Een integrale visie op delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer Resultaten en ervaringen van het SAND project 2003-2008
2
Een integrale visie op delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer Resultaten en ervaringen van het SAND project 2003- 2008
Het SAND-project bundelt partnerorganisaties in Frankrijk, Duitsland en Nederland. Als gevolg van de klimaatverandering stijgt het zeewaterniveau en neemt de hoeveelheid neerslag toe. In combinatie met de bevolkingsgroei en de economische expansie langs de rivieren neemt hierdoor ook de kans op overstromingen toe. Voor een goede hoogwaterbescherming is dus meer opvang- en afvoercapaciteit nodig. Ophoging van de dijken of verlegging van de dijken meer landinwaarts is vaak geen oplossing omdat dit botst met de belangen van de mensen die er wonen of het daar gevestigde bedrijfsleven. Van oudsher worden langs de Europese rivieren oppervlaktedelfstoffen gewonnen, zoals zand, klei en grind. In de loop der eeuwen is daardoor een grote reeks afgravingen ontstaan. Het SAND-project onderzoekt mogelijkheden om delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer zo te combineren dat er een positief effect ontstaat op ruimtelijke kwaliteit en waterkwaliteit langs de rivieren. Dit kan alleen tot stand worden gebracht door een geïntegreerde ruimtelijke ontwikkeling waarbij maatregelen op het gebied van delfstoffenwinning, hoogwaterbeheer en ruimtelijke kwaliteit op elkaar worden afgestemd. Het SAND-project heeft de afgelopen vijf jaar de inspanningen gebundeld van vijf partnerorganisaties in Frankrijk, Duitsland en Nederland. Als onderdeel van het Europese Interreg IIIB-programma richt het project zich op het ontwikkelen van een integrale visie op delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer. Meer informatie over het project is te vinden op de DVD achterin het boek. Vijf pilotprojecten Voor het project zijn vijf pilotstudies uitgevoerd. De pilots hadden tot doel opvang- en afvoercapaciteit te creëren voor hoogwater, de ruimtelijke kwaliteit te verbeteren, ecologische corridors langs Europese rivieren te verbeteren en nieuwe delfstoffenwinning mogelijk te maken of bestaande winplaatsen opnieuw te ontwikkelen. Publiek private samenwerking speelde daarbij een cruciale rol. De vijf projecten zijn: • Nederland: Afferdense en Deestse Waarden, bij Druten aan de Waal; • Nederland: Keent bij Oss aan de Maas; • Frankrijk: La Bassée bovenstrooms bij Parijs aan de Seine; • Frankrijk: Choisy-au-Bac bij Compiègne aan de Oise en de Aisne; • Duitsland: Mödrath bij Keulen aan de Erft.
3
1: Afferdense en Deestse Waarden, Nederland
1 2
2: Keent, Nederland
5 4 3
5: Mödrath, Duitsland
4: Choisy-au-Bac, Frankrijk
3: La Bassée, Frankrijk
Voor het SAND-project zijn vijf pilotstudies uitgevoerd in drie landen.
4
Integrale aanpak & kennisdeling Het overkoepelende doel van het SAND-project was het ontwikkelen van een visie voor de combinatie van delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer op een dusdanige manier dat het een verbetering van ruimtelijke en waterkwaliteit oplevert. Twee onderwerpen stonden daarbij centraal: een integrale aanpak en meerwaarde door kennisdeling. Met een integrale aanpak wordt bedoeld dat maatregelen op het gebied van delfstofwinning, hoogwaterbeheer, verbetering van waterkwaliteit en verbetering van ruimtelijke kwaliteit op elkaar worden afgestemd. In tegenstelling tot een sectorale benadering levert zo’n aanpak nieuwe kansen voor de verbetering van de Europese rivieren en hun omgeving. Het internationale karakter van het project – er wordt samengewerkt met partners in drie Europese landen – biedt een uitgelezen mogelijkheid om kennis te delen op het gebied van delfstoffenwinning, hoogwaterbeheer en verbetering van waterkwaliteit en ruimtelijke kwaliteit. hoogwaterbeheer ARC
DLG
ERFT
delfstofwinning
ADW
IIBRBS
ruimtelijke kwaliteit waterkwaliteit
SAND-partners
‘Rijkswaterstaat Oost Nederland’ (Directorate General for Public Works and Water Management, The Netherlands)
‘Dienst Landelijk Gebied Regio Zuid’ (Government Service for Land and Water Management, The Netherlands)
‘Institution Interdépartementale de Barrages – Réservoirs du Bassin de la Seine’ (Grand Lacs de Seine, France)
Agglomération de la Région de Compiègne, (France)
Erftverband, (Germany)
5
PROJECTBESCHRIJVINGEN Vijf pilotprojecten in drie Europese landen De vijf SAND-pilots hadden tot doel capaciteit te creëren voor hoogwater, de ruimtelijke kwaliteit te verbeteren, ecologische corridors langs Europese rivieren te verbeteren en nieuwe delfstoffenwinning mogelijk te maken of bestaande plaatsen opnieuw te ontwikkelen. Publiek private samenwerking speelt daarbij een cruciale rol.
De Afferdense en Deestse Waarden zijn uiterwaardengebieden langs de Waal bij Druten. Door het afgraven van zand en klei wordt een lager gebied gecreëerd dat meer water kan bevatten. Een nieuw te graven nevengeul geeft daarnaast ruimte aan natuur en recreatie. De uitgegraven grond wordt opgeslagen in een nieuwe winplaats of verkocht. Het project wordt uitgevoerd door Rijkswaterstaat Oost Nederland. Als lokale partners zijn bij het project betrokken de provincie Gelderland, de gemeente Druten, het Waterschap Rivierenlanden het Ministerie van landbouw natuur en voedselkwaliteit, gedelegeerd aan de Dienst Landelijk Gebied.
6
Keent bij Oss, op de linkeroever van de Maas is een gebied dat in gebruik is voor landbouw en veeteelt. In 1938 is hier een meander van de Maas rechtgetrokken. Doel van het project is de oude meander te herstellen en het gebied een natuurbestemming te geven met recreatievoorzieningen. Het uitgraven van de oude Maasarm zorgt voor waterstandverlaging op de Maas. Dit vergroot de veiligheid voor bewoners achter de dijken en creëert tegelijkertijd een hoogwaardig natuurgebied. Het uitgegraven zand wordt gestort in een nieuw te ontwikkelen zandwinplaats. Eindverantwoordelijke voor planning en uitvoering van het project is de Dienst Landelijk Gebied Zuid in nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat Limburg. Het project staat onder supervisie van een projectgroep met afgevaardigden van het Ministerie van landbouw natuur en voedselkwaliteit, het ministerie van verkeer en waterstaat, de Provincie Noord-Brabant, de gemeente Oss en Staatsbosbeheer.
7
Het gebied La Bassée ligt in het rivierbassin van de Seine, bij de samenvloeiing met de Yonne. Hoogwater in de rivieren – gelijktijdig, of kort na elkaar in de afzonderlijke rivieren – kan voor Parijs voor grote problemen zorgen. Het gebied wordt ontwikkeld om daarmee Parijs meer veiligheid te bieden. Bestaande en nieuwe grindgaten worden omdijkt en tijdens hoogwater door middel van pompen gevuld met rivierwater. In de toekomst wordt het gebied gebruikt als grindafgraving, landbouwgrond, natuur en wetlands en voor toerisme en drinkwaterwinning. Die functies worden op de tijdelijke opvang afgestemd. Verantwoordelijkheid uitvoerder is Grand Lacs de Seine, IIBRBS. Zij werken nauw samen met lokale en regionale partijen om op vrijwillige basis tot invulling van het gebied te komen.
8
Het gebied rond Choisy-au-Bac bij Compiègne waar de Oise en de Aisne samenstromen heeft de afgelopen jaren te kampen gehad met ernstige wateroverlast. Door de inrichting van een nieuwe afgraving, waarvan het opvangvermogen nog eens verhoogd wordt door de aanleg van nieuwe dijken, ontstaat een opvangcapaciteit voor één miljoen kubieke meter water. Daarnaast wordt een hoogwatergeul aangelegd met doorlaten in twee bestaande wegen en worden delen van de rivieroevers verlaagd. Het project maakt deel uit van de “Entente Interdépartementale Oise-Aisne”, een project dat zich uitstrekt over grotere delen van beide rivieren en wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van Agglomération de la Région de Compiègne. Het project wordt uitgevoerd in nauwe samenwerking met zandwinner LaFarge.
9
Retentie gebied
Erft
Biovijvers
Overloop gebieden
Bij Mödrath, aan de rivier de Erft bij Keulen, werd bruinkool afgegraven. Na exploitatie is de groeve slechts gedeeltelijk opgevuld waardoor de mogelijkheid ontstond een retentiebekken te ontwikkelen. De vroegere overloopgebieden van de Erft zijn hersteld waardoor een systeem ontstaan is dat de Erft verbindt met de voormalige groeve. Met behulp van biovijvers en andere maatregelen wordt eutrofiëring van het water in het meer voorkomen. Het project wordt uitgevoerd onder regie van het Erftverband in samenwerking met het mijnbouwbedrijf RWE Power, dat de groeve exploiteerde.
10
Feiten en cijfers over de vijf pilotprojecten ADW
Keent
La Bassée
Choisy-au-Bac
Mödrath
Partner
Rijkswaterstaat
Dienst Landelijk Gebied
Grand Lacs de Seine, IIBRBS
Agglomération de la Région de Compiègne
Erftverband
Land
Nederland
Nederland
Frankrijk
Frankrijk
Duitsland
Afgraving
1,2 miljoen m
2.5 miljoen m
N.v.t.
500,000 m
334 miljoen ton
Materiaal
Gedeeltelijk verontreinigd rivierslib, deels zand
Gedeeltelijk verontreinigd rivierslib, deels zand
Grind en zand
Grind en zand
Bruinkool
Rivier
Rijn/Waal
Maas
Yonne en Seine
Aisne en Oise
Erft
Projectomvang (ha)
285 ha uiterwaarde
364 ha uiterwaarde
2.500 ha
70 ha
11,5 km2 mijnbouw
Retentiereservoir (m3)
N.v.t.*
N.v.t.*
55 miljoen m3
1 miljoen m3
1,7 miljoen m3
Afvoercapaciteit (m3/sec)
9.500
3.800
1.200 bij de samenvloeiing; de Seine 300 en de Yonne 900
320
45
Instroomsnelheid retentiebekken (m3/sec)
N.v.t.*
N.v.t.*
200 (pomp capaciteit)
3
3
3
(20 km langs de vallei)
* Geen retentiecapaciteit, maar verhoogde afvoercapaciteit
11
15 (bypass capaciteit)
WAT HET PROJECT ONS LEERT OVER … Publiek private samenwerking De combinatie van hoogwaterbeheer met delfstoffenwinning biedt bij uitstek mogelijkheid tot publiek private samenwerking. Zand, grind en bruinkool zijn immers producten met een goede handelswaarde. Het SAND-project heeft interessante voorbeelden opgeleverd van de manier waarop dit soort projecten bestuurlijk, financieel en praktisch vormgegeven kunnen worden. Enkele van die voorbeelden passeren hieronder de revue; op de DVD staan er vanzelfsprekend veel meer.
Wie zorgvuldig aandacht geeft aan de rolverdeling, verdient die tijd ruimschoots terug. • Maatwerk verdient zichzelf terug De vijf pilotprojecten zijn alle complex en grootschalig en er zijn doorgaans veel verschillende partijen bij betrokken. Met name door de samenwerking met bedrijven, verschillen ook de belangen. Commerciële belangen stroken bijvoorbeeld niet altijd met de belangen van natuurontwikkeling of de verhoging van de waterkwaliteit. Een uniform recept voor succes is niet te geven en dat is tegelijkertijd een belangrijke les: de samenwerking in dit soort projecten is maatwerk. En binnen dat maatwerk vergt de rolverdeling veel aandacht. Wie die aandacht ook geeft, verdient zijn tijd ruimschoots terug. • Stuivertje wisselen als relatiemanagement Natuurlijk waren alle SAND-partners het erover eens dat vertrouwen cruciaal is bij publiek private samenwerking. En dat is het ook. Maar het is niet genoeg. Vertrouwen is immers iets tussen mensen en niet tussen organisaties. Daarom zijn gedegen contracten van groot belang. Wie echt een langdurige goede relatie wil met de samenwerkingspartners, moet een tijdje bij ze gaan werken. • Piketpaaltjes bepalen de samenwerking Wie is de landeigenaar? Het antwoord op die vraag is in belangrijke mate bepalend geweest voor het verloop van de samenwerking in de afzonderlijke projecten. Er waren drie mogelijkheden die verschillende soorten complexiteit met zich meebrachten: het gebied was van een mijnbouwmaatschappij, van een publieke overheid, of van een privéeigenaar. Bedrijven zijn over het algemeen beter toegerust om gebiedsontwikkeling te coördineren dan privépersonen. En hoewel bij land in eigendom van bedrijven geen tenderprocedures nodig zijn, vormen vergunningen juist vaak weer een obstakel in de plannen. Bij verschillende SAND-pilots is dit dilemma op elegante wijze opgelost.
12
In het ADW project is de overheid eigenaar van de meeste grond. • Boter bij de vis Commerciële bedrijven stellen doorgaans de eis dat er geld verdiend moet worden: boter bij de vis. Dat betekent onder andere dat marktgevoelige informatie soms beperkt openbaar gemaakt kan worden, een gegeven dat op gespannen voet staat met Europese tenderprocedures, waar juist optimale openheid het adagium is. Een goed gedefinieerd kader waarbinnen voldoende flexibiliteit is voor een winstgevende invulling van het project kan een uitweg bieden. Als die mogelijkheid er niet is, moet het project met aanvullende financiering en zonder de private partij worden uitgevoerd. • Wie voert de boventoon? Publiek private samenwerking kent geen panklaar recept voor de inbreng van partijen. Die verschilde dan ook in alle vijf de projecten: soms was het vooral de publieke partij die de boventoon voerde, soms nam de private partij het voortouw. De ervaring met de projecten heeft tot het inzicht geleid dat publieke private samenwerking een continuüm kent in de verdeling van dominantie van de partners. Wie dat accepteert, komt ver. • Betrek het publiek vroegtijdig Bij alle perikelen rondom de onderlinge samenwerking met partners in publiek private samenwerking, wordt het publiek gemakkelijk over het hoofd gezien. De SAND-projecten hebben in ieder geval geleerd dat het verstandig is om het publiek al in een vroeg stadium bij de plannen te betrekken. Een communicatieplan is een goed middel om de communicatie vanaf het begin af aan te structureren. Wanneer die communicatie gedurende het project in de handen van dezelfde mensen kan blijven liggen, komt dat de effectiviteit ten goede.
Het is verstandig om het publiek al in een vroeg stadium bij de plannen te betrekken.
13
• Ontwerper = uitvoerder? Wie als publieke partij een tot op details ontworpen project uitbesteedt, laat marktpartijen weinig ruimte om er een eigen (winstgevende) invulling aan te geven. Beleid en doelen moeten weliswaar duidelijk maken wat er verwacht wordt, maar tegelijkertijd moeten er in de uitvoering nog keuzes te maken zijn. Het aanvragen van vergunningen is bijvoorbeeld typisch iets dat bij voorkeur aan de uitvoerende partij overgelaten moet worden. • Tijdbewaking: parallelle planning Projecten zoals de vijf pilots van het SAND-project zijn complex door hun omvang, hun duur, hun thematiek en door het grote aantal partijen dat erbij betrokken is. Een constructie met publiek private samenwerking maakt het er niet eenvoudiger op. Bij dergelijke projecten is vertraging doorgaans een zichzelf versterkend proces: iedere vertraging in de planning levert doorgaans nieuwe vertragingen op. Het is daarom van groot belang de fasering van het project zorgvuldig te bewaken. De SAND-projecten hebben laten zien dat parallelle planning van alle aspecten van het project een goede manier is om de vaart erin te houden. Een intentieverklaring aan het begin, ondertekend door alle partijen, is een goed instrument om de planningsperiode te verkorten.
WAT HET PROJECT ONS LEERT OVER … De combinatie van delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer Hoewel de gehanteerde concepten sterk afhankelijk zijn van lokale factoren, is uit het SAND-project duidelijk geworden dat hoogwaterbeheer en delfstoffenwinning zich op een uitstekende manier efficiënt laten combineren. • Twee principes: opvang of afvoer Binnen de SAND-projecten zijn twee principes gebruikt om de hoogwaterproblemen aan te pakken: een vergroting van de opvangcapaciteit of een vergroting van de afvoercapaciteit. Maatregelen hoogwaterbeheer
Vergroting opvang
Pompen
Vergroting afvoer
Zwaartekracht
Voormalige of nieuwe winplaatsen gebruiken
Zwaartekracht
Secundaire geulen uitgraven
Uiterwaarden verlagen
Voor de integratie van delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer zijn verschillende combinaties van maatregelen gebruikt bij de SAND-pilotprojecten. • Vergroting van de opvangcapaciteit Eén manier om het hoogwaterprobleem op te lossen, is vergroting van de opvangcapaciteit door tijdelijke opvang van het rivierwater elders: in delfstoffengroeven of op uiterwaarden. De vraag is hoe dat water daar komt. Dat kan op twee manieren: door de zwaartekracht stroomt het erheen, of een pomp zorgt ervoor dat het te bestemder plekke komt. In het La Bassée-project wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van pompen, omdat hier het retentiegebied hoger ligt dan de rivieren.
14
In het La Bassée-project wordt gebruik gemaakt van pompen. Het retentiegebied ligt hier hoger dan de rivieren. Als het retentiegebied lager of op dezelfde hoogte ligt als de rivier, kan gebruik worden gemaakt van de zwaartekracht om het water daar te krijgen waar het moet zijn. Bij hoog water stroomt het water in het bassin en als de rivier later weer is gezakt en onder het niveau van het bassin is gekomen, kan het weer leegstromen. Van dat principe is bijvoorbeeld gebruik gemaakt bij de projecten in Mödrath en Choisy-au-Bac.
In het project bij Choisy-au-Bac wordt gebruik gemaakt van de zwaartekracht om het water in de opslag te krijgen. Het opslaggebied ligt hier lager of op dezelfde hoogte als de rivieren.
15
• Vergroting afvoercapaciteit Een andere optie dan het tijdelijk opslaan van water, is het afvoeren van het overtollige water via extra afvoercapaciteit in de directe nabijheid van de rivier. In de SAND-projecten is hiervoor gebruikgemaakt van twee opties die beide zorgen voor een vergroting van de afvoercapaciteit.
Afvoercapaciteit kan vergroot worden door middel van nevengeulen of door het verlagen van de uiterwaarden. • De twee strategieën in relatie tot delfstoffenwinning De twee strategieën om de gevolgen van hoogwater te beperken – de vergroting van de opvang of de vergroting van de afvoer – hebben verschillende effecten, zijn geschikt voor verschillende lokaties en kennen verschillende kansen en uitdagingen. Op de DVD worden die uitvoerig beschreven. Hieronder zijn ze in een tabel samengevat. Vergroten opvang
Vergroten afvoer
A.
Verband met delfstoffenwinning
Verbonden met voormalige of nieuwe winplaatsen
• Nevengeulen graven • Uiterwaarden verlagen
B.
Principe hoogwaterverlaging
Afvlakken hoogwaterpieken
Verlagen algeheel waterniveau door verlaging hydraulisch profiel
C.
Plaats van het effect
Stroomafwaarts
Stroomopwaarts
D.
Voorkeurslokatie
Midland rivieren met kleine of gemiddelde afvoer
Laagland rivieren met hoge afvoer
E.
Omvang gebied van de maatregel
Gemiddeld (50 – 100 km)
Lokaal (5 – 10 km)
F.
In werking tijdens hoogwater
Nodig
Niet nodig
G.
Concept
• Zwaartekracht • Pompen
Zwaartekracht
H.
Risico
• Laag (zwaartekracht) • Gemiddeld (pompen)
Laag
I.
Onderhoud
Hydraulische werken
Geulbodem en –oevers, en vegetatie uiterwaarden
16
WAT HET PROJECT ONS LEERT OVER … Communicatie Hoe complexer een project, hoe meer het aan komt op communicatie. Dat geldt vanzelfsprekend ook voor de vijf pilot projecten van het SAND-project. En dan gaat het niet alleen om de communicatie tussen partners onderling en in de verschillende landen (wat op zich al ingewikkeld genoeg was), het geldt ook voor communicatie naar buiten, met betrokken omwonenden en belanghebbenden. Duidelijk is geworden dat het buitengewoon effectief is om partijen in de omgeving al in een zeer vroeg stadium bij het project te betrekken. Hier geldt: hoe eerder hoe beter. Daarnaast bleek uit de verschillende projecten dat het internationaal belang van de projecten een doorslaggevend argument kan vormen om draagvlak te creëren. Een gedegen communicatieplan is beslist geen overbodige luxe.
WAT HET PROJECT ONS LEERT OVER … Waterkwaliteit Delfstofwinning zou een negatieve invloed kunnen hebben op de waterkwaliteit van oppervlaktewater en grondwater. Beheersing van waterkwaliteit voorkomt of vermindert deze negatieve effecten Duidelijk is in ieder geval geworden dat waterkwaliteit een onderwerp is dat zowel vóór, tijdens als na de periode van delfstoffenwinning aan de orde moet zijn. Een onderwerp dus van aanhoudende zorg. Daarnaast is duidelijk geworden dat preventieve maatregelen over het algemeen effectiever zijn dan curatieve maatregelen, zoals het water achteraf reinigen of isoleren. Waterkwaliteitsbeheer
Winningsperiode
Preventieve maatregelen
Ontwerp
Tegenmaatregelen
Uitvoering
Curatieve maatregelen
Herinrichting
Toekomstig gebruik
Waterkwaliteit moet zowel vóór, tijdens als na de periode van delfstoffenwinning aan de orde zijn. In de SAND-projecten waren zowel curatieve als preventieve maatregelen aan de orde. Die kregen vorm in vier verschillende gebruiksconcepten: een polder, een meer, een nevengeul of een afgedekt verontreinigd-gronddepot. Elk gebruiksconcept heeft zijn eigen effecten op de kwaliteit van het oppervlaktewater en de grondwaterkwaliteit. Er zijn eigen mogelijkheden om eventuele negatieve gevolgen op te lossen. Op de DVD worden die mogelijkheden uitvoerig uitgewerkt.
Biovijver in het Mödrath gebied.
17
WAT HET PROJECT ONS LEERT OVER … Ruimtelijke kwaliteit Het afgraven van delfstoffen levert niet vanzelfsprekend een landschap op dat door veel mensen als mooi of aangenaam wordt ervaren. Juist de combinatie met hoogwaterbeheer en ruimtelijke kwaliteit biedt echter kansen. Om het kort te zeggen: wie toch met iets groots bezig is, kan ook grote veranderingen in het landschap bewerkstelligen. En dat kan heel positief uitpakken. • Grote kwast Het SAND-project heeft in ieder geval duidelijk gemaakt dat wie over landschappen nadenkt een grote kwast nodig heeft: denk in grote concepten: in landschapsstijlen, corridors en overgangsgebieden, zowel waar het landgebruik als waar het watergebruik betreft. Verder staan de projectleiders van de SAND-projecten een integrale benadering voor, waar alle aspecten van landschapsontwikkeling vanaf het eerste begin aandacht hebben. • Een integrale projectvisie Een belangrijk aspect van de SAND-projecten is dat ideeën over ruimtelijke kwaliteit consequent op twee niveaus zijn ontwikkeld: op strategisch niveau en op projectniveau. Daardoor krijgen verschillende projecten een veel grotere samenhang met het omliggende landschap. Strategisch niveau Project niveau
Project niveau
Denk consequent op zowel strategisch als op projectniveau. Design (with priority and integral) 1-Hoogwaterveilighied
2-Ecology
3-Landschap
4-Recreatie
Beheer
Technisch plan
Ecologisch plan
Landschapsplan
Recreatieplan
Managementplan
Alternatieven en kosten
Voor een integraal gedragen plan, is het nodig gestructureerd en gefaseerd te werk te gaan. De SAND-projecten hebben daar een handzaam model voor opgeleverd dat op de DVD wordt toegelicht.
Projectontwerp
Realisatie
18
WAT HET PROJECT ONS LEERT OVER … Een integrale visie op delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer De vijf Europese projecten in het SAND-project hebben een coherentie visie opgeleverd op de uitvoering van grootschalige ontwerpen waarin delfstoffenwinning, hoogwaterbeheer en ruimtelijke kwaliteit worden gecombineerd. De visie is vertaald naar een stappenplan waarmee op grond van verschillende situaties en keuzemomenten het gehele proces helder in kaart wordt gebracht. De visie is gebaseerd op vier centrale onderwerpen die bij de SAND-projecten aan bod kwamen: • Het managen van publiek private samenwerking; • De integratie van delfstoffenwinning met hoogwaterbeheer; • Het managen van waterkwaliteit rond delfstoffenafgravingen; • Het managen van ruimtelijke kwaliteit rond delfstoffenafgravingen.
19
Op de DVD wordt de visie uiteengezet aan de hand van een reeks fictieve gebieden langs een rivier: in vier hoofdstappen met elk een aantal deelstappen. De schetsen geven een indruk van de aanpak. Huidige situatie
Dijk
Stad
Stad
Dijkteruglegging
Opties voor hoogwaterbeheer
Retentiegebied
Nieuwe dijk
Oude rivierarm
Oude rivierarm
Stad
Stad
Nevengeul
Dijk
Dijk
Bestaande winplaats
Bestaande winplaats
Potentiële winplaats
Potentiële winplaats
Huidige situatie: ga na wat mogelijkheden zijn voor hoogwaterbeheer en combinatie met delfstoffen.
Opties voor hoogwaterbeheer: stel kansen en risico’s vast en onderneem actie voor landaankoop.
Regionaal Masterplan
Stad
Stad
Project A Dijkteruglegging, delfstofwinning en herinrichting van gebied langs de rivier
Implementatiestrategie Project C Ontwikkeling van retentiegebied en herontwikkeling van het aangrenzende gebied, inclusief stadsranden
Nieuwe dijk
Oude rivierarm Stad
Oude rivierarm Stad Project B Aantakken van oude rivierarm geïntegreerd in de herontwikkeling van het gebied langs de rivier
Integrale ontwikkeling van delfstofwinning, hoogwaterbeheer, ruimtelijke kwaliteit en waterkwaliteit
Dijk
Dijk
Bestaande winplaats
Bestaande winplaats
Potentiële winplaats
Potentiële winplaats
Regionaal masterplan: stel een regionaal masterplan op.
Ontwikkel een implementatiestrategie.
20
Strategieën Welke strategie van toepassing is, hangt af van het stadium waarin de delfstoffenwinning en het hoogwaterbeheerproject verkeert. Met behulp van onderstaande figuren kan een project gepositioneerd worden en kunnen combinatie strategieën gevonden worden. De linkerfiguur is bestemd voor de partij die verantwoordelijk is voor de maatregelen op het gebied van waterbeheer; de rechter voor de partij die verantwoordelijk is voor de delfstoffenwinning. De lijn met de stip geeft het startpunt aan van het pilotproject in het proces. Het pilotproject La Bassée bestaat uit meerdere winplaatsen en omvat daarom alle stadia van de delfstofwinning.
Delfstofwinning gestaakt Schaal voor cyclus van delfstofwinning
Bestaande winplaats
Pilotproject Mödrath
Concessies voor delfstofwinning wordt afgegeven
Pilotproject Choisy-au-Bac
Potentie van delfstofwinning is bekend
Maatregel is uitgevoerd Realisatie Schaal voor cyclus van hoogwaterbeheer
Winplaats is opnieuw ingericht
Realisatie van de maatregel is gepland Plan voor hoogwaterbeheersmaatregel is goedgekeurd
De lijn met de stip geeft het startpunt aan van het pilotproject in het proces. Choisy-au-Bac heeft de delfstofwinner zelf aangegeven hoogwaterbeschermingsmaatregelen te integreren. Andere pilotprojecten zijn geïnitieerd door een overheidspartij om daarmee hoogwaterbeschermingsmaatregelen te realiseren.
Pilotproject Choisy-au-Bac
Plan voor hoogwaterbeheersmaatregel is gepubliceerd
Pilotproject ADW Pilotproject Keent
Delfstofwinning is nog niet gepland
Plan voor hoogwaterbeheersmaatregel is nog niet gepland
Benoem gebieden met groot potentieel voor hoogwaterbeschermingsmaatregelen Klein
Marge voor integratie met hoogwaterbeheer
Groot
Klein
Marge voor integratie met delfstofwinning
Groot
De SAND-visie in 10 punten De SAND-visie is samen te vatten in tien punten: drie basisprincipes en zeven aanbevelingen. De basisprincipes resulteren in een regionaal masterplan; de aanbevelingen in een lokale implementatiestrategie. SAND VISIE
Drie basisprincipes: Denk groot: ontwikkel een concept op regionaal niveau. Zoek naar combinaties tussen hoogwaterbeheer, delfstofwinning en ruimtelijke kwaliteit. Zorg voor een helder lange termijn perspectief.
Regionaal masterplan
Aanbevelingen: Houd vast aan de visie. Zorg voor publieke steun door interactieve communicatie.
Stel waterbeheermogelijkheden zeker met regionale planningsinstrumenten.
Zorg voor sterke demonstratieprojecten. Streef naar multifunctioneel landgebruik. Zoek naar combinatiemogelijkheden. Besteed aandacht aan publieke betrokkenheid.
Lokale implementatiestrategie
21
Partners en contact Aan het SAND-project nemen twee Nederlandse partners, één Duitse partner en twee Frans partners deel. Hun oogmerk is aan te tonen dat een combinatie van winning van oppervlaktedelfstoffen en waterretentie maatregelen een positief effect kan hebben op de waterkwaliteit en de ruimtelijke kwaliteit. De deelnemende organisaties zijn overheidsinstanties op lokaal, regionaal en nationaal niveau. De hoofdpartner is Rijkswaterstaat-Oost Nederland.
Rijkswaterstaat-Oost Nederland (RWS-ON) (Directorate-General for Public Works and Water Management) Gildemeesterpein 1, 6826 LL Arnhem PO Box 9070 6800 ED Arnhem, The Netherlands SAND project manager: Henk Nijland SAND project coordinator: Adriaan Berkhof Phone: +31 26 368 8911 Fax: +31 26 368 8455 E-mail:
[email protected] [email protected] [email protected]
Agglomération de la Région de Compiègne Hôtel de Ville de Compiègne 60231 Compiègne, France Contact person: Jean-Guy Hallo, Charlotte Kuzniak Phone: +33 3 44 40 7610 Fax: +33 3 44 40 2590 E-mail:
[email protected] [email protected]
Dienst Landelijk Gebied Regio Zuid (DLG Regio Zuid) (Government Service for Land and Water Management) PO Box 1180 5004 BD Tilburg, The Netherlands Contact person: Tom Violier Phone: +31 13 595 0634 Fax: +31 13 595 0500 E-mail:
[email protected]
Erftverband Paffendorferweg 42 D 50126 Bergheim, Germany Contact person: Ulrich Kern, Volker Gimmler Phone: +49 2271 88 1291 Fax: +49 2271 88 1210 E-mail:
[email protected] [email protected]
Institution Interdépartementale des Barrages - Réservoirs du Bassin de la Seine (Grands Lacs de Seine) - IIBRBS 8 rue Villiot, 75012 Paris, France Contact person: Pierre-Yves Durand Phone: +33 1 44 75 2937 Fax: +33 1 44 75 2930 E-mail:
[email protected]
www.sandproject.nl
22
Colofon Deze brochure is gepubliceerd door: Rijkswaterstaat Oost-Nederland Gildemeesterplein 1 6826 LL Arnhem, The Netherlands Lead Partner of the INTERREG IIIB project SAND: Spatial quality enhancement, Alleviation of flood damage and Nature expansion through Development of mineral extraction sites along rivers Volledige titel: Een integrale visie op delfstoffenwinning en hoogwaterbeheer. Belangrijke resultaten en ervaringen van SAND project 2003-2008. Aan deze brochure hebben bijgedragen: SAND partners: Adriaan Berkhof, Perry Cornelissen, Pierre-Yves Durand, Siebolt Folkertsma, Volker Gimmler, Hein Kaars, Ulrich Kern, Charlotte Kuzniak, Janneke Lourens, Peter van der Molen, Henk Nijland, Tom Violier and Rob Bonte (Royal Haskoning) Geert Schaap (SWECO International) Marc Thauront (Ecosphère) Tekstschrijver: Berkenbosch en Koetsenruijter, Utrecht, The Netherlands Foto’s: supplied by the SAND partners Coördinatie van de productie: Artfactory, Driel, The Netherlands Lay-out: Artfactory, Driel, The Netherlands Drukwerk: Coers en Roest, ontwerpers bno | drukkers, Arnhem, The Netherlands Vertaling: Balance, Maastricht/Amsterdam, The Netherlands Dit project is deels gefinancierd door de Europese Unie
23
