Rapportage. Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest

Rapportage Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest

Oegstgeest / Leiden Oktober 2011

Rapportage Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest

Oktober 2011

Onderzoek verricht en rapportage opgesteld door:

Platform Voor Ondernemers Oegstgeest (PVOO) Henk Visser Mark Cremers [email protected]

KvK Den Haag Bastiaan de Roo [email protected] Annelies den Breejen [email protected]

Inhoudsopgave Pagina SAMENVATTING

5

1. Inleiding

7

2. Bedrijvigheid Oegstgeest en de regio

8

3. Het MEOB (bedrijven)terrein

10

4. Onderzoeksmethode

13

5. Resultaten

14

6. Conclusies

22

7. Aanbeveling

23

Bijlagen

25

Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest KvK Den Haag & PVOO – oktober 2011

3


4

SAMENVATTING Inleiding Al vele jaren wordt gesproken over de herontwikkeling van het MEOB-terrein in Oegstgeest. Het bestemmingsplan Bedrijvengebied MEOB en het bijbehorende beeldkwaliteitsplan is in 2006 vastgesteld. Het bedrijfsleven wil graag bijdragen aan een voortvarende aanpak van het herontwikkelen van het bedrijventerrein. Om te onderstrepen waarom het MEOB-terrein snel herontwikkeld moet gaan worden, hebben medio 2011 het Platform Voor Ondernemers Oegstgeest (PVOO) en de Kamer van Koophandel Den Haag (KvK Den Haag) een inventarisatie gedaan onder het regionale bedrijfsleven naar de ruimtebehoefte (kwantitatief en kwalitatief).

Conclusies De resultaten van het onderzoek van het PVOO en de KvK Den Haag laten zien dat er grote behoefte is en dat voortvarendheid gewenst is om het MEOB-terrein te herontwikkelen als bedrijvenlocatie. Achtendertig bedrijven hebben interesse getoond om zich op het Bedrijvenpark MEOB te vestigen. Negentig procent van de bedrijven met mogelijke interesse in vestiging op het Bedrijvenpark MEOB wil tussen een half jaar en 5 jaar verhuizen. Bovendien toont het onderzoek aan dat de aangegeven behoefte aan perceelomvang groter is dan de direct beschikbare netto capaciteit van het Bedrijvenpark MEOB (54.000 m2). Bij dit onderzoek en deze berekening zijn de geïnteresseerde bedrijven die al bekend waren bij de gemeente niet meegenomen. De werkelijke behoefte aan bedrijvenlocatie en potentiële interesse in het Bedrijvenpark MEOB ligt daarmee substantieel hoger. De bedrijven met interesse vertegenwoordigen diverse branches en zijn van verschillende omvang. Dit kan een mooie mix opleveren wat de kwaliteit aan invulling en duurzaamheid ten goede komt. Flexibiliteit van bedrijfshuisvesting is hierbij echter zeer wenselijk. Herontwikkeling zal een positief effect hebben op de werkgelegenheid in Oegstgeest. Volgens eerste berekeningen creëren de nieuwe bedrijven meer arbeidsplaatsen dan er ooit op het MEOB-terrein geweest zijn. Voor een overzicht van alle conclusies zie hoofdstuk 6.

Aanbevelingen Het bedrijfsleven maakt met dit onderzoek duidelijk dat er een mooie toekomst in het verschiet ligt voor het Bedrijvenpark MEOB. Het PVOO en de KvK Den Haag adviseren de gemeente om snel aan de slag te gaan met de uitkomsten van dit onderzoek. Een belangrijk punt dat naar voren is gekomen, is dat maatwerk nodig is voor de invulling van het terrein. Elk bedrijf kent zijn eigen specifieke wensen. Flexibel bouwen is een van de oplossingen om aan de veelheid van wensen tegemoet te komen en kan bijdragen aan de duurzaamheid en juiste inpassing in de omgeving. Voor een overzicht van de aanbevelingen zie hoofdstuk 7. Het PVOO en KvK Den Haag stellen voor om regelmatig overleg te voeren met alle betrokken partijen, zoals betrokken ondernemers, gemeente, Holland Rijnland en omwonenden, over de voortgang en invulling van het terrein.


5


6

1.

Inleiding

In het verleden was er veel bedrijvigheid op het MEOB-terrein in Oegstgeest. Door het besluit van verplaatsing van het Marine Elektronisch en Optisch Bedrijf (MEOB) naar Den Helder aan het eind van de vorige eeuw zijn alle activiteiten op het complex in 2001 beëindigd. Op dit moment zijn er nog steeds gesprekken gaande tussen het rijk en de gemeente Oegstgeest over de ontwikkeling van het MEOB-terrein. Naar verwachting zal in het najaar van 2011 duidelijk zijn wie de ontwikkeling van het terrein op zich gaat nemen. Al vele jaren is het MEOB-terrein onderwerp van discussie in de gemeenteraad. De gemeente is in 2011 de verwervingsfase gestart met ontwikkelen en uitvoeren van een verwervingsstrategie en het voorbereiden van de ontwikkelingsstrategie. Het Platform Voor Ondernemers Oegstgeest (PVOO) en de Kamer van Koophandel Den Haag (KvK Den Haag) willen graag bijdragen aan een voortvarende aanpak van het terrein. Het bedrijfsleven is er van overtuigd dat het Bedrijvenpark MEOB voorziet in een behoefte. Naar verwachting kan de ontwikkeling van het terrein 800 tot 1000 arbeidsplaatsen opleveren. Het PVOO en de KvK Den Haag hebben in het voorjaar van 2011 afgesproken een onderzoek uit te gaan voeren naar de invulling van het MEOB-terrein. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een online enquête gericht op de wensen van het bedrijfsleven ten aanzien van de invulling van het MEOB-terrein als bedrijvenpark. De resultaten geven een goed inzicht in de ruimtebehoefte en de kwaliteitsbehoefte van de belangstellende bedrijven voor het Bedrijvenpark MEOB. Dit rapport geeft de uitkomsten van het onderzoek en enkele aanbevelingen ten aanzien van de verdere herontwikkeling van het MEOB-terrein.


7

2. Bedrijvigheid Oegstgeest en de regio Regio De Leidse regio omvat de gemeenten Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude. De regio Leiden is een bijzonder aantrekkelijke regio om in te ondernemen. De ligging tussen beide mainports Schiphol en de Rotterdamse haven, en de ligging aan de belangrijke verkeersaders A4 en A44, maakt dit gebied tot een strategische uitvalsbasis voor bedrijven. Het Groene Hart, de kust, de Bollenstreek en de Leidse historische binnenstad dragen bij aan een prettig woonklimaat. Er is relatief veel personeel beschikbaar. Het personeelsaanbod in deze regio is goed opgeleid. Er starten veel bedrijven in deze regio. In deze regio zijn ongeveer 17.000 bedrijven gevestigd die werk bieden aan meer dan 68.000 mensen. De regio weet echter de bedrijven onvoldoende vast te houden. Fysieke uitbreidingsmogelijkheden voor bedrijven zijn beperkt. De regio kent een tekort aan voldoende en kwalitatief hoogwaardige bedrijventerreinen.

Oegstgeest Bedrijven algemeen De economie concentreert zich sterk op de dienstensector. De gemeente Oegstgeest kent de meeste bedrijven in de dienstverlenende sector: de branches adviesdiensten, algemene diensten, facilitaire diensten en persoonlijke diensten. In totaal waren er op 1 januari 2011 1.745 bedrijven geregistreerd (exclusief 669 registraties zakelijk beheer, zoals holding- en beheermaatschappijen). Een jaar eerder waren dit 1.671 bedrijven.

Aantal bedrijven gemeente Oegstgeest per 1-1-11

600

Aantal bedrijven

500 400 Aantal bedrijven Gem. Oegstgeest

300 200 100

Bo uw De ta Fa i l ha ci lita nd ire el di en st en Fi na nc ië G n ro ot ha nd el Ho re ca La In nd du bo st uw rie Pe e rs n oo v is nl se ijk rij e di en st en Ve rv oe r

ge m

Al

Ad vie

sd ie ns en te n e di en st en

-

Sectoren, exclusief zakelijk beheer


8

Detailhandel De detailhandelsstructuur van Oegstgeest kent drie concentraties van winkelgebieden. „De Kempenaerstraat‟, winkelcentrum „Lange Voort‟ en het buurtcentrum Boerhaaveplein. Bedrijventerreinen De gemeente Oegstgeest beschikt over de relatief kleine bedrijventerreinen Kamphuizerpolder en de Rhijnhofweg. Het MEOB-terrein zal naar verwachting binnenkort herontwikkeld gaan worden als bedrijventerrein. Bio Science Park Op het Leiden Bio Science Park werken zo‟n 12.000 mensen. Het Leiden Bio Science Park gaat in de nabije toekomst uitbreiden op het grondgebied van Oegstgeest in het gebied Nieuw Rhijngeest Zuid. Op dit Oegstgeestse deel van het Bio Science Park is ruimte voor een extra 150.000 m2 bruto vloeroppervlakte aan life science gerelateerde bedrijvigheid, een hotel en 330 woningen.


9

3. Het MEOB (bedrijven)terrein Geschiedenis MEOB

1939

1978

Na 1945

Bouwvergunning aan Ministerie v. Defensie voor bouw van magazijnen complex

WO II In gebruik genomen door bezetter

2001

Uitbreiding en wijziging in Marine Elektronisch en Optisch Bedrijf (MEOB)

Marine Radio Dienst voor verbinding met Nederlands Oost-Indië

1950 In gebruik door Marine Elektronisch Bedrijf

Militaire functie van het complex feitelijk beëindigd

1995 Besluit verplaatsing van het MEOB naar Den Helder

Aan het begin van deze eeuw is het Marine Elektronisch en Optisch Bedrijf (MEOB) in Oegstgeest, dat werkgelegenheid bood voor circa 600 arbeidsplaatsen, verhuisd maar Den Helder. Hiermee kwam een locatie vrij met een omvang van 11 ha bruto (circa 8 ha netto). 2001 - 2006 In de periode 2001 tot 2006 heeft de gemeente Oegstgeest in samenwerking met Domeinen, welke later overging in het Rijksvastgoed en ontwikkelingsbedrijf (RVOB), een inrichtingsplan voor het terrein opgesteld. Dit inrichtingsplan is de basis geweest voor het bestemmingsplan Bedrijvengebied MEOB en het bijbehorende beeldkwaliteitplan welke in 2006 zijn vastgesteld. De Kamer van Koophandel Rijnland, VNO-NCW Rijnland en het Platform Voor Ondernemers Oegstgeest hebben medio 2006 gezamenlijk een onderzoek laten uitvoeren waarin nut en noodzaak van het MEOB-terrein werden aangetoond.1

De resultaten van dit onderzoek zijn bevestigd in een latere studie (marktverkenning) in opdracht door het RVOB.

1

“Nut en noodzaak MEOB-terrein als bedrijvenlocatie”; onderzoek door Ecorys Nederland BV, juli 2006, in opdracht van Kamer van Koophandel Rijnland, VNO-NCW Rijnland, Platform voor Ondernemers Oegstgeest Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest KvK Den Haag & PVOO – oktober 2011

10

2007 In november 2007 heeft de gemeente Oegstgeest samen met de gemeente Teylingen, samenwerkingsorgaan Holland Rijnland, de Kamer van Koophandel Rijnland en het PVOO een brief aan de Minister van Justitie Hirsch Ballin gestuurd. In deze brief werd gevraagd om te overleggen over de termijn waarop het terrein beschikbaar zou komen voor het ontwikkelen van een bedrijventerrein. Zij wilden niet dat een bedrijventerrein ten koste zou gaan van de komst van een Huis van Bewaring. De provincie Zuid-Holland steunde deze partijen in hun standpunt. Voor de provincie Zuid-Holland, de gemeente Oegstgeest en het bedrijfsleven in de regio Holland Rijnland is herstructurering tot een volwaardig bedrijventerrein altijd het uitgangspunt geweest. De provincie heeft het bestemmingsplan “Bedrijvengebied MEOB” op hoofdlijnen goedgekeurd. Er is door de Dienst Justitiële Inrichtingen en de Rijksgebouwendienst geen bezwaar op het bestemmingsplan ingediend. Het was in 2007 alleen wachten op groen licht vanuit het Ministerie van Justitie. Zolang er onduidelijkheid bestond over de komst van een justitiële instelling op het voormalige MEOB-terrein in Oegstgeest, kon men niet verder met het ontwikkelen van het plan. 2008 In mei 2008 hebben vertegenwoordigers van de gemeenten Oegstgeest en Teylingen, het Ministerie van Justitie en de provincie Zuid-Holland gesproken over het MEOB-terrein. Het ministerie is bereid om tweederde deel van het terrein op korte termijn over te dragen aan de gemeente Oegstgeest voor de ontwikkeling tot bedrijventerrein. Oegstgeest is daar over te spreken. Justitie wil de rest van het terrein in portefeuille houden voor het ontwikkelen van een inrichting voor gedetineerden. Deze capaciteit is nodig om in de regio Den Haag te komen tot voldoende plaatsen om de nazorg voor gedetineerden afkomstig uit deze regio beter te organiseren. Verder heeft de gemeente Oegstgeest toegezegd haar medewerking aan de uitbreiding van Teylingereind in de gemeenteraad te bespreken. 2009 Besloten wordt dat er geen gevangenis komt op het voormalige MEOB-terrein in Oegstgeest. De Staatssecretaris van Justitie ziet de komende jaren af van vrijwel alle nieuwbouwprojecten en sluit acht gevangenissen of delen daarvan. De KvK Den Haag en het PvOO zijn verheugd dat het plan voor een gevangenis op het MEOB-terrein van de baan is. Nu kan gestart worden met de ontwikkeling van het bedrijvenpark dat circa 800 tot 1.000 arbeidsplaatsen kan opleveren.

Foto: KvK Den Haag, PVOO en de gemeente Oegstgeest proosten op het feit dat het plan door kan gaan om het MEOB-terrein weer in ere te herstellen als bedrijventerrein.


11

2010 Begin 2010 is tussen Rijksoverheid, provincie Zuid-Holland en de gemeente Oegstgeest formeel bevestigd dat het Rijk bereid is om tweederde deel van het MEOB-terrein af te stoten. Het resterende deel blijft ter beschikking van de Rijksoverheid (Rijksgebouwendienst) en zal eventueel later verkocht worden indien door het Rijk geen belangstelling is getoond gedurende de reserveringsperiode. Het Rijk onderzoekt of en hoe dit eenderde deel kan worden ingevuld. 2011 In maart 2011 heeft de gemeente Oegstgeest door middel van een bestuursopdracht een zogenaamd voorbereidingskrediet verstrekt aan het college van burgemeester en wethouders, met als doel “om binnen zes maanden het ontwikkelen en uitvoeren van een verwervingsstrategie en het voorbereiden van de ontwikkelingsstrategie” te realiseren. Volgens de in de bestuursopdracht opgenomen planning zou in de tweede helft van 2011 de ontwikkelingsfase kunnen starten. Kenmerken van het terrein Het te verwerven en te herontwikkelen MEOB-terrein vormt het grootste gedeelte van het plangebied (Bedrijvengebied MEOB) en ligt in het noordwesten van Oegstgeest. Een kaart van het plangebied is hieronder opgenomen.

De hoofdkenmerken van het MEOB-terrein zijn als volgt: • Bruto oppervlakte 119.000 m2 • Reservering door Rijksoverheid 35.000 m2 • Benodigd voor wegen/water etc. 30.000 m2 • Bruto direct te verwerven 84.000 m2 • Netto direct uitgeefbaar terrein 54.000 m2


12

4. Onderzoeksmethode Door middel van een uitnodiging per brief zijn geselecteerde bedrijven in Oegstgeest en haar directe regio aangeschreven en verzocht mee te werken aan een digitale enquête (bijlage 1). In totaal zijn 1.230 bedrijven geselecteerd en aangeschreven volgens onderstaande criteria. Op 1 juli 2011 zijn de brieven aan de bedrijven verstuurd (bijlage 2) en is er een persbericht uitgegaan (bijlage 3). Gevraagd werd om de digitale enquête op de website www.kvk.nl/ruimterijnland in te vullen. Het invullen was mogelijk van 1 juli t/m 15 augustus 2011. Selectie doelgroep Uit het Handelsregister van de Kamer van Koophandel is een selectie gemaakt van de aan te schrijven bedrijven. Om zo gericht mogelijk relevante bedrijven te benaderen is voor een selectie op vestigingsplaats, sector en grootte (minimaal 10 werkzame personen) gekozen. Voor de bedrijven gevestigd in de gemeente Oegstgeest zijn ruimere criteria aangehouden ten aanzien van de grootte. Aangeschreven zijn de bedrijven in de gemeenten Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Noordwijk, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude in de sectoren industrie, bouw, groothandel, transport en zakelijke dienstverlening. De gemeente Oegstgeest heeft in de loop der jaren een lijst samengesteld van ondernemingen met interesse in eventuele vestiging op het MEOB-terrein. Onlangs heeft de gemeente ter actualisering een vragenlijst gestuurd naar de bedrijven op deze lijst. De al door de gemeente benaderde bedrijven met eventuele interesse in vestiging op het Bedrijvenpark MEOB zijn voor het onderzoek door PVOO en KvK Den Haag uitgesloten. Hier is voor gekozen teneinde deze bedrijven niet onnodig te belasten en eventuele dubbeltelling te voorkomen. De resultaten zoals hierna weergegeven bevatten alleen de uitkomsten van het onderzoek door PVOO en KvK Den Haag. Voor een compleet beeld van de behoefte dient de geactualiseerde lijst van de gemeente Oegstgeest hierbij opgeteld te worden.


13

5. Resultaten Van de 1.230 aangeschreven bedrijven hebben 64 bedrijven gereageerd (5,2%). In dit hoofdstuk zijn per vraag de ontvangen antwoorden weergegeven als percentage van het totaal ontvangen antwoorden. Gebaseerd op de uitkomsten is per vraag een interpretatie gemaakt. Deze interpretaties vormden de basis voor onze conclusies. Alleen de bedrijven die hebben aangegeven in een nieuwe locatie geïnteresseerd te zijn, hebben vraag 2 tot en met 20 ingevuld. Hieronder worden de enquêteresultaten van 16 augustus 2011 weergegeven. 5.1 Resultaten en interpretatie per vraag In totaal zijn er 64 bruikbare ingevulde vragenlijsten ontvangen. Gezien het absolute aantal respondenten zijn de percentages op hele cijfers afgerond. Elk resultaat wordt met een interpretatie (cursief) afgesloten.

1. Voor de verdere ontwikkeling van uw bedrijf is huisvesting op een nieuwe locatie:

17%

Noodzakelijk

31%

Wenselijk Misschien een mogelijkheid

25%

Nee, niet aan de orde

27%

Interpretatie: 69 % van de respondenten geeft aan in meer of mindere mate huisvesting op een nieuwe locatie nodig te hebben.

ten 64 2. In welke gemeente bent u gevestigd? Antwoord Aantal Percentage Vestigingsplaats, als percentage van het totaal aantal respondenten. 60% 48%

50%

40% 30% 20% 10%

14%

14% 7% 2%

5%

7% 2%

2%

0%

Interpretatie: Naast Oegstgeest valt de interesse uit Katwijk op, aangezien er bijna twee keer zoveel Leidse bedrijven zijn aangeschreven dan Katwijkse bedrijven. Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest KvK Den Haag & PVOO – oktober 2011

14

3. Wat is voor u de voornaamste reden om te willen verhuizen? (meerdere antwoorden mogelijk) 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Uitbreiding kan niet op de huidige locatie Betere bereikbaarheid van het bedrijf Meer parkeergelegenheid

Betere aansluiting bij bedrijfsactiviteiten Organisatorische overweging Andere locatie in verband met milieuregelgeving Verhuizing in verband met overlast omwonenden

Andere redenen

Interpretatie: De voornaamste redenen zijn „zoeken naar bedrijfspand dat goed aansluit bij mijn bedrijfsactiviteit‟ en „uitbreiding‟. Op de derde en vierde plek staan de redenen „parkeergelegenheid‟ en „bereikbaarheid‟ als reden om te willen verhuizen. Het feit dat „zoeken naar een pand dat goed aansluit bij mijn bedrijfsactiviteit‟ zo hoog scoort, betekent dat er maatwerk gewenst is wanneer men een nieuw pand gaat bouwen/ontwikkelen.

4. Op welke termijn wilt u uitbreiden c.q. op een nieuwe locatie vestigen?

5%

11% Binnen 6 maanden Tussen 6 mnd en 2 jaar 39%

Tussen 2 en 5 jaar

45%

Over tenminste 5 jaar

Interpretatie: 84 % van de ondernemers verwacht tussen de 6 maanden en 5 jaar uit te breiden of op een nieuwe locatie te vestigen. Dit onderstreept de noodzaak van het beschikbaar komen van nieuwe locaties en uitbreidingsmogelijkheden.

5. Op welk soort locatie bent u nu gevestigd?

34%

66%

Bedrijfsterrein Niet-bedrijfsterrein

Opvallend is dat het merendeel (tweederde) van de respondenten op dit moment niet op een bedrijfsterrein gevestigd is.


15

6. In welk type gebouw bent u nu gevestigd?

5% Bedrijfs-/fabriekshal 34%

27%

Bedrijfsverzamelgebouw

Kantoorpand Winkelpand Aan huis

9%

9%

Bij ander bedrijf in

16%

Interpretatie: Het merendeel van de bedrijven is gehuisvest in een bedrijfs-/fabriekshal. Een relatief groot deel is momenteel nog gevestigd aan huis.

7a. Vloeroppervlak bedrijfsruimte huidige locatie

9%

2% < 500 m2

9%

500-1500 m2 1500-2500 m2 56% 23%

2500-5000 m2

> 5000 m2

7b. Totaal grondoppervlak (perceel) huidige locatie

14%

< 500 m2 500-1500 m2

14%

47%

1500-2500 m2 2500-5000 m2

17%

> 5000 m2 8%

Interpretatie: De respondenten zijn voornamelijk bedrijven die op dit moment relatief weinig ruimte (dwz < 500 m2) gebruiken, zowel voor wat betreft vloeroppervlakte als perceel. Deze verdeling is in lijn met de verdeling van bedrijven in de regio.


16

8. Wat is uw hoofdactiviteit? (alleen de sectoren met respondenten zijn weergegeven) age Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Groothandel; reparatie van auto's Vervoer en opslag Logies-, maaltijd- en drankverstrekking Informatie en communicatie Financiële instellingen Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening Overige dienstverlening

2% 9% 21 % 19 % 9% 2% 2% 2% 23 % 2% 7%

Interpretatie: De respondenten zijn voornamelijk bedrijven in de advisering, bouwnijverheid en de groothandel. Opvallend is dat er relatief weinig industriële bedrijven de enquête hebben ingevuld. Aantal respondenten 43 9. Hoeveel werknemers heeft u? Van de geïnteresseerden in een nieuwe bedrijfsruimte is het totaal aantal fulltime werkzame personen (15 of meer uur per week): totaal aantal parttime werkzame personen (minder dan 15 uur per week): Totaal aantal personen werkzaam

10% 5%

17%

1.231 112 -------1.343

1 werknemer 2 - 10 werknemers

14%

11 - 25 werknemers 26 - 50 werknemers 33% 21%

51 - 100 werknemers > 100 werknemers

Interpretatie: Van de bedrijven die hebben aangegeven in meer of mindere mate huisvesting op een nieuwe locatie nodig te hebben is 17 % van de bedrijven zelfstandige zonder personeel (ZZP-er). In totaal gaat het om werk van ongeveer 1.350 personen.


17

10. Wat zijn de belangrijkste factoren bij de keuze van de nieuwe vestigingsplaats? (meerdere antwoorden mogelijk, maximaal 5 per respondent)Antwoord Aantal Percentage Bereikbaarheid voor personenauto's Bereikbaarheid voor vrachtauto's

Bereikbaarheid voor toeleveranciers/medewerkers Bereikbaarheid voor klanten Bereikbaarheid per openbaar vervoer Parkeerfaciliteiten Locatie op een bedrijfsterrein Locatie in de nabijheid van een station Locatie in de nabijheid van een snelweg Zichtbaarheid vanaf de weg

Het kunnen kopen van de grond Het kunnen kopen en/of bouwen op erfpacht grond Het kunnen kopen van de bedrijfsruimte Het kunnen huren van de bedrijfsruimte De hoogte van de huisvestingskosten Voldoen aan vereisten van milieuwetgeving Overige factoren

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Interpretatie: De vier belangrijkste factoren bij de keuze van een nieuwe vestigingsplaats zijn: 1e Goede bereikbaarheid voor personenauto‟s 55 % 2e Het kunnen kopen van de bedrijfsruimte(n) 48 % 3e Bereikbaarheid voor klanten 48 % 4e Parkeerfaciliteiten 43 % Opvallend is dat het kopen van bedrijfsruimte belangrijk wordt gevonden.

11. Voor welke activiteiten zoekt u ruimte op een nieuwe vestigingsplaats? (meerdere antwoorden mogelijk) Productie Assemblage Reparatie

Kantoor Groothandel/opslag Showroom

Anders 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Antwoord Aantal Percentage Interpretatie: Nadere analyse leert dat de kantoorfunctie vaak een bijfunctie heeft. 20% van de respondenten heeft aangegeven alleen op zoek te zijn naar kantoorruimte. Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest KvK Den Haag & PVOO – oktober 2011

18

12. Kunt u aangeven in welke milieucategorie uw bedrijf valt?

30% Milieucategorie onbekend Milieucategorie bekend 70%

Interpretatie: 5 % van de bedrijven die hun milieucategorie heeft ingevuld heeft een huidige milieucategorie hoger dan 3.1.

13. Op welke soort locatie wilt u in de toekomst gevestigd zijn?

17% Bedrijfsterrein Anders 83%

Interpretatie: Het overgrote deel, namelijk 83 %, wil graag op een bedrijfsterrein gevestigd zijn. Dit is in contrast met de huidige situatie die aangeeft dat momenteel 34% op een bedrijfsterrein gevestigd is.

42 14. In welk type gebouw wilt u in de toekomst gevestigd zijn?

2% 2%

11%

Bedrijfs-/fabriekshal Bedrijfsverzamelgebouw

43% 23%

Kantoorpand Winkelpand Aan huis Anders

18%

Interpretatie: Bijna de helft van de bedrijven wenst in de toekomst een bedrijfs-/fabriekshal. Ook kantoorruimte wordt vaak genoemd (ongeveer een kwart), waarbij bedacht moet worden dat kantoor en bedrijfs-/fabriekshal ook vaak een gecombineerde wens is.


19

15. Kunt u aangeven of het Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest uw interesse heeft als mogelijke locatie voor uw bedrijf?

13% Ja Nee 87%

Interpretatie: Van de respondenten die interesse hebben in uitbreiding of een nieuwe locatie heeft 87% interesse in het Bedrijvenpark MEOB. Naast de lijst van de gemeente Oegstgeest van bedrijven met interesse in vestiging op het Bedrijvenpark MEOB betreft dit 38 bedrijven welke als volgt naar hoofdactiviteit kunnen worden ingedeeld. Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Vervoer en opslag Bouwnijverheid Groothandel en reparatie van auto's Advisering, onderzoek en overige zakelijke dienstverlening Informatie en communicatie Overige diensverlening Logies-, maaltijd- en drankverstrekking Financiële instellingen 0%

5%

10%

15%

20%

25%

16. Vloeroppervlak bedrijfsruimte en totaal grondoppervlak (perceel) toekomstige locatie (respondenten met in interesse vestiging Bedrijvenpark MEOB) Vloeroppervlak bedrijfsruimte 5% 3%

< 500 m2 500-1500 m2

16% 8%

Totaal grondoppervlak

50%

18%

< 500 m2 24%

1500-2500 m2 2500-5000 m2

> 5000 m2 Onbekend

500-1500 m2 32%

13% 11%

1500-2500 m2 2500-5000 m2

13% 8%

> 5000 m2 Onbekend

Aantal respondenten 42

Interpretatie Indien de totale behoefte aan perceel wordt berekend als gemiddelde van de door „MEOBgeïnteresseerden‟ aangegeven range, komt deze uit op ruim 57.000 m2. Nadere analyse leert dat voor „passende‟ bedrijven met een perceel behoefte groter dan 500 m2 een totale behoefte bestaat aan minimaal 41.000 m2. Onder „passend‟ wordt verstaan bedrijven die voldoen aan milieucategorie 3.2 of lager en die niet uitsluitend kantoorruimte zoeken. In deze behoefteberekening zijn de “non-responders” en de interesse van de bedrijven die al bekend waren bij de gemeente niet meegenomen. De werkelijke behoefte aan bedrijvenlocatie en potentiële interesse in het Bedrijvenpark MEOB ligt daarmee substantieel hoger. Aangezien in de 1e fase 54.000 m2 (netto) uitgeefbaar is (zie hoofdstuk 3 onder „kenmerken van het MEOB-terrein‟), kan de conclusie getrokken worden dat de behoefte aan het MEOB-terrein groter is dan beschikbare ruimte.


20

17. Werknemers aantallen toekomstige locatie Van de geïnteresseerden in een bedrijfsruimte op het Bedrijvenpark MEOB verwacht men de volgende aantallen werkzame personen op de toekomstige locatie: fulltime werkzame personen (15 of meer uur per week) 1.206 parttime werkzame personen (minder dan 15 uur per week) 160 -------Totaal aantal personen werkzaam 1.366

1 werknemer

8% 6%

2 - 10 werknemers

11% 11% 22%

11 - 25 werknemers 42%

26 - 50 werknemers 51 - 100 werknemers > 100 werknemers

Interpretatie: Het aangegeven totaal aantal werknemers op de toekomstige locatie is ruim 1.350. Dit is ongeveer 100 personen meer dan aangegeven op de huidige locatie, en ruim boven het aantal dat ooit werkzaam is geweest op het MEOB-terrein. Dit zou een significante groei van de werkgelegenheid in Oegstgeest betekenen. De meeste werkgelegenheid komt van bedrijven in de productie, kantoor en reparatie. Echter, de ingevulde werknemersdata lijken voor een aantal respondenten inconsistenties te bevatten en dient in de verdere uitwerking nader opgevolgd te worden. respondenten 19 18. Waarom is het Bedrijvenpark MEOB voor u interessant? Antwoord Aantal Percentage Bereikbaarheid 13 % Nieuwbouw 29 % Ligging 37 % Nabijheid klanten, leveranciers 8% Duurzaam bedrijventerrein + ruimtelijke kwaliteit 5% Andere redenen 8% Interpretatie: Het Bedrijvenpark MEOB is voor velen aantrekkelijk door de ligging en het feit dat er nieuwbouw komt. Het bieden van maatwerk is belangrijk. Dit bleek al uit vraag 3 waarin naar voren kwam dat men het belangrijk vindt dat het nieuwe pand goed aansluit bij de bedrijfsactiviteit. Het feit dat nieuwbouw bij vraag 18 zo hoog scoort ligt in het verlengde van vraag 3. 19. Welke specifieke wensen heeft u ten aanzien van uw bedrijfspand? 20. Welke andere zaken wilt u kenbaar maken? Deze vragen zijn open geformuleerd en door 36 respondenten beantwoord. Samenvattend zijn de uiteenlopende opmerkingen in de volgende categorieën in te delen:  Meer oppervlakte, ook voor opslag  Combinatie bedrijfsunit, kantoor (en andere activiteiten zoals showroom, flexibel inrichten)  Representatief  Voldoende parkeerruimte/parkeergarage, ook mogelijkheid voor laden en lossen  Modern, duurzaam, energiezuinig  Zichtbaarheid vanaf openbare weg  Verzamelgebouw kantoorruimte  Kopen van pand, en eventueel verhuren aan derden


21

6

Conclusies 1. Achtendertig bedrijven hebben aangegeven interesse te hebben in een mogelijke vestiging op het Bedrijvenpark MEOB. Negentig procent van de bedrijven met interesse in mogelijke vestiging op het Bedrijvenpark MEOB wil tussen een half jaar en vijf jaar verhuizen. Voortvarendheid in ontwikkeling van het bedrijvenpark is daarom gewenst! 2. Het onderzoek toont aan dat de totale aangegeven behoefte aan perceelomvang groter is dan de netto capaciteit van het MEOB Bedrijvenpark welke direct beschikbaar is (54.000 m2). Bij deze berekening zijn de bedrijven die al bekend zijn bij de gemeente niet meegenomen. De werkelijke behoefte aan bedrijvenlocatie en potentiële interesse in het Bedrijvenpark MEOB ligt daarmee substantieel hoger. 3. Bedrijven uit diverse branches en van verschillende omvang hebben interesse getoond. Dit kan een mooie mix opleveren, wat de kwaliteit aan invulling en duurzaamheid ten goede komt. Flexibiliteit van bedrijfshuisvesting is echter zeer wenselijk. 4. Herontwikkeling zal een positief effect hebben op de werkgelegenheid in Oegstgeest. Volgens eerste berekeningen creëren de nieuwe bedrijven meer arbeidsplaatsen dan er ooit op het MEOB-terrein geweest zijn. 5. Als voornaamste reden om te verhuizen wordt aangegeven dat uitbreiding/groei niet mogelijk is op de huidige locatie en/of dat de huidige locatie niet (meer) passend is. Ontwikkeling op een nieuwe locatie wordt gezien als beste alternatief. 6. De helft van de geïnteresseerde bedrijven komt uit Oegstgeest. Ontwikkeling heeft daarmee zowel een plaatselijk als een regionaal effect. 7. Tweederde van de bedrijven met mogelijke interesse in vestiging op het Bedrijvenpark MEOB zit nu niet op een bedrijfsterrein. Dit betekent in sommige gevallen ook verbetering van de huidige locatie (relatie met passendheid huidige locatie, conclusie 5) 8. Uit de respons blijkt een relatief grote interesse van bedrijven die op zoek zijn naar alleen kantoorruimte (20% van de respondenten). 9. Als vier belangrijkste factoren bij de keuze van een vestigingsplaats worden genoemd: i. Goede bereikbaarheid voor personenauto‟s ii. Het kunnen kopen van bedrijfsruimten iii. Goede bereikbaarheid voor klanten iv. Parkeerfaciliteiten Deze factoren dienen bij de verdere uitwerking en ontwikkeling een centrale plaats te krijgen. 10. De meeste bedrijven met interesse hebben contactgegevens ingevuld. Dit biedt een goede mogelijkheid om snel een meer gedetailleerde inventarisatie te verrichten.


22

7. Aanbevelingen 

Zorg voor tempo in de ontwikkeling MEOB-terrein, de urgentie is aangetoond.



Bied maatwerk aan de in het Bedrijvenpark MEOB geïnteresseerde bedrijven.



Zorg voor een antwoord op de behoefte aan een verzamelgebouw met kantoorruimtes.



Zorg voor flexibel bouwen. Flexibel bouwen houdt in dat de bedrijfspanden zonder hele grote ingrepen kunnen worden uitgebreid of opnieuw ingedeeld. Houd hiermee rekening zowel in de bouw als in de regelgeving.



Ga op korte termijn met geïnteresseerden in gesprek. Het PVOO en de KvK Den Haag hebben een namenlijst beschikbaar.



Er is behoefte aan het kopen van panden: houd daar rekening mee in de plannen.



Zorg voor een goede verkeersontsluiting op het terrein.



Zorg voor ruim voldoende parkeergelegenheid op het terrein.



Zorg voor goede faciliteiten voor laden en lossen.



Geef bedrijven die alleen geïnteresseerd zijn in kantoorruimte duidelijk aan wat wel en niet mogelijk is op het MEOB-terrein. Indien Bedrijvenpark MEOB geen mogelijkheid biedt, bespreek dan met hen de mogelijkheden elders.



Houd regelmatig overleg met alle betrokken partijen ten behoeve van een breed draagvlak en ter voorkoming van vertraging. De KvK Den Haag en het PVOO zijn hier voor beschikbaar.


23


24

Bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3

Enquête vragen Begeleidende brief bij de enquête 1 juli 2011 Persbericht 1 juli 2011


25

Bijlage 1 ENQUÊTE Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest s.v.p. deze enquête invullen per vestiging ALGEMEEN 1. Is voor de verdere ontwikkeling van uw bedrijf huisvesting op een nieuwe locatie:  noodzakelijk  wenselijk  misschien een mogelijkheid  Nee, niet aan de orde  u hoeft deze enquête niet verder in te vullen HUIDIGE SITUATIE 2. In welke gemeente bent u gevestigd?  Kaag en Braassem  Katwijk  Leiden  Leiderdorp  Noordwijk  Oegstgeest  Teylingen  Voorschoten  Zoeterwoude  Overig, namelijk ……………………………………………………………….. 3. Wat is voor u de voornaamste reden om te willen verhuizen? (meerdere antwoorden mogelijk) O Ik wil uitbreiden maar kan dat niet op de huidige locatie O Ik wil een betere bereikbaarheid van mijn bedrijf O Ik zoek meer parkeergelegenheid O Ik zoek een bedrijfspand welke goed aansluit bij mijn bedrijfsactiviteit O Organisatorische overweging O Ik zoek een locatie die positiever voor mijn bedrijf is t.a.v. milieuwetgeving en/of milieuvergunning O Ik zoek een andere locatie voor mijn bedrijf zodat omwonenden geen last ervaren O Redenen niet eerder genoemd, te weten ……………………………………………. 4. Op welke termijn wilt u uitbreiden c.q. op een nieuwe locatie vestigen? O Binnen 6 maanden O Tussen 6 maanden en 2 jaar O Tussen 2 en 5 jaar O Over tenminste 5 jaar 5. Op welke soort locatie bent u nu gevestigd? O bedrijfsterrein O niet- bedrijfsterrein

6. In welk type gebouw bent u nu gevestigd? O bedrijfs/fabriekshal O bedrijfsverzamelgebouw O kantoorpand O winkelpand O aan huis O anders, namelijk ........................................................................................ 7a. Hoeveel m2 heeft u op uw huidige locatie? Vloeroppervlak bedrijfsruimte O < 500 m2 O 500-1500 m2 O 1500-2500 m2 O 2500-5000 m2 O > 5000 m2 7b. Hoeveel m2 heeft u op uw huidige locatie? Totaal vloeroppervlak grond O < 500 m2 O 500-1500 m2 O 1500-2500 m2 O 2500-5000 m2 O > 5000 m2 8. Wat is uw hoofdactiviteit? (maximaal 1 antwoord mogelijk)  Landbouw, bosbouw en visserij  Winning van delfstoffen  Industrie  Productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht  Winning en distributie van water; afval- en afvalwaterbeheer en saneringen  Bouwnijverheid  Groothandel en detailhandel; reparatie van auto‟s  Vervoer en opslag  Logies-, maaltijd- en drankverstrekking  Informatie en communicatie  Financiële instellingen  Verhuur van en handel in onroerend goed  Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening  Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening  Openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen  Onderwijs  Gezondheidszorg en welzijnszorg  Cultuur, sport en recreatie  Overige dienstverlening  Huishoudens als werkgever; niet-gedifferentieerde productie van goederen en diensten door huishoudens voor eigen gebruik  Extraterritoriale organisaties en lichamen 9. Hoeveel werknemers heeft u? (totaal alle vestigingen) …………………………. Werkzame personen fulltime (15 of meer uur per week) …………………………..Werkzame personen parttime (minder dan 15 uur per week)

TOEKOMSTIGE SITUATIE 10. Wat zijn de belangrijkste factoren bij de keuze van de nieuwe vestigingsplaats? (maximaal 5 antwoorden mogelijk)  Goede bereikbaarheid voor personenauto‟s  Goede bereikbaarheid voor vrachtauto‟s  Goede bereikbaarheid voor toeleveranciers/medewerkers  Bereikbaarheid voor klanten  Bereikbaarheid per openbaar vervoer  Parkeerfaciliteiten  Locatie op een bedrijfsterrein  Locatie in de nabijheid van een station  Locatie in de nabijheid van een snelweg  Zichtbaarheid vanaf de weg  Het kunnen kopen van de grond  Het kunnen kopen en/of bouwen op erfpacht grond  Het kunnen kopen van de bedrijfsruimte(n)  Het kunnen huren van de bedrijfsruimte(n)  De hoogte van de huisvestingskosten  Het kunnen voldoen aan vereisten van milieuwetgeving  Overige factoren, te weten ……………………………………………………. 11. Voor welke activiteiten zoekt u ruimte op een nieuwe vestigingsplaats? (meerdere antwoorden mogelijk)  Kantoor  Productie  Reparatie  Assemblage  Groothandel  Showroom  Anders, namelijk…………………………………… 12. Voor ons is het belangrijk te weten in welke milieucategorie uw bedrijf valt. Kunt u aangeven in welke milieucategorie uw bedrijf valt?  Ja, namelijk …………………………………….  Nee, onbekend 13. Op welke soort locatie wilt u in de toekomst gevestigd zijn? O Bedrijfsterrein O Anders, namelijk ………………………………………………… 14. In welk type gebouw wilt u in de toekomst gevestigd zijn? O Bedrijfs/fabriekshal O Bedrijfsverzamelgebouw O Kantoorpand O Winkelpand O Aan huis O Anders, namelijk ........................................................................................ 15. Kunt u aangeven of het MEOB Bedrijvenpark in Oegstgeest uw interesse heeft als mogelijke locatie voor uw bedrijf?  Ja  Nee

16a. Hoeveel m2 heeft u nodig op uw toekomstige locatie (s.v.p. aankruisen wat van toepassing is) Vloeroppervlak bedrijfsruimte toekomstige locatie O < 500 m2 O 500-1500 m2 O 1500-2500 m2 O 2500-5000 m2 O > 5000 m2 16b. Totaal vloeroppervlak grond toekomstige locatie O < 500 m2 O 500-1500 m2 O 1500-2500 m2 O 2500-5000 m2 O > 5000 m2

17. Hoeveel werknemers verwacht u op uw toekomstige locatie …………………………. Werkzame personen fulltime (15 of meer uur per week) …………………………..Werkzame personen parttime (minder dan 15 uur per week)

MEOB BEDRIJVENPARK OEGSTGEEST Onderstaande vragen 18 en 19 hoeft u alleen te beantwoorden indien u bij vraag 15 heeft aangegeven interesse te hebben in een vestiging op het MEOB Bedrijvenpark in Oegstgeest. 18. Waarom is het MEOB Bedrijvenpark voor u interessant?  bereikbaarheid  nieuwbouw  ligging  nabijheid klanten, leveranciers  duurzaam bedrijventerrein + ruimtelijke kwaliteit  anders, namelijk…………………………………. 19. Welke specifieke wensen heeft u ten aanzien van uw bedrijfspand? Waarin verschilt de nieuwe huisvesting van de oude? ……………………………………………………………………. SLOT 20. Indien u andere zaken heeft die u graag kenbaar wilt maken, dan heeft u hieronder de gelegenheid deze te vermelden: ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

Hartelijk dank voor uw medewerking!

Uw gegevens worden anoniem en vertrouwelijk verwerkt. De resultaten van dit onderzoek zullen worden aangeboden aan de gemeente Oegstgeest. ___________________________________________________________________________ Indien wij uw interesse in het MEOB Bedrijvenpark mogen delen met de gemeente Oegstgeest, wilt u dan hieronder uw contactgegevens invullen? Wij zullen dan een lijst maken met potentieel geïnteresseerden. Te zijner tijd kan dan contact met u worden opgenomen.

Contactgegevens BEDRIJF

……………………………………………………………………….

KvK-NUMMER ……………………………………………………………………. CONTACTPERSOON ……………………………………………………………. ADRES..……………………………………………………………………………. TELEFOON..………………………………………………………………………. E-MAIL…….……………………………………………………………………….

Kamer van Koophandel Den Haag Kantoor Leiden Postbus 29718 2502 LS Den Haag www.kvk.nl

Adres ondernemer

kenmerk 11.023

behandeld door AdB

Onderwerp Onderzoek MEOB Bedrijvenpark

datum 1 juli 2011 e-mail [email protected]

Geachte ondernemer, Op dit moment is het MEOB-terrein in Oegstgeest (zie kaart achterzijde brief) in eigendom van de Rijksoverheid. De gemeente Oegstgeest onderzoekt de mogelijkheden voor verwerving en ontwikkeling van het terrein. Voor een zinvolle invulling van het bedrijvenpark MEOB is het van groot belang om te weten te komen wat de wensen zijn op het gebied van ruimte(gebruik). Om deze wensen te inventariseren willen Kamer van Koophandel en het Platform Voor Ondernemers Oegstgeest (PVOO) aan u als ondernemer een aantal vragen voorleggen. Het beantwoorden van de vragen duurt maximaal 10 minuten. U vindt de vragen bovenaan de internetpagina www.kvk.nl/ruimterijnland via „enquête MEOB Bedrijvenpark‟. Het ingevulde vragenformulier kunt u door op de knop „verzenden‟ te drukken eenvoudig naar de Kamer van Koophandel versturen. Uw antwoorden worden anoniem en vertrouwelijk verwerkt. Wij verzoeken u vriendelijk om de vragen uiterlijk 15 augustus in te vullen. Mocht u over de enquête nog vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met: Annelies den Breejen, KvK beleidsadviseur, [email protected], tel. 088 588 8169 Mark Cremers, PVOO-bestuurslid Belangenbehartiging, [email protected], tel. 0613996286 Bij voorbaat dank voor uw medewerking! Met vriendelijke groet, KAMER VAN KOOPHANDEL DEN HAAG

Platform Voor Ondernemers Oegstgeest

Bastiaan de Roo Directeur Kantoor Leiden

Henk Visser Voorzitter PVOO

Persbericht

Plaats

Datum

Den Haag

1 juli 2011

Van Kamer van Koophandel Den Haag Platform Voor Ondernemers Oegstgeest

Oproep aan ondernemers in regio Oegstgeest: maak ruimtebehoefte kenbaar, vul enquête in De Kamer van Koophandel Den Haag (KvK) en het Platform Voor Ondernemers Oegstgeest (PVOO) inventariseren de ruimtebehoefte van het regionale bedrijfsleven met betrekking tot het MEOBterrein in Oegstgeest. Ondernemers in Oegstgeest en omliggende gemeenten ontvangen een uitnodiging om een enquête in te vullen. Op dit moment is het zogenoemde MEOB-terrein in Oegstgeest nog eigendom van het Rijksvastgoed en ontwikkelingsbedrijf (RVOB). De gemeente Oegstgeest onderzoekt de mogelijkheden voor verwerving en ontwikkeling van het terrein. Bastiaan de Roo, directeur KvK Leiden geeft aan dat het nu belangrijk is om de behoeften van ondernemers in de regio te inventariseren. “Op deze manier kunnen ondernemers de gemeente laten weten wat hun wensen zijn op gebied van huisvesting en dan specifiek voor het MEOB-terrein.” In de enquête staan vragen als: Wat zijn de redenen om uit te kijken naar een nieuwe locatie? Hoeveel ruimte is er nodig en welke factoren zijn verder bepalend voor de nieuwe locatie? Ook wordt gevraagd wat het te ontwikkelen bedrijvenpark interessant maakt voor ondernemers. Mark Cremers, PVOO-bestuurslid belangenbehartiging: “KvK en PVOO brengen de verkregen inzichten in de behoefte aan bedrijfsruimte met betrekking tot het MEOB-terrein onder de aandacht bij de gemeente Oegstgeest. Als belangenbehartigers voor ondernemers hopen we daarmee een bijdrage te leveren aan het besluitvormingsproces rond het bedrijvenpark en de voortgang te bespoedigen. Naar verwachting zullen de uitkomsten van het onderzoek na de zomer aan de gemeente worden aangeboden.” Bedrijven die niet zijn aangeschreven en toch interesse hebben om de enquête in te vullen kunnen deelnemen via de websites van de KvK en het PVOO. www.kvk.nl.ruimterijnland www.pvoo.nl ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Noot voor de redactie, niet voor publicatie: Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: - mevrouw D.Y. Peters, afdeling Marketing & Communicatie, Plv. persvoorlichter van de Kamer van Koophandel Den Haag, telefoon: 088 588 82 67, e-mail: [email protected] - heer Mark J. Cremers, PVOO bestuurslid Belangenbehartiging, telefoon: 06-1399 6286, email: [email protected]

Rapportage. Behoefte-inventarisatie Bedrijvenpark MEOB in Oegstgeest

Recommend Documents