De relevantie van de ontwikkeling van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen

De relevantie van de ontwikkeling van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen

Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor Academiejaar 2012-2013 Promotor Mijnheer Dominique Vansteenkiste Lector Student Amara Hammou Kenza Howest Professionele bacheloropleidingen Kortrijk , Renaat De Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk


Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor Academiejaar 2012-2013 Promotor Mijnheer Dominique Vansteenkiste Lector Student Amara Hammou Kenza Howest Professionele bacheloropleidingen Kortrijk , Renaat De Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk

Inhoud Woord vooraf ..................................................................................................................................... 6 Abstract .............................................................................................................................................. 7 Inleiding .............................................................................................................................................. 8 1

Het profiel van de moslimvrouw ................................................................................................ 9 1.1

De Islam .............................................................................................................................. 9

1.2

De positie van de moslimvrouw ....................................................................................... 14

1.2.1

De juridische positie van de moslimvrouw .............................................................. 15

1.2.2

Polygamie ................................................................................................................. 16

1.2.3

Het lichaam .............................................................................................................. 16

1.2.4

Gemengde, gearrangeerde en geforceerde huwelijken .......................................... 17

1.2.5

Vrouwenbesnijdenis ................................................................................................. 17

1.2.6

De hoofddoek ........................................................................................................... 17

1.2.7

Rolmodellen/voorbeeldvrouwen ............................................................................. 21

1.3 2

3

De culturele visie .............................................................................................................. 25

Marktonderzoek ....................................................................................................................... 30 2.1

De eerste moslima's in België .......................................................................................... 30

2.2

De eerste moslima's in Nederland ................................................................................... 31

2.3

De eerste moslima's op reis ............................................................................................. 33

2.4

Vrouwentoerisme............................................................................................................. 34

2.5

De organisatie van reizen voor moslima's (accommodatie en transport) ....................... 36

2.6

Incoming sector – Hoe zit het met Vlaanderen?.............................................................. 38

2.6.1

Onderzoeken ............................................................................................................ 39

2.6.2

Het keuzeproces ....................................................................................................... 40

2.6.3

De media .................................................................................................................. 41

2.6.4

Work in progress ...................................................................................................... 42

Waarom reizen aanbieden aan moslimvrouwen? ................................................................... 43 3.1

Hebben moslimvrouwen hier zelf interesse voor? .......................................................... 43

3.2

Waarom zouden reisagenten reizen verkopen voor moslimvrouwen?........................... 45

3.3

Vlaanderen als reisbestemming voor moslimvrouwen.................................................... 48

3.3.1

Demografie en migratie ........................................................................................... 48

3.3.2

Economie .................................................................................................................. 49

3.3.3

Duurzaamheid .......................................................................................................... 50

3.3.4

Integratie door toerisme .......................................................................................... 52

4

Handleiding .............................................................................................................................. 54

5

Algemene Conclusie ................................................................................................................. 66

6

Bibliografie ............................................................................................................................... 68

7

6.1

Websites ........................................................................................................................... 68

6.2

Artikels online................................................................................................................... 69

6.3

Rapporten......................................................................................................................... 69

6.4

Literatuur.......................................................................................................................... 69

6.5

Interviews ......................................................................................................................... 70

Bijlagen ..................................................................................................................................... 71 7.1

Basisprogramma Verekenningsreis Nakhla Marokko mei 2011 ...................................... 71

7.2

Accommodation with halal food in London ..................................................................... 74

7.3

Euro halal Market Halal Hotels Brussels ......................................................................... 76

7.4

Hotels in Baška ontvangen Halal-certificaat .................................................................... 83

7.5

Hotels voor vrouwen ........................................................................................................ 84

7.6

Berlijn-Vrouwenhotel Artemisia

7.7

Emails ............................................................................................................................... 90

7.8

Lijst van figuren .............................................................................................................. 131

................................................................ 86

6

Woord vooraf Na twee mislukte studies Oosterse talen en culturen aan de universiteit van Gent en een studie Vertaler-tolk aan de HoGent, besloot ik het roer drastisch om te gooien en niet alleen in een andere stad te gaan studeren maar ook een andere richting te proberen. Uiteindelijk werd het Toerisme en recreatiemanagement. Thuis kreeg ik de volgende reacties te verwerken: ‘Als je nu niet slaagt zet ik je op het vliegtuig naar Marokko’, aldus mijn moeder. ‘Le Tourisme? C’est quoi? Le bachelier en tourisme n’existe même pas, fais les droits!’, aldus mijn vader. Enige druk om deze studie tot een goed einde te brengen was dus zeker aanwezig! Hoewel ik het aanvankelijk nooit gedacht had, bevond ik mij op een gegeven moment toch in het derde jaar van de opleiding. Onlosmakelijk verbonden aan het derde jaar is natuurlijk het eindwerk. Dat dit geen lachertje is, werd ons meteen duidelijk gemaakt, waarvoor dank aan de Howestdocenten. Ik wist dat ik een onderwerp moest vinden dat mij aansprak indien ik in mijn opzet wilde slagen. Aangezien ik zelf een moslima ben en mijn vader van Marokkaanse afkomst is, besloot ik iets te doen rond het thema moslima’s. Met enige angst stelde ik mijn idee voor aan de docenten en tot mijn verbazing leken ze er heel enthousiast over. Aan de ene kant dacht ik: schitterend, nu ga ik eindelijk mijn eigen ding kunnen doen; aan de andere kant dacht ik: Kenza wat heb je gedaan, niet alleen verwachten ze nu veel, indien je niet slaagt zal je het goed te horen krijgen: dit was jouw keuze en je wist dat er risico’s verbonden waren aan dit thema. Doordat ik stage liep in Parijs was het ook niet zo vanzelfsprekend om interviews af te nemen. Ik loste dit op door telkens wanneer ik het thuisfront bezocht, een interview te plannen. Verder heb ik heel wat mails gestuurd en telefoontjes gepleegd. Ik ben alle mensen die mij geholpen hebben en mee opzoekingswerk verricht hebben zeer dankbaar, in het bijzonder Gilles Facon en Zohra Boucharafat. Ook mijn promotor meneer Vansteenkiste: niet alleen had hij het nodige geduld met mij, hij heeft mij ook heel wat vrijheid gegeven. Naarmate ik meer opzoekingswerk verrichtte rond het toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen, raakte ik er meer en meer van in de ban. Bizar genoeg kreeg ik tekens wanneer ik vast zat nieuwe informatie gekoppeld aan nieuwe ingevingen. Zoveel mensen reageerden positief op het thema dat ik gekozen had en wilden mijn eindwerk lezen. Ik kreeg het gevoel dat ik het niet alleen mijzelf maar ook deze mensen verschuldigd was een boeiend eindwerk te schrijven.


Amara Kenza

7

Abstract In dit eindwerk wordt er een antwoord gezocht op de vraag wat de relevantie is van het ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen. Omdat er heel wat misverstanden lijken te bestaan rond wat een moslimvrouw nu eigenlijk is en wat de islam allemaal inhoudt, tracht ik in hoofdstuk 1 een beeld te schetsen van de moslimvrouw en de islam. Vervolgens ga ik in hoofdstuk 2 op zoek naar wat er op de markt te vinden is voor deze doelgroep en of er al onderzoeken verricht zijn rond dit thema. Omdat het ontwikkelen van een toeristischrecreatief aanbod voor moslimvrouwen heel wat raakvlakken heeft met andere thema’s en omdat er nauwelijks onderzoek verricht werd, bespreek ik ook de thema’s vrouwentoerisme, duurzaam toerisme en toerisme voor mensen van een andere afkomst. In hoofdstuk 3 zoek ik een antwoord op de vraag waarom mensen uit de toeristische sector reizen voor moslimvrouwen zouden moeten aanbieden. Aanvankelijk dacht ik enkel aan het ontwikkelen van buitenlandse reizen. Na een aantal gesprekken evenwel met Gilles Facon (Toerisme Provincie Antwerpen) realiseerde ik mij dat ik Vlaanderen over het hoofd had gezien: Vlaanderen zou een uitstekende bestemming kunnen zijn voor deze doelgroep. Het huidige toeristisch-recreatieve aanbod is wel niet aangepast aan deze doelgroep. Soms had ik het gevoel dat ik heel wat mensen met de vinger wees maar om tot een beter en aangepast aanbod te komen moet er niettemin gekeken worden naar wat er op dit moment fout gedaan wordt. Ik wijs erop dat deze doelgroep geen onbelangrijk deel van de bevolking uitmaakt en toon aan dat er vanuit de doelgroep ook interesse is voor het thema. Specifiek voor Vlaanderen toon ik aan dat een aangepast aanbod het imago van Vlaanderen kan verbeteren, het integratieproces kan bevorderen en dat het bovendien een vorm is van duurzaam toerisme. Ten slotte bied ik in hoofdstuk 4 een handleiding die een overzicht biedt van de verschillende punten waar rekening mee dient te worden gehouden indien men een volwaardig toeristisch-recreatief aanbod wenst te ontwikkelen voor moslima’s. Bij de handleiding dient er wel nog enige toelichting gegeven te worden: doordat er amper onderzoek verricht werd rond dit thema en er weinig concrete informatie te vinden is, biedt deze handleiding niet meteen kant en klare oplossingen. Wel kan ze een hulpmiddel vormen en een aanzet zijn voor verder onderzoek. Onder andere via focusgroepen kan de handleiding dan vervolledigd worden.


Amara Kenza

8

Inleiding Met dit eindwerk hoop ik te kunnen aan tonen dat het ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen relevant is voor de toeristische sector. In de toekomst wordt het bovendien noodzakelijk om de noden van deze doelgroep beter te begrijpen. Deze doelgroep wordt groter en welvarender, wat door de toenemende migratiestroom niet snel zal veranderen. Ergens vind ik het ook een plicht van de toeristische sector omdat ik ervan overtuigd ben dat dit voor meer verdraagzaamheid kan zorgen, iets waar ieder van ons tenslotte baat bij heeft. Mijn research is voornamelijk gebaseerd op interviews met mensen uit de sociale en toeristische sector. Aan de hand van discussiegroepen met moslimjongeren heb ik ook geprobeerd een beter inzicht te verkrijgen in wat de noden zijn van deze doelgroep. Ik hoop dat ik een proces in gang heb gebracht waarbij de toeristische sector en de huidige generatie moslimvrouwen dichter tot elkaar kunnen komen. Ik hoop dat heel wat mensen zichzelf bepaalde vragen gaan beginnen stellen en op een andere manier gaan denken. Om het in de woorden van toerisme Vlaanderen te zeggen:’Because holidays are for everyone’.


Amara Kenza

9

1

Het profiel van de moslimvrouw

In dit hoofdstuk zal ik trachten een duidelijk beeld te schetsen van wie 'de moslimvrouw' nu eigenlijk is. Wanneer je een goed product wil ontwikkelen voor de juiste doelgroep, moet je ook weten wat er leeft binnen deze doelgroep en hoe deze denkt. De term 'moslimvrouw' is zeer uitgebreid. Zo zijn de tradities en de geloofsbeleving van bijvoorbeeld vrouwen in Marokko anders dan die van vrouwen in Indonesië. Een belangrijke factor in het leven van elke moslima is de Islam. Een korte algemene introductie van de Islam is bijgevolg noodzakelijk om meer achtergrondinformatie te hebben en te begrijpen hoe deze vrouwen leven en welke waarden zij hoog in achting nemen. Tot slot zal ik proberen om enkele taboes en misverstanden de wereld uit te helpen. De bronnen die ik gebruikt heb, gaan voornamelijk over Arabische en Turkse moslima's. Mijn focus zal dus ook bij hen liggen.

1.1

De Islam

De Islam staat voor vrede en voor overgave en kan omschreven worden als 'overgave aan God in vrede'. Een moslim is dus letterlijk een persoon die zich overgeeft aan God. Het is belangrijk om weten dat ook joden en Christenen als moslims worden beschouwd. Of je nu de term Allah, Jahwe of God gebruikt, het betreft telkens dezelfde entiteit. In het algemeen lijken het Jodendom, christendom en de Islam enorm op elkaar, maar natuurlijk zijn er accentverschuivingen. Zo is de belangrijkste profeet voor moslims Mohammed; de belangrijkste profeet voor de Joden is Mozes en de belangrijkste profeet voor de Christenen is Jezus. De term 'djihad' verwijst naar de inspanningen die een gelovige levert op het pad van God (Allah), en heeft in principe niets te maken met oorlog voeren. Het Arabische woord voor oorlog is 'harb' en lijkt dus niet op de term 'djihad'. De profeet Mohammed werd geboren in Mekka in 570 en behoorde tot de stam van de Koeraisjiten. Mohammed werd wees op zijn zesde, waardoor hij opgevoed werd door zijn oom en grootvader. Een belangrijk kenmerk van de profeet is dat hij 'Al-Amien' werd genoemd ofwel 'de betrouwbare'. In 595 trouwde de profeet met Khadija, die volgens sommige bronnen 15 jaar ouder was dan hem. Bovendien zou Khadija degene zijn die om de hand van de profeet vroeg en niet omgekeerd. 610 is het jaar waarin de Koran aan de profeet Mohammed werd geopenbaard. De profeet trok zich vaak terug op de berg Hira, waar de engel Gabriël tot hem verschenen zou zijn met de opdracht 'Iqra' (lees). In Mekka werd de boodschap van Mohammed, die het geloof in 1 God predikte, niet enthousiast onthaald. Sterker nog, moslims werden vervolgd en vernederd. In een maatschappij waar het geloof in meerdere goden centraal stond werd de Islam niet geaccepteerd. In 622 emigreerde de profeet om zich vervolgens te kunnen vestigen in Medina, wat het centrum van de grote Islamitische beschaving zou worden. De emigratie of 'hidjra' duurde acht dagen en wordt beschouwd als het begin van de Islamitische jaartelling. De periode in Medina wordt gekenmerkt door een sterke ontwikkeling van de Islamitische gemeenschap hoewel deze vele vijanden kende. In 630 werd Mekka ingenomen, dit zonder bloedvergieten en sloten de moslims en joden een samenwerkingsverband. In 632 overleed de profeet Mohammed in Medina.


Amara Kenza

10

Het Islamitische rijk beperkte zich eerst tot de omgeving rond Mekka en Medina. Het duurde echter niet lang of het groeide uit tot een wereldrijk (Afrika, Spanje, Turkije, Mongolië, Centraal-Azië, Iran, India, China, Zuid-Oost-Azië, ...). Het huidige continent Europa was bijna ook Islamitisch geweest, ware het niet dat de moslims in 732 werden tegengehouden in Poitiers. In deze periode waren er verschillende clans gekenmerkt door sterke tegenstellingen. In de Koran, het heilige boek van de moslims, stonden er ook geen instructies over hoe moslims zich politiek moesten organiseren. Zo ontstond er een versnippering van het Islamitische rijk en verschillende stromingen.

Figuur1: The spread of Islam (bron: http://mikelanceworldhistory.wikispaces.com/World+of+Islam)

De bekendste stromingen zijn die van de soennieten en de sjiieten. De soennieten vormen in de Arabische wereld duidelijk de meerderheid. De verschillen tussen beide groepen zijn zeer complex. Wat wel vast staat is dat beide groepen verdeeld raakten bij het overlijden van de profeet Mohammed. De sjiieten vonden dat een afstammeling van de profeet hem moest opvolgen. Zij beschouwden de schoonzoon van de profeet en diens neef Ali als de rechtmatige erfgenamen. De soennieten daarentegen vonden dat bloedverwantschap niet noodzakelijk was en wilden de meest bekwame opvolger, een volgeling van de profeet, als leider. Hoewel er veel verschillen zijn op vlak van geloofsvorming, zijn er ook veel overeenkomsten. De vijf pijlers gelden zowel voor de soennieten als de sjiieten. Hoe moslims hun geloof praktiseren, houdt meer in dan de vijf pijlers van de Islam alleen, maar deze liggen wel aan de basis ervan. De eerste pijler is de 'sjahada', wat getuigenis of belijdenis betekent. De woorden die moeten worden uitgesproken zijn: 'Er is geen God behalve God en Mohammed is Gods boodschapper.' De tweede pijler is de 'salaat': moslims moeten vijfmaal per dag het gebed verrichten: hierbij dienen ze zich eerst te wassen en moeten ze zich richten tot Mekka. 'Salaat-aljoema' of het vrijdagsgebed is een vrije dag voor moslims, zoals de zondag in het Westen. Op deze dag gaat iedereen naar de moskee. De derde pijler is de ‘Zakaat’: mensen mogen zich volgens de Islam niet te veel hechten aan materiële zaken omdat deze slechts tijdelijk zijn en vergankelijk. Daarom dient men een vast deel van het inkomen te delen met anderen (de armen). Op deze manier


Amara Kenza

11

worden geld en goederen beter verdeeld onder de mensen. Zakaat is niet hetzelfde als 'sadaqa', wat aalmoes betekent en niet verplicht is. De vierde pijler is de 'saum' of het vasten. Gedurende de maand Ramadan mag men niet eten, drinken, roken of geslachtsgemeenschap hebben van zonsopgang tot zonsondergang. De vastenmaand houdt echter meer in; het is een periode waarbij men leert omgaan met zelfcontrole en meditatie. Nederigheid, vrijgevigheid en solidariteit staan centraal gedurende deze periode. Men deelt de avondmaaltijd vaak met armen of andere gasten. De laatste pijler is de 'hadj' of de bedevaartstocht naar Mekka. Enkel wanneer men vermogend genoeg is om deze reis te betalen is deze verplicht. De bedevaartstocht wint enorm aan populariteit. Jaarlijks reizen meer en meer moslims naar Mekka. F i g F i gFiguur 2: The great mosque in Mecca, which houses the Kabaa and the Black Stone, the most sacred site in Islam (bron: http://mikelanceworldhistory.wikispaces.com/World+of+Islam)

De belangrijkste feesten zijn het Suikerfeest, op het einde van de Ramadan en het offerfeest, ook wel het kleine en het grote feest genoemd. Bij het offerfeest wordt er een schaap geofferd. Dit is een verwijzing naar het verhaal van de profeet Abraham die zijn zoon Ismael moest offeren. Op het moment dat het offer zou plaatsvinden, vervangt een engel zijn zoon door een ram. (Vandaar ook het verhaal rond halal vlees. Moslims mogen enkel vlees eten dat gedood werd in naam van God en volgens een bepaald ritueel geslacht wordt; de slokdarm, luchtpijp en halsslagader moeten in 1 keer worden doorgesneden zodat het dier onmiddellijk sterft en AL het bloed er uit kan lopen. In de Koran staat duidelijk dat christenen en joden behoren tot de mensen van het boek, hun voedsel is dus eigenlijk ook halal). Er waren verschillende Islamitische dynastieën, zoals de Oemayyaen, de Abbassiden en de Ottomanen. Onder de Abbassiden was Bagdad de hoofdstad. Het is in deze stad dat de Islam volledig vorm heeft gekregen. Er heerste een enorme belangstelling voor wetenschap en cultuur. Er waren verschillende universiteiten (o.a. het beroemde Adudi-ziekenhuis voor studenten geneeskunde) en het was het intellectuele centrum voor de moslimwereld. Hier ontstonden de eerste ziekenhuizen en apothekers bevonden zich hier. Verschillende boeken over geneeskunde, ziektes, verwondingen en chirurgie werden in deze periode geschreven en Griekse werken werden vertaald. De moderne wiskunde vindt haar oorsprong in de Islamwereld, het woord algebra is afgeleid van het Arabische woord 'al jabr', wat het oplossen van vergelijkingen wilt zeggen. De Middeleeuwen waren voor de moslims geen donkere tijden, ze werden gekenmerkt door vooruitgang en kennis. Onder de Ottomanen werd Istanbul de hoofdstad. Er was een grote vooruitgang op het vlak van irrigatietechnieken en astronomie. Moslims moesten immers de richting van Mekka weten voor het gebed, wat met behulp van de sterren kon worden bepaald. In 1800 werden er in het Ottomaanse rijk meerdere talen gesproken en leefden mensen van verschillende nationaliteiten en godsdiensten De relevantie van de ontwikkeling van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen

Amara Kenza

12

vredig samen. In de hoofdstad Istanbul was slechts de helft van de bevolking moslim. De moslims hadden dus gerealiseerd waar het hedendaagse Europa naar streeft: een vredevol en verrijkend samenleven van alle verschillende minderheden binnen Europa. De grote vraag die vele moslims zich vandaag stellen is: Hoe komt het dat de moslimwereld, die vroeger zo vooruitstrevend was, zowel cultureel als militair als economisch, toch werd ingehaald door het Westen? Een eenduidig antwoord is er niet, mogelijk heeft het te maken met de onenigheid tussen de moslims zelf en het feit dat de Islamwereld (o.a. door kolonisatie, de oprichting van de staat Israël, oorlogen in het Midden-Oosten, sjiieten versus soennieten, ...) verplicht werd om het Westerse model over te nemen. Moderne moslimgeleerden vinden 'bruggen bouwen' een mogelijke oplossing, zowel binnen de Islamwereld zelf als met het Westen. Moslims mogen ook niet vasthouden aan waarden en normen uit andere tijden maar moeten vooruitgang weer centraal stellen en aandacht geven aan intellectuele ontwikkeling, opdat er een correcte invulling kan worden gegeven aan het begrip Islam, waar in onderwijs en ontwikkeling ooit het belangrijkste waren. Verbodsregels, plichten, rituelen, ... zijn slechts enkele aspecten van het geloof waarop de focus niet mag liggen. Tot slot nog kort iets over de Sharia. Dit is een zeer complex begrip waarover er talrijke theorieën bestaan. De beelden die men vaak in de media ziet zijn die van vrouwen die gestenigd worden en handen die worden afgehakt. Het is echter fout om te veronderstellen dat dit is wat de Sharia predikt. De Sharia is gebaseerd op de Koran, de Soenna (d.w.z. het leven en de uitspraken van de profeet Mohammed) en afgeleide teksten uit andere bronnen. Letterlijk betekent Sharia: Het pad naar leven, en wordt het gezien als de Islamitische wet. De term Sharia kan ook betekenen 'levenswijze' of 'methode' maar het betekent dus niet 'de door God verlangende Islamitische levenswijze', hoewel velen dit denken. Er bestaat geen eenduidige Sharia voor de gehele moslimwereld , aangezien er geen demografische of geografische, noch politiek economische eenheid bestaat. In de 20ste eeuw is de Islamwereld verspreid over ongeveer 47 nationale staten. Niet alleen in vergelijking met elkaar maar ook binnen die landen zelf heersen enorme verschillen tussen politiek, religie en staat en de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht. In een groot deel van de moslimwereld is de Sharia gewoon niet van toepassing. In landen waar moslims een meerderheid van de bevolking vormen, wordt de Sharia enkel nog toegepast op het gebied van familie -en erfrecht. De regel voor moslims die zich in een niet-Islamitisch land bevinden is dat zij zich dienen te houden aan de wetten van het land waarin zij zich bevinden. De Sharia betreft dus eerder een 'denkbeeldige', niet geformatiseerde wet die niet voor elke moslim evenveel op de voorgrond treedt. Verder is de Koran de enige heilige tekst voor moslims. De Koran heeft als bedoeling inspiratie te bieden op praktisch, sociaal en politiek vlak. Door de eeuwen heen heeft de Koran ook een 'menselijke' interpretatie meegemaakt. De Sharia is mensenwerk en mensen maken fouten. Er zijn teksten in opgenomen die gebaseerd waren op tradities en gewoontes, die zelfs al bestonden voor de Islam, ook wel 'urf' genoemd. De Sharia is van groot belang voor moslimvrouwen en hun positie, omdat die als vrouwonvriendelijk wordt gezien en de gelijkheid tussen man en vrouw in de weg staat (hoewel de Koran stelt dat man en vrouw gelijk zijn).


Amara Kenza

13

Als je kijkt naar de Sharia in de tijdsgeest van toen, betekende die een verbetering voor de positie van de vrouw en gaf hij minimale rechten aan de vrouw. De Sharia was zelfs vrouwvriendelijker dan andere gangbare wetsystemen die geldig waren tot de 19de-20ste eeuw. Vandaag is de Sharia evenwel niet meer relevant en niet te verzoenen met de moderne mensenrechten. In de meerderheid van de moslimlanden werden de Shariawetten al vervangen door een meer seculiere wetgeving. Voor de moslimgemeenschappen van vroeger, waar vrouwen en niet-moslims amper rechten kenden, betekende de Sharia een verbetering en kon deze toegepast worden om een veilige maatschappij te garanderen. Hedendaagse moslims kunnen hetzelfde doen. Door een moderne Islamitische Sharia tot stand te brengen die past in de huidige maatschappijen. Zo voerde een Islamitische groep jongeren in Gent een debat rond het thema Sharia en kwam er een discussie rond het thema stelen: Wie is de grootste dief? De staat? Of een man die honger lijdt en een brood steelt?1

Figuur 3: Maqasid al Sharia (bron: http://manatalks.blogspot.be/2011/10/maqasid-al-sharia.html)

1

Van den Broeck, O. (2002). De islam in België. Antwerpen: Standaard Uitgeverij. Clarke, Peter B. (1993). The World’s Religions. Londen: Marshall Editions Limited. Wat is het verschil tussen sjiieten en soennieten? Geraadpleegd op 16 december, http://historianet.nl/vraag-hethistorici/wat-is-het-verschil-tussen-sjiieten-en-soennieten Van Bommel, A. (2005). Islam en de rechten van vrouwen: Onderwijs, opvoeding en mensenrechten. Amsterdam: Bulaaq. Sharia. Geraadpleegd op 16 december 2012, http://www.bbc.co.uk/religion/religions/islam/beliefs/sharia_1.shtml


Amara Kenza

14

1.2

De positie van de moslimvrouw

Heel vaak wordt er ten onrechte gedacht dat moslima's niets mogen en onderdrukt worden. Het beste bewijs volgens velen hiervoor is de hoofddoek. Misschien vormt dit voor velen ook een probleem; er wordt geen gezicht gegeven aan wie deze vrouwen zijn. Als je de huidige literatuur bekijkt, blijkt deze een negatiever beeld te schetsen over moslimvrouwen dan de oudere literatuur. Vandaag handelen verhalen/romans vaak over de worstelingen die moslimvrouwen meemaken, wanneer ze hun eigen weg willen gaan in een door mannen gedomineerde cultuur. Wanneer je oudere verhalen leest, zoals die van 1001 Nacht of de verhalen van de Bedoeïenprinsessen, worden vrouwen vaak voorgesteld als krijgsprinsessen, goed opgeleid in de kunst van het vechten. Het gaat om dominante, krijgshaftige vrouwen die niet hoefden onder te doen voor mannen. Dit is wel frappant is gezien die verhalen geschreven werden door en voor mannen. (Laat het wel duidelijk zijn dat deze literaire teksten niet altijd een weerspiegeling van de werkelijkheid waren). Deze vrouwen hadden in sommige verhalen zelfs mannelijke eigenschappen, een vorm van 'cross-gender' identificatie. Met andere woorden: strijdbare vrouwen zijn nog steeds een populair item. Zo heeft de televisieserie van 'Xena the Warrior Princess' het prima gedaan in Egypte. Xena, een schaars geklede vrouw die ten strijde trekt en zelfzekerheid en kracht uitstraalt, net zoals de krijgsprinsessen uit 1001 Nacht die ook moslima's waren. Een ander voorbeeld is de 'haremliteratuur', die in schril contrast stond met de westerse literatuur. Hierin werd het Oosten voorgesteld als een oord van losbandigheid. Een compleet andere voorstelling van hoe wij de Islam en moslimvrouwen vandaag zien. Daarbij heeft de Arabische wereld ook machtige en invloedrijke vrouwen gekend. Wanneer je wil spreken over de positie van de moslimvrouw, moet je rekening houden met een aantal zaken: Wat zegt de Islam hierover (het religieuze luik)? En is deze positie anders wanneer je bijvoorbeeld Europese moslima's vergelijkt met moslima's uit Noord-Afrika (het geografische en culturele luik)? De visie vanuit religieus standpunt zal ik illustreren aan de hand van enkele rolmodellen en tekstfragmenten uit de Koran en andere bronnen. De culturele visie zal ik later toelichten, met de focus op België en Nederland, de moslims die er wonen en de verhouding tot hun thuisland. Ik wil er wel bij vermelden dat de theorie, bijvoorbeeld wat er staat in de tekstfragmenten, niet altijd wordt omgezet in de praktijk. ''Heeft Allah dochters gekozen boven zonen? Wat scheelt u, hoe oordeelt u? Wilt u dan niet nadenken?''(6:100, 16:57-59, 17:40, 37:153, 43:16-18) Dit is de kritiek die in de Koran werd gegeven op voor Islamitische Arabieren die geen dochters wilden. Een ander vers die kritiek levert op de voor Islamitische samenleving: 'Wie een dochter heeft en haar niet levend begraaft (de gewoonte van Arabische stammen voor de Islam) en haar geen uitbrander geeft en geen voorliefde toont voor zijn andere kinderen (zonen), hem zal Allah de Almachtige in het paradijs plaatsen.' (Abu Dawud) In het scheppingsverhaal (volgens de Koran) staat dat het vrouwelijke en het mannelijke uit één ziel zijn geschapen, die elkaars partners zijn en elkaar voltooien: ze zijn complementair. Er zijn talrijke verzen die erop duiden dat de Koran gelijkwaardigheid van man en vouw predikt, dit in een tijd waar vrouwen amper rechten kenden.


Amara Kenza

15

1.2.1

De juridische positie van de moslimvrouw

In de voor Islamitische gemeenschap heerste een machomentaliteit, zowel bij de Arabieren als bij de joden en de christenen. Vrouwen hadden geen rechtspersoonlijkheid en in sommige gevallen zelfs geen erfrecht. De Islam gaf vrouwen rechtspersoonlijkheid. In het Westen moeten we wachten tot de 20ste eeuw alvorens er stemrecht was voor vrouwen en de Turkse vrouwen kregen het eerder dan de Belgische. Islamitische vrouwen kregen het recht op een eigen naam en eigen bezit. In het Mekka van de 7de eeuw betekende de erfenisregeling voor vrouwen een ware revolutie. Islamitische vrouwen hadden een vol recht op onderhoud, hetzij door hun vader, zoon, echtgenoot of de gemeenschap in haar geheel. Aangezien het mannen waren die in dit onderhoud moesten voorzien, was hun behoefte aan financiële middelen ook groter. De taak van de man hield echter meer in dan enkel het verzorgen van de hoogst noodzakelijke voorzieningen. Aandacht voor de sociale, geestelijke en seksuele behoeften van een vrouw waren verplicht. Het recht van individuele oordeelsvorming (o.a. eigen meningsuiting) wordt vanuit de Koran gestimuleerd. 'Ibn Oemar verhaalt dat de Profeet zei: 'Iedereen van jullie is een hoeder en iedereen van jullie is verantwoording schuldig over wat onder zijn hoede is gebracht. De heerser is een hoeder, de man is een hoeder over de leden van zijn gezin, en de vrouw is een hoedster over het huis van haar man en hun kinderen. Zo is iedereen hoeder en verantwoordelijk voor wat onder zijn hoede is gebracht.' De bedoeling van de Koran is om er inspiratie uit te putten. Verder is er een herinterpretatie nodig van een tekst die nu eenmaal 14 eeuwen geleden werd geopenbaard. Voor die tijd was het zeer merkwaardig dat er zoveel bevrijdende teksten over vrouwen bestonden. Vrouwonvriendelijke overleveringen bestaan ook, maar die zijn zeer beperkt in vergelijking met de vrouwvriendelijke. Er wordt ook getwijfeld aan de betrouwbaarheid van deze bronnen; Ze voldoen namelijk niet aan de eisen die hiervoor gesteld zijn. Vrouwonvriendelijke overleveringen zouden afkomstig zijn uit de voor Islamitische tijd. Bijvoorbeeld de uitspraak dat vrouwen ongeluk zouden brengen. Dit is bijgeloof, wat niet mag volgens de Islamregels. Een ander argument is dat sommige overleveringen niet volledig zijn, waardoor ze uit de context worden gehaald. 'Denken ze dan niet na over de Koran?' 'Zo zet Allah zijn woorden uiteen opdat u tot nadenken zou komen.' (4:38; 2:266) Eenieder heeft dus recht op een eigen mening en meningsverschillen over verschillende onderwerpen worden aangemoedigd. Doordat vrouwen nu zelf de Koran kritisch kunnen lezen, kunnen ze zichzelf ook meer vrijheid toe kennen en teksten transformeren naar het hier en nu. In heel wat Islamitische landen zijn er steeds meer vrouwenorganisaties en verenigingen die zich bezighouden met hoe ze de rechten van de vrouw kunnen verbeteren. Een belangrijk voorbeeld is de hervorming van de 'mudawana' in Marokko. De mudawana handelt over de rechten en plichten van de vrouw binnen de familie; het Islamitisch familierecht. Heel wat vrouwenbewegingen en politieke organisaties hebben hier jarenlang voor gepleit, o.a. l'Union d'Action Féminine (UAF), die vrouwenemancipatie centraal stelt. De serieuze hervormingen in het familieboek zorgden voor heel wat verbeteringen waaronder: vrouwen kunnen zonder goedkeuring van een mannelijk familielid een huwelijk sluiten, het is veel eenvoudiger om een echtscheiding aan te vragen en de voornaamste hervorming is dat vrouwen op veel gebieden nu gelijkwaardig zijn aan mannen. (In principe bestonden al deze rechten voor vrouwen al, maar wist men het gewoon niet en stond het nergens officieel neer geschreven)


Amara Kenza

16

'Aboê Hoerayra heeft overgeleverd: De Boodschapper van Allah heeft gezegd: De meest perfecte onder de gelovigen is diegene van jullie die het beste karakter heeft, en de besten onder jullie zijn diegenen die het beste voor jullie vrouwen zijn.' (in Von Denfer, 1998, blz88) 1.2.2

Polygamie

De reden om polygamie toe te staan was oorspronkelijk positief. Mannen konden zoveel vrouwen huwen als ze wilden. De bedoeling van de instelling van de Koranische polygamie was om het aantal vrouwen tot een maximum van vier te herleiden. Elke vrouw moest gelijkwaardig behandeld worden, indien de echtgenoot dit niet kon mocht hij geen tweede, derde of vierde vrouw huwen. Wanneer een man geen toestemming kreeg van zijn echtgenote om nog een vrouw te huwen, werd het ook niet toegelaten. De Koranische polygamie diende als sociaal vangnet voor weduwen. Volgens vele moslimgeleerden is polygamie daarom enkel van toepassing in uitzonderlijke omstandigheden. 1.2.3

Het lichaam

Volgens de Islam is er een gelijkwaardigheid tussen man en vrouw. Dit impliceert evenwel geen gelijkheid. De Islam legt de nadruk op de biologische verschillen die eigen zijn aan de twee geslachten. Feministen stellen dat moslimmannen het onderspit delven in de strijd tussen de geslachten, omdat deze geen baarmoeder hebben. Voor de Islam ligt de meerwaarde van de vrouw bij de 'rahim' of baarmoeder. De Arabische woorden 'Bismillâhi'r-Rahmâni r-Rahiem' betekenen: 'In de naam van God, de Erbarmer en de Vergevingsgezinde'. Vooraleer een moslim een belangrijke daad verricht zal hij deze woorden uitspreken. Deze woorden hebben een duidelijk verband met het woord 'rahim'. Het innige gevoel dat een moeder heeft voor het kind dat in haar buik groeit, wordt gelijkgesteld aan het gevoel van erbarmen, wat kenmerkend is voor God. Het lichaam van de vrouw is bijgevolg gebonden aan de meest verheven menselijke waarden. (Ook bij het Offer en Suikerfeest roept men op om de 'baarmoederlijke verbindingen' te verstevigen.)Verder wordt er veel aandacht geschonken aan een gezonde seksualiteit binnen een huwelijk, iets wat taboe was voor de Kerk tijdens de middeleeuwen. Huwelijken mogen niet enkel gesloten worden om zich voort te planten. De seksuele ontplooiing is even belangrijk: het gaat om het recht van het lichaam. Uit het belang voor de wassing en andere regels voor hygiëne wordt nog duidelijker dat het lichaam voor moslims zeer belangrijk is.

Figuur 4: Complete vs acceptable ghusl (bron: http://xeniagreekmuslimah.wordpress.com/2011/ 05/06/complete-vs-acceptable-ghusl/)


Amara Kenza

17

1.2.4

Gemengde, gearrangeerde en geforceerde huwelijken

Een huwelijk tussen een moslimman en een niet moslimvrouw is toegestaan. Een moslima moet daarentegen wel met een moslim trouwen. De reden hiervoor is dat het geloof van de kinderen veilig gesteld moet worden en daarbij heeft de vader een belangrijke rol. Indien de vader dus geen moslim is, kan het zijn dat de kinderen ook geen moslims worden. Vandaag de dag zijn er vaak problemen met meisjes die weglopen van huis net omdat ze een relatie hebben met een niet-moslim of 'valse' bekeringen tot de Islam door mannen, opdat ze toch met een moslimmeisje kunnen trouwen. En de vraag is: Wat is erger, een moslimmeisje dat trouwt met een niet-moslim die haar religie respecteert? Of een meisje dat haar geloof verlaat? Er ontstaat een zekere versoepeling rond dit onderwerp in de huidige maatschappij voornamelijk in niet-moslimlanden. Een gearrangeerd huwelijk is niet hetzelfde als een gedwongen huwelijk. In het eerste geval is er geen sprake van dwang. Het gaat meestal om ouders die een geschikte huwelijkspartner zoeken voor hun dochter of zelfs zoon, iemand die volgens hen goed zal zijn en past bij hun kind. De uiteindelijke keuze om hier op in te gaan blijft bij de dochter zelf. Geforceerde huwelijken worden streng veroordeeld en zijn niet toegelaten binnen de Islam. Gedwongen huwelijken hebben te maken met cultuur en niet met religie. 1.2.5

Vrouwenbesnijdenis

In Somalië en andere Oost-Afrikaanse landen is dit geen ongekend fenomeen. Dit zou namelijk de huwelijkskansen optimaliseren en ervoor zorgen dat een meisje maagd blijft. Het besnijden van kleine meisjes kan een snede in de clitoris inhouden of infibulatie of andere varianten van clitoridectomie. De besnijdenis van meisjes werd volledig afgekeurd tijdens de Nairobi-conferentie in 1985 door de Egyptische Azhar Sjeich Dr. Abd-al Rahmân Al-Naggar. Wanneer je kijkt naar andere landen die de Islamitische wetgeving volgen, zoals Saoedi-Arabië, Irak, Syrië, Libië, Marokko, ..., is dit zelfs nooit aan de orde geweest. Aangezien het bewezen is dat vrouwenbesnijdenis een schadelijke ingreep is voor het lichaam van het meisje, kan het volgens de Islam niet. Er is ook geen medische noodzaak voor en het is tegen de mensenrechten. 1.2.6

De hoofddoek

Het bedekken van het lichaam heeft te maken met twee waarden: schroom en eergevoel (kledij kan ook duiden op een bepaalde status). Er zijn zowel voorschriften voor mannen als voor vrouwen. Er worden echter geen straffen voorzien voor vrouwen die zich niet houden aan de kledingvoorschriften, daarom wordt dit niet door iedereen als verplicht gezien. Ook wat er in de Koran staat is voor interpretatie vatbaar: 'Zeg tot de gelovige mannen dat zij hun ogen neergeslagen houden en dat zij dun passies beheersen. Dat is reiner voor hen. Voorzeker, Allah is wel op de hoogte van hetgeen zij doen. En zeg tot de gelovige vrouwen dat zij ook hun ogen neergeslagen houden en hun passies beheersen, en dat zij hun schoonheid niet tonen dan hetgeen ervan zichtbaar moet zijn, en dat zij hun hoofddoeken over hun boezem laten hangen, en dat zij hun schoonheid niet tonen, behalve aan hun echtgenoot, hun vader of de vader van hun echtgenoot of hun zonen of de zonen van hun echtgenoot of hun broeders of de zonen van hun broeders, of de zonen van hun zusters of hun vrouwen, of hun slaven of zulke mannelijke bedienden die geen geslachtsdrang hebben, of de jonge kinderen die van de naaktheid van een vrouw niets afweten. En laat hun niet met hun voeten slaan, zodat wat zij van haar schoonheid bedekken niet openbaar


Amara Kenza

18

wordt en wendt u allen tezamen tot Allah, opdat jullie mogen slagen.' (24/30-31) Er staat dat 'de boezem’ hetgeen is wat moet worden bedekt. Een andere vers: 'O profeet! Zeg aan uw vrouwen en uw dochters en de vrouwen der gelovigen dat zij een gedeelte van haar omslagdoeken over haar (boezems) laten hangen. Dit is beter, opdat zij mogen worden onderscheiden en niet lastig worden gevallen. En Allah is Vergevensgezind, Genadevol.' (33/59) 'Zeg tegen de gelovige mannen dan zij hun blikken neerslaan en hun intieme delen bedekt houden en zeg tegen de gelovige vrouwen dat zij hun blikken neerslaan en hun intieme delen bedekt houden en hun sieraad niet tonen, behalve wat al zichtbaar is. En laten zij hun sluiers over hun boezems trekken en hun sieraad niet vertonen.' (de Koran 24/30-31) In dit vers wordt er weer verwezen naar de boezem, die vaak ontbloot werd om borstvoeding te geven. ‘Sieraad’ zou kunnen duiden op 'verleidelijkheid' en 'behalve wat zichtbaar is' zou kunnen impliceren dat vrouwen zich normaal mogen kleden, in functie van de maatschappij, klimaat en de plaats waar ze leven. Een hoofddoek betekent een andere manier van leven. Het houdt meer in dan enkel het bedekken van het haar. Andere lichaamsdelen moeten ook worden bedekt; vandaar dat deze vrouwen hun kleren aanhouden wanneer ze zwemmen. Deze vrouwen leiden vaak een meer bescheiden en sobere manier van leven (vergelijkbaar met de levenswijze van nonnen). Sommige vrouwen gaan zelfs zo ver dat ze geen schoenen met hak willen dragen of geen handen van mannen willen schudden. De hand van een man niet willen schudden, lijkt voor een westerling een eigenaardig gedragspatroon. Vandaag de dag vormt dit vaak een probleem. Zo werd er in Brussel een moslimambtenaar ontslagen omdat hij weigerde de hand te schudden van een vrouw (De Morgen, 13 mei 2013). In tegenstelling tot wat er vaak in het Westen gedacht wordt, heeft dit niks te maken met onderdrukking. In het Mekka van de zevende eeuw gaven mannen geen handen aan vrouwen met wie ze niet gehuwd waren. Dit werd gezien als een vorm van respect. Tijdens de verhuizing van Mekka naar Medina waren er ook veel migranten die door sommige mannelijke inwoners als slaven werden gezien. Vrouwen werden daardoor lastig gevallen op straat. De functie van de omslagdoek was om dit te vermijden. In de Islam bestaat er een sterk onderscheid tussen de 2 geslachten. De nadruk op een sterk mannelijk en vrouwelijk karakter zou de aantrekkingskracht versterken en zo ontstaat er een zekere noodzaak om alles in goede banen te leiden. Niet elke moslima zal geen hand willen schudden van een man, als dit louter met beleefdheid te maken heeft en geen seksuele betekenis heeft. Kusceremonies daarentegen bijvoorbeeld met nieuwjaar, zullen vaak gevoeliger liggen. De handelswijze in het Mekka van de zevende eeuw moet volgens vele moslims gezien worden in de historische en biologische context van die tijd. De redenen om een hoofddoek te dragen of de betekenis die eraan gegeven wordt is niet steeds dezelfde. Een hoofddoek kan zorgen voor meer bewegingsvrijheid, zowel op politiek, sociaal als cultureel vlak. Wanneer er een vrouw een hoofddoek draagt, is de familie minder bezorgd en kan een vrouw vrij participeren in de samenleving. Onderzoeken in Jordanië en Algerije bevestigden dit. In Egypte zouden vrouwen in hogere functies op deze manier beter kunnen communiceren met mannen en zich makkelijker in openbare ruimtes kunnen begeven. Armere Egyptische vrouwen kwamen meestal ongesluierd op straat, elitevrouwen echter werden lastig gevallen, zowel fysiek als verbaal. Bedekkende kleding kan duiden op een hogere prestige en status (de echtelijke status, onderwijsniveau, dorpsorigine,...). Mode kan ook een rol spelen onder invloed van groepsgedrag.


Amara Kenza

19

Sommige vrouwen zijn verplicht door economische redenen om buitenshuis te werken. Zij zien de hoofddoek als een manier om hun waardigheid te behouden en een statement te maken. Moslimmannen hebben meer respect voor deze gesluierde vrouwen en roddelen minder over hen. In het Westen, bijvoorbeeld Nederland, ligt dit anders. Dat vrouwen buitenshuis komen en werken is vanzelfsprekend. De hoofddoek die daarbij hoort, echter niet. Dit zorgt voor heel wat problemen op school en op het werk. Zo sprak Pim Fortuyn in 2001 over 'een vervreemdende sfeer' op straat in Nederland en blijkt ook dat vele Nederlanders vrouwen met een hoofddoek vreemd en opvallend vinden. De hoofddoek kan een teken van eerbied en devotie zijn. Een manier om de religieuze overtuiging te uiten. Een hoofddoek zou de Islamitische identiteit versterken. Hoewel niet alle moslims het daarover eens zijn, volgens deze moslims mag de nadruk niet liggen op uiterlijkheden omdat dit net de Islamitische getuigenis zou afzwakken. In de stad Medina, tijdens de zevende eeuw, was de omslagdoek een ongebruikelijke klederdracht en was het bijgevolg duidelijk verbonden aan de moslimidentiteit; de hoofddoek wordt gebruikt om herkend te worden. Moslimvrouwen in Nederland zouden angst hebben voor de westerse waarden en normen en willen vasthouden aan tradities. De angst voor verwesterlijking kan een reden zijn voor ouders om hun dochters te dwingen een hoofddoek te dragen. (hoewel het normaal de keuze van een vrouw zelf moet zijn). Een hoofddoek wordt vaak gezien als traditioneel. Na de kolonisatie vanuit het Westen ontstond er een nieuwe sociale klasse in landen als Egypte, Marokko,... De mannen van deze klasse voelden zich echter vernederd omdat hun vrouwen als ongeciviliseerd werden gezien omdat ze een hoofddoek droegen. Een hoofddoek heeft niet altijd een traditionele betekenis, maar kan ook een teken van moderniteit zijn. Bij studentengroepen in Java die deel uit willen maken van de moderne wereld zonder de westerse levensstijl over te nemen, is het dragen van een hoofddoek een uiting van democratisering. Ook in het westen merk je een verschil tussen de wijze waarop oudere vrouwen en jongere meisjes een hoofddoek dragen en zich kleden. In mei 2003 demonstreerden vrouwen van de Arabische Europese Liga (AEL) onder het motto: 'Niet de hoofddoek maar het systeem onderdrukt ons.' Het is mogelijk dat het bedekken van het lichaam al eerder in de Arabische cultuur en ook andere culturen voorkwam. De oorspronkelijke betekenis blijft het verbergen van de schoonheid of de seksuele aantrekkelijkheid en het voorkomen van ongewenste zwangerschap. In grootsteden zou het leven voor vrouwen gevaarlijker zijn. In Egypte werden na de urbanisatie meer hoofddoeken gedragen. Op het platteland heeft de hoofddoek een andere functie, bovendien kent iedereen elkaar en zijn er geen 'onbekende mannen'. Een hoofddoek dient hier voor vrouwen meer als bescherming tegen de zon, mannen dragen een hoed als bescherming. De burka komt voor in bepaalde landen. Dit is geen religieuze verplichting en heeft meer te maken met de gangbare kledingstijl van het gebied of land waar ze gedragen wordt. Over het algemeen geldt de regel voor vrouwen om zich 'bescheiden' te kleden. Het dragen van een sluier (of burka) is en blijft de keuze van de vrouw zelf. Zij mag zich hiertoe nooit gedwongen voelen want dan is het niet uit vrije wil en heeft de sluier een andere betekenis. Niet alle mannen willen trouwens dat hun vrouw een hoofddoek draagt, maar als zij dit zelf wilt moet dit worden gerespecteerd net zoals wanneer ze het niet zou willen.


Amara Kenza

20

De hele hoofddoekenkwestie is ontzettend complex. Wat de motieven zijn voor het dragen van een hoofddoek, hangt af van de context. Over de oorsprong van de sluier is moeilijk duidelijkheid te verkrijgen. Niet iedereen deelt dezelfde mening. Wat vast staat is dat vrouwen die kiezen voor een hoofddoek, een andere manier van leven hebben en bijgevolg andere behoeften, waarden en normen hebben. Eenmaal deze gekend zijn kan de communicatie vlotter verlopen. (Zo ook wanneer het over het organiseren van recreatieve mogelijkheden, reizen en zaken voeren gaat specifiek voor deze doelgroep)2

Figuur 5: Muslim Marriage – A relationship which symbolizes Islam and love (bron; http://www.muslimblog.co.in/muslim/muslimmarriage-a-relationship-which-symbolizes-Islam-and-love

2

Stichting jaarboek voor vrouwengeschiedenis. (2009). Amsterdam: Aksant.

Van Bommel, A. (2005). Islam en de rechten van vrouwen: Bronnen van de islam. Amsterdam: Bulaaq. Van Bommel, A. (2005). Islam en de rechten van vrouwen: Onderwijs, opvoeding en mensenrechten. Amsterdam: Bulaaq. Van den Broeck, O. (2002). De islam in België. Antwerpen: Standaard Uitgeverij. Waarom een hoofddoek. Geraadpleegd op 18 december 2012, http://www.grenzeloos.org/artikel/viewartikel.php/id/634.html


Amara Kenza

21

1.2.7

Rolmodellen/voorbeeldvrouwen

Enkele vrouwen hebben mee de positie van de moslimvrouw bepaald en de waarden en normen waar deze aandacht aan geeft. De vrouwelijke rolmodellen in de Koran vertegenwoordigen belangrijke aspecten van vrouwelijke intelligentie, onafhankelijkheid en gevoel. De eerste vrouw van de profeet Mohammed vroeg zijn hand, was vijftien jaar ouder en dreef zelf handel. Ze was een zeer goede zaakvoerster. Een andere vrouw van de Profeet Mohammed stond bekend als leergierig en kritisch (Ayshia). In verschillende teksten staat ook dat de Profeet Mohammed zijn vrouwen om advies vroeg op cruciale momenten. De vrouwen die in de Koran voorkomen zijn geen onderdanige types en controversieel, ze vormen daarom een voorbeeld voor hedendaagse moslimvrouwen. Ik zal enkele vrouwelijke rolmodellen toelichten: Asiya, de beschermster Naast Maryam (of Maria) is deze vrouw één van de belangrijkste rolmodellen. Ze werd beschouwd als een van de allermooiste vrouwen en ze bezat ook innerlijke schoonheid. Ze was namelijk een vrome joodse vrouw. Asiya was de vrouw van 'Fir-aun', of de farao. Het verhaal van Asiya speelt zich af in Egypte, waar het leven zeer moeilijk was en de farao de mensen onderdrukte, hun zonen vermoordde en hun vrouwen misbruikte. In deze periode wordt ook Musa (Mozes) geboren. Uit angst voor het leven van haar kind, verbergt Jochebed (Musa's moeder) Musa. Jochebed stopt Musa in een mandje en laat dit mandje mee varen met de stroming van de rivier. Vervolgens wordt Musa gevonden door Asiya. Later bieden Jochebed en haar dochter zich aan aan het hof van de farao, om er te komen werken. Op die manier blijft Jochebed dicht bij haar zoon Musa. Omdat de koning impotent was —waardoor de status van Asiya nog verhoogde omdat ze een reine maagd bleef — en geen zoon had-stemde hij toe in de adoptie van Musa. Bovendien bleef Asiya maar aandringen met als argument de schoonheid van het kind en op latere leeftijd zijn genezende krachten. Gedurende Musa's kindertijd vond de farao echter dat er veel slechte voortekenen waren, waardoor hij begon te twijfelen aan Musa. Asiya speelde telkens de rol van bemiddelaarster en redde zo telkens het leven van haar adoptiezoon. Asiya ‘s huwelijk met de farao was allesbehalve rooskleurig. Ze werd mishandeld en mocht van de farao haar geloof niet belijden; hij was namelijk ongelovig. Asiya moest telkens voorwendselen verzinnen om zich te kunnen afzonderen voor het gebed. Volgens het verhaal zou Asiya ingestemd hebben om te trouwen met de farao zodat haar eigen volk (de inwoners van Israël) van uitroeiing werd beschermd. Het verhaal eindigt wanneer Asiya sterft als martelares voor God. Wanneer de farao ontdekt dat een van de kamerdienaressen gelovig is, komt Asiya in opstand tegen haar man en verdedigt ze de kamerdienares. De farao beseft vervolgens dat Asiya nog steeds gelovig is en haar geloof niet heeft afgezworen, en laat zijn vrouw executeren. Asiya is het ideale rolmodel voor moslima's: ze is vroom, kuis en gehoorzaam aan Allah. Ze toont veel moed door zichzelf op te offeren voor haar volk en ze toont een nog grotere moed door in opstand te komen tegen haar echtgenoot en hem tot verantwoording te roepen. Vooral de volharding tegenover haar man vormt voor moslimvrouwen een voorbeeld.


Amara Kenza

22

Bilqis, de wijze leider Bilqis is de naam die gegeven werd aan de koningin van Seba. Bilqis gaat op bezoek bij koning Salomo, die net als Bilqis over een zeer welvarend land regeert. Beide vorsten leggen elkaar raadsels voor om te zien wie van beiden superieur is aan de andere, een soort van intellectueel steekspel. De koningin van Seba was zeer machtig, mooi en bestuurde zelfstandig en succesvol een land. De koning van Seba is een diplomatieke vorstin die harmonieuze relaties met staatshoofden van andere landen hoog in achting neemt. Salomo echter is zeer autoritair en kort gebonden. Op een dag hoort Salomo over het rijk van Seba en hoe men daar de zon vereert en niet God, hij laat daarop een brief bezorgen aan Bilqis. In de brief staat dat Bilqis en haar volk zich moeten onderwerpen. De raadsheren van Bilqis stellen een militaire expeditie voor, Bilqis verkiest een diplomatische oplossing. Ze is dus niet alleen rijk maar ook machtig genoeg om zelfstandig beslissingen te nemen en de raad van haar adviseurs in twijfel te trekken. Salomo wijst de geschenken en diplomatieke uitweg af en stuurt zijn leger naar Seba. Hij geeft zijn leger de instructie om de troon van Bilqis naar Jeruzalem te brengen. Op magische wijze wordt de troon overgebracht naar het paleis van Salomo. Wanneer Bilqis zich aan het paleis van Salomo meldt, wordt ze aan een aantal testen onderworpen. Bij de eerste test moet Bilqis haar eigen troon herkennen. Deze troon werd door de bedienden van Salomo betoverd zodat ze hem niet kan herkennen. Indien Bilqis zou ontkennen dat dit haar troon is, verliest ze dus. Als ze toegeeft dat het haar troon is, verliest ze ook want dan zou dit betekenen dat Salomo erin geslaagd is haar troon uit haar paleis te stelen. Bilqis antwoordt diplomatisch: 'Het lijkt alsof het mijn troon is.' Waardoor ze slaagt voor de eerste test. Salomo onderwerpt haar vervolgens aan een tweede test. Hij laat een glazen vloer aanbrengen in zijn paleis. Onder de vloer stroomt er water. Wanneer Bilqis het paleis binnentreedt, denkt ze dat het water echt is en tilt ze haar japon op. Salomo wint en toont Bilqis dat de schijn haar heeft bedrogen: De vloer is van glas. Het verhaal eindigt met het huwelijk tussen Salomo en Bilqis. Dit verhaal kan als legitimatie dienen om vrouwen te laten participeren in de politiek. Het verhaal staat voor de emancipatie van vrouwen. Het is opvallend dat Bilqis niet alleen een zelfstandige en succesvolle koningin is, ze is ook een ongelovige. Met andere woorden ongelovigen kunnen ook een prima regering creëren. De koningin van Seba is een fascinerend en aanstootgevend personage in de Koran. Telkens weer wordt er vermeld in de Korantekst dat deze vrouw intelligent en zelfstandig was. Ze wordt bovendien niet aangeduid als de vrouw van of de dochter van of de moeder van; ze is een vorstin in eigen recht. Geen enkele mannelijke Korangeleerde heeft het feit dat Bilqis een onafhankelijk en competent leidster van een land was, erkend of genoemd als kenmerkend voor het vrouwelijke rolmodel. Dit zou namelijk in tegenspraak zijn met een overlevering van de profeet Mohammed. Nochtans staat er duidelijk in de tekst vermeldt: 'een vrouw heerste over hen.’


Amara Kenza

23

Maryam, de boodschapper Maryam is de enige vrouw wiens naam in de Koran voorkomt. Zij staat voor de idealen van de hijaab (sluier): Vroom, meegaand en kuis. Toch is Maryam geen stereotiep rolmodel omdat ze niet getrouwd was. Maryam kreeg de titel: waliyya Allah, vriendin van God, waarmee ze gerekend wordt tot één van de meest vooraanstaande gelovigen uit de geschiedenis. In het Midden-Oosten branden niet alleen christenen een kaars in de kerk voor Maria, ook moslims doen dit. De Maria-verhalen tonen aan dat er een sterk verband bestaat tussen de vroegchristelijke en Islamitische overleveringen (net zoals tussen de joodse en Islamitische). In het evangelie is het echter zo dat Maria meer een instrumentele rol toe bedeeld krijgt. Na de geboorte van Isa (Jezus) verdwijnt Maria naar de achtergrond. In de Koran is Maryam een onafhankelijk figuur en wordt er veel aandacht gegeven aan haar geboorte en jeugd. De ouders van maryam waren niet tevreden met haar geslacht, omdat dochters niet werden opgenomen in de tempel. Maryam werd echter wel aanvaard. Maryam menstrueerde niet waardoor ze altijd rein was (wanneer een moslima menstrueert, mag ze niet bidden tot wanneer deze periode over is. Tijdens de menstruatie wordt een vrouw als 'onrein' gezien). Maryam raakt zwanger zonder man, ze wordt bevrucht door de heilige geest, waardoor ze maagd blijft (over de manier waarop Maryam zwanger wordt, wordt er in de Islam uitgebreid gespeculeerd, in tegenstelling tot de christelijke traditie). Maryam moet vervolgens aan haar volk vertellen over de buitennatuurlijke wijze waarop ze zwanger werd, zoals een profeet de boodschap van God brengt. Volgens de Koran staat Maryam dus eigenlijk op gelijke voet met een profeet. Het morele oordeel van de omgeving voor een vrouw die zonder een man een kind baart, was hard. Volgens sommige Islamkenners fungeert Maryam niet als rolmodel voor het dagelijkse leven van Islamitische meisjes en kan Maryam louter gerespecteerd en geëerd worden. In tegenstelling tot de echtgenotes van de profeet Mohammed die wel als rolmodel kunnen dienen. Maryam kan een bewonderenswaardige figuur zijn, maar ze is geen 'gewone' vrouw. Een vrouw die geen zonden begaat, maagd blijft en toch zwanger raakt, niet menstrueert, ergens tussen man en vrouw (o.a. omdat ze in de tempel aanvaard werd), mens en heilige en moeder en maagd zit, is te 'uniek' om als rolmodel te kunnen dienen. Bepaalde waarden die ze hanteerde als vrouw en moeder kunnen wel een bron van inspiratie vormen maar gewone vrouwen zijn gewoon en worden af en toe onrein. Daarmee staat Maryam heel ver van het dagelijkse leven van moslimmeisjes. Andere rolmodellen Er zijn nog meerdere rolmodellen waarnaar kan worden verwezen in de Koran. Zoals Eva, die tegelijkertijd met Adam werd geschapen, met hem in fout gaat en opnieuw begint. Dit staat voor gelijkberechtiging van man en vrouw en gelijkwaardigheid tussen het mensenpaar. Een ander voorbeeld is Zulaicha, ook wel de seksueel assertieve genoemd, die vorm geeft aan de vrouwelijke identiteit als iniatiefnemend, seksueel en autonoom handelend individu. Zulaicha is de vrouw van Aziz (Potiphar), maar wordt verliefd op haar adoptiezoon/slaaf Yûsuf (Jozef). Als laatste voorbeeld is er Hâdjar, de moeder der moslims. Hâdjar is de slaaf van Ibrahim en diens vrouw Sara. Sara kan Ibrahim echter geen kinderen schenken en Hâdjar wordt de tweede vrouw van Ibrahim. Sara wordt de stammoeder van het judaïsme, Hâdjar van de Islam. Hâdjar schenkt Ibrahim een zoon, Ismaël. Sara is heel jaloers op de band tussen Ibrahim, Hâdjar en Ismaël. Vervolgens vertrekken Ibrahim, Hâdjar en hun zoontje naar de woestijn. Hâdjar speelde hier een grote pioniersrol. Er groeiden geen


Amara Kenza

24

planten, bomen en er was geen water. Hâdjar gaat op zoek naar de bron van leven (water). Haar overlevingsstrategie in de woestijn is zeer belangrijk voor het voortbestaan van haar gezin. Ze wordt ook betrokken bij het offeren van Ismaël, wat duidt op haar godsvertrouwen en overgave. In de jaarlijkse bedevaartstocht naar Mekka is het ritueel van Hâdjar, haar zoeken naar de bron van leven: water, opgenomen. Naast de religieuze rolmodellen zijn er ook zangeressen, actrices, schrijfsters, politieke leidsters, atleten… Kortom: sterke vrouwen waar moslimmeisjes vandaag naar opkijken.3

Figuur 6: Capsters / inspiring women: The women in the Jordanian national football team, for their work on getting the FIFA (international football organisation) to lift the ban on the hijab, Figuur 7: Capsters / inspiring women: Noor Tagouri, poet & philanthropist, dreams of being the first veiled talkshow-host on American television , Figuur 8: Capsters / inspiring women: Tawakkol Karman, Winner of the Nobel Peace Price 2011 (together with two other women) "for their non-violent struggle for the safety of women and for women’s rights to full participation in peace-building work" (bron: http://pinterest.com/pin/575194183627847733/)

3


Van Bommel, A. (2005). Islam en de rechten van vrouwen: Bronnen van de islam. Amsterdam: Bulaaq. Frederiks, M. (2010). Vostinnen, verleidsters en vriendinnen van God. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema


Amara Kenza

25

1.3

De culturele visie

Twee belangrijke aspecten die een invloed hebben op de positie van de moslimvrouw zijn de leeftijd en de status. Gaat het om een jong meisje? Een oudere dame? Een getrouwde vrouw? Een gescheiden vrouw?... Er is een groot onderscheid met het Westen, waar het kerngezin vaak de vader, moeder en kind(eren) betreft, terwijl het in de Islamwereld vaak gaat om een grotere groep mensen: tantes, ooms, neven, nichten en zelfs buren. In de Islamwereld wordt de autoriteitsgrens niet bepaald door het geslacht maar wel door de generatie. De oudere dames of grootmoeders hebben vaak het meeste macht binnen de familie. Hoewel er een scheiding bestaat tussen man en vrouw kunnen oudere vrouwen ongestoord bij de ene en de andere groep terecht. Dit in tegenstelling tot de oudere mannen, waarbij men eerder achterdochtig zal zijn. Wanneer je spreekt over een scheiding tussen de wereld van man en vrouw, houdt dit niet noodzakelijk een onderdrukking van de vrouw in. Naast gehoorzaamheid aan ouderen, zijn respect en beleefdheid zeer belangrijk. Dat je je kunt houden aan regels die je worden opgelegd wilt namelijk zeggen dat je verantwoordelijk bent. 'Aboe Harayra verhaalt dat er een man naar de Boodschapper van Allah ging en vroeg: 'O boodschapper, wie van de mensen heeft het meeste recht op een vriendelijke behandeling en een goed gezelschap van mij?' Hij antwoordde: 'Je moeder.' De man vroeg: 'En wie dan?' Hij antwoordde: 'Je moeder.' 'En wie dan?' Hij antwoordde: 'Je moeder.' 'En wie dan?' Hij antwoordde: 'Je vader.' (Dit geeft o.a. een verklaring voor de machtspositie van oudere vrouwen/grootmoeders in moslimgezinnen) Families die migreren naar het Westen proberen voor een stuk de tradities die zij kennen verder te zetten. Het probleem is echter dat de waarden en normen van het land waar ze zich vestigen anders zijn dan die van hun thuisland. Migranten zijn het netwerk, de gemeenschap, de sociale controle en de relatie met het onderwijs die ze in het thuisland kenden kwijt. Grote families hechten vaak veel waarde aan het eergevoel. Wanneer er zich problemen voordoen, zal de autoriteit van het gezinshoofd in het gedrang komen, wat dan weer spanningen met zich mee brengt. Moslimjongeren worden bovendien beïnvloed door andere niet-moslimjongeren, waar er andere normen gelden. De graad van socialisatie met niet-moslims zien we terug in het groeiende aantal gemengde huwelijken. Ook de waarden en normenpatronen die van invloed zijn op de seksualiteit veranderen in verhouding tot het land van herkomst. Kinderen kunnen vaak niet terecht bij hun moslim-ouders wanneer ze problemen hebben, omdat deze ouders deze problemen ook niet kunnen vatten. Vaak zijn de ouders overbezorgd, vooral vaders, en hebben ze schrik dat hun dochters seksueel lastig gevallen kunnen worden op school of daarbuiten. Voor de zonen maken ze zich evenzeer zorgen: zij zouden worden aangemoedigd om met het andere geslacht te experimenteren. Dit kunnen redenen zijn voor ouders om hun kinderen geen toestemming te geven om op bosklassen te gaan of om gemengd te zwemmen. Ouders snappen het onderwijssysteem in het immigratieland soms niet, waardoor ze schooladviezen niet begrijpen en ook niet kunnen ingaan tegen schooladviezen. Dit is een van de redenen waarom het opleidingsniveau bij moslimjongeren lager ligt. Wanneer vaders in paniek raken omdat er iets misloopt in de opvoeding, zullen jongens makkelijker ontsnappen aan het ouderlijke gezag dan meisjes. Broers voelen zich soms verplicht om de vaderlijke rol over te nemen of beschermend gedrag te vertonen, zeker wanneer ze zich in een andere omgeving bevinden zoals het Westen. Dit


Amara Kenza

26

heeft te maken met het beschermen van de familie-eer en de sociale controle die in grote steden veel moeilijker is. De patriarchale cultuur valt niet samen met wat de Islamregels voorschrijven. Broers mogen zussen beschermen. Maar controle en straffen werken de zelfstandige en mentale ontwikkeling van meisjes tegen en worden bijgevolg afgekeurd. Moslimjongeren met roots van buiten het westen maken een sterke identiteitscrisis mee. Wanneer je bijvoorbeeld een Marokkaans meisje in België vraagt hoe ze zich voelt zal ze antwoorden dat ze zich Marokkaans voelt, wanneer je datzelfde meisje vraagt hoe ze zich in Marokko voelt, zal ze antwoorden dat ze zich daar Belgisch voelt. Veel moslimjongeren voelen zich vernederd en vinden dat ze geen gelijke kansen krijgen. Turken en Noodafrikanen hebben in België een grotere kans op werkloosheid dan etnische Belgen. Ook is de kans hoger dat ze werkzaam zijn op de 'secundaire arbeidsmarkt', die gekenmerkt wordt door slechtere loon- en arbeidsvoorwaarden (en dit niet enkel voor de eerste generatie maar ook voor de tweede en de derde: de kinderen en kleinkinderen). Sinds de aanslagen van 9/11 is de vijandigheid en angst ten aanzien van moslims ook toegenomen. Het beeld over moslims dat nu vaak in de media wordt geschetst is eerder negatief en de kansen die moslimjongeren krijgen zijn hierdoor kleiner. Dit alles zorgt voor heel wat frustraties bij moslimjongeren en draagt bij tot een identiteitscrisis. Deze jongeren kunnen thuis niet terecht met hun problemen, maar ook buitenhuis worden ze niet begrepen of aanvaard. Bij moslimjongeren is het stellen van vragen aan ouders vaak niet aan de orde. Wanneer er vragen zijn over een vriendje/vriendinnetje, het al dan niet maken van een schoolreis of andere vragen, zullen de ouders hun kinderen erop wijzen dat je zulke vragen niet mag stellen omdat het niet hoort. 'De allochtoon' of zelfs 'de moslim' bestaat niet. Het is beter om mensen als individuen te zien dan te categoriseren. De wij/zij dichotomie moet worden doorbroken. Kritiek die vaak gegeven wordt is dat moslimmigranten zich niet snel genoeg aanpassen. Sommigen pleiten ervoor dat etnische minderheden volledig op moeten gaan in de maatschappij, zodat ze 'onherkenbaar' worden. Waar men rekening mee dient te houden, is dat deze migranten grote veranderingen in hun leven hebben meegemaakt. Door migratie en het migrantenbestaan wordt elk individu sowieso gedwongen tot het aannemen van nieuwe gedragscodes en een andere manier van denken. In principe zijn er drie factoren die zorgen voor spanningen: de cultuur van het land van herkomst, de cultuur van het immigratieland en de culturele veranderingen die optreden onder invloed van migratie. Is er sprake van sociale opvangnetten voor moslimmigranten? Zijn er nieuwe Islamitische instellingen? Hoe verloopt de communicatie tussen niet-moslims en moslims? Worden aan de behoeften van deze groep antwoord gegeven? Dit zijn vragen waarop een antwoord moet gezocht worden indien men wil streven naar een multiculturele samenleving zonder misvattingen. Precies dit vormt voor mij één van de redenen om het concept van reizen voor moslimvrouwen te organiseren. Als je de moslimgemeenschap vergelijkt met de westerse samenleving, merk je dat er aan veel waarden een andere invulling/gedragscode wordt gegeven: Innerlijke waarde: Al-Ihsan (aardig zijn, respect voor ouders, ouderen, familie, buren, zwakken...) Moslimgemeenschap: Je staat op voor oudere mensen, je geeft eventueel een handkus aan oudere mensen of geleerden of je ouders; je valt ouderen niet in de rede, je geeft aalmoezen (liefdadigheid) en je neemt het op voor de zwakkeren in het gezin.


Amara Kenza

27

Westerse samenleving: Respect (voor ouderen) is minder goed zichtbaar dan bij de moslimgemeenschap, er wordt vaker een beroep gedaan op bejaardentehuizen, er is een waardering voor vriendelijkheid en respect, je steunt goede doelen door bijvoorbeeld geld te storten. Innerlijke waarde: Al-Kârim (generositeit, gastvrijheid, gulheid en vrijgevigheid) Moslimgemeenschap: Gastvrijheid is zeer belangrijk, je geeft veel weg of deelt met mensen in je omgeving (familie, vrienden, buren, …). Westerse samenleving: Gulheid is belangrijk maar er zijn minder/geen tradities zoals bij de moslimgemeenschap, Gastvrijheid is belangrijk maar binnen een beperkte kring (de band met buren is bijvoorbeeld minder sterk). Innerlijke waarde: Mas'ûlîya al-fardîya (individuele verantwoordelijkheid) Moslimgemeenschap: Er heerst een sterk collectief karakter, een eer- en schandecultuur, in- en outgroup-denken, over eigen functioneren wordt er minder gereflecteerd. (collectivistische samenleving) Westerse samenleving: Er heerst een individuele schuldcultuur: eenieder is verantwoordelijk voor het eigen gedrag, er wordt veel aandacht geschonken aan het vormen en hebben van een eigen mening en dit wordt ook gestimuleerd. Er is minder empathie/sociaal meevoelen omdat het dragen van de gezamenlijke verantwoordelijkheid wordt losgelaten. (individuele samenleving) Innerlijke aarde: Al-Hayâ (nederigheid, bescheidenheid en schaamte) Moslimgemeenschap: Bescheidenheid in kleding (eventueel hoofddoek), neerslaan van de ogen, segregatie van mannen en vrouwen op bepaalde maatschappelijke terreinen. (Hier ontstaat er een duidelijke botsing tussen theorie en praktijk; ouders willen hun kinderen deze waarden aanleren, het onderwijs probeert deze waarden af te leren omdat kinderen anders niet weerbaar genoeg worden) Westerse samenleving: Bescheidenheid is minder aanwezig en wordt minder of nauwelijks gewaardeerd. Men leert kinderen assertief en weerbaar te zijn. Innerlijke waarde: andersgelovigen...)

Ihtirâm, îtibâr (respectvol omgaan met

anderen, andersdenkenden,

Moslimgemeenschap: Kritiek wordt minder openlijk geuit, er zijn talrijke begroetingsrituelen, je laat iemand uitspreken en je spreekt niet tegen. Westerse samenleving: Het respecteren van anderen wordt gewaardeerd maar het wordt aan het persoonlijk initiatief overgelaten. In het licht van vrije meningsuiting wordt tegenspreken niet ontmoedigd en kritiek mag geuit worden. Innerlijke waarde: Mufakkar (leergierigheid) Moslimgemeenschap: Leren is zeer belangrijk en wordt gestimuleerd. Kritische vragen of tegenspreken worden wel soms afgewezen omdat dit als onrespectvol gedrag wordt gezien. De huidige moslimkinderen durven dit al meer. Het hanteren van een kritische leerhouding wint aan


Amara Kenza

28

terrein

(wat

vanuit

het

religieuze,

namelijk

de

Koran,

ook

wordt

aangemoedigd).

Westerse samenleving: Nieuwsgierigheid wordt enorm gewaardeerd, zo ook onderwijs en wetenschappen. De functie van het onderwijs bestaat er voornamelijk in om cognitieve kennisoverdracht te verzorgen. Innerlijke waarde: Al-'Afw (vergevensgezindheid) Moslimgemeenschap: Ruzies worden vermeden en indien er ruzies zijn worden deze zoveel mogelijk binnen eigen kring opgelost, vaak is er een soort van scheidrechter of bemiddelaar aanwezig. Conflicten probeert men snel op te lossen omdat het voor moslims niet toegestaan is om voor een bepaalde tijd (sommige moslimgeleerden spreken over een tijd van drie dagen) het contact te verbreken. Westerse samenleving: Minder tolerantie, soms is er sprake van een zekere onverschilligheid, vergevensgezindheid wordt wel gewaardeerd maar ook dit is op individueel initiatief. Innerlijke waarde: 'Awf bi' 'L-l-'Adh (beloftes of afspraken nakomen, je aan je woord houden) Moslimgemeenschap: Er is een groot verschil tussen het ideaal (wat er in de Koran en door de profeet Mohammed gezegd wordt) en de realiteit. Beloftes worden niet altijd nagekomen. Westerse samenleving: Aan deze waarde wordt veel belang gehecht. Er bestaan verschillende gedragscodes over zoals op tijd komen, volgens de klok leven en je afspraken nakomen, stiptheid is zeer belangrijk. Een van de gevolgen van de verschillende invullingen die aan waarden worden gegeven, is dat er misvattingen ontstaan rond bepaalde gedragingen. Mensen van een verschillende afkomst gaan zich meer afzonderen en groeperen binnen hun eigen bevolkingsgroep. Een ander fenomeen is de 'etnische economie', bijvoorbeeld Turkse bakkers, gebedshuizen, dokters, makelaars, restaurants, kapsalons, bouwbedrijven enzoverder. Door de etnische economie ontstond er een Turkse en Marokkaanse middenklasse, een niet onbelangrijk gegeven indien je reizen wilt organiseren voor deze doelgroepen. Dit als reactie op de werkeloosheid en discriminatie op de reguliere arbeidsmarkt (en deels om een antwoord te kunnen geven op de vraag naar etnische diensten en producten). Ook in het uitgaansleven en bij het zoeken naar een huis vinden veel migranten dat ze minder kansen krijgen. Het gevolg van dit alles is dat men niet met elkaar maar naast elkaar leeft. Er is een verbetering merkbaar sinds de jaren 90. De interactie tussen de etnische groepen is positiever, zo verdubbelde het aantal huwelijken tussen Marokkanen en Turken in België, werken heel wat Turkse verenigingen samen met buurtcomités en jeugdverenigingen. Restaurantuitbaters richten zich ook niet meer enkel op de eigen etnische groep (Het gaat hier wel enkel om de Turkse en Noord-Afrikaanse bevolking in Vlaanderen, ondertussen zijn er heel wat andere etnische groepen uit andere landen zoals Rusland, Albanië, Roemenië, Bulgarije...). Ook stelden onderzoekers vast dat het percentage immigratiehuwelijken daalde in Gent (zie figuur). Deze daling werd ook vastgesteld in de rest van België. De etnische netwerken en instellingen blijven dus bestaan maar is er meer ruimte


Amara Kenza

29

voor interetnische netwerken. Deze etnische netwerken en instellingen maken ondertussen deel uit van de samenleving. 4

Figuur 9: Makes you think (bron: http://www.tumblr.com/tagged/different%20perspectives)

4

Van Bommel, A. (2005). Islam en de rechten van vrouwen: Onderwijs, opvoeding en mensenrechten. Amsterdam: Bulaaq. Van den Broeck, O. (2002). De islam in België. Antwerpen: Standaard Uitgeverij. Verhaeghe, P, Van der Bracht, K. en Van de Putte, B., (2012). Migrant zoekt toekomst, op een keerpunt van oude en nieuwe migratie. Geraadpleegd op 22 december 2012, http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/10/22/migrant-zkttoekomst-op-een-keerpunt-tussen-oude-en-nieuwe-migratie


Amara Kenza

30

2

Marktonderzoek

Een marktanalyse over het aanbod 'reizen voor moslimvrouwen' bleek niet zo evident omdat er maar weinig mensen werken rond dit thema en meestal niet in een toeristische context maar vanuit een socio-culturele context. Aan de hand van interviews met mensen uit socio-culturele verenigingen kan je wel heel wat te weten komen over hoe je dit soort reizen kunt organiseren en wat de verschillende doelstellingen zijn. Verder zal ik mij baseren op 'toerisme voor vrouwen' en ‘toerisme gericht tot mensen van vreemde origine’ (migranten) in het algemeen. Verder zal ik mij toespitsen op moslimvrouwen van Turkse en Maghrebijnse afkomst die in België en Nederland wonen. Naarmate het onderzoek verder liep, besloot ik om mij niet enkel blind te staren op de outgoing sector en hoe reizen (naar het buitenland) te verkopen voor moslimvrouwen, maar ook op de incoming sector; Vlaanderen als vakantie/recreatieve bestemming voor moslima’s. Hoe kunnen we het toeristisch-recreatief aanbod voor deze nichegroep ontwikkelen? Iets waar volgens Gilles Facon te weinig aandacht wordt besteed in de hele toeristische sector (en ook in de opleiding toerisme). Enkele citaten van reisleiders, reisagenten, organisatoren van verenigingen/scholen en autocaristen over niches, groepsreizen en maatwerk: 'Het blijft natuurlijk het werk van een vakman hoor. Je moet de juiste contacten hebben om een goed product in elkaar te steken. Dat vergt jaren opbouwen, investeren, kortom: hard werk.' 'Je moet bij wijze van spreken elke hotelier persoonlijk kennen, je moet weten met welke bus je klanten vervoerd worden, je moet de klanten heel veel informatie kunnen geven.'

2.1

De eerste moslima's in België

In de jaren 60 kwamen heel wat gastarbeiders naar België om zwaar werk te verrichten. België kampte met een tekort aan arbeidskrachten, dus werden er bilaterale akkoorden gesloten met de landen van herkomst. Deze akkoorden lieten een officiële arbeidsmigratie toe. Soms betrof het niet alleen zwaar werk maar ook gevaarlijk werk, zoals in Gent: de textielbedrijven Union Cotonnière (later NV UCO) en AKZO Fabelta, en het metaalbedrijf Carels/ACEC. De gastarbeiders waren allemaal mannen van verschillende origine, binnen en buiten Europa: Italianen, Marokkanen, Turken, Algerijnen, Tunesiërs, enz.. Afhankelijk van de sector waarin ze terecht kwamen, werkten ze in verschillende steden in Vlaanderen en Wallonië. Heel wat gastarbeiders hadden een zeer positief beeld over het Westen, ze zagen het Westen als een plaats waar je kansen op een beter bestaan verhoogd worden. De eerste Turkse migranten in Gent bijvoorbeeld, vertelden dat ze in België een hoger loon kregen dan in hun thuisland, maar het werk was een stuk eentoniger. Sommige gastarbeiders hadden al vrienden of mensen van hetzelfde dorp/stad die in België woonden, bij wie ze konden verblijven. Anderen huurden armzalige kamertjes in de buurt van hun werk. Populair waren ook de arbeiderscité‘s, vaak in slechte leefomstandigheden. Niet iedereen kwam naar België om zware arbeid te verrichten. Een klein percentage kwam wel als toerist of om studieredenen naar België. Omwille van de economische crisis in 1967 werden de grenzen tijdelijk gesloten. De arbeidsvergunningen voor buitenlandse arbeiders werden strenger, 'toeristen' werden niet meer automatisch geregulariseerd. In 1974 was er een permanente migratiestop, o.a. door de problemen in de textiel- en metaalindustrie. Voor illegale tewerkstelling werden er forse boetes ingevoerd.


Amara Kenza

31

Bij de gezinshereniging van 1968 tot 74 kwamen de eerste vrouwen van de gastarbeiders naar België, waaronder vele moslimvrouwen. Hoewel het eerst de bedoeling was om de echtgenotes van de gastarbeiders tijdelijk te laten overkomen, bleven de vrouwen uiteindelijk toch in België. Er waren geen problemen tussen de Belgen en de buitenlanders, ze respecteerden elkaar en er heerste een grote solidariteit. Veel vrouwen werden opgevangen door Belgische gastgezinnen en ze werden warm onthaald. In elke straat was er een gastgezin verantwoordelijk voor de buitenlandse inwoners. De Marokkanen en Turken hadden niet de reputatie van lui te zijn, ze werden gezien als harde werkers, net als alle andere gastarbeiders. Veel werkende moslima's waren er niet, hoewel er in steden als Gent toch een aanzienlijk aantal moslimvrouwen tewerkgesteld werd in de textielfabrieken ( bijvoorbeeld in Union Cotonnière). Door een toename van de onverdraagzaamheid, onder andere bij de opkomst van het Vlaams Blok (nu Vlaams Belang), begonnen meer en meer moslimgezinnen zich te onderscheiden van de Belgische bevolking en grepen heel wat jongeren ( de tweede generatie) naar hun religie, de Islam. Terwijl de gastarbeiders naar België kwamen, maakten landen als Marokko en Turkije heel wat moderniseringen mee. De moslims die in België woonden, misten deze moderniseringen en kenden enkel het traditionele model van vroeger. Hierdoor zijn ze 'blijven stilstaan'. De verschillende waarden en normenpatronen met de Belgische bevolking zorgden plots voor spanningen, daar waar er vroeger geen irritatie en wederzijds respect was van beide kanten. Moslimvrouwen gingen wel naar buiten, ook in België, voor feesten of wanneer iemand ziek was: eerder bij speciale gelegenheden. Het grote probleem was dat deze vrouwen geen Nederlands konden en taallessen nog niet verplicht waren, ze werden ook niet aangeboden. Dit leidde tot een taalbarrière. Moslimvrouwen kenden bovendien een ander leven in hun thuisland. Heel wat vrouwen gaven toen bijvoorbeeld een andere betekenis aan de hijaab (sluier). Vrouwen uit steden droegen deze vaak op een lossere manier, niet met de bedoeling om het haar te bedekken en vrouwen vanuit het platteland deden dit meer omwille van traditie, gewoonte, of eigenheid aan de streek. De klemtoon lag niet zo zeer op de religieuze betekenis, die er natuurlijk ook wel was maar in mindere mate.5

2.2

De eerste moslima's in Nederland

Net als in België kwamen gastarbeiders (Marokkanen, Turken, Italianen, Grieken, …) gedurende de jaren'60 naar Nederland om er te komen werken. In Den Haag werd er een officiële werkgevingsovereenkomst getekend tussen de Marokkaanse en Nederlandse overheid, waarin stond dat Nederlandse bedrijven Marokkaanse arbeidskrachten mochten aantrekken. 1000den Marokkanen vertrokken vervolgens naar Nederland, waar ze voornamelijk in de industriesector tewerkgesteld werden, de zware arbeid deed hen echter verlangen naar het leven en de tradities van thuis. In het kader van gezinshereniging, kwamen de eerste echtgenotes van de gastarbeiders naar Nederland. De eerste Marokkaanse vrouw, Khadija, die in 1969 naar Nederland kwam, werd bij haar aankomst in Schiphol ontvangen door een delegatie van de Nederlandse regering. Dit omwille van

5

Verhaeghe, P, Van der Bracht, K. en Van de Putte, B., (2012). Migrant zoekt toekomst, op een keerpunt van oude en nieuwe migratie. Geraadpleegd op 22 december 2012, http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/10/22/migrant-zkttoekomst-op-een-keerpunt-tussen-oude-en-nieuwe-migratie Boucharafat Z Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 26 december 2012, Gent.


Amara Kenza

32

het feit dat er op dat moment slechts 5 Marokkaanse vrouwen in Nederland waren. Deze vrouwen werden geassocieerd met 'exotisme'. In Nederland bleven veel vrouwen binnenshuis om voor het huishouden en de kinderen te zorgen. Deze vrouwen voelden zich geïsoleerd van de Nederlandse samenleving maar ook van de samenleving in het land van herkomst. Mannen hadden de mogelijkheid om via hun werk in de openbaarheid te treden, de vrouwen leken 'onzichtbaar'. Ook in Nederland was er een groot verschil tussen de moslimvrouwen die naar het Westen verhuisd waren en degenen die in het thuisland gebleven waren. In Marokko demonstreerden vrouwen voor gelijke rechten in de straten van Fes, Casablanca en Rabat. Marokkaanse vrouwenbewegingen ontstonden in de jaren vijftig al, toen de Fransen nog de macht hadden in Marokko. Vrouwen streden mee in het gewapend verzet tegen de Fransen, net als in Algerije. Na de kolonisatie verdwenen vele van deze vrouwenbewegingen echter en veranderden ze in welzijnsorganisaties die geleid werden door vrouwen uit de hogere sociale klasse. Het doel was niet meer om vrouwen te mobiliseren, het doel was nu armere vrouwen ondersteunen. In de tweede helft van de jaren'60, kwamen er meer en meer Marokkaanse vrouwen naar Nederland. De ideeën van de oudere generatie en hun vrouwenbewegingen werd overgedragen op de jongere generatie. Zo ontstonden er feministische bewegingen in Nederland, die de positie van de vrouw wilden verbeteren. ( Hieruit ontstond de 8 Mars, later de UAF genoemd, die mede gezorgd hebben voor de hervormingen van de Mudawana, familiewetboek, in Marokko) Wanneer er aan Khadija werd gevraagd wat zij wist over deze 'vrouwenbewegingen', bleek zij niet op de hoogte te zijn. De migrantenvrouwen maakten geen onderdeel uit van de ontwikkelingen in Marokko. Vrouwen in Marokko hadden een grotere bewegingsvrijheid. Marokkaanse vrouwen in Nederland (en elders) misten deze vrijheid. Het is ook moeilijker om in een vreemde omgeving 'vrijheid' te creëren. Net als in België hielden deze vrouwen ook meer vast aan hun tradities en cultuur, in vergelijking met de vrouwen in het land van herkomst. In principe zou er meer contact moeten zijn tussen de moslimvrouwen in het Westen en de moslimvrouwen in de landen van herkomst, zodat deze ideeën en ervaringen kunnen delen.6

Figuur 10: Gastarbeiders voor de Ford fabriek (bron: http://www.vijfeeuwenmigratie.nl/fotos/gastarbeiders-voor-ford-fabriek)

6



Amara Kenza

33

2.3

De eerste moslima's op reis

De eerste moslimvrouwen die vanuit België of andere landen zoals Nederland en Frankrijk op reis gingen, deden dit in functie van hun familie. Deze reizen gebeurden per vliegtuig. Enkel via het toenmalige Sabena kon men terug naar huis vliegen, per auto of per boot. Low cost-carriers zoals Ryanair waren toen nog geen optie. Algerijnen namen voornamelijk de boot vanuit Marseille. Marokkanen reden verder, tot het zuiden van Spanje, om van daaruit de boot te nemen. Deze autoreizen waren niet comfortabel. De autosnelweg was allesbehalve perfect; soms was er zelfs geen autosnelweg, er waren geen gsm's en men reed in auto's zonder airco. Busreizen naar Marokko bestonden nog niet. Wanneer men de familie bezocht in het land van herkomst, was het dus eerder een dure en vooral stressvolle onderneming. De families verwachtten ook cadeaus en soms ook geld. Men logeerde en at bij de familie, men ging niet vaak verder buiten de eigen stad of het eigen dorp. Pas op het einde van de jaren 70 en het begin van de jaren 80 ontstonden de eerste taalstructuren in België, en dit in Vlaanderen. Moslimvrouwen deden meer uitstapjes, meestal in gezinsverband. Zo ging men naar zee, bijvoorbeeld Oostende, maakte men wandelingen in het bos of ging men picknicken in parken. De jaren 80 betekenden ook de start van het verenigingsleven voor moslimvrouwen. Deze verenigingen werden gesubsidieerd door de overheid. Oorspronkelijk kwamen vrouwen samen in verenigingen voor onderwijs, gezondheidszorg, tewerkstelling, … Vaak werden bijeenkomsten afgesloten door muziek. Deze vrouwen zochten ook naar een manier om zich te kunnen ontspannen. Naarmate het verenigingsleven zich verder ging ontwikkelen ontstonden er 'zelforganisaties': doelgroepen die zelf hun eigen vereniging oprichtten (Turkse vrouwen voor Turkse vrouwen, Marokkaanse vrouwen voor Marokkaanse vrouwen, Pakistaanse vrouwen voor Pakistaanse vrouwen, ...). Het verenigingsleven betekende nog steeds dat men samen kwam om bepaalde thema's te bespreken, maar het begon nu ook een belangrijke rol te spelen in de vrije tijd van deze vrouwen. Verenigingen kregen meer een culturele of recreatieve invulling. Zo werden er verschillende activiteiten of workshops georganiseerd, uitstapjes, optredens en later ook reizen. Een van deze verenigingen is de vereniging Nakhla, een socio-culturele vereniging, die ook reizen organiseert. Nakhla organiseert vaak lezingen, optredens en workshops voor moslimvrouwen. Een andere gelijkaardige vereniging is Turkish lady. Er bestaan nog verenigingen die boottochten, pretparkbezoeken, museabezoeken, fietstochten,… organiseren. Sommige zelforganisaties richtten turnclubs en zwemclubs op (waarbij moslimvrouwen gebruik kunnen maken van openbare zwembaden op bepaalde uren). Deze organisaties worden alsmaar populairder en meer en meer vrouwen willen er aan deelnemen, al deze activiteiten gebeuren in groepsverband, zo ook de reizen en uitstapjes, wat het samenhorigheidsgevoel versterkt. Moslimvrouwen begonnen alleen te reizen vanaf het einde van de jaren 80 en het begin van de jaren 90. Er waren meer mogelijkheden om op reis te gaan: busreizen werden ingevoerd en naast Sabena vlogen ook andere luchtvaartmaatschappijen naar de Maghreblanden. Voor deze periode waren er al moslimvrouwen die alleen reisden, maar deze vrouwen vormden een minderheid. In de jaren 70 waren er al moslimmeisjes alleen vanuit de Maghreblanden naar België gekomen, als au pair. Rijke Vlaamse families die voor hun werk in het buitenland gingen en er beroepshalve woonden, haalden deze meisjes van 18 tot 20 naar België om in hun huis te komen werken. Deze meisjes waren zeer modern. Minirokjes en blote armen waren geen taboe.


Amara Kenza

34

2.4

Vrouwentoerisme

Organisaties die reizen opstellen specifiek voor moslimvrouwen bestaan amper en in België zelfs niet. Organisaties die reizen voor vrouwen maken, bestaan wel al. Veel van deze organisaties/ reisbureaus spreken over 'sterke vrouwen' en willen vooral deze aanspreken. Ze stellen ook dat deze vrouwen aandacht besteden aan kleine dingen: picknicks op mooie locaties, kleine attenties op de kamer, op de bestemming of gedurende de reis. Een reisbureau bood zelfs standaard de mogelijkheid tot extra bagageruimte aan, omdat vrouwen meer bagage zouden meenemen dan mannen. Heel veel aandacht is er ook voor de sfeer en gezelligheid. Véronique Bollet, van het Franse reisbureau 'Femmes du monde' vindt reizen onder vrouwen alleen een kans om in bepaalde landen, voornamelijk Islamitische landen, kennis te maken met een wereld die anders niet toegankelijk zou zijn omdat ze er geen toegang toe zouden hebben (indien er mannen bij waren). Bij reizen voor vrouwen gaat het om ontspanning, rust en vooral 'op het gemak' zijn en zich veilig voelen. Véronique vindt de communicatie met vrouwen uit andere continenten zeer belangrijk, bij reizen naar Marokko integreerde ze bijvoorbeeld bezoeken aan de lokale hammams. Ook vindt Véronique dat vrouwen een ander ritme hebben op reis dan mannen en nood hebben aan onthaasting, zeker in het Westen. De gidsen die het reisbureau 'Femmes du monde' heeft, zijn allemaal vrouwelijk, de gidsen in Jordanië zijn zelfs gesluierd. Het soort reizen kan variëren. Het kan gaan om wandelreizen (hier maakten vrouwen al 70% van de doelgroep uit), welzijnsreizen, woestijnreizen, culinaire reizen enz. Reizen specifiek rond yoga groeien ook aan populariteit. Veel aandacht wordt er gegeven aan workshops, bij culinaire reizen gaat het over kookcursussen, maar er zijn ook andere workshops zoals naaien. Bij het Canadese Port Credit Travel (Carlson Wagonlit) werd er een 'Women's own travelclub' opgericht. Net als bij Femmes du monde is de sfeer en de communicatie tussen de vrouwen in de groep heel belangrijk. Ze organiseren hun reizen volgens de wensen van de vrouwengroep, ook religieuze vrouwengroepen. Ze bieden verschillende soorten reizen aan, waaronder themacruises, bridgereizen en tennis en golfreizen. Elk jaar bieden ze 4 begeleide groepsreizen aan. Serendipity Traveler, een andere reisorganisatie voor vrouwen, biedt reizen aan overal ter wereld. Serendipity Traveler (USA) werkt enkel met luxe accommodatie (vijfsterrenhotels, charmante B&B's,...) en regionale producten voor de maaltijden. Ook deze organisatie hecht veel belang aan de sfeer en kleine attenties gedurende de reis. Alle reisorganisaties vonden een verzorgde accommodatie, lekker en verfijnd eten, veiligheid, duurzaamheid en een aangename sfeer de grootste aandachtspunten. De groepen waarmee men op reis vertrekt zijn over het algemeen klein (dit kan gaan van 4 tot 12 pax), waarbij de lokale cultuur, contacten met de lokale bevolking, geschiedenis en gastronomie aan bod komen. Goede contacten met mensen op de bestemming en gidsen met een grote kennis van de bestemming vonden ze ook belangrijk. De reizen worden georganiseerd voor vriendinnen, moeders, collega's, single vrouwen, echtgenotes die zonder hun man op reis willen, vrouwen die borstkanker overwonnen, ... Mannen zijn niet toegelaten op de reizen. Wel wordt er soms aan 'coaching' gedaan, waarbij mannen aan de reisorganisatoren melden wat bijvoorbeeld het lievelingseten, de lievelingsbloemen, de wensen voor avondactiviteiten, de badkamer, … zijn. Ook kunnen ze een deel van de reis betalen of 'cadeau geven'. Er wordt niet gewerkt met een vast budget.


Amara Kenza

35

Bij Femmes du Monde kost een vierdaagse reis in Frankrijk 400 euro. In deze reis is alles inbegrepen. Een achtdaagse reis kost ongeveer 1000 euro, inclusief de vlucht, accommodatie, massages, de maaltijden en de gids. Bij Port Credit Travel worden reizen georganiseerd volgens het budget van de klant. Bij sommige groepsreizen, zoals die van de vereniging Nakhla (zie bijlage voor een voorbeeld), merk je weinig verschil met een gewone reis. De reizen kunnen dus evengoed door een gemengd publiek gemaakt worden. Een reis voor vrouwen wilt dus niet noodzakelijk betekenen dat deze reis enkel door vrouwen kan worden uitgevoerd. 7

Figuur 11: Women Only Travel Groups for 2012 (bron: http://blog.atlastravelweb.com/tour-operators/gutsy-women/women-onlytravel-groups-for-2012)

7

Bollet, V, (2006). Voyager entre femmes permet de pénétrer dans un monde auquel les hommes n'ont pas accès. Geraadpleegd op 17 november 2012, http://www.journaldesfemmes.com/itvw/06/06-bollet.shtml Femmes du monde : un voyagiste au service des femmes. Geraadpleegd op 17 november 2012, http://www.passevoyages.net/news/breve.php?val=118_femmes+monde+voyagiste+service+femmes Single women travel. Geraadpleegd op 17 november 2012, http://www.toodaloo.com/womensclub.php Serendipity Traveler. Geraadpleegd op 17 november 2012, http://www.serendipitytraveler.com/home/index.php/site/index/


Amara Kenza

36

2.5

De organisatie van reizen voor moslima's (accommodatie en transport)

Voor de organisatie van reizen voor moslimvrouwen kunnen reisagenten heel wat kopiëren van de organisaties die reizen maken voor vrouwen in het algemeen. Net als die organisaties, moeten ze zoeken naar de kleine attenties en aandachtspunten die door moslima’s belangrijk worden gevonden en daarop kunnen inspelen. Ook op socio-culturele verenigingen zoals de vereniging Nahkla, kan een beroep worden gedaan. Socio-culturele verenigingen hebben vaak meer ervaring met dit soort reizen en kennen de doelgroep beter. Verder kunnen brochurevoorstellingen, infoavonden of beurzen over vrouwenreizen ook inspiratie bieden voor de organisatie van een reis voor moslima's. Groepsreizen zijn het meeste aangewezen voor moslimvrouwen, wat niet wil zeggen dat ze niet alleen kunnen reizen, maar op deze manier zullen ze zich veiliger voelen. Sommige moslimmeisjes komen uit een zeer beschermende omgeving en voor hen kan het moeilijk zijn om deze omgeving te verlaten. Afhankelijk van de groep (jonge meisjes, oudere vrouwen, single vrouwen, …) zal de organisatie van de reis andere aandachtspunten hebben. Enkele algemene behoeftes die moslimvrouwen hebben zijn: zo min mogelijk contact met mannen, halal eten, het respecteren van de uren voor de gebedstijden (op deze momenten ruimtes voorzien waar ze kunnen bidden), veiligheid, gedetailleerde uitleg over de verzekeringen (moslimvrouwen zullen hier niet snel extra voor betalen) en een duidelijk programma. Wat de accommodatie betreft: deze is afhankelijk van de grootte en het budget van je groep. Zohra Boucharafat heeft voor de reizen die zij eerder organiseerde voor moslimvrouwen, geen problemen ervaren bij het zoeken naar accommodatie. Zij vindt vooral kleinere charmehotels, B&B's en het huren van huizen/villa's aangewezen voor deze doelgroep. ‘Madrid is hier de bestemming bij uitstek. Er is een zeer uitgebreid assortiment aan privé villa’s met zwembaden, fitness en spa-centra. En voor de rest maken de meeste resorts er geen problemen van wanneer vrouwen met hijaab zwemmen’. Villa’s en vakantiehuizen zijn zeer populair. Reden hiervoor is de gezellige sfeer en moslima's zullen zich 'minder bekeken' voelen. Bovendien is het minder moeilijk om ervoor te zorgen dat je hier geen mannen tegenkomt. In kleinere hotels en B&B's zijn er namelijk minder kamers, waardoor er ook minder andere gasten aanwezig kunnen zijn. Voor vrouwen die er echt op staan dat ze over hun privacy beschikken, kan je bijvoorbeeld een chalet huren. 'Zelfs grotere hotels maken er geen probleem van om een verdieping vrij te maken voor een groep moslimvrouwen. Het hangt er allemaal van af wat de wensen van je klanten zijn. De ene klant zal weinig contact met mannen belangrijker vinden, de andere zal meer aandacht hebben voor de eetplaatsen en of deze halal zijn', aldus Zohra. 'Ook een goede ligging, in een centrale veilige buurt is belangrijk. Indien mogelijk kan je kijken of er dichtbij een moskee is.’ Halal vlees, d.w.z. vlees dat geslacht werd op een Islamitische wijze, is het vlees dat toegelaten is voor moslims om te eten. Ander vlees is verboden en wordt 'haraam' genoemd. Wat wel en niet halal is, wordt niet door iedereen even strikt genomen. Sommigen zullen wel vlees eten dat niet geslacht werd op een Islamitische wijze, als het maar geen varkensvlees is. Over alcohol en andere verdovende middelen is iedereen het dan weer wel eens: deze zijn haraam omdat ze bewustzijn verengend werken. 'Bij citytrips zullen de meeste moslimvrouwen het niet noodzakelijk vinden om in een halal-restaurant te eten. Er zijn voldoende vegetarische en visrestaurants te vinden en zeker in de grootsteden waar mensen op citytrip gaan. Barcelona bijvoorbeeld, hier vind je zelfs halal restaurants zonder lang te moeten zoeken. De meeste steden hebben wel een buurt waar er moslims wonen. Het gaat er vooral om om goede contactpersonen te hebben op de bestemming. Indien De relevantie van de ontwikkeling van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen

Amara Kenza

37

reisagenten niet weten hoe ze het kunnen aanpakken, kunnen ze altijd bellen of mailen naar andere reiskantoren die ze kennen of socio-culturele verenigingen zoals Nakhla.' (Zohra) Voor korte reizen hoeven reisagenten geen halal-restaurants te integreren, het kan wel een leuk extraatje zijn, voor langere reizen, vanaf 1 week, zou er op 2 dagen een halal restaurant voorzien moeten zijn. Over het transport dient er een onderscheid gemaakt te worden tussen het transport naar de bestemming en het transport ter plaatse. Bussen vormen voor deze doelgroep het beste transportmiddel, omdat ze op deze wijze niet in contact hoeven te komen met mannen en zich op een veilige manier kunnen verplaatsen. Voor bepaalde bestemmingen ben je verplicht om het vliegtuig te nemen, in dit geval moet er aandacht gegeven worden aan een goede begeleiding op de luchthaven (vooral voor oudere vrouwen!). 'We hebben het ooit meegemaakt dat er bij een reis naar Marokko een dame van zestig jaar verloren was gelopen op de luchthaven. Deze dame kon geen Nederlands of Frans. Ze sprak enkel Arabisch en durfde niemand aanspreken. We hadden bijna onze vlucht gemist toen we haar uiteindelijk huilend zagen zitten op een bankje. Zoiets kan natuurlijk niet! Mits een goede organisatie en begeleiding kom je zoiets niet tegen. De bedoeling van deze reis was net om deze vrouwen te motiveren zelfstandiger te zijn en alleen te reizen. Voor sommigen was dit hun eerste reis. Maar goed, dit was voor ons ook de eerste keer dat we een reis organiseerde, intussen zorgen we er altijd voor dat er een begeleider is op de luchthaven en een tolk.' (Katrien) Het transport ter plaatse kan het beste per bus of minibus, andere transportmogelijkheden zijn per trein, taxi, auto, ... Of te voet, moslimvrouwen wandelen (en praten) zeer graag! Als je reist met oudere vrouwen, moslima's van de eerste generatie, bijvoorbeeld grootmoeders, kan het zijn dat deze geen andere taal spreken dan hun eigen moedertaal. Wanneer het gaat om berberse dialecten, kan je bijna geen gidsen, reisleiders of reisbegeleiders vinden die deze taal spreken. Voor het Arabisch en Turks is dit wel mogelijk. Een samenwerking met tolken is ook een optie. Indien er bijvoorbeeld niet kan je wel zorgen voor programmaboekjes die vertaald werden naar de moedertaal van de oudere moslimvrouwen, zodat deze toch op de hoogte zijn van het programma. Zoals eerder vermeld, kan de samenstelling van de doelgroep dus variëren, het kan gaan om jonge meisjes, oudere vrouwen, gescheiden vrouwen, een gemengde groep enz.... Eerst is er een goed gesprek nodig met de groep over wat ze willen doen en zien, vervolgens dienen de contactpersonen te worden aangesproken zodat er een concreet programma kan worden voorgesteld. De thema's die de meeste moslimvrouwen waarderen zijn cultuur, natuur, wellness en gastronomie. Strandvakanties zullen de meesten niet willen, tenzij ze over een privéstrand of privézwembad beschikken, wat je eventueel wel kan voorzien voor het verblijf in een warm land. In Islamitische landen, maar ook landen in Europa zoals Spanje, zijn er voldoende huurmogelijkheden en kleinere hotels, pensions of paradores waar je ook privézwembaden kan vinden.


Amara Kenza

38

Moslimvrouwen zijn niet wereldvreemd en kunnen veeleisend zijn, sommige moslimvrouwen reizen vaak alleen en sommige, ook oudere, vrouwen vliegen jaarlijks of soms zelfs maandelijks alleen terug naar het land van herkomst. Veel moslimgezinnen hebben namelijk een tweede verblijf in hun thuisland of bezoeken regelmatig familieleden. Ook zijn er moslimvrouwen die in kleine of grote groepen alleen (zonder mannen) naar Mekka reizen voor de bedevaartstocht.8

2.6

Incoming sector – Hoe zit het met Vlaanderen?

Tijdens de meeting points (zie hoofdstuk 3), waarin we met moslimjongeren discussie voerden over het thema reizen en moslima’s, hadden we het ook over het toeristisch-recreatieve aanbod in Vlaanderen. De bedoeling is om dit op een later tijdstip verder te zetten in focusgroepen, in samenwerking met Gilles Facon (Toerisme Provincie Antwerpen). In de volgende puntjes zal ik een duidelijker beeld trachten te schetsen van de huidige situatie in Vlaanderen wat betreft het toeristisch-recreatieve aanbod voor mensen uit een cultureel-etnische minderheid en dus ook moslims en moslima’s. Aangezien er voor deze grotere groep al niet echt een aanbod is kan ik niet meteen specifiek naar moslima’s kijken. Maar een algemeen onderzoek spreekt ook in het voordeel van de moslima’s, aangezien ze deel uitmaken van deze groep. Wanneer er een basis is, kunnen moslima’s wel als aparte groep geanalyseerd worden en kan er een globale situatieverandering in werking worden gesteld. Over Vlaanderen als vakantiebestemming waren de meningen verdeeld. Veel moslimmeisjes kenden het toeristisch-recreatieve aanbod van Vlaanderen ook niet. Ze kenden enkel de shoppingwijken in steden als Antwerpen en Brussel maar ook hier beperkte hun kennis zich tot de hoofdstraten met de winkels. Iemand van de groep maakte de opmerking ‘Ik denk niet dat ze zich tot ons richten met die programma’s als Vlaanderen Vakantieland. Ik denk net dat ze niet willen dat wij hier de toerist spelen.’ Waarna haar Belgische vriendin in de groep zei: ‘Dat is net het probleem, jullie denken altijd dat we jullie buitensluiten en wij denken dat jullie dat niet aanspreekt. Maar waarom niet? Als ik je vertel over leuke plaatsen kom je toch altijd mee? We zijn vorige week nog naar het MAS geweest. Je reist meer in Vlaanderen dan je beseft.’ Er is dus sprake van miscommunicatie, waarom zou Vlaanderen zich niet tot hen willen richten? Tenslotte zijn het ook Belgen en zelfs al waren het geen Belgen, hoe meer toeristen hoe beter. Bovendien is het jammer dat Vlaanderen met zoveel mooie regio’s bij de eigen bevolking niet gekend is. Zelfs op de internationale markt lijkt er iets mis te gaan. Zo kreeg ik tijdens mijn stage in Tourisme Belgique Flandre et Bruxelles meermaals telefoon van Franse klanten die zeiden dat ze zich niet welkom voelden in Vlaanderen sommigen zeiden zelfs niet veilig. Enkel omwille van het feit dat ze Frans spraken en er gedacht werd dat ze uit Wallonië kwamen. Dit kan enkel het imago van Vlaanderen schaden. Stonden Vlamingen niet bekend om hun openheid en hoeveel taken ze spreken? Een imagoverandering is noodzakelijk indien we Vlaanderen toegankelijk willen maken voor iedereen.

8

Boucharafat, Z. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 26 december 2012, Gent. Desmet, K. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 28 november 2012, Gent. Kuru, A. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 4 januari 2013, Gent.


Amara Kenza

39

2.6.1

Onderzoeken

Een van de grote problemen volgens Gilles Facon is dat we binnen de toerisme-sector in Vlaanderen niet weten wat er leeft bij mensen van vreemde origine/migranten. Vaak wordt er gesproken over ‘de migrant’, wat al het eerste probleem vormt omdat dit suggereert dat elke migrant hetzelfde profiel heeft. In principe zou dit ene profiel moeten opgesplitst worden in kleinere profielen (waaronder dat van de moslimagroep). Het tweede probleem is hoe je deze groepen kan indelen: volgens land van herkomst? volgens de leeftijd? volgens het inkomen?... Het derde probleem is dat alle onderzoeken die gebeurd zijn rond migranten, verouderd zijn of niet uit België afkomstig zijn. 15 jaar geleden werd in Nederland onderzoek verricht over moslima’s en hun behoeften en ook de verschillen met andere groepen. In 2000 werd er wel in Lier een toeristisch project opgesteld om het multiculturele imago van de stad positief aan te wenden en uit te bouwen. Hiervoor werd er samengewerkt met stedelijke diensten, vrijwilligers en verenigingen. Er werden concrete doelstellingen opgesteld en een begrotingsvoorstel aan de Vlaamse gemeenschap. Dit leverde een eenmalige subsidie op. Het project hield verschillende acties in zoals een filmfestival, spandoekschilderwedstrijd en multiculturele rondleidingen. De stad zelf stelde heel wat gebouwen ter beschikking zoals het Cultureel Centrum, de atletiekpiste, enz.. Het project was niet enkel populair bij schoolgroepen, die beschouwden het project als educatief en multicultureel, maar ook bij individuele bezoekers. Zo sterk zelfs, dat men de organisatie helemaal veranderde, eerst mochten enkel groepen deelnemen, uiteindelijk ook individuele bezoekers en stadspersoneel (in het kader van een multicultureel personeelsbeleid). Het werd een succes. Projecten zoals het initiatief in Lier kunnen het beginpunt vormen om een beter inzicht te verkrijgen in wat er leeft bij de doelgroep en ook de samenwerking met mensen uit verschillende sectoren kan heel wat informatie opleveren. De vragen die TPA (Toerisme Provincie Antwerpen) onder andere kreeg bij dit project waren: wat zou het aandeel zijn van de allochtone bevolking om aan stadsbezoeken, dagtrips, … deel te nemen? Zou een studiedag voor toerisme-medewerkers niet onder dat thema kunnen plaatsvinden? Vragen als deze duiden er op dat er wel degelijk interesse bestaat voor het thema. Helaas wordt er niet verder op ingegaan, is er geen goede opvolging en het betreft een eenmalige subsidie. Dit ondanks het feit dat heel wat sectoren baad hebben bij dit soort projecten en niet in het minst de toeristische sector, het een succes was en het positief is voor het imago van de stad. Het is duidelijk dat er te weinig beschikbare gegevens zijn over de migrantenbevolking in Vlaanderen en over moslima’s. Bij alle mails naar professionals die ik verzonden heb (zie correspondentie), kreeg ik van iedereen hetzelfde te horen: zeer boeiend onderwerp maar we kunnen je helaas niet verder helpen. Hou ons a.u.b. wel op de hoogte en stuur ons je bevindingen door. Gilles Facon bevestigde dat hij en Elvira Van den Branden (Toerisme Vlaanderen) al een onderzoek opgestart hadden jaar geleden en dat hij hetzelfde ervaart als mij: iedereen wilt er meer informatie over maar weet niet hoe. Toerisme Mechelen wilde ook heel graag meer weten over dit thema en wil er de nodige tijd in investeren om dit te onderzoeken.


Amara Kenza

40

2.6.2

Het keuzeproces

Elke klant komt voor de keuze te staan: Spendeer ik mijn vrije tijd in België of in het buitenland? Heel wat mensen twijfelen over een citytrip in Vlaanderen, bijvoorbeeld een bezoek aan een van de kunststeden of drie dagen naar Barcelona, Londen, Parijs of een andere Europese stad. De bedoeling blijft om Vlaanderen te promoten en deze twijfelaars toch voor Vlaanderen te laten kiezen. Zo worden er heel wat meer binnenlandse overnachtingen gegenereerd en dagtochten voor groepen georganiseerd. Bij elke Vlaamse regio wordt een bepaald imago gecreëerd. Het probleem hier, is dat er te weinig gedaan wordt om ook de allochtone bevolking aan te trekken. Deze groep zou nochtans heel lucratief kunnen zijn voor Vlaanderen. Wanneer je in bepaalde steden kijkt naar de recreatieve ruimtes, worden deze enorm benut door de migrantenbevolking zelfs meer dan door de autochtone bevolking. Het gaat om provinciedomeinen, recreatieparken, groendomeinen,… Door kleine aanpassingen wordt de regio Vlaanderen attractiever voor de migrantenbevolking. ‘Het gaat om kleine veranderingen, waarvoor er zelfs niet veel budget nodig is. Als ik kijk naar de parken in Mechelen, zie ik bijna alleen maar mensen van Turkse, Albanese of andere vreemde afkomst die gebruik maken van onze recreatieve ruimtes. Ik merk bijvoorbeeld dat zij niet houden van bankjes die strak naast mekaar geplaatst worden, dus veranderden we dit en plaatsten we alle bankjes kriskras door mekaar. Plots kwamen er veel meer mensen in het park zitten. Je ziet ook dat die mensen het zo enorm waarderen als je zoiets kleins doet. Sommigen willen gewoon op de grond zitten in het park of de mogelijkheid hebben om fruit van de bomen te plukken, maar dit alles mag niet. Laat die Turkse mensen gewoon picknicken in het gras denk ik dan!’, aldus Gilles Facon. Hoe kun je fietsknooppuntnetwerken aantrekkelijker maken voor deze doelgroep? Of spreekt dit hen helemaal niet aan? Op dit soort vragen moet er een antwoord gevonden worden. ‘ Fietsen en zwemmen lijken voor ons zo evident, maar sommige moslima’s kunnen helemaal niet fietsen of zwemmen. In dat geval zijn ze ook niks met fietsknooppunten! Ik vind het ook zo jammer dat je niemand uit de moslimgemeenschap gebruik ziet maken van die knooppunten. Hoe kunnen we dit veranderen? Moeten we de promotie aanpakken of denken aan andere dingen die deze doelgroep wel aanspreken. Ik denk dat we moeten samenwerken met verschillende partners, zoals je zei sociale verenigingen, op die manier kunnen we echt aan informatie komen. Ook focusgroepen lijken mij interessant. Misschien moeten we niet direct nieuwe dingen uitproberen, maar het huidige aanbod verbeteren of veranderen waar het nodig zou zijn.’ Het komt er dus op neer informatie te verzamelen bij de verschillende bevolkingsgroepen, de sociale en culturele verenigingen en de stadsdiensten om op deze manier in te kunnen spelen op de noden die er zijn. Wanneer je reizen ontwikkelt voor eenoudergezinnen, gehuwden of samenwonenden zonder kinderen, eenpersoonsgezinnen, zal je de toeristische infrastructuur specifiek op deze doelgroep moeten afstemmen. Net als bij deze doelgroepen, hebben moslima’s nood aan bepaalde types vakantie en ontspanning. Een voorbeeld hierbij zijn de zwembaden in Vlaanderen. Zwembaden moeten ook toegankelijker worden voor moslima’s. Slechts weinig zwembaden bieden zwem-uurtjes voor moslima’s aan. Heel wat moslima’s kunnen bovendien niet zwemmen, ook bij de jongere generatie (meeting points met Alf Laïla wa Laïla). In principe zou het niet mogen uitmaken hoe je sport en of je al dan niet kleren aanhebt. Wat betreft veiligheidsvoorzorgen, er bestaan ook Islamitische zwemoutfits. In Canada en de Verenigde Staten is het een hot item geworden. In Mississauga, een stad in de provincie Ontario in Canada, werd er heel wat gedaan om een zwembad-ruimte te creëren uitsluitend voor vrouwen


Amara Kenza

41

zodat jonge moslima’s konden leren zwemmen. Niet alleen moslima’s maar ook niet moslima’s, tieners en andere groepen maken gebruik van de ruimte. Ook hier waren de meningen verdeeld en vonden heel wat mensen het niet kunnen. Maar veel van deze meisjes zouden anders geen kans hebben om te leren zwemmen en sommige vrouwen voelen zich beter in gescheiden zwembaden. De uitbaters van het zwembad stelden ook dat recreatie voor iedereen mogelijk moet zijn en de volledige bevolking bereikt moet worden. Wanneer ze rond keken in het zwembad keken ze naar wie er niet aanwezig was en hoe deze mensen aan te trekken. Juanita Bueschleb, watersport supervisor van het zwembad, zei hierover het volgende: ‘It’s not a muslim issue, adding that the city similarly tries to accommodate groups such as the Roaming Bears, composed of nudist men. ’You look around and ask, who’s missing from the pool area, and how do we get those people to come to the facility, ’she says ‘It’s about ensuring that everyone in the community has access.’9 2.6.3

De media

Ook vanuit de media komt er meer en meer aandacht rond dit thema en hoe Vlaanderen te promoten bij anderstalige inwoners. Zo startte de VRT in het najaar van 2012 met het programma ‘Fans of Flanders’. Bij het programma hoort ook een digitaal platform voor buitenlanders in Vlaanderen en Brussel. Het programma is specifiek afgestemd op de behoeften van buitenlanders die hier komen werken, studeren of wonen. De bedoeling van de VRT is om met Fans of Flanders de banden te versterken die er zijn tussen Vlaanderen en buitenlandse gemeenschappen die hier aanwezig zijn. Onderwerpen die in het programma aan bod komen zijn o.a. de actualiteit, achtergrondinformatie over regio’s en evenementen in Vlaanderen (zoals de Gentse Feesten), de Vlaamse keuken (Eat this rubriek), Vlaamse uitdrukkingen (die buitenlanders vaak niet begrijpen, WAFLIEF? rubriek), Vlaamse gebruiken (die voor buitenlanders soms bizar lijken, Flemish habits, I spy…/foreigners for Flanders rubriek), de politiek (Elections for dummies rubriek), Vlaamse geschiedenis (Once Upon a Time rubriek), hoe buitenlanders zich voelen in Vlaanderen (Home & Away rubriek),… In het programma komen expats ook zelf aan het woord, wat zeker een meerwaarde is voor het programma. Expats zijn mensen met een andere cultuur die tijdelijk of permanent in een ander land verblijven, mede door hun werk, het gaat vaak om hoog opgeleide mensen. dit is niet hetzelfde als een immigrant, de nadruk ligt meer op het ‘tijdelijke’ aspect en expats voelen zich vaak vervreemd van hun eigen land en ze voelen zich ook niet thuis in het nieuwe land. De VRT werkt m.a.w. aan een specifiek aanbod voor buitenlanders in Vlaanderen. In de beheersovereenkomst die opgesteld werd voor 2012-2016 wordt er beklemtoond dat de openbare omroep een maatschappelijke meerwaarde heeft en als openbare omroep de functie heeft de Vlaamse samenleving in al haar diversiteit te bereiken, te zorgen voor een goede kwaliteitsstandaard en samenwerking. Er wordt veel aandacht geschonken aan: Het aanbod voor Vlamingen in het buitenland en buitenlanders in Vlaanderen, het verbeteren van de toegankelijkheid en diversiteit.

9

Facon, G. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 25 april 2012, Mechelen. Alf Laïla wa Laïla, meeting points. Ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 2 december 2012, 27 april 2013, Gent. Brown, N. (2009, april). Accomodating the Needs of Muslims a Challenge to Aquatics Providers. http://www.athleticbusiness.com/articles/article.aspx?articleid=2045&zoneid=6


Amara Kenza

42

Voor dit programma heeft de VRT grondig onderzoek verricht, gebrainstormd en interviews gevoerd. Nu kan de vraag gesteld worden op welke manier men onderzoek heeft verricht. Wanneer er interviews gevoerd worden met Europese -diplomaten, Erasmusstudenten, toeristen, nieuwkomers, internationale onderzoekers, zakenlui op doorreis, importeurs, exporteurs en met Vlamingen in het buitenland, lijkt de doelgroep moslims en moslima’s er buiten te vallen. Dit programma kan Erasmusstudenten aanspreken en zakenlui, maar de traditionele migrantengroepen en de gewone moslimvrouwen zullen zich minder aangesproken voelen. Ook jonge moslims en moslima’s die hier zijn opgegroeid houden er vaak nog traditionele denkwijzen op na en zullen zich niet meteen aangesproken voelen. Het programma lijkt zich meer te richten tot de internationale markt, zoals Chinezen, Fransen, Duitsers, Spanjaarden, ... De Engelse versie van het programma en het platform is voor de traditionele migrantengroepen ook niet direct een hulp. Het Engels van de meesten is niet goed genoeg. Het Engels kan wel bruikbaar zijn voor de migranten (en dus ook moslims) uit de Balkanlanden. Nochtans is Fans of Flanders bedoeld om hier wonende anderstaligen aan te sluiten op onze dagelijkse samenleving en bij te dragen tot een positieve Inburgering anno 2013, aldus Jan Callebaut (communicatieadviseur en marktonderzoeker in de Morgen). Het programma toont wel aan dat ook de media mee evolueren en weten dat er nood is aan verandering zodat alle leden van de bevolking kunnen deelnemen aan het toeristisch-recreatief aanbod van Vlaanderen én Vlaanderen op een positieve manier kunnen leren kennen. Voor de Vlamingen zelf is het ook positief, niet alleen draagt het bij tot een goed imago, het kan ook zorgen voor een hoger eigen cultureel bewustzijn en trots. "To know Flanders is to love Flanders!" (Jan Callebaut) De website van het programma blijkt zeer populair te zijn, niet alleen bij toeristen maar ook bij de autochtone bevolking.10 2.6.4

Work in progress

De eerste stappen richting een beter uitgewerkt toeristisch-recreatief aanbod voor migranten, en dus ook moslima’s, in Vlaanderen zijn genomen. Dit moet nu worden verdergezet. Aan de hand van meeting points en focusgroepen die nog zullen worden gehouden rond dit thema, zal er een antwoord kunnen gegeven worden op hoe we te werk moeten gaan; Hoe spenderen zij hun vrije tijd? Hoe zouden ze het huidig toeristisch-recreatief aanbod aanpassen om het aantrekkelijker te maken voor hun? Welke suggesties hebben ze? Wat vinden ze van het uitzicht van de recreatieruimtes? Welk imago koppelen ze aan bepaalde Vlaamse regio’s, … Op deze manier kan er aan de hand van de doelgroep zelf heel wat informatie verkregen worden. Een verdere samenwerking met de sociale sector en een toeristische knowhow kunnen zorgen voor een bruikbaar concept en een aangepast toeristisch-recreatief aanbod. Moslima’s maken tenslotte deel uit van de niet onbelangrijke groep mensen van een vreemde afkomst die in Vlaanderen wonen. Bij een breder onderzoek naar deze grotere doelgroep, kan ook de moslima doelgroep baat hebben en hetzelfde geldt ook omgekeerd.

10

http://www.fansofflanders.be/

http://www.vrt.be/opdracht/de-beheersovereenkomst http://www.vrt.be/sites/default/files/attachments/P-VRT-8529_Fan_of_Flanders_Brief_NL_LR. Fans of Flanders. (2013, 20 januari). De Morgen. Retrieved from http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1565475/2013/01/20/Fans-of-Flanders.dhtml


Amara Kenza

43

3 3.1

Waarom reizen aanbieden aan moslimvrouwen? Hebben moslimvrouwen hier zelf interesse voor?

Volgens Zohra Boucharafat (vereniging Nakhla), Katrien Desmet (Federatie van Marokkaanse verenigingen) en Ayfer Kuru (vereniging Turkish lady) is dit absoluut het geval. Katrien Desmet zei hierover: ‘Ik heb nog nooit gehoord over reizen voor moslimvrouwen, wat eigenlijk wel bizar is omdat het voor mij heel normaal lijkt. Het lijkt mij ook een zeer goed idee. Als je ziet hoe populair de zwemuurtjes zijn (de uurtjes waarop enkel moslima’s in openbare zwembaden mogen zwemmen) bij deze doelgroep, en de fitnesscentra voor vrouwen, waarom geen reizen ontwikkelen? Naast reizen voor moslimvrouwen zou je ook het recreatieve aanbod verder kunnen uitwerken. Heel wat sociale en culturele verenigingen proberen dit wel maar misschien is dat net het probleem: dit zijn geen toerisme-experts.’ Ook Zohra Boucharafat had het over moslimvrouwen die deelnemen aan recreatieve activiteiten: ‘Op de internationale Vrouwendag organiseren wij elk jaar evenementen en workshops zoals Turks koken of Afrikaanse dans. We organiseren ook optredens, specifiek voor vrouwen. Heel wat vrouwen genieten echt van een dergelijke vrouwendag, zowel Vlaamse als Arabische, Turkse vrouwen, noem maar op!’ Bij de organisatie van reizen voor moslima's valt het op dat de meesten vrouwen verkiezen om in groepsverband te reizen omdat ze zich zo veiliger voelen. Ook voor ouders kan dit de doorslag geven om hun dochters wel op reis te laten gaan, omdat ze zich zo minder zorgen hoeven te maken. Zohra zei hierover het volgende: 'Natuurlijk zullen er altijd mannen of vaders bestaan die hun vrouwen of dochters niet alleen op reis zouden laten gaan, dus ook niet in groepsverband. Sommigen geven daar religieuze redenen voor of willen het gewoon niet. Daar kan je niets aan veranderen. Deze groep is evenwel heel beperkt. Heel wat moslimmeisjes reizen nu al alleen. Ze boeken reizen via het Internet of via een reisagent. Over een unieke reis, speciaal ontworpen voor deze meisjes, gaat het echter niet. Hoewel er nood aan is. ‘Wij kregen ook al vragen over dit concept (via de website van de vereniging Nakhla) en merken dat deze meisjes ook graag culturele zaken zouden bijleren en nieuwe plaatsen willen zien. Alleen weten ze zelf niet goed hoe ze dit moeten aanpakken en net daar kan de reisagent helpen. Vanuit sociale verenigingen werden dit soort reizen al georganiseerd dus waarom zou het niet kunnen lukken vanuit de toerismesector?’ Vrouwen met hijaab zouden ook reizen ondernemen, indien deze aangepast worden aan hun behoeftes.11 Na overleg met Katrien Desmet en haar collega Jolijn Vaneenoo vroeg ik mij af of het mogelijk was om de kwestie met moslimmeisjes en vrouwen zelf te bespreken. Ik werd doorverwezen naar de jongerenafdeling van de Federatie van Marokkaanse verenigingen in Gent: Alf Laïla wa Laïla, wat zoveel betekent als Duizend en een nacht. Het bestuur ligt in handen van jonge actieve moslima’s die actief proberen heel wat activiteiten te organiseren, en oudere tradities niet willen vergeten maar er een twist of eigen touch aan willen geven. Alf Laïla wa Laïla organiseert meermaals per jaar de 11

Boucharafat Z. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 26 december 2012, Gent. Desmet K. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 28 november 2012, Gent. Kuru A. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 4 januari 2013, Gent.


Amara Kenza

44

meeting points waarin verschillende maatschappelijke kwesties besproken worden onder jongeren. In principe zijn alle jongeren welkom maar het blijft de bedoeling moslimjongeren te bereiken. Tijdens een van deze meeting points kreeg ik van Alf Laïla wa Laïla de kans om mijn eindwerk voor te stellen en te polsen naar hoe de groep jongeren (van voornamelijk Marokkaanse, Turkse, Algerijnse, Senegalese, Ethiopische en Tunesische afkomst maar ook van Belgische afkomst of niet-moslims) hier over dacht. Aanvankelijk had ik niet verwacht dat er in een gemengde groep zoveel positieve reacties zouden zijn maar dit bleek wel het geval. Een jongen, Ibrahim, vertelde zelfs hoe hij had vernomen dat er een meeting point rond het thema reizen voor moslima’s zou worden georganiseerd, en hoe hij zijn zus quasi verplicht had om mee te komen omdat hij vond dat ze dit moest horen. De oudere broer vond zijn eigen jongere zus te conservatief. Jongeren die vonden dat moslimmeisjes niet op reis mochten, veranderden van mening toen de theoloog Mohamed Cheppih, die het gesprek mee begeleidde, vertelde aan de jongeren hoe hij zelf voor zijn werk vaak op reis moest en hier soms ruzie over kreeg met zijn vrouw. Hierna moedigde hij haar aan om zelf meer te reizen. Hij boekte zelfs een reis voor haar en haar vriendinnen naar Jordanië zodat ze later haar reisverhalen met hem zou kunnen delen. Hij sprak er ook over hoe dit een huwelijksband kan versterken wanneer je elkaar vertrouwt en elkaar ruimte geeft. Later reisden zijn vrouw naar vele andere landen — ook alleen. Haar laatste reis was een citytrip naar Londen geweest, een niet-Islamitische bestemming. Heel wat moslimjongeren uit de huidige generatie denken anders dan de vorige generatie. Hierdoor reizen ze ook anders. Heel wat jongeren weten soms geen goed evenwicht te vinden tussen oudere tradities en moderniseringen. Wanneer ze van een ouder, geleerd persoon — in dit geval was dat meneer Cheppih — horen dat er niks mis mee is om anders te denken en ze een soort van goedkeuring krijgen, veranderen zelfs de meest sceptische jongeren van gedachten. Na de discussie tijdens de meeting points in een gemengde groep besloten we nog eens een discussie te voeren in een aparte groep met enkel meisjes. Sommige meisjes vertelden dat ze zelf alleen reisden met vriendinnen. De meeste meisjes begonnen met bestemmingen dichtbij zoals Antwerpen, Amsterdam, Parijs of Londen. Wanneer de ouders of/en andere familieleden begonnen te wennen aan het idee dat de dochters alleen op reis gingen, begonnen ze ook verdere bestemmingen aan te doen zoals Istanbul. Bij de meeste moslimmeisjes kwam hetzelfde patroon terug. Sommige meisjes begrepen zelfs niet dat er een punt van werd gemaakt en hadden dit thuis nooit zo ervaren. Er waren ook enkele moeders aanwezig tijdens deze bijeenkomsten, waaronder de Marokkaanse Fatima, zij zei dat ze zich altijd zorgen maakt om haar kinderen, zowel de jongens als de meisjes, maar dat ze ook weet dat ze haar kinderen niet kan tegenhouden. ‘Als ze iets willen doen ze het toch, dan kan ik nog zeggen wat ik wil’. Ze voegde er wel aan toe dat ze alleen maar wilt dat haar dochters gelukkig zijn. En dat ze als alleenstaande moeder graag op jonge leeftijd onafhankelijker geweest zou zijn. ‘Misschien leren ze dan eens hun plan trekken! Ik heb alles zelf moeten leren en ervaren. Ik kon niks alleen. Voor mij was het handig geweest als er zulke initiatieven bestonden, als ik de kans had gehad om zelfstandig te zijn. Daarom wil ik mijn dochters die kans niet ontnemen, dit kan hen later in het leven helpen. Als ik maar weet dat ze veilig zijn en met wie en waar ze zijn.’ Tijdens de beide bijeenkomsten kwam telkens het veiligheidsaspect aan bod, of het nu om een daguitstap, citytrip of reis ging. Als er een goede begeleiding is, het door een betrouwbare organisatie verzorgd wordt, voelen velen zich veel sneller aangesproken om deel te nemen aan


Amara Kenza

45

bijvoorbeeld groepsreizen. Heel wat meisjes zoeken naar verenigingen om zich bij aan te sluiten en zijn al actief in het verenigingsleven. Velen willen meer activiteiten ondernemen, zowel in als buiten Vlaanderen, maar weten niet hoe en of het überhaupt wel bestaat.12

3.2

Waarom zouden reisagenten reizen verkopen voor moslimvrouwen?

Kunnen reizen voor moslimvrouwen een rendabel product vormen? Waarom zouden reisagenten dit product aanbieden? Kortom: wat is de zin hiervan? Het organiseren van reizen voor moslimvrouwen heeft te maken met nichetoerisme. Moslimvrouwen vormen een nichemarkt, d.w.z. een kleine, duidelijk afgebakende markt. Uit meerdere onderzoeken en artikels valt af te leiden dat het belang van nichetoerisme alsmaar toeneemt. Steeds meer mensen reserveren online en zoeken naar een snel en goedkoop product. Veel mensen doen geen beroep meer op reisagenten om een reis te boeken of samen te stellen; ze doen dit gewoon zelf; of bezoeken webpagina's, forums om op ideeën te komen. Bovendien worden mensen kritischer en liggen de verwachtingen hoger, via blogs op webpagina’s en social media geven consumenten hun mening en 'appreciatie' over hun verblijf. Bovendien zijn de kleine spelers — de reisagenten — quasi verplicht om producten van de grote spelers (in België zijn dat Jetair en Thomas Cook) aan te bieden. Door specialisatie kunnen reisagenten hun meerwaarde bewijzen en ervoor zorgen dat consumenten die op zoek zijn naar iets meer of unieks bij hen terecht kunnen. Thema's voor specialisatie kunnen wandelreizen, avontuurlijke reizen, een bepaald land (bijvoorbeeld Egypte), groepsreizen, lifestylereizen, … zijn. Je kunt het zo gek niet bedenken of er bestaat wel een reiskantoor voor. Voor bepaalde religieuze groepen ligt het echter anders. Het reisaanbod met als doelgroep moslimvrouwen is zeer beperkt om niet te zeggen onbestaand. Zowel in België als Nederland en Frankrijk. Wat wel wordt aangeboden zijn vrouwenreizen en in Frankrijk en Nederland zijn er ook reizen specifiek voor moslims. In principe hoef je niet veel te sleutelen aan een reis om deze vrouwvriendelijk te maken, ook niet wanneer je deze moslimavriendelijk wil maken. Het enige belangrijke aspect waar rekening mee gehouden moet worden, is dat er halal-eten voorzien is. Stel dat je een reispakket hebt van 8 dagen, is het niet nodig om er dagelijks voor te zorgen dat je klanten in een halal-restaurant kunnen lunchen of dineren. Vegetarische of visrestaurants kunnen een goede vervanging zijn en die zijn makkelijk te vinden. Als je een contactpersoon hebt op de bestemming waar je klanten heen willen, zal deze zeker en vast enkele vegetarische restaurants kunnen vinden. Sommige klanten kunnen zeer veeleisend zijn. Dat heb je nu eenmaal bij reizen op maat, je maakt een unieke reis aan de hand van een offerte en houdt rekening met de wensen van de klant. Aangezien er zoveel alternatieve reizen worden georganiseerd, rond zoveel verschillende thema's met telkens andere doelgroepen, zie ik niet in waarom reizen voor moslima's niet zouden kunnen. Ik denk zelfs dat moslimvrouwen een gemakkelijke doelgroep vormen. Stel dat je een groep klanten hebt, bijvoorbeeld orthodoxe joden, is een van de mogelijke eisen dat hun drinkwater een kosjerlabel draagt. Dit type klanten heeft wellicht meer specifieke wensen en vergt meer opzoekingswerk. Aldus Zohra, hoofdverantwoordelijke van de socio-culturele vereniging Nakhla.

12

Alf Laïla wa Laïla, meeting points. Ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 2 december 2012, 27 april 2013, Gent.


Amara Kenza

46

Ben je door het aanbieden van reizen voor moslima's gebonden aan bepaalde bestemmingen? Het is ongetwijfeld zo dat het organiseren van reizen in landen als Turkije, Marokko, Tunesië of andere Islamitische landen meer mogelijkheden biedt op het vlak van halal-eten. Langs de andere kant kunnen groepen van vrouwen soms lastiggevallen worden. In Alanya, Turkije, worden er al reizen georganiseerd voor streng gelovige moslima's. Volgens Zohra Boucharafat kan je reizen voor moslima's overal ter wereld organiseren zonder enig probleem. 'Als ik denk aan een citytrip in Londen, daar heb je zoveel Indische restaurants waar moslims kunnen eten. Of in Italië, een citytrip naar Milaan, daar heb je heerlijke pasta-restaurants waar er voldoende vis en vegetarische pasta's worden aangeboden, en je hebt er trouwens ook halal-restaurants. Het komt er vooral op neer om goede contactpersonen te hebben, mensen die de bestemming goed kennen.' Ben je door het aanbieden van reizen voor moslima's gebonden aan bepaalde vormen van accommodatie? In principe niet, afhankelijk van de eisen van je doelgroep natuurlijk. 'Het is perfect mogelijk om een bepaalde verdieping af te huren in bijvoorbeeld een Ibis of ander Accor-hotel, afhankelijk van de grootte van je doelgroep. Je kan ook een villa huren of zelfs een kasteel, ik denk aan Toscane of de Provence. Op die manier hoef je je ook geen zorgen te maken over de maaltijden, die kunnen ze dan zelf bereiden, of over het contact met mannen. Dat je overal — in elke stad — wel eens een man kan tegenkomen, dat weten moslimvrouwen ook, je kunt proberen er rekening mee te houden dat ze minder met mannen in contact komen maar je kan natuurlijk niet garanderen dat ze nergens een man zullen tegenkomen. Hoe dan ook, op straat, op school kom je ook mannen tegen. Wat heel populair is zijn bed & breakfasts: deze lenen zich perfect voor deze doelgroep. En laten we de wellness-centra gericht op vrouwen niet vergeten. Ben je door het aanbieden van reizen voor moslima's gebonden aan bepaalde vormen van transport? Ook in dit geval is het afhankelijk van wat je doelgroep vraagt maar zowel bussen, vliegtuigen als auto's zijn aanvaardbaar. Busreizen zijn voor moslimvrouwen misschien wel het meest aangewezen omdat je een minibus kan huren of wanneer je een grotere doelgroep hebt (30-50 pax) een grotere bus, kan huren, waarbij moslima's zich geen zorgen hoeven te maken over het contact met andere mannen. Niet alle moslimvrouwen hechten hier evenveel belang aan of zullen er problemen van maken wanneer zij in contact komen met mannen. Hoe zit het met het budget? Kan je met dit soort reizen grote sommen geld verdienen of verricht je heel veel werk met slecht een kleine winstmarge als eindresultaat? Het antwoord dat Zodra mij hierop gaf, was dat het afhangt van je doelgroep. Het huren van een kasteel in het zuiden van Frankrijk zal duurder zijn dan een huisje aan de Belgische kust. Maar Zohra verzekerde mij dat er wel degelijk moslimvrouwen zijn die gerust meer geld willen betalen als er aan hun noden wordt beantwoord. 'Er zijn toch moslimvrouwen of gezinnen die tijdens het hoogseizoen een reis boeken en er duizenden euro's voor neertellen? Wat je ook soms ziet zijn mannen die bijleggen om de reis van hun vrouw te bekostigen. Bovendien zijn er veel moslimvrouwen die werken of vriendinnen die samenleggen en tot een behoorlijk bedrag komen.' Heel veel werk houdt de organisatie van moslimreizen niet in. Je kunt een standaard reispakket hier en daar aanpassen of rekening houden met bepaalde wensen om er een moslimaproof product van te maken. Met andere woorden weten moslimvrouwen wat ze willen en willen waar voor hun geld. Het prijskaartje dat daar aan verbonden is maakt niet voor elke moslima evenveel uit.


Amara Kenza

47

Het voordeel van nichetoerisme is dat reisagenten hun expertise kunnen laten gelden en creatief kunnen zijn. Grote aanbieders zijn zich niet altijd bewust van het bestaan van nichemarkten. Ze hebben er geen aandacht voor omdat ze al voldoende andere winstgevende producten hebben. Het werken met nichemarkten vergt een specifieke kennis en specifieke vaardigheden. Grote marktspelers zullen niet snel mensen aanwerven met deze specifieke vaardigheden omdat ze een te lage omzet verwachten bij nichemarkten. Grote spelers vinden dit soort nichemarktsegmenten te klein om er een succesvol en grootschalig product van te maken. Het organiseren van reizen voor moslimvrouwen is een markt die volledig open ligt. Er bestaat nu nog geen concurrentie omdat het product niet gekend is. Er is bij ons en bij onze buurlanden nog geen gevestigde aanbieder die dit soort reizen claimt of aanbiedt. Reizen organiseren voor moslimvrouwen is de manier om een innovatief product te lanceren rond een eerder controversieel thema. Je moet er weliswaar voor zorgen dat je de specifieke wensen van je doelgroep kent en dat je de juiste manier weet om deze doelgroep te benaderen/bereiken. Aan de vragen van je klanten tegemoetkomen door het juiste aanbod te creëren: daar draait het om. Wanneer klanten tevreden zijn over hun reis, blijken ze zeer loyaal, vooral bij nichemarkten. Heel wat moslimvrouwen waarvan de roots nog in het buitenland liggen, die nog effectief familieleden en vrienden hebben in het land van herkomst, reizen regelmatig terug naar het land van herkomst. Deze vrouwen zoeken naar goedkope reisformules, busreizen, begeleiding,… Ook hierop zouden reisagenten kunnen inspelen en een passend aanbod creëren. In Vlaanderen is een niet onbelangrijk deel van de bevolking moslim. In Gent bijvoorbeeld is een niet onaanzienlijk deel van de bevolking van Turkse of Maghrebijnse afkomst. In Gent leefden er in 2011 officieel 20.159 personen van Turkse origine, 4.399 personen van Marokkaanse, 1.359 personen van Tunesische en 1.186 personen van Algerijnse afkomst. Samen is dit goed voor 11% van de totale Gentse bevolking. Ook in andere grootsteden wonen er veel moslims, waaronder heel wat jonge en oudere vrouwen. Het concept 'reizen voor moslimvrouwen' zou voor deze vrouwen een mogelijkheid zijn om ook op reis te gaan. Heel wat vrouwen die niet op reis gingen, zouden het nu wel overwegen. Ten slotte betekent nichemarketing het bedienen van kleine maar potentieel winstgevende marktsegmenten. Het aanbieden van reizen voor moslimvrouwen behoort tot het nichetoerisme en kan dus een rendabel product vormen. Je bent voor de organisatie van dit soort reizen niet noodzakelijk gebonden aan een bepaalde bestemming, budget, vorm van accommodatie of transport. Indien er een correcte communicatie en voorbereiding, kennis van de doelgroep en goede contactpersonen zijn, kan je een mooi eindproduct samenstellen. Het is een goeddeels niet gekend product in België en er is een markt voor. Deze uitdaging kan voor reisagenten een kans zijn om hun expertise te tonen. Op deze manier kunnen ze meer klanten bereiken. De massatoerist zal niet meteen meer aandacht hebben hiervoor, maar de meerwaardezoeker wel. Bovendien kunnen reisagenten door het aanbieden van dit soort reizen ook bijdragen tot de interculturele dialoog, waar tegenwoordig vaak over gesproken wordt en die ook een vorm van duurzaam toerisme is.13

13

Boucharafat , Z. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 26 december 2012, 25 april 2013, Gent. Desmet, K. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 28 november 2012, Gent. Kuru, A Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s.. Door Amara K., 4 januari 2013, 10 mei 2013, Gent.


Amara Kenza

48

3.3

Vlaanderen als reisbestemming voor moslimvrouwen

Is dit mogelijk? Absoluut. Moet er onderzoek verricht worden? Zonder enige twijfel. Is men bereid te investeren op dit vlak? Ja. Ik zal verschillende argumenten overlopen en bespreken. Waar er niet meer aan getwijfeld kan worden, is de vraag of toeristische instellingen in Vlaanderen hier interesse voor hebben. Wat betreft investeringen op dit vlak zei Gilles Facon het volgende: ‘Ik ben werkzaam in het bestuur bij Toerisme Mechelen en stel nu het beleidsplan op voor de komende zes jaar. Ik zou dit gerust als nieuwe productielijn in het plan willen stoppen. Hierin zouden we rond verschillende agendapunten kunnen werken, waaronder moslima’s. Om bredere inzichten te verkrijgen zullen we onderzoek moeten verrichten. Ik ben bereid om daar een budget aan te besteden. Ik ben ervan overtuigd dat dit succesvol kan zijn.’ 3.3.1

Demografie en migratie

Er zijn verschillende ontwikkelingen in de bevolkingssamenstelling vast te stelle, waardoor ook de toeristische sector zich zal moeten aanpassen. De bekendste ontwikkeling is de vergrijzing van de bevolking, iets wat ook een invloed heeft op sociaal vlak en migratietrends. De andere ontwikkelingen zijn minder bekend. Zo stijgt het bevolkingsaantal in België, wat voor een groot deel te wijten valt aan een hoger positief migratiesaldo. Door de toenemende migratie in de wereld wordt de bevolking diverser. De levensstandaard van heel wat mensen verbetert door de groei van de wereldeconomie. Door de onevenwichtige impact van de globalisatie neemt de ongelijkheid in de wereld alleen maar toe. Dit zorgt voor een stijging van internationale migratie — of het nu om het verhuizen binnen eigen land gaat of het migreren naar andere landen gaat. Ongeveer 60% van alle migranten migreren naar meer welvarende landen. Hoewel dit door velen als vervelend gezien wordt, zullen heel wat welvarende landen in de toekomst nood hebben aan deze migratie indien ze hun economie en welvaart willen behouden. In West-Europa is de migratie sterk toegenomen, vooral het aantal niet-westerse allochtonen. In België de groep van mensen van vreemde origine ongeveer 9% uit van de totale bevolking. Met andere woorden: de toeristische sector laat bijna 10% van de markt liggen. Bovendien wordt verwacht dat de welvaart van deze groep zal toenemen, wat betekent dat ze meer geld zullen kunnen spenderen aan toeristisch-recreatieve activiteiten. Het is aan Vlaanderen om ervoor te zorgen dat ze dit geld uitgegeven wordt in Vlaanderen (via binnenlandse overnachtingen, restauranten museabezoek, …) en niet elders. Onder de vier belangrijkste bevolkingsgroepen van vreemde origine staan de Marokkanen op die vierde plaats, na de Italianen, Fransen en Nederlanders. Migranten die naar België verhuizen en hier een nieuw leven starten, reizen regelmatig terug naar het land van herkomst. Tegelijkertijd zijn er ook vrienden en familieleden uit het land van herkomst die naar België komen om de immigrant te bezoeken. Indien er diverse toeristische producten bestaan die afgestemd zijn op de noden van deze groep en Vlaanderen een positief imago uitstraalt, zullen ze vaker komen en ook langer blijven.

Nichemarkt. Geraadpleegd op 25 december 2012, http://nl.wikipedia.org/wiki/Nichemarkt Niche Touroperator? De toekomst? Geraadpleegd op 25 november 2012, http://michaelstourismworld.blogspot.be/2009/11/niche-touroperator-de-toekomst.html Verhaeghe, P, Van der Bracht, K. en Van de Putte, B., (2012). Migrant zoekt toekomst, op een keerpunt van oude en nieuwe migratie. Geraadpleegd op 22 december 2012, http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/10/22/migrant-zkttoekomst-op-een-keerpunt-tussen-oude-en-nieuwe-migratie


Amara Kenza

49

Bij de migrantendoelgroep moet er een onderscheid gemaakt worden tussen de enerzijds rijkere migranten die zoeken naar luxe reizen en de armere migranten die niet altijd de mogelijkheid hebben om naar het land van herkomst te reizen. Wanneer het thuisland heel ver is, is de reis voor deze migranten te duur. De nood aan vakantie blijft echter wel bestaan. Ze zullen op zoek gaan naar ander minder ver gelegen landen als vakantiebestemming. Vlaanderen zou een perfecte vakantiebestemming kunnen vormen en is dichtbij. Een ander onderscheid dat gemaakt moet worden binnen de migrantendoelgroep is dat van de generaties/leeftijd. De eerste generatie migranten heeft andere noden dan de tweede, en omgekeerd. Hetzelfde geldt voor de derde generatie. Net als de eerste generatie reist de derde generatie nog wel naar het land van herkomst om familie of vrienden te bezoeken, maar daarnaast voeren ze meerdere trips uit in de nabije omgeving. Dit werd ook bevestigd door de moslimmeisjes tijdens de meeting points. Veel van deze meisjes erkennen ook dat ze anders reizen dan hun ouders, het reizen op een andere manier beleven en meer ‘westers’ denken, zowel bij de keuze van de bestemming als de invulling die er aan de reis gegeven wordt. 3.3.2

Economie

De wereldwijde economische groei gaat hand in hand met globalisatie. Door de globalisatie is er sprake van schaalvergroting, het ontstaan van multinationals en horizontale en verticale integratie van de verschillende spelers op de economische markt. Voor heel wat mensen lijkt het bizar dat er een economische groei is ondanks de huidige economische crisis. Deze groei is er voornamelijk door de opkomende economieën en ontwikkelingslanden, die het beter doen dan de traditionele Europese grootmachten. De situatie in de toeristische sector is niet anders. Enerzijds zijn er de grote spelers zoals TUI en Thomas Cook en anderzijds de kleine spelers. Zoals eerder vermeld, kunnen kleine spelers enkel overleven door hun expertise te ontwikkelen, samen te werken en zich toe te leggen op nichemarkten. Door de crisis moeten besparen, dus ook toeristen. Er wordt meer verwacht voor minder geld. Daarnaast komen er meer en meer bestemmingen bij, waardoor een bestemming meer moet doen om aantrekkelijk over te komen. De bestemmingen die terrein winnen zijn uiteindelijk deze die innovatief zijn en unieke concepten weten aan te bieden. Innovatieve ideeën, zoals een toeristischrecreatief aanbod voor moslimvrouwen, kunnen een mogelijkheid zijn voor een bestemming om positiever over te komen dan een andere. Wat betreft het budget: reizen mogen vandaag de dag ‘low budget’ zijn. Luxe is geen must meer. Vooral voor jongeren is dit het geval en deze zijn binnen de migrantenbevolking het sterkst vertegenwoordigd. Aangezien jonge moslimvrouwen graag en veel reizen, zowel in binnen als buitenland, maakt het niet altijd uit hoeveel geld ze uitgeven tijdens een uitstap of reis, maar wel of ze een positieve ervaring beleefden. Indien dit het geval is, zullen ze op latere leeftijd naar een bepaalde bestemming terugkeren waardoor er herhaaltoerisme ontstaat. Vrouwen — dus ook moslima’s — worden onafhankelijker, hebben vaker een eigen inkomen en de sociale en economische status van de vrouw evolueert in de richting van die van de man (feminisatietrend). Door de tijdsdruk van heel wat mensen en het feit dat internationaal reizen geen luxe meer is, ligt de focus niet meer zozeer op welvaart dan wel op welzijn. Mensen zijn in hun vrije tijd op zoek naar unieke belevingen en betekenisvolle ervaringen. Verschillende korte vakanties vervangen de


Amara Kenza

50

gevestigde lange vakantie of er wordt naast de hoofdvakantie tijd genomen voor meerdere korte verblijven. Dit is iets waar Vlaanderen zich uitstekend toe leent en gebruik van kan maken. Het is een troef die ze ook bij de moslimagroep zouden moeten uitspelen door het toeristisch-recreatief aanbod ook op hen te richten.

Wanneer we over de BRIC-landen spreken, weet iedereen meteen waar het over gaat. Naast deze landen bestaan er evenwel nog landen die een sterke economische groei kennen. Dit zijn de zogeheten Next-Eleven of N-11: Indonesië, Zuid-Korea, Bangladesh, Pakistan, Iran, de Filippijnen, Vietnam, Egypte, Nigeria, Turkije en Mexico. Deze landen doen het ook goed op economisch vlak, maar in iets mindere mate dan de BRIC landen. In de lijst valt vooral Turkije op dat een groot potentieel heeft gezien de prominente aanwezigheid van Turkse gezinnen in Vlaanderen. 3.3.3

Duurzaamheid

Duurzaamheid wordt traditioneel gekoppeld aan de nood aan vergroening, klimaatverandering, de schaarste aan natuurlijke bronnen en ecologische maatregelen. Die vier elementen vormen niettemin maar een facet van het begrip duurzaamheid. Duurzaamheid betekent ook sociaal toerisme, waaruit respect blijkt voor minderheden in de samenleving en mensen van vreemde origine. Bij Toerisme Vlaanderen wordt er rond dit thema gewerkt, samen met het Steunpunt Vakantieparticipatie. Verder wordt er samengewerkt met andere toeristische partners en sociale organisaties om ervoor te zorgen dat iedereen op vakantie kan. ‘Iedereen heeft het nodig om eens weg te zijn’, zo staat er te lezen op de website van Toerisme Vlaanderen. De vraag die hierbij gesteld kan worden is: wanneer er gezegd wordt ‘iedereen’, betekent dit dan ook daadwerkelijk iedereen? Het Steunpunt Vakantieparticipatie doet heel wat om mensen met een lager inkomen de kans te geven om zich toch te kunnen ontspannen. De volgende puntjes komen daarbij aan bod: 

medewerking aan het sociaal-toeristisch beleid



het opsporen van toeristische partners met een sociale visie



gerichte promotie voor personen met een laag inkomen



de organisatie van vormingen voor sociale en toeristische partners



evaluatie, overleg en uitwisseling om de werking te optimaliseren



verkenning van de internationale context en internationale contacten

Deze punten zouden perfect kunnen worden toegepast op de migrantendoelgroep. Op de website wordt het volgende gesteld ‘Vlaanderen wil een vakantieland voor iedereen zijn: voor jong en oud, met een grote of kleine portemonnee, met een goede of minder goede gezondheid, met of zonder een beperking. Maar een onbekommerde vakantie is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Allerlei obstakels-van praktische of financiële aard-kunnen in de weg staan. Daarom heeft Toerisme Vlaanderen, onder de naam Toerisme voor Allen, een aantal diensten in het leven geroepen die je ondersteunen om je aanbod af te stemmen op de hele maatschappij’. Feit is dat het aanbod op dit moment helemaal niet afgestemd op de hele maatschappij. Het jammere aan deze intro is dat er nergens een verwijzing is naar een multiculturele samenleving, en hoe daar toe bij te dragen, naar mensen van een andere origine, cultuur,… Als er een zo breed


Amara Kenza

51

mogelijk publiek moet worden bereikt, horen mensen van vreemde origine daar ook bij. Dit zou dan wel ‘Toerisme voor Allen’ (‘Holidays are for everyone’) kunnen zijn. Vlaanderen toegankelijk maken voor iedereen, ook hier heeft Toerisme Vlaanderen een dienst voor: Toegankelijkheid en zorg of Infopunt Toegankelijk reizen. De bedoeling van deze dienst is het ondersteunen van de toeristische sector bij het toegankelijk maken van het aanbod voor mensen met een beperking en ouderen. Hier geldt alweer dat er nergens een verwijzing wordt gemaakt naar mensen die een andere taal spreken of van een andere afkomst zijn. Moet Vlaanderen ook niet voor deze mensen toegankelijk zijn? ‘Er wordt te snel gedacht aan mensen met een beperking of mensen met een beperkt inkomen wanneer het om de toegankelijkheid van Vlaanderen gaat. Er is nood aan een opener beleid en nieuwe ideeën’, aldus Gilles Facon.14 Misschien wordt het tijd voor een nieuwe of andere manier van werken en denken, waarbij de klassieke termen een bredere invulling krijgen. Bij duurzaam toerisme is er een waaier aan mogelijkheden. ‘Alles kan, alles is mogelijk. Je moet out of the box denken gaan denken. Go crazy. Het is niet zo dat alles al uitgevonden is’. (Greet Huybrechts – lessen sustainable tourism)

Figuur 12: Kreativiteit? Creativitijt? Creativiteit? (bron: http://uniquehorntv.blogspot.be/2012/03/kreativiteit-creativitijtcreativiteit.html/)


Amara Kenza

52

3.3.4

Integratie door toerisme

Toerisme zou kunnen zorgen voor een positievere integratie. Het kan tonen aan migranten dat er pogingen ondernomen worden en dat er naar hun stem geluisterd wordt (‘’Avant qu’on m’entende, on m’écoute.’’ Slogan op de folder van de zangeres Amélie). Toerisme kan mensen samenbrengen op een ontspannende manier, zonder dat de gevoelige kwesties besproken hoeven te worden of werk gerelateerde zaken aan bod hoeven te komen. Men kan mensen op een andere en leuke manier leren kennen. In de jaren 60 (zie hoofdstuk 1) hadden heel wat gastarbeiders een Vlaams gastgezin. Deze gastgezinnen hielpen niet alleen de nieuwkomers maar er werden ook vriendschappen gesloten en uitstapjes gemaakt. Er was een wederzijds respect, waarbij de beide groepen over elkaars gewoonten en cultuur leerden. Deze gastgezinnen waren eigenlijk het visitekaartje van Vlaanderen voor de gastarbeiders. Dit waren de eerste contacten die zij hadden met Vlaanderen. De frustraties bij de verschillende bevolkingsgroepen waren toen veel minder groot dan vandaag. Het is dus niet te ver gezocht om te stellen dat toerisme kan bijdragen tot een positievere integratie en dat er wel degelijk een wisselwerking zou kunnen plaatsvinden. Zo wordt er ook op een andere manier aandacht gegeven aan de migranten. Doordat de internationale migratiestroom enkel zal toenemen, is het een noodzaak geworden om een positiever integratiepatroon tot stand te brengen. Een toeristisch-recreatief aanbod ontwikkelen voor moslimvrouwen wil niet zeggen dat deze groep volledig afgesloten moet worden van andere doelgroepen want dit zou dan weer segregatie tot stand brengen, wat de huidige situatie is. Het is perfect mogelijk tot moslimvrouwen reizen ondernemen met andere vrouwen, zowel in binnen als buitenland. De bedoeling is om de noden van deze groep beter te leren kennen zodat er rekening mee gehouden kan worden en er op kan worden ingespeeld. Het huidig toeristisch-recreatieve aanbod wordt zodoende toegankelijker voor hen en zo voelen ze zich niet buitengesloten. Het kan moslimvrouwen ook de kans bieden meer te leren over Vlaanderen en de Vlaamse normen en waarden zonder dat er een label gekleefd wordt op mensen. Vlamingen reizen graag. Wanneer ze reizen naar landen als Turkije of Marokko, genieten ze van de lokale cultuur, natuur, de geuren en de kleuren. Heel wat Vlamingen vinden het zelfs vervelend wanneer ze op vakantie andere Vlamingen tegenkomen — behalve wanneer er zich problemen voordoen — omdat dit het weg/vakantiegevoel in de weg zou staan. In België zelf roepen diezelfde lokale culturen, geuren en kleuren ergernis en frustratie op bij de Vlamingen. Het is een paradox dat we geld willen betalen om dit alles elders te gaan opzoeken en in België zelf dit het liefst van al uit de weg willen gaan. Als een gevolg hiervan dreigt het gevaar dat mensen van vreemde origine, waaronder de moslims, zich gaan afzonderen van de autochtone bevolking. Deze ‘paradox van het vreemde’ wordt mooi geïllustreerd in de cartoon op de volgende pagina. De laatste jaren, gebruiken heel wat mensen hun vrije tijd en vakantie om intensief contact te hebben met elkaar. ‘Multigenerationvakanties’ zijn bijzonder in trek. Mensen van verschillende generaties spenderen hun vrije tijd samen en ondernemen samen activiteiten. Hierover werd het volgende geschreven in het Trendrapport van Toerisme Vlaanderen 2011: ‘Zo zijn de multigeneration-vakanties in trek. Dit zal een wijziging van type accommodatie en het aanbod van activiteiten met zich meebrengen. Er moet worden ingespeeld op de noden van de verschillende generaties die samen op vakantie zijn’. Door kleine aanpassingen kan hetzelfde gezegd worden in deze context. ‘Zo zijn de multicultural-vakanties in trek. Dit zal een wijziging van type accommodatie en het aanbod van activiteiten met zich meebrengen. Er moet worden ingespeeld op de noden van de verschillende nationaliteiten die samen op vakantie zijn’.


Amara Kenza

53

Uit dit alles blijkt dat er met weinig aanpassingen heel wat bereikt kan worden op het vlak van integratie.15

Figuur 13: Anders bekeken Reprinted from’’Racistisch ik?’’ (p. 16), by Europese commissie, 1998, Germany, het Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen. Copyright 1998 by Europese Gemeenschappen

15

Facon, G. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 25 april 2012, Mechelen. http://www.toerismevlaanderen.be/ Toerisme Vlaanderen. (2011) Invloed van macrotrends op toerisme. Retrieved from http://www.toerismevlaanderen.be/sites/toerismevlaanderen.be/files/assets/publication/Trendrapport%2020 11.pdf


Amara Kenza

54

4

Handleiding

Het uitwerken van een gids, checklist of handleiding leek mij aanvankelijk niet direct nodig. Na alle interviews die ik afgenomen heb en de reacties die ik bij heel wat mensen hoorde, heb ik mijn mening herzien. Een handleiding is dringender of op dit moment bruikbaarder dan een voorbeeld van een uitgewerkt reisprogramma voor moslima’s. Gilles Facon vertelde mij tijdens een van de interviews dat het bereiken van deze groep een van de grootste problemen vormt; Hoe kunnen wij moslima’s bereiken en zij ons? Heel wat toerisme professionals hebben geen expertise wat betreft moslims of moslimvrouwen, ook niet wat betreft migranten. Er is ook geen speciale kennis vereist in de Toeristische sector hiervoor. Bij Tourisme Flandre et Bruxelles werden specifieke marketingstrategieën uitgewerkt voor de Franse markt. Dit doet Toerisme Vlaanderen voor heel wat landen. Dit vormt dan ook een noodzaak. Wat voor Chinezen leuk is of van cruciaal belang is en hoe zij hun reizen beleven is anders dan voor de Fransen. We kennen de internationale markt beter dan de bevolking van vreemde origine in eigen land. We kunnen beter inspelen op de behoeften van het buitenland, dan op die van de migranten in eigen land. In mijn handleiding zal ik mij beperken tot moslima’s en hetgenealle puntjes waarvan ik na mijn onderzoek merkte dat het belangrijk gevonden werd en handig kan zijn voor professionals in de toeristische sector om mee te werken of rekening mee te houden. Heel wat puntjes die gelden voor moslima’s gelden uiteraard ook voor moslims en soms ook voor mensen van een andere afkomst. Bewust ben ik in hoofdstuk 1 over heel wat algemene zaken uitgeweid met de bedoeling een zo breed mogelijk beeld te schetsen van de moslimvrouw. Op deze manier kunnen heel wat zaken beter begrepen worden zonder dat er in deze handleiding nog uitleg over moet worden gegeven. Verder wil ik benadrukken dat deze handleiding slechts een beginpunt is en een handig hulpmiddel kan zijn. Uiteraard moet deze nog verder bijgewerkt worden naarmate er meer informatie gevonden wordt en het onderzoek verder loopt. Dit zal een proces zijn dat meerdere jaren in beslag zal nemen. In de handleiding geef ik enkele adresjes waar moslima’s terecht kunnen. Het gaat voornamelijk om restaurants en hotels. Dit kan handig zijn wanneer men trips of uitstapjes wilt plannen voor deze doelgroep. Het zijn slechts enkele voorbeelden onder andere om aan te tonen dat het helemaal niet moeilijk is om bruikbare informatie te vinden. Een multiculturele samenleving zorgt voor heel wat veranderingen en vragen. De toeristischrecreatieve vraag is of er hier vandaag voldoende rekening mee wordt gehouden. Maaltijden en activiteiten in logiesaccommodaties zijn vaak niet aangepast aan deze doelgroep. Hetzelfde geldt voor de communicatie, marketing en promotie van het toeristisch-recreatief aanbod. De vraag luidt dus: Hoe pakken we dit aan? In deze handleiding komen de volgende puntjes aan bod: 

Communicatie



Marketing



Samenwerking met partners



Het Halal verhaal



Accommodatie


Amara Kenza

55



Aandachtspunten voor moslima’s

Communicatie Dit vormt een van de moeilijkste obstakels om te overbruggen. Door verschillende waarden en normenpatronen is er vaak sprake van miscommunicatie. Ook wat betreft brochures is het niet evident. Nederlandstalige brochures kunnen wel door de moslima-generatie die in België opgegroeid is begrepen worden maar niet door nieuwkomers, bijvoorbeeld vrouwen die door hun huwelijk naar België verhuizen, of door de oudere moslima-generatie. Dit probleem kan weliswaar opgelost worden. Meneer Facon bevestigde dat brochures in het Nederlands moeten worden uitgegeven in Vlaanderen. Indien 1 zijde van een brochure of flyer bedrukt wordt in het Nederlands, kan je de andere zijde met een andere taal bedrukken, bijvoorbeeld het Arabisch of het Turks. Op deze manier ga je wel legaal te werk en kan je een bredere doelgroep bereiken zonder de wetgeving te hoeven verbreken. Een ander motief is het ‘Toerisme voor Allen’-Aanbodsontwikkeling. Je mag geen doelgroepen uitsluiten indien je onder dit motto werkt. Onder ‘Allen’ vallen immers ook moslimvrouwen. Wanneer het om rondleidingen gaat, uitstappen of reizen, kan je met een meertalige gids werken, mensen vanuit de sociale sector vragen om mee te werken of een tolk in huren. Dit is niet altijd nodig wanneer je reizen of uitstappen zou maken over de generaties heen (multigeneration-trend). Jongere moslima’s kunnen de oudere moslima’s bijstaan en voor tolk spelen. Op deze manier hoef je er geen extra budget voor uit te rekken. Tijdens de meeting points bevestigden meerdere moslimmeisjes dat ze er geen problemen mee zouden hebben indien de voertaal Nederlands is maar wel een schriftelijk programmaboek in hun eigen taal wensen. Vaak letten deze meisjes meer op non-verbale communicatie en of deze vriendelijkheid uitstraalt. Ze willen zich welkom voelen. Wanneer er reizen of uitstapjes georganiseerd worden kan de voertaal geen reden vormen om aparte groepjes te maken. Dit kan niet bijdragen tot integratie en zo leren de beide groepen niet met elkaar communiceren. De bedoeling is net om gemengde groepen te vormen met verschillende nationaliteiten opdat gedachten en ervaringen uitgewisseld kunnen worden (zoals bij de FEMMAreizen). Wanneer je een toeristisch-recreatief aanbod wilt door communiceren naar moslima’s toe, moet je je niet beperken tot deze groep alleen of andere groepen gaan uitsluiten. Wel moet je ze erbij betrekken en het aanbod aanpassen.

Marketing Hoe kan je moslima’s bereiken? Een goed voorbeeld is het Rap Op Stapverhaal van Toerisme Vlaanderen. Het gaat om lokale reisbureau’s die mensen met een beperkt budget helpen om een uitstap te plannen. Vroeger kon je enkel bij deze reisbureau’s om advies vragen indien je aangesloten was bij een sociale lidorganisatie. Nu is dat niet meer het geval en kan iedereen in zo’n reisbureau binnen. Naast het plannen van uitstappen, kan je ook in deze reisbureau’s terecht voor het boeken van reizen en sport –en cultuuractiviteiten. Deze Rap op Stap kantoren kennen een groot succes.


Amara Kenza

56

Indien je als vakantiemaker wilt meestappen in het Rap op Stapverhaal, kan je een kwaliteitslabel verkrijgen. Steunpunt vakantieparticipatie en Horizont vzw helpen vakantiemakers hierin aan de hand van een toolkit en handboek. De Rap op Stapkantoren richten zich tot mensen met een klein budget. Dezelfde manier van werken kan je ook hanteren bij de doelgroep moslima’s. Heel wat sociale verenigingen zoals Turkish Lady, FMV (Federatie van Marokkaanse verenigingen) en ook socio culturele verenigingen zoals die van Zohra Boucharafat staan open voor een samenwerking met professionals uit de toeristische sector. Zij zouden hulp kunnen bieden en hun leden doorverwijzen naar de reisbureau’s. Moslima’s die niet bij een sociale vereniging zijn aangesloten zouden ook terecht kunnen bij de reisbureau’s (net zoals bij de Rap op Stapkantoren). Het aanbod blijft hetzelfde: Reizen, uitstappen en allerlei activiteiten, aangepast aan de noden van de doelgroep. Het adviseren blijft zeer belangrijk. Er kan ook gewerkt verdiend kan worden. Kwaliteitslabels zijn niet alleen een erkenning voor de vakantiemaker, maar het zorgt ook voor een groter vertrouwen bij de klant. Op deze manier hanteert iedereen hoofdzakelijk dezelfde manier van werken en ontstaat er geen versnippering. Een ander voorbeeld is de aanpak van de VRT voor het programma Fans of Flanders. Zij legden de nadruk op het ‘online’ aanwezig zijn, ze noemen dit zelfs de drijvende kracht van het project. Het nieuwe platform dat ze ontwikkelde bij het programma, gebeurde volledig in samenspraak met de doelgroep en het kan heel makkelijk op verschillende platforms van en voor buitenlanders in Vlaanderen gepubliceerd worden. Tijdens de research voor het programma werd er nadrukkelijk gevraagd aan de doelgroep wat hun mediaverwachtingen waren. Deze informatie kan verkregen worden voor de doelgroep moslima’s tijdens de focusgroepen, waarna deze in de toeristische sector gebruikt zou kunnen worden. De combinatie televisie en internet voor het programma Fans of Flanders blijkt zeer goed te werken. Zo zijn er dagelijks duizenden websitebezoekers en komen er dagelijks nieuwe facebookfans en twittervolgers bij. Tijdens de meeting points, uitgevoerd door Alf Laïla wa Laïla, bevestigden heel wat moslimjongeren dat ze dagelijks op facebook en twitter aanwezig zijn. Via deze kanalen kan je de jongere generatie moslima’s bereiken. Het is ook bij hen dat je het toeristisch-recreatief aanbod moet promoten, de oudere moslima’s hechten meer belang aan mond-tot-mond reclame. Websites kan je toegankelijker maken voor moslima’s indien je de pagina ook in een andere taal aanbiedt of de lay-out aanpast. Hiernaar zal er ook nog onderzoek verricht moeten worden aan de hand van focusgroepen. In het laatste puntje van deze handleiding komen enkele specifieke aandachtspunten voor moslimvrouwen aan bod. Door de noden van deze doelgroep te kennen, zal er beter op kunnen worden ingespeeld en kan er gerichte promotie gevoerd worden.16

16

www.toerismevlaanderen.be http://www.toerismevlaanderen.be/nieuws/iedereen-op-pad-met-rap-op-stap http://www.fansofflanders.be/ Boucharafat , Z. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 26 december 2012, 25 april 2013, Gent. Desmet, K. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 28 november 2012, Gent. Kuru, A Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s.. Door Amara K., 4 januari 2013, 10 mei 2013, Gent.


Amara Kenza

57

Samenwerking met partners De kennis die nodig is om deze doelgroep beter te begrijpen, hebben vele toerisme professionals (nog) niet. Er is een zekere professionalisering nodig om te weten hoe om te gaan met deze doelgroep: bepaalde competenties moeten ontwikkeld worden, innovatieve concepten met betrekking tot deze groep, ook scholen kunnen hier toe bijdragen door er meer aandacht aan te besteden in hun opleidingspakket voor Toerisme studenten. Het slagen van dit project om reizen en een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen te ontwikkelen, is niet alleen afhankelijk van de toerisme sector. Partners buiten deze sector zijn van cruciaal belang om dit te laten werken. Samenwerkingsverbanden op het gebied van promotie, distributie, communicatie,… kunnen een beter inzicht geven. Een voorbeeld hierbij is de samenwerking tussen de landbouwsector en toerismesector. De landbouwsector verliest vaak landbouwgrond wanneer er nieuwe toeristische attracties komen. Ook de natuursector kan hier onder lijden, bijvoorbeeld bosgebieden die verkleind worden door hotels of winkelcentra, pretparaken, … In deze gevallen moet er tot een compromis gekomen worden. Men zal telkens proberen streven naar een zo optimale situatie waarbij de beiden sectoren baad hebben. Voor de doelgroep moslima’s vormt de samenwerking met sociale en culturele verenigingen de eerste logische stap. Verschillende organisaties zoals Femma, de Centrale-werkgroep, Alf Laïla wa Laïla, FMV (de federatie van Marokkaanse verenigingen), en vele andere verenigingen hebben al te kennen gegeven open te staan voor een samenwerking. Met specialisten uit verschillende werkvelden kan er sneller tot een aangepast toeristisch-recreatief aanbod gekomen worden. Deze mensen kunnen de toeristische sector ook makkelijker in contact brengen met de doelgroep en bij de doelgroep polsen naar hun mening. Zij kunnen professionals helpen om contacten te leggen met de doelgroep. Tijdens uitstappen zouden er medewerkers uit deze verenigingen mee kunnen gaan als begeleiding, taal-lessen zouden gecombineerd kunnen worden met uitstappen of reizen, sociale verenigingen zouden kunnen zorgen voor opvang tijdens uitstappen en het taalprobleem kan ook verholpen worden door kennissen die deze mensen hebben die wel perfect Nederlands kunnen. Er kan een beroep worden gedaan op tolk en vertaaldiensten, zoals TOPA (Tolk en Vertaaldienst provincie Antwerpen). Tolkdiensten kunnen helpen bij de taalkundige ondersteuning die nodig is voor het leggen van contacten met anderstalige moslima’s (nieuwkomers of vrouwen uit de oudere generatie die niet voldoende Nederlands kunnen). Mensen uit de sociale sector kunnen helpen om vorming te geven in hoe je moslima’s het beste begeleidt voor een vakantie of een daguitstap, welke voorbereidingen er moeten worden genomen en hoe je de doelgroep in kleinere groepen kan indelen. Socio-culturele verenigingen, zoals Nakhla in Gent onder leiding van Zohra Boucharafat, organiseren al culturele activiteiten gericht op deze doelgroep. Turkish Lady in Gent, organiseert allerlei activiteiten: yoga-sessies, kook-workshops, doeworkshops (armbanden maken), het Gent Jazz-festival, de jaarbeurs in Italië,reizen naar Istanbul, Keulen, Amsterdam, Parijs,… Deze verenigingen weten welke activiteiten meer aanspreken bij de doelgroep en welke minder. Op deze manier kan er een gerichte marketing gevoerd worden rond bepaalde thema’s. Een klein maar goed ontwikkeld aanbod tot stand brengen, afgestemd op deze doelgroep is beter dan te breed te gaan werken.


Amara Kenza

58

Jongeren uit de meeting Points van Alf Laïla wa Laïla wilden het idee ook introduceren bij de jongerenverenigingen waar ze zelf lid van zijn. Wanneer deze jongeren in focusgroepen over dit alles kunnen discussieren kan de toeristische sector daar heel wat informatie uit halen. Binnen de toerisme sector zijn er heel wat mensen bereid om een samenwerking aan te gaan, zoals Toerisme Mechelen en Gilles Facon. Samenwerkingen door Toerisme Vlaanderen met bijvoorbeeld het Steunpunt Vakantieparticipatie blijken zeer succesvol. Het project ‘De Wereld in Lier’, dat werd uitgevoerd in 2000, kende ook een enorm succes dankzij heel wat partners. De partners uit de sociale sector zorgden er voor dat bepaalde ruimtes ter beschikking konden worden gesteld voor het evenement en dat er heel wat vrijwilligers waren. Ook de stad zelf was een partner. De samenwerking met de media speelt ook een belangrijke rol. De media kan een bijdrage leveren om de moslima doelgroep te bereiken en het toeristisch-recreatief aanbod bij hen bekend maken. De media kan ook handig zijn om nieuwe concepten voor te stellen of bekender te maken. 17

Het halalverhaal Halal is een zeer uitgebreid begrip waarrond er heel wat te doen is in de media. Niet alleen in België maar overal ter wereld is het halalverhaal een hot item. Hierdoor ontstaat er verwarring, niet alleen bij niet-moslima’s maar ook bij de moslima’s zelf. Het al dan niet halal zijn van iets, heeft niet alleen betrekking tot wat moslims eten. Wanneer iets als ‘halal’ beschouwd wordt, wilt dit zeggen dat het volgens de Islam toegestaan is. De letterlijke vertaling van halal is rein. Het wordt door moslims beschouwd als datgene wat gezond en goed is voor de mens. Halal voedsel is heel erg populair geworden, ook bij niet-moslims o.a. door het feit dat de massaproductie van vlees meer en meer in vraag gesteld wordt. Halal voedsel is vergelijkbaar met het kosjer voedsel in de joodse gemeenschap. Halal wordt verbonden aan hygiëne, gezondheid, voedzaamheid, kwaliteit en voedselveiligheid.Wanneer het om voedsel gaat, gebruiken moslims het woord halal voor wat toegestaan is en haram voor wat verboden is. Bepaalde vleessoorten zijn niet toegestaan omdat het in de Koran verboden wordt of omdat het op een niet Islamitisch correcte wijze werd geslacht. Varkensvlees is bijvoorbeeld niet toegestaan. Naast varkensvlees zijn er nog andere minder voor de hand liggende vleessoorten die niet toegestaan zijn zoals het vlees van muildieren en ezels, honden, apen, roofvogels, carnivoren, … Verder moeten moslims alcohol mijden. Indien er zich omstandigheden voordoen waardoor een moslim niet anders kan dan niet-halal voedsel te nuttigen is het wel toegestaan.

17

Boucharafat , Z. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 26 december 2012, 25 april 2013, Gent. Desmet, K. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 28 november 2012, Gent. Kuru, A Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s.. Door Amara K., 4 januari 2013, 10 mei 2013, Gent. Facon, G. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 25 april 2012, Mechelen. Alf Laïla wa Laïla, meeting points. Ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 2 december 2012, 27 april 2013, Gent.


Amara Kenza

59

Sommige moslims kijken zelfs naar wat er in bepaalde voedingssuplementen zit. Zoals in de Enummers. Bepaalde E-nummers zijn namelijk niet toegestaan. Zo bracht Haribo halal snoepjes op de markt, zonder varkensglucose. Halal kan ook betrekking hebben tot de handelingen van personen. Waarden en normen die voorgeschreven zijn in de Koran zijn voor moslims zeer belangrijk. Zo kan het worden toegepast op mode, kledij, cosmetica, verzekeringen, banken . Het woord halal wordt hier minder gebruikt. Halalcertificatie Niet alle moslims hechten evenveel belang aan het halal zijn van iets. De meeste moslims letten er vooral op dat ze geen varkensvlees nuttigen en/of alcohol. Wat wel vast staat, is dat het halal kwaliteitslabel zorgt voor een positieve ingesteldheid en vertrouwen bij de consument. Het geeft voor moslims een hogere credibiliteit aan producten. Restaurants en hotels overal ter wereld schenken aandacht aan het kwaliteitslabel en gaan er mee gaan werken. De halalcertificatie is vergelijkbaar met de logiesvormen die over een milieucertificatie beschikken. Toeristen willen meer betalen om in zulke logies te verblijven. Er is sprake van een stijgend consumentenbewustzijn. Daar bovenop is de moslimgemeenschap wereldwijd een stijgende groep die meer en meer reist en meer geld spendeert tijdens het reizen. Voor de halalcertificatie bestaan er geen vastgestelde normen vanuit de overheid, het certificaat wordt uitgereikt door onafhankelijke controleorganismen. Dit kan onder een commerciële vorm zijn of als een vzw (vereniging zonder winstoogmerk). In Frankrijk zijn het vooral de moskeeën die actief zijn als controle organisme. Er bestaan dus verschillende labels. Enkele voorbeelden zijn: HMS (Halal Muslim society, UK), JAKIM (Indonesië), AVS (A votre Service, Frankrijk), Halal Services (Frankrijk), ARGML (Association Rituelle de la Grande Mosquée de Lyon), Eurohalal (België), European Certification and Control of Halal (België) en Halal Federation of Belgium – HFB. Bedrijven die halal producten op de markt willen brengen kunnen kiezen uit een ruim aanbod aan organisaties. Na een controle wordt het certificaat vervolgens uitgereikt.18 Halal eten Halal restaurants zijn niet zo moeilijk te vinden. Internet kan hiervoor een hulpmiddel zijn. Websites die zich richten tot Islamitische reizigers maar ook gewone websites geven overzichten van waar er halal restaurants te vinden zijn. Grootsteden in België zoals Antwerpen, Brussel of Gent hebben wijken die bekend staan om de halal restaurants die er te vinden zijn. De meest voorkomende zijn Turkse, Marokkaanse of Libanese restaurants. Subway, een bekende Amerikaanse fastfoodketen, opende enkele jaar geleden zijn eerste halal Subway op het Europese vasteland in Brussel. Ondertussen zijn er niet alleen in Brussel maar ook in Antwerpen halal vestigingen van Subway te vinden. Het land met het meeste aantal halal Subways in Europa is het Verenigd Koninkrijk.

18

http://www.behalal.be/ http://www.behalal.be/halal/wat-is-halal.php http://www.behalal.be/halal/halal-certificatie.php


Amara Kenza

60

In Parijs is er een snel groeiende markt van restaurants die zich op jonge moslims richten. Zo heb je het restaurant les Enfants Terribles, L’Ardoise, Le Gastronomie en Le Petit Gourmet. Wanneer je de namen van deze restaurants bekijkt, zou je niet direct vermoeden dat ze er halalgerechten reserveren. Dit is nochthans wel het geval. Er is ook geen wijnkaart beschikbaar in deze restaurants. De uitbater van les Enfants Terribles, een jonge moslim, startte het restaurant op omdat hij het jammer vond dat hij niet kon genieten van de traditionele Franse keuken. Zelf geboren in Frankrijk, voelde hij het aan alsof er een deel miste van zijn nationale identiteit, zeker omdat in een land als Frankrijk de rijke keuken centraal staat. Dit is een probleem dat veel moslims ervaren. In Parijs ontstaan meerdere gelijkaardige zaken, bijvoorbeeld het Thais restaurant Le Wok Saint Germain. Het is een trend geworden om een verfijnde internationale keuken aan te kunnen bieden aan moslims. De tijden waarin moslims aangewezen waren op kebabzaken of pizzeria’s voor het vinden van halalgerechten zijn veranderd.19 Halal shoppen Waar anders dan in Brussel is dit mogelijk. Niet alleen moslima’s in België, maar ook van ver buiten België komen naar Brussel om te winkelen. De shoppingwijk is te vinden vlak aan het Noordstation in Brussel en richt zich tot moslima’s. Sinds kort is er ook een Arabische poort geplaatst aan het begin van de wijk, zodat het herkend kan worden. Naast kledingwinkels, kan je er specerijen vinden, boeken, gordijnen, theehuizen, interieurwinkeltjes,… The place te bo voor lekkere zoetigheden is het Coin du Nord. Er zijn ondertussen heel wat andere shoppingwijken terug te vinden. In Sint-JansMolenbeek vormen de zijstraten een driehoek van etnische winkels. In de Dansaertwijk zijn er ook heel wat etnische winkels en restaurants. Op de Brusselse Zuidmarkt (Marché du Midi) is er elke zondag een enorme markt, een van de grootste van Europa, met een zeer gevarieerd aanbod. Het lijkt op een Arabische soek, maar je vindt er ook Belgische, Griekse, Turkse,… specialiteiten terug. Ook halal cosmeticashops zijn terug te vinden. De ethische waarden van moslima’s wijzen het testen van producten op dieren af. De meeste producten van The Body Shop komen voor moslima’s wel in aanmerking omdat deze geen dierlijke vetten bevatten. In het Verenigd Koninkrijk opende de 20jarige Rose Brown een Pure Halal Beauty winkel in het centrum van Bermingham. Rose is vegetarisch en neemt de dierenrechten ter harte. Ze verkoopt geen producten met dierlijke stoffen of alcohol. De verzorgingsproducten en shampoo’s hebben een halal-label.20 Accommodatie Halal hotels Zoals ik eerder al vermeldde is de moslimgemeenschap wereldwijd een stijgende groep die meer en meer reist en meer geld spendeert tijdens het reizen. Luchthavens zorgen voor gebedsruimtes, restaurants gebruiken een halal label en ook hotels werken met een een halal label. Ondanks de wereldwijde economische crisis zit het halal toerisme in de lift. Niet alleen in het Midden-Oosten maar ook in West-Europa.

19

http://www.behalal.be/halal/subway-europe-halal.php http://www.behalal.be/halal/halal-franse-gastronomie.php 20

http://www.behalal.be/halal/halal-nieuws.php


Amara Kenza

61

Er bestaan quotaties voor het bepalen hoe Islamitisch vriendelijk een hotel is. Het bedrijf Crescentrating richt zich tot een Islamitische doelgroep en promoot halal friendly reizen. Crescentrating gebruikt een score systeem, waarbij 1 de laagste score is en 7 de hoogste. In Europa werd het eerste halal certificaat in 2011 toegekend aan de Hoteli Baska in Kroatië. Het hotel wilde hiermee aan tonen dat service en kwaliteit voor alle gasten, dus ook de Islamitische, op de eerste plaats komt. De Hotels in Baska werken onder het certificaat ‘Halal Pakket A’. Ze kopen voedsel aan dat halal is en bereiden het volgens de aanwijzingen van het Centrum voor halalcertificatie. Op de menu-kaart staat er naast elk halal gerecht een symbooltje. Het symbooltje is niet alleen bedoeld om halalgerechten aan te duiden, maar ook gezonde gerechten, het is dus niet enkel voor moslims. Andere criteria die belangrijk gevonden worden naast het aanwezig zijn van halal restaurants, is de aanduiding van de qibla in de kamers en de afwezigheid van alcohol in de mini-bar en in sommige gevallen het aanwezig zijn van aparte zwembaden. De qibla geeft de richting aan waarin moslims moeten bidden. In de hotels van de Baska-groep is de richting waarin moslims moeten bidden aangegeven in de kamers en in de mini-bar staan uitsluitend alcoholvrije dranken. Op de Visit Britain website kan je de top 10 halal hotels terug vinden (zie bijlage). Al deze hotels hebben ook een certificatie, serveren halalgerechten en geen alcohol. In Turkije zijn er resorts en hotels te vinden die aparte stranden aanbieden voor mannen en vrouwen. Daarnaast zijn er nog steeds stranden te vinden voor een gemengd publiek en/of voor gezinnen. Je hebt als moslima dus de keuze en bent niet verplicht om als vrouw apart te zwemmen. Dat de keuzeoptie bestaat is positief voor de vrouwen die dit wel wensen, moslima of niet. Er zijn zwembaden waar de Islamitische dresscode is toegestaan. Er zijn ook meerdere gebedsruimtes terug te vinden en café’s en restaurants waar je uitsluitend non-alcoholische dranken kan vinden. In België bestaan er sinds 2011 ook hotels die werken met een halal label. Het gaat om etages of verdiepingen die het tabel toegekend krijgen. Op deze etages kan je halal kamers terug vinden, met halalgerechten, minibars zonder alcohol, tv’s zonder pornokanalen en er mogen geen prostituees komen. De bedoeling is om tegemoet te komen aan de noden van de moslims en hun wensen. Bruno Bernard, consultant voor Beci (Brusselse handelskamer) zei hierover het volgende: ‘Wanneer u op vakantie gaat in Egypte of in Turkije, bent u blij dat u in de hotelbar rustig een biertje kunt drinken. Halal kamers in Brussel zijn gewoon hetzelfde'. De andere gasten hebben geen last van de halal-maatregelen. Enkel op de verdiepingen bestemd voor moslims zijn de maatregelen immers van toepassing. Dit soort hotels lijken mij ideaal. Doordat het enkel om een verdieping gaat, en geen volledig halal-hotel, is er geen complete scheiding tussen moslims en niet-moslims dus is er geen sprake van segregatie. Bovendien wordt in een dergelijke situatie rekening gehouden met de beide doelgroepen. De eerste hotels die met een halal label werkten in Brussel waren het radisson Blu Royal en Hotel Bloom. De andere halal hotels in Brussel zijn ook niet van de minsten (zie bijlage).21

21

http://croatia.hr/nl-NL/Vertegenwoordigingen/Belgie/Nieuwsbrief-2011/Hotels-in-Baska-ontvangen-Halalcertificaat-?Y2lcMjMxMg%3D%3D http://www.visitbritain.com/nl/Accommodation/Featured-accommodation/Accommodation-with-halalfood.htm ‘Halal’-hotels in Brussel vanaf 2011. Gazet van Antwerpen. Retrieved from


Amara Kenza

62

Sport Heel wat fitnesscentra zijn tegenwoordig voorbehouden voor vrouwen. Sommige gemengde fitnesscentra veranderden zelfs hun doelgroep en werden uitsluitend toegankelijk voor vrouwen omdat dit lucratiever bleek, o.a. in Antwerpen, Brussel en Gent. Voor vrouwen met een hoofddoek is dit handig omdat ze hun hoofddoek kunnen uitdoen. Er komt heel wat kritiek van mannen die dit discriminerend vinden. Heel wat moslima’s hebben anders echter geen mogelijkheid om aan sport te doen. Sommige niet-moslima’s zeggen ook dat ze zich meer op hun gemak voelen zonder mannen. Vrouwen zijn bovendien niet verplicht om naar deze clubs te gaan, maar ook hier geldt dat het goed is dat het aanbod bestaat voor de vrouwen die dit wel wensen of anders niet aan spoort kunnen doen. De meningen zijn verdeeld. Voorbeelden van bekende fitnesscentra zijn Healthcity enkel voor vrouwen en Basic-Fit enkel voor vrouwen. Het fitnesscentra Stadium bedacht een andere manier: verdiepingen uitzonderlijk voor vrouwwen, de Women’s corner. Het bestaat o.a uit een wellness ruimte, sauna enkel voor vouwen en fitnesstoeststellen afgesteld op het vrouwelijk lichaam.22 vrouwenhotels Naast halal hotels bestaan er ook vrouwenhotels. Dit soort hotels komen sterk in aanmerking voor moslima’s. zoals de naam laat vermoeden richten deze hotels zich specifiek tot een vrouwelijk doelpubliek. Het gaat niet om hotels waar mannen strikt verboden zijn of een feministische golf, het gaat om hotels die het verblijf voor vrouwen zo aangenaam mogelijk proberen maken. Voor vrouwen die samen een citytrip maken, kan een dergelijk hotel leuk zijn. In Nederland zijn de vrouwenhotels er gekomen door de stijgende groep van vrouwelijke zakenreizigers. Men merkte op dat deze vrouwen andere behoeftes hebben dan mannelijke zakenreizigers en de hotels besloten hier op in te spelen. Landen aals Denemarken en Turkijke hadden al eerder vrouwenhotels. Het eerste vrouwenhotel in Nederland kwam er in Amsterdam onder de naam Hostelle. De uitbaatster wilde een veilige en aangename plek voor vrouwen creëren. De kamers van het hotel zijn in vrouwelijke stijl en elke kamer is uniek. In de Marie Antoinette kamer heb je bijvoorbeeld antieke bedden, er is een gouden kandelaar in de kamer en er staat een antieke wasbak in de badkamer. Mannelijke gasten zijn in dit hotel niet toegelaten in de kamers, ze mogen wel in de ontbijtruimte komen. (Vanaf 19,50 euro per persoon kan je al een kamer boeken in dit hotel) Het Artemisa Hotel in Berlijn is ook een vrouwenhotel in het centrum van de stad. Dit hotel is wel exclusief voor vrouwen: mannen zijn verboden. De uitbaatsters omschrijven het hotel als een hotel met ‘Frauenpower’. Het hotel is genoemd naar een bekende Italiaanse kunstenares Artemisia

http://www.gva.be/nieuws/binnenland/aid959568/halal-hotels-in-brussel-vanaf-2011.aspx Abbugao, M. (2012, 1 augustus). Global reisbranche zich opmaakt voor moslim toeristische boom. Muslimvillage.com. Geen alcohol en porno in halalhotels in Brussel. (2010, 30 juli) http://www.hln.be/hln/nl/1901/reisnieuws/article/detail/1139326/2010/07/30/Geen-alcohol-en-porno-inhalalhotels-in-Brussel.dhtml 22

http://www.stadium.be/index.php?page=women-s-corner-3 http://forum.politics.be/showthread.php?t=178416 http://www.basic-fit.be/fitness/fitness-vrouwen


Amara Kenza

63

Gentileschi. In het hotel vindt je elementen van de kunstenares zelf terug, zoals zeefdrukken. Het hotel staat er om bekend regelmatig tentoonstellingen te houden in de kunst galerie. Zowel vrouwen op zakenreis als leisure-toeristen kunnen in het hotel terecht voor een vrouwvriendelike service. (tweepersoonskamer: 89 euro per kamer per nacht) De vrouwelijke elementen die terug te vinden zijn in de vrouwenhotels worden door de klanten enorm gewaardeerd, zelfs al is het maar iets kleins. Vrouwen houden van de ontspanning en luxe. Op internet kan je heel wat vrouwenhotels terug vinden, zowel op sites als op blogs. (Een lijst met vrouwenhotels wereldwijd – zie bijlage)23 Aandachtspunten voor moslima’s 

Veiligheid. Voor moslima’s is het zeer belangrijk dat ze zich veilig voelen. Vaak komen moslimvrouwen, ook uit de jongere generatie, uit heel beschermende gezinnen en hechten ze veel belang aan het veiligheidsaspect. Door de hoofddoek voelen moslima’s zich vaak kwetsbaarder en negatief bekeken. Voor mannelijke familieleden is dit hetgene wat vaak aangehaald wordt om geen toestemming te geven aan bepaalde uitstappen, activiteiten of reizen deel te nemen. Wanneer veiligheid kan worden gegarandeed door het aan tonen van professionalisme en een goede begeleiding (bijvoorbeeld bij de Femma reizen en Turkish Lady) stellen de mannen hun veto niet meer. Veiligheid speelt niet alleen voor moslim’s een belangrijke rol maar voor vrouwen in het algemeen. Dit werd op elke site, brochure en interview aangehaald; vrouwen zijn veeleisender geworden wat betreft het aspect veiligheid. Door de wereldwijde economische crisis, natuurrampen, ziektes, terroristische dreigingen, kortom de onzekere tijd waarin we leven, wordt veiligheid een steeds belangrijker criterium bij het kiezen van een vakantiebestemming. Mensen willen meer informatie. Bij deze doelgroep kan dat door een goede begeleiding, een duidelijk en concreet programma en een goede communicatie eventueel in de taal van het land van herkomst naar de klanten en familieleden toe.



Bij deze doelgroep is er meer aandacht voor groepsactiviteiten en reizen. Na verder onderzoek zal tevens duidelijk worden welke thema’s deze doelgroep meer aanspreken. Op deze manier kan men zich gaan toe spitsen op een duidelijk afgebakend aanbod. Crescent Tours wordt gezien als de wereldspecialist voor Halal toerisme, de thema’s waar zij rond werken zijn: Resorts (halal sun & beach resorts), City Breaks (halal hotels en heritage tours), Heritage (erfgoed), Health (gezondheid, thermische resorts en spa’s) en Villa’s (luxe privévilla’s met zwembaden). Voor dagtrips en trips in Vlaanderen kan er inspiratie opgedaan worden bij organisaties zoals Turkish Lady, FMV, Alf Laïla Wa Laïla,…



Waarden en normen. Moslima’s hechten hier zeer veel belang aan en zullen hun reizen ook koppelen aan sociale, ethische en Islamitische waarden en normen. Het gezin wordt centraal gesteld. Uitjes in gezin vindt deze doelgroep noodzakelijk voor een goed functioneren van het gezin. Indien ze uitstappen zonder kinderen ondernemen, zullen ze altijd een beroep doen op dichte familie en minder snel op kinderopvangcentra. Daarnaast bestaan er heel wat

23

http://www.libelle.be/lifestyle/90250/hotels-voor-en-door-vrouwen http://reizen.nl/?artikel=vrouwenhotel-in-amsterdam http://www.vrouwblog.nl/hotels-voor-vrouwen/1019/


Amara Kenza

64

alleenstaande moslimmoeders die nieuwe waarden en normenpatronen hanteren na lastige scheidingsprocessen. Wanneer moslima’s reizen doen ze dit uiteraard om zich te ontspannen maar in de éerste plaats omdat het vanuit de religie aangemoedigd wordt en om kennis op te doen. Het eerste woord dat in de Koran staat is ‘Iqrah’ wat ‘lees’ wilt zeggen. Ook staat er in de Koran dat kennis verplicht is, zowel voor mannen als voor vrouwen. Alles wat door God zou geschapen zijn. Het woord kennis duidt hier niet alleen op Islamitische kennis, maar kennis over alles op aarde. Een van de vijf pijlers van de Islam heeft te maken met reizen: de pelgrimstocht naar Mekka. Heel wat moslima’s gaan anno 2013 regelmatig alleen op reis naar Mekka. Het opleidingsniveau bij jonge moslima’s verhoogt bovendien en deze vrouwen willen een echte meerwaarde aan hun reis. Ze zijn vaak goed geïnformeerd, o.a. door social media. M.a.w. de educatieve waarde van de reizen en uitstappen is voor deze doelgroep een hoofdzaak. Het leren kennen van andere culturen, geschiedenis, natuur, milieu,… De uitstappen van de vereniging Turkish Lady zijn hier een mooi voorbeeld van, zowel in Vlaanderen als er buiten voeren zij heel culturele en educatieve trips uit. 

Het deelnemen aan recreatieve activiteiten, uitstappen, reizen, enz. kunnen voor moslima’s een kans zijn om zichzelf te ontplooien.



Moslimvrouwen kun je onder verdelen in verschillende subgroepen. De reisbehoeften van moslima’s uit de eerste generatie zijn anders dan die van de tweede en die van de derde. Een andere onderverdeling kan gemaakt worden volgens het land van herkomst. Er zijn grote cultuursverschillen tussen moslima’s uit Turkije, Marokko en Oost-Europese landen. Nog een andere onderverdeling is die van de traditionele groep moslima’s, de moderne moslima’s en de groep die zichzelf omschrijft als de gematigde moslima’s en er tussen zit. Er moet ook rekening worden gehouden met de nieuwe gezinsstructuren zoals de eenoudergezinnen. Doordat er in zich in het verleden veel scheidingen hebben voor gedaan binnen de moslimgemeenschap in Vlaanderen en Brussel, is een niet onbelangrijk deel moslima’s gescheiden. Dit jaar werd er weliswaar een daling vastgesteld van het aantal scheidingen, o.a. door de ingewikkelde scheidingsprocedures in België en in het land van herkomst. Andere groepen zijn die van de nieuwkomers, moslima’s die door huwelijksbanden naar België verhuizen en meestal geen Nederlands kunnen en de stijgende groep moslimstudenten die hier komen studeren.



Moslima’s zijn enorm aanwezig op social media. Via deze weg kunnen er heel wat vrouwen uit de jongere generatie bereikt worden. Ook websites met een pagina gericht tot deze doelgroep kan een manier zijn om moslima’s te bereiken. De oudere generatie hecht meer belang aan mond-tot-mond reclame en zal via vrienden, familieleden, kennissen of sociale/culturele verenigingen makkelijker te bereiken zijn.



Moslima’s adviseren en helpen in hun zoektocht naar passende accommodatie of het integreren wanneer je een reis/uitstap maakt voor deze groep. De meeste moslima’s kennen de wijken in de grootsteden waar de typische restaurants zich bevinden, maar zijn zich niet bewust dat er ondertussen een veel wijder aanbod bestaat. Zoals de body-shops met halal producten, de halal Subways, de halal restaurants en hotels in Londen, Parijs, enz. Vrouwenhotels zijn een relatief onbekend begrip, ook dit kan bij deze doelgroep geïntroduceerd worden. De leuke gadgets voor vrouwen zullen zonder twijfel ook door moslima’s geapprecieerd worden.


Amara Kenza

65



De gadgets en speciale voorzieningen die vrouwenhotels aanbieden kunnen een inspiratiebron vormen. Kleine Koranboekjes, armbanden of kettingen met het boze oog, halal Haribo-snoepjes, Indische sjaals, kruiden, westerse gerechten halal klaargemaakt, een boekje/affiche met de gebedstijden, CD’s met Islamitische muziek, dadels en melk ter verwelkoming, …



Rekening houden met moslima’s die een hoofddoek dragen. Niet alle activiteiten zijn voor deze vrouwen haalbaar



Trips en uitstappen in de nabije omgeving (dichtbijvakanties) zijn bij deze doelgroep zeer populair en worden regelmatig uitgevoerd.



Op sites als Halaltrip.com kan heel wat informatie teruggevonden worden. Het is een gratis online gids met moslimvriendelijke hotels. Het bevat relevante informatie (halal restautants, gebedsruimtes, zwembaden,…). Klanten geven op de site ook hun persoonlijke mening en feedback.24

24

Boucharafat , Z. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 26 december 2012, 25 april 2013, Gent. Desmet, K. Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 28 november 2012, Gent. Kuru, A Ontwikkeling toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s.. Door Amara K., 4 januari 2013, 10 mei 2013, Gent. Alf Laïla wa Laïla, meeting points. Ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslima’s. Door Amara K., 2 december 2012, 27 april 2013, Gent. http://www.halaltrip.com/


Amara Kenza

66

5

Algemene Conclusie

In dit eindwerk heb ik proberen een antwoord te vinden op de vraag of het wel relevant is om een toeristisch-recreatief aanbod te ontwikkelen voor moslimvrouwen. Gezien de Islam een belangrijke factor is voor moslimvrouwen, heb ik dit thema uitgebreid besproken in hoofdstuk 1. Aan de hand van feiten worden er in dit hoofdstuk heel wat misverstanden die er bestaan rond de Islam en de positie van de moslimvrouw uitgelegd. Verder wordt er een vergelijking gemaakt tussen de westerse en de ismatische waarden en normenpatronen. In hoofdstuk 2 wordt het duidelijk dat er amper onderzoek verricht werd rond dit thema. In het buitenland wordt er al meer onderzoek verricht. Voor het creeëren van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen kan er samengewerkt worden met socio-culturele verenigingen of mensen uit de toeristische sector die reizen voor vrouwen organiseren. Wat betreft Vlaanderen kan er besloten worden dat het huidige toeristisch recreatieve aanbod niet voldoende afgestemd is op de noden van de moslima’s. Hoofdstuk 3: hierin geef ik verschillende redenen waarom het ontwikkelen van een toeristischrecreatief aanbod voor moslimvrouwen relevant kan zijn. Voor reisagenten kan het een manier zijn om hun expertise en meerwaarde te tonen. Het blijkt ook niet moeilijk te zijn om een aangepast programma voor moslimvrouwen samen te stellen. Voor de organisatie van dit soort reizen werd ook duidelijk dat reisagenten niet noodzakelijk gebonden zijn aan een bepaalde bestemming, budget, vorm van accommodatie of transport. Doordat het een nieuw product is en er nog geen echte aanbieders bestaan, ligt de markt voor dit product helemaal open en bestaat er nog geen concurrentie. De doelgroep moslimvrouwen wordt bovendien groter en welvarender. Voor Vlaanderen blijkt dat we bijna 10% van de markt laten liggen. Het ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod zal in Vlaanderen kunnen bijdragen tot een positeve integratie. Wanneer er gesproken wordt over een toegankelijk Vlaanderen voor iedereen, blijkt dat dit eigenlijk niet gesteld kan worden aangezien Vlaanderen op dit moment niet toegankelijk is voor iedereen. Er moet meer rekening gehouden worden met mensen van vreemde origine. Een goed ontwikkeld toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen zal kunnen bijdragen tot een positiever imago voor Vlaanderen. De moslimadoelgroep kan bovendien een ideale doelgroep zijn voor Vlaanderen wat betreft dichtbijvakanties en korte vakanties en voor het genereren van herhaaltoerisme. Hoofdstuk 4 bestaat uit een handleiding. Hierin worden tips gegeven wat betreft de communicatie, marketing, samenwerking met partners, het halal verhaal, accommodatie en aandachtspunten voor moslima’s. Doorheen dit eindwerk wordt er aangetoond dat het ontwikkelen van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen wel degelijk relevant kan zijn. Uit de meeting points in Gent werd het duidelijk dat moslima’s hier interesse voor hebben. Uit de interviews werd dan weer duidelijk dat professionals uit de sociale en de toeristische sector hier open voor staan. Er moet weliswaar nog meer onderzoek verricht worden zodat we weten wat de specifieke behoeften van deze doelgroep zijn. In Vlaanderen zijn verschillende professionals uit de toeristische sector bereid om hier een budget beschikbaar voor te stellen.


Amara Kenza

67

Door het organiseren van focusgroepen zal er meer informatie beschikbaar zijn, waardoor er uiteindelijk tot een volwaardig toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen kan gekomen worden.


Amara Kenza

68

6 6.1

Bibliografie Websites

http://historianet.nl/vraag-het-historici/wat-is-het-verschil-tussen-sjiieten-en-soennieten http://www.bbc.co.uk/religion/religions/Islam/beliefs/sharia_1.shtml http://www.grenzeloos.org/artikel/viewartikel.php/id/634.html http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/10/22/migrant-zkt-toekomst-op-een-keerpunttussen-oude-en-nieuwe-migratie http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/10/22/migrant-zkt-toekomst-op-een-keerpunttussen-oude-en-nieuwe-migratie http://www.journaldesfemmes.com/itvw/06/06-bollet.shtml http://www.passevoyages.net/news/breve.php?val=118_femmes+monde+voyagiste+service+femmes http://www.toodaloo.com/womensclub.php http://www.serendipitytraveler.com/home/index.php/site/index/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Nichemarkt http://michaelstourismworld.blogspot.be/2009/11/niche-touroperator-de-toekomst.html http://www.toerismevlaanderen.be/ http://www.toerismevlaanderen.be/nieuws/iedereen-op-pad-met-rap-op-stap http://www.fansofflanders.be/ http://www.behalal.be/ http://www.behalal.be/halal/wat-is-halal.php http://www.behalal.be/halal/halal-certificatie.php http://www.behalal.be/halal/subway-europe-halal.php http://www.behalal.be/halal/halal-franse-gastronomie.php http://www.behalal.be/halal/halal-nieuws.php http://croatia.hr/nl-NL/Vertegenwoordigingen/Belgie/Nieuwsbrief-2011/Hotels-in-Baska-ontvangenHalal-certificaat-?Y2lcMjMxMg%3D%3D http://www.visitbritain.com/nl/Accommodation/Featured-accommodation/Accommodation-withhalal-food.htm http://www.gva.be/nieuws/binnenland/aid959568/halal-hotels-in-brussel-vanaf-2011.aspx http://www.stadium.be/index.php?page=women-s-corner-3 http://forum.politics.be/showthread.php?t=178416


Amara Kenza

69

http://www.basic-fit.be/fitness/fitness-vrouwen http://www.libelle.be/lifestyle/90250/hotels-voor-en-door-vrouwen http://reizen.nl/?artikel=vrouwenhotel-in-amsterdam http://www.vrouwblog.nl/hotels-voor-vrouwen/1019/ http://www.halaltrip.com/

6.2

Artikels online

Verhaeghe, P, Van der Bracht, K. en Van de Putte, B., (2012). Migrant zoekt toekomst, op een keerpunt van oude en nieuwe migratie. Retrieved from http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/10/22/migrant-zkt-toekomst-op-een-keerpunttussen-oude-en-nieuwe-migratie Brown, N. (2009, april). Accomodating the Needs of Muslims a Challenge to Aquatics Providers. http://www.athleticbusiness.com/articles/article.aspx?articleid=2045&zoneid=6 Bollet, V, (2006). Voyager entre femmes permet de pénétrer dans un monde auquel les hommes n'ont pas accès. http://www.journaldesfemmes.com/itvw/06/06-bollet.shtml Fans of Flanders. (2013, 20 januari). De Morgen. Retrieved from http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1565475/2013/01/20/Fans-ofFlanders.dhtml ‘Halal’-hotels in Brussel vanaf 2011. Gazet van Antwerpen. Retrieved from http://www.gva.be/nieuws/binnenland/aid959568/halal-hotels-in-brussel-vanaf-2011.aspx Abbugao, M. (2012, 1 augustus). Global reisbranche zich opmaakt voor moslim toeristische boom. Muslimvillage.com. Geen alcohol en porno in halalhotels in Brussel. (2010, 30 juli) http://www.hln.be/hln/nl/1901/reisnieuws/article/detail/1139326/2010/07/30/Geen-alcohol-enporno-in-halalhotels-in-Brussel.dhtml

6.3

Rapporten

Toerisme Vlaanderen. (2011) Invloed van macrotrends op toerisme. Retrieved from http://www.toerismevlaanderen.be/sites/toerismevlaanderen.be/files/assets/publication/Trendrapp ort%202011.pdf

6.4

Literatuur

Van den Broeck, O. (2002). De Islam in België. Antwerpen: Standaard Uitgeverij. Clarke, Peter B. (1993). The World’s Religions. Londen: Marshall Editions Limited. Van Bommel, A. (2005). Islam en de rechten van vrouwen: Onderwijs, opvoeding en mensenrechten. Amsterdam: Bulaaq. Stichting jaarboek voor vrouwengeschiedenis. (2009). Amsterdam: Aksant.


Amara Kenza

70

Van Bommel, A. (2005). Islam en de rechten van vrouwen: Bronnen van de Islam. Amsterdam: Bulaaq. Frederiks, M. (2010). Vostinnen, verleidsters en vriendinnen van God. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema

6.5

Interviews

Persoonlijk gesprek met mevrouw Katrien Desmet, Federatie van Marokkaanse verenigingen (FMV), woensdag 28 november 2012. Meeting points, Alf Laïla wa Laïla (FMV), donderdag 2 december 2012. Persoonlijk gesprek met mevrouw Zohra Boucharafat, vereniging Nakhla, woensdag 26 december 2012. Persoonlijk gesprek met mevrouw Ayfer Kuru, vereniging Turkish Lady, vrijdag 4 januari 2013. Persoonlijk gesprek met mevrouw Veerle Vlasselaer, Vereniging Femma, vrijdag 18 januari 2013. Persoonlijk gesprek met mevrouw Zohra Boucharafat, vereniging Nakhla, donderdag 25 april 2013. Persoonlijk gesprek met de heer Gilles Facon, Toerisme Provincie Antwerpen, donderdag 25 april 2013. Meeting points, Alf Laïla wa Laïla (FMV), 27 april 2013. Persoonlijk gesprek met mevrouw Ayfer Kuru, vereniging Turkish Lady, vrijdag 10 mei 2013.


Amara Kenza

71

7 7.1

Bijlagen Basisprogramma Verekenningsreis Nakhla Marokko mei 2011

Dag 1: Aankomst en kennismaking Tanger

Dag 2: Tanger + bezoek project ‘Darna’

Dag 3: Uitstap Assilah

Dag 4: Bezoek en verkenning Chefchaouen

Dag 5: Moulay Akoub (Sint-Jacob), Fès met oude medina, Meknes en Volubulus

Dag 6: Fès

Dag 7: Bezoek Casablanca

Dag 8: Tanger + oude medina, het beroemde café Hafa…

Dag 9: Uitstap Assilah met vrije namiddag

Dag 10: Tanger, Grotten van Hercules, soirée in Tanger

Dag 11: Terugreis Tanger-Brussel

Opgelet: Dit is een voorlopig basisprogramma!! De te bezoeken steden liggen al vast, maar de dorpjes, plaatselijke markten en andere interessante bezoeken worden pas meegedeeld bij aankomst.


Amara Kenza

72

Marokko mei 2011 / Praktisch

Vertrek: dinsdag 3 mei ‘11 Terug : zaterdag 14 mei '11.

Verblijf: Bij gastgezinnen of hotel Vervoer: Met eigen busje + plaatselijke taxi’s Maaltijden: Alle traditionele en plaatselijke gerechten staan dagelijks op het menu.

Kostprijs: 980€ Inbegrepen: Vliegtickets, vervoer ter plaatse in kader van de volledige reis, alle maaltijden, verblijf hotel(s) en gastgezinnen + alle administratieve kosten.

Niet inbegrepen: Vervoer naar Zaventem bij vertrek en aankomst. Alcohol + andere extra drank tijdens terras bezoek. Vervoer tijdens vrije tijd

Zeker mee te nemen: Slaapzak Handdoeken+washandjes Toiletgerief en andere verzorgingsproducten Gemakkelijke schoenen. Medicamenten tegen hoofd of andere kleine aandoeningen


Amara Kenza

73

www.nakhla.be .

Verkenningsreizen op maat naar Marokko Reizen gebeuren op velerlei manieren. Men kan het dichtstbijzijnde reisbureau binnenstappen en een kant-en-klaar pakket boeken of de rugzak omgorden en op eigen houtje de wereld in trekken. Tussen die twee uitersten ligt nog een veelvoud aan reisformules. Bij verkenningsreizen draait alles rond het leren kennen van een volk, cultuur of samenleving. Met de verkenningsreizen naar Marokko, gaan op zoek naar de realiteit achter het toeristische imago, maar lukt dat ook? De verkenningsreizen kaderen in een bredere werking. Ons doel is de Marokkaanse leef- en denkwereld in al haar contrasten aan een ruim publiek bekend maken. Dat doen we door het aanbieden van allerlei vormingsactiviteiten, gaande van cursussen Marokkaanse percussie tot culinaire avonden. Bij de verkenningsreizen draait het om toerisme met een sociale dimensie. We bezoeken een aantal trekpleisters zoals Fes, Chefchaouen, Asillah en de omliggende dorpen. We logeren in kleine hotelletjes of bij gastgezinnen, ontdekken de gastronomie van de verschillende streken, wonen een buurtfeest bij, bezoeken sociale coöperatieven (argana, olijven), een madrassa en een weeshuis, gaan naar de hammam en gaan op zoek naar de traditionele muziek zoals gnaoua en chaïbi. We leren Marokko kennen in al haar facetten en contrasten, arm en rijk, Berbers en Arabisch, noord en zuid, traditie en moderniteit. We verwachten geen wonderen van die formule maar het nauwe contact met Marokko prikkelt, maakt nieuwsgierig en brengt mensen met elkaar aan de praat. De verkenningsreizen worden liefst georganiseerd met kleine groepjes van min.8 en max.12 en onder begeleiding van een Marokko-kenner die de taal spreekt. We vinden het weinig zinvol om gans Marokko in een weekprogramma te persen. Dat is onbegonnen werk. We gebruiken ons lokaal netwerk van familie en vrienden om zo diep mogelijk binnenin de cultuur te dringen en de platgetreden paden te vermijden. We willen vooraf een info-avond organiseren, maar ook achteraf contact houden met de deelnemers en horen hoe ze terugkijken op hun deelname. De organisatoren weten wat gastvrijheid betekent. De welkomstthee is lekker, de tajine heerlijk en het dessert mierzoet. www.nakhla.be .


Amara Kenza

74

7.2

Accommodation with halal food in London

Top 10 Halal food hotels Britain is full of great places to stay, and many of them offer great Halal menus. Here are our top 10 hotels that offer Halal food. Please note: not all of these hotels are Halal certified as some of them serve alcohol. 1. Holiday Villa Hotel

Credit: Ard van der Leeuw Where: London Located near the bustling district of Bayswater, the Holiday Villa Hotel is also close to popular attractions like Portobello Road, Oxford Street and Hyde Park. With 100 elegant en suite bedrooms and a Halal Malaysian Restaurant, the Holiday Villa Hotel is a great place to stay. Web: Holiday Villa Hotel 2. Brighton Marina House Hotel Where: Brighton This great Bed & Breakfast is owned and run by Muslims, and Muslim guests are offered a Halal breakfast. This boutique-style hotel offers French, Swedish or Tudor-style rooms, and you can pick from single, family and budget rooms. Web: Brighton Marina House Hotel 3. Mostyn Hotel Where: London Situated only a minute’s walk from Marble Arch and Oxford Street, Mostyn Hotel is home to Zaika, the first Indian restaurant to receive a Michelin star. The hotel also lies close to Edgware Road, which is full of great Halal restaurants and cafés. Web: Mostyn Hotel 4. The Bridge Hotel Where: London Situated at the heart of London near Warterloo Bridge, The Bridge Hotel is the perfect place to stay if you plan on sightseeing, and offers an exclusive Halal menu. The hotel’s new Persian restaurant, Iran Ma, offers a wide range of Halal dishes guaranteed to satisfy your appetite. Web: The Bridge Hotel 5. Savill Court Hotel


Amara Kenza

75

Where: Windsor, Surrey This beautiful and elegant hotel is set in 22 acres of secluded parkland on the edge of the Windsor Great Park. The renowned Orchid Restaurant provides a range of cuisine from all over the world, and Halal food can be provided. Web: Savill Court Hotel 6. Pittodrie House Hotel

Where: Inverurie, Scotland One of Scotland’s most historic hotels, the Pittodrie House Hotel is set in a 2,400-acre country estate on the edge of the Grampians. The area is home to all sorts of wildlife, and the hotel’s restaurant can provide Halal meals made with the freshest local ingredients. Web: Pittodrie House Hotel 7. Blue Elephant Where: London For top-notch Thai food head for Blue Elephant, an oasis of calm in busy Fulham in Southwest London. You'll be transported to a Thai dining garden (complete with fish pond!) serving delicacies such as seasonal Pla Yai Blue Elephant (whole steamed fish). Web: Blue Elephant 8. Hotel du Vin & Bistro Where: Birmingham Hotel du Vin is a UK chain of luxury hotels in locations all over Britain. The hotel’s Birmingham bistro serves classic European cuisine with a contemporary edge, and the restaurant is Halal friendly. Web: Hotel du Vin Bistro 9. New Guilderoy Hotel Where: Blackpool Situated in the seaside resort of Blackpool, the New Guilderoy Hotel is exclusively for families and couples. The owners have travelled the world, and have ornaments from the Middle East, and Southeast Asia on display. Halal food is served if the hotel is notified in advance. Web: New Guilderoy Hotel 10. The Royal Garden Hotel Where: London Overlooking London’s bustling Kensington High Street, the Royal Gardens Hotel is perfectly situated for shopping and sightseeing. It’s restaurant, the Tenth, boasts a spectacular view over Kensington Gardens and Hyde Park, and is Halal friendly. Web: The Royal Garden Hotel


Amara Kenza

76

7.3

Euro halal Market Halal Hotels Brussels

5*****____________________________________________________________________

Metropole ***** Place Debrouckère 31 1000 Bruxelles www.metropolehotel.be

Located 5 minutes drive from the Tour & Taxis site. Easy access by public transport (tram, metro, bus), taxi and car. Hotel located in the heart of Brussels at 2 minutes from the Grand Place.

Special rates: 134 € single room, breakfast included 136 € double room, breakfast included

Book Now


Amara Kenza

77

Radisson Blu ***** Rue du Fossé aux Loups 47 1000 Bruxelles www.radissonblu.com

Located 10 minutes drive from the Tour & Taxis site. Easy access by public transport (tram, metro, bus), taxi and car. Hotel located in the heart of Brussels at 2 minutes from the Grand Place. Many opportunities for Halal food nearby. HALAL ROOM SERVICE available / HALAL ROOM available


Book Now


Amara Kenza

78

4****____________________________________________________________________

Husa Park President **** Boulevard du Roi Albert II 44 1000 Bruxelles www.husapresidentpark.com

Located 5 minutes walk from the Tour & Taxis. Easy access by public transport, taxi and car. Hotel located in the heart of Brussels


Book Now


Amara Kenza

79

Best Western Premier Carrefour de L’Europe **** Rue Marché au Herbes 110 1000 Bruxelles www.carrefourhotel.be

Located 10 minutes drive from the Tour & Taxis site. Easy access by public transport (train, tram, metro, bus), taxi and car. Hotel located in the heart of Brussels at 20 meters away from the Grand Place. Many opportunities for Halal food nearby.


Book Now


Amara Kenza

80

Sheraton Brussels Hotel **** Place Rogier 3 12010 Bruxelles www.sheratonbrussels.be

Located 5 minutes drive from the Tour & Taxis site. Easy access by public transport (train, tram, metro, bus), taxi and car. Hotel located in the heart of Brussels only 10 minutes from the Grand Place.


Book Now


Amara Kenza

81

Novotel Centre Tour Noire *** Rue de la Vierge noire 32 1000 Bruxelles www.novotel.com

Located 10 minutes drive from the Tour & Taxis site. Easy access by public transport (train, tram, metro, bus), taxi and car. Hotel located in the heart of Brussels at 5 minutes from the Grand Place. Many opportunities for Halal food nearby. HALAL BREAKFAST available

Special rates: 99 € single/ double room, breakfast included

Book Now


Amara Kenza

82

Hotel des Colonies *** Rue des Croisades 6-10 1210 Bruxelles www.hotel-des-colonies.com Located 5 minutes drive from the Tour & Taxis site. Easy access by public transport (train, tram, metro, bus), taxi and car. Hotel located in the heart of Brussels only 10 minutes from the Grand Place. HALAL BREAKFAST available

Special rates : 100 € single room, breakfast included 115 € double room, breakfast included

Book Now


Amara Kenza

83

7.4

Hotels in Baška ontvangen Halal-certificaat

Het eerste Halal-certificaat voor hotels in Kroatië en de wijdere regio werd onlangs toegekend aan de grootste en sterkste hotelgroep op het eiland Krk, Hoteli Baška d.d. De onderneming is al 60 jaar actief in het toerisme. Het is een hotelgroep met vijf hotels met drie tot vijf sterren - Atrium Residence Baška, Hotel Zvonimir, Villa Adria, Hotel Corinthia en Ville Corinthia. Met het Halal-certificaat wil Hoteli Baška te kennen geven dat de kwaliteit van haar service voor alle gasten, ook die van Islamitische afkomst, op de eerste plaats staat. Halal-kwaliteit omvat de toepassing van een aantal specifieke productieprocedures en een bepaalde zorg voor de algemene kwaliteit van product en service volgens Islamitische voorschriften. Hoteli Baška rekent met het Halal-certificaat op een synergische omgang met het HACCP-systeem, in de zin van een nog betere waarborg van de kwaliteit van voedsel, productie en service. Hoteli Baška heeft toepassing van de Halal-normen ontwikkeld in samenwerking met het Centrum voor de Certificatie van Halal-kwaliteit in Zagreb. De hotels in Baška verwierven het certificaat «Halal pakket A». Het betekent dat deze hotels halal voedsel aankopen van een selecte groep producenten en dit opslaan en bereiden volgens de aanwijzingen van het Centrum. Op de menukaarten staan deze gerechten aangeduid met het halal-teken, wat niet alleen Islamieten, maar maar anderen kunnen herkennen als een symbool voor gezond eten. In kamers is de zuidoostelijke richting aangegeven voor de richting waarin gebeden wordt. In de minibars staat uitsluitend alcoholvrije drank.

Bureau voor toerisme voor de regio Primorje-goranske www.kvarner.hr Hotels Baška www.hotelibaska.hr


Amara Kenza

84

7.5

Hotels voor vrouwen

Ze bestaan echt, hotels speciaal voor vrouwen. Steeds meer hotels richten zich op vrouwen. En dan hebben we het niet over hotels waar het stikt van de vrouwelijke koppeltjes of waar mannen verboden zijn. Nee, deze hotels doen hun uiterste best om het verblijf voor vrouwen zo aangenaam mogelijk te maken. Hoe klein de vrouwelijke elementen in sommige hotels ook mogen lijken, het neemt niet weg dat die extra aandacht heel handig, luxe en ontspannend is. Vrouwblog selecteerde haar favorieten vrouwenhotels. Ritz, Madrid Het Ritz hotel in Madrid, heeft naast de wastafel kristallen ringhouders staan. De perfecte oplossing voor wie haar ringen even kwijt moet. W-hotel, New York W-hotel in New York weet dat er voor de reizende vrouw geen groter probleem is dan een zoekgeraakte koffer. Daarom kun je bij de balie een little black dress lenen. H10 Marina, Barcelona Hotel H10 Marina, in Barcelona, heeft in de kamers geen kledingkast maar een inloopgarderobe. Dit heeft natuurlijk 2 grote voordelen. A: nu kun je al je kleding eens fatsoenlijk kwijt. En B: je kunt nog een helboel leuks kopen in Barcelona, want deze garderobekast heb je niet zo snel vol. Hilton, Keulen Het Hilton hotel in Keulen gaat nog een stapje verder, dan de eerste 3 hotels. Hier kun je namelijk naast het lenen van gratis yogamatten en dvd’s verblijven op een speciale vrouwen etage.


Amara Kenza

85

Grand hotel, Oslo Het luxe Grand hotel in Oslo is ontworpen en ingericht door vrouwen. Ook heeft het hotel een speciale ladies Floor, met 13 hotelkamers uigevoerd in Scandinavische stijl. Wat de kamers zo geweldig maakt, zijn de luxe beauty producten in de badkamer, de fruitsapjes in de minibar en dat geen één kamer hetzelfde is. Hotel Artemisia, Berlijn In hotel Artemisia in Berlijn zijn mannen verboden. Dit hotel is namelijk het eerste hotel exclusief voor en door vrouwen.


Amara Kenza

86

7.6

Berlijn-Vrouwenhotel Artemisia

Vanaf: €37.00 Citytrip gepland met jouw vriendinnen? Wat dacht je dan van een hotel voor en door vrouwen. Hotel Artemis ligt centraal in Berlijn. De uitbaatsters noemen het zelf een hotel met 'frauenpower'. Vrouwen op zakenreis of op toeristische verkenning door de stad kunnen hier vrouwvriendelijk verblijven, in ruime en comfortabele kamers. Het hotel is gelegen op de bovenste verdiepingen van een elegant gemoderniseerde maar typische historisch gebouw. Bovendien is het hotel bekend om zijn kunst galerie waar diverse tentoonstellingen regelmatig worden gehouden. Het hotel in genoemd naar de beroemde Italiaanse schilderes Artemisia Gentileschi. In het hotel zijn zeefdrukken van de schilderes te vinden.

Ligging Vrouwenhotel Artemisia is gelegen in het westen van stad, slechts op 5 minuten loopafstand van de bekende Kurfuerstendamm. Hier vindt u vele winkeltjes, theaters, bioscopen, bars en restaurants. Treinstation ligt op 15-20 minuten afstand. Vliegveld Tegel en Berlijn-Schönefeld zijn beiden per bus en/of metro bereikbaar.


Amara Kenza

87

De kamer Je verblijft op een standaard kamer, deze is modern en comfortabel ingericht. De kamers zijn rustig gelegen (niet aan de straatkant) op de derde en vierde verdieping (bereikbaar per lift). De kamers zijn ingericht met telefoon, televisie (op verzoek) en gratis internet. De badkamer is met toilet/douche en haardroger.Je kunt ook kiezen voor de Comfort kamer. De kamer is identiek aan de standaard kamer, maar is gelegen op de hoogste verdieping van het gebouw en is groter qua formaat. Bovendien heeft deze kamer zeer grote ramen waardoor u een prachtig uitzicht heeft.Alle kamers zijn rookvrij.


Amara Kenza

88

Hotelfaciliteiten Het hotel heeft een receptie, een rokersgedeelte en een groot dakterras waar bij mooi weer het ontbijt wordt geserveerd.Het hotel organiseert regelmatig exposities van werken van internationale kunstenaressen.


Amara Kenza

89

Verzorging Je verblijft hier standaard op basis van logies. Ontbijt kost 8 euro per persoon per nacht. Je kunt bij ons ook uw vlucht of treinticket reserveren. Vraag voor de mogelijkheden bij onze reisadviseurs. Voor langer verblijf zijn de prijzen op aanvraag. Prijzen 

2 persoonskamer : € 89 per kamer per nacht



Een kleine kamer met queensize bed: € 74 per kamer per nacht



2 persoonskamer gerenoveerd: € 99 per kamer per nacht


Amara Kenza

90

7.7

Emails

Van: Nakhla (Zohra) ([email protected]) Verzonden: 24 december 2012 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Hey Kenza, Zoals beloofd vind je in bijlage de nodige info i.v.m. de reis naar Marokko. We spreken nog af voor een interview. Groetjes, Zohra Zohra Boucharafat Nakhla vzw Pannestraat 1 9000 Gent T 09 330 55 29 M 0497 46 14 34 http://www.nakhla.be

Van: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Verzonden: 24 december 2012 Aan: [email protected] Onderwerp: Info Beste, Ik ben een studente aan de hogeschool van Kortrijk en ik volg toerisme en recreatiemanagement. Ik bevind mij momenteel in de eindfase van mijn opleiding, waarin het de bedoeling is om een eindwerk te schrijven over een onderwerp dat mij inspireert. Als onderwerp heb ik gekozen voor: Hoe reizen organiseren voor vrouwen? En nog specifieker: Hoe reizen organiseren voor moslimvrouwen? Wat zijn de specifieke noden van deze doelgroep? Is dit een populair item? Welke bestemmingen en accommodatievormen komen hiervoor het meeste in aanmerking?... Ik stelde helaas vast dat er nog niet zoveel informatie bestaat over dit onderwerp. Ik vroeg mij af of ik eventueel een interview zou kunnen afnemen met iemand van jullie organisatie, i.v.m vrouwenreizen. Met vriendelijke groeten en prettige feestdagen, Kenza Amara


Amara Kenza

91

Van: [email protected] Verzonden: 2 januari 2013 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected])

Goede middag beste Kenza Dank voor je onderstaande mail en interesse in ons reisconcept. Graag helpen we je met je eindwerk, doch willen we er meteen bijzeggen dat wij een pluralistisch commerciële organisatie zijn die culturele rondreizen organiseert. Bij ons weten niet hebben wij momenteel niet meteen moslim dames als klant, doch wat nog niet is kan altijd komen en een diverse kijk en benadering lijkt me steeds interessant . Januari is echter voor ons een zeer drukke periode en we zullen je vanaf halfweg februari graag op ons kantoor ontvangen. Alvast uitkijkend naar je reactie en datum voorstel. Met vriendelijke groeten, Peter Demeyer Manager voor Vrouwen Reizen website telefoon info telefoon resa email 1 email 2 adres

www.vrouwenreizen.eu + 32 0479 85 86 54 + 32 0475 96 84 32 [email protected] [email protected] Driekoningenstraat 11 9051 Sint Denijs Westrem België

onr reisvergunning

BE 0431 210 827 1357


Amara Kenza

92

Van: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Verzonden: 28 november 2012 Aan: Veerle Vlasselaer ([email protected]) Onderwerp: Informatie

Beste mevrouw Vlasselaer, Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement. Ik zit nu in het laatste jaar van de opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen leek mij een heel boeiend thema. Ik benz elf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw ana het hart. Ik snap ook niet dat er nog niet meer onderzoek werd verricht rond dit thema en daar wil ik graag verandering in brengen. Het is echter niet zo evident om hier een case-study van te maken door mijn gebrek aan ervaring en het gebrek aan informatie. Toevallig hoorde ik over de vrouwenorganisatie Femma, vervolgens heb ik jullie site bezocht en bekeken wat jullie allemaal doen. Ik vroeg me af of ik eventueel enkele vragen aan iemand van jullie organisatie kon stellen, in een interview of eventueel een reis met jullie kon uitwerken, zodat ik dit aan mijn eindwerk kan toevoegen. Met vriendelijke groeten, Kenza Amara Hammou

Van: Veerle Vlasselaer ([email protected]) Verzonden: 28 november 2012 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Onderwerp: Informatie Beste, Het lijkt me een boeiend thema waar inderdaad weinig onderzoek wordt rond gedaan. Waar studeer je precies? Voor een vrijblijvend verkennend gesprek wil ik me graag vrijmaken. Ik heb een drukke agenda. Voor mij kan maandag 17 december in onze kantoren vanaf 10u. Past dit voor jou? Groetjes, Veerle


Amara Kenza

93

Veerle Vlasselaer vrouwenreizen-basiswerking Urbain Britsierslaan 5 | 1030 Brussel T 02 246 51 | GSM 32 473 99 28 01 [email protected] | www.femma.be

Van: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Verzonden: 28 november 2012 Aan: Veerle Vlasselaer ([email protected])

beste, Ik studeer in kortrijk maar ik woon in Gent. Ik bezoek ook regelmatig Antwerpen. maandag 17 december is goed voor mij, kan u mij het exacte adres geven van uw kantoor? Met vriendelijke groeten, Kenza Van: Veerle Vlasselaer ([email protected]) Verzonden: 3 december 2012 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Kenza, Het zou kunnen, maar dat weet ik nu nog niet zeker, dat ik onze afspraak moet verplaatsen. Ik hou je natuurlijk op de hoogte. Mijn excuses voor het ongemak, Veerle Veerle Vlasselaer vrouwenreizen-basiswerking Urbain Britsierslaan 5 | 1030 Brussel T 02 246 51 | GSM 32 473 99 28 01 [email protected] | www.femma.be


Amara Kenza

94

Van: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Verzonden: 4 december 2012 Aan: Veerle Vlasselaer Beste Veerle, Geen probleem. Ik hoop wel dat het nog mogelijk is voor de 22ste december. Met vriendelijke groeten, Kenza Van: Veerle Vlasselaer ([email protected]) Verzonden: 5 december 2012 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Onderwerp: Informatie Dag Kenza, Past donderdag 20/12 om 10u? Groetjes, Veerle Veerle Vlasselaer vrouwenreizen-basiswerking Urbain Britsierslaan 5 | 1030 Brussel T 02 246 51 41 | GSM 32 473 99 28 01 [email protected] | www.femma.be

Van: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Verzonden: vrijdag 14 december 2012 20:25 Aan: Veerle Vlasselaer

Beste Veerle, Ik heb helaas een zeer druk lessenrooster en kan moeilijk lessen missen omdat het de laatste week voor de kerstvakantie is. Ik zou eventueel kunnen op 19 of 20 december. Met vriendelijke groeten, Kenza


Amara Kenza

95

Van: Veerle Vlasselaer ([email protected]) Verzonden: 17 december 2012 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected])

Dag Kenza,

Ik begrijp het: vrijdag 21/12 om 14u heb ik nog vrij. Past dit? Vandaag ben ik op bureau maar ik heb griep. Deze middag ga ik naar de dokter. Hopelijk ben ik vrijdag voldoende hersteld om je te helpen. Bel me zeker voordien eventjes op. Groetjes, Veerle Veerle Vlasselaer vrouwenreizen-basiswerking Urbain Britsierslaan 5 | 1030 Brussel T 02 246 51 41 | GSM 32 473 99 28 01 [email protected] | www.femma.be

Van: Veerle Vlasselaer ([email protected]) Verzonden: 19 december 2012 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Dag Kenza, Het zit ons echt niet mee, sorry! 't Is niet dat ik niet wil maar zoals gezegd ben ik ziek. Ik zit met een zware infectie aan de longen en heb verplichte rust en zware medicatie. Het spijt me echt! Spreken we af in januari indien dit nog voor je op tijd is? Groetjes, Veerle Veerle Vlasselaer vrouwenreizen-basiswerking


Amara Kenza

96

Urbain Britsierslaan 5 | 1030 Brussel T 02 246 51 41 | GSM 32 473 99 28 01 [email protected] | www.femma.be

Van: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Verzonden: vrijdag 21 december 2012 Aan: Veerle Vlasselaer Beste Veerle, Hopelijk voelt u zich al wat beter. Ik wou vragen of u eventueel deze Kerstvakantie vrij bent voor een interview? Ik heb niet zoveel tijd meer vandaar dat ik het toch eens wou vragen. Mijn excuses. Prettige feestdagen! Kenza Van: Veerle Vlasselaer ([email protected]) Verzonden: 3 januari 2013 Aan: Kenza Amara Hammou ([email protected]) Dag Kenza, Ik ben terug op kantoor. Indien het voor je past, kan het eventueel morgen. Geef maar een seintje. Veerle Veerle Vlasselaer vrouwenreizen-basiswerking Urbain Britsierslaan 5 | 1030 Brussel T 02 246 51 41 | GSM 32 473 99 28 01 Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: zaterdag 5 januari 2013 Aan: Veerle Vlasselaer Onderwerp: RE: Informatie Beste Veerle,


Amara Kenza

97

Mijn excuses dat ik nu pas antwoord. Ik heb momenteel examens. Gedurende de maand februari ben ik wel beschikbaar en op 16, 17 of 18 februari zou het eventueel ook mogelijk zijn omdat ik op deze dagen geen examen heb? Met vriendelijke groeten, Kenza Van: Veerle Vlasselaer Verzonden: zaterdag 5 januari 2013 Aan: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]]

Dag Kenza, Onze afspraak is er eentje met veel hindernissen. Vrijdag 18 januari om 10u kan ik mij nog vrijmaken. Groetjes, veerle Veerle Vlasselaer vrouwenreizen-basiswerking Urbain Britsierslaan 5 | 1030 Brussel T 02 246 51 41 | GSM 32 473 99 28 01 [email protected] | www.femma.be

De : stage2 Envoyé : mardi 5 mars 2013 11:59 À : [email protected] Objet : Info Beste,

Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement. Ik zit nu in het laatste jaar van de opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen leek mij een heel boeiend thema. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw aan het hart ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te


Amara Kenza

98

weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe verloopt dit? Etc... Ik snap ook niet dat er nog niet meer onderzoek werd verricht rond dit thema en daar wil ik graag verandering in brengen. Het is echter niet zo evident om hier een case-study van te maken door mijn gebrek aan ervaring en het gebrek aan informatie. Ik vroeg me af of ik eventueel enkele vragen aan iemand van jullie organisatie kon stellen, in een interview, zodat ik dit aan mijn eindwerk kan toevoegen. Met vriendelijke groeten, Kenza Amara Hammou -----Message d'origine----De : [email protected] [mailto:[email protected]] Envoyé : mercredi 13 mars 2013 13:16 À : stage2 Objet : Re: Info

Beste,

ik ga uw vraag doorsturen naar onze leden. Dit thema komt in onze organisatie zelden aan bod. Ook religie is een thema dat zelden ter sprake komt. Omgaan met geld, opvoeding, rol man/vrouw, .... zijn meer onze gespreksonderwerpen.

Is het mogelijk ons op de hoogte te houden van uw resultaten. Veel succes, Corinne namens Kleur-rijk, groep van Femma

De : stage2 Envoyé : mercredi 13 mars 2013 13:32 À : [email protected] Objet : RE: Info

Beste Corinne,

Alvast bedankt. Ik hou jullie op de hoogte, ik zal dat dan wel doen via mijn persoonlijk emailadres: [email protected] Het is inderdaad niet zo'n eenvoudig thema en ook niet zoveel over te vinden.


Amara Kenza

99

Met vriendelijke groeten,

Kenza Van: Welkom bij het Vrouwen Overleg Komitee [mailto:[email protected]] Verzonden: vr 15-3-2013 16:21 Aan: Sofie De Graeve | VOK Onderwerp: Welkom bij het Vrouwen Overleg Komitee: Info

Dit is een e-mailbericht via http://www.vrouwendag.be/ van: Kenza Beste, Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement. Ik zit nu in het laatste jaar van de opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen( en meisjes) leek mij een heel boeiend thema. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw aan het hart. Ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe verloopt dit? Etc... Naarmate ik meer en meer begon op te zoeken, merkte ik ook dat heel wat 'taboes' de wereld nog niet uit zijn en dat er nog steeds een zekere afstand bestaat, en moslimvrouwen vaak nog te geïsoleerd zijn. Mijn bedoeling i net om te zoeken naar een betere open, interculturele samenwerking en hoe dit kan (voornamelijk op recreatief en sociaal vlak). Jullie werk is niet exact hetgene waar ik research over doe, maar ik denk toch dat ik heel wat meer te weten zou komen over mijn onderwerp en mijn doelgroep indien ik eventueel een interview zou kunnen afleggen met iemand van jullie organisatie en over bepaalde onderwerpen eens iemand kon bevragen? Indien dit mogelijk zou zijn. Ik geloof echt dat dit een meerwaarde voor mijn eindwerk zou kunnen zijn. Dit thema blijkt minder evident als case-study dan ik eerst verwacht had, omdat er nog amper onderzoek naar werd verricht (zeker wanneer het om België gaat) en er niet zoveel informatie rond te vinden is. Met vriendelijke groeten, Kenza Amara Hammou

Van: Sofie De Graeve | VOK ([email protected]) Verzonden: maandag 18 maart 2013 10:34:07


Amara Kenza

100

Aan: [email protected] Beste Kenza, jouw onderwerp sluit inderdaad niet meteen aan bij onze werking. Misschien dat Ella (kenniscentrum gender en diversiteit) je verder kan helpen. En misschien is Femma ook wel een inspiratiebron aangezien zij vrouwenreizen organiseren en een interculturele werking hebben. Verder denk ik ook aan de provincie Vlaams-Brabant die elk jaar een interculturele vrouwensportdag organiseer. Contaxtpersoon: Jessy Clynen. Als je toch nog graag met iemand van het VOK babbelt, kan dat natuurlijk. Dat kan met mezelf aangezien ik woordvoerster ben of met één van de VOK'sters actief in het platform BOEH! (baas over eigen hoofd). Over je thema zelf zullen we evenwel weinig kunnen vertellen. Veel succes, Sofie De Graeve [email protected] 02 229 38 73

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: ma 18-3-2013 11:51 Aan: Sofie De Graeve | VOK Onderwerp: RE: Welkom bij het Vrouwen Overleg Komitee: Info

Beste Sofie, Ik wou u nog even vragen of u eventueel een emailadres had van Jessy Clynen? Mijn excuses voor het ongemak, Met vriendelijke groeten, Kenza

Van:

Sofie De Graeve | VOK ([email protected])

Verzonden: maandag 18 maart 2013 12:05:20 Aan:

Kenza Amara Hammou ([email protected])

[email protected]


Amara Kenza

101

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: maandag 18 maart 2013 12:10 Aan: Jessy Clynen Onderwerp: Info

Beste, Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement. Ik zit nu in het laatste jaar van de opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen( en meisjes) leek mij een heel boeiend thema. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw aan het hart. Ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe verloopt dit? Etc... Naarmate ik meer en meer begon op te zoeken, merkte ik ook dat heel wat 'taboes' de wereld nog niet uit zijn en dat er nog steeds een zekere afstand bestaat, en moslimvrouwen vaak nog te geïsoleerd zijn. Mijn bedoeling i net om te zoeken naar een betere open, interculturele samenwerking en hoe dit kan (voornamelijk op recreatief (o.a sport) en sociaal vlak). Jullie werk is niet exact hetgene waar ik research over doe, maar ik denk toch dat ik heel wat meer te weten zou komen over mijn onderwerp en mijn doelgroep indien ik eventueel een interview zou kunnen afleggen met iemand van jullie organisatie en over bepaalde onderwerpen eens iemand kon bevragen? Indien dit mogelijk zou zijn. Ik geloof echt dat dit een meerwaarde voor mijn eindwerk zou kunnen zijn. Dit thema blijkt minder evident als case-study dan ik eerst verwacht had, omdat er nog amper onderzoek naar werd verricht (zeker wanneer het om België gaat) en er niet zoveel informatie rond te vinden is. Met vriendelijke groeten,

Kenza Amara Hammou

Van:

Jessy Clynen ([email protected])



Beste,


Amara Kenza

102

Ik heb uw vraag doorgestuurd naar mijn collega’s van het provinciaal integratiecentrum omdat zij beter op de hoogte zijn van dit thema.

MVG

Van:

platform BOEH! ([email protected])

Verzonden: dinsdag 19 maart 2013 14:21:16 Aan:

[email protected]

Beste Kenza, Alvast dank voor uw vraag. Momenteel zijn we spijtig genoeg druk bezig met een zaak voor te bereiden en zijn enkele vrijwilligers weggevallen omv verschillende omstandigheden wat het voor ons moeilijk maakt om in te gaan op de vele vragen die we krijgen. Ook omdat uw thema nogal ver ligt van onze core business denken we dat u beter af bent bij vrouwenorganisaties zoals Ella vzw (www.ellavzw.be).

Alvast veel succes met uw eindwerk! vriendelijke groet Samira Azabar namens Boeh!

From: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Sent: vrijdag 15 maart 2013 16:23 To: Greet Ramon | VOK Subject: info

Beste,


Amara Kenza

103

Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement. Ik zit nu in het laatste jaar van de opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen( en meisjes) leek mij een heel boeiend thema. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw aan het hart. Ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe verloopt dit? Etc... Naarmate ik meer en meer begon op te zoeken, merkte ik ook dat heel wat ‘taboes’ de wereld nog niet uit zijn en dat er nog steeds een zekere afstand bestaat, en moslimvrouwen vaak nog te geïsoleerd zijn. Mijn bedoeling i net om te zoeken naar een betere open, interculturele samenwerking en hoe dit kan (voornamelijk op recreatief en sociaal vlak). Jullie werk is niet exact hetgene waar ik research over doe, maar ik denk toch dat ik heel wat meer te weten zou komen over mijn onderwerp en mijn doelgroep indien ik eventueel een interview zou kunnen afleggen met iemand van jullie organisatie en over bepaalde onderwerpen eens iemand kon bevragen? Indien dit mogelijk zou zijn. Ik geloof echt dat dit een meerwaarde voor mijn eindwerk zou kunnen zijn. Dit thema blijkt minder evident als case-study dan ik eerst verwacht had, omdat er nog amper onderzoek naar werd verricht (zeker wanneer het om België gaat) en er niet zoveel informatie rond te vinden is. Met vriendelijke groeten, Kenza Amara Hammou

Van:

Greet Ramon | VOK ([email protected])



Ja, ik kan het me voorstellen dat dit niet evident is. Ik leg jouw vraag voor op de staf en geef jou zo snel mogelijk antwoord. Met vriendelijke groeten,

Greet Ramon Stafmedewerkster Vrouwen Overleg Komitee Middaglijnstraat 10 1210 Brussel 02 229 38 73


Amara Kenza

104

[email protected] www.vrouwendag.be

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: vrijdag 15 maart 2013 16:05 Aan: ANDRIES Liesbeth; [email protected] Onderwerp: Info

Beste, Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement. Ik zit nu in het laatste jaar van de opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen( en meisjes) leek mij een heel boeiend thema. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw aan het hart. Ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe verloopt dit? Etc... Naarmate ik meer en meer begon op te zoeken, merkte ik ook dat heel wat ‘taboes’ de wereld nog niet uit zijn en dat er nog steeds een zekere afstand bestaat, en moslimvrouwen vaak nog te geïsoleerd zijn. Mijn bedoeling i net om te zoeken naar een betere open, interculturele samenwerking en hoe dit kan (voornamelijk op recreatief en sociaal vlak). Jullie werk is niet exact hetgene waar ik research over doe, maar ik denk toch dat ik heel wat meer te weten zou komen over mijn onderwerp en mijn doelgroep indien ik eventueel een interview zou kunnen afleggen met iemand van jullie organisatie en over bepaalde onderwerpen eens iemand kon bevragen? Indien dit mogelijk zou zijn. Ik geloof echt dat dit een meerwaarde voor mijn eindwerk zou kunnen zijn. Dit thema blijkt minder evident als case-study dan ik eerst verwacht had, omdat er nog amper onderzoek naar werd verricht (zeker wanneer het om België gaat) en er niet zoveel informatie rond te vinden is. Met vriendelijke groeten, Kenza Amara Hammou

Van:

Bernadette Van Hissenhoven ([email protected])


'[email protected]' ([email protected])


Amara Kenza

105

Beste, Uw vraag werd mij doorgestuurd door mijn collega Liesbeth Andries. Het onderwerp dat u koos is zeker zeer interessant maar inderdaad daar bestaat niet veel materiaal over. Ik wil u echter wel voorstellen op een kijkje te nemen op onze website via www.docatla.be en dan naar catalogus. U zal zijn dat wij heel wat informatief materiaal hebben over vrouwen en Islam, over toerisme , reizen, inleefreizen, … Misschien vindt u daar zeker iets tussen dat de moeite is en u een eindje op weg kan helpen. De materialen zijn bij ons gratis te ontlenen voor een periode van 4 weken. U dient enkel een jaarlijks inschrijvingsgeld van 5 € te betalen.

Graag helpen we u verder in onze bibliotheek. Vriendelijke groeten Bernadette Van Hissenhoven| Documentalist Provinciaal Documentatiecentrum Atlas Carnotstraat 110 | 2060 Antwerpen T 03 338 71 66 [email protected] | www.docatlas.be

Openingsuren: Dinsdag: 09.00 - 19.00 u. (17.00 u. tijdens schoolvakanties) Woensdag: 09.00 - 17.00 u. Donderdag: 09.00 - 17.00 u. Vrijdag: 09.00 - 13.00 u.

Van:


Verzonden: dinsdag 23 april 2013 14:16:16 Aan:

Info Vrouwen reizen ([email protected])

Beste Peter, Ik heb u reeds enkele mails gestuurd. Ik weet niet of u deze goed ontvangen heeft. Ik vroeg mij af of u eventueel tijd zou hebben voor een interview betreffende mijn eindwerk? Met vriendelijke groeten,


Amara Kenza

106

Kenza

Van:

Info Vrouwen reizen ([email protected]) Deze afzender staat in de lijst met veilige afzenders.


'Kenza Amara Hammou' ([email protected])

Goede middag beste Mevrouw, Onze excuses voor het late antwoord op uw onderstaande vraag De heer Demeyer is geen zaakvoerder meer bij Vrouwen Reizen en de reis naar Oman van 27/04/2013 zal de laatste zijn die Vrouwen Reizen nog laat doorgaan. De economische crisis en weigering van de banken om investeringkredieten toe te staan, liggen hiervan aan de basis. Van zodra een overnemer zal gevonden worden voor dit nochtans unieke reisconcept, zullen wij u zeker berichten


Het Vrouwen Reizen team

Van: Stage2 [mailto:[email protected]] Verzonden: dinsdag 30 april 2013 11:33 Aan: Van den Branden, Elvira Onderwerp: Bachelorproef - Gilles Facon

Beste mevrouw Van den Branden, Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement aan de hogeschool van Kortrijk en ik verricht een onderzoek rond toerisme en moslimvrouwen voor mijn eindwerk. Reizen voor moslimvrouwen( en meisjes) leek mij een heel boeiend thema. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg


Amara Kenza

107

nauw aan het hart. Ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe verloopt dit? Etc... Naarmate ik meer en meer begon op te zoeken, merkte ik ook dat heel wat ‘taboes’ de wereld nog niet uit zijn en dat er nog steeds een zekere afstand bestaat, en moslimvrouwen vaak nog te geïsoleerd zijn. Mijn bedoeling is net om te zoeken naar een betere open, interculturele samenwerking en hoe dit kan (voornamelijk op recreatief en sociaal vlak). Na een interview met Meneer Gilles Facon, wil ik mijn doelgroep uitbreiden tot niet enkel moslimvrouwen maar moslims in het algemeen. Meneer Facon wist mij ook te vertellen dat er reeds een onderzoek gebeurde rond dit onderwerp maar dan niet met de doelgroep moslimvrouwen maar migranten of de allochtone bevolking (ik weet niet goed hoe ik dit anders kan formuleren. Meneer Facon heeft mij vervolgens uw emailadres gegeven. Kan u mij eventueel meer informatie geven?


Kenza Amara Hammou

De : Van den Branden, Elvira [mailto:[email protected]] Envoyé : jeudi 2 mai 2013 10:54 À : Stage2 Cc : Schapmans, Marianne Objet : RE: Bachelorproef - Gilles Facon Dag Kenza,

Je vraag is nogal algemeen, maar ik probeer zo concreet mogelijk enkele aanknopingspunten te geven die je verder helpen op je zoektocht. In het verleden is er door het Steunpunt Toerisme en Recreatie een onderzoek gebeurd naar dit thema. Ik voeg dit rapport toe, moest je dit nog niet hebben/kennen, lees het dan zeker eens. Hier zal je vermoedelijk wel wat nuttige informatie uit kunnen halen. Verder raad ik je aan je licht eens op te steken bij mijn collega’s aan het Steunpunt Vakantieparticipatie. Vanuit hun werking die zich focust op mensen met een laag inkomen, zijn ze ook enigszins vertrouwd met de doelgroep waar jij op wil focussen. Ik vermoed dat zij je wat extra De relevantie van de ontwikkeling van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen

Amara Kenza

108

informatie kunnen geven, of toch zeker nog gerichter kunnen doorverwijzen. Je kan hiervoor contact opnemen met Marianne Schapmans, ik zet ze alvast in cc van deze e-mail. Kijk alvast ook eens op onze website bij http://www.toerismevlaanderen.be/steunpuntvakantieparticipatie. Veel succes met je onderzoek! Elvira

Elvira Van den Branden Projectcoördinator dienst projectontwikkeling -----------------------------------------------------------------------------------------------------T +32 2 504 04 21 - M +32 471 94 00 04 -----------------------------------------------------------------------------------------------------Toerisme Vlaanderen - Grasmarkt 61 - 1000 Brussel - België www.toerismevlaanderen.be - www.visitflanders.com

De : Stage2 Envoyé : jeudi 2 mai 2013 10:59 À : Van den Branden, Elvira [mailto:[email protected]] Cc : Schapmans, Marianne Objet : RE: Bachelorproef - Gilles Facon

Beste Mevrouw Van den Branden, Mijn excuses dat ik niet concreter ben geweest. Ik wil specifiek een product voor moslimvrouwen ontwikkelen. Gedurende mijn onderzoek merkte ik echter hoe weinig hierover te vinden is en dat er in het algemeen weinig aandacht wordt gegeven aan de doelgroep moslims of groter nog migranten (om het cru te zeggen). Wat ik heel jammer vind. Dus wou ik eerst zoveel mogelijk informatie zodat ik een beter beeld kan schetsen en dan van daaruit specifieker te werk gaan.


Amara Kenza

109

Alvast heel erg bedankt!


Kenza

Van:

Boucharafat Zohra ([email protected]) Deze afzender staat in de contactpersonenlijst.

Verzonden: maandag 8 april 2013 16:24:53 Aan:


Hey Kenza, Na een klein opzoekingswerk heb ik het volgende kunnen opsnorren :

Het Islamitische reisadviesbureau Crescentrating uit Singapore stelt jaarlijks een lijst op met landen waar gelovige moslims het beste op vakantie kunnen gaan. Ze letten daarbij onder andere op de beschikbaarheid van halal voedsel, faciliteiten om te bidden, het aantal hotels dat halal voedsel serveert en veiligheid voor moslims.

De 10 vriendelijkste vakantielanden voor moslims: Maleisië, Egypte, Verenigde Arabische Emiraten, Marokko, Indonesië, Jordanië, Turkije, Brunei, Qatar en Saoedië – Arabië. Italië zit er dus niet bij. Ik denk dat het een uitdaging wordt!

Groetjes, zohra

Zohra Boucharafat Programmator De Centrale - Intercultureel Centrum Kraankinderstraat 2 - 9000 Gent [email protected]


Amara Kenza

110

T+32 (0)9 265 98 28 - M+32 (0) 488/ 36 23 90 F +32 (0)9 265 98 24 www.decentrale.be

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: dinsdag 9 april 2013 10:32 Aan: Boucharafat Zohra Onderwerp: RE: Eindwerk Moslimvrouwen en reizen

Hey Zohra, Uitdagingen daar gaan we voor! En spreken we dan eens af voor die reis naar Italië wat te plannen of ken je iemand die ik kan contacteren hiervoor want ik weet zelf echt niet veel over Italië. Heel erg bedankt voor alles wat je al gedaan hebt! Groetjes, Kenza

Van:


Verzonden: woensdag 10 april 2013 14:54:41 Aan:


Hey Kenza,

Graag gedaan ! Ik heb volgende week een afspraak met iemand die regelmatig activiteiten organiseert in kader van Italië - reizen. Zij zal ons zeker verder kunnen helpen. Wordt vervolgd….

Groetjesx zohra


Amara Kenza

111

Zohra Boucharafat Programmator De Centrale - Intercultureel Centrum Kraankinderstraat 2 - 9000 Gent [email protected] T+32 (0)9 265 98 28 - M+32 (0) 488/ 36 23 90 F +32 (0)9 265 98 24 www.decentrale.be

Van:


Verzonden: donderdag 11 april 2013 9:47:51 Aan:

Zohra ([email protected])

Hey Zohra, Oké! Groetjes

Van:


Verzonden: maandag 22 april 2013 16:54:51 Aan:

'Kenza Amara Hammou ([email protected])' ([email protected])

1 bijlage (107,9 kB)

Programma reis Piëmonte.docx Online weergeven Downloaden als zip Hey Kenza,


Amara Kenza

112

In bijlage een reisprogramma van iemand die reizen naar Italië organiseert voor studenten.

Groetjes, zohra


Van: Il Caffè [mailto:[email protected]] Verzonden: maandag 22 april 2013 16:51 Aan: Boucharafat Zohra Onderwerp: programma reis Piëmonte

Dag Zohra, Bedankt, ik neem dat zeker op. In bijlage het programma van een reis naar Piëmonte (met inbegrip van Turijn). De tentoonstelling "Fare gli italiani" was een tijdelijke tentoonstelling, die bestaat nu niet meer maar op dezelfde locatie houden ze andere tentoonstellingen. Iets wat we toen niet gedaan hebben is de Venaria Reale (oud koninklijk domein), dat kan ze eventueel ook opnemen in het programma. Groetjes Brigitte

Van:


Verzonden: dinsdag 23 april 2013 12:18:43


Amara Kenza

113

Aan:

Zohra ([email protected])

Hey Zohra! Bedankt! En kan ik die persoon eventueel ook contacteren? Ik wil namelijk specifiek voor moslima’s een reis uitwerken en zou graag enkele tips vragen. Groetjes, Kenza

Van:




Hey Kenza, Sorry ! door de drukte hier ben ik je mailtje uit het oog verloren! Je kan Brigitte bereiken via: [email protected] Groetjes, zohra


Van:


Verzonden: donderdag 2 mei 2013 11:07:09


Amara Kenza

114

Aan:

[email protected] ([email protected])

Beste, Ik ben een studente aan de hogeschool van Kortrijk. Ik zit nu in het laatste jaar van mijn opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen( en meisjes) leek mij een heel boeiend thema, zowel in Vlaanderen als buiten Vlaanderen. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw aan het hart. Ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe verloopt dit? Etc... Naarmate ik meer en meer begon op te zoeken, merkte ik ook dat heel wat ‘taboes’ de wereld nog niet uit zijn en dat er nog steeds een zekere afstand bestaat, en moslimvrouwen vaak nog te geïsoleerd zijn. Mijn bedoeling is net om te zoeken naar een betere open, interculturele samenwerking en hoe dit kan (voornamelijk op recreatief en sociaal vlak). Dit thema blijkt minder evident als case-study dan ik eerst verwacht had, omdat er nog amper onderzoek naar werd verricht (zeker wanneer het om België gaat) en er niet zoveel informatie rond te vinden is. Via Zohra Boucharafat kwam ik al heel wat meer te weten over mijn onderwerp. Ik had ook heel graag een reis uitgewerkt voor moslima's om te bewijzen dat dit wel degelijk mogelijk is zonder zoveel aan te passen of extra werk te verrichten (o.a het voorzien van hallal restaurants). Als bestemming voor deze reis had ik aan Italië gedacht, Zohra wist mij te vertellen dat u een echte Italië-specialiste bent. Ik vroeg mij af of u mij eventueel verder zou kunnen helpen? Met vriendelijke groeten,

Kenza Amara Hammou

Van:

Brigitte Henriet ([email protected])

Verzonden: donderdag 2 mei 2013 11:31:13 Aan:


Beste, Zohra had me inderdaad al gesproken over uw eindwerk en ik heb haar het programma doorgemaild van een reis naar Piëmonte die ik georganiseerd heb voor een groep cursisten. Uiteraard is dat een normaal programma, ik heb geen idee of het realiseerbaar is voor moslima's, maar dat zou u dan moeten nagaan. Als u concrete vragen hebt in dat verband mag u me die altijd stellen, ik zal in de mate van het mogelijke proberen erop te antwoorden. Met vriendelijke groeten,


Amara Kenza

115

Brigitte

Van: [email protected] Verzonden: woensdag15 mei 2013 Aan: [email protected] Beste Meneer Van Eyndhoven,

Wegens een stage in het buitenland heb ik het nieuwe programma van de VRT, Fans of Flanders, niet kunnen volgen. Op dit moment ben ik zelf bezig aan een onderzoek i.v.m de anderstalige bevolking in ons land. Met als hoofdvraag hierbij of ons toeristisch-recreatief aanbod wel afgestemd is op deze doelgroep en er voldoende rekening mee wilt houden. Op internet vond ik jullie site terug, ik heb ook 2 afleveringen kunnen opnemen maar deze waren reeds de laatste van de reeks. Mijn vraag was of jullie doelgroep meer de internationale markt is (aangezien de website ook in het Engels is, betreft het dan Fransen, Duitsers, Engelsen, Spanjaarden, Chinezen, ...) of dat het ook de bedoeling is om de allochtone bevolking aan te spreken/trekken? Mijn excuses voor het storen.


Kenza

Van: [email protected] Verzonden: woensdag15 mei 2013 Aan: [email protected] Beste Kenza,

De beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse overheid (online te raadplegen via http://www.vrt.be/opdracht/de-beheersovereenkomst) vraagt dat we een programma in het Engels aanbieden ten behoeve van de expatgemeenschap in Vlaanderen. Vanuit de VRT zijn we met die opdracht creatief en ambitieus aan de slag gegaan en willen we die doelgroep zo breed mogelijk interpreteren:


Amara Kenza

116

-

Uiteraard de 250 tot 300.000 expats in België

-

Ook alle internationale studenten. Dat is een groeiende groep.

En al wie naar ons land komt en Vlaanderen en Brussel wil leren kennen maar voor wie de taal (nog) een drempel is. We merken ondertussen ook dat ook toeristen de site gebruiken en dat het programma ook in de smaak valt bij de Vlamingen zelf. In het programma komen de buitenlanders ook zelf aan bod, van alle nationaliteiten, van Afrika over Azië tot Europa,… Hopelijk heb ik je hiermee wat kunnen helpen… Bedankt in ieder geval voor je interesse in Fans Of Flanders en veel succes met je onderzoek. Groeten, Pieter Pieter Van Eyndhoven Perscoördinator Eén ad interim Perscoördinator MNM, Studio Brussel & OP12 Tel. 02 741 57 21 - Mob. 0473 935 240 @pvaneyndhoven - http://pers.vrt.be Van : VRT Verzonden: vrijdag 17 mei 2013 11:28:29 Aan: [email protected] ([email protected]) 1 bijlage (414,3 kB) Downloaden als zip Beste Kenza, Bedankt voor uw belangstelling voor VRT. Zoals afgesproken in de beheersovereenkomst heeft de VRT werk gemaakt van een specifiek aanbod voor buitenlanders in Vlaanderen. Onder de noemer Fans of Flanders lanceerde VRT op 12 september 2012 een nieuw digitaal platform en een nieuw televisieprogramma in het Engels voor buitenlanders in Vlaanderen. Ik stuur u in bijlage het persbericht dat in september 2012 verstuurd werd. Ik hoop u hiermee van dienst te zijn geweest en wens u veel succes. Met vriendelijke groeten,

Edda Spitaels Medewerker Klantendienst/Communicatie


Amara Kenza

117

Tel. 02-741 37 01 9L48, 1043 Brussel

Correspondentie met Gilles Facon Van:

FACON Gilles ([email protected])


'[email protected]' ([email protected])

Beste Kenza Ik kreeg jouw onderstaand bericht doorgestuurd en ben benieuwd naar je inzichten, evenals naar de wijze waarop wij vanuit Toerisme Provincie Antwerpen op je thema zouden kunnen inspelen. Ik vrees inderdaad dat we nog veel werk hebben om het thema dat je aankaart, goed in kaart te brengen en er op in te spelen. De interesse hiervoor bestaat wel degelijk. Daarom ben ik graag bereid om op je vraag in te gaan en tijd uit te trekken voor een interview. Kan je even schetsen waar (stad en school) je studeert en welke plek je het beste uitkomt voor het interview? Tenslotte is het ook belangrijk je timing te kennen. We zullen goed moeten zoeken om nog deze maand een geschikt moment te vinden. Contacteer me gerust met meer info en een voorstel van afspraak via onderstaande gegevens. Vriendelijke groet, Gilles Facon manager Beleid & Ontwikkeling Toerisme Provincie Antwerpen vzw (TPA) Koningin Elisabethlei 16, 2018 Antwerpen tel: +32 3 240 63 75 GSM: +32 495 246 392 [email protected] www.tpa.be -

Beste,

-

Ik ben een studente Toerisme en recreatiemanagement. Ik zit nu in het laatste jaar van de opleiding en mag een eindwerk schrijven over een onderwerp dat mij aanspreekt. Reizen voor moslimvrouwen( en meisjes) leek mij een heel boeiend thema. Ik ben zelf een moslima, dit thema ligt mij bijgevolg nauw aan het hart. Ook rond het thema recreatie en interculturaliteit wil ik graag meer te weten komen: Wat bestaat er? Hoe werkt dit? Hoe


Amara Kenza

118

verloopt dit? Etc... Naarmate ik meer en meer begon op te zoeken, merkte ik ook dat heel wat ‘taboes’ de wereld nog niet uit zijn en dat er nog steeds een zekere afstand bestaat, en moslimvrouwen vaak nog te geïsoleerd zijn. Mijn bedoeling i net om te zoeken naar een betere open, interculturele samenwerking en hoe dit kan (voornamelijk op recreatief en sociaal vlak). Jullie werk is niet exact hetgene waar ik research over doe, maar ik denk toch dat ik heel wat meer te weten zou komen over mijn onderwerp en mijn doelgroep indien ik eventueel een interview zou kunnen afleggen met iemand van jullie organisatie en over bepaalde onderwerpen eens iemand kon bevragen? Indien dit mogelijk zou zijn. Ik geloof echt dat dit een meerwaarde voor mijn eindwerk zou kunnen zijn. Dit thema blijkt minder evident als case-study dan ik eerst verwacht had, omdat er nog amper onderzoek naar werd verricht (zeker wanneer het om België gaat) en er niet zoveel informatie rond te vinden is. Met vriendelijke groeten, Kenza Amara Hammou

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: maandag 18 maart 2013 11:41 Aan: FACON Gilles Onderwerp: Info Beste Gilles, Ik studeer te Kortrijk aan de hogeschool 'Howest' maar ik woon in Gent. Momenteel loop ik stage in Parijs, bij Toerisme Vlaanderen, maar ik heb wel vrije dagen en dagen waarop ik terugkeer naar België. Voor mij zou het makkelijker zijn om in Gent af te spreken, maar ik kan ook gerust ene dagje naar Antwerpen komen. Ik weet niet of het u ergens past in de week van 1 april? Ik zou deze week namelijk congé nemen (met Paasmaandag) En anders eens op een vrijdag of zaterdag? Op deze dagen kan ik makkelijk congé nemen. Alvast bedankt! Met vriendelijke groeten, Kenza

Van:





Amara Kenza

119

Hoi Kenza

3, 4 of 5 april is prima voor mij. Inderdaad dan liever in Antwerpen. Mocht ik die dagen een opportuniteit zien voor Gent, dan laat ik je het weten. Ik ben zelf oorspronkelijk van Gent en moet regelmatig met mijn moeder naar het UZ. In die zin is het goed mogelijk dat ik dinsdag of donderdag toch in Gent ben. Doe gerust een voorlopig voorstel voor Antwerpen. Grts, GILLES Gilles Facon manager Beleid & Ontwikkeling Toerisme Provincie Antwerpen vzw (TPA) Koningin Elisabethlei 16, 2018 Antwerpen tel: +32 3 240 63 75 GSM: +32 495 246 392 [email protected] www.tpa.be

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: maandag 18 maart 2013 14:08 Aan: FACON Gilles Onderwerp: RE: Info

Beste Gilles, Woensdag 3 april te Antwerpen is goed voor mij? Indien je dinsdag kan is het ook goed? De tweede april is dat dan? In Gent is natuurlijk ook goed. Wat voor u het beste uitkomt? Met vriendelijke groeten, Kenza

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: maandag 18 maart 2013 14:08 Aan: FACON Gilles Onderwerp: RE: Info


Amara Kenza

120

Beste Gilles, Woensdag 3 april te Antwerpen is goed voor mij? Indien je dinsdag kan is het ook goed? De tweede april is dat dan? In Gent is natuurlijk ook goed. Wat voor u het beste uitkomt? Met vriendelijke groeten, Kenza

Van:


Verzonden: woensdag 20 maart 2013 19:14:21 Aan:


Hoi Woensdag ¾ in Antwerpen dan. Ik heb nog geen vaste afspraken staan en trek graag een uurtje voor je uit. Laat me weten wanneer je hier geraakt. Groet, GILLES

Gilles Facon manager Beleid & Ontwikkeling Toerisme Provincie Antwerpen vzw (TPA) Koningin Elisabethlei 16, 2018 Antwerpen tel: +32 3 240 63 75 GSM: +32 495 246 392 [email protected] www.tpa.be

Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: maandag 25 maart 2013 9:57 Aan: FACON Gilles Onderwerp: RE: Info Dag Gilles, Sorry dat ik pas reageer maar ik had een beurs tussen 21 maart en 24 maart (Salon Mondial du


Amara Kenza

121

Tourisme). Woensdag 3 april is goed voor mij, om 14 uur? Het maakt eigelijk niet uit om hoe laat maar liefst na de middag. Met vriendelijke groeten, Kenza

Van:




Hoi Kenza

Geen probleem. ¾ omstreeks 15u30 op onderstaand adres. Grts, gilles

Gilles Facon manager Beleid & Ontwikkeling

Toerisme Provincie Antwerpen vzw (TPA) Koningin Elisabethlei 16, 2018 Antwerpen tel: +32 3 240 63 75 GSM: +32 495 246 392 [email protected] www.tpa.be Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: dinsdag 2 april 2013 16:45 Aan: FACON Gilles Onderwerp: RE: Niet aanwezig: Info Beste Gilles, Zou het eventueel mogelijk zijn om onze afspraak te verzetten naar 25/04 of 26/04 of 27/04? Indien het niet mogelijk is, zie ik u zowiezo morgen. Het spijt mij dat ik dit nu pas vraag, maar er werd blaaskanker vast gesteld bij mijn grootvader en hij


Amara Kenza

122

wordt vannacht geopereerd, ik had hem graag nog bezocht morgen omdat ik stage loop in Parijs en hem anders niet meer kan zien nu. Met vriendelijke groeten, Kenza

Van:




Beste Kenza Veel sterkte aan je grootvader, je familie en jezelf. Hopelijk verliep de ingreep naar wens. Alle begrip. Ik verzet onze afspraak voorlopig naar do 25/4 omstreeks 15u30 bij ons in Antwerpen. Met vriendelijke groet GILLES Van: Kenza Amara Hammou [mailto:[email protected]] Verzonden: woensdag 3 april 2013 23:29 Aan: FACON Gilles Onderwerp: RE: Niet aanwezig: Info Beste Gilles, Heel erg bedankt voor je begrip! Het blijkt allemaal niet zo evident omdat ze nu al zeggen dat er nog een tweede ingreep nodig zal zijn maar goed... We gaan hem bijstaan en hopen op het beste. Het overviel mij gewoon echt, ik wist nog van niks. 25/04 om 15u30 staat genoteerd. Met vriendelijke groeten, Kenza

Van:



[email protected]


Amara Kenza

123

Hoi Kenza Ik zou morgen vanuit Mechelen werken en moet na onze afspraak nog naar Lier door. Kan jij omstreeks het zelfde uur (15u30) op onze kantoren in Mechelen geraken? Ipv in Antwerpen. Adres = Hallestraat nr. 6 Vlak bij de grote markt, boven de dienst voor toerisme van de stad. Sorry voor de late verwittiging. Verdere communicatie via GSM? Gelieve me je contactgegevens door te zenden. Mijn nr. is 0495 246 392. Graag nog berichtje ter bevestiging. Vriendelijke groet, GILLES Gilles Facon

Van:




Dag Gilles, Voor mij maakt het niet uit hoor, ik moet nog in Brussel zijn dus dat is goed. Tot morgen, 15u30 Hallestraat nr 6! Met vriendelijke groeten, Kenza

Van:




Dag Gilles, Ik heb Elvira Van den Branden gemaild op het volgende emailadres:


Amara Kenza

124

[email protected] Ik heb haar nog niet gebeld. Verder heb ik vernomen dat ik op 21 mei mijn 'voorlopig' eindwerk moet indienen. Het theoretische gedeelte kan ik reeds indienen. Ik zou er ook een voorbeeld van een aangepast dag/weekendprogramma voor moslima's (moslims) aan toe voegen, om te staven dat dit mogelijk is en interessant kan zijn voor de toeristische sector. Wat niet wilt zeggen dat ik geen verder onderzoek kan verrichten na deze datum, wat ik wel van plan ben. Ik weet niet hoe u erover denkt? Wat betreft het organiseren van focusgroepen, zou dit eventueel nog kunnen voor 21 mei of vermeld ik gewoon in mijn eindwerk dat ik dit nog zal doen op een later tijdstip? Ik heb momenteel gewoon meer theoretische dan praktische of concrete voorbeelden/informatie en maak mij hier toch wat zorgen over. Mijn excuses voor het storen. Met vriendelijke groeten, Kenza Van:

FACON Gilles ([email protected]) Deze afzender staat in de lijst met veilige afzenders.

Verzonden: maandag 6 mei 2013 13:41:15 Aan:


Dag Kenza Sorry had een paar dagen vrijaf en veel werk. Daarom pas nu antwoord. Hopelijk heb je Elvira al kunnen bereiken. Bel ze gerust eens op. Je indiendatum komt idd te dichtbij om nog dingen op te zetten. Ook ik werk nog slechts 6 dagen en zie weinig mogelijkheden. De keuze is echter aan jou. Op een avond ofzo? Ik heb gezocht, maar de studie die ik bedoelde niet terug gevonden. Sorry. Je voorstel van programma om de praktijk er iets meer in te brengen lijkt me wel een goed alternatief. Misschien toch maar je resterende tijd goed spenderen aan de vorm enzo? Veel succes en hou me op de hoogte. Groet, GILLES


Amara Kenza

125

Van:




Dag Kenza Sorry had een paar dagen vrijaf en veel werk. Daarom pas nu antwoord. Hopelijk heb je Elvira al kunnen bereiken. Bel ze gerust eens op. Je indiendatum komt idd te dichtbij om nog dingen op te zetten. Ook ik werk nog slechts 6 dagen en zie weinig mogelijkheden. De keuze is echter aan jou. Op een avond ofzo? Ik heb gezocht, maar de studie die ik bedoelde niet terug gevonden. Sorry. Je voorstel van programma om de praktijk er iets meer in te brengen lijkt me wel een goed alternatief. Misschien toch maar je resterende tijd goed spenderen aan de vorm enzo? Veel succes en hou me op de hoogte. Groet, GILLES Gilles Facon manager Beleid & Ontwikkeling Toerisme Provincie Antwerpen vzw (TPA) Koningin Elisabethlei 16, 2018 Antwerpen tel: +32 3 240 63 75 GSM: +32 495 246 392 [email protected]

Van:




Beste Gilles, Nee, dat is geen probleem! Bedoel je al een paar voorbeelden uitwerken van dagprogramma's in Vlaanderne voor deze doelgroep? (bijvoorbeeld met die fietstochten waarover u sprak) of al eens een avond een


Amara Kenza

126

focusgroep opstarten? Bedankt voor alles en ik hou u zeker op de hoogte. Groetjes, Kenza

Van:


Verzonden:maandag 6 mei 2013 15:04:20 Aan:


Dagprogramma’s kan je zelf en zou je dus zeker moeten doen Als je focusgroep nog wil doen zal je dringend actie moeten nemen. Heb je me daarbij nodig, bel maar Groet (uit vergadering)

Van: FACON Gilles Verzonden: donderdag 16 mei 2013 Aan: Kenza Amara Hammou Onderstaand is opnieuw hartverwarmend voor je onderwerp, maar helaas weer zonder concrete info. Hoop dat je er toch nog iets van aan het maken bent. Groet, GILLES (PS: vanaf morgen reageer ik niet meer op mijn werkmails) Gilles Facon manager Beleid & Ontwikkeling Toerisme Provincie Antwerpen vzw (TPA) Koningin Elisabethlei 16, 2018 Antwerpen tel: +32 3 240 63 75 GSM: +32 495 246 392 [email protected] www.tpa.be


Amara Kenza

127

Van: TILSLEY Liesbet Verzonden: donderdag 16 mei 2013 17:06 Aan: FACON Gilles CC: Wouters Tine Onderwerp: RE: Info Beste Gilles, Eerst en vooral sorry voor het late antwoord. Maar onder het motto ‘beter laat en nooit’ wil ik jou (en die studente) op weg helpen. Ikzelf heb geen weet van dergelijke specifieke studies, maar ik verwijs jullie graag door naar ons Provinciaal Documentatiecentrum Atlas, kortweg DocAtlas, www.docactlas.be. Zij zijn gespecialiseerd in achtergrondinformatie over de multiculturele samenleving. Ik zet Tine Wouters, documentalist daar, ineens in cc. Tine, als je documentatie vindt, stuur je die dan ook naar mij? Ik onderschrijf het idee dat migratie een gevolg heeft op toerisme, maar ken te weinig de behoeften van de (ondertussen zeer diverse groep van) personen van een andere herkomst tav de toeristische sector? Ik denk wel dat de analyse van het trendrapport van Toerisme Vlaanderen correct is. Er is effectief regelmatig bezoek (toerisme?) naar het land van herkomst. Daarnaast heb je ook het omgekeerde fenomeen: familieleden die hun gemigreerde familie hier in België komen opzoeken. Ik denk dat ze ook juist zitten wat betreft de andere reisbehoeften van de 2de en 3de generatie tov van de 1e generatie, én dat daarin idd verschillen zitten tov de autochtone bevolking. Waar ik zelf nog aan dacht: doordat sommige landen welvarender worden, krijg je ook ‘nieuwe’ toeristen in België. Ook daar kan ik me voorstellen liggen gebruiken en behoeften mss wel anders. Liggen mogelijkheden (aanboren van nieuw potentieel aan toeristen), maar soms ook problemen, lijkt me (bv. weerstand van andere toeristen tav arrogante gedrag van sommige nieuwe rijke Russen, om er één te noemen). De toeristische sector heeft ongetwijfeld al veel expertise over omgaan met culturele verschillen, maar het blijft mss ook nog een uitdaging… Kortom, ik zie, samen met Toerisme Vlaanderen, wel wat trends, maar moet toegeven dat ik hierover te weinig weet. Als de zoektocht van DocAtlas weinig oplevert, is het mss wel een idee om dit aan de universiteit voor te stellen als onderwerp voor een masterproof. We kregen onlangs een oproep voor onderwerpen binnen. Mochten jullie hier verder mee aan de slag willen, dan kan ik altijd de hulp inschakelen van de integratiecentra Prisma vzw en De Acht die op het grondgebied van de provincie werken. Zij zijn bij mijn weten ook niet gespecialiseerd in de kruising migratie en toerisme, maar wat niet is, kan nog komen. Kan je hier al verder mee? Aarzel niet me te bellen als jullie plannen concreter worden en jullie hierop willen inzetten. Ik wil gerust mee denken en zoeken. Groeten,


Amara Kenza

128

Liesbet. P.S. Toch één bedenking bij het trendrapport van Toerisme Vlaanderen. ‘Ongeveer 60 % van alle migranten zijn terug te vinden in de meer welvarende landen.’ Ik hoor doorgaans het tegenovergestelde. We vangen in de welvarende landen heel wat migranten op, maar die aantallen zijn peanuts in vergelijking met de opvang van vluchtelingen (dit zijn ook migranten!) bij oorlog, overstroming, hongersnood van het ene – meestal minder welvarende - land naar de directe buurlanden (ook vaak minder welvarend).

Liesbet Tilsley Dienst Welzijn en Gezondheid | Team Minderhedenbeleid en Tolk- en Vertaaldienst Boomgaardstraat 22 | 2600 Antwerpen T 03 240 56 54 | F 03 240 61 62 (niet op woe) [email protected] We hebben ook een website met heel wat info, onder andere over de tolken vertaaldienst. Van: FACON Gilles Verzonden: maandag 29 april 2013 16:53 Aan: TILSLEY Liesbet Onderwerp: FW: Info Hoi Liesbet Ik trachtte je telefonisch te bereiken. Via mail kan uiteraard ook. Ik kreeg nav onderstaand bericht de studente over de vloer. Best een dame met visie en ambitie! Heb jij weet van studies of ander nuttig materiaal om haar case te ondersteunen? In het trendrapport van Toerisme Vlaanderen luidt het als volgt: Door toenemende migratie wordt de bevolking diverser è Trends De wereld is constant in verandering als gevolg van de globalisatie. De groei van de wereldeconomie laat de levensstandaard van miljoenen mensen erop vooruit gaan. Maar de impact van de globalisatie is onevenwichtig en de ongelijkheid neemt toe in verschillende delen van de wereld. Deze toenemende ongelijkheid heeft een stijging van de internationale migratie tot gevolg. Volgens de Verenigde Naties zijn er nu meer dan 200 miljoen internationale migranten in de wereld. Migranten vind je wereldwijd,


Amara Kenza

129

sommige verhuizen binnen hun eigen land (voornamelijk naar de steden), andere reizen van de ene kant van de wereld naar de andere. Ongeveer 60 % van alle migranten zijn terug te vinden in de meer welvarende landen. Voor veel welvarende landen zal migratie op termijn noodzakelijk zijn willen ze hun economie en welvaart behouden. Door de hoge migratiestromen naar de meer welvarende landen is het aantal allochtonen in WestEuropa de laatste jaren sterk toegenomen, vooral het aantal niet-westerse allochtonen vertoont een sterke groei. In België bijvoorbeeld maakt de buitenlandse bevolking in 2010 ongeveer 9 % van de bevolking uit. Het aantal vreemdelingen is de laatste jaren echter niet spectaculair toegenomen, hoewel het migratiesaldo wel toeneemt. Dit is het gevolg van een groot aantal naturalisaties (vreemdelingen die de Belgische nationaliteit krijgen). Onder de bevolking van vreemde nationaliteit vormen de Italianen, Fransen, Nederlanders en Marokkanen de vier belangrijkste bevolkingsgroepen in België. Door de immigratie neemt de diversiteit van de bevolking toe en zal de multiculturele samenleving de komende jaren een steeds belangrijkere rol spelen. Verwacht wordt dat de welvaart van deze groep zal groeien, waardoor ze meer zullen kunnen besteden. è Impact op toerisme De toenemende migratie beïnvloedt het toerisme op twee vlakken. Enerzijds is er migratie als gevolg van jobs in de toeristische industrie in een bepaalde regio. Anderzijds is er het toerisme als gevolg van migratie: migranten die naar hun land van herkomst op reis gaan en familie en vrienden die op bezoek komen bij de immigrant. Veel migranten bezoeken hun land van herkomst als vakantie of brengen een bezoek aan vrienden, familie en kennissen in een andere regio. Deze toeristen hebben, afhankelijk van hun situatie, behoefte aan diverse toeristische producten. De meeste economische migranten zijn relatief arm en hangen dus af van goedkope reisformules zoals lage kost vliegtuigmaatschappijen en busreizen. Daartegenover is er ook


Amara Kenza

130

een minderheid aan zeer rijke migranten die kiest voor luxe reizen. Allochtonen waarvan het land van herkomst veraf gelegen is, gaan vaak niet op vakantie naar hun thuisland omdat de reis te duur is. Daardoor krijgt deze groep de mogelijkheid om op vakantie te gaan naar andere, minder ver gelegen landen. Er ontstaat een verschil in vakantiebehoeften tussen de eerste, tweede en derde generatie allochtonen. De tweede en de derde generatie allochtonen gaan hun vakantie meer en meer naar het ‘westers’ model invullen. Hoewel zij vaak nog hun land van herkomst of vrienden, familie en kennissen bezoeken, worden daarnaast wel meer en meer trips in de nabije omgeving gemaakt. De multiculturele samenleving leidt tot een andere toeristisch-recreatieve vraag. Vandaag wordt hier onvoldoende rekening mee gehouden. Zo zijn de maaltijden en activiteiten in logiesaccommodaties vaak niet aangepast aan deze doelgroep. Ook op vlak van communicatie over het toeristische en recreatieve aanbod schort er wat. In reclamebrochures worden bijna nooit allochtone modellen gebruikt en de brochures laten vaak activiteiten zien, zoals fietsen en wandelen, die de allochtone bevolking niet aanspreekt. Het is een case waar we mogelijks met Toerisme Provincie Antwerpen deze legislatuur op verder willen gaan. Benieuwd of van jullie uit enige link te leggen valt. Vriendelijke groet, GILLES Van: Kenza Amara Hammou Verzonden: donderdag 16 mei 2013 Aan: FACON Gilles Dag Gilles, Sorry dat ik niks meer liet weten, maar ik was druk bezig aan mijn eindwerk, ik moet het volgende week al indienen. Indien alles in orde was, wil ik het u gerust eens doorsturen, wie weet kan je er ook informatie halen. Voor de rest, wat betreft de focusgroepen, heb ik al heel wat positieve reacties gehad. We kunnen dit gerust verder zetten wanneer u terug op kantoor bent en ik meer tijd heb. Nogmaals bedankt voor alle informatie. ik heb de mail ook gelezen, het is inderdaad zeer algemeen maar alles is bruikbaar! groetjes,

Kenza


Amara Kenza

131

7.8

Lijst van figuren

Figuur 1: The spread of Islam 10 ................................................................................................................................ 1 Figuur 2: The great mosque in Mecca 11 ................................................................................................................... 2 Figuur 3: Maqasid al Sharia 13 ................................................................................................................................... 3 Figuur 4: Complete vs acceptable ghusl 16 ................................................................................................................ 4 Figuur 5: Muslim Marriage – A relationship which symbolizes Islam and love 20 ..................................................... 5 Figuur 6: Capsters / inspiring women: The women in the Jordanian national football team 24................................ 6 Figuur 7: Capsters / inspiring women: Noor Tagouri/) 24 .......................................................................................... 7 Figuur 8: Capsters / inspiring women: Tawakkol Karman 24.................................................................................... 8 Figuur 9: Makes you think 29 ..................................................................................................................................... 9 Figuur 10: Gastarbeiders voor de Ford fabriek 32 ...................................................................................................... 10 Figuur 11: Women Only Travel Groups for 2012 35 ................................................................................................... 11 Figuur 12: Kreativiteit? Creativitijt? Creativiteit? 51 .................................................................................................. 12 Figuur 13: Anders bekeken 53 .................................................................................................................................... 13


Amara Kenza

132


Amara Kenza

De relevantie van de ontwikkeling van een toeristisch-recreatief aanbod voor moslimvrouwen

Recommend Documents