Educatieve behoefte 55-plussers in Leiden

Educatieve behoefte 55-plussers in Leiden

Boukje Detmar Amsterdam, augustus 2005

507 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM Tel.: 020 - 6373623 Fax: 020 - 6362645 [email protected] www.dijk12.nl

Inhoudsopgave

Pagina

1 Inleiding

5

2 Verloop van het onderzoek

7

3 Resultaten van het onderzoek 3.1 Doelgroep 3.2 Aanbod inhoudelijk 3.3 Randvoorwaarden aanbod

9 9 11 15

4

17

Conclusies

Bijlagen: 1 Achtergronden 55-plussers in Leiden 2 Overzicht activiteiten 55+ ROC’s 3 Groepsgesprek deskundigen; 30 juni 2005

19 23 25

1

Inleiding Voorliggend rapport bevat het verslag van een onderzoek naar de educatieve behoefte van 55-plussers in Leiden. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Leiden, dienst Cultuur en Educatie. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in de maanden juni, juli en augustus 2005.

Achtergrond van het onderzoek De gemeente Leiden voert een beleid dat erop is gericht ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te laten functioneren en volwaardig mee te laten draaien in de maatschappij. Speerpunten hierbij zijn het bestrijden van de eenzaamheidproblematiek en het bevorderen van ‘zelfredzaamheid’ van de 55-plussers. Een van de actiepunten van dit beleid ligt op het gebied van educatie. Educatie kan immers aangewend worden om zelfredzaam te blijven, denk bijvoorbeeld aan het leren van bedienen van apparaten, thuisadministratie of talen. Daarnaast kan het volgen van educatie (cursussen in groepsverband) een positief sociaal effect hebben. Genoemd beleid is in december 2003 uitgewerkt in de Nota Ouderenbeleid “Leiden voor alle leeftijden”. Doel van de nota is om meer samenhang in het gemeentelijk ouderenbeleid aan te brengen en om kaders vast te stellen voor afspraken met uitvoerende instellingen. De gemeente vervult een regierol in de volwasseneneducatie en heeft in dat kader onder andere bepaald dat de groep 55-plussers een doelgroep van het ROC Leiden is. Het ROC is de belangrijke aanbieder van volwasseneneducatie in Leiden. In de nota wordt de wens uitgesproken om op het gebied van educatie een meer vraaggerichte werkwijze te hanteren. In dit kader is door de gemeente Leiden besloten de educatieve behoefte van 55-plussers te laten inventariseren. Deze inventarisatie is uitbesteed aan DIJK12 Beleidsonderzoek. Het onderzoek is begeleid door OSPm.

Doel van het onderzoek Doel van het onderzoek is zicht te krijgen op de aard van de educatieve behoefte van 55-plussers in Leiden, en een globale inschatting te maken van de omvang ervan. Vervolgens kan de gemeente Leiden bezien of op basis hiervan het educatief aanbod voor 55-plussers door het ROC Leiden uitgebreid dient te worden.

DIJK12 Beleidsonderzoek/augustus 2005

5

Opzet rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd: • In hoofdstuk 2 wordt een korte beschrijving van het verloop van het onderzoek gegeven • In hoofdstuk 3 worden de resultaten van het onderzoek behandeld, in de volgorde: - doelgroep; - aanbod inhoudelijk; - randvoorwaarden aanbod; • In hoofdstuk 4 volgen de conclusies.

6


2

Verloop van het onderzoek Om zicht te krijgen op de educatieve behoefte van 55-plussers hebben de volgende vier activiteiten plaats gevonden: • Deskresearch De deskresearch heeft zich gericht op algemene onderzoeken over ouderen en educatie. Daarnaast is gekeken naar aanbod en afname van een specifiek cursusaanbod voor ouderen in Leiden en andere gemeenten. Er is op internet gezocht naar algemene onderzoeken over dit onderwerp. Gegevens van het SCP en CBS zijn opgevraagd en bestudeerd. Daarnaast is gekeken naar het aanbod voor 55-plus bij een tiental ROC’s en is telefonisch geïnformeerd naar de afname van dat aanbod. • Groepsgesprek met vertegenwoordigers van instellingen die met 55-plussers te maken hebben, hierna te noemen de ‘deskundigen’ Door middel van telefonische benadering is een aantal vertegenwoordigers van door de opdrachtgever aanbevolen instellingen uitgenodigd voor een groepsgesprek. In bijlage 2 staat een overzicht van aanwezigen. Tijdens het gesprek is ingegaan op de inhoud van cursussen die voor de doelgroep aangeboden zouden kunnen worden, waarbij gekeken is of de doelgroep nader te specificeren is. Vervolgens is gevraagd naar randvoorwaarden waaraan cursussen zouden moeten voldoen. Ten slotte is gevraagd naar de mening van de groep over de noodzaak en het effect van cursusuitbreiding in Leiden- met name door het ROC • Op straat willekeurige ouderen hun mening gepeild Op dinsdag 29 juli is de onderzoeker een dag Leiden in gegaan om ouderen op straat te spreken over dit onderwerp. In het kader van bereik van ‘niet –actieve’ ouderen, de doorsnee 55-plusser, is in overleg met de gemeente Leiden gekozen voor deze vorm van onderzoek. Zo wordt de oudere bereikt, die niet actief is en niet naar een groepsgesprek komt. Deze activiteit is inventariserend bedoeld, om een beeld te schetsen en ter ondersteuning van de twee groepsgesprekken. Het aantal gesproken personen is een te klein aantal om cijfers en percentages met betrekking op een grote groep aan te verbinden.1 Er zijn drie plekken aangedaan: a. Centrum, rond het Station; b. Gasthuiswijk, op het Bevrijdingsplein; c. Merenwijk, bij winkelcentrum Kopermolen. 1

Overigens levert het, gekeken naar het volgende voorbeeld, niet veel op om ouderen op grote schaal te vragen naar hun wensen omtrent de inhoud van educatie: Stichting Ouderen Culemborg heeft enkele jaren geleden middels haar huis-aan-huis blad een enquête verspreid onder ca. 1900 55-plussers met de open vraag: wat zou u voor cursusaanbod willen? Er kwamen nul reacties.


7

•

8

Per wijk is het onderwerp met ca. veertien mensen effectief besproken (effectief is: begrepen de bedoeling, en gaven antwoord), in totaal 43 respondenten. Hiervan waren 2/3 vrouwen en 1/3 mannen; een redelijk representatieve afspiegeling van de samenstelling van de ouderen op straat. De leeftijd van de respondenten varieerde. De jongste was 55, de oudste 87. De mensen is gevraagd naar hun interesse om een cursus of andere activiteit te volgen, en naar de reden om dat wel of niet te willen. Belangstellenden is gevraagd naar inhoud van gewenste cursussen en naar de randvoorwaarden waaraan cursussen zouden moeten voldoen. Groepsgesprek met ‘actieve’ ouderen De ouderen, aangesloten en actief bij de AOL, zijn uitgenodigd via dhr. Walle van SDL. Aanwezig waren zeven ouderen, met een gemiddelde leeftijd rond de 70 jaar. Er is met de ouderen, zelf actieve senioren, gesproken over hun algemene opinie over ouderen en educatie. Er is om reflectie gevraagd op de resultaten uit het eerste groepsgesprek en de ervaringen op straat. Er is met name gesproken over het bereiken van de ouderen en specifiek van de kwetsbare groep waar de gemeente haar beleid op richt, waarbij gekeken is of de doelgroep nog nader te specificeren is. Er is gevraagd naar randvoorwaarden waaraan cursussen zouden moeten voldoen. Ten slotte is gevraagd naar de mening van de groep over de noodzaak en het effect van cursusuitbreiding in Leiden- met name door het ROC.


3

Resultaten van het onderzoek

3.1

Doelgroep In deze paragraaf wordt ingegaan op de kenmerken van de mogelijke doelgroep voor educatieve activiteiten.

Deskresearch Onder 55-plussers bestaat belangstelling voor educatieve activiteiten. Dit betreft echter een klein deel van de 55-plussers. Onderzoeken laten zien dat deze bevolkingsgroep een relatief heel klein deel van haar tijd besteedt aan educatie. Gemiddeld besteedt de groep 65+ één minuut per dag aan het volgen van cursussen.1 Ouderen in Zuid-Holland wijken niet af van dit landelijke beeld. Volgens onderzoek besteden in de provincie 55tot 70 jarigen gemiddeld 10 minuten per dag aan educatie (dan is de groep 55-65 jarigen die nog steeds actief zijn op de arbeidsmarkt en uit hoofde van hun functie scholing of andere educatieve activiteiten volgen meegerekend) en 70-plussers 0 minuten2. Uit onderzoek van het SCP blijkt het volgende: Mensen die educatie volgen zijn over het algemeen hoog opgeleid. Omdat het opleidingsniveau van ouderen in de toekomst stijgt, wordt aangenomen dat de interesse voor educatie zal toenemen. Onderwijs op latere leeftijd wordt gevolgd om drie belangrijke redenen: uit interesse, om zich te ontplooien en om het contact met anderen. Verreweg de meeste ouderen die een opleiding volgen weten zelf hun weg te vinden. Als belangrijkste redenen om geen educatie te volgen noemt men drukte of de behoefte ertoe niet te voelen.3 Bij het ROC Leiden waren in 2004 in totaal 124 deelnemers voor basiseducatie niveau 1 en 2 ouder dan 54 jaar. Ter illustratie: Er zijn in 2005 in Leiden 25.419 personen van 55 jaar en ouder. • In deze groep zitten iets meer vrouwen dan mannen; hoe hoger de leeftijd, hoe meer vrouwen. • Ongeveer een kwart van de personen boven de 65 is hoog opgeleid, in de groep 50-64 is dit 40%. • 1195 personen in deze groep zijn allochtonen van niet-westerse afkomst, een percentage van 4,7%. Voor tabellen met de achtergronden van de groep 55-plussers wordt verwezen naar Bijlage 1. 1

Tijdsbesteding per dag CBS, 2005. Van grijze muis tot grijze panter, tijdsbesteding van senioren in Zuid Holland, Research voor Beleid, 2003. 3 Rapportage ouderen 2001, Veranderingen in de leefsituatie, SCP, 2002. 2


9

Groepsgesprekken In de groepsgesprekken zijn enkele algemene opmerkingen over de ouderen in het kader van educatie gemaakt.

Algemene opmerkingen doelgroep van deskundigen •

• •

•

Het zijn volgens respondenten met name de actieve ouderen, die interesse kunnen hebben voor educatieve activiteiten. Dit kan zowel jongere ouderen (55-70) als oudere ouderen (70+) betreffen. Het zijn met name mensen die al hoog opgeleid zijn. Men denkt dat het grootste gedeelte van de groep die een cursus zou willen doen liever een cursus voor specifiek 55-plus volgt dan gemengd met jongeren (hierbij wordt speciaal de cursus digitale vaardigheden genoemd, omdat jongeren dit sneller oppikken en een voorsprong hebben). Men vermoedt dat de nieuwe, aankomende groep ouderen (de nu 50-ers) meer educatieve belangstelling zal hebben dan de huidige groep ouderen. Deze groep zal niet snel thuis blijven zitten of alleen maar naar het buurthuis gaan; zij is groep veelal hoger geschoold, flexibeler, en heeft bredere interesse dan de huidige ouderen. Dit ondersteunt het beeld dat is geschetst in het onderzoek van het SCP over hoog opgeleide ouderen.

Algemene opmerkingen doelgroep van ouderen • •

• •

•

De ouderen maken geen onderscheid naar leeftijd; alleen naar karakter en levensstijl, m.a.w. actieve en niet-actieve ouderen. Men verwacht dat een kleine actieve groep educatieve belangstelling heeft, maar haar weg daarin al gevonden heeft, en dat de niet-actieve groep geen belangstelling heeft. Het zijn met name mensen die al (hoog) opgeleid zijn, die interesse voor educatie hebben. Het zijn met name autochtonen. Allochtone ouderen (de eerste generatie allochtonen in Nederland) hebben naar verwachting geen belangstelling voor cursussen. Eventueel volgen zij NT2, maar dat is in het kader van het integratiebeleid. Mensen die nooit veel gedaan hebben op educatief gebied en ook op oudere leeftijd geen gebruik maken van het huidige uitgebreide aanbod, gaan dat naar verwachting ook niet doen wanneer er een nieuwe cursus wordt ontwikkeld.

Straatinterviews Respondenten: Geen interesse

36 van de 43 respondenten, waaronder iedereen in de Gasthuiswijk, hadden geen enkele belangstelling voor enige vorm van educatie. De redenen die werden genoemd door de mensen zonder belangstelling waren de volgende. • Daar ben ik te oud voor. • Daar heb ik geen zin in. • Ik heb het zo al druk genoeg (kinderen, kleinkinderen, vrijwilligersactiviteiten).

10


Ik heb al genoeg geleerd in mijn leven, ik ben eindelijk vrij! Ik vind niks leuk. Mijn gezondheid laat het niet toe. Bovendien dacht niemand dat zijn of haar omgeving interesse voor educatie zou hebben. Ten slotte zijn hier en daar enkele voorbeelden van cursussen genoemd (enkele uit rijtje van deskundigen, soms - afhankelijk van respondent - nadruk meer gelegd op creatief dan op educatief) maar dat wakkerde de interesse niet aan. Er zijn enkele allochtone ouderen benaderd voor een straatinterview. Wegens een taalbarrière heeft dit in geen van de gevallen resultaat opgeleverd. • • •

Respondenten: Wel interesse

Van de 43 ondervraagden waren er zeven mensen die in meer of mindere mate interesse in educatie hadden; zes dames en een heer. Hun leeftijden varieerden van 55 tot ‘in de 70’. De geïnteresseerde respondenten maakten over het algemeen een bemiddelde, zelfstandige en actieve indruk. Allen waren autochtoon. Vijf van hen volgden momenteel of in recent verleden een cursus.

Samengevat ‘doelgroep’ Volgens de literatuur en volgens de verschillende mensen met wie in het onderzoek is gesproken is er een duidelijk onderscheid te maken tussen de hoger opgeleide, nog actieve oudere die wellicht geïnteresseerd is in educatief aanbod (en naar het lijkt hebben vrouwen iets meer belangstelling dan mannen) en een grote groep ouderen die daar geen belangstelling voor heeft. Deze laatste groep is wellicht wel genegen deel te nemen aan meer eenmalige sociale activiteiten.

3.2

Aanbod inhoudelijk In deze paragraaf wordt ingegaan op de mogelijke inhoud van educatieve activiteiten.

Deskresearch Vrijwel elke denkbare cursus wordt in Leiden aangeboden. Dat varieert van talen en muziek tot filosofie, boekhouden en computerles. Deze programma’s staan over het algemeen open voor alle leeftijden, dus ook de 55-plussers. Omdat bekend is dat een deel van de 55-plussers liever een cursus volgt die op hun leeftijdsgroep is toegesneden is dat aanbod geïnventariseerd. Ook specifiek voor ouderen wordt in Leiden veel aangeboden. Enkele instellingen bieden met name een creatief aanbod of aanbod dat valt onder de noemer ‘sociale activering’: buurtcentra hebben voor 55-plussers vaak een soos of gezelligheidsactiviteit. De best lopende activiteiten bij het LWO van het uitgebreide pro-


11

gramma ‘zomer 50+ 2005’, dat in totaal ruim 12001 deelnemers telt, zijn bijvoorbeeld bingo (150 deelnemers), een feest (94 deelnemers) en een fietstocht (62 deelnemers). Andere organisaties hebben aanbod dat educatief valt te noemen: Het Volkshuis biedt voor 55-plussers momenteel alleen de cursussen lichamelijke fitheid en een ‘digitaal pakket’ aan. De Volksuniversiteit biedt voor 50+ digitale vaardigheden aan. Het HOVO (universiteit Leiden) biedt een heel breed scala aan collegereeksen op universitair niveau. Ten slotte bieden thuiszorg of zorgverzekeraars vaak cursussen aan die specifiek zijn gericht op gezondheid. Bij het ROC Leiden wordt voor zover bekend momenteel één cursus specifiek voor 55plussers aangeboden: digitale vaardigheden. Bijlage 1 laat zien dat bijna ieder ROC digitale vaardigheden 55-plus aanbiedt. De ROC’s die wat hebben meegedeeld over afname lieten blijken dat andere cursussen niet goed lopen, soms zijn deze reeds stopgezet. Het ROC Leiden is voornemens vanaf september de volgende cursussen in het volwassenenonderwijs (niet perse 55+) aan te bieden op twee niveaus (1. voor mensen die vroeger geen onderwijs hebben gevolgd, inclusief analfabeten, 2. voor mensen die enkele jaren vervolgonderwijs hebben gehad): • Nederlands lezen en schrijven (1 en 2) • Rekenen (1 en 2) • Computercursus (1 en 2) • Nederlands NT2 (1 en 2) • Administratie doen (1) • Omgaan met apparaten (1) • Ken je eigen stad en land (1) • Rijbewijstheorie (1) • Zelfstandig wonen, zelfstandig leven (1) • Engels (2) • Wereldoriëntatie (2) Een aantal hier genoemde onderwerpen kan geschaard worden onder ‘zelfredzaamheid’, bijvoorbeeld administratie, omgaan met apparaten, rekenen en Nederlands. Omdat de belangstellende groep voor deze activiteiten op dit moment in totaal bestaat uit circa 15 tot 30 personen worden deze onderwerpen wellicht samengebracht in één cursus ‘zelfredzaamheid’.2 Overigens blijkt aanbod niet altijd plaatsgebonden te hoeven zijn: op seniorweb.nl volgden in 2003 10.000 mensen een online cursus.3 Alle hier online aangeboden cursussen zijn computergerelateerd, bijvoorbeeld fotobewerking of chatten.

1

Dit zijn dus geen unieke personen, er zit naar verwachting veel overlap in. Op verzoek van het ROC is de bron voor alle gegevens over het ROC de gemeente Leiden, dienst C&E. 3 Bron: SCP. 2

12


Groepsgesprek Deskundigen Er is een inventarisatie gemaakt van mogelijk interessante cursussen, voor zowel nietals wel-actieve 55-plussers, op volgorde van vaakst genoemd. • Gezondheid 55+. • Computers en alles daar omheen. • Actuele maatschappelijke zaken - politiek, bijv. omgaan met jongere generatie. • Wegwijs in de stad in ruimste zin van het woord (wet en regelgeving, wie is wie, welke instanties zijn er). • Veiligheid in en om huis. • Klussen in en om huis. • Vrijetijdsbesteding (wat te doen met mijn pensioen). • Landen en volkeren. • Kunstgeschiedenis. • Vreemde talen. • Nederlands, lezen en schrijven. • Creatief: tekenen en schilderen / stamboom maken / muziek. • Natuur. Veel van dit overzicht is te scharen onder noemer ‘nieuwe levensfase en hoe daar mee om te gaan’. De deskundigen geven overigens aan dat dit soort educatie ruimschoots aangeboden wordt in Leiden, al dan niet specifiek voor 55+. Dit is ook uit de deskresearch gebleken.

Groepsgesprek ouderen De ouderen hebben zich minder specifiek uitgesproken over de inhoud van cursussen (‘iedereen vindt iets anders interessant’) maar gaven de volgende boodschappen mee wanneer men de kwetsbare groep ouderen wil bereiken: • Ten eerste: denk vooral aan praktische zaken die dicht bij de mensen staan. • Ten tweede: houdt het niveau inhoudelijk niet te hoog. Koppel de educatieve boodschap aan een sociale activiteit. Leg de nadruk op de sociale activiteit. Bijvoorbeeld: • een koffiemiddag waarbij de wijkagent iets komt vertellen over veiligheid in wijk en huis, of de notaris over het regelen van (geld)zaken. • een stadswandeling/fietstocht met een ‘kijkje in de keuken’ van de gemeente, waarbij wordt uitgelegd welke regelingen er bestaan voor ouderen, subsidies, etc. • een filmmiddag/avond met een borrel na afloop, waarbij de nadruk op een bepaald actueel thema kan worden gelegd. • een gratis diner met verhaal van kok en diëtist over gezond eten.


13

Straatinterviews Bij de vraag wat de zeven geïnteresseerde respondenten graag zouden willen volgen in de toekomst zijn de volgende zaken genoemd. • Franse taal en literatuur. • Muziek luisteren (klassiek). • Creatief, handwerken. Niet zozeer les maar in een groepje samen dingen maken. • Computerbasisvaardigheden. Hoeft echter niet perse in 55+verband. • Sociale vaardigheid in de buurt. Hoe spreek je mensen aan op gedrag, hoe groet je de Marokkaanse buurvrouw? • Italiaans, basis van de taal en het land, voor de vakantie. • Binnenhuisarchitectuur, kleurenleer, inrichting. • Planten en tuinverzorging. De geïnteresseerden is gevraagd naar een korte reflectie op de cursussen die reeds bedacht waren door de deskundigen. Enkele cursusthema’s die de deskundigen hadden genoemd werden niet interessant bevonden, zoals ‘gezondheid’, ‘wegwijs in de stad’ en ‘actuele zaken’. De respondenten leken deze zaken vanzelfsprekend te vinden, niet iets waar je een cursus voor nodig hebt. Wat betreft het thema ‘computers’ was er - op 1 mevrouw na - óf geen interesse, óf men had al (via een cursus of de kleinkinderen) de basisvaardigheden reeds opgedaan. De basis wordt als voldoende beschouwd. ‘Je houdt het toch niet bij. Het is nooit af bij computers. Dan kun je wel cursussen blijven volgen’. De andere cursussen werden redelijk neutraal benaderd. Men had geen uitgesproken mening. ‘Misschien ook wel leuk’ was een kenmerkende opmerking.

Samengevat ‘aanbod inhoudelijk’ Er is in Leiden een breed aanbod voor 55-plussers die een cursus of andere (educatieve) activiteit willen volgen, in het algemeen is alles er wel. De deskundigen doen een aantal voorstellen voor cursussen, die overigens meer op activering zijn gericht. Voor specifiek deze voorstellen lijkt bij de ouderen zelf weinig belangstelling te zijn. Het ROC biedt voor het komend jaar cursussen in het kader van zelfredzaamheid aan, de belangstelling is tot dusver gering. Digitale vaardigheden wordt in Leiden ruimschoots aangeboden en loopt goed. Dit beeld wordt in andere steden bevestigd. Uit bijvoorbeeld de opkomst voor het programma van het LWO blijkt dat voor bijeenkomsten in het kader van sociale activiteiten belangstelling is. Eventueel zou aan zulke bijeenkomsten een ‘educatief tintje’ gegeven kunnen worden, zonder dat dit als zodanig benoemd wordt.

14


3.3

Randvoorwaarden aanbod In deze paragraaf wordt ingegaan op de randvoorwaarden van educatieve activiteiten.

Groepsgesprek deskundigen De groep is gevraagd aan te geven wat zij als essentiële randvoorwaarden voor succesvolle afname van educatief aanbod voor de niet-actieve groep kenmerken: • Aanbod wijkgebonden. Zuid iets anders dan Noord. Qua inhoud (afstemmen op doelgroep) en zeker qua locatie. Mensen gaan de wijk in principe niet uit, gebruik bestaande locaties. • Kosten zo laag mogelijk, liever niets dan iets. Geef goede uitleg wat er met betaling gebeurt. • Benadering via netwerk. Adverteren in krantjes e.d. heeft weinig zin. Reclame op de punten waar ouderen komen. • Denk aan proeflessen.

Groepsgesprek ouderen Zonder dat was aangegeven wat de deskundigen als randvoorwaarden gesteld hadden, suggereerden de ouderen min of meer dezelfde voorwaarden, met enkele aangevuld: • Aanbod wijkgebonden. • Kosten zo laag mogelijk, liever niets dan iets. • Benadering via netwerk, of huis aan huis komen vertellen. • Denk vooral aan eenmalige bijeenkomsten, op oude leeftijd bindt je je niet gauw meer, vooral niet aan een cursusjaar van 24 weken. • Wellicht zijn huisartsen in te schakelen om de groep te wijzen op activiteiten. • Houd het uiterst laagdrempelig. • Vermijd de woorden cursus, educatie en leren, dit schrikt mensen af.

Straatinterviews De wensen en voorwaarden zijn over het algemeen niet dusdanig dat de geïnteresseerden met het huidige aanbod niet uit de voeten kunnen; goede bereikbaarheid van de cursuslocatie (‘nog wel in Leiden zelf’/ ‘je moet er kunnen parkeren’) is eigenlijk de enige voorwaarde naast de wens om goede goedkope cursussen, die enkele malen is uitgesproken. De groep niet-geïnteresseerden heeft wanneer hen de meest gunstige voorwaarden (gratis en op de hoek/in de flat) worden geschetst, nog steeds geen belangstelling. Wanneer iemand echt geen belangstelling heeft trekken ‘ideale’ voorwaarden over het algemeen diegene dus niet over de streep. Wanneer iemand echter zou twijfelen over deelname aan een cursus, zouden zaken als ‘goedkoop en dichtbij’ diegene naar verwachting sneller tot deelname doen overgaan dan ‘duur en/of ver weg’.


15

Samengevat ‘randvoorwaarden’ Wanneer een aanbod voor met name niet-actieve ouderen wordt ontwikkeld, zijn er verschillende zaken waar rekening mee moet worden gehouden: spreiding naar de buurt, een bekende locatie en lage kosten. Daarnaast is een netwerk onontbeerlijk bij het bereiken van deze groep. Er moet vanuit worden gegaan dat ook bij ‘optimale voorwaarden’ de belangstelling gering zal zijn. Voor actieve ouderen is de locatie minder belangrijk, maar kosten spelen ook hier een rol.

16


4

Conclusies Tijdens het onderzoek is het beeld naar voren gekomen dat er twee groepen 55-plussers zijn. Leeftijd en geslacht spelen geen rol bij de scheiding van deze twee groepen: levensstijl in verleden en heden en met name opleidingsniveau bepalen dit. 1. De eerste groep, de kleinste, is actief. Deze groep kan inhoudelijk gezien goed uit de voeten met het huidige aanbod in Leiden. Zij weet haar weg op educatiegebied te vinden wanneer ze belangstelling ergens voor heeft. Deze groep lijkt echter nog wel behoefte te hebben aan goedkope cursussen op hoog niveau. Er zijn cursussen van allerlei niveaus, maar ze worden, met name bij het HOVO, vaak erg duur gevonden. Een uitgebreid aanbod van het ROC, op niveau en tegen lage kosten, zou deze reeds actieve groep aanspreken. Behalve de prijs worden er verder weinig randvoorwaarden aan cursussen gesteld; deze ouderen zijn flexibel en kunnen overal wel naar toe. Nogmaals moet benadrukt worden dat voor deze groep inhoudelijk het huidige aanbod in principe als voldoende wordt gekenmerkt. Het is overigens de verwachting (onder andere gebaseerd op cijfers van het opleidingsniveau van verschillende leeftijdsgroepen) dat deze groep groeit in de toekomst. De scholingsinstellingen kunnen hier op anticiperen. Ook voor deze groep geldt dat specifiek aanbod voor 55-plussers meer wordt gewaardeerd dan generiek aanbod. 2. Naast de groep actieve senioren is er een veel grotere groep ouderen die niet zo actief is. Over het algemeen zijn dit lager opgeleiden met lagere inkomens. Dit is de groep waar de gemeente zich met haar beleid met name op wil richten. Deze groep is lastig te bereiken, maar tijdens de twee groepsgesprekken zijn ‘tips’ gegeven om ze meer te betrekken bij activiteiten: • aanbod wijkgebonden; • benadering via netwerk; • eenmalige bijeenkomsten of blokken van enkele bijeenkomsten; • kosten zo laag mogelijk. Een belangrijke conclusie is dat deze groep geen belangstelling heeft voor het volgen van cursussen of andere echt educatieve activiteiten. Uit de straatinterviews blijkt dat mensen die geen belangstelling hebben die ongeacht de (gunstige) voorwaarden niet hebben. De belangrijkste reden voor desinteresse is kortweg ’geen zin in’. Men kan voor deze groep wel denken aan activiteiten in het kader van sociale activering en daaraan laagdrempelige ‘educatieve’ activiteiten van koppelen. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een koffiemiddag


17

waarbij de wijkagent iets vertelt over veiligheid in de wijk en in huis, of aan een diner waarbij een kok/diëtist iets vertelt over gezonde voeding. Het beleid van de gemeente is erop gericht zelfredzaamheid te bevorderen en eenzaamheid te bestrijden, en is in principe bedoeld voor de tweede, kwetsbare groep. Uitbreiding van het educatief cursusaanbod (door het ROC) zal voor deze groep naar verwachting nauwelijks effect sorteren. Deze groep is in principe wel te bereiken met laagdrempelige activiteiten: sociale activering. Naar verwachting hebben dit soort activiteiten met name een gunstig effect wanneer het gaat om eenzaamheidsbestrijding en sociale participatie. Dat kan tegen relatief lage kosten en kan gecombineerd worden met het overbrengen van kennis op thema’s die voor de ouderen relevant zijn. Of het ROC een rol van betekenis kan spelen bij het aanbieden van ‘educatie ter sociale activering’ voor deze groep, zoals in principe al gebeurt met het toekomstige aanbod dat is gericht op zelfredzaamheid, zal nader moeten worden bekeken. Eventueel zou het ROC voor de eerste groep ‘betaalbare educatie op niveau’ kunnen ontwikkelen.

18


Bijlage 1

Achtergronden 55-plussers in Leiden Tabel 1

Bevolking Leiden op 1 januari 2005, naar leeftijd en sexe

leeftijd

aantal

percentage

percentage man

percentage vrouw

0 – 4 jaar

6.689

5,6%

51,4%

48,6%

5 – 9 jaar

5.901

5,0%

51,4%

48,6%

10 – 14 jaar

5.955

5,0%

51,4%

48,6%

15 – 19 jaar

6.910

5,8%

47,2%

52,8%

20 – 24 jaar

11.418

9,6%

43,2%

56,8%

25 – 29 jaar

11.393

9,6%

49,3%

50,7%

30 – 34 jaar

10.706

9,0%

51,5%

48,5%

35 – 39 jaar

9.834

8,3%

52,0%

48,0%

40 – 44 jaar

9.078

7,7%

50,7%

49,3%

45 – 49 jaar

7.928

6,7%

49,7%

50,3%

50 – 54 jaar

7.367

6,2%

50,6%

49,4%

55 – 59 jaar

7.067

6,0%

51,0%

49,0%

60 – 64 jaar

4.780

4,0%

50,9%

49,1%

65 – 69 jaar

3.745

3,2%

48,6%

51,4%

70 – 74 jaar

3.138

2,6%

43,9%

56,1%

75 – 79 jaar

2.753

2,3%

41,3%

58,7%

80 – 84 jaar

2.110

1,8%

33,8%

66,2%

85 – 89 jaar

1.198

1,0%

27,5%

72,5%

90 – 94 jaar

499

0,4%

22,8%

77,2%

>= 95 jaar

129

0,1%

17,1%

82,9%

118.598

100,0%

48,7%

51,3%

Totaal Bron: GBA


19

Tabel 2

Opleidingsniveau Leidenaren Leeftijd

Totaal

18-24 jaar

25-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65 jaar en ouder

laag

12%

13%

22%

35%

51%

24%

middel

65%

26%

24%

23%

22%

28%

hoog

23%

62%

54%

41%

27%

48%

Totaal

100%

100%

100%

100%

100%

100%

niveau

Tabel 3

Wat is de hoogste schoolopleiding die u met een diploma heeft afgerond? Leeftijd

Totaal

Schoolopleiding

18-24 jaar

25-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65 jaar en ouder

geen onderwijs

0%

1%

1%

1%

2%

1%

basisonderwijs (lagere school)

3%

1%

2%

6%

10%

3%

LBO (LTS, LEAO, huishoudschool,etc.)

3%

6%

11%

16%

22%

11%

MAVO (vroegere MULO-A)

7%

6%

8%

12%

17%

9%

KMBO, leerlingwezen, curs. beroepsond.

1%

1%

1%

1%

1%

1%

MBO (MTS, verpleegster, etc.)

21%

14%

14%

13%

12%

14%

HAVO/VWO (vroegere MULO-B, HBS, Gymn.)

43%

11%

10%

9%

10%

13%

HBO (HTS, HEAO, HLS, KMA, PABO, etc.)

12%

25%

23%

21%

19%

22%

wetensch. onderwijs (Universiteit)

11%

37%

31%

20%

7%

26%

Totaal

100%

100%

100%

100%

100%

100%

Bron: Stadsenquête Leiden 2004

20


Tabel 4

Bevolking Leiden op 1 januari 2005, naar district en leeftijd (absolute aantallen) leeftijd op 1 januari 2005

district

totaal

0-20 jaar

20-39 jaar

40-54 jaar

55-64 jaar

65-74 jaar

75 jaar en ouder

Binnenstad-zuid

8.063

1.018

5.020

1.119

506

242

158

Binnenstad-noord

14.899

2.005

8.613

2.399

1.009

457

416

Stationsdistrict

1.978

271

1.089

353

125

68

72

Leiden Noord

13.260

2.849

5.006

2.627

1.221

820

737

Roodenburgerdistrict

17.769

4.016

4.930

4.005

2.109

1.262

1.447

Bos- en Gasthuisdistrict

19.511

3.970

6.698

3.664

1.769

1.489

1.921

Morsdistrict

11.045

2.314

3.724

2.253

1.156

739

859

Boerhaavedistrict

4.464

1.146

1.640

920

471

183

104

Merenwijkdistrict

14.933

4.061

3.717

3.333

2.308

968

546

Stevenshofdistrict

12.644

3.804

2.895

3.692

1.170

655

428

district onbekend

32

1

19

8

3

0

1

118.598

25.455

43.351

24.373

11.847

6.883

6.689

Totaal

Tabel 5

Bevolking Leiden op 1 januari 2005, naar district en leeftijd ( in procenten) leeftijd op 1 januari 2005

district

totaal

0-20 jaar

20-39 jaar

40-54 jaar

55-64 jaar

65-74 jaar

75 jaar en ouder

Binnenstad-zuid

6,8%

4,0%

11,6%

4,6%

4,3%

3,5%

2,4%

Binnenstad-noord

12,6%

7,9%

19,9%

9,8%

8,5%

6,6%

6,2%

Stationsdistrict

1,7%

1,1%

2,5%

1,4%

1,1%

1,0%

1,1%

Leiden Noord

11,2%

11,2%

11,5%

10,8%

10,3%

11,9%

11,0%

Roodenburgerdistrict

15,0%

15,8%

11,4%

16,4%

17,8%

18,3%

21,6%

Bos- en Gasthuisdistrict

16,5%

15,6%

15,5%

15,0%

14,9%

21,6%

28,7%

Morsdistrict

9,3%

9,1%

8,6%

9,2%

9,8%

10,7%

12,8%

Boerhaavedistrict

3,8%

4,5%

3,8%

3,8%

4,0%

2,7%

1,6%

Merenwijkdistrict

12,6%

16,0%

8,6%

13,7%

19,5%

14,1%

8,2%

Stevenshofdistrict

10,7%

14,9%

6,7%

15,1%

9,9%

9,5%

6,4%

district onbekend

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Totaal Bron: GBA


21

Tabel 6 Herkomst

Bevolking Leiden op 1 januari 2005 naar etnische herkomst en leeftijd 1

Totaal

0-20 jaar

20-39 jaar

40-54 jaar

55-64 jaar

65-74 jaar

75 jaar en ouder

Totaal Leiden

118.598

25.455

43.351

24.373

11.847

6.883

6.689

Nederland

88.029

17.517

29.830

18.727

9.892

5.919

6.144

Niet-westerse landen

16.815

5.708

7.218

2.694

730

362

103

4.882 2.203 2.017 1.394 6.319

2.024

1.755

716

212

153

22

765

913

335

129

52

9

592

707

477

124

74

43

382

744

186

57

21

4

1.945

3.099

980

208

62

25

13.754

2.230

6.303

2.952

1.225

602

442

Marokko Turkije Suriname Aruba / Ned. Antillen Overig niet-westers Westerse landen

Bron: GBA 1 Iemand is allochtoon als minstens één van zijn/haar ouders in het buitenland is geboren

22


Bijlage 2 Overzicht activiteiten 55+ ROC’s ROC

Aanbod voor …

Aanbod cursussen

Friese Poort

Emmeloord

• • • • • • •

A12

Ede e.o.

•

Ter AA

Helmond

• •

RIVOR

Culemborg

•

•


Afname 55-plussers en info

Kennismaking computers 50 cursisten totaal per jaar voor eerVervolgcursus computers ste rijtje cursussen. Geheugentraining Worden er minder, groep met belangstelling is nu wel geweest Engels / Duits basis Tweede rijtje: nauwelijks belangstelRekenen ling, worden nu ook niet gegeven. Kunst en cultuur Gezondheid 55-plus Plannen voor volgend jaar: Gebaseerd op wensen huidige deelnemers • vergaderen en besturen • Portugees/Spaans • chatten • zoeken op internet • digitale fotografie computercursus

Maar een paar mensen per jaar, te weinig voor een groep dus worden ze alsnog gewoon bij de jongeren geplaatst. Weinig belangstelling.

knoppencursus 'omgaan met apparaten’ geheugentraining

Jaarverslag op site. daaruit: Cijfers over 2003: 303 personen van 55-plus volgen volwasseneneducatie (is 25% van het totaal aantal deelnemers aan volwasseneneducatie). Niet uitgesplitst per cursus

Alleen bij voldoende belangstelling: geheugentraining, creatief schrijven, omgaan met verlies. ICT

ICT liep paar jaar, toen belangstelling te klein geworden. Rest loopt nu niet voor zover mw. weet.

23

Vervolg overzicht ROC

Aanbod voor …

Aanbod cursussen

Afname 55-plussers en info

Nijmegen

Nijmegen

•

Kennismaken met computers Tekstverwerken Administratie thuis Omgaan met apparaten Geheugentraining Erbij blijven Algemene ontwikkeling

Ze bieden de genoemde cursussen op dit moment niet aan vanwege bezuinigen van de gemeente. Belangstelling was voorheen ‘gematigd’. Geen cijfers.

digitale vaardigheden heel veel belangstelling. geheugentraining omgaan met apparaten administratie thuis

100 mensen per jaar voor Dig. Vaardigheden, loopt goed (al jaren en alweer vol voor volgend jaar). Andere drie cursussen lopen nu niet meer, 1 of 2 keer geweest en toen was de belangstelling over.

• • • • • •

Nova College

Haarlem en omstreken

• • • •

Zeeland

Goes/Vlissingen

• • • • •

Horizon College Alkmaar

• •

opfriscursus Nederlandse Niet bekend taal studiekring Engels geheugentraining computers basis kennismaken met de Niet bekend computer Lezen voor je plezier, Kunst en cultuur, Dagelijkse administratie thuis, Kennis van de wereld, Besturen en vergaderen.

Baronie college Breda

•

Niet specifiek 55+ cur- Afname van 55-plussers niet bekend sussen, wel algemene cursussen ‘omgaan met computer’

Gilde opleidingen

•

Geen aanbod. Althans Geen niet speciaal voor senioren. Wel bijspijkercursussen voor volwassenen, maar met andere insteek, vanuit bedrijfsleven.

24

Limburg


Bijlage 3 Groepsgesprek deskundigen; 30 juni 2005 Aanwezig waren: • Mw G. Snelder, adjunctdirecteur Stichting dienstverlening Leiden • Mw. S. Fleur, ouderenwerker Stichting dienstverlening Leiden • Mw. A. Driessen, ouderenwerker Stichting dienstverlening Leiden • Mw. K. Klein, Thuiszorg Groot Rijnland • Mw. A. van Mil, Vrijwilligster AOL • Mw. B. Dirksen, Raad en Daad winkels • Mw. Tempelman, ondersteunt zorgcentra bij ontwikkeling activiteiten Afwezig waren: • SMDMH, mw Stappers, is achteraf bij de resultaten van dit gesprek betrokken en kan zich erin vinden. • RPCP, wegens drukte- en zagen geen toegevoegde waarde in hun aanwezigheid • Roomburgh, wegens drukte.


25

Educatieve behoefte 55-plussers in Leiden

Recommend Documents