Bodemstructuren – de terroir van Toro versus die van Châteauneuf-du-Pape Verslag van de NGS proeverij, gehouden op 20 oktober 2014 in Librije’s Zusje te Zwolle. Door Paul Op ten Berg. Deze proeverij werd samengesteld en gepresenteerd door Germán Muñoz, Export & Wine consultant van het in België gevestigde bedrijf Terroir 34 www.terroir34.com , in samenwerking met Alicia Martinez Rolland van ICEX – Vinos de España. Terroir specialist Germán Muñoz is internationaal drietalig wijn- en exportconsultant, team builder, ambassadeur van Ribera del Duero en vooral terroir-specialist. Hij studeerde oenologie, wijnbouw en marketing aan de universiteiten van Valladolid en Montfort (UK). Hij werkte van 2000 tot 2008 als directeur marketing bij de Ribera del Duero Wine Board en in 2008 en 2009 als export manager bij Grupo Pesquera. Hij werkt, samen met zijn leermeester José M. Fernandez - een van de beste geologen van Spanje en lid van Terroir 34 - aan het eerste boek over de terroirs van Spanje, een didactisch werk in het Spaans en het Engels. Hij deed de laatste tijd uitgebreid onderzoek naar het terroir van Toro, maar ook naar dat van Châteauneuf-du-Pape. Blinde proeverij Deze educatieve proeverij was niet zozeer bedoeld om vast te stellen welke wijnstreek de beste van de twee is en welke wijnen het hoogste scoren. Beide zijn immers uitstekende wijnstreken, en ze hebben een vergelijkbaar terroir. Het doel was vooral om te zoeken naar overeenkomsten en verschillen. We vergelijken immers vaak, dus waarom deze twee terroirs niet? Het was dan ook ditmaal niet de bedoeling om de wijnen te beoordelen met punten of sterren. Daarom besloot Germán Muñoz om de wijnen blind in te schenken.
dwarsdoorsnede terroir Châteauneuf-du-Pape Twee wijnstreken, twee terroirs De achtergrondgegevens van de wijnstreek Châteauneuf-du-Pape zijn te vinden in het verslag van de NGS proeverij van november 2013.
Toro Historie De geschiedenis van de wijnbouw van Toro gaat terug tot voor de Romeinse tijd. De wijnen waren zeer geliefd in de Middeleeuwen en genoten koninklijke privileges boven andere wijnen. Ze werden geschonken aan de hoven en geëxporteerd naar nieuwe wereld landen. In de 19e eeuw werden veel wijnen van Toro naar Frankrijk vervoerd
wegens tekorten aldaar, veroorzaakt door de phylloxera plaag. In 1983 kreeg Toro een eigen DO. In die tijd waren er nog maar 5 producenten actief, nu zijn dat er veel meer. Beroemde oenologen zijn er nu werkzaam.
gepubliceerd met toestemming van Germán Muñoz Geografie en bodemsoorten De DO Toro omvat 5.262 ha wijngaarden en bevindt zich in het zuidoosten van de provincie Zamora, het westelijk deel van Castilla y León. Ondergebieden zijn: San Román, met grote rolkeien op een zandbodem (671 m hoogte); Paramo (woeste grond) de Toro-Morales, met een onderbodem van klei (710715 m hoogte); Valdefinjas, met grote afzettingen van zand en grind en het hoogste percentage kalksteen (660-750 m hoogte); Venialbo, in het zuiden van Toro (690-780 m hoogte). De losse bovenlaag bestaat uit bruine kalksteen, en de onderbodem uit alluviaal zand, klei en gedeeltes met kalksteen uit het Plioceen. Het materiaal varieert van leem tot grof- en fijnkorrelig zand, met kalksteen en mergelpuin uit het Mioceen. In de ijstijd braken rotsen af van de bergen, waarna het puin door de gletsjers en rivieren werd meegevoerd en onderweg gepolijst tot rolkeien. In het DO gebied zijn circa 1.200 wijnboeren geregistreerd. Klimaat In de DO Toro heerst een zeer droog continentaal klimaat, met invloed van de Atlantische Oceaan. De jaarlijkse neerslag bedraagt gemiddeld 375 mm en de gemiddelde jaartemperatuur is 12,5°C (minimum -11°C, maximum 37°C). Het aantal uren zonneschijn bedraagt 2.600 tot 3.000 per jaar en het groeiseizoen duurt circa 230 dagen.
Druivenrassen De productie van Toro bestaat voor 95% uit rode wijnen. Deze worden vrijwel altijd gemaakt van het druivenras tinto de toro, soms aangevuld met garnacha tinta. Voor de witte wijnen wordt malvasía gebruikt, soms met wat verdejo.
Germán Muñoz Vraag uit de zaal: “Wat is het beste druivenras voor een wijngebied?” Germán: “Over de hele wereld geldt een optimale periode van 2 tot 3 weken voor de oogst van wijndruiven. Daarna komt de regen. Het druivenras dat in staat is om druiven te produceren die precies in deze periode perfect rijp zijn, is het beste druivenras voor dat wijngebied”.
terroir van Châteauneuf-du-Pape met rolkeien
terroir van Toro met rolkeien Tinta de toro Tinta de toro is hier de rode druif bij uitstek (95%). Het ras is verwant aan tempranillo en heeft zich in 8 eeuwen aangepast aan de omstandigheden van Toro. Tinta de toro is gecertificeerd als autochtoon druivenras van Toro, met eigen karakteristieken. Door de losse zandbodem kreeg de phylloxera weinig vat op de wijnstokken. Daarom hebben veel planten nog steeds geen onderstokken. Ruim 60% is 45 tot 150 jaar oud, waardoor het rendement vanzelf zeer laag is. Dat er niet veel andere rode druivenrassen in Toro te vinden zijn, is een kwestie van politiek. Garnacha tinta In Frankrijk bekend als grenache noir. Werd in de 19e eeuw van Spanje naar Châteauneuf-du-Pape gebracht. Geeft wijnen met subtiele, rustieke aroma’s en een romige smaak. Garnacha tinta is bestand tegen hete zon en wind (mistral). Ideaal op arme droge bodems.
Wijnen Crianza –minimaal 6 maanden houtopvoeding, minimaal 2 jaar oud om op de markt te komen; Reserva –minimaal 12 maanden houtopvoeding, minimaal 3 jaar oud om op de markt te komen; Gran Reserva –minimaal 18 maanden houtopvoeding, minimaal 5 jaar oud om op de markt te komen; Er wordt in Toro vaak gebruik gemaakt van macération carbonique, waardoor de wijnen eerder toegankelijk zijn.
Overeenkomsten In beide wijnstreken wordt 95% rode wijn gemaakt en 5% witte; De rotsachtige onderbodem van beide streken bestaat uit terrassen van rolkeien die werden gevormd in het Kwartair; Beide terroirs zijn vergelijkbaar; Beide wijnen zijn zeer karakteristiek; Beide wijnstreken zijn ‘Kingdoms of stone’ in Europa; Grenache noir wordt in beide streken gebruikt. Die van Châteauneuf-du-Pape werd uit Aragon in Spanje meegenomen door Fransen, en heeft zich ter plekke aangepast aan de omstandigheden. De grenache van Toro heeft andere eigenschappen.
Verschillen Toro veel minder bekend: de wijnwereld begon Toro pas 25 jaar geleden te ontdekken ligt aan de Duero, lengte 897 km, waterstroom 443 m³ per seconde hoogte boven de zeespiegel varieert van 620 tot 750 m en compenseert de meer zuidelijke ligging gemiddelde temperatuur 12,5°C (-11°C tot 37°C) 375 mm neerslag per jaar Σ licht-uren: 2.600 5.262 ha wijngaarden gemiddeld rendement 25 hl/ha 60 producenten (1.329 wijnboeren) productie 9,5 miljoen flessen per jaar 1 of 2 druivenrassen: 100-95 % tinta de toro, 5-0 % garnacha tinta ruggengraat: tinta de toro, geeft structuur, kleur, fruit en rustieke tonen rokerig aroma van het hout export naar NL: 84.320 flessen (2011)
Châteauneuf-du-Pape al eeuwenlang zeer bekend ligt aan de Rhône, lengte 812 km, waterstroom 1.820 m³ per seconde hoogte boven de zeespiegel is circa 120 m, wat voldoende is door de meer noordelijke ligging gemiddelde temperatuur 13,8°C (-5°C tot 30°C) 695 mm neerslag per jaar Σ licht-uren: 2.595 3.160 ha wijngaarden gemiddeld rendement 30 hl/ha 300 producenten (225 domaines en 80 wijnboeren) productie 14 miljoen flessen per jaar 2-4 druivenrassen: grenache noir, syrah en mourvèdre, soms aangevuld met 10 andere druivenrassen ruggengraat: grenache noir, geeft structuur, kracht en bewaarcapaciteit aroma van viooltjes export totaal: 8,4 miljoen flessen
De beste terroirs Germán Muñoz ziet terroir als een driehoek tussen druivenrassen, klimaat en bodem/wijnbouw, met de wijnmaker als sleutelfiguur. Hij wil met zijn selectie van Toro geen wijnen van bepaalde producenten promoten, maar de diversiteit en het potentieel aantonen van de streek. De door hem geselecteerde wijnen komen van zijn favoriete terroirs. Enkele van de beste wijnen komen zelfs nooit op promotionele proeverijen. Toro nieuwe stijl In recente jaargangen hebben de wijnen van Toro minder alcohol, zijn ze minder rustiek en meer elegant. Tinta de toro is als een volbloed wild veulen dat moet worden getemd. Proeverij In de hierna volgende blinde proeverij blijkt het niet zo eenvoudig om de verschillen te proeven tussen rode wijnen die een lichte houtopvoeding hebben gehad uit de twee wijnstreken, met hetzelfde terroir en van hetzelfde oogstjaar.
1. Toro 2012 • 100% tinta de toro, 46 jaar oude stokken op 757 m hoogte • terroir: zand en stenen • dorp: Venialbo • malo: 50% op eiken vaten en 50% op rvs, met bâtonnage • opvoeding: 6 maanden op barriques van Frans eiken K vrij diep paarsrood G iets animaal, kreupelhout, grafiet, cassis, romig S frisse inzet, lenig vervolg, dan kruidig en vlezig, geroosterd, zeer zachte tannines, gul en rijp, fijne specerijen, prima zuurgraad A nu pas proef je de tannines T stevig en rustiek, alcohol geeft soepelheid
2. Toro 2011 • 100% tinta de toro, 14 jaar oude stokken op 780 m hoogte • terroir: zand en leem • dorp: Sanzoles • opvoeding: 10 maanden K zeer diep paars G meer verfijnd, minder rustiek, fijn zwart fruit, specerijen, rokerig, grafiet S vol en zwoel, jammy, leer, fraaie zuurgraad zorgt voor goede balans, minder alcoholisch A uitstekende lengte, kruidig T flesverschil: de eerste fles is oxidatief, heeft te veel vluchtige zuren en begint na enkele minuten uit elkaar te vallen, bovenstaande notities zijn van de tweede fles die veel beter is
3. Toro 2012 • 100% tinta de toro, 40 jaar oude stokken op 700 m hoogte • terroir: terrassen uit het Kwartair • dorp: Toro • opvoeding: 9 maanden op Amerikaans en Frans eiken, waarvan 50% nieuw K minder diep paars G vanille (hout) en fijn fruit S rustiek geheel van gedroogde pruimen, chocolade en stevig hout, krachtig fruit met kruidige structuur A veel lengte met hout en specerijen, pruimedanten, kruidnagel en chocolade T stevige wijn met ferme tannines, karaktervol, de beste van deze serie (wijn 1, 2 en 3), bij adellijk wild
4. Toro 2011 • 100% tinta de toro, op 734 m hoogte • terroir: grote rolkeien, zand en zandhoudende klei, met kalksteen • dorp: Toro • opvoeding: 13 maanden op nieuwe barriques van Frans eiken K goed geconcentreerd paarsrood G elegant spel van rabarber en hout, mooie balans, enige complexiteit S zeer zachte inzet, fris fruit, zachte tannines, levendig, alles verpakt en in balans A gemiddelde lengte met kruidnagel en room T zeer fraaie elegante wijn 5. Toro 2011 • 100% tinta de toro, 80 jaar oude stokken op 734 m hoogte • terroir: grote rolkeien, zand en zandhoudende leem • dorp: Toro • opvoeding: 12 maanden op Amerikaans en Frans eiken, waarvan 50% nieuw K goed geconcentreerd paarsrood G steviger dan nr. 4, vol, aards en elegant S iets munt, nootmuskaat, vol, zeer rijp jammy fruit van zwarte kersen, witte peper A goede lengte met fijne bitters en umami, gepolijste tannines T stevig en stijlvol, rond en krachtig, de beste van deze serie (wijn 4, 5 en 6) 6. Châteauneuf-du-Pape 2010, Clos des Brusquières • 60% grenache noir, 30% syrah, 10% mourvèdre, 50 jaar oude stokken op 120 m hoogte, wijngaarden Les Brusquières en Pradel (8,5 ha in het noorden van de appellatie • terroir: grote rolkeien op rotsige terrassen van klei met veel kalksteen, zand en mergel • opvoeding: grenache noir op cementen cuves 80% , syrah en mourvèdre op grote houten foeders
Imp. Wijnkooperij De Lange € 19,50 ex. K licht tot gemiddeld geconcentreerd robijnrood, met iets evolutie G aardbeien, rijp en ontwikkeld, complexe tonen, sechuan peper, romig S rijp en rijk, uitstekend fruit, aardbeienjam, kruidnagel, tijm A zeer lang, krachtige bitters T fraaie wijn
7. Toro 2009 • 100% tinta de toro op 748 m hoogte • terroir: grote rolkeien, kleine rolkeien, zand en leemzand • dorp: Toro • opvoeding: 18 maanden op eiken vaten, 85% Frans en 15% Amerikaans • 2009 was in Toro een van de beste jaren K goed tot gemiddeld geconcentreerd paarsrood G zeer geconcentreerd: kreupelhout, lavendel, specerijen, leer, drop S vlezig rood fruit met een hoge zuurgraad (iets vluchtig) en complexe tonen A tamelijk lang T goed verteerbare wijn met stijl, de zuren zorgen voor elegantie 8. Toro 2011 • 100% tinta de toro op 700 m hoogte • terroir: kleine rolkeien, veel klei, zand en leem • dorpen: Toro en Venialbo • opvoeding: 20 maanden op 1 jaar oude eiken vaten, 85% Frans en 15% Amerikaans K iets dieper en meer paars G wat maggi, 4 épices, kerrie, rabarber, wat meer ingetogen S vol, alcoholisch, rijk en krachtig zwart fruit, ferme tannines A rijk en zeer krachtig, maar nog wat kortaf (moet zich verder ontwikkelen), zuivel geeft afronding T ex-aequo met wijn 9 beste van de serie (wijn 7,8 en 9) 9. Toro 2009 • 100% tinta de toro, 80 jaar oude stokken op 703 m hoogte • geen onderstokken (pre-phylloxera) • rendement 12,6 hl/ha • terroir: kleine rolkeien, zand en kalksteen • dorp: Morales • opvoeding: 16 maanden op 100% nieuwe barriques van Frans eiken K gemiddeld geconcentreerd paarsrood G aardbeien, zwarte kersen, truffel, gemiddeld krachtig
S gulle inzet, vol, zeer vlezig en machtig, aardse aroma’s, laurier A lange finale met o.a. anijs en ontbijtkoek T krachtig, aparte aroma’s, ex-aequo met wijn 8 beste van de serie (wijn 7,8 en 9)
10. Châteauneuf-du-Pape 2008, Famille Kreydenweiss • 95% grenache noir, 5% mourvèdre en syrah • 2 ha met 110 jaar oude pre-phylloxera stokken • terras met grote rolkeien op 120 m hoogte • productie 6.200 flessen Imp. Hosman Frères € 37,15 ex. K gemiddeld geconcentreerd robijnrood G fijn fruit, pure kersen en aardbeienjam, aards en complex S zeer animaal, leer, bont, wild, complex A mooie lengte met uitstekende zuren en zachte tannines T prachtige wijn, loepzuiver, fris en verteerbaar, beste van de serie (wijn 10 en 11) 11. Châteauneuf-du-Pape 2007, Domaine Pierre André • 80% grenache noir, 10% syrah, 8% mourvèdre, 2% cinsault/muscardin/counoise/vaccarèse • 15 ha wijngaarden met gemiddeld 70 jaar oude stokken op 750 m hoogte • biodynamische wijnbouw • rendement 28 hl/ha • terroir: klei, zand, kalksteen, kiezels • dorp: Courthézon, in het noordoosten van de appellation • opvoeding: 8 maanden op foeders, daarna 15 maanden op betonnen cuves • niet gefilterd, alc. 14,5% Imp. Rhône Value Wines € 21,24 ex. K gemiddeld geconcentreerd robijnrood met evolutie G aardbeienjam, kersen, marsepein, aards S klein zoetje, iets prikkende zuren, machtig concentraat A chocolade bonbon met aceto balsamico T mist wat balans 12. Toro 2011 • 100% tinta de toro, 60 jaar oude stokken op 678 tot 710 m hoogte • rendement 12,6 hl/ha • terroir: kleine rolkeien op zandgrond • dorp: San Román • malo op nieuwe eiken barriques (60% Frans,35% Amerikaans, 5% Hongaars) • opvoeding: 12 maanden K zeer diep paarsrood G rijk geschakeerd, kracht met verfijning, overtuigt onmiddellijk, zeer complex S vol, opvallend geschakeerd, prachtig elegant fruit, chocolade A lang tot zeer lang met voorname bitters, nu al zeer drinkbaar T elegant spel, prachtige balans, beste wijn van de proeverij, een feest om te proeven! 13. Toro 2011 • 100% tinta de toro, 45 jaar oude stokken op 700 tot 820 m hoogte • terroir: grote rolkeien op zandgrond • dorpen: San Román, Villaerster, Morales en Argujillo • rendement: 12,6 tot 15,75 hl/ha • opvoeding: 24 maanden op nieuwe eiken barriques (80% Frans en 20% Amerikaans)
K zeer diep paars G meer finesse dan de vorige, complex, rokerig, meer garrigue, meer gesloten, umami S machtige, complexe wijn A zeer lang en complex T zwaarder dan nr. 12, staat eerder tegen, type wedstrijdbeest
Conclusies van Germán Muñoz Toro wijnen hebben veel kleur, zijn uiterst fruitig, hebben een krachtige geur en smaak, zijn zowel verfijnd (topwijnen) als rustiek en hebben zeer veel lengte; Zowel Toro als Châteauneuf-du-Pape wijnen hebben een aards en mineraal karakter, met cassisfruit en bij de oudste wijnen pruimen; Het klimaat van beide streken is vergelijkbaar, de meer zuidelijke ligging van Toro wordt gecompenseerd door een grotere hoogte; Châteauneuf-du-Pape heeft twee keer zoveel neerslag als Toro, maar de temperatuur en de zonuren per jaar zijn ongeveer gelijk; Toro kent een groter verschil tussen dag- en nachttemperatuur, waardoor de wijnen meer kleur hebben; De bodem van beide streken is vergelijkbaar, met grote rolkeien uit het Kwartair; Châteauneuf-du-Pape heeft vaker kalksteen in de bodem; Grote wijnen worden niet overal en niet bij toeval geproduceerd.
Lunch De wijnen werden niet voorgeproefd, de combinaties met de gerechten werden op ‘gevoel’ gemaakt. Mondvermaakjes
Riesling Cuvée XII Brut 2012, Apostelhoeve Mousserende wijn uit Maastricht met de beschermde herkomstbenaming Limburg, 100% riesling, voor het eerst volledig zelf geproduceerd, traditionele methode, alc. 13,5%. Zeer aangenaam aperitief met een zachte dosage.
‘On the beach’ Tong, zoetzure prei, kokkeltjes, mossel en passievrucht Pure tonen, zuiver en fris, met rijpe tonen van ui en prei. Hoog op smaak, knisperend accent van gefrituurde groenteblaadjes, stevig met een mooie bite.
Châteauneuf-du-Pape Blanc 2012, Domaine des Sénéchaux Dit 27 hectare grote domaine is sinds december 2006 eigendom van Jean Michel Cazes en zijn zoon Jean Charles. Van slechts 2 ha met roussanne, grenache blanc, clairette en bourboulenc. Langzame inweking en vergisting, enkele maanden houtlagering. Alc. 14%. Imp. Kwast Wijnkopers € Aromatische, minerale geur van wit fruit, verse amandelen en planten. Stevige, kruidige, plantaardige smaak, vet en rijk. Wijn & spijs Prima combinatie. De wijn is erg stevig en heeft het zoetzuur nodig. Bij het zuur wordt de wijn frisser en komt de prei met rijpe tonen dichter bij de wijn. Deze wijn kan echter veel meer hebben (tarbot, coquilles, etc.).
Ree, rode biet, hazelnoot en mierikswortel Mooie zuivere wildtoon. Rijpe structuur van het balletje wildragout. Spannende accenten van rode biet en hazelnoot. De rode biet heeft frisse zuren. Almirez 2011, Bodega Teso la Monja, D.O. Toro Van de gebroeders Marcos en Miguel Eguren (bekend van Numanthia en Termanthia), 100% tinta de toro van 1565 jaar oude stokken uit Toro en Valdefinjas, milieuvriendelijke wijnbouw, 12 maanden opgevoed op barriques van Frans eiken, waarvan 30% nieuw, Alc. 14,5%. Zeer diep paarsrood. Frisse, krachtige geur, vrij complex. Zachte inzet, direct daarna vlezig, sappig en gespierd fruit van bramen, frambozen, pruimen en zwarte kersen, gebalde kracht door stevige tannines, specerijen en hars. Intense balans op hoog niveau. Zeer lange, minerale finale met chocolade. Prachtige wijn, niet zwaar, nog erg jong. Wijn & spijs Deze combinatie is veel geslaagder dan de vorige. Vlees, saus en het zoetzure rolletje van biet gaan erg goed samen. Een prachtig geheel.
Kokosnoot Wilde braam, pandan, pistache en venkel Kokos, framboos, mousse van gepureerde pandan rijst en knapperige gepofte rijst, opgediend in een halve kokosnoot. Hoog op smaak. Sauvignon Blanc ‘Late Harvest’ 2012, Errázuriz, Casablanca Valley, Chili 92% sauvignon blanc, 8% gewürztraminer. Imp. Hosman Frères € 7,40 ex (0,375 l) Geur van ananas, lychee en ander tropisch fruit. Lactisch en zwoel van smaak. Wijn & spijs Een prima match, fruitig en romig tegelijk. De wijn zit op lijn met het dessert, waarbij het frisse overeind blijft.
Hierna komt nog een tweede dessert van frisse bramen met vruchten-sorbets en romige mousses. De combinatie met de wijn is hier net wat minder geslaagd.
Met dank aan:
Hugo Hulst voor het sponsoren van het aperitief; Kwast Wijnkopers voor het sponsoren van de wijn bij het visgerecht; Wijnkoperij Hosman Frères voor het sponsoren van de wijn bij het dessert; Wijnkoperij Hosman Frères voor de korting op de Châteauneuf-du-Pape 2008 van Famille Kreydenweiss; Rhône Value Wines voor de korting op de Châteauneuf-du-Pape 2007 van Domaine Pierre André; Wijnkooperij De Lange voor het sponsoren van de Châteauneuf-du-Pape 2010 van Clos des Brusquières; Alle producenten van Toro voor sponsoring van hun wijnen, met dank aan Germán Muñoz voor zijn bemiddeling; Alicia Martinez-Rolland van Vinos de España voor de eerste contacten die vooraf gingen aan de totstandkoming van deze proeverij; Job Seuren van Librije's Zusje voor zijn uitstekend gastheerschap.
terroir van Toro met rolkeien
