Economische Barometer Breda 2007

Economische Barometer Breda 2007

Rabobank Breda

In opdracht van: Gemeente Breda, Afdeling Economische Zaken Avans Hogeschool Rabobank Breda Uitgave: Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie Avans Hogeschool, Academie voor Marketing en Business Management Projectnummer: 1091 Publicatienummer: 1407 Breda, 1 december 2006 Telefoon 076-5293513 Internet: http://www.economischebarometer.nl Bronvermelding verplicht

Samenvatting ...................................................................................................................... 5 1.

Inleiding.................................................................................................................. 17

2.

Algemeen beeld Bredase economie...................................................................... 19 2.1.

Inleiding .............................................................................................................. 19

2.2.

Ontwikkelingen uit vorige Barometers................................................................ 19

2.3.

Samenvatting ..................................................................................................... 19

2.4.

Economische structuur en werkgelegenheid ..................................................... 21

2.5.

Inkomen.............................................................................................................. 29

2.6.

Arbeidsmarkt ...................................................................................................... 31

3.

Economisch profiel Breda ...................................................................................... 37 3.1.

Inleiding .............................................................................................................. 37

3.2.

Samenvatting ..................................................................................................... 37

3.3.

Internationale handel en logistiek....................................................................... 39

3.4.

Kennisindustrie................................................................................................... 41

3.5.

Hospitality ........................................................................................................... 42

4.

Breda internationale stad ....................................................................................... 49 4.1.

Inleiding .............................................................................................................. 49

4.2.

Samenvatting ..................................................................................................... 51

4.3.

Transformatie Bredase economie ...................................................................... 52

4.4.

Breda en de internationale economie ................................................................ 53

4.5.

Breda internationale stad?!’ volgens publiek en bedrijfsleven ........................... 58

5.

Ruimte voor bedrijvigheid ...................................................................................... 71 5.1.

Inleiding .............................................................................................................. 71

5.2.

Ontwikkelingen uit vorige barometers ................................................................ 71

5.3.

Samenvatting ..................................................................................................... 71

5.4.

Bedrijventerreinen .............................................................................................. 72

5.5.

Kantoorlocaties................................................................................................... 77

6.

3

Economie van West-Brabant ................................................................................. 83 6.1.

Inleiding .............................................................................................................. 83

6.2.

Ontwikkelingen uit vorige barometers ................................................................ 83

6.3.

Samenvatting ..................................................................................................... 84

6.4.

Economische structuur en werkgelegenheid West-Brabant .............................. 85

6.5.

Ontwikkelingen arbeidsmarkt ............................................................................. 87

Bijlagen. ............................................................................................................................ 95 Bijlage 1. Verantwoording thermometer- en barometerstand Bredase Economische Barometer Bijlage 2. Literatuur Bijlage.3. Afkortingen / Verklarende woordenlijst

4

Gemeente Breda


Samenvatting De voorliggende rapportage van de Bredase Economische Barometer is de zesde rapportage van het samenwerkingsverband tussen de gemeente Breda, de Rabobank Breda en Avans Hogeschool. In de rapportage wordt een beschrijving gegeven van de economische situatie in Breda en de regio West-Brabant. Medio 2006 is een tussenstand uitgebracht van de barometer. In dit samenvattende hoofdstuk worden in een compacte vorm de belangrijkste resultaten van de Economische Barometer Breda 2007 gepresenteerd. Dit gebeurt aan de hand van een thermometer- en een barometerstand. De thermometerstand geeft inzicht in hoe de Bredase economie er voor staat. Breda wordt hierbij ook vergeleken met de andere grote steden in Nederland. De barometerstand geeft aan wat de economische verwachtingen zijn voor Breda en het biedt aanknopingspunten voor toekomstige beleidsacties. Zie bijlage 1 voor een verantwoording van de thermometer- en barometerstand.

Thermometercijfer Bredase Economie Thermometercijfer 6,8

9 8 7 Inkomensniveau 7,6

Bedrijfsactiviteit West-Brabant 7

6 5 4 3

Bezettingsgraad Bredase bedrijven 6,8

Werkgelegenheidsfunctie 6

Werkloosheidsniveau 6,5 2001

2002

2003

2004

2005

2006

Thermometerstand Het thermometercijfer geeft op basis van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Bij het thermometercijfer staan de eindprestatie-indicatoren van de Bredase economie centraal. Het gaat daarbij op de eerste plaats om het welvaartsniveau van de Bredase bevolking en om het lokale werkloosheidsniveau. Daarnaast is het belangrijk dat de regionale werkgelegenheidsfunctie van Breda overeenstemt met het economische ambitieniveau van de stad. Tenslotte zijn vanuit economisch perspectief een gezond en groeikrachtig lokaal en regionaal bedrijfsleven belangrijk. De thermometerstand 2006 voor de Bredase economie komt uit op een 6,8. De economische situatie heeft zich in Breda verbeterd; ten opzichte van vorig jaar is de thermometerstand met 0,2 punt gestegen.

5

Samenvatting

Wat betreft het inkomensniveau scoort Breda weliswaar hoog in vergelijking met de meeste andere grote steden in Nederland, maar Breda is in vergelijking met de vorige meting wel een aantal plaatsen gedaald. Het werkgelegenheidsniveau van Breda scoort voor het eerst sinds jaren weer hoger dan het gemiddelde van de grote steden van Nederland. De Bredase werkloosheidssituatie is vergeleken met vorig jaar duidelijk verbeterd, maar ligt nog wel flink boven het niveau van het begin van deze eeuw. Het Bredase bedrijfsleven presteert ook in 2006 weer beter dan een jaar geleden. De bezettingsgraad staat nu op 6,8. Als indicator voor het bedrijfsleven van West-Brabant in zijn geheel is in voorgaande jaren gebruik gemaakt van gegevens van Rabobank Nederland, omdat deze cijfers bij het afronden van de rapportage nog niet beschikbaar waren, is gebruik gemaakt van de uitkomsten van ERBO-enquête van de Kamer van Koophandel. Uit de ERBO-gegevens blijkt dat het bedrijfsleven in West-Brabant het aanzienlijk beter doet dan een jaar geleden. Breda vergeleken met andere steden De thermometerstand geeft inzicht in de korte termijn ontwikkeling van de Bredase economie. In navolgende figuur wordt een vergelijking gemaakt tussen de economische prestaties 27 steden van de G30-steden op een wat langere termijn1. Op de Y-as staat de economische kracht van de steden aangegeven, uitgedrukt in het aantal banen per 100 inwoners. Op de X-as is aangegeven de werkgelegenheidsontwikkeling over de periode 1996 – 2006. Het gemiddelde van de G30-steden is voor beide indicatoren gelijk gesteld aan 0. Het gaat in de figuur dus om een relatieve positionering. Voor Breda is tevens de positie van 1996, 2002, 2003, 2004 en 2005 weergegeven.

1 Van 3 steden waren bij het verschijnen van de rapportage de werkgelegenheidscijfers nog niet beschikbaar.

6


Economische performance grote steden 30

Losing momentum

Moving ahead

25

Eindhoven 20

Zwolle

Leeuwarden

Utrecht 15

Arnhem 10

Venlo

-20

Maastricht Breda 2002 5

Breda 1996

Heerlen Breda 2006 0 -5Breda 20040 Hengelo Almelo -5 Rotterdam

-15

Tilburg -10

Den Haag

Dordrecht

Enschede -15

Emmen Zaanstad

Falling further behind

Leiden -20

Schiedam

Groningen Amsterdam Amersfoort

Nijmegen

Breda 2003 Breda -10 2005

5

10

15

20

25

Groeiprestaties

Economische kracht

Gemeente Breda

Deventer

Helmond

Leleystad

Catching up

-25

Bron: Lisa, bewerking O&I (figuur ontleend aan European Innovation Scoreboard 2001)

De afgelopen jaren dreigde Breda wat betreft economische kracht achter te blijven bij het gemiddelde van de grote steden in Nederland. In 2004 loopt Breda zelfs voor het eerst achter bij het gemiddelde van de economische kracht van het gemiddelde van de andere grote steden. In 2006 heeft de opgaande lijn waarin Breda zich bevindt, er voor gezorgd dat Breda weer op het gemiddelde van de grote steden scoort. Hoewel de groeiprestatie van Breda het afgelopen jaar beter waren dan in de meeste andere grote steden, heeft Breda de achterstand die na 1996 is opgelopen nog niet goedgemaakt. Barometerstand De barometerstand geeft een indicatie over de economische verwachtingen voor Breda. Uitgangspunt daarbij is dat de indicatoren een voorspellende waarde moeten hebben voor de verschillende onderdelen van de thermometerstand. Het gaat dan enerzijds om indicatoren die een voorspellende waarde hebben voor de ontwikkelingen op korte termijn en anderzijds om indicatoren die het mogelijk maken te anticiperen op veranderingen in het lokale economische klimaat. Landelijke economische ontwikkelingen De Nederlandse economie is in het derde kwartaal van 2006 gegroeid. Het bruto binnenlands product (BBP) was 2,6 procent hoger dan een jaar eerder. De werkgelegenheid was in het derde kwartaal 1,1 procent hoger dan een jaar geleden. Dit betekent dat de werkgelegenheid verder is gegroeid. De toename van het aantal banen is sinds het 1e kwartaal van 2006 even groot. Dit blijkt uit de eerste raming van de kwartaalrekeningen (3e kwartaal 2006) van het CBS. De groei van het BBP is niet alleen

7

Samenvatting

te danken aan meer export, maar ook aan een hogere consumptie van huishoudens en verder aantrekkende investeringen. In het derde kwartaal van 2006 waren de investeringen in vaste activa 6,1 procent hoger dan in hetzelfde kwartaal van 2005. Dit was voor een belangrijk deel een gevolg van hogere investeringen door het bedrijfsleven in met name machines, bedrijfsauto’s en computers. De groei van de economie ligt in 2006 al drie kwartalen boven de 2,5%. Het CPB verwacht dat de economische groei volgend jaar 3,0 procent bedraagt. Het herstel van de economie wordt voornamelijk gedreven door meer afzet in het buitenland en een stijging van de binnenlandse bestedingen. De voorziene opleving van de Nederlandse economie is echter wel met aanzienlijke onzekerheden omgeven. Naast de dollarkoers en de ontwikkelingen op de oliemarkt is de onzekerheid omtrent de ontwikkeling van de particuliere consumptie, zowel internationaal als nationaal, een belangrijke factor. Early warners De Avans-stemmingsindicator november 2006 laat zien dat Bredase ondernemers weer een stuk optimistischer zijn dan een jaar geleden. In zowel industrie, logistiek als zakelijke dienstverlening is het rapportcijfer voor de toekomst ruim 7. Sinds Avans Hogeschool in 2001 is begonnen met de metingen van het producentenvertrouwen zijn de toekomstverwachtingen van de ondernemers in genoemde economische sectoren nog niet zo positief geweest. De vraag/aanbodverhoudingsindex geeft de verhouding aan tussen het aantal vacatures en het aantal werklozen. Bij een evenwichtige arbeidsmarktsituatie is deze index 100. De vraag-aanbod verhouding is in 2006, met een waarde van 127 ruim boven de indexwaarde van 100 uitgekomen. Het aantal vacatures is nu al hoger dan de werkloosheid. Er is sprake van een gunstige arbeidsmarkt. In 2007 zal het arbeidsmarktherstel verder doorzetten. Zo stijgt het aantal vacatures nog verder, versnelt de werkgelegenheidsgroei en daalt de werkloosheid naar verwachting met circa 15%. Het komend jaar dreigt de arbeidsmarkt dan ook krapper te worden. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures zal verder toenemen. De vraag-aanbodverhouding stijgt volgend jaar naar een indexwaarde van 158. Dit indiceert een meer gespannen arbeidsmarkt. Aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt zal in West-Brabant de groei bij de werkgelegenheid groter zijn voor hoger opgeleiden dan voor lager opgeleiden. Voor de toekomst worden dus vooral knelpunten in de personeelsvoorziening bij hoger opgeleiden verwacht. Hoewel landelijk de uitgifte van bedrijventerreinen weer aantrekt daalt de uitgifte van bedrijventerreinen in Breda nog steeds. De gerealiseerde gronduitgifte in Breda in de periode 1998 - 2004 laat een duidelijke piek zien in 1999 en 2000 (19 hectare), waarna dit cijfer is gedaald tot 7 hectare in 2005. Naast het feit dat het aantal hectaren aan bedrijventerrein zeer beperkt is zijn veel kavels versnipperd. Hierdoor is het voor grote bedrijven moeilijk om een passend terrein te vinden. De Bredase kantorenmarkt laat duidelijke tekenen van herstel zien. In de eerste 10 maanden van 2006 is 39.000 m2 kantoorruimte afgenomen. Dit is wel minder dan in het topjaar 2005, maar in tien maanden al wel meer dan in de afzonderlijke jaren na 2.000. Een positieve ontwikkeling daarbij is dat dit jaar voor het eerst ook de hardnekkige leegstand minder daalt dan de totale leegstand.

8

Gemeente Breda


Barometerscores 2007 Indicatoren

Stand indicatoren

2002

2003

2004

2005

2006

2007

1. Landelijke economische ontwikkelingen Economische groei

-

-

-

0/+

+

+

Werkgelegenheidsontwikkeling

-

--

--

-

+

+

Werkloosheidsontwikkeling

-

--

--

-

0

+

2. Early warners

3.

Avans stemmingsindicator

0

-

-/0

-/0

0/+

+

Vraag/aanbodverhouding arbeidsmarkt

-

0

+

+

0/+

+

Uitgifte bedrijventerrein

+

+

-

-

--

--

Opname (nieuwe) kantorenruimte

+

++

0

0/+

++

+/++

Opname/aanbod kantorenmarkt

+

+

-

-

0

0/+

Huurprijs toplocaties

0

0/+

0/+

0/+

0/+

0/+

Diversificatie-index

++

++

++

++

++

++

Aantrekkelijkheidsindex NYFER/Toplocaties Elsevier

+

+

+

+

++

++

+

+

Onderwijsniveau beroepsbevolking

+

+

+

+

+

+

Kennisintensiteit Bredase bedrijfsleven

-

-

-

-

-

-

Voorraad bedrijventerreinen

-

-

-

-

--

--

++

++

++

++

0

-/0

Lokale basiscondities

Score Breda als vestigingslocatie

Nieuwbouwprojecten kantoren Bereikbaarheid Ondernemingsklimaat ++ + 0 --

+

+

+

+

+

+

0/+

+

+

+

0/+

0/+

zeer positief positief neutraal negatief zeer negatief

De vraagaanbodverhouding, een belangrijke stemmingsindicator voor de kantorenmarkt, is net als in 2005 in 2006 verbeterd, zij het in mindere mate. Er dreigt een tekort te ontstaan aan moderne kantoorruimte in Breda; zeker als de economie verder aan gaat trekken. Op korte termijn is het aanbod betreffende nieuwe kantoorruimte laag. Pas na 2010 vindt er een substantiële uitbreiding van kantoorruimte plaats. Hierdoor bestaat het aanbod aan kantoorruimte voornamelijk uit oude kantoorpanden. De huurprijs van de toplocaties is niet veel veranderd. In het algemeen zijn de huurprijzen wel gestegen bij de bedrijventerreinen en de kantoorpanden.

9

Samenvatting

Lokale basiscondities De lokale basiscondities zijn bepalend voor een evenwichtige economische groei op de langere termijn. Van alle grote steden in Nederland heeft Breda de meest gediversificeerde economie. Uit het jaarlijkse onderzoek naar ‘Toplokaties’ van Elsevier en Bureau Louter blijkt dat Breda, net als vorig jaar van de grote steden in Nederland, als tweede economische toplocatie scoort. Een opvallend detail is dat dit jaar niet ’sHertogenbosch de lijst aanvoert, maar Zwolle. Het Bredase bedrijfsleven waardeert Breda als vestigingslocatie met een rapportcijfer 7,4. Het bedrijfsleven verwacht een verdere verbetering van Breda als vestigingslocaties met de komst van de HSL en de mogelijkheden die de geografische ligging van Breda biedt. Het percentage hoogopgeleiden ligt in Breda met 37,5% flink boven het landelijk gemiddelde van 27%. Door de toename van het aantal banen voor hoger opgeleiden biedt dit kansen voor Breda om veel hoogopgeleiden uit de regio te trekken die nu werkzaam zijn in ZuidHolland. Het toenemende ruimtetekort aan bedrijventerreinen kan een belemmerende invloed hebben op de verdere economische groei op middellange termijn in Breda. Nadat er in de afgelopen, economisch mindere jaren, sprake is geweest van een aanmerkelijk banenverlies is het aantal banen in de industrie in 2006 gestegen. Een belangrijk deel van de nieuwe kavels in Breda wordt opgevuld door bedrijven die nieuw zijn voor Breda. Per saldo levert dit nieuwe banen op voor Breda. De vraag is alleen of op het moment dat de economie aantrekt en bedrijven van buiten Breda zich hier willen vestigen, een toenemende belangstelling voor met name kwalitatief goede kavels (wat betreft onder meer ligging en grootte van kavels) gefaciliteerd kan worden. In het verleden bood de kantorenmarkt en de markt voor bedrijfsruimten voldoende mogelijkheden voor nieuwe economische activiteiten. Het marktconforme aanbod lijkt echter af te nemen. Een belangrijk deel van de toegenomen vraag is gericht op nieuwe, kwalitatief hoogwaardige ruimte, terwijl ruimte die leeg komt vaak verouderd is. Een duidelijk signaal hiervoor is dat de bestaande bouw domineert in het aanbod, waaronder oudere, minder courante objecten. Hoewel de leegstand bij de jongere, courante kantoorpanden, maar ook bij de oudere panden is gedaald vertegenwoordigen zij nog steeds het belangrijkste deel van het aanbod. Er bestaan voornemens voor nieuwbouwprojecten voor kantoren, maar die creëren pas een aanbod op de langere termijn. De Benchmark gemeentelijk ondernemingsklimaat van Ecorys2 inventariseert eens per twee tot drie jaar in de gemeenten van het grotestedenbeleid de waardering van ondernemers voor het gemeentelijke ondernemingsklimaat en van de inspanningen die gemeenten plegen om dit klimaat te optimaliseren. In het voorjaar van 2005 waren de resultaten bekend van de derde meting van de Benchmark. Belangrijk gegeven hierin is dat het rapportcijfer voor het ondernemingsklimaat in Breda met een 6,7 al sinds de eerste meting in 2000 boven het gemiddelde van de G30 ligt. Het cijfer lag in 2002 hoger dan in 2000, maar is in 2005 weer gedaald tot het niveau van 2000. Breda scoort beter dan gemiddeld op de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening, parkeermogelijkheden, bereikbaarheid, beschikbaarheid bedrijfslocaties en kwaliteit van

2 Ecorys. (2005). ‘Benchmark’, in opdracht van Ministerie Economische Zaken Gemeentelijke Ondernemingsklimaat.

10

Gemeente Breda


de woonomgeving. Alleen de bereikbaarheid van het bedrijfspand per openbaar vervoer scoort wat negatiever dan het landelijk gemiddelde. Conclusies barometerstand: krachtig herstel Bredase economie De Economische Barometers van 2004 en 2005 lieten zien dat de economie van Breda en de regio in zwaar weer terecht was gekomen. In de Economische Barometer 2006 werden de eerste tekenen van herstel van de Bredase economie geconstateerd. De Economische Barometer 2007 laat zien dat het herstel van de Bredase economie krachtig doorzet. Voor het eerst sinds 2002 groeit het aantal banen weer in Breda. Wat betreft werkgelegenheidsgroei behoort Breda in 2006 tot de best presterende steden in Nederland. De werkloosheid is weer aan het dalen en het aantal vacatures is in twee jaar tijd verdubbeld. Het vertrouwen van het Bredase bedrijfsleven in de toekomst is deze eeuw nog niet eerder zo groot geweest. De opname van m2 vloeroppervlakte is in zowel kantorenmarkt, als in de bedrijfsruimtemarkt op een recordniveau. Breda ontwikkelt zich steeds meer tot een complete winkelstad. De West-Brabantse economie heeft in 2006 de wind in de rug heeft. Stuwende kracht achter de groei is de export, maar ook de binnenlandse afzet ligt op een duidelijk hoger niveau. De omzet van het West-Brabantse bedrijfsleven is in 2006 flink gestegen. De West-Brabantse ondernemers zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. Courant vastgoedaanbod droogt op De barometer laat zien dat steeds meer seinen van de Bredase economie op groen licht springen. Het economische herstel zet zich steeds duidelijker door. Dit vraagt ook om voldoende ruimte voor bedrijven in de stad. Juist de beschikbaarheid van ruimte lijkt een bottleneck te worden voor de toekomstige economische groei van de stad. Als de ruimtebehoefte van bedrijven zich in hetzelfde tempo voort zet als de afgelopen twee jaren, dan zal het courante aanbod van zowel kantoren als bedrijfsruimten niet lang toereikend zijn. De uitgifte van bedrijventerreinen beweegt zich al een aantal jaren op een historisch gezien erg laag niveau. Tot nu toe kon de “verdunning” van economische activiteiten op de traditionele bedrijventerreinen als Krogten en Emer nog gecompenseerd worden door nieuwe economische activiteiten in onder meer de logistieke sector op bedrijfslocaties in Breda Oost en Breda West. Door revitalisering van verouderde bedrijventerreinen kan deels voorzien worden in de toenemende vraag naar ruimte. Het is niet te verwachten dat daar de toplocaties gerealiseerd kunnen worden die de bedrijven vragen waar het economisch beleid van Breda zich op richt. Breda profiteert steeds meer van internationalisering economie In deze barometer is extra aandacht besteed aan de internationalisering voor de Bredase economie. In de “Economische Impulsnota Breda 2006-2010” worden de strategische ligging van Breda en de internationalisering van de economie als belangrijke kernkwaliteiten genoemd voor het nieuwe economische beleid van Breda. De analyse in deze barometer laat zien dat het verlies van vierduizend banen in de industrie voor zeker een deel kan worden toegeschreven aan het internationaliseringproces van de economie. Dit banenverlies is ook één van de oorzaken dat het presteren van de Bredase economie de afgelopen jaren achter is gebleven bij de andere grote steden in Nederland. De analyse laat echter ook zien dat de internationalisering van de economie juist veel vernieuwende impulsen heeft gegeven aan de Bredase economie. Zo heeft een groot aantal buitenlandse bedrijven gekozen voor Breda als vestigingslocatie. Opvallend is dat de economische activiteiten van deze bedrijven zijn verschoven van traditioneel de industrie naar nu steeds meer handel en zakelijke dienstverlening. Onderzoek van de

11

Samenvatting

Stec Groep laat zien dat Breda één van de populairste steden is bij voor Nederland nieuwe buitenlandse bedrijven. Verder zijn veel bedrijven in Breda, met name in de sector industrie, actief op buitenlandse markten. Wat betreft de detailhandel heeft de komst van de buitenlandse formules gezorgd voor een belangrijke impuls voor Breda als winkelstad. Van de laatste jaren dateert het fenomeen Beneluxering. Beneluxeerders zijn bedrijven die hun verschillende vestigingen in Nederland en/of België hebben samengevoegd om vanuit één vestiging in West-Brabant de markt in de Benelux te bedienen. Uit een studie van REWIN blijkt dat in West-Brabant 60% van de Beneluxeerders Breda als locatie kiest voor hun vestiging. Deze keuze wordt ondermeer gemotiveerd door de ligging die Breda heeft binnen de Benelux. Een andere categorie bedrijven die zich de laatste jaren in Breda vestigt zijn Europese distributiecentra. Ook voor deze bedrijven is de ligging van Breda in Europa belangrijk. Het Bredase bedrijfsleven verwacht door de komst van de HSL nog verder te kunnen profiteren van de internationalisering van de economie. Hoewel de cijfers laten zien dat de Bredase economie al op veel onderdelen aan het internationaliseren is, hebben het bedrijfsleven en in nog mindere mate burgers het idee dat Breda een internationale stad is. Zowel burgers als bedrijfsleven zijn wel van mening dat Breda een meer internationale stad zou moeten zijn. Dit groeiend draagvlak is belangrijk omdat in een internationaliserende economie specifieke lokale elementen van een steeds groter belang zijn voor de concurrentiekracht van steden. Voorspellende waarde barometer In deze barometer wordt voor het eerst een terugblik gegeven op de verwachtingen die in de vorige barometer zijn uitgesproken. Door verwachtingen en realisaties met elkaar te confronteren wordt meer inzicht verkregen in de trefzekerheid van de barometer. Daarnaast helpt deze confrontatie om tekortkomingen in de methodiek op te sporen en de methodiek waar nodig aan te passen. Algemene economische ontwikkeling Breda De Economische Barometer van 2006 liet zien dat de situatie van de Bredase economie zich stabiliseerde. De negatieve resultaten van de ontslaggolf in de Bredase industrie van de jaren daarvoor werkte nog flink na in het presteren van de Bredase economie. Tegelijkertijd werd geconstateerd dat de dynamiek weer terug begon te komen. Het positieve stemmingsbeeld van de Avans-indicator in 2005 voor zowel groothandel en vervoer, zakelijke dienstverlening, als industrie zag er goed uit. Al met al was de conclusie van de vorige barometer dat de uitgangspositie van de Bredase economie, gecombineerd met de gunstige verwachtingen voor de landelijke economie, in 2006 zouden leiden tot een verder herstel van de Bredase economie. De formulering was voorzichtig, omdat het herstel nog broos was en met de nodige onzekerheden omgeven. De barometer van 2007 laat zien dat het herstel zich inderdaad heeft doorgezet. De gunstige signalen van de Avans-indicator hebben zich in 2006 vertaald in een groei van het aantal banen bij de verschillende onderdelen van de marktsector. Met name het herstel van de industrie is, gezien het grote verlies aan banen het jaar daarvoor, opmerkelijk te noemen. Het positieve signaal dat uitging van de early warners die betrekking hebben op de kantooruitgifte is tot uitdrukking gekomen in de groei van het aantal vestigingen en banen. Daarbij moet wel bij aangetekend worden dat de time lag in de early warners groter is dan aanvankelijk aangenomen; een aangekondigd groot

12

Gemeente Breda


ontslag, dan wel de komst van een grote organisatie is vaak pas na 2 of 3 jaar daadwerkelijk terug te zien in bijvoorbeeld de werkgelegenheidscijfers. Breda als vestigingslocatie In de vorige barometers is gewezen op de toenemende aantrekkelijkheid van Breda als vestigingslocatie voor (internationale) bedrijven. Ook in 2006 heeft zich dit jaar vertaald in (internationale) bedrijven die hebben besloten zich in Breda te vestigen, zoals Krone Oil & Gas, Samsung en Ssang YongMotor. Uit onderzoek van de Stec-groep blijkt dat Breda wat betreft aantrekkelijkheid voor buitenlandse bedrijven die zich in Nederland gevestigd hebben tot de top 5 behoort van de Nederlandse steden behoort. Herstel arbeidsmarkt Het aangekondigde herstel van de arbeidsmarkt (beginnende groei van de werkgelegenheid, doorzetten groei vacatures en een afname van de werkloosheid) is in 2006 daadwerkelijk gerealiseerd. Fricties economische groei De zorg die in de vorige barometer werd uitgesproken dat het dreigend tekort aan zowel voldoende geschikt arbeidsaanbod als aan hoogwaardige vestigingslocaties voor nieuwe bedrijven een rem gaat vormen voor verdere economische groei in Breda, is in deze barometer nog scherper naar voren gekomen. Belang collectieve sector voor de lokale economie Een belangrijke toevoeging van de barometer van 2007 is dat expliciet wordt ingegaan op een aantal onderdelen van de collectieve sector. In de vorige barometers is deze sector vooral als bevolkingsvolgend beschouwd en daarmee niet als stuwend voor de lokale economie. De laatste jaren wordt de marktwerking in deze sector steeds belangrijker en wordt het ook steeds duidelijker dat deze sector een impuls kan geven aan de lokale en regionale economie. Als onderdeel van het speerpunt hospitality hebben gezondheid en zorg nu extra aandacht gekregen in het economisch beleid en zijn daarom dan ook opgenomen in de analyse van deze barometer. Zo heeft de gezondheids- en welzijnszorg het afgelopen jaar niet alleen voor de belangrijkste banengroei gezorgd, maar heeft ook door allerlei vernieuwingen, zoals de ontwikkeling van nieuwe zorgconcepten bijgedragen aan de innovatiekracht van de Bredase economie. Ook voor de onderwijssector geldt dat het een belangrijke werkgelegenheidsfunctie voor stad en regio heeft. Daarnaast is onderwijs in toenemende mate van belang voor de innovatieve ontwikkeling van de stad. Conclusies voorspellende waarde economische barometer Bij de start van de economische barometer is onder leiding van TNO een expertmeeting georganiseerd om te bepalen welke indicatoren de beste voorspellende waarde hebben voor de toekomstige economische ontwikkeling van Breda. Daarbij is gezocht naar enerzijds variabelen met een voorspellend karakter, maar anderzijds ook met een robuust karakter, met andere woorden dat de voorspellende waarde voor een langere periode moet gelden. De conclusie is dat in 2000 voor de juiste indicatoren is gekozen, in de zin dat de voorspellingen in hoofdlijnen uitkomen. Het omslagpunt van de economie van het afgelopen jaar waarbij de werkgelegenheid van een dalende trend naar een stijgende trend is overgegaan en omgekeerd de werkloosheid van een stijging naar een daling, is in de barometer van vorig jaar aangekondigd. Een beperking van de oorspronkelijke indicatorenset is, dat alleen indicatoren in eng economische zijn opgenomen. Zeker omdat nu een belangrijke transformatie van de lokale economie heeft

13

Samenvatting

plaatsgevonden naar meer een diensteneconomie, is dit jaar ook gekeken naar de invloed van sectoren gezondheid en zorg en onderwijs op de Bredase economie. Tenslotte dient er rekening mee gehouden te worden dat de time lag in de effectuering van de early warners in een aantal gevallen op kan lopen tot 2 à 3 jaar.

14


“BREDA HEEFT ALLES IN HUIS OM ZICHZELF GOED TE VERKOPEN” Het Bredase bureau The Communication Company is een aardige illustratie van de toenemende internationalisering van de stad, stelt directeur Cees Faes. “Behalve dat we sinds een tijd ook een vestiging in Antwerpen hebben, trekken we steeds meer grote internationale klanten aan. Dat betreft ook ondernemingen die zich recentelijk in Breda hebben gevestigd. Het bijzondere is dat deze markt voorheen alleen voor bureaus in de Randstad was weggelegd. Daar kunnen we ons tegenwoordig goed mee meten. We staan inmiddels bekend als ‘dat bureau uit Breda’ dat opdrachtgevers in heel West-Europa heeft.” Expansie Voor een bureau als The Communication Company is de toenemende internationalisering van Breda van groot belang. “Wij hebben een specifieke marketingcommunicatiestijl ontwikkeld, waarbij we een product snel en creatief in de markt willen zetten. In Breda hebben we daarmee nauwelijks concurrentie. Het voordeel van internationale klanten is dat die voor een grotere markt werken. Hun ontwikkelingsbudget is daardoor ook groter en daarbinnen dus ook de post ‘communicatie’. Het is voor ons uiteraard heel aantrekkelijk om met een groter budget te kunnen werken. Dat vertaalt zich meteen in het resultaat.” Daarnaast gaat marketingcommunicatie altijd over cultuur. “Bij internationale contacten heb je het dan vooral over cultuurverschillen. Dat maakt het voor ons extra interessant. Een commercial kan in Spanje een heel andere uitwerking hebben dan in Nederland. Overigens zitten wij in Nederland perfect tussen zowel de zuidelijke als noordelijke Europese culturen. We kunnen ons goed inleven in andere gewoontes en zijn ook bereid dat te doen. Nederlanders houden er vanouds internationale contacten op na en dat legt ons zakelijk gezien geen windeieren.” Perfecte locatie Cees Faes laat er geen twijfel over bestaan dat Breda voor ondernemers een perfecte locatie is. “Het ligt natuurlijk erg centraal tussen de Rijnmond, het Ruhrgebied en België. Ook de verbindingen zijn prima. En als de HSL-shuttleverbinding functioneert, ben je in een half uur in Antwerpen, Rotterdam of Amsterdam. In de dagelijkse praktijk is dat sneller dan dat je van Schiphol naar de binnenstad van Amsterdam rijdt. Ook het investeringsklimaat is blijkbaar aantrekkelijk. Je ziet de afgelopen jaren ook dat steeds meer grotere internationale ondernemingen, zoals Amgen en General Motors, zich hier vestigen en inmiddels ook groeien. Als zulke wereldfirma’s naar Breda komen, trekt dat vanzelf weer andere internationale bedrijven aan, vanuit het idee: als zij het doen, zal het daar wel oké zijn.” Een belangrijke factor is volgens hem de sfeer in Breda. “Tegenwoordig letten ondernemers daar steeds meer op. Zowel voor werken als wonen geldt dat een groene en gezellige omgeving wonderen doet. Veel van onze klanten spreken graag op vrijdag af om bij ons in Breda te vergaderen. Dan kunnen ze daarna nog van de stad genieten. Je ziet ook dat veel mensen die in Breda zijn komen werken, er ook gaan wonen. Dat is een sterk signaal!”

15

Breda-promotie Voor een communicatiedier als Cees Faes is het bijna onverteerbaar dat Breda zichzelf internationaal nog steeds zo weinig promoot. “Waarom eigenlijk? We hebben hier van alles om trots op te zijn, maar we verkopen het niet genoeg. Ik merk het verschil met Antwerpen dagelijks. Iedereen in West-Europa weet waar dat ligt en wat het voorstelt. Maar al in de Tachtigjarige Oorlog was Breda internationaal bekend. Daar is weinig van over en dat vind ik heel jammer en onterecht. Mijn vingers jeuken om daar iets mee te doen, dat mag je best weten. Straks hebben we een supertreinverbinding met Parijs, maar niemand daar weet wie of wat Breda is. Dat wil je toch niet?” Hij verwijst naar de slogan ‘Breda, stad met karakter’. “Allemaal goed en wel, maar dat karakter moet je wel invullen. Met welk karakter wil je welke markt veroveren? Zijn we een sportieve, historische, ondernemende of culturele stad, of van alles wat? Als je zakelijk aantrekkelijk wilt zijn, vooral in het buitenland waar ze je nauwelijks kennen, dan moet je dat sterk uitdragen. De grootste bedreiging voor Breda is volgens mij zijn bescheidenheid. Daar verover je de wereld niet mee.”

Inleiding

16

Gemeente Breda


1. Inleiding De voorliggende rapportage van de Bredase Economische Barometer is de zesde rapportage van het samenwerkingsverband tussen de gemeente Breda, de Rabobank Breda en de Avans Hogeschool. In de rapportage wordt een beschrijving gegeven van de economische situatie in Breda en de regio West-Brabant. De belangrijkste aspecten die de economische situatie sterk bepalen zijn voor Breda: • de algemene economische situatie; • economisch profiel van Breda: kansrijke sectoren Economische Impulsnota Breda 2006-2010; • de ruimte voor bedrijvigheid in Breda: kantoorlocaties, bedrijventerreinen en winkellocaties; • Breda als internationale stad; • Breda en de regio West-Brabant. Deze ontwikkelingen zullen achtereenvolgens in de volgende hoofdstukken aan de orde komen. In de samenvatting wordt de economische situatie van Breda geschetst met behulp van een thermometerstand. Het thermometercijfer geeft door middel van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Daarnaast wordt in de samenvatting met behulp van de barometerstand een indicatie gegeven over de economische verwachtingen voor Breda in 2007.

17

Algemeen Beeld Bredase Economie

18

Gemeente Breda


2. Algemeen beeld Bredase economie

2.1. Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de economische positie van Breda in vergelijking met andere grote steden, en op trends die hierbij te onderscheiden zijn. Hiertoe zullen enerzijds de actuele werkgelegenheidsontwikkelingen en de arbeidsmarktontwikkelingen worden geanalyseerd. Anderzijds zullen ook de meer structurele randvoorwaarden voor economische groei nader worden bezien. In de volgende paragraaf wordt ingegaan op ontwikkelingen die bekend zijn uit voorgaande Bredase Economische Barometers. Daarna worden de economische stemming, de werkgelegenheidssituatie in Breda en de groei hiervan in de laatste jaren beschreven. Paragraaf 2.4 geeft de situatie van het inkomensniveau van de stad in vergelijking met andere steden weer. In de laatste paragraaf staat de situatie van de arbeidsmarkt van zowel de stad als de regio Breda centraal. 2.2. Ontwikkelingen uit vorige Barometers Breda wil haar economische positie versterken in een steeds groter wordende regio. De economische positie van Breda was tot 2002 vrij sterk. Breda kende stabiele economische ontwikkelingen: grote economische schommelingen kwamen in Breda minder voor. Breda beschikt over de meest gediversificeerde economie van de G30. Na 2002 bleek de economische recessie extra negatief door te werken op de Bredase economie. De aanwezigheid van verouderde economische sectoren heeft daarbij een rol gespeeld en mogelijk is ook de exportafhankelijkheid van het Bredase bedrijfsleven daar op van invloed geweest. In 2005 liet de Bredase economie voor het eerst weer een voorzichtig herstel zien. De meest positieve kenmerken van Breda als vestigingsplaats zijn de ligging in Nederland en de Benelux, de bereikbaarheid en de afzetmogelijkheden. Breda heeft daarnaast een relatief hoogopgeleide bevolking. Van de Bredanaars heeft 36% een diploma op hbo of universitair niveau. Dit ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 28%. Van de grote steden in Nederland staat Breda op een tiende plaats. De meeste steden die boven Breda staan zijn universiteitssteden. Van deze hoger opgeleiden werken er veel buiten Breda. Van de Bredanaars die elders werken heeft ruim 40% een opleiding op hbo/wo-niveau. Het vergelijkbare percentage hoogopgeleiden van de inkomende pendel is met bijna 30% fors lager. Het zijn relatief veel laagopgeleiden die voor hun werk naar Breda komen. In de laatst gehouden Benchmark gemeentelijk ondernemingsklimaat wordt het ondernemingsklimaat in Breda met een rapportcijfer van 6,7 beoordeeld. Al sinds de eerste meting in 2000 ligt Breda boven het gemiddelde van de G30. Het cijfer lag in 2002 hoger dan in 2000, maar is in 2005 weer gedaald tot het niveau van 2000. 2.3. Samenvatting De tekenen van een herstel zijn zichtbaar in de Bredase werkgelegenheid en op de arbeidsmarkt. Zo heeft de aantrekkende economie voor het eerst sinds 2001 weer gezorgd voor een groei in het aantal banen. De positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid is met name te danken aan de gunstige ontwikkelingen in de gezondheids- en welzijnszorg, handel en reparatie en vervoer/opslag/communicatie. Het

19


afgelopen jaar was er een afname van de banen in met name de sectoren openbaar bestuur en overheid en onderwijs. Wat betreft werkgelegenheidsstijging behoort Breda in 2006 tot de best presterende grote steden van Nederland. De Avans-stemmingsindicator voor het Bredase bedrijfsleven (industrie, groothandel en vervoer en zakelijke dienstverlening) laat zien dat de stemming er bij het Bredase bedrijfsleven weer goed in zit. Vergeleken met een jaar geleden is in alle drie sectoren het vertrouwen flink gestegen. Sinds Avans Hogeschool in 2001 is begonnen met de metingen naar het producentenvertrouwen zijn de toekomstverwachtingen van het Bredase bedrijfsleven niet zo positief geweest. Opvallend is de toenemende dynamiek in de Bredase economie. Ook in de periode dat het economisch minder goed ging nam het aantal vestigingen toe. Het afgelopen jaar is het aantal starters met 15% toegenomen. De meeste starters zij te vinden in de zakelijke dienstverlening en handel en reparatie. Een belangrijk verschil met het afgelopen jaar is dat het banenverlies als gevolg van uit Breda vertrokken industriële bedrijven aanzienlijk minder is. Het welvaartsniveau van de inwoners indiceert mede de economische positie van de stad. Dit welvaartsniveau kan afgemeten worden aan het gestandaardiseerde huishoudensinkomen. Van de grote gemeenten neemt Breda de zevende plaats in wat betreft het hoogste gestandaardiseerde huishoudensinkomen. Vanaf de tweede helft van 2004 is er een licht herstel te zien van de arbeidsmarkt. Op dit moment verbetert de situatie op de arbeidsmarkt. Dit komt in 2006 tot uiting in een verdere stijging van het aantal ontstane vacatures, een sterk dalende werkloosheid en een licht herstel van de werkgelegenheidsgroei. Breda klimt in vergelijking met de grote steden van een 13e plaats in 2004 naar een 7e positie in 2005 met een relatief laag werkloosheidsniveau. Het werkloosheidspercentage van Breda ligt onder het landelijk gemiddelde. De jeugdwerkloosheid daalt sterker dan gemiddeld. Daarentegen profiteren het aantal werkloze ouderen en het aantal langdurig werklozen minder van de oplevende arbeidsmarkt.

Missie: Versterken van de economische positie van Breda in een steeds groter wordende regio 2.4. Economische structuur en werkgelegenheid • Producentenvertrouwen • Werkgelegenheidsgroei • Nieuwe economische activiteiten • Werkgelegenheidsfunctie Breda 2.5. Inkomen • Inkomensniveau 2.6. Arbeidsmarkt • Evenwichtige vraag/aanbodverhouding • Werkloosheid

20

Gemeente Breda


2.4. Economische structuur en werkgelegenheid Indicatoren • • • •

Producentenvertrouwen Werkgelegenheidsgroei Nieuwe economische activiteiten Werkgelegenheidsfunctie Breda

Bronnen: Avans Hogeschool, Afdeling Onderzoek en Informatie, Lisa

Producentenvertrouwen Sinds 1954 vraagt het Centraal Bureau voor de Statistiek aan ondernemers via een enquête naar de ontwikkeling van hun industriële bedrijf. Deze maandelijkse en kwartaalenquêtes staan bekend onder de naam ‘producentenvertrouwen’. Avans Hogeschool voerde in het kader van de Economische Barometer Breda onderzoek uit naar het producentenvertrouwen in Breda. In afwijking van het landelijke onderzoek heeft Avans Hogeschool gekozen voor een onderzoek naar de mening van ondernemers uit drie sectoren: industrie, logistieke bedrijven en zakelijke dienstverlening. De bedrijven hebben een voor hun sector toegesneden vragenlijst ontvangen. De samenstelling van de vragen is zodanig dat de antwoorden een beeld geven van de mening van de respondenten over hun huidige bedrijfsactiviteiten en de bezettingsgraad. Daarnaast zijn ze gevraagd hun oordeel te geven over de toekomstige bedrijfsactiviteiten. Als laatste onderdeel is gevraagd naar verwachte knelpunten zoals moeilijk vervulbare vacatures. Ook in 2006 hebben zowel in het voorjaar als in het najaar peilingen onder Bredase ondernemers plaats gevonden. In totaal zijn er nu elf metingen geweest, waardoor bewegingen in kaart gebracht kunnen worden. Dit maal hebben 115 bedrijven de vragenlijst ingevuld.

21


Industrie Landelijk gezien geeft de CBS-stemmingsindicator van de ondernemers in de industrie in oktober 2006 een recordwaarde aan en is de waarde in november nauwelijks lager3. Het CBS constateert dat sinds de zomer van 2005 het vertrouwen sterk is toegenomen. Dit beeld komt overeen met de situatie in Breda. Sinds de meting in oktober 2005 ontwikkelt het producentenvertrouwen in de Bredase industrie zich in positieve zin. De bezettingsgraad scoort nu weliswaar wat lager dan bij de vorige meting in juni 2006, maar deze ligt nog altijd boven de (neutrale) grens van 6.0. De huidige bedrijfsactiviteiten en de toekomstverwachtingen scoren hoger dan in juni en bereiken met respectievelijk 7,10 en 6,73 nog niet eerder behaalde hoogten. Toch leidt een en ander nog niet tot meer werkgelegenheid. Slechts een kleine minderheid van de bedrijven geeft aan in de komende 3 maanden een uitbreiding van de personeelsbezetting te verwachten.

Figuur 1 Avans-stemmingsindicator Bredase industrie

7,50 7,00

rapportcijfers

6,50 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 nov-06

mei-06

nov-05

Huidig

mei-05

nov-04

mei-04

nov-03

mei-03

nov-02

mei-02

nov-01

Bezettingsgraad

Toekomst

Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Avans Hogeschool

3 http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bedrijfsleven/industrie/publicaties/industriemonitor/industriebeeld/2006-11-23-b.htm De scores zijn 9,0 in oktober en 8,8 in november. Deze cijfers zijn echter niet te vergelijken met de scores zoals die in het Avans onderzoek worden weergegeven.

22


Groothandel en vervoer De sector Groothandel en vervoer laat een nog positiever beeld zien dan de industrie. Hier scoren alle 3 de onderdelen hoger dan ooit. De waardering van de bezettingsgraad komt op 6,79 uit, de huidige bedrijfsactiviteit op 7,35 en de toekomstverwachtingen van deze sector scoren een 6,83. Ook de ontwikkeling van de werkgelegenheid scoort beter dan bij de industrie: ongeveer 40% verwacht een personeelsuitbreiding in de komende 3 maanden en geeft tegelijkertijd aan problemen op het gebied van het vervullen van vacatures te verwachten.

Figuur 2 Avans-stemmingsindicator Groothandel en vervoer 7,50

7,00

6,50 rapportcijfers

Gemeente Breda

6,00

5,50

5,00

4,50

4,00 nov-06

mei-06

nov-05

Huidig

mei-05

nov-04

mei-04

nov-03

mei-03

nov-02

mei-02

nov-01

Bezettingsgraad

Toekomst


23


Zakelijke dienstverlening Ook nu weer zijn de zakelijke dienstverleners nog optimistischer dan hun industriële en logistieke collega’s. De bezettingsgraad in de diensverlening scoort een 7,38. Ook de beoordeling van de huidige bedrijfsactiviteit (7,39 zelfs het hoogst gemeten cijfer ooit in de geschiedenis van de Avans-stemmingsindicator) en de toekomstverwachting (7,30) scoren hoger dan ooit. De helft van de bedrijven verwacht daarbij dat een en ander zal leiden tot het aannemen van meer personeel en 30% verwacht problemen met het vervullen van vacatures.

Figuur 3 Avans-stemmingsindicator Bredase bedrijven in de zakelijke dienstverlening 8,00 7,50

rapportcijfers

7,00 6,50 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 nov-06

mei-06

nov-05

Huidig

mei-05

nov-04

mei-04

nov-03

mei-03

nov-02

mei-02

nov-01

Bezettingsgraad

Toekomst


Conclusie De conclusie van de Avans-stemmingsindicator is duidelijk: de stemming zit erin! Deze woordspeling is echt op z’n plaats omdat het totale eindcijfer uitkomt op 7,02 en daarbij voor het eerst de 7,0-grens passeert. Hierbij zijn de zakelijke dienstverleners (zoals overigens meestal in de geschiedenis van het onderzoek) het meest optimistisch en de industriëlen traditiegetrouw het meest voorzichtig. In ieder geval wekt de recordscore op alle fronten nieuwsgierigheid op naar de toekomst. In zijn laatste Macro-Economische Verkenning4 komt het Centraal Planbureau uit op een groei van het Bruto Binnenlands Product voor 2006 van 3,25% terwijl de prognose voor 2007 3% bedraagt. Het CPB concludeert dat het economisch herstel zich de komende kwartalen door zal zetten. Hopelijk geldt dit ook voor de Bredase economie.

4 http://www.cpb.nl/nl/pub/cepmev/mev/2007/pdf/h3.pdf

24

Gemeente Breda


Werkgelegenheidsgroei Breda telt in 2006 93.300 banen; een toename van 700 banen ten opzichte van 2005. Dit betekent dat de aantrekkende economie voor het eerst sinds 2001 weer gezorgd heeft voor een groei van het aantal banen. De werkgelegenheid bevindt zich nu weer iets boven het niveau van 2004, maar nog flink onder het niveau van 2001.

Figuur 4 Werkgelegenheidsontwikkeling Breda

99000 97000 95000 93000 91000 89000 87000 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie

Opvallend is de trend dat in de afgelopen jaren het aantal vestigingen aanzienlijk meer is toegenomen dan het aantal banen. In de periode 1999-2006 groeide het aantal banen met 3%, terwijl in dezelfde periode het aantal vestigingen met 20% toenam. Onderstaande figuur laat zien dat er daarbij opvallende verschillen zijn tussen de onderscheiden economische sectoren. Het aantal bouwbedrijven is vanaf 1999 met meer dan de helft toegenomen. Ook het aantal vestigingen in de zakelijke dienstverlening, onderwijs, overige diensten en vervoer/opslag/communicatie is in deze periode met meer dan 30% gegroeid. Tegenover de toename van het aantal vestigingen staat een afname van het aantal vestigingen bij de sectoren financiële instellingen, horeca en vooral openbaar bestuur en overheid.

25


Groei en afname werkgelegenheid

Figuur 5 Werkgelegenheidsontwikkeling 2005 – 2006 Breda naar economische activiteit

Overige diensten Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiele instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Handel en reparatie Bouwnijverheid Nutsbedrijven Industrie -600

-400

-200

0

200

400

600

800


De positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid is met name te danken aan de gunstige ontwikkelingen in de gezondheids- en welzijnszorg (+ 690 banen), handel en reparatie (+ 280 banen) en vervoer/opslag/communicatie (+ 230 banen). Daar tegenover stond een verlies van 100 of meer banen bij openbaar bestuur en overheid (- 410 banen), onderwijs (- 350 banen) en financiële instellingen (- 100 banen). Opvallend is het herstel van de industrie. De afgelopen jaren nam de daling van de werkgelegenheid in de sectie industrie flinke proporties aan. Verdwenen in 2004 al ruim 800 banen, tussen 2004 en 2005 kromp de werkgelegenheid in de industrie nog veel harder (-2.000). In 2006 is voor het eerst sprake van een groei van het aantal banen in de industrie (+ 100). Economische dynamiek Ondernemerschap en dynamiek zijn centrale thema’s in de economische politiek. Hieraan is ook de vraag naar werkgelegenheidscreatie gekoppeld. Dynamische analyse kan waardevol zijn voor de beschrijving en analyse van verschillen tussen economische sectoren. Veranderingen in de populatie van bedrijven door oprichting en opheffing hebben een direct effect op de werkgelegenheid. Bovendien verandert de werkgelegenheid door veranderingen in de werkgelegenheid bij bedrijven die zijn gecontinueerd. Het navolgend overzicht geeft per economische sector aan wat de gevolgen voor de werkgelegenheid zijn van deze economische dynamiek.

26

Gemeente Breda


Figuur 6 Dynamiek werkgelegenheidsontwikkeling naar economische sectie 2005 – 2006

Overige diensten Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiele instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Handel en reparatie Bouwnijverheid Industrie -2000

-1500

-1000

-500

0

500

1000

Nieuwe vestigingen

Opgeheven vestigingen

Groei bestaande vestigingen

Afname bestaande vestigingen

1500

2000


Onderzoek van het CBS5 geeft aan dat de dynamiek in de regel hoog is in economische secties, met zowel een groot aantal oprichtingen, als een groot aantal opheffingen. Het statistisch overzicht van de vestigingen in Breda bevestigt dit beeld. In de secties zakelijke dienstverlening en handel komen veel startende bedrijven voor. Er verdwijnen ieder jaar veel banen, maar er komen ook weer veel nieuwe banen bij. Evenals voorgaande jaren is ook dit jaar de dynamiek het grootst in de zakelijke dienstverlening en handel en reparatie. Een belangrijk verschil met vorig jaar is dat de balans van afname en toename positief is voor de zakelijke dienstverlening. Bij handel en reparatie valt op dat meer dan de helft van de nieuwe banen toegeschreven kan worden aan nieuw gevestigde bedrijven. Het banenverlies in het onderwijs en openbaar bestuur en overheid kan voor het grootste deel toegeschreven worden aan afslanking van bestaande vestigingen. De industrie geeft een opvallend verschil met vorig jaar te zien. Toen gingen er ruim duizend banen verloren bij bedrijven die uit Breda vertrokken zijn. Nu is dit verlies in de industrie teruggebracht naar 150 banen en staat er een groei van ruim 600 banen tegenover bij zowel bestaande als voor Breda nieuwe vestigingen. Starters Ondanks de niet bepaald gunstige economische periode is het aantal starters in de periode 2003-2005 jaarlijks toegenomen. Ook nu het economisch weer beter gaat, neemt het aantal starters toe. Het afgelopen jaar zijn er ten opzichte van het jaar daarvoor met 1.137 starters weer 156 starters meer bijgekomen. Het aantal starters is het grootst in de zakelijke diensten met 407 bedrijven. Ook in de categorie ‘overig’ (voornamelijk allerlei vormen van dienstverlening) en handel en reparatie is het aantal

5 CBS, de dynamische industrie, maart 2004

27


starters groot, respectievelijk 262 en 255. Vergeleken met 2005 was de toename van het aantal starters relatief het grootst in de bouwnijverheid: + 41% (41 starters).

Figuur 7 Starters in Breda

Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Horeca Zakelijke diensten Overig Totaal

2003 26 62

2004 40 68

2005 27 99

2006 37 140

189 25

210 42

211 42

255 36

274 201 777

293 200 853

399 203 981

407 262 1137


Banenontwikkeling grote steden Uit de vorige edities van de Economische Barometer (zie paragraaf 2.2) blijkt dat de economische recessie meer dan gemiddeld negatief uitpakt voor de Bredase economie. Hiervoor is aangegeven dat het afgelopen voor het eerst sinds jaren weer sprake is van een werkgelegenheidsstijging. Breda behoort hierdoor niet meer zoals in de voorgaande jaren tot de meest slecht presterende gemeenten. Van de 27 grote steden neemt Breda wat betreft werkgelegenheidsstijging een zesde positie in.

28

Gemeente Breda


Figuur 8 Banenontwikkeling grote steden 2005-2006

Heerlen Eindhoven Schiedam Lelystad Zw olle Breda Nijmegen Tilburg Amsterdam Groningen Leiden Dordrecht Arnhem Enschede Helmond Venlo Deventer Almelo Zaanstad Hengelo (O.) Utrecht Amersfoort Maastricht Rotterdam 's-Gravenhage Leeuw arden Emmen -4,0

-2,0

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

% Bron: Lisa, bewerking Onderzoek en Informatie

2.5. Inkomen Indicator •

Inkomensniveau

Bron: CBS

Naast het hebben van werk is het welvaartsniveau van de inwoners één van de indicatoren voor de economische positie van de stad. Het welvaartsniveau kan afgemeten worden aan het gestandaardiseerde huishoudensinkomen6.

6 Het gestandaardiseerd huishoudensinkomen is een indexcijfer waarbij het gemiddelde GHI voor Nederland op 100 is gesteld. Het doel van GHI is het vergelijkbaar maken van het inkomen van verschillende typen huishoudens.

29


Van de grote gemeenten had Breda in 1998 van de G25 het hoogste gestandaardiseerde huishoudensinkomen. In de meting van 1999 was Breda gedaald naar een 5e plek. In de meting van 2000 is Breda weer een plaats gestegen. In de meest recente meting (2003) is Breda in het totaal van de G30 gezakt naar een 7e plek. Opvallend daarbij is dat Breda ten opzichte van het landelijk gemiddelde gestegen is in vergelijking met 1999, terwijl ten opzichte van de steden met de hoogste inkomens Breda juist een aantal plaatsen in heeft moeten inleveren.

Figuur 9 Gestandaardiseerd huishoudensinkomen 2003

Leiden Haarlem Utrecht Amersfoort s-Hertogenbosch s-Gravenhage Breda Eindhoven Amsterdam Zwolle Zaanstad Arnhem Dordrecht Maastricht Tilburg Nijmegen Alkmaar Rotterdam Hengele (O.) Deventer Schiedam Venlo Leleystad Helmond Enschede Heerlen Leeuwarden Groningen Emmen Almelo 86

88

90

92

94

96

98

100

102

104

106

Bron: CBS

30

108

110

Gemeente Breda


2.6. Arbeidsmarkt Indicatoren • •

Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Werkloosheid

Bronnen: CWI Nederland, CWI Districtskantoor Zuidwest Nederland, CBS

Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Een gezonde verhouding op de arbeidsmarkt tussen vraag en aanbod werkt positief door op de regionale bedrijvigheid. Niet alleen de omvang, maar ook de kwaliteit en samenstelling van het regionaal arbeidsaanbod zijn van belang voor een goede arbeidsmarktwerking. De economische recessie van de afgelopen jaren had ook zijn weerslag op de arbeidsmarkt. In de periode 2001-2004 steeg in Breda de omvang van de werkloosheid fors (+80%) en daalde het aantal vacatures tot het laagste niveau van de afgelopen zeven jaar (-35%). Met een vraag/aanbodverhouding van ver beneden de 100 was er sprake van een ruime arbeidsmarktsituatie.

Figuur 10 Ontwikkeling vacatures en werkloosheid 1996 – 2005 gemeente Breda

12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1996

1997

1998

1999

2000

vacatures

2001

2002

2003

2004

2005 progn. progn. 2006* 2007*

niet-w erkende w erkzoekenden

* Regionale Arbeidsmarkt prognose CWI 2006-2011 midden scenario Bronnen: CWI regionale arbeidsmarktprognoses 2006 – 2011, RBA MWB, CBS, Vestigingenregister WestBrabant bewerking Onderzoek en Informatie

Vanaf halverwege 2004 tekent zich een herstel van de arbeidsmarkt af. In 2004 groeit het aantal vacatures voor het eerst sinds 2000.In 2005 zet de toename van het aantal vacatures verder door. De stijging van de werkloosheid komt in 2004 tot stilstand en begint in 2005 voorzichtig te dalen.

31


De situatie op arbeidsmarkt verbetert momenteel sterk. Dit komt in 2006 tot uiting in een verdere stijging van het aantal ontstane vacatures, een sterk dalende werkloosheid en een licht herstel van de werkgelegenheidsgroei. De vraag/aanbodverhouding klimt in 2006 naar een waarde van 127. Ook in 2007 zal sprake zijn van een gunstiger arbeidsmarktsituatie. Zo stijgt het aantal vacatures nog verder, versnelt de werkgelegenheidsgroei en daalt de werkloosheid naar verwachting met circa 15%. De vraag/aanbodverhouding zal volgend jaar verder stijgen naar een waarde van 158. De recente arbeidsmarktprognoses voorspellen voor de middellange termijn een grotere toename van het aantal banen dan van het arbeidsaanbod. Hierdoor zal het aantal werklozen gaan dalen tot onder het dalniveau van de jaren 2000-2001. Een periode die werd gekenmerkt door grote kwalitatieve en kwantitatieve fricties. De komende periode dreigt er, net als toen, een overspannen arbeidsmarktsituatie te gaan ontstaan. Het aantal knelpunten in de personeelsvoorziening zal de komende periode sterk toenemen. Werkloosheid Het aantal werklozen in Breda steeg in de periode 2001-2004 tot ruim 9.000 personen. Eind 2004 komt deze ontwikkeling tot stilstand en vanaf 2005 begint de Bredase werkloosheid voorzichtig te dalen. Het tempo van de werkloosheidsdaling versnelt in 2006 tot -12%. Het aantal werklozen bedraagt eind september 2006 7.623 personen.

Figuur 11 Ontwikkeling werkloosheid gemeente Breda 1997 – 2005

12.500

10.000

7.500

5.000

2.500

0 1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005 prognose 2007

Bron: CWI, bewerking Onderzoek en Informatie

Ook voor het komend jaar zijn de verwachtingen positief en wordt een verdere daling van de Bredase werkloosheid verwacht van 15%. Het werkloosheidspercentage geeft een goede indicatie voor het werkloosheidsniveau van de grote steden. De meest recente percentages hebben betrekking op 2005. In 2005

32

Gemeente Breda


is het werkloosheidspercentage van Breda voor het eerst sinds 1999 gedaald. Breda klimt in vergelijking met de grote steden van een 13e plaats in 2004 naar een 7e positie in 2005 met een relatief laag werkloosheidsniveau.

Figuur 12 Ontwikkeling werkloosheidspercentage Breda en Nederland

8%

6%

4%

2%

0% 1997

1998

1999

2000

2001

2002

gemeente Breda

2003

2004

2005

sept 2006*

Nederland

Bronnen: CBS, Etin Adviseurs, CWI, bewerking Onderzoek en Informatie

Ook ten opzichte van het landelijk werkloosheidspercentage steekt Breda gunstig af. Steeg in de jaren 2002 tot en met 2004 het werkloosheidsniveau in Breda sneller dan de Nederlandse. In 2005 is de daling van het Bredase werkloosheidspercentage een jaar eerder ingezet dan de daling op landelijk niveau. Per september 2006 wordt het Bredase werkloosheidsniveau geschat op 5%, circa 0,4 procent lager dan Nederland. Kenmerken werkloosheid De jeugdwerkloosheid daalt vanaf maart 2005 meer dan gemiddeld. Het aantal werkloze ouderen en het aantal langdurig werklozen profiteren minder van de oplevende arbeidsmarkt. Werkloosheidsduur De langdurige werkloosheid nam in de periode 2002-2005 fors toe. Pas vanaf het 3e kwartaal 2006 daalt het aantal langdurig werklozen. Echter, deze daling blijft ver achter bij die van het Bredase gemiddelde. Onder zeer langdurig werklozen (langer dan drie jaar) is de afname minimaal. Het aandeel van de langdurige werkloosheid stijgt in september 2006 tot 71%.

33


Leeftijd en opleiding De werkloosheid onder personen van 40 jaar en ouder blijft groot en neemt naar verhouding veel minder snel af dan het Bredase gemiddelde. Daarbinnen ondervinden 50-plussers nauwelijks enig profijt van de gunstige arbeidsmarkt. Inmiddels is 63% van de Bredase werklozen 40 jaar of ouder en bijna 35% behoort tot de 50-plussers. De omvang van de Bredase jeugdwerkloosheid is sinds september 2001 niet meer zo laag geweest. Het aantal werkloze jongeren is in september 2006 gehalveerd ten opzichte van 2004 en bedraagt momenteel 338 jongeren.. In 2005 profiteerden vooral middelbaar- en hoger opgeleiden (vanaf mbo-niveau) van de aantrekkende arbeidsmarkt. In 2006 daalt ook de werkloosheid onder lager opgeleiden (basisonderwijs en vmbo). Bovengenoemde ontwikkeling is nu ook zichtbaar bij de werkloosheid naar beroepsgroep. Ten opzichte van december 2005 daalt de werkloosheid nu ook bij de lagere beroepsgroepen zoals bijvoorbeeld de lagere verzorgende-, lagere technische - en lagere transportberoepen. Vanaf begin 2006 daalt de werkloosheid al substantieel bij de middelbare en hogere administratieve-/commerciële beroepen en middelbaar technische beroepen.

Figuur 13 Ontwikkeling werkloosheid Breda naar beroepsgroep december 2005 en september 2006 lager adm./commercieel middelbaar adm./commercieel lager transport lager verzorgend lager technische middelbaare technisch hoger adm./comm./economisch middelbaar verzorgend hoger pedagogisch hoger gedrag/maatschappij lager agrarisch middelbaar gedrag/maatschappij lagere beveiligingsberoepen hogere technisch 0

200

400

sep-06

600

dec-05

Bron: CWI

34

800

1000

Gemeente Breda


Frank van Opstal, directeur Machinefabriek Brabant Van Opstal B.V.: “Ik betwijfel of men weet, hoe ver de internationalisering al is gevorderd in onze regio” “Dinsdag naar Wenen, woensdag naar Hamburg en vóór Kerstmis nog naar Istanbul. Op dit moment doen we zaken van China tot de Dominicaanse Republiek, en van Zweden tot Zuid-Afrika”, vertelt directeur Frank van Opstal. Oprichter D. van Opstal begon in 1918 in zijn Machinefabriek van Opstal met het maken van machines voor de gasfabriek en voor landbouwers. Op dit moment is Brabant van Opstal wereldwijd actief in het ontwerpen en produceren van machines en installaties voor de verwerking, het transport en de open overslag van droge bulkgoederen in uiteenlopende branches als voedingsmiddelen, graan, veevoeder, mineralen, recycling en afvalverwerking. Van lokaal naar internationaal “Mijn opa begon in Zevenbergen met zijn ‘Electrotechnisch en Werktuigkundig Bureau’ vooral voor landbouwers uit de omgeving. Onder mijn vader is dat uitgegroeid tot de machinefabriek Brabant Van Opstal, die voor heel Nederland produceerde. 35 jaar geleden is er al een fabriekshal in Breda geopend en 15 jaar geleden is het gehele bedrijf naar Breda verhuis, omdat het hier beter aan technisch geschoold personeel kon komen. Overigens is dat vandaag de dag juist een van onze zorgpunten. We moeten gekwalificeerd personeel nu steeds verder weg zoeken, tot in Polen toe”, stelt directeur Van Opstal. De afgelopen decennia heeft het concern de blik op het buitenland gericht, omdat de Nederlandse markt te klein werd. “Ik blijf overigens van mening dat het een stuk eenvoudiger is om in en voor je eigen land te werken, omdat je hier precies weet hoe dingen geregeld zijn. In andere landen met een totaal andere cultuur moet je heel veel voorwerk doen om resultaat te behalen. Maar in onze sector moet je nou eenmaal je vleugels ver uitslaan, anders red je het niet. Grote haveninstallaties en productielijnen van een paar honderd meter kun je in Nederland niet elke dag kwijt. Dus dan ga je het verderop zoeken. Onze klanten bepalen letterlijk hoe ver we moeten gaan met onze producten.” Niettemin hecht de firma eraan haar hoofdvestiging in Breda te behouden. “Wij hebben hier de knowhow en kunnen er de kwaliteit maken die we nodig achten. Bovendien heb je directe feeling met je product nodig om te kunnen innoveren. In andere landen ben je voor je productie van veel onzekere factoren afhankelijk. We besteden wel deelopdrachten uit naar andere landen. Overigens bemachtigen wij zelf ook regelmatig grote projecten die door buitenlandse ondernemingen in Nederland worden uitgevoerd.” Ook Vuurslag BV, die deel uit maakt van de Brabant van Opstalgroep exporteert 90% van haar producten. “Het maakt complete productiesystemen, machines en know-how voor het industrieel produceren van biscuits, crackers, en een grote verscheidenheid van andere gebakken producten.’’ Investeren in culturen Aanvankelijk exporteerde het bedrijf naar nabijgelegen landen als België, Frankrijk en Duitsland. “Daar kwam al snel het voormalige Oostblok bij. Onze generatie zocht het nog verder, tot in Azië en Afrika toe. Het is voor mij een ervaringsgegeven dat je bij internationaal zakendoen vooral moet investeren in de cultuur van andere volkern. Het opbouwen van goede contacten in bijvoorbeeld China vergt veel geduld en inlevingsvermogen in de situatie aldaar. Daarmee proberen wij ons van onze concurrenten te onderscheiden. En dikwijls hebben we daar succes mee.” Jaarlijks komen bij het Bredase bedrijf gemiddeld een honderdtal Chinezen op bezoek. “Dat varieert van ondernemers tot provinciale bestuurders. Het spreekt voor zich dat je die mensen hier goed ontvangt. Wij nemen ze graag mee de binnenstad van Breda in. Dat vinden ze, zonder uitzondering, prachtig.“ Frank van Opstal vraagt zich wel eens af of men in Breda wel voldoende inziet hoever de internationalisering ook in onze regio al gevorderd is. “Laatst kregen wij nota bene vanuit een Poolse vestiging van het Nederlandse bedrijf Philips de opdracht om in de vestiging in Roosendaal iets te leveren, terwijl dat hier zowat om de hoek ligt. Mede door het multinationale karakter van bedrijven en natuurlijk ook door internet is de wereld relatief klein geworden. Om die reden kan Breda perfect meeprofiteren van de internationalisering. De stad is gunstig gelegen, er is nog voldoende mobiliteit en het technisch kennisniveau is hoog.” Hij kijkt met genoegen uit naar de shuttleverbinding met Schiphol. “Onze medewerkers maken, net als ik, heel veel vlieguren. Dan is het prettig om snel op de luchthaven te kunnen komen en ook weer thuis. Dat kost nu erg veel kostbare tijd. Breda zet zich er extra mee op de kaart.”

35

Economisch Profiel Breda

36

Gemeente Breda


3. Economisch profiel Breda

3.1. Inleiding De Bredase economie haperde de afgelopen jaren, de werkgelegenheid nam af en de werkloosheid steeg door laagconjunctuur, een sterk internationale oriëntatie van het bedrijfsleven in Breda en het weinig onderscheidend economische profiel van de stad. Inmiddels tekenen zich duidelijke signalen van economisch herstel af. De gemeente Breda wil deze signalen ondersteunen en een krachtige impuls geven aan de stedelijke economie. Onder het motto ‘actief de markt op’, is een strategie ontwikkeld die zich richt op een optimale afstemming van de activiteiten van Economische Zaken op de behoeften van het bedrijfsleven7. De gemeente Breda wil de stimulering van de economie vooral bewerkstelligen door in te spelen op trends en ontwikkelingen in de economie en gebruik te maken van de specifieke kwaliteiten van de stad, zoals de centrale ligging in de Benelux en het aantrekkelijke woon- en leefklimaat. Maar ook door in te zetten op kansrijke sectoren. Zo vormen internationale handel en logistiek, de kennisindustrie en hospitality (de sterk opkomende vrijetijds- en zorgindustrie) belangrijke kanskaarten voor de economische ontwikkeling van de stad. De economische strategie is dan ook gericht op deze drie specifieke segmenten. In de navolgende paragrafen worden de drie segmenten internationale handel en logistiek, de kennisindustrie en hospitality nader belicht. 3.2. Samenvatting In dit hoofdstuk wordt een eerste uitwerking gegeven van de concepten die ten grondslag liggen aan het nieuwe economisch beleid van Breda. Het eerste speerpunt van het economisch beleid is internationale handel en logistiek. Bij de handel en logistiek gaat het om 1.160 vestigingen waar 10.500 personen werkzaam zijn. In hoofdstuk 4 is aangegeven dat ruim een derde van de bedrijven in de handel en logistiek actief is op de internationale markt. De recente vestiging van Beneluxeerders en Europese distributiecentra in Breda heeft de laatste jaren al een belangrijke impuls gegeven aan de ontwikkeling van Breda als vestigingslocatie voor internationale handel en logistiek. Ondernemers in deze economische sector zijn positief gestemd over de toekomst van hun bedrijfsactiviteiten. De nieuwe vestigers in West-Brabant (waarvan een belangrijk deel in Breda) geven als belangrijkste factor voor de keuze voor WestBrabant de gunstige ligging in de Benelux (in Nederland maar op relatief korte afstand van België), de bereikbaarheid en de goede infrastructurele voorzieningen aan. Het tweede speerpunt betreft de kennisindustrie. De afgelopen jaren is een groot aantal banen in de Bredase industrie verloren gegaan. Door onder meer de opkomst van de lageloonlanden is veel industriële werkgelegenheid verloren gegaan. Het gaat dan om bedrijfsverplaatsingen of het moeten stoppen van de activiteiten wegens gebrek aan winstgevendheid. In de Economische Barometer Breda van 2005 is geconstateerd dat toch ook nog een groot aantal Bredase bedrijven de internationale concurrentieslag heeft weten te doorstaan. Weliswaar hebben zij ook te maken gehad met een terugloop van

7 Gemeente Breda, Economische Impulsnota; Breda actief de markt op,

37


arbeidsplaatsen, maar door zich te richten op kwalitatief hoogwaardige producten en processen en het betreden van nieuwe markten hebben zij hun concurrentievermogen weten te versterken. Bij het derde speerpunt ‘hospitality’ gaat het om een groot aantal verschillende activiteiten, die zich richten op het verzorgen van consumenten. Het segment is gericht op de bewoner en de bezoeker van de stad en bundelt de ‘vrijetijdseconomie’ en de ‘zorgeconomie’ in vernieuwende concepten waar gastvrijheid en comfort kernwaarden zijn. In dit hoofdstuk is ingezoomd op drie onderdelen van hospitality: detailhandel, toerisme en gezondheid- en welzijnszorg. Breda heeft zich de laatste jaren ontwikkeld tot een complete winkelstad. Terwijl elders in Nederland de detailhandel terugliep, heeft in Breda met de uitbreidingen van de woonboulevard (met onder meer IKEA, mediamarkt en BCC) detailhandel zich verder versterkt. Breda is uitgegroeid tot het winkelcentrum van West-Brabant met daarnaast een belangrijke aantrekkingskracht op winkelconsumenten uit de rest van Nederland en België. Toerisme is in belangrijke mate verweven met de detailhandel in Breda: toeristisch bezoek aan Breda betekent voor veruit de meeste bezoekers in de eerste plaats een dagje winkelen. Wat betreft buitenlands toeristisch bezoekers neemt Breda van de grote steden in Nederland een zesde plaats in. Gezondheids- en welzijnszorg is de afgelopen jaren één van de belangrijkste groeisectoren in Breda. Het relatieve aandeel van deze sector ligt ruim boven het landelijk gemiddelde. Met het Amphia ziekenhuis beschikt Breda over het grootste algemene ziekenhuis van Nederland met een breed scala aan medische specialismen. Vanwege toenemende vergrijzing en de ontwikkeling van nieuwe zorgconcepten, mogen ook in de toekomst belangrijke economische impulsen van de gezondheids- en welzijnszorg verwacht worden.

Missie: Actief de markt op met internationale handel en logistiek, kennisindustrie en hospitality 3.3. Internationale handel en logistiek • Aantal banen in de handel en logistiek 3.4. Kennisindustrie • Aantal banen in de industrie • Aantal vestigingen in de industrie 3.5. Hospitality • Detailhandel • Toerisme • Gezondheidszorg en welzijn

38

Gemeente Breda


3.3. Internationale handel en logistiek Indicatoren •

Aantal banen in de handel en logistiek

Bronnen: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie

Nederland is van oudsher een handelsland. Door de globalisering en internationalisering van de economie wordt handel steeds belangrijker en de concurrentie groter. Daarnaast biedt bijvoorbeeld de grote ladingstroom vanuit zuid-oost Azië ook de mogelijkheid om nieuwe markten te betreden. Bedrijven hebben te maken met schaalvergroting en dienen tegelijkertijd in staat te zijn de gevarieerde lokale markten te bedienen. Veel buitenlandse bedrijven zien Nederland als een land waar zij op een efficiënte en flexibele manier hun handel en logistieke activiteiten, gericht op (delen van) Europa, kunnen onderbrengen en aansturen. In dit kader biedt de strategische ligging van Breda op het scharnierpunt noord-zuid/oost-west, een unieke kans voor een verdere specialisatie op het gebied van internationale handel en logistiek. Op dit moment zijn alleen statistische gegevens beschikbaar over de totale handel en logistiek in Breda en niet uitgesplitst naar internationale activiteiten. In deze paragraaf wordt daarom gesproken over de totale handel en logistiek. De werkgelegenheid in de handel en logistiek is na een daling in 2004 de afgelopen jaren gestegen en ligt op dit moment rond de 10.500 banen. Het grootste deel van de mensen werkt in de groothandel. Tevens werkt bijna 80% van de mensen bij een bedrijf met meer dan 10 werkzame personen. Het aantal vestigingen met 10 of meer werkzame personen in de handel en logistiek ligt de afgelopen vijf jaar zo rond de 200. Het totaal aantal vestigingen in de handel en logistiek is de afgelopen jaren gestegen tot 1160 in 2006.

39


Figuur 14 Aantal banen in de handel en logistiek

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2001 Groothandel

2002

2003

2004

Vervoer over land, water, lucht

2005

2006

Diensten voor het vervoer


Er zijn een aantal locaties in de stad waar een concentratie is van handel en logistiek. In onderstaand kaartje is het aantal banen te zien in de handel en logistiek naar werklocatie. Met name langs de A27 op Hoogeind, langs de A16 op Hazeldonk, Steenakker, IABC en Westerhage zijn veel banen in de handel en logistiek.

Figuur 15 Aantal banen in de handel en logistiek naar werklocatie

Hazeldonk

Aantal werkzame personen (wp+uitz) 550 275 55 Afdeling Onderzoek en Inform atie; novem ber 2006

40

Gemeente Breda


3.4. Kennisindustrie Indicatoren • •

Aantal banen in de industrie Aantal vestigingen in de industrie

Bronnen: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie

Door onder meer de opkomst van de lagelonenlanden is veel industriële werkgelegenheid verloren gegaan. Het gaat dan om bedrijfsverplaatsingen of het moeten stoppen van de activiteiten wegens gebrek aan winstgevendheid. In de Economische Barometer Breda van 2005 is geconstateerd dat een groot aantal Bredase bedrijven de internationale concurrentieslag heeft weten te doorstaan. Weliswaar hebben zij te maken gehad met een terugloop van arbeidsplaatsen, maar door zich te richten op kwalitatief hoogwaardige producten en processen en het betreden van nieuwe markten hebben zij hun concurrentievermogen weten te versterken. In figuur 15 is te zien dat het aantal banen sinds 2001 flink is gedaald maar dat het aantal vestigingen gelijk is gebleven en de laatste jaren, na 2003, zelfs is gestegen.

Figuur 16 Aantal banen in de industrie

12000

500 450

10000

400 350

8000

300 6000

250 200

4000

150 100

2000

50 0

0 2001 aantal banen

2002

2003

2004

2005

2006

aantal vestigingen


41


3.5. Hospitality Indicatoren • • •

Detailhandel Toerisme Gezondheidszorg en welzijn

Bronnen: CVO 2005, NBTC, Onderzoek en Informatie

Hospitality heeft betrekking op alle sectoren die zich richten op het verzorgen van consumenten. In de Economische Impulsnota worden de sectoren detailhandel, horeca en toerisme, gezondheidszorg, welzijn en cultuur hiertoe gerekend. Het segment is gericht op de bewoner en de bezoeker van de stad en bundelt de ‘vrijetijdseconomie’ en de ‘zorgeconomie’ in vernieuwende concepten waar gastvrijheid en comfort kernwaarden zijn. Een belangrijke trend is dat Nederland vergrijst. De groep ouderen wordt steeds groter en ook in Breda neemt het aantal ouderen toe. In 2020 wonen naar verwachting circa 54.000 mensen van 55 jaar en ouder in Breda8. Dat zijn er zo’n 10.000 meer dan in 2006. De ouderen van de toekomst zijn beter opgeleid en mondiger en hebben betere inkomens- en vermogensposities. De leefwijze van ouderen zal meer dan nu in het teken staan van de wens om eigen keuzes te maken en om actief, gezond, krachtig en beweeglijk in het leven te staan.9 Er zullen in 2020 echter ook meer ouderen zijn met (complexe) gezondheidsproblemen, die langdurig op zorg zijn aangewezen en ondersteuning behoeven.10 In dit segment ligt dus een groeipotentieel. Zowel binnen de vrijetijds-economie als met betrekking tot de zorg. Breda heeft dit segment van de markt samengevat tot ‘hospitality’. In Breda zijn de meeste banen in het hospitality segment in de gezondheids- en welzijnszorg. Gevolgd door de detailhandel en horeca. Een klein deel van de banen is in de cultuur, sport en recreatie en de overige diensverlening. Onder deze laatste categorie vallen onder andere de kappers en fitnesscentra. Het aantal banen in de totale hospitality sector is de afgelopen vijf jaar toegenomen met ruim 2.000 banen tot 33.500 banen.

8 Bevolkingsprognose Breda 2006 + Congres ‘Krimpende Stad’ d.d. 07-12-2006 9 Ouder worden we allemaal, trendstudies en toekomstdebatten over de vergrijzing in Nederland, NIZW (2004) 10 Welzijn en waardigheid voor langdurige zorggebruikers. Op weg naar 2020, Zoetermeer, Stichting Toekomstscenario’s gezondheidszorg, Vulto (2002)

42

Gemeente Breda


Figuur 17 Het aantal banen in de hospitality

35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 2001

2002

2003

2004

2005

Detailhandel

Horeca

Gezondheids- en welzijnszorg

Cultuur, sport en recreatie

2006

Overige dienstverlening


Op drie sectoren uit het hospitality segment gaan we nu wat dieper in, te weten detailhandel, toerisme en gezondheids- en welzijnszorg. Detailhandel Breda is steeds meer een complete winkelstad met een regionale en bovenregionale functie. De woonboulevard ontwikkelt zich daarbij tot een regionaal winkelcentrum; meer dan de helft van het winkelend publiek komt van de regio West-Brabant. Het koopmotief van de winkelconsumenten is in de eerste plaats doelgericht aankopen doen. Voor de binnenstad is het belangrijkste winkelmotief recreatief winkelen. Bij recreatief winkelen (fun) is de activiteit zelf (rondkijken, ontspannen) vaak belangrijker dan de aankoop. Tijd speelt hier nauwelijks een rol. Warenhuizen (V&D, HEMA) en grote modeketens (H&M, C&A) zijn traditioneel belangrijke trekkers. De laatste jaren ontwikkelen zich ook in andere branches winkelformules die als belangrijke publiekstrekker fungeren zoals multimedia (Mediamarkt) en sport (Perry, Intersport). De binnenstad krijgt hiermee ook steeds meer een bovenregionale functie. Op de A1 locaties, waar ook de grootste passantenstromen zijn, zitten voornamelijk de winkels die een hoge omzet draaien uit het lage en middensegment. Rond De Barones, Eindstraat en de Lange Brugstraat zijn de winkels uit het middensegment te vinden. Het hogere marktsegment bevindt zich op die plekken waar minder filialen en minder grote passantenstromen zijn. Een hoogwaardig winkelmilieu ontwikkelt zich rond de Wilhelminastraat. Door de komst van nieuwe formules als Pauw, River Woods, Life Style en Donaldson ontstaat in deze straat een clustering van single-brandstores. Toeristisch bezoek aan Breda is op de eerste plaats een dagje winkelen in Breda. Driekwart van de toeristische bezoekers geeft als belangrijkste bezoekmotief voor een bezoek aan Breda het winkelen voor plezier. Van de in het kader van het continu vakantie-onderzoek onderzochte Nederlandse steden neemt Breda hiermee de eerste plaats in.

43


Wat betreft verzorgingsfunctie (aantal m2 winkelvloeroppervlak per 1.000 inwoners) is Breda gegroeid tot belangrijkste winkelstad van Nederland. De groei van het winkelareaal heeft voornamelijk plaats gevonden op de woonboulevard. In figuur 16 is het winkelvloeroppervlakte te zien van de diverse winkelcentra die Breda kent.

Figuur 18 Winkelvloeroppervlakte van de winkelcentra in de gemeente Breda

Winkelvloeroppervlakte winkelcentra Heksenwiel 6.750

De Berg 1.400

De Donk 1.150 Steenakker 16.650

Centrum Prinsenbeek 4.800

Tuinzigt 1.950 Woonboulevard 72.250

Centrum Teteringen 2.250

Hoge Vucht 10.700

Spinveld 4.050

Moleneind Oost 3.150

Tramsingel/ Lunetstraat 5.050

Princenhage Dr. Struycken -plein kern 900 5.400

Baliendijk 1.050

Belcrumweg 4.250

Binnenstad 110.000

Graaf Hendrik III plein 900 Langendijk 650

Brabantplein 2.650

Bisschopshoeve 1.650

Wilhelminastraat 4.800 Ginnekenweg C1000/AH 5.900 Valkeniersplein 3.950 De Burcht 3.400 Ginnekenmarkt/ Jorisstraat Ginneken 800 3.250

Winkelcentra Centrum Bavel 2.200

Binnenstad Buurtcentra Wijkwinkelcentra Perifere winkelcentra Dorpscentra Specifieke winkelcentra

Centrum Ulvenhout 3.000 Afdeling Onderzoek en Informatie

Het aantal banen in de detailhandel is na een stijging in de jaren 2002-2005 in 2006 weer iets gedaald. Landelijk had die daling al eerder ingezet. Breda liet door onder andere de aanleg van de woonboulevard een tegengestelde beweging zien maar lijkt nu toch ook iets van deze daling te voelen.

44

Gemeente Breda


Figuur 19 Het aantal banen in de detailhandel in Breda

8800 8600 8400 8200 8000 7800 7600 2001

2002

2003

2004

2005

2006


Toerisme Breda is een stad met een Brabants karakter, bourgondisch en gastvrij. Daarnaast heeft Breda de NHTV, een belangrijk opleidingsinstituut op het gebied van toerisme. Dit zijn goede voorwaarden om de stad verder uit te bouwen op toeristisch gebied. Uit het Continu Vakantie Onderzoek 2005 blijkt dat de stedenbezoeker vaak een 50-plusser is. Ook in Breda is 36% van de Nederlandse bezoekers 50+. Zoals al eerder vermeld zal deze groep de komende jaren groter worden en hier ligt dan ook een groeipotentieel. In 2005 bezochten bijna 2 miljoen bezoekers Breda. Dit waren ruim 600.000 bezoekers uit het buitenland11 en bijna 1,3 miljoen bezoekers uit Nederland12. Met het aantal buitenlandse bezoekers neemt Breda een 6e plek in na de 4 grote steden en Haarlem.

11 Destinatie Holland, de buitenlandse toerist nader bekeken, Nederlands bureau voor toerisme& congressen, november 2006. 12 Continu vakantie onderzoek 2005

45


Figuur 20 Aantal internationale bezoekers

6.170.547

Amsterdam 1.150.141

Den Haag

1.072.079

Rotterdam

942.724

Utrecht

720.320

Haarlem Breda

611.541

Leiden

586.142

Alkmaar

560.420

Maastricht

443.121

Groningen

404.176

Arnhem

257.271

Den Bosch

215.380 139.424

Eindhoven

2.419.806

geen stad 0

2.000.000

4.000.000

6.000.000

8.000.000

Bron: NBTC 2006

Van de internationale bezoekers aan Breda komt 20% uit België, 70% uit overige Europa en 10% van buiten Europa. Bijna negen op de tien internationale bezoekers aan Breda heeft Nederland al eerder bezocht, 67% is in Nederland vanwege vakantie/ toeristisch bezoek en 27% vanwege een zakenreis. In het Avans studentenonderzoek is de bezoeker van de binnenstad gevraagd wat Breda te bieden heeft aan de buitenlandse toerist. Het meest genoemd worden sfeer, bezienswaardigheden, restaurants/horeca, winkels en de historische binnenstad. De nationale bezoekers komen voornamelijk naar Breda om te winkelen voor het plezier (57%). De vier meest ondernomen activiteiten in Breda door de nationale bezoekers zijn winkelen (74%), lunchen/ dineren in restaurant (30%), op terrasje zitten (27%) en bezoek theater/ concert (10%). Het aantal banen in de sector cultuur, sport en recreatie is sinds 2001 gestegen tot ruim 2000 banen in 2006. Het aantal banen in de horeca is na een daling van 2001 tot 2004 weer aan het stijgen. In 2006 waren 4250 banen in de horeca in de gemeente Breda. Gezondheids- en welzijnszorg Gezondheids- en welzijnszorg is de afgelopen jaren één van de belangrijkste groeisectoren in Breda. Ook voor de toekomst worden belangrijke economische impulsen verwacht van deze sector. We hebben immers te maken met een vergrijzende bevolking en ouderen hebben een grotere kans op gezondheidsproblemen waardoor zij een beroep zullen doen op de gezondheidszorg. Daarnaast is er een ontwikkeling te zien van nieuwe

46


zorgconcepten zoals bijvoorbeeld zorgboulevards waar in de directe omgeving van een ziekenhuis zorgvoorzieningen tot stand komen zoals fysiotherapie, thuiszorg, een tandarts en een woon-/zorgcentrum. Maar ook domotica (technische voorzieningen in de thuissituatie, dienstverlening aan huis (advies en begeleiding) en op afstand (thuiszorg via callcenter of internet). Deze nieuwe zorgconcepten tonen ontwikkelingen die kansrijk zijn voor de gezondheids- en welzijnszorg. Breda heeft in de gezondheids- en welzijnszorg een aantal instellingen met een regionale functie. Met het Amphia ziekenhuis beschikt Breda over het grootste algemene ziekenhuis van Nederland met een breed scala aan medische specialismen. Maar ook bijvoorbeeld de GGD West Brabant, GGZ Regio Breda, Amarant, Novadic- Kentron. Tender Jeugdzorg, Thuiszorg Breda en Sensis bedienen een groter gebied dan alleen de gemeente Breda. Het aantal banen in de gezondheids- en welzijnszorg per 100 inwoners is dan ook hoger dan landelijk. Net als landelijk is het aantal banen in de zorg gestegen. In 2006 waren er op iedere 100 inwoners van Breda 9,2 banen in de zorg, in 2001 waren dit nog 8,3 banen.

Figuur 21 Het aantal banen in de gezondheids- en welzijnszorg als percentage van de totale bevolking

10,00 9,00 8,00 %

Gemeente Breda

7,00 6,00 5,00 4,00 2001

2002

2003 Nederland

2004

2005

2006

Breda

Bron: CBS, LISA, Vestigingenregister Onderzoek en Informatie

47


Met uniek product verovert Precia Molen de wereld

“De afgelopen 140 jaar hebben wij een ijzersterke reputatie opgebouwd in binnenen buitenland” De productfolder van Precia Molen laat er geen misverstand over bestaan. Met de slogan ‘Together we’re strong’ op de voorzijde en de vestigingsadressen in Nederland, België, Frankrijk, Engeland en Ierland op de achterzijde mag je gerust spreken van een internationaal concern. Sinds 1993 verwijst het eerste deel van de bedrijfsnaam naar de Franse eigenaar Precia. Toch liggen de roots voor een belangrijk deel bij de voor elke Bredanaar bekende weegschalenfabrikant Molenschot. “In Breda maken we nog steeds de grote weeginstallaties. Die hebben in hun soort wereldwijd het imago van een Mercedes. Niet goedkoop, maar heel bekend, betrouwbaar en onverwoestbaar”, weet commercieel directeur Willem de Vaan.

Voorop lopen “Anno 2006 kun je voor complexere apparatuur niet meer rendabel alles zelf produceren. In Breda houden we ons dan ook vooral bezig met applicatie engineering. Heel grote machines worden op locatie gebouwd met bijvoorbeeld staalonderdelen uit het land zelf en met componenten uit Breda. Wij werken met veel buitenlandse toeleveranciers en klanten. Een belangrijke regio is momenteel voor ons het Midden-Oosten. Dan praat je over landen als Iran, Syrië, Kuweit, Dubai, Egypte en ook Irak. Wij nemen uiteraard geen politieke kleur aan en houden ons aan de regels van het betreffende land. We hebben wel eens in oorlogssituaties verkeerd, waarbij de mortieren over onze hoofden vlogen. Soms moet je nogal wat risico nemen als je succesvol wilt zijn in het buitenland, maar doorgaans is het prima te doen.” De crux van zijn verhaal is dat Precia Molen nog steeds een tamelijk uniek product vervaardigt waar veel vraag naar is. “Zeker onze bunkerwegers zijn bijzonder. Ze zijn relatief klein, maar wel het krachtigst waardoor ze gemakkelijk in installaties in te bouwen zijn. Ook wat betreft het aspect ‘stofexplosies’ bij graanoverslag en dergelijke voldoen we aan de strengste eisen. En we ontwikkelen onze eigen software. Je kunt stellen dat zolang er goederen verplaatst worden, ze ook ergens gewogen moeten worden. Op dat gebied lopen we nog steeds voor op de concurrenten. Innovatie is een kernkwaliteit die altijd al bij Molenschot hoorde. Het ‘wiebertje’ in ons logo staat nog steeds als een huis.”

Eigen identiteit Juist vanwege het specifieke karakter en de eigen marktpositie van het product heeft de Bredase vestiging van Precia Molen haar eigen identiteit kunnen behouden. “Met name voor de veevoederfabrieken en -silo’s maken wij volstrekt eigen apparatuur. Zo zijn we inmiddels overal in China aanwezig sinds daar het ‘Grote Graanproject’ aan de gang is. Er reizen continu medewerkers en agenten van ons door de regio. Vaak betreft het samenwerkingsprojecten waarbij wij de engineering en service verzorgen en de levering van de hoofdcomponenten. Daar waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van lokale productie.” Op dit moment komt eenderde van de omzet uit export, eenderde uit service en de rest van de Nederlandse markt. “Daarmee zijn we een sterk internationaal georiënteerd bedrijf met duidelijk Nederlandse wortels. Ik zie ons niet zo snel naar het buitenland vertrekken, juist omdat wij niet zelf produceren maar ons vooral richten op applicaties en projecten. Daarvoor hebben we hier in de regio nog voldoende aanbod van goed gekwalificeerd technisch personeel. Met onze kennis van zaken kunnen we ons in Breda blijven vernieuwen en verbeteren.”

Breda heeft volop kansen Willem de Vaan is tevreden over de internationale ambitie van zijn stad. “Ik denk dat de huidige mobiliteit Breda nog veel kansen biedt ten opzichte van de Randstad. Je ziet het ook aan het toenemend aantal buitenlandse vestigingen. De ene trekt vaak de andere aan. Zo ontstaat een sterke bedrijvigheid. Je moet je ook afvragen: als die buitenlandse bedrijven hier niet komen, wat komt er dan wel naar Breda? Nu de productiebedrijven vrijwel allemaal zijn verdwenen, is het goed dat er andersoortige ondernemingen voor in de plaats komen. Zo blijft Breda economisch meedoen in de wereld. Dat zal door de HSL-shuttle alleen maar aantrekkelijker worden. Daar profiteren ook de hotels en de woningmarkt van. Met sommige klanten en agenten werken we al heel lang en als die Breda bezoeken hebben ze het erg naar hun zin.” 48

Gemeente Breda


4. Breda internationale stad

4.1. Inleiding Al jarenlang is er sprake van een trend van verdergaande internationalisering en globalisering van de economie. Over het bestaan van deze trend bestaat weinig discussie. Over de effecten en hoe er mee om te gaan des temeer. Dat geldt zeker voor het niveau van de lokale en regionale economie. Vaak wordt globalisering ervaren als een ongrijpbaar fenomeen, waar zelfs nationale overheden nauwelijks grip op hebben. Opvallend is, dat daarbij vooral aandacht is voor de negatieve gevolgen van globalisering, zoals de concurrentie van lageloonlanden en de oncontroleerbare macht van multinationals. Amin & Thrift13 hebben in hun boek ‘Globalization, institutions and regional development in Europe’ economische succesverhalen uit Europa bij elkaar gebracht. Zij concluderen14 dat lokale en regionale bedrijfsnetwerken, ingebed in lokale institutionele, politieke en culturele kaders en vaak lokaal samenwerkend maar globaal concurrerend, de ankers zijn van een krachtige - zij het vaak vluchtige en kwetsbare lokale of stedelijke economie. Specifieke lokale eigenschappen van steden en regio’s winnen aan belang in termen van competitieve voordelen. In de literatuur wordt hierbij ook gesproken over de global/local -paradox, vanuit de vaststelling dat ondanks de toenemende mondialisering lokale elementen toch een doorslaggevende rol blijven spelen15. Ook een recente studie van het Ruimtelijk Planbureau (RPB)16 laat zien dat tegelijkertijd het lokale en het regionale niveau belangrijker zijn geworden. Volgens het RPB wordt juist in een kennisintensieve economie de regionale aanwezigheid van toeleveranciers, kennisinstellingen en onderwijsinstellingen een steeds belangrijker vestigingsplaatsfactor. Het gaat hierbij niet alleen om complexe en specifieke uitwisselingen, waarbij nabijheid van belang is voor in samenwerking ontwikkelde productvernieuwing. Het gaat ook om gestandaardiseerde processen en diensten, die relatief makkelijk in de eigen omgeving te verkrijgen zijn17. Ondanks de toenemende mondialisering spelen lokale elementen toch een doorslaggevende rol. Het gaat dan om lokale elementen die van doorslaggevende betekenis zijn als vestigingsfactor, zoals de arbeidsmarkt waarbij het accent duidelijk verschuift van het kwantitatieve naar het kwalitatieve aspect en de mate van kennis- en informatiegerichtheid. Het bedrijfsleven krijgt hoe dan ook steeds meer te maken met internationalisering. Een in opdracht van de Rabobank door het NIPO uitgevoerd onderzoek laat zien dat veel Nederlandse bedrijven in meer of mindere mate internationaal actief zijn. Deze bedrijven zijn vooral te vinden in de groothandel, industrie en transportsector. Maar ook de bedrijven die niet internationaal actief zijn ondervinden steeds meer de gevolgen van internationale concurrentie en krijgen steeds vaker te maken met EU-regelgeving.

13 Ash Amin and Nigel Thrift, Globalization, Institutions, and Regional Development in Europe, 1996. 14 Zie ook, Frank D'hondt - www.eur.nl 15 http://www.belspo.be/ 16 Ruimtelijk Planbureau, economische netwerken in de regio, Frank van Oort, Judith van Brussel, Otto Raspe, Martijn Burger (EUR/UU), Jacques van Dinteren (Royal Haskoning) en Bert van der Knaap (EUR), Den Haag, 2006 17 Zie ook Ruimtelijk Planbureau, Kennishubs in Nederland ruimtelijke patronen van onderzoekssamenwerking, Roderik Ponds, Frank van Oort, Den Haag, 2006

49

Breda internationale stad

Oorspronkelijk was internationalisering vooral een aangelegenheid van grote multinationale ondernemingen. Nu richt ook het MKB zich steeds vaker op internationale markten. De economische landsgrenzen vervagen wereldwijd, de mondialisering drukt zijn stempel op de economie. Door de verdergaande liberalisering van de handelsbetrekkingen tussen landen worden steeds meer traditioneel afgeschermde markten opengesteld voor buitenlandse bedrijven. Snelle technologische ontwikkelingen (met name ICT en internet) maken het voor bedrijven ook steeds makkelijker om daar te gaan zitten waar de kostenstructuren voor de onderneming optimaal zijn, de zogenaamde outsourcing en offshoring. Recentelijk hebben het Ministerie van Economische Zaken (EZ) en het Centraal Plan Bureau (CPB) 2 studies gepubliceerd die een aantal van deze aspecten voor de Nederlandse economie in kaart proberen te brengen18. De studie van EZ beschouwt de verplaatsing van bedrijfsactiviteiten uit Nederland, terwijl de CPB studie de gevolgen van de opkomst van China voor de Nederlandse economie probeert te schetsen. De conclusies uit dit laatste rapport, hoewel betrekkend hebben op China, mogen met enige voorzichtigheid veralgemeniseerd worden. Het CPB concludeert dat al met al de Chinese economische groei in de afgelopen decennia een positief effect op de Nederlandse economie heeft gehad. Op de wereldmarkt concurreren Chinese en Nederlandse producten nauwelijks met elkaar: het exportpakket van China overlapt het Nederlandse exportpakket slechts in beperkte mate. De negatieve effecten van de sterk gestegen Chinese export in de vorm van economische herstructureringen blijkt bescheiden te zijn. Daarentegen heeft deze export de rol van Nederland als doorvoerland naar de rest van Europa versterkt. In totaal is de handel met China in Nederland verantwoordelijk voor 23.000 banen. Door de goedkope invoer uit China is het gemiddelde Nederlandse huishouden 300 euro per jaar goedkoper uit. Hierdoor valt de inflatie in Nederland 0,2 %punt lager uit. EZ concludeert in haar rapport wel dat de effecten op bedrijfsniveau en voor de betrokken werknemers ingrijpend kunnen zijn. Bij 45% van de bedrijven die zich verplaatsen van Nederland naar elders gaat het voor een groot gedeelte om laaggeschoolde arbeid, hoewel er in 16% van de gevallen ook sprake is van verplaatsing van hoogwaardige arbeid. Missie: Benutten van de kansen van de strategische ligging van Breda tussen de wereldhavens van Rotterdam en Antwerpen, de Randstad, de Vlaamse Ruit en het zuidoosten van Nederland 4.4. Breda en de internationale economie • Buitenlandse bedrijven • Breda als vestigingslocatie voor buitenlandse bedrijven • Exporterende bedrijven • Beneluxeerders • Europese distributiecentra • Buitenlandse winkelformules 4.5. Breda internationale stad volgens publiek en bedrijfsleven • Internationaal imago Breda burgers • Internationaal imago Breda bedrijfsleven

18 Ministerie van Economische Zaken: Visie op verplaatsing: Aard, omvang en effecten van verplaatsing van bedrijfsaktiviteiten naar het buitenland. Januari 2005. Centraal Planbureau: China and the Dutch economy. September 2006

50

Gemeente Breda


4.2. Samenvatting Trends van internationalisering en globalisering van de economie worden vaak gekoppeld aan negatieve gevolgen voor de (economische) positie van de stad, haar bedrijven en haar inwoners. Steeds meer groeit echter het inzicht dat ondanks de toenemende mondialisering lokale elementen een doorslaggevende rol blijven spelen. Uit dit hoofdstuk blijkt dat sinds de negentiger jaren van de vorige eeuw een ingrijpende transformatie van de Bredase economie heeft plaatsgevonden. Daarbij zijn zo’n 4.000 banen in de industrie verloren gegaan. Een belangrijk deel van dit banenverlies heeft te maken met het globaliseringsproces. Daar staat tegenover dat de Bredase economie ook heeft weten te profiteren van de internationalisering en dat het de stad en haar economie een aantal belangrijke nieuwe impulsen heeft gegeven. Zo heeft een groot aantal buitenlandse bedrijven gekozen voor Breda als vestigingslocatie. Deze bedrijven hebben als belangrijkste activiteiten handel en reparatie, zakelijke dienstverlening en industrie. Opvallend is dat de economische activiteiten van deze bedrijven zijn verschoven van traditioneel de industrie naar nu steeds meer handel en zakelijke dienstverlening. Uit een onderzoek van de Stec Groep blijkt dat Breda positief scoort bij buitenlandse bedrijven. Verder zijn veel bedrijven in Breda, met name in de sector industrie, actief op buitenlandse markten. Wat betreft de detailhandel heeft de komst van de buitenlandse formules gezorgd voor een belangrijke impuls voor Breda als winkelstad. Belangrijk is de conclusie dat Breda op een positieve manier van de internationalisering en globalisering van de economie profiteert. Zo is het fenomeen Beneluxeerders ontstaan. Dit zijn bedrijven die hun verschillende vestigingen in Nederland en/of België hebben samengevoegd om vanuit één vestiging in West-Brabant de markt in de Benelux te bedienen. Uit een studie van REWIN blijkt dat in West-Brabant 60% van de Beneluxeerders Breda als locatie kiest voor vestiging. Deze keuze wordt ondermeer gemotiveerd door de ligging die Breda heeft binnen de Benelux. Een andere categorie bedrijven dat zich in Breda vestigt zijn Europese distributiecentra. Ook voor deze bedrijven is de ligging van Breda in Europa belangrijk. Het thema ‘Breda internationale stad?!’ is meegenomen in een onderzoek van de Academie voor Marketing en Business Management (AMBM) van Avans Hogeschool Breda. Het onderzoek bestond uit 3 hoofdonderwerpen: het imago van Breda, Breda als vestigingsplaats voor (internationale) bedrijven en Breda als toeristenstad. Het publiek en de bedrijven konden aangeven wat het feitelijke en wat het gewenste imago van Breda is. Het grootste verschil tussen het feitelijke en gewenste imago ligt bij Breda als Europese stad. Beide groepen vinden dat het feitelijke imago van Breda het meest een goed bereikbare winkelstad, een uitgaansstad en woonstad is en het minst een Europese stad. Als gewenst imago wordt door de bedrijven het meest genoemd dat Breda een aantrekkelijke stad voor buitenlandse bedrijven moet zijn en een Europese stad. Op de eerste plaats bij het publiek staat dat Breda een groene stad moet zijn, direct gevolgd door een evenementenstad. Breda als aantrekkelijke toeristenstad stad staat bij het publiek op de derde plaats en als Europese stad op de vijfde plaats. De door bedrijven meest genoemde sterkte van Breda, als vestigingsplaats voor internationale bedrijven, is haar bereikbaarheid en ligging. Als belangrijkste kans voor Breda wordt ook unaniem verwezen naar de mogelijkheden om profijt te trekken uit de geografische ligging. Hiermee samen hangt de komst van de HSL. Tweederde van de ondervraagde bedrijven noemt de komst van de HSL zondermeer een kans voor Breda om internationale bedrijven te trekken. Wil Breda optimaal profiteren van de komst van de HSL dan moeten er ook kantoren/ winkels in het stationsgebied komen. Als belangrijkste zwaktes van Breda worden genoemd: promotie en de internationale allure/ naam. De

51


meest genoemde bedreiging is concurrentie van andere steden. Wil Breda zich profileren ten opzichte van andere gemeenten in Brabant, dan kan dit met de argumenten: ligging en bereikbaarheid en met het Bourgondische leefklimaat. Het cijfer dat bedrijven geven voor Breda als vestigingsplaats is een 7,4. Breda als toeristenstad heeft een buitenlandse bezoeker (toerist) het meest te bieden op het gebied van sfeer en gezelligheid. Vooral jongeren vinden dit. Ouderen (55+) noemen vaker: cultuur/ musea, bezienswaardigheden en de historische binnenstad. Bedrijven, die in hun activiteiten met buitenlandse bezoekers en toeristen te maken hebben, geven Breda als toeristenstad een 6,7. Als meest zwakke punten noemen zij: parkeren en lokaal openbaar vervoer. 4.3. Transformatie Bredase economie De werkgelegenheidsontwikkeling naar economische activiteit over een langere periode geeft inzicht in het transformatieproces van de Bredase economie. In figuur 21 is de banenontwikkeling over de afgelopen 14 jaar in beeld gebracht. Een belangrijke groei van de werkgelegenheid was er de afgelopen periode in de zakelijke dienstverlening (+ 5.050 banen), de gezondheids- en welzijnszorg ( + 4.450 banen) en handel en reparatie (+ 2.300 banen). Daar tegenover staat een verlies van 4.000 banen in de industrie.

Figuur 22 Werkgelegenheidsontwikkeling bedrijven naar sectie 1992-2006

Zakelijke dienstverlening Gezondheids- en w elzijnszorg Handel en reparatie Onderw ijs Horeca Openbaar bestuur en overheid Overige diensten Bouw nijverheid Nutsbedrijven Vervoer/opslag/communicatie Financiele instellingen Industrie -6000 -5000 -4000 -3000 -2000 -1000

0

1000 2000

3000 4000

5000 6000


Deze afname van banen kan gedeeltelijk toegeschreven worden aan het proces van outsourcing van activiteiten, waarbij industriële bedrijven zich meer gaan richten op hun kernactiviteit. Met als doel ‘kostenbesparing’ besteden bedrijven steeds vaker activiteiten als financiën, ICT, dienstverlening en onderhoud uit. De toename van de zakelijke

52

Gemeente Breda


dienstverlening is dan ook het gevolg van het proces van outsourcing. Het belangrijkste deel van het banenverlies kan verklaard worden uit de internationalisatie van de economie. Zo hebben industriële bedrijven in toenemende mate te maken met internationale concurrentie. Gevolg hiervan is de sluiting van een aantal bedrijven, overplaatsing van activiteiten naar lageloonlanden of een aanzienlijk daling van het aantal banen. Voorbeelden hiervan zijn Oranjeboom Bierbrouwerij, Monoliet, Skil, Theolux, Grada, Perfetti Van Melle, Hero, Kerry Ingredients, Steelweld, Breda Packaging en CSM. Breda is niet de enige stad die te maken heeft met het verdwijnen van industriële activiteiten. Het lijkt er wel op dat het verlies meer geconcentreerd is in een korte periode. In de vorige economische barometers is al aangegeven dat het economisch presteren van Breda hierdoor de afgelopen jaren minder was dan gemiddeld in de grote steden van Nederland. Verschillende industriële bedrijven in Breda zijn er wel in geslaagd om met succes concurrerend te blijven en de technologische ontwikkelingen en de groei in de concurrerende landen te volgen. Hoewel dit in een aantal gevallen gepaard is gegaan met een verlies aan banen, lijken er nog voldoende mogelijkheden voor Bredase industriële bedrijven te zijn om met succes hun producten op de (wereld)markt af te zetten. Ook op andere terreinen weet de Bredase economie in toenemende mate te profiteren van de mondiale economie. In de volgende paragrafen wordt hier verder op ingegaan. In de volgende paragraaf wordt hier op ingegaan. 4.4. Breda en de internationale economie Indicatoren • • • • • •

Buitenlandse bedrijven Breda als vestigingslocatie voor buitenlandse bedrijven Exporterende bedrijven Beneluxeerders Europese distributiecentra Buitenlandse winkelformules

Bron: Afdeling Onderzoek en Informatie, Stec Groep, Rewin

In het voorgaande is ingegaan op de transformatie van de Bredase economie en de (vooral negatieve) effecten van de mondialisering voor de Bredase economie. In de inleiding van dit hoofdstuk is al aangegeven dat globalisering niet alleen maar negatief uitwerkt op de lokale en regionale economie. Veel steden en regio’s doen er juist hun voordeel mee. In deze paragraaf wordt ingegaan op de gevolgen van internationalisering voor de Bredase economie. Een probleem daarbij is wel dat zeker niet alle internationaliseringprocessen aan de hand van het beschikbare statistische materiaal in kaart gebracht kunnen worden. In een aantal gevallen zal alleen met voorbeelden volstaan kunnen worden.

53


Achtereenvolgens wordt ingegaan op: • Buitenlandse bedrijven; • Breda als vestigingslocatie voor international bedrijven; • Exporterende bedrijven; • Beneluxeerders; • Internationale distributiecentra; • Buitenlandse winkelformules. Buitenlandse bedrijven in Breda In 2006 telt Breda 230 buitenlandse bedrijven met in totaal 11.100 banen. Dit betekent dat zo’n 20% van de werkgelegenheid in de profit-sector voor rekening komt van bedrijven met een hoofdvestiging buiten Nederland. Wat betreft land van herkomst zijn het belangrijkst voor Breda: Verenigde Staten (43 bedrijven met 2.650 banen), Duitsland (48 bedrijven met 1.950 banen), Frankrijk (16 bedrijven met 1.860 banen) en België (43 bedrijven met 1.450 banen). Bezien naar het aantal banen zijn de belangrijkste economische activiteiten van de buitenlandse bedrijven in Breda: handel en reparatie (4.050 banen), industrie (3.200 banen) en zakelijke dienstverlening (2.000 banen). De samenstelling van de economische activiteiten van de buitenlandse bedrijven is in de afgelopen jaren ingrijpend veranderd. In 1992 kwam ruim de helft van de banen bij buitenlandse bedrijven voor rekening van de industrie, terwijl in 2006 handel en reparatie de belangrijkste economische activiteit van buitenlandse bedrijven in Breda is geworden. Ook in de zakelijke dienstverlening is het belang van de buitenlandse bedrijven flink toegenomen. Nieuwe buitenlandse bedrijven De laatste jaren hebben zich verschillende buitenlandse bedrijven in Breda gevestigd. Wat betreft economische activiteit is de samenstelling van de voor Breda nieuwe bedrijven afwijkend van de al langer in Breda gevestigde buitenlandse bedrijven. Dit is, naast het vertrek van bedrijven, een belangrijke oorzaak van de hiervoor vermelde verschuiving van de activiteiten van buitenlandse bedrijven van de industrie naar handel en reparatie en zakelijke dienstverlening. Onderzoek van de Stec Groep19 laat zien dat Breda het goed doet bij bedrijven die bij hun locatiebeslissingen veelal een afweging hebben gemaakt met andere steden. Stec Groep monitort sinds 2000 zogenoemde 'strategische locatiebeslissingen' in Nederland met de Database Bovenregionale Locatiebeslissingen Nederland (DLN). In de monitor zijn buitenlandse bedrijven opgenomen die een eerste vestiging in Nederland beginnen, in Nederland aanwezige bedrijven die uitbreiden met een nieuwe locatie, bedrijven die besluiten een vestiging fors te upgraden en waaraan een stedenselectie vooraf ging, en ten slotte bedrijven die in hun geheel over grote afstand verhuizen of hun activiteiten concentreren op een nieuwe locatie (in beide gevallen meer dan 25 kilometer weg). Omdat het gaat om (inter)nationale bedrijven die echt kiezen tussen landen en regio’s, geeft de database inzicht in de bovenregionale vestigingsdynamiek op zowel de kantoren- als bedrijventerreinenmarkt. Uit het onderzoek van de Stec Groep blijkt dat de locatiebeslissingen van buitenlandse bedrijven zich voor meer dan 80% concentreren in de Randstad en Zuid-Nederland (vooral Brabant en Limburg). Binnen de Randstad is

19

Buitenlandse bedrijven kiezen voor Amsterdam en Zuid-Nederland, Gepubliceerd in PropertyNL Magazine, 14 maart 2006

54

Gemeente Breda


vooral Amsterdam de trekker, in Zuid-Nederland gaat het vooral om steden als Venlo, Tilburg en Breda plus het specifieke bedrijventerrein Moerdijk. Top-10 steden met buitenlandse kantoorruimtevestigers 1 Amsterdam 12 2 Breda 4 3 Schiphol Rijk 4 4 Heerlen 3 5 Rotterdam 3 6 Groningen 2 7 Utrecht 2 8 Den Haag 2 9 Venlo 2

10 Alle overige steden

1

Bron: Stec Groep

Op de kantorenmarkt bedraagt het aantal bovenregionale locatiebeslissingen sinds 2000 59. Amsterdam neemt hier een eerste positie in, gevolgd door Breda. Breda profiteert hier volgens de Stec-groep van zijn centrale ligging in de Benelux. In de door de Stecgroep samengestelde top 10 van steden met alle buitenlandse vestigers staat Breda op de vijfde plaats. Buitenlandse markten Van de Bredase bedrijven is (gerelateerd aan het aantal banen) 29% gericht op de internationale markt. Figuur 23 Marktoriëntatie Bredase bedrijven

20

internationale markt nationale markt

regionale markt

lokale markt 0

10

20

30

40

50

%

Bron: Bedrijvenenquête Breda 2004

20 Het totaal van de percentages is meer dan 100% omdat bedrijven zich op meerdere markten kunnen richten

55


Navolgende figuur laat zien dat er tussen de verschillende economische activiteiten duidelijke verschillen zijn wat betreft marktoriëntatie.

Figuur 24 Marktoriëntatie bedrijven naar economische activiteit (uitgedrukt in werkgelegenheidsaandeel)

Overheid en kwartaire sector Zakelijke Diensten

Consumentendiensten

Logistiek

Industrie 0

10

20

30

40

50

60

70

80

% lokale markt

regionale markt

nationale markt

internationale markt

Bron: Bedrijvenenquête Breda 2004

De meer internationaal gerichte bedrijven behoren vooral tot de sectoren industrie en logistiek (transport en groothandel). Bij de consumentendiensten ligt de nadruk op de regionale en lokale markt. De zakelijke diensten zijn in gelijke mate op de regionale en nationale markt georiënteerd. Voor overheid- en kwartaire sector is de regionale markt het belangrijkst. Beneluxeerders Globaliseren van bedrijven en het vervagen van de nationale economische grenzen heeft ook tot gevolg dat het voor bedrijven minder belangrijk wordt om in alle landen waar ze actief zijn een hoofdvestiging te hebben. West-Brabant en in het bijzonder Breda hebben van deze trend weten te profiteren door de komst van een groot aantal Beneluxeringsbedrijven. Bij Beneluxering gaat het om bedrijven die hun verschillende vestigingen in Nederland en/of België bundelen om vanuit één nieuwe vestiging in WestBrabant de Benelux-markt te bedienen. Het uitgangspunt hierbij is dat samenvoeging van vestigingen kostenvoordelen oplevert, leidt tot efficiencyverhoging en zo de concurrentiekracht van het bedrijf versterkt. De regionale ontwikkelingsmaatschappij NV REWIN West-Brabant heeft een schriftelijke enquête gehouden onder bedrijven die zich met begeleiding van REWIN in West-Brabant gevestigd hebben en onder West-Brabantse bedrijven die zich richten op de Benelux-

56

Gemeente Breda


markt. Uit het REWIN-onderzoek blijkt dat bedrijven die kiezen voor samenvoeging in het algemeen internationaal van karakter zijn, met een totaal personeelsbestand variërend van 700 tot 35.000 personen (met uitzondering van enkele kleine specialistische bedrijven). De bedrijven zijn van Amerikaanse of West-Europese oorsprong. Het merendeel heeft vestigingen uit België en Nederland samengevoegd, maar er zijn ook enkele bedrijven die meerdere Nederlandse bedrijven samenvoegden. Ruim de helft van deze bedrijven heeft de nieuwe Europese hoofdvestiging in West-Brabant gevestigd. De grootte van de meeste bedrijven varieert tussen de 20 en 150 werkzame personen. Het merendeel van de Beneluxeringsbedrijven dat kiest voor vestiging in West-Brabant, heeft gekozen voor vestiging in Breda (ruim 60%). Andere vestigingsplaatsen zijn Roosendaal, Geertruidenberg en Oosterhout. Het merendeel van Beneluxeringsbedrijven betreft handelsbedrijven (ruim 50%), gevolgd door bedrijven in de zakelijke dienstverlening (ruim 20%). Woord van de week: 'beneluxeerder' Een beneluxeerder is een internationale onderneming die haar activiteiten in de Beneluxlanden op één plaats concentreert. Het woord stond op 23 juni 2003 voor het eerst in een krant. Het lijkt te zijn afgeleid van een werkwoord 'beneluxeren', zoals 'classificeerder' van 'classificeren' stamt - maar 'beneluxeren‘ bestaat niet. We kunnen wel vermoeden dat zo'n werkwoord virtueel aan de basis ligt van een zelfstandig naamwoord dat al wél wat langer kan worden aangetroffen in met name WestBrabantse media: 'beneluxering'. Dat woord staat voor economische concentratie van multinationale ondernemingen binnen de EU. West-Brabant gooit hoge ogen in dit economische proces, vandaar de herkomst van het woord. 'Beneluxeerder' mag dan een verrassende afleiding zijn, het virtuele werkwoord 'beneluxeren' en het bijbehorende zelfstandig naamwoord 'beneluxering' zijn dat in feite niet. Met het achtervoegsel '-eren‘ kunnen namelijk op basis van tamelijk willekeurige zelfstandige naamwoorden (waaronder ook eigennamen als 'Benelux' worden verstaan) werkwoorden worden gevormd die betekenen: de door het grondwoord (te weten 'Benelux') bedoelde eigenschap (doen) krijgen. 'Beneluxeren' kan dan ook worden geparafraseerd als 'van de Benelux worden', en dat is precies wat beneluxerende ondernemingen willen. Bron: Taalpost

Uit de studie van REWIN blijkt dat de ligging de belangrijkste factor is geweest voor de keuze van vestiging in West-Brabant. West-Brabant krijgt als regio een gemiddeld rapportcijfer van ruim 9,4 voor zijn gunstige ligging in de Benelux (“in Nederland maar op relatief korte afstand van België”). Daaropvolgend worden de bereikbaarheid (8,8), de goede infrastructurele voorzieningen (7,6) en de relatief gunstige kosten (van bijvoorbeeld huur of koop van een bedrijfspand, score 6,8) genoemd. De beschikbaarheid van personeel, het woon- en werkklimaat, de overige kosten en de fiscale aspecten wegen voor de Beneluxeringsbedrijven respectievelijk minder zwaar. De lagere sociale lasten van Nederland versus België wordt nog afzonderlijk als belangrijk punt genoemd. Een aantal voorbeelden van Beneluxeerders in Breda zijn: Esso, Opel, Alfa Laval Benelux en Siematic.

57


Europese distributiecentra Een andere categorie bedrijven dat zich de laatste jaren in Breda en de regio WestBrabant gevestigd heeft zijn Europese distributiebedrijven. Ook de vestiging van deze bedrijven lijkt te maken te hebben met enerzijds globalisering en het vervagen van de grenzen en anderzijds met schaalvergroting van dit soort bedrijven. REWIN voegt hier onder meer als belangrijke vestigingsvoordelen van West-Brabant aan toe: de ligging tussen de wereldhavens Rotterdam en Antwerpen, infrastructuur, bereikbaarheid en de mogelijkheid van aanvoer via diep zeewater (zeehaven Moerdijk). Een aantal voorbeelden van Europese distributiecentra in Breda zijn: Samsung, Daewoo, General Motors, Abott, Schuitema en Amgen. Buitenlandse winkelformules Globalisering in combinatie met een minder restrictief detailhandelsbeleid is er de oorzaak van dat buitenlandse winkelformules zich in toenemende mate op de Nederlandse winkelmarkt begeven. EIM en RPB verwachten dat in de toekomst zich nog meer buitenlandse formules in Nederland zullen gaan vestigen. Ook in Breda komt de dynamiek op de winkelmarkt de laatste jaren vooral van buitenlandse retailers die expanderen op de Nederlandse markt. Buitenlandse winkelketens als IKEA, Hennes & Mauritz, Zara en Media Markt hebben een belangrijke toegevoegde waarde voor de aantrekkelijkheid van Breda als winkelstad.

4.5. Breda internationale stad?!’ volgens publiek en bedrijfsleven Indicatoren • •

Internationaal imago Breda burgers Internationaal imago Breda bedrijfsleven

Bron: Avans Hogeschool

Het thema ‘Breda internationale stad?!’ is meegenomen in een onderzoek waarbij 375 bezoekers aan de Bredase binnenstad en 71 personen uit het Bredase bedrijfsleven mondeling zijn geënquêteerd. Dit vond plaats in april 2006 en werd uitgevoerd door studenten van de Academie voor Marketing en Business Management (AMBM) van Avans Hogeschool Breda. Het onderzoek bestond uit 3 hoofdonderwerpen: het imago van Breda, Breda als vestigingsplaats voor (internationale) bedrijven en Breda als toeristenstad. Imago van Breda Aan 375 passanten in de binnenstad van Breda is gevraagd wat Breda in hun ogen ‘IS’. In totaal kreeg men 18 kenmerken (stellingen) voorgelegd (bijv.: ‘Breda is een winkelstad’), waarop men kon antwoorden met: ‘oneens’/ ‘ten dele eens’/ of: ‘(geheel) eens’. In de hiernavolgende figuur staan de resultaten voor ‘(geheel) eens’ weergegeven. Van de binnenstadbezoekers is 77,3% het (geheel) eens met de stelling dat Breda een ‘bereikbare’ stad is en 77% dat Breda een winkelstad is; met ‘uitgaans’-stad is 72,8% het (geheel) eens en met woonstad 72%. Hierna volgen: een historische stad (64,5%), een onderwijsstad (64,4%), een Bourgondische stad (62,3%) en een regionale centrumstad (62,2 %).

58

Gemeente Breda


Figuur 25 Percentages binnenstadbezoekers die het (geheel) eens zijn met de stelling dat Breda ‘IS’:

bereikbare stad winkelstad uitgaansstad woonstad historische stad onderwijsstad Bourgondische stad regionaal centrum aantr. buitenl. bezoekers cultuurstad defensiestad sportstad groene stad waterstad vernieuwende stad evenementenstad industriestad Europese stad 0%

20%

40%

60%

80%

100%


59


57% van de binnenstadbezoekers is het oneens met de stelling dat Breda een Europese stad is en 40% is het oneens met de stelling dat Breda een industriestad is. Zie de figuur die hieronder is weergegeven. Hierna volgen: waterstad (28% oneens), vernieuwende stad (25% oneens) en evenementenstad (23% oneens).

Figuur 26 Percentages binnenstadbezoekers die het oneens zijn met de stelling dat Breda ‘IS’:

Europese stad industriestad w aterstad vernieuw ende stad evenementenstad groene stad sportstad defensiestad cultuurstad aantr. buitenl. bezoekers regionaal centrum Bourgondische stad historische stad bereikbare stad onderw ijsstad w oonstad uitgaansstad w inkelstad 0%

10%

20%

30%

40%

50%


60

60%

70%

Gemeente Breda


Streefbeeld van Breda Naast de vraag wat Breda ‘IS’, is aan de binnenstadbezoekers ook gevraagd naar wat Breda ‘MOET ZIJN’ (= gewenst imago of streefbeeld). Men kon antwoorden met: ‘minder’/ ‘blijven zoals het is’/of: ‘meer’. Breda moet meer een ‘groene’ stad zijn, vindt 71,6%. Zie hiernavolgende figuur. Hierna volgen: evenementenstad (70,6%), een aantrekkelijke stad voor buitenlanders (58,2%), een vernieuwende stad (55,7%) en een Europese stad (55,2%).

Figuur 27 binnenstadbezoekers die vinden dat Breda meer ‘MOET ZIJN’:

groene stad evenementenstad aantr. buitenl. bezoekers vernieuwende stad Europese stad uitgaansstad sportstad cultuurstad waterstad bereikbare stad winkelstad Bourgondische stad onderwijsstad woonstad regionaal centrum historische stad industriestad defensiestad 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%


61


In de hieronder weergegeven figuur staat wat Breda minder moet zijn volgens de binnenstadbezoekers. Het meest genoemd wordt: industriestad (24,8%), gevolgd door defensiestad (17,4%).

Figuur 28 Percentages binnenstadbezoekers die vinden dat Breda minder ‘MOET ZIJN’:

industriestad defensiestad Europese stad vernieuwende stad waterstad aantr. buitenl. bezoekers cultuurstad woonstad historische stad sportstad onderwijsstad uitgaansstad evenementenstad regionaal centrum bereikbare stad groene stad Bourgondische stad winkelstad 0%

5%

10%

15%

20%


62

25%

30%

Gemeente Breda


Imago en streefbeeld van Breda bij binnenstadbezoekers In de hieronder weergegeven figuur zijn de vragen over: wat Breda IS (= imago) en wat Breda MOET ZIJN (=streefbeeld), volgens de binnenstadbezoekers, in één figuur samengebracht. 21

Figuur 29 Imago en streefbeeld van Breda bij binnenstadbezoekers

aantr. buitenl.

winkelstad 3 2,5

uitgaansstad

cultuurstad Bourgondische stad

2 waterstad

historische stad

1,5 1

sportstad

evenementenstad

0,5 0

woonstad

Europese stad

groene stad

onderwijsstad

defensiestad

vernieuwende stad

regio. centrumstad

industriestad bereikbare stad

Breda IS

Breda MOET ZIJN


Bij de binnenstadbezoekers zijn er duidelijke verschillen tussen het feitelijke imago en het gewenste imago (streefbeeld) van Breda. Het verschil tussen beide gemiddelde scores geeft aan wat Breda meer moet willen zijn. Het gewenste imago van Breda moet volgens het publiek meer zijn (achtereenvolgens): • een Europese stad • een evenementenstad • een groene stad • een vernieuwende stad • een waterstad Imago en streefbeeld van Breda bij bedrijven Volgens de ondervraagden uit het bedrijfsleven moet het gewenste imago van Breda, t.o.v. het feitelijke imago, meer zijn (achtereenvolgens): Zie de hiernavolgende figuur. • een Europese stad • een industriestad • een evenementenstad • een vernieuwende stad • een waterstad

21 De variabelen ‘Breda IS’ en ‘Breda MOET ZIJN’ zijn hier gemeten als gemiddelden van ordinale variabelen met 3 schaalposities. Vanuit statistisch oogpunt moeten de verschillen in gemiddelde waarden daarom als ‘relatief’ worden geïnterpreteerd.

63


Figuur 30 Imago en streefbeeld van Breda bij bedrijven

winkelstad 3

aantr. buitenl.

cultuurstad

2,5

uitgaansstad

Bourgondische stad

2

waterstad

historische stad

1,5 1

sportstad

evenementenstad

0,5 0

woonstad

Europese stad

groene stad

onderwijsstad

defensiestad

vernieuwende stad

regio. centrumstad

industriestad bereikbare stad

Breda IS

Breda MOET ZIJN


Er is een grote mate van overeenkomst op de diverse kenmerken tussen binnenstadbezoekers en bedrijven. Een groene stad scoort echter relatief hoog bij binnenstadbezoekers, terwijl dit bij bedrijven een industriestad is. Overigens scoort bij bedrijven het kenmerk ‘aantrekkelijke stad voor buitenlandse bedrijven het hoogst als gewenst imago van Breda. Maar het feitelijke imago van Breda op dit punt is al relatief hoog. Het feitelijke imago van Breda bij bedrijven is op de volgende kenmerken het hoogst (achtereenvolgens): • een winkelstad • een woonstad • een historische stad • een uitgaansstad • een bereikbare stad • een regionale centrumstad • een Bourgondische stad Het gewenste imago van Breda scoort op elk van deze kenmerken relatief lager bij de bedrijven.

64

Gemeente Breda


Meest sterke en zwakke punt van Breda als vestigingsplaats Als meest sterke punt van Breda als vestigingsplaats voor een internationaal bedrijf wordt door de bedrijven genoemd: de bereikbaarheid/ infra-structuur. De meest genoemde zwaktes van Breda zijn: onvoldoende promotie en de uitstraling resp. internationale allure van Breda. Hierna volgen de afwezigheid van een vliegveld in de directe nabijheid en het lokale (o.v.-) verkeer. Zie de hieronder weergegeven figuur.

Figuur 31 SWOT-analyse door bedrijven van Breda als vestigingsplaats (n=71)

Sterktes:

Zwaktes:

•

• •

• • • •

bereibaarheid/ infra-structuur (70%) opleidingen/ personeel (9%) kosten/ prijs grond (7%) facilitering door gemeente (6%) overige: (8%)

Kansen: •

Profijt van ligging/ komst HSL (100%)

• • • • •

promotie (24%) uitstraling/ internationale allure (19%) geen vliegveld (16%) stadsverkeer/ lokaal o.v. (15%) industrieterreinen (11%) industrie (9%) overige (6%)

Bedreigingen: • • • • • •

Concurrentie steden (28%) Filevorming (21%) Onvoldoende ruimte (18%) Outsourcing (11%) Overige: (5%) Geen (antwoord): (20%)

N.B.: Indeling in kansen/ bedreigingen enerzijds en sterktes/ zwaktes anderzijds kan arbitrair zijn. De antwoorden van de respondenten worden weergegeven

Kansen en bedreigingen van Breda als vestigingsplaats Als kans voor Breda wordt zonder uitzondering gewezen op de mogelijkheden die de geografische ligging van Breda biedt, met vaak in directe samenhang hiermee de komst van de HSL. Andere kansen worden verder niet genoemd. Als belangrijkste bedreiging wordt genoemd: de concurrentie met andere steden. Niet alleen Antwerpen en Rotterdam worden genoemd, maar ook andere Brabantse steden. Filevorming en (mogelijk toekomstig) tekort aan beschikbare ruimte worden hierna het meest genoemd.

65


De komst van de HSL als kans voor Breda De komst van de HSL is volgens tweederde van de ondervraagde bedrijven zondermeer een kans voor Breda om internationale bedrijven aan te trekken. 19% ziet er geen kans in en 14% vindt het ‘misschien’ een kans. De volgende maatregelen zijn nodig om Breda, met de komst van de HSL, (nog) aantrekkelijker te maken voor internationale bedrijven: - kantoren / winkels bij het station (34%) - HSL moet stoppen in Breda (14%) - Goede dienstregeling openbaar vervoer en shuttle verbinding (13%) - Promotie (13%) - Inspelen op magneetwerking (11%) - Goederenvervoer met HSL (7%) Argumenten om internationale bedrijven te trekken naar Breda “Met welke argumenten zou u een bedrijf adviseren zich in Breda te vestigen en niet in een andere gemeente in Brabant?” Op deze vraag wordt door de bedrijven het meest als argumenten genoemd: - ligging Roterdam – Moerdijk – Antwerpen (56%) - bereikbaarheid (38%) - leefklimaat / Bourgondisch (24%) - Breda is in ontwikkeling (10%) - Facilitering door gemeente (10%) - Historische binnenstad (9%) - Aanwezige opleidingen (6%) Cijfer voor Breda als vestigingsplaats voor bedrijven Bedrijven geven Breda als vestigingsplaats het cijfer 7,4. (n=71) De sectoren logistiek (7,7) en consumentendiensten (7,6) geven een hoger cijfer dan de sectoren zakelijke diensten en industrie (beide een 7,3). Voorzieningen voor een internationaal bedrijf in Breda In de SWOT-analyse hierboven is gewerkt met open vragen. Als aan bedrijven gericht wordt gevraagd naar specifieke voorzieningen, die Breda een internationaal bedrijf ruim voldoende heeft te bieden, dan wordt het meest genoemd: sfeer/gezelligheid (82%). Zie: onderstaande figuur. Hierna volgen: winkels (75,4%), restaurants/horeca (74,6%), bereikbaarheid (63%) en historische binnenstad (59%).

66

Gemeente Breda


Figuur 32 Op welke punten heeft Breda een internationaal bedrijf ruim voldoende te bieden?

sfeer, gezelligheid w inkels restaurants, horeca bereikbaarheid historische binnenstad beziensw aardigheden groene omgeving cultuur w onen kenniscentra, onderw ijs imago van Breda hotels, accommodatie medew erking gemeente internationale afzetmogelijkh. kw aliteit openbare ruimte arbeidsaanbod kw aliteit bedrijfsomg vrijetijdsvoorz buitenl veiligheid, criminaliteit internationale school belast., grondprijs, huisv. congresruimte 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%


De punten waarop Breda een internationaal bedrijf onvoldoende heeft te bieden zijn: congresruimte (40%), een internationale school (32%), veiligheid/criminaliteit (31%). Hierna volgen belastingen/grondprijs/kosten huisvesting e.d. (25%), vrije tijdsvoorzieningen voor buitenlandse werknemers (23%) en hotels/ accommodatie (21,5%).

67


Figuur 33 Op welke punten heeft Breda een internationaal bedrijf onvoldoende te bieden?

congresruimte internationale school veiligheid, criminaliteit belast., grondprijs, huisv. vrijetijdsvoorz buitenl hotels, accommodatie arbeidsaanbod kwaliteit bedrijfsomg internationale afzetmogelijkh. medewerking gemeente cultuur bereikbaarheid kenniscentra, onderwijs kwaliteit openbare ruimte groene omgeving wonen bezienswaardigheden imago van Breda historische binnenstad winkels restaurants, horeca sfeer, gezelligheid 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%


Wat heeft Breda een buitenlandse bezoeker/toerist te bieden volgens het publiek? Aan bezoekers van de binnenstad van Breda is ook gevraagd wat de stad een buitenlandse bezoeker (toerist) heeft te bieden. Het meest genoemd worden: • Sfeer/gezelligheid • Bezienswaardigheden • Restaurants/horeca • Winkels • Historische binnenstad Bij opsplitsing naar leeftijdsgroepen blijken er duidelijke verschillen te bestaan. Zie de hieronder weergegeven figuur.

68

Gemeente Breda


Figuur 34 Wat heeft Breda een buitenlandse bezoeker te bieden?

cultuur, musea bezienswaardigheden historische binnenstad hotels, accommodatie sfeer, gezelligheid restaurants, horeca groene omgeving

<25jr 25-55jr

drugs

55+

winkels overige weinig tot niets speciaals 0

10

20

30

40

50

60

70

80

(gevraagd aan passanten, opgesplitst naar leeftijdscategorie, n= 375


Ouderen noemen vaker: cultuur/musea, bezienswaardigheden en historische binnenstad. Hierentegen noemen jongeren vaker: sfeer/gezelligheid, restaurants/horeca en drugs. Breda als toeristenplaats volgens bedrijven Bedrijven, die in hun activiteiten te maken hebben met buitenlandse bezoekers en/of toeristen (n=26), geven Breda als toeristenplaats het cijfer 6,7. Deze bedrijven noemen als meest sterke punt van Breda als toeristenstad: - sfeer/ gezelligheid/ horeca (48%) - cultuur/ historische binnenstad (28%) - bereikbaarheid/ ligging (12%) - Holland Casino (8%) - Geen enkel sterk punt (4%) Als meest zwakke punt wordt genoemd: - parkeren/ lokaal o.v. (30%) - imago/ promotie (20%) - hotels/ accommodatie (15%) - geen vliegveld (5%) - criminaliteit (5%) - geen trekpleisters/ bezienswaardigheden (25%)

69


Bereikbaarheid en ‘Breda-binding’ belangrijk “INTERNATIONALISERING IS NIET PER SE ZALIGMAKEND” Voor Karma Design-directeur Adry Geerts biedt internationalisering Breda zeker kansen, maar niet zonder meer. “Ideaal zou zijn als een nieuw bedrijf ook een binding met Breda genereert. Bijvoorbeeld doordat het op langere termijn werkgelegenheid verschaft, met name aan technisch personeel. Je hebt weinig aan firma’s die hier voor een paar jaar de infrastructuur en de bedrijventerreinen komen bezetten. Ze moeten ook meerwaarde hebben voor Breda.” Toenemende drukte “Ons bedrijf Karma Design zit hier op bedrijvenpark Hoogeind op een perfecte locatie. De bereikbaarheid is nog goed. Toch merk je aan het eind van de dag al dat je er steeds langer over doet om de weg op te komen. Nog even en dan staat ook het verkeer op de wegen rond Breda steeds vaker vast, zoals in de Randstad en rond Eindhoven en Den Bosch. Het openbaar vervoer is slecht geregeld, dus alle werknemers op Hoogeind komen per auto en bezetten alle parkeerplaatsen tot in de berm van de toegangswegen. Dat wordt alleen maar erger als de Bavelse Berg ontwikkeld wordt binnenkort. We moeten dus oppassen, vind ik, dat we niet alleen bedrijven aantrekken die hoofdzakelijk onze infrastructuur belasten.” Hij wijst op de grote productiebedrijven die in de afgelopen decennia uit Breda verdwenen zijn. “Ik vermoed dat er nog veel ervaren en geschoold personeel van die voormalige bedrijven beschikbaar is, met name in de technische sector. Als je dus te kiezen hebt in bedrijven die zich in Breda willen vestigen, zou ik dáár vooral rekening mee houden. Zo stimuleer je ook jongeren om een technische opleiding te kiezen, want je kunt ze immers werkgelegenheid aanbieden op termijn.” Investeren in Breda Adry Geerts stelt kritisch dat men nu veel te snel tevreden is met een Benelux-kantoor van een bekende firma. “Wat levert dat Breda precies op? Akkoord, werkgelegenheid. Maar bieden die grote internationale bedrijven Breda ook know how, zoals vroeger de Etna? Wordt het kennisniveau en het vakmanschap erdoor opgekrikt voor de toekomst? Of blijven het toch vooral in zichzelf gekeerde organisaties die hier hoofdzakelijk voor eigen voordeel zitten, tot het ergens anders goedkoper kan? Er moet, wat mij betreft, dus snel een visie komen over hoe Breda zich wil profileren. En daarin moet nadrukkelijk het midden- en kleinbedrijf worden meegenomen.” Van de HSL-shuttle verwacht hij hoofdzakelijk een meerwaarde voor de toeristisch-recreatieve sector. “Zakenlui van internationale bedrijven zullen er zeker ook gebruik van maken. Maar die verbinding alleen is niet voldoende. Het hangt er onder meer sterk van af hoe de Spoorzone wordt ontwikkeld.” Hij wijst tot slot op een mogelijk omgekeerde beweging. “Bij internationalisering moet niet alleen gedacht worden aan het binnenhalen van vestigingen van grote multinationals. Ik zou ook graag aandacht willen voor het profileren van de industrie en de specifieke deskundigheid die in Breda en omgeving aanwezig is. Die is niet alleen voor de rest van Nederland aantrekkelijk, maar biedt qua afzetmarkt ook internationaal nieuwe kansen.“

70

Gemeente Breda


5. Ruimte voor bedrijvigheid

5.1. Inleiding Een belangrijke voorwaarde voor de versterking van de Bredase economie is ruimte voor bedrijvigheid: reeds langer in Breda gevestigde bedrijven moeten verder kunnen groeien en nieuwe bedrijven moeten gehuisvest kunnen worden op moderne bedrijvenlocaties en in moderne kantoorcomplexen. Uitgifte van nieuwe bedrijventerreinen, herstructurering van oude terreinen en beschikbaarheid van kantoren op bereikbare kantoorlocaties zijn dan ook belangrijke factoren die bijdragen aan een positief beeld van Breda als vestigingslocatie. De komst van de HSL geeft een extra dimensie aan de populariteitswaarde van Breda. Na de samenvatting in de volgende paragraaf wordt achtereenvolgens ingegaan op de situatie van de bedrijventerreinen en op de situatie van de kantorenmarkt van de stad. 5.2. Ontwikkelingen uit vorige barometers Uit de eerdere barometers komt naar voren dat Breda positief wordt gewaardeerd als vestigingslocatie. De beschikbaarheid van vestigingsruimte, de afzetmogelijkheden, de bereikbaarheid en de ligging van Breda in Nederland en de Benelux zijn voor bedrijven belangrijke redenen om te kiezen voor Breda als vestigingsplaats. Uit de landelijke benchmark van het Ministerie van Economische Zaken blijkt dat Breda beter scoort dan het gemiddelde van de grote steden in Nederland. Het Bredase bedrijfsleven verwacht dat Breda door de komst van de HSL nog aantrekkelijker zal worden als vestigingslocatie. 5.3. Samenvatting De Bredase markt voor commercieel vastgoed heeft zich het afgelopen jaar positief ontwikkeld. Een belangrijke conclusie van de Economische Barometer van vorig jaar was dat de neergaande lijn in de opname van de markten van kantoren en bedrijfsruimten omgeslagen was in een stijgende lijn. Deze stijgende lijn heeft zich in 2006 doorgezet. Daarbij laten de onderscheiden segmenten wel een verschillend beeld zien. De Bredase kantorenmarkt is nog ruim te noemen, maar zit al wel vanaf 2005 in de lift. De opname van kantoorruimte is deze eeuw nog niet hoger geweest dan in 2005. In 2006 zet deze positieve ontwikkeling zich door, alhoewel de opname wel minder is dan in het topjaar 2005. Voor het eerst sinds jaren nemen aanbod en leegstand af in Breda. Hoewel er nog veel leegstand is in oudere panden, is ook deze leegstand voor het eerst sinds jaren afgenomen. Na de kantorenmarkt is medio 2005 het herstel van de bedrijfsruimtemarkt ingezet. Deze markt kan nog als ruim gekwalificeerd worden, maar ook op de bedrijfsruimtemarkt is sprake van een recordopname en een afname van zowel aanbod als leegstand. De opname van bedrijfsruimte ligt in de eerste 10 maanden van 2006 al aanzienlijk hoger dan de gemiddelde jaarlijkse opname na 2000. Opvallend verschil met de landelijke ontwikkeling is, dat in Breda eerst de kantorenmarkt is gaan aantrekken en vervolgens de bedrijfsruimtemarkt, terwijl landelijk eerst de opname van bedrijfsruimten en de uitgifte van bedrijventerreinen is gaan toenemen en daarna pas de kantorenmarkt. Voor de komende jaren mag een verder herstel van de vastgoedmarkt verwacht worden. De economie trekt steeds meer aan. Evaringen uit het verleden wijzen uit dat het herstel van de economie met enige vertraging doorwerkt in de

71

Ruimte voor bedrijvigheid

vraag naar vastgoed. De uitgangspositie voor Breda als vestigingslocatie is gunstig. Met de verbreding van de A16 is de bereikbaarheid van Breda aanmerkelijk verbeterd. Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de HSL-Zuid in en rond Breda. Via de snelle shuttleverbinding wordt Breda verbonden met de Noord-Zuid-lijn van de HSL-Zuid. Met de bouw van het nieuwe station en het realiseren van de geplande kantoorontwikkelingen, wordt de attractiviteit van Breda als kantorenstad verder versterkt. Aandachtspunt daarbij blijft wel de kwalitatieve discrepantie tussen vraag en aanbod. Terwijl de vraag naar vastgoed aantrekt, is er nog steeds veel hardnekkige leegstand in het minder courante deel van de kantoren- en bedrijfsruimtemarkt. Hoewel er in Breda het afgelopen jaar voor het eerst weer een substantiële opname is geweest in het minder courante deel van de vastgoedmarkt, mag evenals landelijk, niet verwacht worden, dat het probleem van de hardnekkige leegstand zich automatisch oplost bij het aantrekken van de markt. De bedrijven op de Bredase bedrijventerreinen leverden in 2006 samen een werkgelegenheid op van zo’n 29.900 personen. Bij de kantoorlocaties gaat het om in totaal 21.500 banen. Bij de bedrijventerreinen valt op dat de werkgelegenheidsfunctie van de oudere terreinen als Krogten en Emer de laatste jaren flink is afgenomen, terwijl Breda Oost en Breda West juist flink toenemen in werkgelegenheidsbelang. Tegelijkertijd is er op bedrijventerreinen sprake van een verschuiving van industrie naar logistiek. De nieuwe kantoorontwikkelingen in Breda vonden de afgelopen jaren vooral plaats in Breda Oost, Lunetstraat en Westerhage. In tegenstelling tot bij de bedrijventerreinen is dit niet gepaard gegaan met een grote afname op de oudste locatie (Stadscentrum Breda). Missie: Creëren van aantrekkelijke locaties voor nieuwe bedrijven en revitaliseren van bestaande bedrijventerreinen 5.4 Bedrijventerreinen • Uitgifte bedrijventerrein • Bedrijfsruimtemarkt • Werkgelegenheidsontwikkeling bedrijventerreinen 5.5 Kantoorlocaties • Marktopname kantoorlocaties • Werkgelegenheidsontwikkeling kantoorlocaties

5.4. Bedrijventerreinen Indicatoren • • •

Uitgifte bedrijventerrein Bedrijfsruimtemarkt Werkgelegenheidsontwikkeling bedrijventerreinen

Bronnen: Economische Zaken Gemeente Breda, afdeling Onderzoek en Informatie, Funda, propertynl, VGM

Uitgifte bedrijventerrein Terwijl landelijk de uitgifte van bedrijventerreinen weer aantrekt, is de gronduitgifte in Breda verder gedaald naar een niveau van rond de 7 hectare in 2005 en 2006, dat is 2

72


hectare minder dan in 2004. Sinds de piek in de jaren 1999 en 2000 (van 19 hectare) daalt de uitgifte gestaag. Het niveau van de verkopen over de afgelopen zes jaren ligt gemiddeld op 13,5 hectare, terwijl dat in de vorige rapportages nog op ruim 15 hectare lag. Een opvallende ontwikkeling in Breda is dat in het verleden een belangrijk deel van bedrijventerreinen uitgegeven werd aan reeds in Breda gevestigde bedrijven. Het betrof dan vooral bedrijven die binnen Breda verplaatsten. In de afgelopen twee jaren is het merendeel van de nieuwe bedrijventerreinen uitgegeven aan bedrijven die nieuw zijn voor Breda.

Figuur 35 Uitgifte bedrijventerreinen Gemeente Breda (in ha)

25

20

15 ha

Gemeente Breda

10

5

0 1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Bron: gemeente Breda, afdeling Economische Zaken

De totale planvoorraad per 1 januari 2006 bedraagt in Breda 108 hectare, een groei van 8 hectare ten opzichte van een jaar eerder. Daarvan is ruim 23 hectare terstond uitgeefbaar. In navolgende tabel is per bedrijventerrein de oppervlakte direct uitgeefbaar terrein weergegeven.

Direct uitgeefbaar terrein per 1-11-2006 Achter Emer Hoogeind II Steenakker-Noord Van de Reijtstraat Heilaar Noord Greenery Hazeldonk III

0,70 ha 2,50 ha 0,90 ha 0,90 ha 5,68 ha 6,00 ha 6,64 ha (specifiek logistiek)

Totaal

23,32 ha

Daarnaast beschikt Breda over een harde plancapaciteit van 56,6 ha. De belangrijkste locaties waar de harde plancapaciteit is gesitueerd, zijn: Greenery (20,00 ha;

73


herontwikkeling, Hoogeind III (10,00 ha; locatie als onderdeel Bavelse Berg), De Wig 20,00 ha) en Digitpark ( 6,00 ha). Daarnaast heeft Breda nog eens 140 ha zachte plancapacitieit: Bavel Zuid (90 ha) en West Prinsenbeek (50 ha). Het op korte termijn beschikbare bedrijventerrein is beperkt. Als de gemiddelde uitgifte van de laatste zes jaar afgezet wordt tegen de direct uitgeefbaar en harde plancapaciteit, zou er nog voorraad zijn voor iets meer dan 4 jaar. Op het moment dat de economie aantrekt en bedrijven van buiten Breda zich hier willen vestigen, is het de vraag of een toenemende belangstelling voor met name kwalitatief goede kavels (wat betreft onder meer ligging en grootte van kavels) gefaciliteerd kan worden. Gezien de ontwikkelingstijd voor nieuwe bedrijventerreinen van zo’n 7 jaar, moet zeker op de iets langere termijn gesproken worden van een zeer krappe marktsituatie. Bedrijfsruimtemarkt Overeenkomstig het landelijke beeld laat ook de Bredase bedrijfsruimtemarkt een herstel van de vraag zien. De opname van bedrijfsruimte is in 2005 verdubbeld. Deze positieve trend heeft zich in 2006 doorgezet. Daarmee is de verhouding aanbod opname (voorjaar 2006) op 3 uitgekomen. Vorig jaar was dat nog 7 en in 2003 nog 11.

Figuur 36 Opname bedrijfsruimte (in m2)

120.000

100.000

80.000

60.000

40.000

20.000

0 2001

2002

2003

2004

2005

1-11-2006

Bron: Propertynl, bewerking O&I

In 2006 zet de stijging van het opnamecijfer sterk door. In de eerste 10 maanden van 2006 jaar is al meer bedrijfsruimte opgenomen dan in de eerdere jaren na 2000. De daling van het aanbod van bedrijfsruimte van 24.000 m2 sinds april 2005 is met name te vinden bij bedrijfshallen ouder dan 10 jaar en bij bedrijfshallen die niet eerder in gebruik zijn genomen. De huurprijzen van bedrijfsruimten in Breda liggen boven het gemiddelde van meeste andere grote steden in Nederland. Sinds de vorige vastgoedmarktmonitor is in Breda het aantal aangeboden panden met een huur € 60,- of meer per m2 opnieuw gestegen en het aantal panden onder de 60 euro gedaald. Het aandeel van de duurdere bedrijfshallen (> € 60) is nu groter dan dat van de goedkopere bedrijfshallen (< € 60). De situatie

74

Gemeente Breda


verschilt per bedrijventerrein. Op de Emer behoort het merendeel van het aanbod tot de categorie goedkopere huur (< € 60). Ook op Krogten bestaat een groot deel van het aanbod uit goedkope huurpanden (50%). Werkgelegenheidsontwikkeling bedrijventerreinen De bedrijven op de Bredase bedrijventerreinen leverden in 2006 samen een werkgelegenheid op van zo’n 29.900 personen. Daarmee wordt 32% van de totale Bredase werkgelegenheid gerealiseerd op de bedrijventerreinen. Tot 2003 was de werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen gunstiger dan in geheel Breda. In 2005 lag het aantal banen op de bedrijventerreinen weer onder het niveau van 1999. In 2006 is het aantal banen wel weer toegenomen, maar het ligt toch nog 2% onder het niveau van 1999. In dezelfde periode groeide de totale Bredase werkgelegenheid met 3%.

Figuur 37 Werkgelegenheidsontwikkeling bedrijventerreinen

115

110

105

100

95

90

85 1999

2000

2001 bedrijventerreinen

2002

2003

2004

2005

2006

Breda totaal


Gemeten naar werkgelegenheid is Breda Oost voor het eerst met 5.500 banen de belangrijkste bedrijventerreinenlocatie in Breda. In 1999 telden Krogten en Emer nog veruit de meeste banen. Naast Breda Oost krijgt ook de bedrijventerreinlocatie Breda West een steeds belangrijker werkgelegenheidsfunctie. Met deze geografische verschuiving, vindt er ook een verschuiving plaats van economische activiteit, namelijk van de industrie naar logistiek activiteiten.

75


Aantal banen per bedrijventerrein en sectie

A16

Breda West Krogten

Emer

Emer A27

Breda West Breda Oost

Breda Oost

A16

A27

Breda West

Aantal banen per sectie 700 350 70

Hazeldonk A16

Breda West

A58

Afdeling Onderzoek en Informatie; november 2006

76

Bouwnijverheid Handel en reparatie Vervoer/opslag/communicatie A58 Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheid Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Horeca Industrie Nutsbedrijven Overige

Gemeente Breda


5.5. Kantoorlocaties Indicatoren • •

Marktopname kantoorlocaties Werkgelegenheidsontwikkeling kantoorlocaties

Bronnen: Dynamis, DTZ Zadelhoff, Afdeling Onderzoek en Informatie

Marktopname kantoorlocaties Het herstel van de Bredase kantorenmarkt heeft zich in 2005 en in iets mindere mate in de eerste negen maanden van 2006 verder doorgezet. In 2005 was het totale aanbod 2,9 keer zo groot als de opname. In 2004 bedroeg dit verhoudingsgetal nog 4, hetgeen wijst op een sterk aantrekkende groei van de opname in verhouding tot het aanbod. In Nederland als geheel was dit verhoudingsgetal 4,3. Terwijl landelijk het kantorenaanbod stijgt, daalt in Breda het kantorenaanbod vanaf begin 2005. De totale leegstand in Breda is het afgelopen jaar met 19% afgenomen. Positief daarbij is dat dit keer niet alleen de leegstand is afgenomen bij de jongere, courante kantoorpanden, maar ook bij de oudere panden. In de periode na 2000 was de opname van kantoorruimte in Breda met 60.000 m2 het hoogst in 2005. Het meest in het oog springend zijn de transacties waarbij de Koninklijke Luchtmacht is betrokken (locaties Eurotower en Verdi in Westerhage). Voor het eerst sinds 2004 neemt het kantorenaanbod in Breda af. Op 1 januari 2006 bedroeg het aanbod van kantoorruimte 165.000 m2. Een jaar eerder was het aanbod nog 12.000 m2 hoger. Het aanbod is in het eerste kwartaal van 2006 opnieuw afgenomen met 16% (27.000 m2). Hieraan ligt een zich doorzettende trend van de opname ten grondslag. In de eerste 10 maanden van 2006 is 39.000 m2 kantoorruimte afgenomen. Dit is wel minder dan in het topjaar 2005, maar in tien maanden al wel meer dan in de afzonderlijke jaren na 2.000. Een positieve ontwikkeling daarbij is dat dit jaar voor het eerst ook de hardnekkige leegstand minder daalt dan de totale leegstand.

77


Figuur 38 Opname kantoorruimte Breda (in m2) 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2001

2002

2003

2004

2005

1-11-2006

Bron: Dynamis, NVM, Propertynl

Op 1 april 2006 bedraagt de totale leegstand in Breda 105.300 m2; een afname van 14.200 m2 ten opzichte van een jaar eerder (een daling van 12%). Als percentage van de totale voorraad is de leegstand in de afgelopen periode gedaald van 20% in april 2005 naar 17% in 2006. De hardnekkige leegstand (langer dan 2 jaar leeg) is met 6% gedaald, terwijl in de periode daarvoor nog van een verdubbeling sprake was. Deze daling is wel minder dan de daling van de totale leegstand (– 19%). Bijgevolg is het aandeel hardnekkige leegstand in de totale leegstand verder gegroeid van 50% naar 53%. In oktober 2003 was dit aandeel nog 32%. Wat betreft de huurprijzen eersteklas kantoorruimten neemt Breda van de grote gemeenten een middenmootpositie in. Het afgelopen jaar werd voor eersteklas kantoorruimte € 150 per vierkante meter per jaar betaald. Het huurprijsniveau van de grote steden in Nederland in 2005 verschilt nauwelijks van dat in 2004. Breda is één van de weinige gemeenten, waar het huurprijsniveau nog licht is gestegen. Met de recente forse groei van de kantooropname dreigt een tekort te ontstaan aan moderne kantoorruimte in Breda; zeker als de economie verder aan gaat trekken. Ervaringen uit het verleden laten zien dat de opnamecyclus van kantoorruimte twee jaar achter loopt op de economische bewegingen. De kantoorruimte, momenteel in aanbouw, is in Breda met een kleine 14.000 m2 beperkt. Pas na 2010 wordt met Via Breda, met in eerste instantie circa 80.000 vierkante meter kantoorvloeroppervlak, een substantiële uitbreiding van de kantoorruimte in Breda gerealiseerd. Tot die tijd is er beperkte uitbreidingsruimte langs de A16 en op de Claudius Prinsenlaan.

78

Gemeente Breda


Figuur 39 Werkgelegenheidsontwikkeling kantoorlocaties

125 120 115 110 105 100 95 90 1999

2000

2001

2002

kantoorlocaties

2003

2004

2005

2006

Breda totaal


De bedrijven op de Bredase kantoorlocaties leverden in 2006 samen een werkgelegenheid op van zo’n 21.500 personen. Daarmee wordt 23% van de totale Bredase werkgelegenheid gerealiseerd op de bedrijventerreinen. Over de gehele periode 1999-2006 heeft de werkgelegenheid zich gunstiger ontwikkeld dan de totale werkgelegenheid. Het aantal banen op kantoorlocaties ligt iets meer dan 10% boven het niveau van 1999, terwijl de totale Bredase werkgelegenheid 3% hoger ligt dan in 1999. Opvallend is wel dat vanaf 2002 de werkgelegenheid op kantoorlocaties een dalende trend laat zien.

Aantal banen per kantoorlocatie en sectie 8 Krogten 8 8

Wester- 5 hage

Paardeweide

Overige kantoorlocaties

6

Breda Oost

A16 4

Lunetstraat

Stationskwartier

Stadscentrum 11

Ettense baan

A27

Breda Oost

1

6 Breda Oost

1 3 3

7

A16

Overige 9 kantoorlocaties

Afdeling Onderzoek en Informatie; november 2006

3

Claudius Prinsenlaan

Breda Oost Aantal banen per sectie 1.000 500 100 Bouwnijverheid Handel en reparatie Vervoer/opslag/communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheid A27Gezondheids- en welzijnszorg Industrie Nutsbedrijven Overige

79


Met ruim 8.000 banen (37% van het totale aantal banen op kantoorlocaties) is het stadscentrum van Breda het belangrijkste kantorengebied van Breda. Het gaat hierbij voor de helft om overheidsinstellingen, daarnaast zijn gezondheid en welzijn en zakelijke dienstverlening belangrijke kantoorfuncties in het centrum van Breda. Het aantal banen nam in de periode 1999-2006 het meeste toe op de kantoorlocaties Breda Oost, Lunetstraat en Westerhage.

80

Gemeente Breda


Alfa Laval is het perfecte voorbeeld van Beneluxering in Breda

“De essentie van internationaal succes is dat je goed het specifieke belang van regio’s begrijpt” “De vestiging van ons bedrijf in Breda is in alle opzichte een positief verhaal. Dat geldt ook voor de mensen op de werkvloer. We moesten in deze nieuwe Benelux-vestiging twee culturen combineren: een uit Brussel en een uit Utrecht. Dan is Breda een uitstekend middelpunt, ook logistiek. Het is nog steeds goed bereikbaar. Maar dat is wel een kwaliteit die Breda goed moet bewaken“, adviseert directeur Sammy Hulpieau.

Professionele ontvangst Alfa Laval is een van oorsprong Zweedse onderneming die gespecialiseerd is in technische producten als separatoren, warmtewisselaars en pompen en afsluiters. Wereldwijd werken er 10.000 mensen in de productie, service en verkoop. Een van die verkoopkanttoren staat sinds vorig jaar in Breda. “Voor je een keuze maakt voor een vestigingsplaats, doe je natuurlijk grondig onderzoek. Alfa Laval heeft wereldwijd een vijftigtal verkoopkantoren in een netwerk, dus wij hebben daar veel ervaringmee. Vanwege de samenvoeging van onze kantoren in Utrecht en Brussel zochten we een centrale locatie die vanuit Nederland en België goed bereikbaar was voor ons personeel. Daarmee scoort Breda heel goed. Maar voor ons was belangrijk dat wij de Belgische en Nederlandse cultuur soepel zouden kunnen mixen. Dat is tot op heden heel goed gelukt. Al na één jaar kan ik concluderen dat we door de samenvoeging hier een sterker bedrijf zijn geworden.” Sammy Hulpiau prijst de zeer professionele ontvangst destijds door de gemeente Breda en Rewin. “We kregen een enorme support aangeboden. Zo had men statistieken voor ons beschikbaar over andere ondernemingen die zich hier recent gevestigd hadden. We hebben eerst met een vijftal van die bedrijven gesproken om hun ervaringen uit de eerste hand te horen. Toen waren we ervan overtuigd dat we met Breda de juiste keuze hadden gemaakt.” Hij wijst op een extra kwaliteit van deze regio. ‘Wij zijn als internationaal bedrijf zeer geïnteresseerd in medewerkers die meertalig zijn. Het afgelopen jaar hebben we al een flink aantal mensen uit Breda en omstreken geworven die daaraan voldoen. Niet alleen Engels, maar ook Frans en Duits zijn voor ons van belang.”

Oog voor lokale aspecten Als een van de redenen voor het internationaal succes van Alfa Laval noemt Hulpiau de aandacht voor typische lokale aspecten. “Wij investeren grondig in de verschillende culturen waar wij actief willen zijn. Dat geldt overigens al in de Benelux. Dat is al een verzamelterm voor zeer veel verschillende culturen. Wij sturen daarom zelden een Belgische verkoper naar Nederland, of een Waal naar Vlaanderen. Die regionale eigenheid moet je leren begrijpen en er op inspelen. We werken daarom graag met eigen lokale Alfa Laval-medewerkers. Zo kunnen we de specifieke wensen ook het beste terugvertalen naar de productontwikkeling van het concern.” Hij is er niet van overtuigd dat de alle productie uit Europa verdwijnt, omdat het elders goedkoper kan. “Wat je ziet is dat bijvoorbeeld de Chinese markt zo groot is en zo snel expandeert, dat productiebedrijven die zich daar vestigen vrijwel alleen nog voor de interne markt produceren. Er wordt dus best weer flink geïnvesteerd bij veel Europese bedrijven en dit in diverse sectoren zoals de chemie, olie en gas, scheepsbouw, en de voedings- en farmaceutische industrie. Belangrijke afzetmarkten waar Alfa Laval hoogwaardige procesapparatuur aan levert.”

Meerwaarde voor Breda Ondanks zijn internationale oriëntatie heeft Alfa Laval in de ogen van directeur Sammy Hulpiau absoluut een meerwaarde voor Breda. ‘Zoals gezegd zijn we als technologisch bedrijf steeds op zoek naar nieuw talent. Daarom willen we ook meer stagiaires aantrekken uit de regionale onderwijsinstellingen.” Hij is ervan overtuigd dat bedrijven de basis zijn voor welvaart. “Breda heeft heel veel troeven om ondernemingen uit andere landen aan te trekken. Daar wordt de stad zelf beter van. Het gaat vaak wel om bedrijven die hooggekwalificeerd personeel aantrekken. Op die manier kunnen jongeren die hier zijn opgeleid ook in de regio blijven omdat er gekwalificeerd werk voor hen is.” 81

Economie van West Brabant

82

Gemeente Breda


6. Economie van West-Brabant

6.1. Inleiding Om de ambitie van Breda als ‘Regionale, Brabantse en Europese stad’ waar te maken, moet Breda op alle schaalniveaus actief op zoek naar relevante afstemming en samenwerking. Door haar strategische ligging positioneert Breda zich als Poort van BrabantStad op het kruispunt van noord-zuid (tussen zuidvleugel, Randstad en Vlaamse Ruit) en oost-west (tussen West-Brabant en BrabantStad) relaties. Deze sleutelpositie biedt de stad kansen voor het uitbouwen van de externe oriëntatie. In de Ontwikkelingsvisie Breda 2020 wordt het schaalniveau van West-Brabant van bijzonder belang voor de regionale ambities van Breda genoemd. In de nota Pieken in de Delta is het economisch kerngebied rondom de A4 en A16 als schaalniveau benoemd. In grote lijnen beslaat dit gebied heel West-Brabant. De Nota Ruimte sluit hierbij aan met de aankondiging van het pilotproject Ontwikkelingsprogramma West-Brabant. Breda wil een trekkersrol vervullen voor de totale regio West-Brabant. Deze trekkersrol moet vorm krijgen vanuit een duidelijke en vooral gemeenschappelijke visie van en op WestBrabant. Dit Ontwikkelingsprogramma biedt daarmee een prima kans om de scharnierfunctie, vooral tussen West-Brabant en BrabantStad, vorm en inhoud te geven. De centrale boodschap is dat Breda niet alleen staat voor de eigen stad, maar ook voor het totaal van West-Brabant als (ruimtelijk-economische) entiteit tussen de wereldhavens Rotterdam en Antwerpen. Breda heeft deze missie inmiddels opgepakt met de uitwerking van het Rijksprogramma Zuidwest-Nederland, het vervolg op de nota Pieken in de Delta. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de economische situatie van West-Brabant. Over de sociaal-economische ontwikkelingen van BrabantStad zijn geen nieuwe gegevens beschikbaar. 6.2. Ontwikkelingen uit vorige barometers Uit de eerdere barometers komt West-Brabant naar voren als een samenhangende economische regio met Breda als centrumstad. Er zijn intensieve woon- werkrelaties in West-Brabant en als het gaat om winkelbestedingen, dan wordt meer dan 90% van de koopkracht uitgegeven bij winkels in West-Brabant. Breda en de regio vullen elkaar aan qua samenstelling van de economische activiteiten. Van oudsher is de procesindustrie een toonaangevende sector in West-Brabant. Met name de grootschalige procesindustrie, zoals voedings- en genotmiddelenindustrie en chemie is ruim vertegenwoordigd. Breda vervult complementair daaraan een belangrijke rol als dienstencentrum van West-Brabant. De belangrijkste commerciële diensten en kantoorfuncties van West-Brabant bevinden zich in Breda. Vorig jaar is in de Economische Barometer aandacht gegeven aan BrabantStad. In opdracht van de B5 en de provincie ontwikkelde TNO in 2005 een monitor om de beleidseffecten van het Programma BrabantStad te kunnen meten en te bekijken hoe het stedelijk netwerk er in vergelijking met andere “booming” regio’s op dit moment voorstaat. De belangrijkste conclusie van de monitor is dat BrabantStad goed op weg is, maar dat er nog veel werk aan de winkel is. In nationaal perspectief presteert BrabantStad goed. Van een complementair locatie- en voorzieningenaanbod is echter nog geen sprake, de samenhang tussen de Brabantse steden is in zowel ruimtelijk als economische zin nog beperkt en hoewel BrabantStad zich wil manifesteren als Europese topregio is het op dat

83


moment op de eerste plaats een middenmoter. De economische groei van BrabantStad bedroeg jaarlijks gemiddeld 2,4% over de periode 1997-2004. Hiermee neemt BrabantStad de zesde positie in binnen de EU15. TNO constateerde dat voor de periode 1997-2004 Brabantstad conjunctuurgevoelig is. Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking van BrabantStad bleef in 2002 achter bij het Europees gemiddelde en bij de vergelijkbare regio’s in Europa. Uit de ontwikkelingen in 2004 bleek dat het gemiddelde scholingsniveau in BrabantStad wel sterk aan het toenemen was. Hierdoor behoort BrabantStad tot de meest dynamische regio’s van de vergelijkende regio’s in Europa. Op het gebied van technologische innovatie blijkt BrabantStad een middenmotor vergeleken met de overige door TNO in de BrabantStadmonitor22 onderscheiden stedelijke regio’s in Europa. 6.3. Samenvatting West-Brabant is een samenhangende economische regio met Breda als centrumstad. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de economische situatie van West-Brabant. De uitkomsten van ERBO-enquête van de Kamer van Koophandel laten zien dat de West-Brabantse economie in 2006 de wind in de rug heeft. Stuwende kracht achter de groei is de export, maar ook de binnenlandse afzet ligt op een duidelijk hoger niveau. De omzet van het West-Brabantse bedrijfsleven is in 2006 flink gestegen. De west-brabantse ondernemers zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. Het economisch herstel heeft zich vertaald in een toename van het aantal banen. De werkgelegenheid in West-Brabant is na een jarenlange daling weer terug op het niveau van 2002. In 2006 is het aantal banen met 1,3% toegenomen. West-Brabant telt per april 2006 41.800 vestigingen waar zo’n 308.800 personen werkzaam zijn. Belangrijke stijgers wat betreft het aantal banen zijn de economische sectoren gezondheids- en welzijnszorg, zakelijke dienstverlening en vervoer en opslag en communicatie. Minder goed hebben de sectoren onderwijs, industrie en nutsbedrijven gepresteerd. De dynamiek in de West-Brabantse economie lijkt door de groei in de werkgelegenheid toe te nemen. Daarnaast is deze toename in de dynamiek af te lezen uit de daling van de werkloosheid en de groei van het aantal vacatures. Het aantal openstaande vacatures in West-Brabant is ten opzichte van 2004 ongeveer verdrievoudigd. De meeste openstaande vacatures bevinden zich in de sectoren zakelijke dienstverlening (1.095) en handel en reparatie (955). In beide sectoren zien we dat de meeste vacatures zich bevinden in het midden- en kleinbedrijf. Het midden- en kleinbedrijf neemt 75% van de openstaande vacatures in West-Brabant voor haar rekening. In vergelijking met 2005 is in bijna alle sectoren het aantal openstaande vacatures gestegen. De grootste stijgingen hebben plaatsgevonden in de sectoren bouwnijverheid, handel en reparatie, onderwijs, vervoer/opslag/communicatie en zakelijke dienstverlening. Bij een onderscheid naar gemeente blijkt dat de meeste vacatures zich bevinden in Breda, gevolgd door Roosendaal en Bergen op Zoom. Net als in 2004 en 2005 komen vraag en aanbod in West-Brabant in 2006 weer dichter bij elkaar te liggen. Hierdoor is er dus sprake van een ruimer wordende arbeidsmarkt en zal het werkloosheidsniveau dalen. De beroepsbevolking in West-Brabant is aan het vergrijzen waardoor vooral de sectoren met een relatief groot aandeel oudere werknemers geconfronteerd worden met een vervangingsvraag. Het ROA23 verwacht dat tot 2010 de werkgelegenheidsgroei voor de hoger opgeleiden groter zal zijn dan voor de

22 TNO, BrabantStadmonitor, 2005 (intern rapport) 23 Research Centrum Onderwijs Arbeidsmarkt. (2005). ‘Arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2010’.

84

Gemeente Breda


lager opgeleiden, omdat de sectoren en beroepen waarin zij werken harder groeien, en omdat de upgrading van de kwalificatievereisten door blijft gaan.

Missie: Versterken van de positie van West-Brabant in bovenregionaal en (inter)nationaal verband 6.4 Economische structuur en werkgelegenheid West-Brabant • Bedrijfsactiviteit West-Brabant • Werkgelegenheidsgroei West-Brabant 6.5 Ontwikkeling arbeidsmarkt • Ontwikkeling werkloosheid • Ontwikkeling vacatures • Evenwichtige vraag/aanbodverhouding • Afstemming opleidingsniveau beroepsbevolking/vraag arbeidsmarkt

6.4. Economische structuur en werkgelegenheid West-Brabant Indicatoren • •

Bedrijfsactiviteit West-Brabant Werkgelegenheidsgroei West-Brabant

Bronnen: Rabobank Nederland, Afdeling Onderzoek en Informatie: Vestigingenregister SES West-Brabant,

Bedrijfsactiviteit West-Brabant De Regionale Bedrijfsontwikkeling (ERBO)24 die jaarlijks door de Kamer van Koophandel wordt uitgevoerd, levert informatie op over de ontwikkeling van omzet, export, investeringen, werkgelegenheid, winst en rendementspositie en over de verwachtingen die ondernemers voor het komende jaar hebben. De ERBO vormt een betrouwbare graadmeter van de economische gezondheid van het regionale bedrijfsleven. In WestBrabant namen bijna 1.960 bedrijven deel aan het onderzoek. De ERBO laat zien dat de omzet van het West-Brabantse bedrijfsleven in 2006 met 4,4% is toegenomen, een duidelijke verbetering ten opzichte van 2005 (+ 2,9%). Ondanks het goede resultaat blijft West-Brabant een fractie achter bij de landelijke ontwikkeling (+ 4,6%). Gecorrigeerd voor de prijsontwikkeling komt de omzetgroei uit op 3,5%. De ERBO-resultaten laten zien dat de export de stuwende kracht is achter het goede omzetresultaat in West-Brabant. De exportgroei is in 2006 6,2% in 2005 was dat nog 3,8%. Ruim de helft van de exporterende bedrijven meldt een toename van het exportresultaat, 23% een daling. Vooral de groothandel (+ 8,4%) en de dienstensector (+ 6,2%) doen goede zaken in het buitenland. De grootste exporteur, de industrie, realiseert een groei van 5,6%. Het West-Brabantse bedrijfsleven verwacht de goede resultaten van

24

Kamer van Koophandel West-brabant, De West-Brabantse economie in 2006 onder de loep, ENQUETE

REGIONALE BEDRIJFSONTWIKKELING (ERBO), december 2006

85


2006 naar volgend jaar door te kunnen trekken. Het ondernemersvertrouwen voor 200725 (saldo van positieve en negatieve verwachtingen met betrekking tot de omzet, export, investeringen en werkgelegenheid) bereikt een recordhoogte van 88 punten. Ter vergelijking, voor 2006 kwam het vertrouwen niet verder dan 50 punten. Het ondernemersvertrouwen in West-Brabant blijft wel iets achter bij de landelijke score (97 punten). Werkgelegenheidsgroei West-Brabant Per 1 april telt West-Brabant 41.800 banen, waar in totaal 308.800 personen werkzaam zijn. Dit betekent een toename met 1,3%. Het economisch herstel vertaalt zich hiermee ook in een toename van het aantal banen. Na een jarenlange daling is de werkgelegenheid weer terug op het niveau van 2002. Van de gemeentes in West-Brabant is Etten-Leur met een toename van 1.100 banen de belangrijkste groeier. In Breda en Woensdrecht groeide de werkgelegenheid met respectievelijk 650 en 600 banen.

Figuur 40 Werkgelegenheidsontwikkeling West-Brabant 1999-2006

312000 310000 308000 306000 304000 302000 300000 298000 296000 294000 292000 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Bron: Vestigingenregister SES West-Brabant

De economische sector die het afgelopen jaar het best heeft gepresteerd is de gezondheids- en welzijnszorg met een groei van 1.500 banen. Al jarenlang is hier de werkgelegenheidsgroei het grootst, vanaf 2000 is het aantal banen met ruim een kwart toegenomen. Twee andere belangrijke stijgers zijn zakelijke dienstverlening en vervoer, opslag en communicatie met respectievelijk 1.200 en 800 banen. Deze beide sectoren hebben zich hersteld van de teruggang van het afgelopen jaar. Minder goed hebben dit jaar onderwijs, industrie en nutsbedrijven gepresteerd. De afname van de werkgelegenheid in het onderwijs is opmerkelijk, omdat juist het onderwijs één van de belangrijkste groeiers van de afgelopen jaren is geweest. Het verlies aan banen in het onderwijs is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan afslanking ten gevolge van reorganisaties. Het banenverlies in de industrie bedraagt dit jaar 150 banen. Voor het

25

Kamer van Koophandel West-Brabant, De West-Brabantse economie in 2006 onder de loep, ENQUETE

REGIONALE BEDRIJFSONTWIKKELING (ERBO), december 2006

86

Gemeente Breda


eerst zijn er nu in West-Brabant minder dan 50.000 personen werkzaam. Vanaf 2000 zijn er in de industrie per saldo 6.200 banen verdwenen.

Figuur 41 Werkgelegenheidsontwikkeling West-Brabant 2005-2006 naar sectie

Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiele instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Handel en reparatie Bouwnijverheid Industrie -400

-200

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Bron: Vestigingenregister SES West-Brabant

6.5. Ontwikkelingen arbeidsmarkt Indicatoren • Ontwikkeling werkloosheid • Ontwikkeling vacatures • Evenwichtige vraag/aanbodverhouding • Afstemming opleidingsniveau beroepsbevolking/vraag arbeidsmarkt Bronnen: CWI district Zuid-West Nederland, CBS, Afdeling Onderzoek en Informatie

De West-Brabantse werkloosheid is weer dalende. Na een forse stijging in de periode 2001-2004 (gemiddeld 23% per jaar) daalt de werkloosheid in 2005 voor het eerst sinds 2000. Dit jaar versnelt de daling tot bijna 10% en neemt het aantal werklozen tot circa 23.000 personen af. Voor 2007 wordt zelfs een daling voorzien van 15% waardoor de West-Brabantse werkloosheid de omvang van 2002 zal benaderen.

87


Figuur 42 Ontwikkeling werkloosheid West-Brabant 1992 – 2006

35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

prognose 2007

Bron: CWI

Het werkloosheidsniveau in West-Brabant daalt van 5,6% in 2005 tot naar schatting 5,1% in 2006. Vacatures West-Brabant Tijdens de jaren van laagconjunctuur begin deze eeuw daalde in West-Brabant het aantal ontstane vacatures sterk tot het niveau van begin jaren negentig. In de loop van 2004 komt deze ontwikkeling tot stilstand en trekt de vacaturemarkt behoorlijk aan. Vanaf 2005 stijgt het aantal ontstane vacatures jaarlijks met meer dan 10% en zal in 2006 een omvang van ruim 36.000 vacatures gaan bereiken. De verwachtingen voor 2007 zijn eveneens positief; het regionaal vacaturevolume zal verder stijgen tot een omvang van circa 40.000 vacatures. Vanaf 2004 hebben meer vacatures betrekking op nieuwe banen (uitbreidingsvraag) en vermindert het aandeel van vacatures voor herbezetting van bestaande arbeidsplaatsen (vervangingsvraag). Ook het aantal openstaande vacatures in West-Brabant is in 2006 verder toegenomen. In 2004 (2.350 vacatures) is gestart met het meten van het aantal openstaande vacatures. In 2005 (4.055 vacatures) verdubbelde het aantal al bijna ten opzichte van 2004. In 2006 is het aantal vacatures ongeveer verdrievoudigd ten opzichte van 2004. In april 2006 telt West-Brabant 5.730 openstaande vacatures.

88


Figuur 43 Aantal openstaande vacatures in West-Brabant 2004-2006

6000 5000 aantal vacatures

Gemeente Breda

4000 3000 2000 1000 0 2004

2005

2006

Bron: Werkgelegenheidsenquête SES West-Brabant

Meeste vacatures in commerciële dienstverlening en midden- en kleinbedrijf In onderstaande figuur zijn de vacatures weergegeven naar bedrijfssector en vestigingsgrootte. De meeste openstaande vacatures bevinden zich in de sectoren zakelijke dienstverlening (1095) en handel en reparatie (955). In beide sectoren zien we dat de meeste vacatures zich bevinden in het midden- en kleinbedrijf. In de industrie zijn er in april 2006 690 openstaande vacatures, deze bevinden zich net als bij de gezondheids- en welzijnszorg (540) voornamelijk bij de grote vestigingen. Bij het openbaar bestuur en overheid (350) en vervoer/ opslag/ communicatie (315) zitten de vacatures ook voornamelijk bij de grote vestigingen. In het onderwijs (280) en bij de financiële instellingen (110) zijn de vacatures redelijk gelijkmatig verdeeld over de verschillende vestigingsgrootten. In de bouwnijverheid (545), de horeca (270) en de overige diensten (175) zitten de vacatures voornamelijk in het midden- en klein bedrijf en minder bij de grote vestigingen. Bijna 75% van de vacatures bevindt zich in het midden- en kleinbedrijf.

89


Figuur 44 Vacatures in West-Brabant naar bedrijfssector en grootteklasse

600 500 400 300 200 100

0-9 werkzame personen

10-99 werkzame personen

Zakelijke dienstverlening

Vervoer/opslag/communicatie

Overige diensten

Openbaar bestuur en overheid

Onderwijs

Nutsbedrijven

Industrie

Horeca

Handel en reparatie


Financiele instellingen

Bouwnijverheid

0

> 100 werkzame personen


Stijging vacatures het grootst in zakelijke dienstverlening Ten opzichte van vorig jaar is in bijna alle sectoren het aantal openstaande vacatures gestegen. De grootste stijging is er in de sectoren bouwnijverheid, handel en reparatie, onderwijs, vervoer/opslag/communicatie en zakelijke dienstverlening. In deze sectoren is het aantal vacatures met 200 of meer toegenomen

90


Figuur 45 Ontwikkeling van de vacatures in West-Brabant naar bedrijfssector 1200 1000 800 600 400 200

Nutsbedrijven

Zakelijke dienstverlening

Vervoer/opslag/communicatie

Overige diensten

2005

Openbaar bestuur en overheid

Landbouw

2004

Onderwijs

Industrie

Horeca

Handel en reparatie


Financiele instellingen

0 Bouwnijverheid

Gemeente Breda

2006


Grootste aantallen vacatures in Breda, Roosendaal en Bergen op Zoom De meeste vacatures bevinden zich net als in 2005 in Breda, gevolgd door Roosendaal en Bergen op Zoom. Bijna alle gemeenten in West-Brabant laten een forse toename van het aantal vacatures zien. Alleen in Rucphen, Steenbergen, Baarle Nassau en Geertruidenberg blijft het aantal vacatures ongeveer gelijk aan 2005.

91


Figuur 46 Ontwikkeling vacatures per gemeente in West-Brabant

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400

2005

Zundert

Woudrichem

Woensdrecht

Werkendam

Steenbergen

Rucphen

Roosendaal

Oosterhout

Moerdijk

Halderberge

Geertruidenberg

Etten-Leur

Breda

Bergen op Zoom

Baarle-Nassau

Alphen-Chaam

Aalburg

0

Drimmelen

200

2006


Vraag en aanbod Vanaf 2006 komt de banenmotor weer op gang en valt de stijging van werkgelegenheid hoger uit dan de stijging van de beroepsbevolking. Hierdoor zal het werkloosheidsniveau in West-Brabant gaan dalen van 5,6% in 2005 tot naar schatting 4,1% in 2007. De beroepsbevolking in West-Brabant stijgt in de periode 2000-2006 vooral bij de hoger opgeleiden en in veel mindere mate bij de lager en middelbaar opgeleiden. West-Brabant vergrijst de komende jaren sneller dan landelijk. De vergrijzing van de beroepsbevolking is ook van invloed op de samenstelling van de beroepsbevolking. De hogere leeftijdscategorieën (vanaf 45 jaar) namen de afgelopen vijf jaar een groot van de groei van de beroepsbevolking voor hun rekening. De komende vijf jaar stijgt het aandeel ouderen tot 40% van de beroepsbevolking. De komende periode zullen vooral sectoren met een relatief groot aandeel oudere werknemers zoals bijvoorbeeld de metalelectro, bouwnijverheid, onderwijs en gezondheidszorg geconfronteerd worden met een toenemende vervangingsvraag.

92

Gemeente Breda


Figuur 47 Ontwikkeling vacaturevolume en werkloosheid West-Brabant 1997 – 2010

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0 1992

1994

1996

1998

2000

vacatures

2002

2004 2006 * 2008 ** 2010 **

werkloosheid

* prognose Midden-Scenario CWI ** inschatting ontwikkeling werkloosheid op basis van landelijke verwachting Bron: CWI, RBA MWB, Arbeidsmarktmonitor, Bewerking afdeling O&I gemeente Breda

Het aantal vacatures valt vanaf 2005 hoger uit dan het aantal werklozen. Door het toenemend aantal vacatures, de vergrijzing en de sterk dalende werkloosheid zal de komende jaren het aantal knelpunten in de personeelsvoorziening naar verwachting toenemen. Het ROA verwacht dat tot 2010 de werkgelegenheidsgroei voor de hoger opgeleiden groter zal zijn dan voor de lager opgeleiden, omdat de sectoren en beroepen waarin zij werken harder groeien, en omdat de upgrading van de kwalificatievereisten door blijft gaan. Over het algemeen bieden technische opleidingen betere perspectieven op de middellange termijn dan de agrarische, economische en ICT-opleidingen. Ook opleidingen gericht op zorg en onderwijs bieden meer kansen dan sociaal-culturele, verzorgende en welzijnsberoepen. Een goede graadmeter voor de spanning op de arbeidsmarkt is de vacaturegraad. De afgelopen jaren is de vacaturegraad verder gestegen van 10% in 2004 naar 13% in 2006.

93


Figuur 48 Werkloosheid en vacatureomvang naar opleidingsniveau West-Brabant 2005

Toerisme en overige diensten Gezondheidszorg en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur zakelijke dienstverlening Financiële diensten Vervoer en telecom Horeca en catering Groothandel Detailhandel Bouw en bouwinstallatie Industrie Landbouw en visserij 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2004

2005

prognose 2006

35%

40%

45%

Bron: regionale arbeidsmarktprognoses CWI

De vacaturegraad steeg tussen 2004 en 2005 meer dan gemiddeld bij sectoren in de marktsector. Naast de landbouw en visserij (seizoensinvloeden) stijgt de vacaturegraad vooral bij de sectoren bouwen bouwinstallatie, detailhandel, horeca en catering en de zakelijke dienstverlening. Voor dit jaar wordt bij vrijwel alle sectoren een verdere toename van de vacaturegraad verwacht.

94

Gemeente Breda


Bijlagen

Bijlage 1. Verantwoording thermometer- en barometerstand Bredase Economische Barometer

Gemeente Breda


Bijlage 1. Verantwoording thermometer- en barometerstand Bredase Economische Barometer In de samenvatting worden in een compacte vorm de belangrijkste resultaten van de derde versie van de Bredase Economische Barometer gepresenteerd. Dit gebeurt aan de hand van een thermometer- en een barometerstand. De thermometerstand geeft inzicht in hoe de Bredase economie er voor staat. De barometerstand geeft aan wat de economische verwachtingen zijn voor Breda en biedt aanknopingspunten voor toekomstige beleidsacties. Het thermometercijfer en het barometercijfer zijn een gezamenlijk ontwikkelingsproduct van de afdelingen Onderzoek en Informatie en Economische Zaken van de gemeente Breda, de Rabobank Breda, de Hogeschool Brabant en TNO Inro. In deze bijlage wordt aangegeven hoe de thermometer- en barometerstand zijn bepaald. Thermometerstand Het thermometercijfer geeft op basis van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Bij het thermometercijfer staan de eindprestatie-indicatoren van de Bredase economie centraal. Het gaat daarbij op de eerste plaats om het welvaartsniveau van de Bredase bevolking en het niveau van de werkloosheid. Daarnaast is het belangrijk dat de regionale werkgelegenheidsfunctie van Breda overeenstemt met het economische ambitieniveau van de stad. Tenslotte zijn vanuit economisch perspectief een gezond en groeikrachtig lokaal en regionaal bedrijfsleven belangrijk. De thermometerstand geeft een oordeel over het economische presenteren van Breda. De gekozen deelindicatoren die gezamenlijk het totale beeld vormen, zijn: Indicator

Definitie

Bron

1. Inkomensniveau Breda-

Gestandaardiseerd huishoudens-

CBS-RIO

se bevolking 2. Werkloosheidsniveau

inkomen Werkloze beroepsbevolking

Breda 3. Werkgelegenheidsfunctie

CBS, CWI, Etin Adviseurs

Aantal banen per 100 inwoners

LISA-CBS

Oordeel Bredase Bedrijven over

Avans

bezettingsgraad en graad van

Hogeschool

Breda als regionale centrumgemeente 4. Avans stemmingsindicator

bedrijfsactiviteiten per oktober 2004 5. Bedrijfsactiviteiten WestBrabant

Percentuele groei financieel-

Rabobank

economische bedrijfsactiviteit van

Nederland/

bedrijven in West-Brabant

Rabobanken West-Brabant

Elke indicator is voorzien van een rapportcijfer van 3 tot en met 9. Het thermometercijfer voor de Bredase economie is het gemiddelde van de vijf deelindicatoren.

Bijlage 1-1


Bij beschikbaarheid van benchmarkgegevens van de steden van het grotestedenbeleid (inkomensniveau en werkgelegenheidsfunctie) is aan het gemiddelde een 6 toegekend, de gemeente die bovenaan staat krijgt 9 punten, en de gemeente die onderaan staat 3 punten. Het rapportcijfer voor het werkloosheidsniveau is bepaald aan de hand van de afstand tussen het niveau van de werkloosheid in Breda en het landelijke werkloosheidspercentage: een laag werkloosheidsniveau heeft daarbij een hoog rapportcijfer gekregen. Het rapportcijfer voor de bezettingsgraad en beoordeling huidige graad van bedrijfsactiviteiten Bredase bedrijven is het eindcijfer in relatie tot het aantal respondenten. Het cijfer 6 staat voor neutraal. Een cijfer hoger dan 6 duidt op verbetering. Dus tevreden producenten. Een cijfer lager dan 6 duidt op ontevreden ondernemers. Bij het rapportcijfer voor de bedrijfsactiviteiten West-Brabant is de procentuele groei van West-Brabant afgezet tegen het vergelijkbare landelijke percentage. Het landelijke gemiddelde kreeg daarbij een 6. Er heeft daarbij nog een correctie plaats gevonden aan de hand van het landelijke conjunctuurbeeld, door de groei in de betreffende periode af te zetten tegen de gemiddelde groei van het bruto binnenlands product van de afgelopen zes jaren. Barometerstand Het idee achter de ontwikkeling van een barometerstand is dat deze een indicatie geeft over de economische verwachtingen voor Breda. Uitgangspunt is dat de indicatoren een voorspellende waarde moeten hebben voor de verschillende onderdelen van de thermometerstand. De barometerstand is opgebouwd uit drie componenten: 1. Macro-economische ontwikkelingen Hoe de conjuncturele economische situatie er in 2007 in Breda uitziet, wordt in de eerste plaats bepaald door landelijke economische ontwikkelingen. 2. Early warners In de barometer zijn indicatoren opgenomen die niet beïnvloedbaar zijn maar wel een duidelijke signaalfunctie hebben: de early warners. 3. Lokale economische basiscondities De manier waarop de landelijke economische invloed doorwerkt op het Bredase niveau is afhankelijk van de lokale economische basiscondities.

De deelindicatoren van de barometerstand zijn als volgt gedefinieerd:

Bijlage 1-2

Gemeente Breda


Indicator

Definitie

Bron

1. Landelijke economische ontwikkelingen: • •

Economische groei 2007

Groet Bruto Binnenlands Product

CPB

Werkgelegenheids-

Procentuele groei in arbeidsjaren

CPB

Procentuele groei werkloze

CPB

ontwikkelingen 2007 •

Werkloosheidsontwikkeling 2007

beroepsvolking

2. Early warners •

Avans stemmingsindicator

Conjunctuurtestvariabele die inzicht

Avans Hogeschool

geeft in de conjuncturele ontwikkeling van het Bredase bedrijfsleven

•

Aantal openstaande vacatures als

RBA/CWI/

Vraag/aanbodverhouding

percentage van het totale aantal niet

ECROSYS-

arbeidsmarkt

werkende werkzoekenden

NEI/TNO Inro/ bewerking O&I

Aantal ha uitgegeven bedrijventerrein •

Afdeling Economische

Uitgifte bedrijventerrein Aantal m2 jaarlijks in gebruik

Zaken

genomen nieuwe kantoorruimte •

Dynamis,

Opname (nieuwe) kantoorruimte

Verhouding opname kantoorruimte

Propertynl, NVM

van de markt/toename voorraad •

Opname/aanbod kantoren

kantoorruimte

Dynamis, Propertynl, NVM

3. Lokale basiscondities •


Sommering van procentuele afwijking

LISA

van werkgelegenheids-aandeel economische activiteit ten opzichte van Nederlands gemiddelde •

Aantrekkelijkheidsindex

Combinatie van zes door NYFER

NYFER

bepaalde aspecten die mensen

NYFER

belangrijk vinden als zij kunnen kiezen waar zij willen wonen en werken (cultuur; historische binnenstad; economische dynamiek; inkomen en veiligheid)

•

Toplokaties Elsevier

Onderzoek van Bureau Louter dat ten

Bureau Louter

Bijlage 1-3


Aan de barometerstand is geen concreet cijfer verbonden. Het gaat om indicatoren die een voorspellende waarde hebben voor de ontwikkelingen op korte en langere termijn en daarmee richtinggevend kunnen zijn voor het te voeren economische beleid.

Bijlage 1-4

Gemeente Breda


Bijlage 2. Literatuur Abraham, F. Cabus, P. Sleuwaegen, L. & D. Vanneste (2003). ‘Verlies, schepping en behoud van banen in een gemondialiseerde economie: een analyse op sectoraal en ondernemingsniveau en vanuit een geografisch-territoriale neadering’. Amin, A. & N. Thrift. (1996). ‘Globalization, Institutions, and Regional Development in Europe’. Oxford: Oxford Unversity Press, 1996. Avans Hogeschool. (2006). ‘Breda internationale stad?! volgens publiek en bedrijfsleven’, april 2006 Avans Hogeschool. (2006). ‘Onderzoek Producentenvertrouwen’. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2004). ‘De dynamische industrie’, maart 2004. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2006). ‘Regionaal Inkomensonderzoek’. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2006). http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/bedrijfsleven/industrie/publicaties/industriemonitor/industriebeeld/200611-23-b.htm Centraal Planbureau. (2006). Macro Economische Verkenning (MEV). September 2006 Centraal Planbureau. (2006). ‘China and the Dutch economy’. September 2006 Continu Vakantieonderzoek. (2005). ‘Themarapport toeristisch bezoek aan steden’. CWI District Zuid-West Nederland. (2006). ‘Regionale arbeidsmarktprognoses 20062011’, gegevens rPA West-Brabant. CWI Nederland. (2006). ‘Regionale arbeidsmarktprognoses 2006-2011’, juni 2006. Ecorys. (2005). ‘Benchmark’, in opdracht van Ministerie Economische Zaken Gemeentelijk Ondernemingsklimaat. Elsevier & Bureau Louter. (2006). ‘Toplokaties’, november 2006. Gemeente Breda. (2005). ‘Economische impulsnota 2006-2010: Breda actief de markt op’. Gemeente Breda. (2005). ‘Ontwikkelingsvisie Breda 2020’. Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie. (2006). ‘Bedrijvenenquête 2004’. Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie. (2006). ‘Bevolkingsprognose Breda 2006’.

Bijlage 2-1

Bijlage 2. Literatuur

Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie. (2006). ‘Bredase Vastgoedmarktmonitor’. Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie. (2006). ‘Congres: de Krimpende Stad d.d. 07-12-2006’. Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie. (2006). ‘Vestigingenregister’. Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie. (2006). ‘Werkgelegenheidsonderzoek’. D’Hondt, F: www.eur.nl: Nederland in een geglobaliseerde wereld in: VROM/RPD, ‘Ruimtelijke Verkenningen’, Ministerie van VROM, Den Haag 1999. Kamer van Koophandel West-Brabant, De West-Brabantse economie in 2006, Onder de loep, Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling, Breda, december 2006 LISA. (2006). ‘Vestigingenregister Nederland’. Locatus, Retailverkenner. Ministerie van Economische Zaken. (2004). ‘Nota Pieken in de Delta, Gebiedsgerichte economische perspectieven’. Ministerie van Economische Zaken. (2005). ‘Visie op verplaatsing: Aard, omvang en effecten van verplaatsing van bedrijfsaktiviteiten naar het buitenland’, januari 2005. Nederlands Bureau voor toerisme en congressen. (2006). ‘Destinatie Holland. De buitenlandse toerist nader bekeken’. NIWZ. (2004). ‘Ouder worden we allemaal, trendstudies en toekomstdebatten over de vergrijzing in Nederland’. NV Rewin West-Brabant. (2005). ‘Beneluxeringsonderzoek West-Brabant’. Propertynl, Nieuwsarchief, diverse publicaties 2006. Rabobank. (2006). ‘Monitor Bedrijfsactiviteit’. Research Centrum Onderwijs Arbeidsmarkt. (2005). ‘Arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2010’. Ruimtelijk Planbureau, F. van Oort, J. van Brussel, O. Raspe, M. Burger (EUR/UU), J. van Dinteren (Royal Haskoning) & B. van der Knaap (EUR) (2006). ‘Economische netwerken in de regio’. Den Haag: NAi Uitgevers, 2006. Ruimtelijk Planbureau, R. Ponds & F. van Oort. (2006). ‘Kennishubs in Nederland ruimtelijke patronen van onderzoekssamenwerking’. Den Haag: NAi Uitgevers, 2006 SES West-Brabant. (2006). ‘Vestigingenregister’.

Bijlage 2-2

Gemeente Breda


Stec Groep: top 10 steden met buitenlandse kantoorruimtevestigers in: het artikel ‘Buitenlandse bedrijven kiezen voor Amsterdam en Zuid-Nederland’, Gepubliceerd in PropertyNL Magazine, 14 maart 2006. Taalpost. ‘Woord Beneluxeerder’. TNO. (2005). ‘BrabantStadmonitor’ (intern rapport)VROM. (2004). Nota Ruimte Vulto, M.E. (2002). ‘Welzijn en waardigheid voor langdurige zorggebruikers. Op weg naar 2020’. Zoetermeer, Stichting Toekomstscenario’s gezondheidszorg

Bijlage 2-3

Bijlage 3. Afkortingen / Verklarende woordenlijst

Gemeente Breda


Bijlage.3. Afkortingen / Verklarende woordenlijst Aanbod

Het aanbod betreft alle kantoor-, winkelen bedrijfsruimte geregistreerd door de Nederlandse Vereniging van Vastgoedmakelaars en door Propertynl. In het aanbod worden uitsluitend bestaande, gereed dan wel in aanbouw of renovatie zijnde en daadwerkelijk binnen 12 maanden ter beschikking komende en niet reeds uit de markt genomen objecten geregistreerd. Dit kan inhouden dat kantoorruimte in het aanbod wordt meegenomen zonder dat er sprake is van leegstand; de ruimte kan nog niet in gebruik genomen of nog in aanbouw zijn.

Banen

Branche

Het aantal werkzame personen die minstens 1 uur per week in of vanuit een vestiging werkzaam zijn met inbegrip van uitzendkrachten. Een groep van bedrijven die wordt gekenmerkt door één bepaalde (dominante) assortimentsgroep of door een veel voorkomende combinatie van assortimentsgroepen (bijv. warenhuizen).

BBP

Bruto Binnenlands Product

Bedrijfsruimte

Een gebouw of een gedeelte van een gebouw dat bestemd is voor de uitoefening van een bedrijf, en bedoeld is voor productie, opslag en distributie van goederen. Eventueel in het gebouw aanwezige kantoor- en showroomruimte wordt toegerekend aan de betreffende hoofdfunctie van het gebouw. Bedrijfsruimte wordt gemeten in m2 verhuurbaarvloeroppervlak.

Bedrijventerrein

Een terrein met een bruto oppervlak van minstens één hectare dat vanwege zijn bestemming bestemd en geschikt is voor gebruik door handel, nijverheid, commerciële en niet-commerciële dienstverlening en industrie. Terrein bestemd voor openbare bijzondere doeleinden (bijvoorbeeld scholen of ziekenhuizen) wordt niet meegenomen.

Beroepsbevolking

Alle personen van 15-64 jaar die ten minste twaalf uur per week werken of actief dergelijk werk zoeken. Volgens deze definitie worden tot de beroepsbevolking gerekend: • personen die tenminste twaalf uur per week werken, of • personen die werk hebben aanvaard waardoor ze tenminste twaalf uur per week gaan werken, of

Bijlage 3-1


•

personen die verklaren ten minste twaalf uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden.

Bruto vloeroppervlakte

Oppervlakte (in m2) gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaande scheidingsconstructies die de desbetreffende ruimte of groep van ruimten omhullen.

CBS

Centraal Bureau voor de Statistiek

Coropgebied

Veertig regio’s waarin Nederland verdeeld is. Het CBS hanteert deze gebieden voor allerlei regionale statistieken. Coropgebieden zijn min of meer natuurlijk samenhangende gebieden, veelal rond een grote stad

CPB

Centraal Planbureau

CWI

Centrum voor Werk en Inkomen

Dagelijkse artikelen

Voedings- en genotmiddelen (vgm) en artikelen op het gebied van persoonlijke verzorging. In de praktijk gaat het hierbij om supermarktaanbod, aanbod in vgmspeciaalzaken, drogisterij- en parfumeriezaken.

Detailhandel

Verkoopkanaal voor goederen rechtstreeks aan de eindgebruiker.


Sommering van percentuele afwijking van werkgelegenheidsaandeel economische activiteit in Breda ten opzichte van Nederlandse gemiddelde

ERBO

Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling

G30

Nederlandse steden die deel uitmaken van het grotestedenbeleid.

Gestandaardiseerd

Bijlage 3-2

huishoudeninkomen

Huishoudeninkomen gestandaardiseerd m.b.v. een equivalentiefactor, welke gebaseerd is op een budgetverdelingsmethode, met als doel het inkomen van verschillende typen huishoudens onderling vergelijkbaar te maken

Huurprijzen

Huurprijzen worden meestal gewaardeerd in euro per m2 per jaar verhuurbaar vloeroppervlak, exclusief btw, servicekosten en eventuele andere vergoedingen zoals goodwill en/of overnamekosten.

Gemeente Breda


Kantoorruimte

Binnenruimte in gebouwen waarin in hoofdzaak administratieve werkzaamheden worden verricht.

Kantoorgebouw

Een gebouw hoofdzakelijk bestaande uit kantoorruimte met een bruto vloeroppervlak van minstens 500 m2.

Kantorensector

Bedrijfsklassen binnen de SBI-indeling die in overwegende mate kunnen worden beschouwd als kantoorhoudende activiteiten. Tot de kantorensector worden hier gerekend: post en telecommunicatie (64), financiële instellingen (6567), verhuur van en handel in onroerendgoed en zakelijke dienstverlening (70, 72-74), openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen (75).

Kantorenvoorraad

De totale omvang kantoorruimte die aanwezig is in Breda inclusief de leegstaande kantoorruimte. De hoeveelheid kantoorruimte wordt uitgedrukt in m2 verhuurbaar vloeroppervlak dan wel in bruto vloeroppervlak. Indien het aanbod wordt uitgedrukt in een percentage van de kantorenvoorraad dan wordt ook de kantoorruimte in aanbouw en in concrete ontwikkeling bij de kantorenvoorraad opgeteld.

Kernwinkelapparaat

Alle straten die deel uitmaken van het voetgangersdomein

Koopkrachtafvloeiing

De mate waarin de inwoners van een gemeente hun bestedingen doen buiten de eigen gemeente. De mate waarin de inwoners van een gemeente hun bestedingen doen in de eigen gemeente.

Koopkrachtbinding . Koopkrachtoriëntatie

De mate waarin de inwoners van het verzorgingsgebied gericht zijn op de winkels in de Bredase binnenstad

Koopkrachttoevloeiing

De mate waarin de bestedingen in een gemeente van buiten die gemeente komen (de bestedingen van consumenten van buiten het verzorgingsgebied blijven in dit onderzoek buiten beschouwing). In het algemeen het niet-verhuurd zijn van (een gedeelte van) een vastgoedobject.

Leegstand

Niet-dagelijkse artikelen

Alle artikelen die niet behoren tot de dagelijkse artikelensector.

Moeilijk vervulbare vacatures Vacature betreffende een openstaande arbeidsplaats welke door een ondernemer wordt aangegeven als moeilijk te vervullen i.v.m. onvoldoende gekwalificeerd aanbod. Ook vacatures die drie maanden of langer openstaan worden vaak als moeilijk vervulbare vacature aangemerkt

Bijlage 3-3


Openstaande vacatures

. Opname

Het aantal openstaande vacatures heeft betrekking op het aantal ontstane en op het moment van meting nog niet vervulde vacatures bij particuliere bedrijven en overheidssectoren Kantoor-, winkel of bedrijfsruimte die in een kalenderjaar op de vrije markt verhuurd of verkocht is. Er is sprake van een transactie (opname) als tussen partijen wilsovereenkomst is bereikt.

Langdurige werkloosheid

Werklozen die 12 maanden en meer achtereen als werkloos geregistreerd staan

LISA

Stichting LISA heeft tot doel het beschikbaar hebben van informatie over vestigingen en werkgelegenheid in Nederland, primair ten behoeve van onderzoek en beleid

NYFER

Nijenrode Forum for Economic Research

RIO

Regionaal Inkomens Onderzoek

SBI

Standaard BedrijfsIndeling

SES West- Brabant

Sociaal Economische Samenwerking West-Brabant

Verhuurbaar vloeroppervlak

Het netto vloeroppervlak exclusief buitenbergruimten, installatieruimten, verticale verkeersruimten en inclusief niet-statistische gebouwdelen en glaslijncorrectie.

Verkoopvloerproductiviteit

Bestedingen per m2

Werkloosheidspercentage

Quotiënt werkloze beroepsbevolking en beroepsbevolking

Werkloze beroepsbevolking

Alle mensen zonder werk (of met werk van minder dan twaalf uur per week) die minstens twaalf uur per week willen werken, daarvoor direct beschikbaar zijn en bovendien actief zoeken naar werk (ongeacht of men bij een arbeidsbureau staat ingeschreven). De cijfers betreffen meestal de werkloze beroepsbevolking van 15-64 jaar

Werkzame personen

Alle personen die op of vanuit het vestigingsadres van een bedrijf werkzaam zijn (>1 uur in de week)

.

Bijlage 3-4

Gemeente Breda


Winkel

Winkelverkoopvloeroppervlakte (WVO)

Winkelgebied

Winkelverkoopvloeroppervlakte (WVO)

Ieder voor het publiek vrij toegankelijk pand dat bedoeld is voor de verkoop van detailhandelsartikelen en dat een verkoopoppervlakte van minstens 10 m² in gebruik heeft of, in geval van leegstand, zal krijgen.

De in een winkel voorkomende voor de uitstalling en de verkoop van detailhandelsartikelen bedoelde oppervlakte. Dit is in het algemeen de (inpandige) voor het publiek zichtbare en toegankelijke vloeroppervlakte inclusief die van de etalage, vitrine, toonbank- en kassaruimte (plus de loopruimte voor het personeel daarachter), schappen, paskamers, ruimten voor winkelwagentjes en lege dozen evenals de vloeroppervlakte van entresols (met voor klanten voldoende hoogte). Onder de WVO vallen (dus) niet de uitsluitend voor het personeel bedoelde ruimten en niet de ruimten betrekking hebbend op bedrijfskantoor, portiek, ambacht, reparatie, opslag, magazijn, sanitair en distributieruimten ten behoeve van de verwerking van bestellingen evenals van de door personeel bediende diepvries- en koelcellen. De eventueel door deze functies gebruikte inpandige oppervlakten vormen samen met de WVO de winkelgebruiksvloeroppervlakte (WGO). Ruimten dieingenomen worden door activiteiten die gericht zijn op het ter plekke consumeren (bijv. tearoom van minstens 10 m², horeca-afdeling in een warenhuis) behoren niet tot de WVO of WGO. Concentratie van winkels die voor de consument waarneembaar als eenheid te onderscheiden is. Naast winkels gaat het veelal ook om horeca-aanbod en consumentverzorgende ambachtelijke bedrijven en dienstverlening.

Oppervlakte van een winkel, waarvan de hoofdactiviteit detailhandelgericht is. Het gaat hierbij om alle overdekte voor de consument toegankelijke en zichtbare ruimten

Bijlage 3-5

Economische Barometer Breda 2007

Recommend Documents