wat we zingen. We hebben dat schilderij laten zien vorige week, dat heeft er ook mee te maken, we zijn er nog wel naar op zoek om dat een plek te geven Jij legt het altijd heel goed uit wat je zingt enzo, en van de katholieke kerk van vroeger dan zong je dat latijn alsof het je taal was maar je wist helemaal niet wat je zei, en hoe je dat een plek geeft in een homokoor dat vind ik ook wel heel bijzonder. ik ben er nog niet uit, zeg maar. Die Johannes heeft me heel erg geëmotioneerd dus die nieuwe plek is wel een beetje aan het geboren worden lijkt het wel. Dat klinkt misschien heel zwaar.

R: ik denk nog na over wat het is. Ik vind het een heel prettige groep. Toen ik begon wist ik natuurlijk helemaal niet wat voor groep het zou worden.

H: niet dat het nou op mijn bucketlijst stond, maar ik vond het wel een enorme uitdaging. Ik denk: nu ik dan toch dit zing, laat ik eens kijken hoe dit nou.. Vertel ik mijn moeder wat ik zing en dan zie ik haar helemaal zo kijken en dat zeg ik nee, niet zoals het vroeger klonk maar.. Mijn moeder vindt dat natuurlijk heel fijn, vanuit een katholieke invalshoek, maar het zijn nu mijn teksten geworden. En dat ga ik niet meer uitleggen aan een vrouw van 91.

Robert: waarom wilde je erbij horen?

C: Dat is er ook heel interessant aan, het is een soort Reformatie. Een contra-reformatie.

R: omdat een klassiek stuk zingen op mijn bucket lijst stond, En ik voel me in een roze koor heel erg op mijn gemak, en jullie beschrijven het als een gevoel van vrijheid, dat woord had ik er nog niet aan gegeven, maar ik vind het een heel open groep en ik vind dat mensen ook onbevooroordeeld naar elkaar kijken, hoe er contact wordt gemaakt, of altijd begint vanuit een positief oogpunt, zo van: het contact zal wel goed zijn en dan gaan we nog kijken of er… als je spreekt met mensen, maar dat er dus niet eerst argwanend gekeken wordt. Is dat vaag? Nee.

J: met de Johannes hebben we er ook wel eens zo naar gekeken. Want ons gevoel wordt daarin verwoord: verhöhnt, verlacht und verspeit.

Robert: volgende vraag.

C: we zijn heel content met elkaar dus. C: Ja exact, want om kwetsbaar te kunnen zijn in de muziek moet je je ook veilig voelen. En zonder veiligheid geen kwetsbaarheid. J: dat is ook heel belangrijk in het koor, de veiligheid. Want ik hou heel erg van de muziek, maar door de veiligheid in dit koor kan ik eigenlijk pas goed toelaten hoe mooi het is en dat maakt heel kwetsbaar, dan kan ik bijna niet meer zingen, maar dat kan wel, en het geeft een heel fijn gevoel.

B: Ik moet wel zeggen, ik ben zelf helemaal niet zo religieus, officieel waren we katholiek, en ik ben ook wel gedoopt, maar dat leefde helemaal niet bij ons thuis, dus de kerk is ook helemaal niet zo’n ding, en ik merk dat ik met die muziek omga alsof het gewoon verhalen zijn die over het leven gaan en het heeft voor mij niet zo’n lading van bevrijding van dogma’s en zo en dat is voor mij dus niet zo. C: toch ben je ook een kraker geweest dus iets van protest zit er wel in je. B: absoluut maar dat was veel meer protest tegen mijn vader zijn tirannie. En dictatuur bijna. Rigide, kortzichtige opvattingen die wel degelijk ook weer uit de kerk kwamen, alleen hij had zich ook heel erg verzet tegen wat er daar gebeurde maar dat komt er dan op een hele andere manier uit.

47

Wat zou je je publiek vragen als je onderzoek doet naar Galakoor. Wat zou je van je publiek willen weten? J: ik ben heel benieuwd wat het publiek vindt. Of wij iets anders zijn voor het publiek. Of wij een ander koor zijn dan een gewoon oratoriumkoor. Dat zou ik willen weten. En na de Johannespassion heb ik veel mensen, onder andere jou, gehoord die zeiden, dat was echt heel mooi, en ook wat jullie erin legden, maar het bleef toch een beetje vaag, dus ik zou dat wel willen vragen aan het publiek. Ik vroeg dan wel door. Expressie, werd er gezegd, dynamiek, dat emoties te zien waren. Maar dan dacht ik: dat hebben andere koren misschien ook, maar dat werd wel gezegd.

48

J: nee, dat hoeft ook niet voor mij, maar wat ik wel heel leuk zou vinden is als wij iets, een stijlvol koor vind ik belangrijk, maar spelen met gender zou ik wel heel leuk vinden, bijv. in kleding, en dan niet met roze, ook niet travestie, maar een ‘twist’, iets subtiels. \allemaal in smoking, hebben we het wel eens over gehad, dat lijkt me mooi. R ja dat lijkt me veel mooier dan allemaal een roze standaard. Yt: publiek! L: dat heeft wel te maken met het publiek, want zo’n roze standaard, dat is best wel een bepalend beeld volgens mij. Dat straalt het ook uit.

C: Ik zou ook willen weten waar in het stuk ze geraakt zijn, in het bijzonder. En als het over het koor gaat: in hoeverre bijv. emancipatie of bevrijding die LHBT-ers hebben doorgemaakt in hoeverre dat raakt aan hun persoon lijk e thema’s. en hoe dat dan matcht met de stukken, dat zou ik interessant vinden. Want als we naar kunst kijken of luisteren dan hoeft het niet een één op één herkenning te zijn, er kan meer vibreren met andere thema’s in je eigen leven.

I: voor mij zet je dan iets tussen het publiek en de muziek. In your face.

D: die diversiteit wat wij in het koorervaring dat je dat ook aan de homowereld kan laten zien, dat we bij de Gay Pride iets doen. Ik zou het goed vinden als wij daar een keer op een boot staan, ook al ben ik er zelf maar een paar keer naartoe geweest. Dat je een wat diverser beeld van homo’s geeft. Misschien ook bij rituelen, ik heb jullie/ons voor het eerst gehoord bij 4 mei. Was ik ook nog nooit geweest, bij het Homomonument op 4 mei, maar ik kan me voorstellen dat je nieuwe rituelen met elkaar maakt, zonder dat dat een kerkelijke vorm krijgt, maar dat je die LHBT-gemeenschap ook andere betekenissen meegeeft behalve de clichés (it’s raining men) die er zijn.

R: dan zijn we dat koor met die roze standaards.

C: ik ervaar er ook een zekere trots bij dat wij als groep met die muziek zo bezig zijn, iets nieuws neerzetten qua cultuur. Dat is goed voor mijn eigen emancipatie maar ook als groep in de Amsterdamse samenleving. Dat maakt me trots.

J: maar het is dus wel heel relevant om erover na te denken wat we willen uitstralen. Hoe willen we ons laten zien? Het leeft bij iedereen en er zijn veel verschillen in hoe mensen het willen.

J: ik vind het ook wel nieuw in Nederland dat wij een verhaal vertellen over klassiek muziek en over LHBT, en die connectie is niet zo gewoon. Wel in Verenigde Staten maar niet in Nederland. Hier zijn koren It’s raining men, en activisme. Noot aan de MAN.. Zangzaad...dan weet je meteen ongeveer hoe zo’n koor gaat klinken. D: zakkig. 50 roze standaards. R: ik dacht, moet dat nou echt. Als ik een standaard krijg wil ik gewoon een zwarte. Ik ga niet met de roze vlaggetjes en strikjes. H: nee ik ben daar ook niet zo van. R: we zaten in de kroeg, en toen zei iedereen: nou ja als het er is. Als we dat dus met 29 mensen dennken en Jan is juist enthousiast…. I: dat is waar we juist afstand van moeten nemen. Nee, dat vind ik niet grappig. C: niet wat gelijk zo a vue is, in your face. Yt: interessant, waarom niet, waarom wel? I: ik vind het prekerig. B: voor mij hoeft het niet maar als ze er staan vind ik het okee. Maar voor mij zit daar geen emancipatie in.

C: dat is ook leuk. Als je het niet te dominant maakt, welke kleur of smaak of soort. Dus hoe minder je erin legt, hoe meer mensen er zelf in kunnen leggen. Het is dus mooi als je zelf niet te dominant aanwezig bent, dan kan het publiek met je aan de haal.

I: maar we leven ook in een heel visueel tijdperk. Dus in die zin mag het wel aanwezig zijn. Die beroepsorkesten; ik vind smoking vreselijk. Mar het kan creatief zijn, wat jij zegt, een leuke twist, zonder dat het in your face is. Maar het moet niet in de weg zitten. D: ik ben niet zo tegen die roze standaards, maar ik vind het leuker om te spelen met symbolen.

H: wij hadden mensen in het publiek, die naar ons toekwamen, zoals dat we toevallig een homokoor waren, dat was niet relevant. Zwager heeft niets met klassieke muziek, en die was ontzettend geraakt, en dan denk ik dan heeft dat homokoor zijn weinig daarmee te maken, maar ik hoop toch dat we er meer gevoel in weten te leggen, en jij weet dat te ontginnen als geen ander, als mijn zwager die verder alleen rock-’n-roll luistert, en zelfs vroeg ‘heb je die cd al’, dan vallen voor mij de roze standaards in het niet. Die heb ik dan niet meer zo nodig. C: ik zou het goed vinden als je zo transparant mogelijk bent, dat de muziek goed zijn werk kan doen, doordat je je vrij voelt en je emoties goed kan beleven, die je zingt. H: ik ben daar niet maatgevend in, omdat ik die roze standaardfase met Noot aan de Man wel heb gehad, wij zongen daar en deden de dansjes en de ABBA-dingen. I: op zich niks mis mee. D: maar geven wij het publiek wat ze verwachten, want als je op gay-achtige evenementen speelt en wij staan daar te zingen dan vraag je je af wat is hier nou gay aan. I: ik ben iets gaan drinken na afloop, eerst was er echt verbazing, mensen vonden het fantastisch, want ze hadden het niet verwacht. Tweede: een homokoor, wat is dat eigenlijk. Ik had daar geen goed antwoord op. J: dat vind ik wel belangrijk. I: Homomannen wel, trouwens. Zeer geëmancipeerd. R: maar wat gaf je daar dan voor antwoord op?

49

I: ja, dat weet ik eigenlijk ook niet, zei ik. Want ik was vol van de muziek, op dat moment. Dat gay zijn was helemaal op de achtergrond geraakt op dat moment. Ik was echt helemaal vol van de muziek. dus geen antwoord, en nu nog steeds niet.

C: in de emotie en de beleving.

J: Maar als je dat zegt, dat is bijna alweer normatief, denk ik. Iets normatiefs zit daar wel in. Ik vind dat ik heel erg mezelf kan zijn.

C: ja want jij haalt het uit ons.

C. Dat bedoel ik juist een vrije plek. J: jaja, nou ik dacht dat het iets was van mensen die vrij zijn, terwijl je nu zegt een vrije plek, dat vind ik wat anders. D: we moeten ophouden ons vast te bijten in het homo zijn, maar we moeten proberen homo te worden, anders zijn is niet anders worden, je moet niet denken dat je vrij bent met elkaar, je moet blijven onderzoeken wat dat betekent, en dan is het ook maar goed dat je geen antwoord kan geven op die vraag. Yt vertelt over koorweekend. Wat vinden jullie daar nou van?

50

B: Dit is precies waar het over gaat, waarom het fijn is om bij een homokoor te zijn, omdat je het bijna dagelijks meegaat dat je toch onbewust niet helemaal, hoe vaak krijg je niet de vraag heb je een vriendin enz. Mensen gaan ergens van uit. En als je bij zo’n koor zit, dan heb je dat dus niet. Denk ik. Het gevoel hebben dat je antwoord moet geven wat met argusogen bekeken wordt en dat je dan maar ergens omheen draait. R: is het vermijden van ongemak? Yt: als ik bij Soli Deo Gloria was geweest had ik gezegd, … Maar we leven toch in een maatschappij die niet zo open tegenover homo’s is. Je moet toch voortdurend afwegen of je iets wel of niet zegt? H: over de schoonmaakster. Niet belangrijk genoeg, maar het voorbeeld van het koorweekend wel. Yt: dan ben ik bijna kwaad op mezelf. J: ik doe altijd veel met LHBT en ik krijg heel vaak vragen: is dat nog nodig. Ook een homokoor, is dat nodig? Ik zeg altijd ja, het is nodig. Ik vind het ook zo leuk, dat ik wil dat het altijd nodig blijft, terwijl het eigenlijk niet meer nodig zou moeten zijn. B: Maar het hoeft toch niet per se een probleem te zijn? Ik voel me graag prettig, en ik denk dat het een bijdrage levert aan de emancipatie, al is het alleen al omdat wij met elkaar, elkaar stimuleren en bevestigen en een band met elkaar hebben en een relatie opbouwen en dat straal je ook uit naar je omgeving. H: ik heb nu wel een antwoord klaar: Ja dat moet, want wij willen er niet af. C: ik ben geen professioneel kunstwetenschapper, maar als ervaringsdeskundige denk ik dat een Johannes uitgevoerd door Galakoor echt een andere uitvoering is. Yt: en waar zit dat dan in?

B: het zit ook wel een beetje in jou hoor Yt.

C: Het is moeilijk te objectiveren, maar ik denk echt dat het een andere uitvoering was. B: Die solisten hebben dat ook gezegd. Die counter zei: je merkt gewoon dat deze mensen weten wat voelen is. I: Die sopraan zei het ook, ook zoiets. C: ik denk dat dat echt de kern is. Misschien een beetje pathetisch, maar soms een beetje weerstand in het leven, zonder die weerstand is het de vraag of je dan tot een zekere ad profundum kan komen. R: Maar misschein juist ook het feit dat het heel veilig voelt in de groep dat je het daardoor beter kan laten zien en meer meegaat in de expressie. In plaats van dat je denkt oh als de buurvrouw maar niet ziet dat ik daar nu heel erg in zit. Met elkaar dezelfde flow doet iets. J: maar we hadden het over hoe nu verder en welke vragen> L: of het ook echt een veranderd beeld oplevert bij het publiek. Als je denkt aan verenigingen van homo’s, gays. Maakt dat uit voor het publiek? is het een eye opener? C: met elk kunstproduct is het toch zo, dat als je iets hebt gemaakt, daarna komt de interpretatie van de ziener of de luisteraar, daar kan je dan niks meer aan doen. L: maar wij zijn wel heel uniek. J: wat ik heel opvallend vind, is dat er ook iets slachtofferachtigs is bij LHBTs, en dat mensen dan vragen Ben je lesbisch, en dan is het: nou ik ben eigenlijk bi, maar dat maakt helemaal niet uit. Wordt ook gezegd. Maar wij staan daar, en wij zijn zo en zeggen : het maakt uit, tenminste dat vind ik een hele mooie uitstraling. Daar zijn we trots op. Dat is iets anders. C: het lijkt alsof een deel van de groep al een stuk op weg is met zijn eigen ontwikkeling en toen was er iemand op het koorweekend die zei dat het een soort coming out was om bij dit koor te gaan en toen ontstond er enige beroering. Want ja, hebben we daar ook nog een rol in? Ik hoorde mensen zeggen, ja dat hebben we nou toch wel gehad. Wel interessant om dat te bekijken, want het is onvermijdelijk dat die vragen naar boven komen, je kan niet afdwingen dat iedereen in dezelfde ontwikkelingsfase lid wordt van dit koor. En het maakt het ook wel spannend als dat een beetje door elkaar heen loopt. H: wat ik spannend zou vinden, dat je net zo heftig kunt maken als je wilt. Je kan een beeld neerzetten dat het wel mooi is om dat samen te doen, en je kan een beeld neerzetten van dat er nog steeds homo’s in elkaar worden geslagen, en dan de vraag: moet het eigenlijk wel nog. D: ontroering die je voelt, waarvan je nog niet precies weet wat het is. Dat had ik een beetje in het weekend bij het ontbijt. Dat ik om me heen keek naar al die mensen, zoveel verschillende mensen met wie je toch iets gemeenschappelijks voelt, met wie je aan het zingen bent. Toen voelde ik ook een soort ontroering waarvan ik niet precies weet waar het vandaan komt of wat het betekent.

51

Bijlage 3: Rapportage enquêtes koorleden

Koorleden  -­‐  Rapportage  Enquete 1.  Wat  is  je  geslacht? man vrouw 2.  Wat  is  je  leeftijd?   20-­‐30  jaar 31-­‐40  jaar 41-­‐50  jaar 51-­‐60  jaar 60+  jaar

3.  Wat  is  je  seksuele  voorkeur? homo hetero bi

52

4.  Wat  is  je  stemsoort? sopraan alt tenor bas

16 13

55.17% 44.83%

3 2 11 8 5

10.34% 6.9% 37.93% 27.59% 17.24%

25 3 1

86.21% 10.34% 3.45%

9 4 6 10

31.03% 13.79% 20.69% 34.48%

5.  Ik  zing  of  heb  gezongen  in  een  ander  klassiek  koor. ja 21 nee 8 6.  Ik  zing  of  heb  gezongen  in  een  ander  LHBT-­‐koor. ja 8 nee 21 7.  Ik  ben  lid  (geweest)  van  andere  verenigingen. ja 29 nee 0

8.  Ik  ben  lid  (geweest)  van  andere  LHBT-­‐verenigingen. ja 16 nee 13

9.  Ik  heb  vriendschap(pen)  gesloten  binnen  GALAkoor. ja 21 nee 8

10.  Ik  heb  een  (seksuele)  relatie  gekregen  met  iemand  van  GALAkoor.

ja nee

0 29

72.41% 27.59% 27.59% 72.41% 100% 0% 55.17% 44.83% 72.41% 27.59% 0% 100%

48,4

53

11.  GALAkoor  is  een  gemengd  koor. heel  belangrijk belangrijk neutraal niet  belangrijk helemaal  niet  belangrijk 12.  GALAkoor  is  een  LHBT-­‐koor. heel  belangrijk belangrijk neutraal niet  belangrijk helemaal  niet  belangrijk

13.  GALAkoor  heeft  een  vrouwelijke  dirigent. heel  belangrijk belangrijk neutraal niet  belangrijk helemaal  niet  belangrijk

54

14.  De  dirigent  van  GALAkoor  is  homoseksueel. heel  belangrijk belangrijk neutraal niet  belangrijk helemaal  niet  belangrijk

niet  belangrijk helemaal  niet  belangrijk 11 17 1 0 0

37.93% 58.62% 3.45% 0% 0%

8 16 2 3 0

27.59% 55.17% 6.9% 10.34% 0%

2 4 19 4 0

6.9% 13.79% 65.52% 13.79% 0%

9 13 4 2 1

31.03% 44.83% 13.79% 6.9% 3.45%

24 5 0 0 0

82.76% 17.24% 0% 0% 0%

15.  De  dirigent  van  GALAkoor  heeft  een  professionele  opleiding  tot  dirigent  gevolgd.

heel  belangrijk belangrijk neutraal niet  belangrijk helemaal  niet  belangrijk

16.  GALAkoor  streeft  een  hoog  muzikaal  niveau  na. heel  belangrijk 17 belangrijk 12 neutraal 0 niet  belangrijk 0 helemaal  niet  belangrijk 0 17.  Om  bij  GALAkoor  te  zingen  moet  je  auditie  doen. heel  belangrijk 15 belangrijk 12 neutraal 1 niet  belangrijk 1 helemaal  niet  belangrijk 0

18.  GALAkoor  neemt  deel  aan  LHBT-­‐gerelateerde  bijeenkomsten  (zoals  4  mei-­‐ herdenking). heel  belangrijk 17 belangrijk 9 neutraal 3 niet  belangrijk 0 helemaal  niet  belangrijk 0

58.62% 41.38% 0% 0% 0%

1,66

1 0

18.  GALAkoor  neemt  deel  aan  LHBT-­‐gerelateerde  bijeenkomsten  (zoals  4  mei-­‐ herdenking). heel  belangrijk 17 belangrijk 9 neutraal 3 niet  belangrijk 0 helemaal  niet  belangrijk 0

3.45% 0%

1,59

58.62% 31.03% 10.34% 0% 0%

1,52

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

41.38% 48.28% 10.34% 0% 0%

1,69

55.17% 44.83% 0% 0% 0%

1,45

19.  Ik  ben  trots  op  het  feit  dat  ik  lid  ben  van  GALAkoor,  omdat  het  een  klassiek  koor  is.

2,00

2,86

2,07

12 14 3 0 0

20.  De  diversiteit  binnen  GALAkoor  spreekt  mij  aan. helemaal  mee  eens 16 mee  eens 13 neutraal 0 niet  mee  eens 0 helemaal  niet  mee  eens 0

21.  Ik  ben  niet  trots  op  mijn  homoseksuele  identiteit. helemaal  mee  eens 1 mee  eens 1 neutraal 7 niet  mee  eens 9 helemaal  niet  mee  eens 11

3.45% 3.45% 24.14% 31.03% 37.93%

3,97

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

0% 0% 17.24% 65.52% 17.24%

4,00

3.45% 27.59% 34.48% 27.59% 6.9%

3,07

20.69% 37.93% 34.48% 6.9% 0%

2,28

22.  Ik  kan  het  muzikale  niveau  van  GALAkoor  nauwelijks  aan.

1,17

1,41

51.72% 41.38% 3.45% 3.45% 0%

1,59

58.62% 31.03% 10.34% 0% 0%

1,52

0 0 5 19 5

23.  GALAkoor  profileert  zich  onvoldoende  in  de  media. helemaal  mee  eens 1 mee  eens 8 neutraal 10 niet  mee  eens 8 helemaal  niet  mee  eens 2

24.  Ik  vind  het  belangrijk  om  na  de  repetitie  samen  iets  te  drinken.

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

6 11 10 2 0

55

neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

25.  Ik  ben  lid  geworden  van  GALAkoor  om  nieuwe  mensen  te  ontmoeten. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

1 14 8 5 1

26.  GALAkoor  moet  zich  meer  profileren  als  LHBT-­‐koor. helemaal  mee  eens 0 mee  eens 9 neutraal 15 niet  mee  eens 5 helemaal  niet  mee  eens 0

27.  Ik  vind  dat  er  tijdens  de  repetities  te  weinig  ruimte  is  voor  sociale  interactie.

0% 31.03% 51.72% 17.24% 0%

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

0 2 2 21 4

0% 6.9% 6.9% 72.41% 13.79%

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

10 12 2 5 0

34.48% 41.38% 6.9% 17.24% 0%

2 5 10 9 3

6.9% 17.24% 34.48% 31.03% 10.34%

28.  Ik  ben  trots  dat  ik  lid  ben  van  GALAkoor,  omdat  het  een  LHBT-­‐koor  is.

56

3.45% 48.28% 27.59% 17.24% 3.45%

29.  Ik  zie  op  tegen  de  volgende  auditieronde. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

30.  Ik  vind  het  belangrijk  om  in  een  koor  te  zitten  met  zangers  die  op  hetzelfde  niveau   musiceren. helemaal  mee  eens 5 17.24% mee  eens 23 79.31% neutraal 1 3.45% niet  mee  eens 0 0% helemaal  niet  mee  eens 0 0% 32.  De  dirigent  is  te  streng. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

0 3 4 16 6

33.  Voor  mij  is  gezelligheid  belangrijker  dan  ambitie. helemaal  mee  eens 0 mee  eens 0 neutraal 8

0% 10.34% 13.79% 55.17% 20.69% 0% 0% 27.59%

2,69

2,86

3,93

2,07

3,21

1,86

3,86

4 16 6

13.79% 55.17% 20.69%

3,86

0% 0% 27.59% 51.72% 20.69%

3,93

1 0 2 8 18

3.45% 0% 6.9% 27.59% 62.07%

4,45

7 8 6 7 1

24.14% 27.59% 20.69% 24.14% 3.45%

2,55

17.24% 10.34% 3.45% 51.72% 17.24%

3,41

3.45% 10.34% 0% 55.17% 31.03%

4,00

0% 6.9% 10.34% 44.83% 37.93%

4,14

4,14

33.  Voor  mij  is  gezelligheid  belangrijker  dan  ambitie. helemaal  mee  eens 0 mee  eens 0 neutraal 8 niet  mee  eens 15 helemaal  niet  mee  eens 6 34.  Buiten  GALAkoor  ben  ik  niet  ‘uit  de  kast’. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens 35.  Gezelligheid  staat  los  van  ambitie. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

36.  Iedereen  moet  lid  kunnen  worden  van  GALAkoor. helemaal  mee  eens 5 mee  eens 3 neutraal 1 niet  mee  eens 15 helemaal  niet  mee  eens 5

37.  Het  feit  dat  GALAkoor  een  LHBT-­‐koor  is  maakt  mij  niks  uit.

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

1 3 0 16 9

38.  Ik  vind  humor  tijdens  repetities  niet  belangrijk. helemaal  mee  eens 0 mee  eens 2 neutraal 3 niet  mee  eens 13 helemaal  niet  mee  eens 11

39.  GALAkoor  profileert  zich  te  nadrukkelijk  als  LHBT-­‐koor.

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

0 1 3 16 9

0% 3.45% 10.34% 55.17% 31.03%

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens

0 1 3 17

0% 3.45% 10.34% 58.62%

40.  GALAkoor  hoeft  geen  bijdrage  leveren  aan  de  LHBT-­‐emancipatie.

57

niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

16 9

55.17% 31.03%

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

0 1 3 17 8

0% 3.45% 10.34% 58.62% 27.59%

4 17 8 0 0

13.79% 58.62% 27.59% 0% 0%

40.  GALAkoor  hoeft  geen  bijdrage  leveren  aan  de  LHBT-­‐emancipatie.

41.  GALAkoor  bevordert  de  LHBT-­‐emancipatie. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

42.  Er  moeten  niet  te  veel  hetero’s  lid  worden  van  GALAkoor.

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

58

1 11 8 7 2

43.  GALAkoor  moet  deelnemen  aan  de  Gay  Pride. helemaal  mee  eens 1 mee  eens 15 neutraal 7 niet  mee  eens 5 helemaal  niet  mee  eens 1

44.  GALAkoor  biedt  troost. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

45.  Bij  GALAkoor  voel  ik  mij  niet  veilig. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

46.  Het  tempo  van  repeteren  vind  ik  te  hoog. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

3.45% 51.72% 24.14% 17.24% 3.45%

6 8 10 3 2

20.69% 27.59% 34.48% 10.34% 6.9%

1 2 4 7 15

3.45% 6.9% 13.79% 24.14% 51.72%

0 0 6 16 7

0% 0% 20.69% 55.17% 24.14%

47.  Ik  ben  lid  geworden  van  GALAkoor  om  andere  LHBT’ers  te  ontmoeten.

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens

3.45% 37.93% 27.59% 24.14% 6.9%

3 11 9 5

10.34% 37.93% 31.03% 17.24%

4,14

niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

16 7

55.17% 24.14%

4,03

4,10

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

3 11 9 5 1

10.34% 37.93% 31.03% 17.24% 3.45%

2,66

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

8 18 3 0 0

27.59% 62.07% 10.34% 0% 0%

1,83

50.  Mijn  muzikale  niveau  is  lager  dan  het  gemiddelde  niveau  van  GALAkoor.

0% 37.93% 37.93% 20.69% 3.45%

2,90

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

0 1 9 15 4

51.  GALAkoor  kent  een  grotere  saamhorigheid  dan  niet-­‐LHBT-­‐koren.

0% 3.45% 31.03% 51.72% 13.79%

3,76

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

6 13 7 3 0

20.69% 44.83% 24.14% 10.34% 0%

2,24

helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

0 0 5 21 3

0% 0% 17.24% 72.41% 10.34%

3,93

2,14

2,93

2,66

2,55

47.  Ik  ben  lid  geworden  van  GALAkoor  om  andere  LHBT’ers  te  ontmoeten.

48.  De  humor  in  een  LHBT-­‐koor  is  anders  dan  in  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.

49.  Het  beeld  over  mijzelf  als  homoseksueel  wordt  door  mijn  contacten   met  GALAkoorleden  positiever. helemaal  mee  eens 0 mee  eens 11 neutraal 11 niet  mee  eens 6 helemaal  niet  mee  eens 1

52.  Contact  met  andere  LHBT’ers  is  voor  mij  niet  essentieel.

4,14

4,03

53.  Naast  een  klassiek  repertoire  zou  GALAkoor  ook  muziek  uit  andere  genres  ten  gehore   moeten  brengen. helemaal  mee  eens 0 0% mee  eens 3 10.34% neutraal 4 13.79% niet  mee  eens 14 48.28% helemaal  niet  mee  eens 8 27.59% 54.  Ik  voel  mij  als  LHBT’er  overal  op  mijn  gemak. helemaal  mee  eens mee  eens

1 8

3.45% 27.59%

59

3,93

neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

5 21 3

17.24% 72.41% 10.34%

53.  Naast  een  klassiek  repertoire  zou  GALAkoor  ook  muziek  uit  andere  genres  ten  gehore   moeten  brengen. helemaal  mee  eens 0 0% mee  eens 3 10.34% neutraal 4 13.79% niet  mee  eens 14 48.28% helemaal  niet  mee  eens 8 27.59% 54.  Ik  voel  mij  als  LHBT’er  overal  op  mijn  gemak. helemaal  mee  eens 1 mee  eens 8 neutraal 6 niet  mee  eens 13 helemaal  niet  mee  eens 1

3.45% 27.59% 20.69% 44.83% 3.45%

4 5 7 13 0

13.79% 17.24% 24.14% 44.83% 0%

55.  Ik  verberg  mijn  LHBT-­‐identiteit  nooit. helemaal  mee  eens mee  eens neutraal niet  mee  eens helemaal  niet  mee  eens

3,93

Bijlage 4 Rapportage enquêtes musici Bijlage4: Rapportage enquetes musici  

1.  Geslacht  

3,93

Vrouw    

2.  Leeftijd  

3,17

1  

41-­‐50  

2  

31-­‐40   51-­‐60  

3,00

10  

21-­‐30  

61-­‐70   80+  

3.  Seksuele  voorkeur   Homo   Bi    

4.  Wat  is  op  u  van  toepassing?   Ik  ben  amateur.  

Ik  ben  conservatoriumstudent.   Ik  ben  professioneel  musicus.    

1  

2  

       

5.56%    

11.11%     11.11%     22.22%     5.56%    

88.89%     11.11%            

16.67%    

0%          

8  

44.44%    

Neutraal  

5  

27.78%    

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens    

1    

0  

6.  Galakoor  voldoet  niet  aan  de  clichés  over  de  LHBT-­‐ gemeenschap.   helemaal  mee  eens  

3  

               

 

3  

4  

 

0%    

   

helemaal  mee  eens   mee  eens  

 

 

83.33%    

5.  Ik  vind  het  goed  dat  er  een  klassiek  LHBT-­‐koor  bestaat.  

 

   

15   0  

 

55.56%    

27.78%    

16    

44.44%    

5  

0  

Hetero  

 

16.67%    

4    

   

3  

2  

71-­‐80    

60

8  

 

 

   

 

Man  

   

22.22%     5.56%     0%    

 

61

                         

   

 

 

 

16.67%    

56,1  

 

1,94  

helemaal  niet  mee  eens    

 

0  

0%    

38.89%    

 

mee  eens  

7  

38.89%    

 

 

5.56%    

0  

0%        

7.  De  connectie  tussen  LHBT  en  klassieke  muziek  ligt  niet  voor  de   hand.     helemaal  mee  eens  

2  

11.11%    

Neutraal  

4  

22.22%    

mee  eens  

2  

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens  

62

 

11.11%    

7    

38.89%    

3  

16.67%    

38.89%    

0  

0%    

helemaal  niet  mee  eens    

9    

50%    

9.  Ik  vind  Galakoor  een  belangrijke  aanvulling  op  de  reeds   bestaande  roze  koren  in  Nederland.  

0  

0%    

 

 

 

10.  De  muzikale  expressie  van  Galakoor  is  groter  dan  bij  een  niet-­‐ LHBT-­‐koor.     helemaal  mee  eens   mee  eens  

0   2  

helemaal  niet  mee  eens    

3,33  

helemaal  niet  mee  eens    

0%    

11.76%    

   

 

10  

 

5.88%     23.53%     58.82%    

 

       

   

0%    

11  

5.88%    

64.71%    

Neutraal  

1  

5.88%    

3  

   

 

47.06%    

5  

 

 

8  

29.41%     17.65%    

4,24  

 

     

63

 

0   1  

3,65  

 

 

17.65%    

3,29  

 

11.76%    

 

helemaal  mee  eens  

niet  mee  eens  

 

2  

14.  Het  maakt  mij  niks  uit  dat  Galakoor  een  LHBT-­‐koor  is.  

mee  eens  

 

 

3  

 

 

   

13.  Ik  wist  niet  wat  de  afkorting  LHBT  betekent.  

helemaal  niet  mee  eens  

 

 

 

2,18  

 

 

5.88%    

4  

 

   

1  

niet  mee  eens  

2,18  

23.53%    

Neutraal  

1  

mee  eens  

 

 

41.18%    

5.88%    

niet  mee  eens  

 

 

7  

17.65%    

1  

mee  eens  

 

 

11.76%    

4  

 

5.88%    

helemaal  mee  eens  

  Neutraal  

0%    

   

2  

12.  Ik  wist  niet  dat  Galakoor  een  LHBT-­‐koor  is.  

 

 

niet  mee  eens  

 

helemaal  niet  mee  eens    

3,39  

3  

11.76%    

52.94%    

0  

 

Neutraal  

helemaal  mee  eens  

9  

niet  mee  eens  

 

 

Neutraal  

2  

 

11.76%    

mee  eens  

 

35.29%    

2  

1  

 

6  

17.65%    

helemaal  mee  eens  

   

helemaal  mee  eens   mee  eens  

 

3  

58.82%    

 

 

 

7  

helemaal  niet  mee  eens  

11.76%    

 

5.56%    

Neutraal  

2,33  

2  

10  

niet  mee  eens  

0%    

11.  De  mate  van  expressie  van  Galakoor  hangt  samen  met  het  feit   dat  het  een  LHBT-­‐koor  is.    

 

5.56%    

niet  mee  eens  

 

 

1   1  

 

0  

Neutraal  

 

 

helemaal  mee  eens  

helemaal  mee  eens  

 

   

8.  Ik  vind  een  klassiek  LHBT-­‐koor  overbodig.  Homo’s  zijn  toch   overal  welkom?  

mee  eens  

 

10.  De  muzikale  expressie  van  Galakoor  is  groter  dan  bij  een  niet-­‐ LHBT-­‐koor.    

Neutraal  

helemaal  niet  mee  eens  

 

 

16.67%    

1  

 

0%    

 

3  

niet  mee  eens  

 

0  

 

helemaal  mee  eens  

7  

helemaal  niet  mee  eens  

   

6.  Galakoor  voldoet  niet  aan  de  clichés  over  de  LHBT-­‐ gemeenschap.  

mee  eens  

1,94  

       

3,94  

helemaal  niet  mee  eens    

11  

 

64.71%    

14.  Het  maakt  mij  niks  uit  dat  Galakoor  een  LHBT-­‐koor  is.  

helemaal  mee  eens  

0  

 

Neutraal  

8  

Neutraal  

1  

5.88%    

 

0  

 

0%        

 

 

 

2  

11.76%    

 

5  

29.41%    

15.  In  muzikaal  opzicht  is  dit  voor  mij  een  mooiere  ervaring  dan   musiceren  met  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.   helemaal  mee  eens  

0  

Neutraal  

5  

mee  eens  

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens    

0%    

29.41%    

5  

 

 

   

helemaal  mee  eens  

0  

0%    

Neutraal  

3  

17.65%    

6  

35.29%    

mee  eens  

0  

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens    

 

17.  Ik  vind  het  prettig  dat  er  geen  zichtbaar  roze  accent  is.   helemaal  mee  eens  

0  

mee  eens  

7  

5  

29.41%  

3,76  

 

   

 

0%    

 

4,18  

 

 

 

1   5.88%   5.88%   5.88%    

 

 

18.   Gzalakoor   zeer   ingt   et   mdeer   pen   assie   d een  niet-­‐LHBT-­‐koor.   18.  18.   Galakoor   zingt   met   pm assie   an   iet-­‐LHBT-­‐koor.   Galakoor   ingt   mm et   meer   p assie   de an   en en   nan   iet-­‐LHBT-­‐koor.   helemaal   helemaal   mee   ens   helemaal   meee   eens  mee  eens  

0   0  

0  

Neutraal   Neutraal  Neutraal  

8   8  

8   47.06%   47.06%   47.06%  

mee   eens   mee   eens  mee  eens  

2   2  

0%  0%  

 

0%  

0  

 

0%  

65

3  

17.65%  

Neutraal  

6  

35.29%  

6  

niet  mee  eens  

35.29%  

2  

helemaal  niet  mee  eens    

0  

 

2,00

 

helemaal  mee  eens  

helemaal  mee  eens  

1   5.88%   2,76% 5.88%   5.88%  

 

helemaal  niet  mee  eens  

2,00

11.76%   0%  

 

2,41

21.De  mate  van  expressie  van  Galakoor  hangt  samen  met  het  uitgevoerde   werk.  

 

1   1  

 

0  

mee  eens  

helemaal   neiet   helemaal   niet   ee   ens   helemaal   nm iet   meee   ens  mee  eens    

niet  mee  eens  

3,41

41.18%  

20.  Ik  vind  het  belangrijk  dat  Galakoor  de  LHBT-­‐gemeenschap   vertegenwoordigt  binnen  de  klassieke  koren.  

8   47.06%   47.06%   47.06%  

 

7  

3,41

 

Neutraal  

8   8   1   1  

 

11.76%  

 

Neutraal   Neutraal  Neutraal  

niet   niet   mee   ens   niet   meee   eens  mee  eens  

29.41%  

2  

mee  eens  

 

41.18%    

5  

47.06%  

29.41%  

 

 

 

11.76%  

5  

 

47.06%    

helemaal  niet  mee  eens  

2  

19.  Ik  vind  Galakoor  een  belangrijke  aanvulling  op  de  reeds  bestaande  koren   in  Nederland.  

 

0%    

8  

1,94  

niet  mee  eens  

0%  

helemaal  mee  eens  

 

16.  In  muzikaal  opzicht  is  dit  voor  mij  een  minder  mooie  ervaring   dan  musiceren  met  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.    

 

 

 

29.41%    

 

mee  eens  

 

17.65%    

 

5.88%  

18.  Galakoor  zingt  met  meer  passie  dan  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.  

 

29.41%    

3  

helemaal  niet  mee  eens  

64

 

 

47.06%    

niet  mee  eens  

1  

 

8   5  

helemaal  niet  mee  eens  

   

helemaal  mee  eens   mee  eens  

3,94  

0%  

2   11.76%   11.76%   11.76%  

eens     mee  eens  mee   mee   eens  

6  

niet  mee  eniet   ens   mee   eens   niet   mee   eens  

1  

Neutraal   Neutraal   Neutraal  

helemaal  nhelemaal   iet   mee  enens   iet   mee   eens   helemaal   niet   mee   eens    

   

2  

 35.29%     6  35.29%           6   35.29%  

8  

 

   

0  

 47.06%     8  47.06%           8   47.06%     5.88%     1   5.88%           1   5.88%    

0   0   0%        

22.  Galakoor   oet   afstand   van   d bestaande   22.  22.   Gm alakoor   moet   aemen   fstand   nemen   van   de  dbe   estaande   Galakoor   mn oet   afstand   ne   emen   van   bestaande   homokoorcultuur.   homokoorcultuur.   homokoorcultuur.   helemaal  m ee   eens  mee   helemaal   eens   helemaal   mee   eens   mee  eens  mee   eens   mee   eens  

0   0  

2,41

11.76%  

   

0   0   0%     0   0   0%    

2,47   0%       0%  

2,47

2,47   2,47   2,47

 

       

 

       

  0%   0%             0%   0%          

helemaal  niet  mee  eens    

 

0  

 

22.  Galakoor  moet  afstand  nemen  van  de  bestaande   homokoorcultuur.   helemaal  mee  eens   mee  eens  

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens    

 

 

 

0%    

 

Man  

 

 

64.71%    

2  

11.76%    

23.53%    

 

3  

17.65%    

Neutraal  

8  

47.06%    

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens  

6   0   0  

35.29%     0%     0%    

1.  Geslacht  

 

 

   

  Bijlage 5: Rapportage enquêtes publiek

 

   

helemaal  mee  eens   mee  eens  

66

 

11  

23.  Galakoor  voorziet  in  een  behoefte.  

 

 

0%    

4  

2,47  

 

0   0  

Neutraal  

0%    

Vrouw   3,47  

 

35  

0  

21-­‐30  

4  

31-­‐40  

  2,29  

53  

0-­‐10  

11-­‐20  

   

2.  Leeftijd  

     

 

 

           

39.77%       60.23%                  

0%      

1  

1.14%      

7  

7.95%      

4.55%      

41-­‐50  

24  

27.27%      

61-­‐70  

20  

22.73%      

51-­‐60  

26  

71-­‐80   80+    

3.  Seksuele  voorkeur  

6  

 

Homo  

Hetero   Bi    

0  

 

         

10.23%      

35  

39.77%      

20  

 

48.86%      

9  

één  keer  per  jaar  

8  

52,5  

     

4.55%      

16  

minder  dan  één  keer  per  jaar  

     

4  

één  keer  per  maand   vier  keer  per  jaar  

0%    

46.59%      

4.  Hoe  vaak  gaat  u  naar  een  klassiek  concert?   vaker  dan  één  keer  per  maand  

6.82%      

41   43    

29.55%      

18.18%       22.73%       9.09%    

     

5,89  

67

5.  Hoe  vaak  gaat  u  naar  een  klassiek  koorconcert?   vaker  dan  één  keer  per  maand  

0  

één  keer  per  maand  

6  

0%      

31  

35.23%      

minder  dan  één  keer  per  jaar  

14  

15.91%    

 

37    

42.05%            

6.  Hoe  vaak  gaat  u  naar  een  concert  van  een  LHBT-­‐koor?   1  

1.14%      

vier  keer  per  jaar  

8  

9.09%      

0  

één  keer  per  jaar  

minder  dan  één  keer  per  jaar    

37    

42  

47.73%    

7.  Hoe  bent  u  over  dit  concert  geïnformeerd?  (meer  antwoorden   mogelijk)  

68

Via  een  lid  van  Galakoor  

Via  de  dirigent  van  Galakoor   Via  internet  

Via  andere  media  

Via  een  poster/flyer  

64.77%      

8  

9.09%      

6   2  

2.27%    

19  

8.  Ik  ben  hier  omdat  Galakoor  een  klassiek  koor  is.  

21.59%      

helemaal  mee  eens  

20  

23.26%      

Neutraal  

17  

19.77%      

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens  

43   6   0  

niet  mee  eens  

25  

29.07%      

helemaal  niet  mee  eens    

35  

 

11  

40.70%       12.79%    

1,61  

24.42%      

Neutraal  

12  

13.95%      

42  

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens  

9  

 

2  

48.84%       10.47%       2.33%    

     

26  

30.23%      

Neutraal  

26  

30.23%      

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens  

2  

 

2  

12.  Het  maakt  mij  niks  uit  dat  Galakoor  een  LHBT-­‐koor  is.  

2.33%       2.33%    

     

17.44%      

Neutraal  

14  

16.28%      

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens    

29    

11  

2,12  

   

15   17  

69

34.88%      

helemaal  mee  eens   mee  eens  

2,17  

   

helemaal  mee  eens  

30  

3,36  

   

21  

 

2,10  

     

helemaal  mee  eens  

mee  eens  

50.00%      

0%    

16.28%      

11.  Ik  vind  Galakoor  een  belangrijke  aanvulling  op  de  reeds   bestaande  roze  koren  in  Nederland.  

   

6.98%      

14  

 

7.95%       6.82%      

mee  eens  

mee  eens   1,23  

   

1.16%      

10.  Ik  vind  het  belangrijk  dat  Galakoor  de  LHBT-­‐gemeenschap   vertegenwoordigt  binnen  de  klassieke  koren.  

   

Anders  

mee  eens  

 

     

57   7  

2,73  

0%      

42.05%      

1  

Neutraal  

   

vaker  dan  één  keer  per  maand   één  keer  per  maand  

helemaal  mee  eens  

6.82%      

vier  keer  per  jaar   één  keer  per  jaar  

9.  Galakoor  zingt  met  meer  passie  dan  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.  

   

19.77%       33.72%       12.79%    

     

3,05  

13.  Ik  ben  hier  omdat  ik  het  programma  interessant  vind.   helemaal  mee  eens  

27  

31.76%      

Neutraal  

11  

12.94%      

mee  eens  

46  

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens    

1  

 

0  

1.18%       0%    

     

2.35%      

Neutraal  

33  

38.82%      

helemaal  niet  mee  eens  

15  

17.65%    

3  

niet  mee  eens    

32    

mee  eens  

niet  mee  eens  

1,84  

helemaal  niet  mee  eens    

     

helemaal  mee  eens  

2  

12  

14.12%      

niet  mee  eens  

32  

37.65%      

Neutraal  

helemaal  niet  mee  eens    

27  

 

12  

3,65  

16.  Ik  vind  het  overbodig  dat  er  een  klassiek  LHBT-­‐koor  bestaat.   Homo’s  zijn  toch  overal  welkom?     helemaal  mee  eens  

2.35%      

Neutraal  

17  

20%      

helemaal  niet  mee  eens  

16  

niet  mee  eens  

5  

45  

18.82%    

     

12  

14.12%      

36   1  

 

helemaal  mee  eens  

42.35%       1.18%      

0  

8  

0%    

     

34.12%      

niet  mee  eens  

13  

15.29%      

helemaal  niet  mee  eens  

3,47  

 

 

5  

35.29%       5.88%    

20.  De  mate  van  expressie  van  Galakoor  hangt  samen  met  het   uitgevoerde  werk.   helemaal  mee  eens   mee  eens   Neutraal   3,80  

niet  mee  eens  

 

helemaal  niet  mee  eens  

7  

     

8.24%      

63.53%      

3  

3.53%      

0  

2,74  

   

54   21  

71

9.41%      

29   30  

1,74  

   

mee  eens   Neutraal  

1,86  

   

19.  Ik  vind  het  prettig  dat  er  geen  zichtbaar  roze  accent  is.  

5.88%       52.94%      

0%    

Neutraal  

 

   

2  

mee  eens  

 

     

0  

42.35%      

helemaal  niet  mee  eens  

31.76%       14.12%    

1.18%      

36  

niet  mee  eens  

2.35%      

mee  eens  

8.24%      

helemaal  mee  eens   mee  eens  

15.  De  mate  van  expressie  van  Galakoor  hangt  samen  met  het  feit   dat  het  een  LHBT-­‐koor  is.      

70

7  

65.88%      

18.  Ik  vind  het  goed  dat  er  een  klassiek  LHBT-­‐koor  bestaat.  

3.53%      

37.65%      

24.71%      

1    

   

21   56  

Neutraal  

   

2  

mee  eens  

helemaal  mee  eens  

54.12%      

14.  Galakoor  brengt  de  betekenis  van  de  muziek  beter  over  dan   een  niet-­‐LHBT-­‐koor.   helemaal  mee  eens  

17.  De  werkwijze  van  de  dirigent  is  bepalend  voor  de  mate  van   expressie  van  Galakoor.  

   

24.71%       0%    

2,24  

21.  Ik  ben  hier  omdat  Galakoor  een  LHBT-­‐koor  is.   helemaal  mee  eens  

4  

4.71%      

mee  eens  

27  

31.76%      

niet  mee  eens  

25  

29.41%      

Neutraal  

helemaal  niet  mee  eens    

17  

 

12  

mee  eens  

14.12%    

     

niet  mee  eens  

helemaal  niet  mee  eens    

helemaal  mee  eens  

0  

8.24%       0%    

helemaal  niet  mee  eens  

10  

11.76%    

42  

49.41%      

mee  eens  

0   1  

     

helemaal  niet  mee  eens  

27  

31.76%    

44  

51.76%      

     

Neutraal  

30  

35.29%      

helemaal  niet  mee  eens  

22  

25.88%    

3  

28    

3.53%      

32.94%      

27.  Ik  vind  het  jammer  dat  er  geen  zichtbaar  roze  accent  is.   helemaal  mee  eens   Neutraal  

21  

24.71%      

helemaal  niet  mee  eens  

16  

18.82%    

4  

 

42    

28.  Galakoor  voorziet  in  een  behoefte.  

 

     

Neutraal  

20  

23,53%      

helemaal  niet  mee  eens  

0   1  

3,78  

     

27,06%      

niet  mee  eens   4,14  

49.41%      

23   41  

73

4.71%      

helemaal  mee  eens   mee  eens  

3,76  

   

2.35%      

niet  mee  eens  

3,60  

     

2  

mee  eens  

3,84  

   

2.35%      

 

1.18%      

15.29%      

niet  mee  eens  

2,45  

0%      

13  

36.47%      

2  

niet  mee  eens  

   

Neutraal  

 

mee  eens  

   

28.24%      

31  

7.06%      

26.  Galakoor  moet  afstand  nemen  van  de  bestaande   homokoorcultuur.  

8.24%      

24.  Ik  beleef  minder  aan  een  concert  van  Galakoor  dan  aan  een   concert  van  een  niet-­‐LHBT-­‐koor.  

 

     

24  

helemaal  mee  eens  

30.59%    

38.82%      

7  

 

26  

33  

Neutraal  

 

helemaal  niet  mee  eens    

42.35%      

2.35%      

niet  mee  eens  

22.35%      

helemaal  mee  eens  

2  

mee  eens  

19  

6  

niet  mee  eens  

   

23.  De  connectie  tussen  LHBT  en  klassieke  muziek  ligt  niet  voor   de  hand.  

72

Neutraal  

10.59%      

7  

 

3.53%      

mee  eens  

3,16  

   

3  

9  

36  

Neutraal  

helemaal  mee  eens  

20.00%      

22.  Galakoor  voldoet  niet  aan  de  clichés  over  de  LHBT-­‐ gemeenschap.   helemaal  mee  eens  

25.  Ik  ben  hier  omdat  ik  overweeg  lid  te  worden  van  Galakoor.  

   

48,24%       0,00%       1,18%    

2,00  

Bijlage 6: LHBT-koren in de VS en Europa

Het eerste koor waarover informatie gevonden is op internet is Anna Crusis Women’s Choir in Philadelphia. Dit was in 1975. Vele koren volgden:

1977- The Gotham male chorus

74

1978- De San Francisco Gay Men’s Chorus (SFGMC) is ‘s werelds eerste openlijk homoseksuele koor met het woord “gay” in de naam. Het koor werd veel gevraagd om optredens te verzorgen. Het koor werd opgericht door de homoseksuele musicus Jon Reed Sims . Sims studeerde compostie aan de Wichita State University en haalde zijn master degree aan de IndIa UniversityIn San Fransisco raakte hij betrokken bij de LHBT-gemeenschap. Om lid te zijn van dit nog steeds bestaande is het niet nodig om homoseksueel te zijn maar wel achter de idee te staan voor ( sociale) gelijkheid voor LHBT-ers. Het eerste openbare concert vond plaats naar aanleiding van de moord op Harvey Milk (1978) Uitgevoerd werd ‘Herr Gott, Du bist unsere Zuflucht’van  Mendelssohn. Het concert werd bijgewoond door ten minste 25.000 – 40.000 mensen die in een protestmars liepen. Over deze indrukwekkende gebeurtenis is een documentaire gemaakt (The times of Harvey Milk, 1984) en later een film ( Milk: een Amerikaanse biografische dramafilm van regisseur Gus Van Sant uit 2008). Ook is er een opera gecomponeerd: Harvey Milk, gecomponeerd door Steve Wallace, het libretto is van Michael Korie. De opdracht kwam van de Houston Grand Opera, New York City Opera en San Fransisco Opera. De premiere vond plaats op 21 januari 1995 in Houston Grand Opera. In 1981 maakt het SFGMC een nationale concerttour en inspireerde de oprichting van LHBTkoren in vele andere steden. In 1979 werd het gay men’s chorus van Los Angeles opgericht. Ook in Seattle werd een gay men’s chorus opgericht in 1979, momenteel ‘s werelds grootste mannenkoor met meer dan 350 leden. In 2002 is Seattle Women’s chorus opgericht met meer dan 300 leden. Het doel van deze koren is om op hoog niveau te musiceren en seksuele diversiteit te vieren. (www.flyinghouse.org) In 2002 vond in Chicago de eerste bijeenkomst plaats van koorbesturen en dirigenten en naar aanleiding daar van werd GALA Choruses opgericht (Gay and LesbI Association), een overkoepelende organisatie van momenteel 180 koren en 8000 zangers. Hun missie is de kracht van muziek in dienst te stellen van begrip en respect, de wereld te veranderen door middel van zang. (www.galachoruses.org) Een selectie uit de LHBT-koren in Europa (klassieke koren en landen zijn vetgedrukt)

In Engeland zijn er op dit moment 39 LHBT-koren. Het jongste koor, The Fourth Choir is een semi-professioneel LHBT- koor opgericht in september 2013. Dit koor wil de LHBT gemeenschap representeren in de wereld van klassieke muziek. De leden behoren niet allemaal tot de LHBT-gemeenschap, iedereen die de seksuele diversiteit wil vieren is welkom. In Ierland zingt het Dublin’s LesbI and Gay Choir Gloria voornamelijk klassieke muziek. Belgie kent vier LHBT-koren, geen van deze koren zingt (voornamelijk) klassieke muziek. In Tsjechië is in 2011 het eerste gay mannenkoor opgericht, Doodles, met lichte muziek op het repertoire In Zagreb, Croatia, is LeZbor (het koor) het eerste gemengde vrouwenkoor van Zuid- oost Europa en is van grote emancipatorische waarde in de strijd voor de mensenrechten. Het koor gaf 130 optredens tot nu toe. (www.lezbor.com)

In Denemarken zijn vier LHBT-koren, Cor Cantus uit Kopenhagen zingt (voornamelijk) klassieke muziek, dit koor is gemengd en opgericht in 2004. In Helsinki, Finland is Out’n loud, het enige LHBT-koor. In Frankrijk zijn zeven LHBT-koren, Equivox is een gemengd LHBT-koor met voornamelijk klassiek repertoire. Choral a voix et al vapeur heeft klassieke muziek op het repertoire, dit koor is opgericht in 2002 en is gemengd evenals Melo Men Duitsland telt maar liefst 64 LHBT-koren, Classical LesbIs uit Berlijn zingt klassieke muziek. “ Wir sind begeisterete Sängerinnen aus Berlin und singen gern gemeinsam und lustvoll Mittelalterliches bis Postmodernes. Die Liebe zur klassischen Chormusik und zu Frauen verbindet uns seit 1996” (www.classical-lesbIs.de) In 2002 is Canta:re opgericht, een klassiek gemengd koor uit Berlijn, en in 2004 Regenbogenchor in Munchen. In Ijsland bestaat sinds 2011 een LHBT-koor, HInsegin Korinn, Reykjavik Queer Choir met lichte muziek op het repertoire. In Italië zijn acht LHBT-koren, Parrucoro uit Rome zingt voornamelijk klassiek repertoire. In Noorwegen zijn in Oslo twee LHBT-koren gevestigd, een gemengd koor, Den Norske Homofonien (1990) en een mannenkoor, Fagottkor (2004). In Polen is in Warschau Chor Voces Gaudiae gevestigd in 2014, ze zingen lichte muziek. In Portugal bestaat in Lissabon CoLeGaS- Coro lesbico, Gay e Simpatizante das ILGA Portugal, opgericht in 2008, het repertoire is lichte muziek. In Spanje zijn drie LHBT-koren, Barcelona Rainbow Singers (2010), Coro de hombres gays uit Madrid (2013) en het Mallorca Gay Men’s Chorus, (2012) alle drie zijn mannenkoren. In Zweden bestaat sinds 1994 Hellmans Drengar, een mannenkoor uit Goteburg met lichte muziek op het repertoire, en het Stockholms Gaykor dat sinds 1982 bestaat en bestaat uit 70 leden (mannen). In 2001 is het Rainbowgospelkoor opgericht, een gemengd koor uit Stockholm, en Kvinnokoren Sapphonia is een vrouwenkoor met 40 leden dat opgericht is in 1984. Het Queer Choir uit Goteborg is opgericht in 2006 en is een gemengd koor. Geen van deze koren zingt uitsluitend klassieke muziek. Zwitserland telt vier LHBT-koren, Les Belles et les Femmes is een vrouwenkoor opgericht in 2001 in Luzern, uit Bern komen Schwubs, een mannenkoor opgericht in 1993, en Sweet and Power, een vrouwenkoor uit 1996, in Zurich zingt Schmaz, een mannenkoor, opgericht in 1990, geen van deze koren zingt klassieke muziek.

75

Bijlage 7: Overzicht LHBT-koren Nederland

Vox Rosa (Den Haag) bestaat sinds 1985 en is daarmee het oudste homomannenkoor van Nederland. “Wij zijn gestart met voornamelijk klassieke muziek. In de loop der jaren is een mix gegroeid van klassiek tot pop en van ontroerende nummers tot meezingers. Vox Rosa is er trots op een homomannenkoor te zijn. We zorgen ervoor dat dit bij optredens altijd is te zien en te horen. De koorleden willen samen mooie muziek maken waarbij er ook ruimte is voor plezier tijdens de repetities”. (www.voxroza.nl) In 1986 werd in Leeuwarden mannenkoor “Onder Anderen” opgericht. In eerste instantie gaven de mannen alleen concerten in het homocircuit, maar het koor wilde niet alleen voor eigen parochie optreden, het wilde ook voor en ‘onder anderen’ zingen. Het wilde ook een bijdrage leveren aan de homo emancipatie, door op een leuke en positieve wijze naar buiten te treden. (www.archieven.nl) Op het repertoire stonden met name “gezellige meezingers”. Het koor is opgeheven in 2012 wegens een tekort aan leden. Ook werd in dit jaar in Nijmegen Cantus Obliquus opgericht. De volledige naam van het koor werd Nijmeegs Potten en Flikkers Koor Cantus Obliquus. Om de radicale en tegendraadse aard van het koor te benadrukken werd in de statuten opgenomen dat er geen enkel religieus nummer op het repertoire zou komen. Een maatregel waar uiteindelijk niet aan werd vastgehouden. Momenteel zingt het koor licht klassiek en licht koorrepertoire. Het is het oudste gemengde LHBT koor van Nederland.

76

In 1988 werd in Groningen homomannenkoor Zangzaad opgericht. “Het repertoire van Zangzaad is heel breed. We zingen liederen door alle perioden en genres heen: van klassiek over musical en jazz tot pop en populair. We zingen meestal vierstemmig, zowel a capella als met muzikale begeleiding. Naast ‘zangliedjes’, waar de mooie samenklank centraal staat, brengen we flitsende shownummers met beweging en choreografie. Nu eens stil ingetogen, dan weer vrolijk gek met toeters en bellen: Zangzaad wil alle registers bespelen. En natuurlijk staan op ons repertoire ook nummers over mannen die op mannen vallen en songs waarin met vooroordelen over homoseksualiteit wordt afgerekend. Tenslotte zijn en blijven we een homokoor! “(www.zangzaad.info) Ook werd in dezelfde stad in 1988 het Gemengd Dameskoor opgericht. “Op 12 januari 1988 kwamen ongeveer twintig vrouwen bij elkaar in het toenmalige vrouwencafé De Derde Dame in Groningen. Zij hadden gereageerd op een oproep van actrice en zangeres Marlies de Waard die voor haar opleiding tot koordirigent een eigen koor nodig had. In onderling overleg besloten we dat we een echt koor zouden worden met mooi, serieus repertoire. Wat dat repertoire zou worden stond nog niet vast maar één ding was zeker: geen feministische strijdliederen..  De meeste vrouwen kenden elkaar uit het café, waar voornamelijk lesbische vrouwen kwamen. Bij een borrel bleek dat er ook enkele heterovrouwen bij zaten en klonk de kreet: “Hé, dan zijn we dus een gemengd dameskoor.” Het begon als een grapje. Maar toen we een jaar later een officiële vereniging werden en we een naam moesten kiezen won ‘gemengd dameskoor’ met ruime meerderheid:. (www.gemengdameskoor.nl) 1990 Cantatori del duomo, Utrecht, mannenkoor Het (homo)leven wordt in al zijn facetten bezongen aldus de website van dit koor. Meestal met een knipoog, soms weemoedig en altijd recht uit het hart. Of het nou popklassiekers zijn of prachtige stukjes Nederlandse kleinkunst. “Om te ontroeren en te vermaken” is de Bis in onze repertoire keuze. We hopen daarmee een

breed publiek te bereiken. Natuurlijk zingen we in het Nederlands en Engels, maar zo af en toe ook in het Frans of in het Duits. We zingen muziek uit de kleinkunst, zoals “Boerenkool en Kaviaar” of “De oude school”, popklassiekers zoals “I was made for lovin’ you” en zo heel af en toe iets klassieks, zoals “Heimliche Liebe” van Dürner. Een medley voor wat afwisseling resulteert uiteindelijk in een aardige lijst. (www.cantatoridelduomo) 1991 Dissonant, Amsterdam Dissonant is een koor bestemd voor vrouwen die het prettig vinden om in onze open, vriendelijke, lesbische sfeer te zingen en met elkaar om te gaan. In 2016 bestaat het koor alweer 25 jaar, en daar zijn we trots op!  Dissonant zingt lichte muziek. 1992 Het Rozenkoor uit Amsterdam werd in mei 1992 opgericht naar aanleiding van een advertentie in het blad van het COC, de landelijke vereniging voor en van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Uit de enthousiaste reacties bleek een duidelijke behoefte aan een koor waarin homoseksuele mannen en lesbische vrouwen samen konden zingen. Zo ontstond een voor de homowereld uniek gemengd koor.(www.rozenkoor.nl) Manoeuvre, het Gay Men’s Chorus van Amsterdam, heeft als doel om haar publiek te vermaken en te ontroeren door met plezier en kwaliteit te zingen. (www.manoevre.nl) Het repertoire is lichte muziek. In Arnhem werd Het Herenakkoord opgericht. In 1992 werd door een aantal enthousiaste zangers uit Arnhem en omgeving het Arnhems homomannenkoor Het Herenakkoord opgericht. Het koor is ontstaan uit de behoefte om samen met andere homomannen te zingen. Naast het plezier in zingen zijn gezelligheid en het gevoel van verbondenheid belangrijke motieven om lid van het koor te zijn. Het repertoire van Het Herenakkoord is heel gevarieerd: van ABBA tot Brahms. Meestal zijn het bestaande nummers die soms een aangepast arrangement krijgen of van een andere tekst worden voorzien. Uiteraard horen daar ook teksten bij die de herenliefde bezingen, al dan niet met een kwinkslag. De liedjes worden zo veel mogelijk vierstemmig gezongen. (www.hetherenakkoord.nl) 1994 Mannenkoorts, den Haag Mannenkoorts is een vocaal dubbelkwartet uit Den Haag, dat is ontstaan uit het Haags homomannenkoor Vox Rosa. Het koor zingt uitsluitend a capella. Zoals het een echt homokoor betaamt, zingt Mannenkoorts niet alleen, maar vormen beweging, kleding en decor een essentieel onderdeel van de optredens. (www.mannenkoorts.nl) 1998 Shansons, In de achterhoek werd in 1998 Shansons opgericht, een mannenkoor dat lichte muziek zingt. De leden zijn homo- en biseksueel. ( www.shansons.nl) Shansons is een mannenkoor dat momenteel bestaat uit 20 enthousiaste homo- en biseksuele mannen uit de Achterhoek en omstreken. De dirigent is Harry Thissen. Het gevarieerde repertoire dat gezongen wordt bestaat o.a. uit nummers van Robbie Williams, John Legend, Billy Joel, maar ook nummers van King’s S2000, vrouwenkoor De Heksenketel 2000 De Heksenketel is een groep vrouwen met een passie voor zingen. Het koor is opgericht in januari 2000 op initiatief van een aantal vrouwen bij het COC. Om te zingen bij De Heksenketel hoef je geen zangervaring te hebben of noten te kunnen lezen. We verwachten wel je enthousiasme en betrokkenheid. Naast kameraadschap delen wij ook een serieuze toewijding aan onze zang en muziek. De Heksenketel zingt hedendaags repertoire:

77

popmuziek vanaf de jaren zeventig tot nu. In de afgelopen jaren hebben wij het repertoire steeds verder uitgebreid(www.deheksenketel.nl) 2010 Roca Rosa, het Amersfoorts koor voor Homo’s, Lesbiënnes, Biseksuelen en Transgenders. Roca Rosa is de Spaanse vertaling van Kei Roze. Dit is een verwijzing naar Stichting Keiroze die op 26 juni 2010 de Roze Zaterdag in Amersfoort heeft georganiseerd. het repetoire van dit koor is lichte muziek. (www.rocarosa.nl)

its

BIJLAGE 8: Definities van gebruikte termen

Coping: de manier waarop iemand met problemen en stress omgaat (Rutgers/WPF 2013) Homonegativiteit: negatieve houdingen ten aanzien van homoseksualiteit (Savenije, www.rosadoc.be, 2013 & Rutgers/WPS2013) Ingroup: in de sociologie en psycholie is aan ingroup een sociale groep waarin een persoon zich identificeert met de andere leden van de groep op grond van ras, cultuur, gender, leeftijd, religie of geaardheid. Men beschouwt zichzelf gelijkwaardig aan elkaar. Niet te grote groep van mensen die zich willen onderscheiden binnen de grotere groep waar zij bij horen. Daartoe streven zij gemeenschappelijke doelen na, zijn ze van elkaars doen en laten op de hoogte en gaan ze volgens vaste, meestal ongeschreven regels met elkaar om. ( www.cultureelwoordenboek.nl ) 78

LHBT: vertaling van LGBT ,een afkorting die staat voor LesbI, Gay, Bisexual, Transgender. LesbI betekent lesbienne (de vrouwelijke homoseksueel), gay betekent homo (de mannelijke homoseksueel), bisexual betekent biseksueel en transgender betekent transgenderist. Het is internationaal dé afkorting geworden van de beweging van homo- en biseksuelen en de transgenderbeweging van transgenderisten, transseksuelen en travestieten. In Nederland en België wordt ook de vertaling LHBT  (Lesbisch, Homo-, Bi-, en Transgender) wel gebruikt. (www.wikipedia.org) Minority stress Psychosociale stress als gevolg van de minderheidsstatus. (Meijer, 2003; SCP 2010; Rutgers/WPF 2013)

79

vormgeving: Jet Kruger, Enschede