Duurzaamheid in het ICT-onderwijs en -onderzoek

Duurzaamheid in het ICT-onderwijs en -onderzoek Een quick scan naar duurzaamheid bij de ICT-opleidingen in het Hoger Onderwijs

SURFfoundation

Duurzaamheid in het ICT-onderwijs en –onderzoek

Colofon Duurzaamheid in het ICT-onderwijs en –onderzoek Een quick scan naar duurzaamheid bij de ICT-opleidingen in het Hoger Onderwijs

Postboeknr 16.012 Versienummer 1.0

SURF PO Box 2290 NL-3500 GG Utrecht T + 31 30 234 66 00 F + 31 30 233 29 60 [email protected] www.surf.nl

Auteur Henk Plessius - Hogeschool Utrecht

SURF is de ICT-samenwerkingsorganisatie van het hoger onderwijs en onderzoek (www.surf.nl). Deze publicatie is digitaal beschikbaar via de website van SURFfoundation: www.surffoundation.nl/publicaties © Stichting SURF januari 2012

Deze publicatie verschijnt onder de Creative Commons licentie Naamsvermelding 3.0 Nederland.

2

SURFfoundation


Inhoudsopgave Colofon ....................................................................................................................................2 1.

Inleiding ............................................................................................................................4

2.

Aanpak en resultaten ..........................................................................................................4

3.

Conclusies en aanbevelingen ................................................................................................5

4.

Verwijzingen ......................................................................................................................6

Bijlage 1 : Overzicht van het onderwijs in duurzaamheid binnen de curricula van de ICT-opleidingen in het Hoger Onderwijs ..................................................................................................................7 Bijlage 2: Overzicht van het onderzoek naar duurzaamheid van ICT in de sector Hoger Onderwijs..... 11 Bijlage 3: Verantwoording ........................................................................................................ 12

3

SURFfoundation

1.


Inleiding

Op het terrein van Groene ICT en Duurzaamheid bestaat geen duidelijk beeld en overzicht van de in het Nederlandse Hoger Onderwijs aanwezige kennis en expertise. Ten behoeve van de activiteiten van SURF op dit terrein [1] alsmede voor de Special Interest Group Groene ICT en Duurzaamheid [2] is een globaal overzicht van wat er gebeurt binnen onderwijs (curricula) en onderzoek zeer gewenst. Hiervoor is de volgende opdracht verstrekt door SURF: Geef een overzicht van de aanwezige kennis en expertise met betrekking tot groene ICT en duurzaamheid binnen het ICT-gerelateerde onderwijs en onderzoek in universiteiten en hogescholen in Nederland. 1) Op welke universiteiten en hogescholen is duurzaamheid een herkenbaar onderdeel in het curriculum van de ICT-opleidingen (dat wil zeggen meer dan één EC) dan wel in hun onderzoeksactiviteiten? 2) Welke onderwerpen komen op de universiteiten en hogescholen uit 1) aan de orde? En in welke vorm? 3) Welke medewerkers van universiteiten en hogescholen zijn actief (binnen onderwijs en/of onderzoek) op het gebied van ICT en duurzaamheid? Bij welke vakgroepen of afdelingen? Om welke expertise gaat het? Ter beantwoording van deze vragen is een quick scan uitgevoerd en de resultaten hiervan worden in dit document weergegeven. De (voorlopige) conclusie is dat de vergroening van ICT nog nauwelijks terugkomt in de curricula van de onderzochte instellingen. Bij de universiteiten (en dan in het bijzonder de technische universiteiten) begint het onderzoek naar duurzaamheid van de ICT nu goed van de grond te komen; bij de hogescholen is dit nog marginaal. Om de uitkomsten van deze quick scan te valideren, zullen de resultaten op de LinkedIn-groep Groene ICT [3] gepubliceerd worden en besproken worden op het symposium ‘Groene ICT: daar kom je verder mee’ [4] op 18 januari 2012.

2.

Aanpak en resultaten

Deze quick scan beperkt zich tot de reguliere, bekostigde universiteiten en hogescholen met een ICTopleiding. Dat wil zeggen dat zestien van de veertig hogescholen zijn onderzocht en elf van de veertien universiteiten. De WUR, EUR en UvT hebben geen ICT-opleidingen. In het project is via de websites onderzocht of duurzaamheid een aandachtspunt is in de curricula van deze opleidingen, waar mogelijk aangevuld met aanvullende informatie verkregen via directe contacten. Om zicht te krijgen op de stand van zaken naar het onderzoek van duurzaamheid in de ICT is aanvullend een beroep gedaan op de HBO-kennisbank [5], Google Scholar [6] en de ingangen verkregen via Roel Croes van het ICTinnovatieplatform Duurzame ICT [7]. In deze quick scan is uitsluitend gekeken naar onderzoek dat betrekking heeft op vergroening van de ICT zelf door de ontwikkeling van duurzamere technologie (hardware, software, netwerken) en organisatie. Onderzoek naar duurzamere energie-opwekking en onderzoek naar de mogelijkheid om ICT in te zetten om processen te vergroenen, is (hoewel belangrijk) niet meegenomen.

4

SURFfoundation


De resultaten van de quick scan zijn opgenomen in een tweetal bijlagen. Bijlage 1 geeft het overzicht of en zo ja hoe duurzaamheid voorkomt in de curricula van de ICT-opleidingen in het Hoger Onderwijs. Bijlage 2 laat zien welk onderzoek er wordt uitgevoerd binnen de universiteiten en hogescholen naar de vergroening van ICT en wie daarvan de trekker is. Voor beide tabellen geldt dat ze een eerste indruk geven van de huidige stand van zaken. Ongetwijfeld zijn er nog aanvullingen en verbeteringen mogelijk.

3.

Conclusies en aanbevelingen

Met inachtneming van wat hiervoor gezegd is, moet over het geheel genomen de conclusie zijn dat duurzaamheid nog niet echt een onderwerp is bij de ICT-opleidingen (zie bijlage 1). Alleen bij opleidingen van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, de Hogeschool Utrecht en de vestiging Diemen van Hogeschool InHolland wordt er ten tijde van deze quick scan substantieel (meer dan één EC) aandacht besteed aan duurzaamheid in het curriculum. In het algemeen wordt ICT ervaren als een ‘enabler’ van duurzaamheid op andere terreinen (denk bijvoorbeeld aan Het Nieuwe Werken). Duurzaamheid wordt dan ook vaak in de context van onderwijskundige domeinen als Bouw, Engineering of Ondernemen benaderd en studenten kunnen dan kiezen voor een minor (zoals People, Planet, Profit) in die context. Geleidelijk aan bewegen gelukkig steeds meer ICT-opleidingen naar het opnemen van duurzaamheid in hun curriculum. Enerzijds door daar in een module Ethiek of Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen aandacht aan te besteden, anderzijds door in de context van de ICT-techniek ook duurzaamheid te zien als een kwaliteitsattribuut en opdrachten uit te laten voeren waarin dit terugkomt. Wat het onderzoek betreft (zie bijlage 2): op dit gebied zijn er al een behoorlijk aantal initiatieven gestart. Vooral de technische universiteiten zijn actief bezig met onderzoek naar duurzamere ICTtechnologie. Helaas laten de hogescholen het op dit terrein nog behoorlijk afweten. Op basis van deze quick scan komen we tot de volgende aanbevelingen: -

-

-

-

Onderbouw met externe partijen zoals ICT-office, innovatieplatform duurzame ICT, GreenICT, Green IT Amsterdam etc. het belang van duurzaamheid in de opleiding van ICT-ers en inventariseer welke competenties daarbij horen Om een versnelling te bereiken in het opnemen van groene ICT in de curricula van de ICTopleidingen is het aan te bevelen dat hogescholen en universiteiten aanwezige kennis en ervaring uitwisselen. o Zet hiervoor een netwerk op, in samenwerking met de SIG Groene ICT. o Organiseer als start een tweetal workshops over duurzaamheid in de curricula respectievelijk duurzaamheid in het ICT-gerelateerde onderzoek. Laat de opleidingen explicieter zichtbaar maken wat er gebeurt op het terrein van duurzaamheid van ICT in hun onderwijs en onderzoek – dat is nogal eens ver weggestopt op de websites van de instellingen. Laat studenten in opdrachten en projecten ook een oordeel geven over de duurzaamheid van de onderzochte alternatieven – zoals dat ook steeds vaker in het bedrijfsleven gebeurt. Sluit aan bij internationale initiatieven op het terrein van duurzaamheid in ICT-gerelateerde curricula, zoals e-Infranet (www.e-infranet.eu). Welke Hogeschool stelt een lector Vergroening van ICT aan?

Tenslotte raden we aan om de verzamelde gegevens up-to-date te houden, bijvoorbeeld via een wiki.

5

SURFfoundation

4.


Verwijzingen

[1] zie www.surfsites.nl/duurzaamheid/ [2] zie www.surfsites.nl/duurzaamheid/projecten/informatie--en-kennisuitwisseling/ [3] zie www.linkedin.com/groups?gid=3694062&trk=hb_side_g [4] zie www.surfsites.nl/duurzaamheid/symposium/ [5] zie www.hbo-kennisbank.nl/ [6] zie http://scholar.google.nl/ [7] zie www.iipduurzameict.nl/ [8] zie www.hbo-i.nl

De auteur van dit stuk wordt graag geïnformeerd over onjuistheden in de hier geschetste situatie. Neem daartoe contact op met Henk Plessius, [email protected]

6

SURFfoundation


Bijlage 1 : Overzicht van het onderwijs in duurzaamheid binnen de curricula van de ICTopleidingen in het Hoger Onderwijs Instelling

Opleiding(en)

Onderwerpen en omvang

Avans Hogeschool (Breda, ’sHertogenbosch)

Informatica, Technische Informatica

Het begrip duurzaamheid binnen ICT staat nog niet in de belangstelling bij de opleiding. Mogelijk zou het binnen de opleiding ooit als een keuzevak ingericht kunnen worden.

Bedrijfskundige Informatica

Op dit ogenblik wordt er niet systematisch aandacht besteed aan duurzaamheid binnen de curricula van de BIopleiding; wel komt het onderwerp aan de orde in de colleges over ethiek en internationalisering. Bij internationalisering omdat duurzaamheid in wereldomvattend probleem is en omdat het juist de internationale bedrijven zijn die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan (vijf uur).

Fontys Hogescholen (Eindhoven, Tilburg)

ICT (breed)

Duurzaamheid komt heel beknopt aan de orde in die zin dat het in de propedeuse als onderwerp gepresenteerd en heel globaal verkend wordt (twintig uur). Incidenteel ook onderzoeken, bijv. naar "groene rekencentra” in de afstudeerrichting ICT management en securiy.

(Venlo)

Bedrijfskundige Informatica, Informatica Bedrijfskundige Informatica, Informatica, Technische Informatica

Bij de ICT-opleidingen is duurzaamheid niet in het curriculum verankerd.

Haagse Hogeschool

Hanzehogeschool (Groningen) Hogeschool van Amsterdam

Bedrijfskundige Informatica, Informatica, Technische Informatica Informatica, Technische Informatica

Afgezien van een korte behandeling van het onderwerp Duurzaamheid in de Hogeschoolbrede Integriteitcode en behandeling van het onderwerp in het college Ethiek voor techniek en ICT wordt er in de opleidingen geen aandacht besteed aan het onderwerp groene ICT. Wordt niet genoemd in het curriculum. Wel zijn er projecten op het gebied van duurzaamheid en ICT Wordt niet genoemd in het curriculum. Er is een minor Duurzaamheid (niet specifiek ICT).

7

SURFfoundation


Instelling

Opleiding(en)


Hogeschool van Amsterdam

Bedrijfskundige Informatica

Bij voltijd is duurzaamheid (nog) geen specifiek onderdeel al zijn Kwaliteitszorg &ICT en Business & ICT Alignment wel onderwerpen die dit bewerkstelligen. Bij deeltijd bestaat een onderwerp waarbij de studenten presentaties moeten verzorgen over actuele ontwikkelingen. Vanaf 2013 wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen (inclusief duurzaamheid) deel van de competentieset Bij duaal is duurzaamheid een van de SLP-onderdelen (studieloopbaanplanning).

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Bedrijfskundige Informatica, Informatica Technische Informatica

Wordt niet genoemd in het curriculum. Studenten leren systemen ontwerpen met nadruk op energiezuinigheid en duurzaamheid. Embedded Systems zijn vaak batterijgevoed en moeten dus zuinig zijn. Steekwoorden: - hoge rendement voedingcircuits - software die gericht is op het aansturen van Low Power Modes van hardware - schone bronnen - Zonnecellen, piezo circuits, stirling motoren enz. Opdrachten: studenten ontwerpen met zonnecellen, die hun embedded systeem voeden. Kernwoorden zijn hoge efficientie en laag vermogen (driehonderd uur).

Hogeschool Leiden Hogeschool Rotterdam Hogeschool Utrecht

Hogeschool Windesheim (Zwolle)

Informatica

Wordt niet genoemd in het curriculum.

Bedrijfskundige Informatica, Informatica, Technische Informatica Bedrijfskundige Informatica Informatica

Wordt niet genoemd in het curriculum.

Technische Informatica

Komt niet voor in het curriculum.

Bedrijfskundige Informatica, Informatica, Technische Informatica

Op dit ogenblik maakt duurzaamheid geen deel uit van het curriculum. Het plan is binnen de opleiding TI, uitstroomprofiel ID&S wel aandacht hieraan te besteden en dit ook te koppelen aan projecten.

Komt niet voor in het curriculum. Niet, met uitzondering van het profiel systeembeheer. Het energiegebruik van apparatuur krijgt enige aandacht (vijftien uur). Deeltijdstudenten systeembeheer voeren bovendien een opdracht (vier EC) uit waarin ze een voorstel moeten doen voor vernieuwing van het eigen datacentrum, waarbij energie- (en materiaal)gebruik een belangrijk aandachtspunt is (veertig-zestig uur).

8

SURFfoundation


Instelling

Opleiding(en)


(Almere)

Informatica

In het ICT Curriculum (Information Engineering) wordt hier nog niet specifiek aandacht aan gegeven

Hogeschool Zeeland (Vlissingen)

Bedrijfskundige Informatica, Informatica

Hogeschool Zuyd (Heerlen, Sittard) InHolland Hogeschool (Diemen)

Informatica, Technische Informatica, Informatiemanagement ICT (breed)

(Alkmaar, Haarlem, Rotterdam)

Bedrijfskundige Informatica, Informatica, Technische Informatica Knowledge Engineering

Op de Hogeschool Zeeland is er niet een directe link tussen ‘duurzaamheid en ICT’. Er is wel een lectoraat ‘Duurzaam innoveren en ondernemen’, maar daar is weinig contact mee vanuit de ICT-opleidingen. Duurzaamheid wordt zijdelings besproken bij verschillende modules, Computer architectuur, Architectuur en Storage (tien-twintig uur). Ook is er een project geweest dat als onderwerp had: "Een Groen datacenter". Duurzaamheid staat echt op de agenda. In de vorm van een aantal gastcolleges door bedrijven en excursies en een (internationale) projectveertiendaagse waarin studenten opdrachten uitvoeren en presenteren bij bedrijven (tachtig uur). Wordt niet genoemd in het curriculum.

Maastricht University Noordelijke Hogeschool (Leeuwarden) Open Universiteit

Radboud Universiteit Nijmegen Rijksuniversiteit Groningen Saxion (Apeldoorn, Deventer, Enschede)

Stenden Hogeschool (Emmen) Technische Universiteit Delft

Bedrijfskundige Informatica, Informatica Informatica

Informatica, Informatiekunde, Kunstmatige intelligentie Informatica, Informatiekunde, Kunstmatige intelligentie Bedrijfskundige Informatica, Informatica, Technische Informatica

Informatica, Technische Informatica Technische Informatica

Wordt niet genoemd in het curriculum. Er bestaat een specialisatie Duurzame energie. Hierover is verder geen informatie te vinden. Op dit ogenblik niet in het curriculum. Het wordt opgenomen in het 4,3 EC-vak Softwaremangement dat wordt gebruikt in de masteropleidingen: Business Procesmanagement and IT en Computer Science en de beoogde master Software Engineering. Wordt niet genoemd in curriculum.

Wordt niet genoemd in curriculum; mogelijk in opdrachten Duurzaamheid kan gekozen worden via een minor People, Planet, Profit (niet specifiek ICT). Het onderwerp duurzaamheid komt wel voorbij , maar er is geen expliciete module of onderwijseenheid met betrekking tot duurzaamheid en ICT. Bij onderwijsmodulen als kwaliteitszorg , logistiek (reverse logistics) en organisatiekunde komen deze onderwerpen ook voorbij, maar bij ICT-onderdelen komt het niet aan de orde. Wordt niet genoemd in curriculum. Duurzaamheid is opgenomen in module ethiek en recht (beperkt van omvang); niet heel specifiek ICTgeoriënteerd. Duurzaamheid kan gekozen worden via een minor sustainable energy technology (niet specifiek ICT).

9

SURFfoundation Instelling

Duurzaamheid in het ICT-onderwijs en –onderzoek Opleiding(en)


Technische Informatica

Binnen elke masteropleiding van de Technische Universiteit Eindhoven kun je een ‘duurzaam' accent aanbrengen. Dat kan door milieu- en energievakken te volgen en je afstudeerproject uit te voeren op dat gebied. Opgenomen in module ethiek en recht (beperkt van omvang). Duurzaamheid kan gekozen worden via een minor Technology and International Sustainable Development (niet specifiek ICT).

Technische Universiteit Eindhoven

Universiteit Leiden

Informatica; Informatica en Economie

Universiteit Twente

Universiteit van Amsterdam Universiteit van Amsterdam Universiteit Utrecht Vrije Universiteit

Technische Informatica, Business & IT Informatica

Informatiekunde Information Studies Informatica, Informatiekunde, Kunstmatige intelligentie Informatica , Informatie, multimedia and management

Wordt niet genoemd in curriculum; mogelijk in opdrachten Duurzaamheid kan gekozen worden via een minor duurzame ontwikkeling (niet specifiek ICT). Sustainability is a topic that is taught systematically in each programme so that every student upon graduation has become familiar with it in a meaningful way and is able to propagate it during his or her professional life. Wordt niet genoemd in curriculum. Duurzaamheid is onderdeel van portfolio. Ook via keuzevakken (Wubbo Ockels Lectures) kan hier aandacht aan besteed worden. Wordt niet genoemd in curriculum. Verweven in curriculum, maar niet erg omvangrijk. Duurzaamheid komt niet voor in het curriculum.

Duurzaamheid is een onderdeel in module Maatschappelijke aspecten van wetenschap.

10

SURFfoundation


Bijlage 2: Overzicht van het onderzoek naar duurzaamheid van ICT in de sector Hoger Onderwijs Instelling

(Onderzoeks)groep

Expertise

Personen

Fontys Hogescholen Hanze Hogeschool (Groningen) Radbout Universiteit Nijmegen Technische Universiteit Delft Technische Universiteit Eindhoven

Lectoraat ICT Governance Center of Excellence for Intelligent Sensor Innovation (CENSI) Vakgroep Digital Security

Green datacenters

Theo Thiadens

Here he is concerned with environmentsensitive robotic systems linked to smartdust in the form of devices called ‘Sunspots’ Slimme meters Duurzaamheid in software Energy & ICT Energy Efficient Network Coding

Hans Appel

Breedband communicatie

Ton Koonen

Wireless systemen

Peter Baltus

Universiteit Twente

Faculteit EWI, wireless & mobile communications Elektro-Optical Communication Faculty of Electrical Engineering CTIT - Centre for Telematics and Information Technology CAES- Computer Architecture for Embedded System (onderdeel CTIT)

Universiteit van Amsterdam Vrije Universiteit

Twente Institute for Wireless & Mobile Communications WMC Faculteit Elektrotechniek, wiskunde en Informatica Faculteit natuurwetenschappen, wiskunde en informatica Software Engineering Group

CTIT has limited but growing research activities in the domains Energy and sustainability. Important areas are energyefficiency via micro-CHP, energy pricing, optimalization of traffic-, transport and logistics processes, and environmental monitoring via sensor networks. Energy-efficiency is the main drivers of our research. Energy-efficiency is important for streaming applications found in battery powered consumer devices (e.g. i-phones or portable multimedia players), for highperformance professional equipment, and is of crucial importance for wireless sensor networks. Mobiele datacommunicatie

Marko van Eekelen Jos Weber

Gerard Smit

Sonia Heemstra de Groot

Performance of embedded computercommunication systems

Boudewijn Haverkort

Software engineering; efficiënter energiegebruik (Software Improvement Group)

Paul Klint

Patricia Lago

11

SURFfoundation


Bijlage 3: Verantwoording Aan deze quick scan zijn bijdragen geleverd door: Naam

Instelling

Kees Bekker

Hogeschool Zuyd

Ewout Boks

Hogeschool Arnhem en Nijmegen

Louis Bonder

Hogeschool van Amsterdam

Jaap de Bie

Haagse Hogeschool

Anda Counotte-Potman

Open Universiteit

Roel Croes

ICT Innovatieplatform Duurzame ICT

Thijs Dorssers

Fontys Hogescholen

Leo Hofste

Saxion

Marga Jacobs

Avans Hogeschool

Ernst Mak

Hogeschool InHolland, Diemen

Martijn Suijkerbuijk

Hogeschool Windesheim Flevoland

Johan Versendaal

Universiteit Utrecht

Frens Vonken

Fontys Hogescholen

Bartjan Wattel

Hogeschool Zeeland

Markus Wollenweber

Hogeschool Windesheim

12

Duurzaamheid in het ICT-onderwijs en -onderzoek

Recommend Documents