Ondersteboven
Een dans- en muziekvoorstelling van Gaia Gonnelli en Wiebe Gotink voor groep 1 en 2 van het primair onderwijs Handleiding
KunstSelect: werken aan competenties cultuureducatie Kunstbalie ontwikkelde met De Cultuur Loper handvatten ter ondersteuning van het cultuureducatieve programma op school. Een van deze handvatten wordt gevormd door de competenties voor cultuureducatie: reflecterend, onderzoekend en creërend vermogen. In de handleiding ziet u bij de opdrachten met een icoontje aangegeven aan welke competentie de leerlingen hier vooral werken. Deze competentie staat bovenaan de driehoek. Meer informatie hierover vindt u achterin de handleiding en op de website van De Cultuur Loper: www.decultuurloper.nl en www.culturelecompetenties.nl/ kunstbalie.
Legenda reflecterend vermogen creërend vermogen onderzoekend vermogen
Ondersteboven Een dans- en muziekvoorstelling van Gaia Gonnelli en Wiebe Gotink voor groep 1 en 2 van het primair onderwijs Handleiding
Inhoud Inleiding 7 Achtergrondinformatie 8 Voor de voorstelling: Opdracht 1: Zonder woorden Opdracht 2: Bewegende geluiden
9 9 11
Na de voorstelling: Opdracht 3: Wat heb je gezien? Opdracht 4: Geluiden die bewegen Opdracht 5: Luisterdans
13 13 14 15
Extra 16
Inleiding Binnenkort gaat u met uw leerlingen naar de dans- en muziekvoorstelling Ondersteboven. Deze handleiding is ontwikkeld om u te ondersteunen bij het voorbereiden en het verwerken van de voorstelling en zo uw leerlingen een onvergetelijke ervaring te laten beleven. Voor het uitvoeren van de opdrachten kunt u op de website Klunky aanvullend digitaal materiaal vinden in de vorm van geluidsfragmenten en afbeeldingen. Ook vindt u daar de trailer van de voorstelling. Via de lerarenpagina van Klunky kunt u deze handleiding downloaden.
Inloggen op Klunky Ga naar www.klunky.nl/lerarendeel gebruikersnaam: leerkracht wachtwoord: kunstbalie
Ondersteboven is een voorstelling van danseres/choreograaf Gaia Gonnelli en musicus Wiebe Gotink. Wiebe tovert live, op mysterieuze wijze, muziek tevoorschijn uit metalen staven, belletjes, de danseres en zelfs een neus! Muziek en dans brengen elkaar tot leven. Meer informatie over Gaia Gonnelli is te vinden op www.dansmakers.nl/ choreographers.
7
Achtergrondinformatie Thema: de geboorte Zoals een embryo zich in de baarmoeder ontwikkelt tot een baby en een kind in de eerste levensjaren leert kruipen, lopen en praten, zo komt in Ondersteboven het lichaam van de danseres langzaam tot leven. In het ontdekken van de ademhaling, het bewegen van de vingers, tenen, ledematen en de rest van het lichaam, gaat Gaia op zoek naar de mogelijkheden, controle en beheersing van haar lijf.
Inspiratie: muziek en dans In de voorstelling Ondersteboven leiden de muziek en klanken die Wiebe tevoorschijn tovert ertoe dat Gaia nieuwe bewegingsmogelijkheden ontdekt. Daarna doet Wiebe inspiratie op voor nieuwe klanken en nieuwe instrumenten door de bewegingen die hij Gaia ziet maken. Zo ontstaat interactie tussen dans en muziek, waarbij eerst de muziek de leidende rol heeft en daarna de dans.
8
Voor de voorstelling Opdracht 1: Zonder woorden 20 minuten Ruimte: klaslokaal Vooraf Vertel de leerlingen dat ze binnenkort naar een muziek- en dansvoorstelling gaan kijken en luisteren. De danseres (Gaia) en de musicus (Wiebe) vertellen allebei hun verhaal zonder woorden: de danseres met bewegingen en de musicus met geluiden en muziek.
Hoe doe je dat, zonder woorden een verhaal vertellen? Laat de leerlingen voordoen hoe ze eruitzien als ze: • verdrietig zijn; • iets lekker vinden; • blij zijn; • moe zijn. De leerlingen mogen ook zelf voorbeelden bedenken, zoals bang zijn, drinken, verliefd zijn. Laat een paar leerlingen deze ‘lichaamstaal’ voordoen. Vertel de leerlingen dat ook dansers gebruikmaken van lichaamstaal. Een danser kiest heel bewust wat ze met de dans aan het publiek wil vertellen en wat ze hen wil laten voelen. In de voorstelling zullen de leerlingen dat terugzien.
9
Je lichaam als muziekinstrument, kan dat? Laat de leerlingen experimenteren met geluiden van het lichaam: klappen met je handen, tikken met je vingers, wrijven met je handen, stampen met je voeten, murmelen met je stem, fluiten met je mond enzovoort.
En een musicus? Hoe vertelt die zonder woorden een verhaal? De leerlingen proberen met hun lichaam te laten horen dat ze: • verdrietig zijn; • de trein zijn; • boos zijn; • de wind zijn. De leerlingen mogen zelf ook voorbeelden bedenken, zoals bang of verliefd zijn, een bel. Laat een paar leerlingen voordoen hoe zij zo’n voorbeeld met hun lichaam zouden verklanken. Vertel de leerlingen dat musici heel bewust kiezen welke emotie of gebeurtenis ze willen laten horen. De musicus verklankt zijn verhaal op een muziekinstrument. Dat instrument kan ook zijn stem of lichaam zijn.
10
Opdracht 2: Bewegende geluiden 20 minuten Opstelling: in de kring Benodigdheden: Klunky
Een hele kleine ukkepuk Tien vingertjes, tien teentjes Helemaal klaar om op ontdekkingsreis te gaan Trappelende en stampende beentjes, En schoppende, spartelende voetjes. Wat zeg je me nou? Is dat een woord? Van ‘blats’ en ‘blurp’ heb ik nog nooit gehoord. Gedicht: Marja Kemps
Lees het gedichtje voor en laat de leerlingen vertellen waar het over gaat. Daarna gaan ze ‘meebewegen zonder geluid’ als u het gedichtje nogmaals voorleest. Herhaal dit een aantal keer. Observeer de bewegingen van de leerlingen en doe indien nodig suggesties.
11
Onderzoek welke geluiden je kunt maken bij het gedicht. Wat voor geluid past bij een woord als ‘ukkepuk’? ‘teentjes’? ‘ontdekkingsreis’? ‘stampende beentjes’? ‘blats’? Kies vier mooie geluiden uit. U leest het gedicht voor en de leerlingen maken het geluid bij de vier afgesproken woorden. Nu gaan de leerlingen beweging en geluid koppelen door ze tegelijkertijd uit te voeren. Plaats de vier woorden met beweging en geluid achter elkaar. Zo ontstaat een kleine bewegingsfrase met geluid!
12
Na de voorstelling Opdracht 3: Wat heb je gezien? 10 min. Ruimte: klaslokaal Opstelling: de leerlingen zitten aan hun tafeltjes Benodigdheden: Klunky Vraag de leerlingen wat ze gezien en gehoord hebben tijdens de voorstelling: Wat vond je grappig? Waar ging het over? Welke naam zou jij de voorstelling geven? Hoe begon het? Hoe eindigde het? Kun je wat je gezien hebt laten zien door te bewegen? En wat je gehoord hebt laten horen door geluid? Kijk samen met de leerlingen op Klunky naar de trailer van de voorstelling Ondersteboven. Zien de leerlingen in het filmpje nog iets waarover ze willen vertellen?
13
Opdracht 4: Geluiden die bewegen 20 min. Ruimte: klaslokaal Benodigdheden: Klunky, cd
Stap 1: luisteren en associëren Bekijk op Klunky de afbeeldingen. Beluister track 1. Vraag de leerlingen: Welk plaatje past bij dit geluid? Laat verschillende leerlingen antwoord geven. Er zijn geen foute antwoorden. Iedereen heeft zijn eigen associatie. Ga op deze wijze de verschillende tracks een voor een langs. Er zijn meer afbeeldingen dan geluiden.
Stap 2: kijken en verzinnen Laat de leerlingen op Klunky nogmaals de afbeeldingen bekijken. Stel daarbij telkens de vraag: welk geluid past bij dit plaatje? De leerlingen verzinnen het geluid en maken het met hun stem, hun lichaam of met voorwerpen uit het lokaal. Hier is van belang dat wordt benadrukt dat ieder kind bij elke afbeelding een eigen geluid kan verzinnen.
Stap 3: luisteren en bewegen De leerlingen verspreiden zich door het lokaal. Laat de tracks nogmaals horen. Stel telkens de vraag: welke beweging vind je passen bij dit geluid?
14
Opdracht 5: Luisterdans 15 min. Ruimte: gymlokaal Opstelling: de leerlingen staan vrij in de ruimte Benodigdheden: Klunky, cd Laat de ‘Luisterdans’ horen. De leerlingen gaan hier op hun eigen wijze op dansen. Laat de muziek nogmaals horen. Bij het geluid ‘klik van fotocamera’ blijven de leerlingen stokstijf staan. Daarna mogen ze weer verder dansen. Laat de muziek nogmaals horen. Bij het geluid ‘de bel’ mogen ze zelf weten welke beweging ze maken (bijvoorbeeld klein maken, armen in de lucht steken). Daarna mogen ze weer verder dansen. Spreek nu af welke beweging iedereen bij ‘de bel’ gaat maken. De leerlingen bewegen vrij door de ruimte en reageren op de twee geluiden (fotocamera en bel) zoals afgesproken. Op de andere muziekjes dansen de leerlingen zoals de muziek hun inspireert.
15
Extra 1. Gebruik de contrastkaarten van Kunstbalie basismateriaal Contra c’arte. Ga (via Klunky) naar de website van Contra c’arte en laat de eerste contrastkaart zien: HOEKIG/ROND. Bespreek klassikaal wat de leerlingen zien. De leerlingen laten met hun lichaam zowel ‘hoekig’ als ‘rond’ in bewegingen zien. De leerlingen verklanken zowel ‘hoekig’ als ‘rond’ met de stem, het lichaam of voorwerpen uit het lokaal. Verdeel de groep in tweeën. Eén groepje verklankt ‘hoekig’ en ‘rond’; het andere beweegt op ‘hoekig’ en ‘rond’. Beide groepjes samen vertellen zo ‘Het verhaal van hoekig & rond’. Gebruik op deze manier ook de vier overige contrastkaarten van Contra c’arte. 2. Laat de leerlingen een voorwerp mee naar school nemen waarvan ze vinden dat het een mooi of bijzonder geluid maakt: een geluid waar ze ondersteboven van zijn! 3. Laat een leerling een andere leerling aanraken en op dat moment ook een geluid verzinnen.
16
Compententies cultuureducatie Kunstbalie gaat uit van drie competenties voor cultuureducatie: reflecterend, onderzoekend en creërend vermogen. Deze drie competenties zijn in de praktijk altijd met elkaar verbonden: wie bijvoorbeeld werkt aan onderzoekend vermogen, zet daarbij ook zijn reflectieve vaardigheden in. Om deze samenhang zichtbaar te maken, geven wij ze vorm als een driehoek. De competentie waarop bij een bepaalde activiteit de nadruk ligt, staat dan bovenaan in de driehoek. Drie domeinen Een breed en evenwichtig cultuureducatief programma over acht schooljaren bestaat uit een grote verscheidenheid aan activiteiten op het gebied van erfgoed en de verschillende kunstdisciplines. Om lijn aan te brengen in het cultuuraanbod onderscheiden we drie domeinen van cultuureducatie. Elk domein levert een specifieke, belangrijke bijdrage aan de culturele ontwikkeling van de leerling. Een volwaardig programma omvat daarom activiteiten uit alle drie de domeinen die afwisselend en waar mogelijk in samenhang worden aangeboden. In huis Wat de school zelf in huis heeft op het gebied van cultuureducatie, zoals een dramales uit de methode of een presentatie bij de weekafsluiting. Met de culturele omgeving Wat de culturele omgeving van de school de leerlingen te bieden heeft, zoals een muurschildering maken samen met een kunstenaar of een kunstvakdocent in de klas.
Uit de grote wereld Wat de grote wereld van kunst en cultuur de leerlingen te bieden heeft, zoals een concert met een workshop door musici of een tentoonstelling in de school met werk van een bekende kunstenaar. De projecten van KunstSelect concentreren zich met name op dit domein. KUNSTSELECT is door Kunstbalie geselecteerd landelijk kunstaanbod voorscholen in het primair onderwijs. Hiermee brengen scholen hun leerlingen in contact met kunst uit de grote wereld.
Colofon Een uitgave van Kunstbalie © 2015 Tekst: Gaia Gonnelli / Dansmakers Amsterdam Bewerking en aanvulling: Marja Kemps, consulent dans en Ingrid Ruijgh, consulent muziek Kunstbalie Tekstredactie: Laura van Campenhout Vormgeving: Marieke Nelissen, le petit studio Fotografie: Saris & den Engelsman
www.kunstbalie.nl www.klunky.nl www.dansmakers.nl
Gaia Gonnelli en Wiebe Gotink - Dansmakers Ondersteboven 1. Fotoklik 2. Bel 3. Beethoven 4. Bijen
5. Kip 6. Knikker 7. Marcheren 8. Plons
9. Poes 10. Schaap 11. Scheet 12. Toeter
13. Trein 14. Vogel 15. Wind 16. Luisterdans
