Duurzaam en gezond uit de vollegrond. Visie Vollegrondsgroenten

VISI E

Visie Vollegrondsgroenten

Duurzaam en gezond uit de vollegrond

Vereniging van de Nederlandse Groenten- en Fruitverwerkende Industrie

Uitgave van het Productschap Tuinbouw - Postbus 280 - 2700 AG Zoetermeer- tel 079 347 07 07 - fax 079 347 04 04 - mail: [email protected] Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Colofon - Tekst: Afdeling Markt & Innovatie, Productschap Tuinbouw - Ontwerp: www.bb-go.nl - Fotografie: www.bb-go.nl en anderen - Druk: Drukkerij Ando, Den Haag

Inhoudsopgave

Inleiding

3 5

1

Sectoranalyse Markt

Milieu en energie Kwaliteit en voedselveiligheid Arbeid en scholing Logistiek en ICT Promotie 9

2

Ontwikkelingen Markt

Milieu en energie Kwaliteit en voedselveiligheid Arbeid en scholing Logistiek en ICT Promotie 13

3

Toekomstbeelden 2016

15

4

Toekomstagenda vollegrondsgroenten en verwerkende industrie 2008-2016 Internationaal

Markt en promotie Milieu en energie Kwaliteit en voedselveiligheid Arbeid en scholing Logistiek en ICT 27

Bijlage

Bronnen Vollegrondsgroenten in kaart van productie tot en met consumptie

Duurzaam en gezond uit de volle grond




Inleiding Het gaat economisch goed met Nederland. De vollegrondsgroentensector

Arbeid en scholing kennen momenteel nog knelpunten binnen de sector.

staat voor de uitdaging om van deze groei te profiteren en in te spelen op de

Veel pieken seizoensarbeid, veel laaggeschoolde ingeleende krachten en

eisen van de steeds kritischer wordende consument. Dit visiedocument is tot

een lage instroom van studenten in de studie Plantenteelt. Hoe motiveren

stand gekomen met medewerking van de brancheorganisaties en onderne-

we mensen om in de sector te gaan werken? Ook het vervoer van producten

mers uit de sector. De toekomstvisie geeft de route aan waarlangs de sector

dat momenteel nog veelal over de weg gebeurt is een punt van aandacht.

de toekomst tegemoet gaat. De visie schetst eerst een beeld van de huidige

Efficiënt vervoer is essentieel om producten snel en vers op hun bestemming

situatie. Na analyse van de belangrijkste trends en ontwikkelingen zijn de

af te leveren. Ontwikkelingen op het gebied van logistiek en ICT zijn nood

gezamenlijke toekomstbeelden geformuleerd. Waar staan we voor? Waar

zakelijk om het aantal vervoersbewegingen drastisch te verminderen en

gaan we voor? En hoe denken we daar te komen? Werken vanuit een visie

minder belastend voor het milieu.

maakt het mogelijk om nieuwe initiatieven te toetsen aan de voor de hele sector geldende uitgangspunten, van veredeling en teelt tot handel en distri-

Kortom: voor het behouden van een duurzame en rendabele sector zijn we

butie. De besproken onderwerpen zijn: markt, milieu en energie, kwaliteit en

al een eind op de goede weg, maar blijft het belangrijk te investeren en te

voedselveiligheid, arbeid en scholing, logistiek en promotie.

innoveren. Er is nog een weg te gaan met vele mogelijkheden. Dit visie document blijft niet steken in een visie alleen, maar mondt uit in een

Wat zijn de ontwikkelingen op het gebied van markt en promotie? Is de

toekomstagenda en actieprogramma. Agenda en actieprogramma moeten

ruimte in Nederland toereikend om rendabel vollegrondsgroenten te blijven

bijdragen aan een gezonde ontwikkeling van de sector. Het Productschap

telen, of wordt uitwijken naar andere teeltgebieden de enige optie? Zet de

Tuinbouw wil aan de hand van de toekomstagenda samen met de sector

trend steeds minder groenten te eten zich voort bij de consument, of kunnen

vormgeven aan de projecten in de actieprogramma’s. Om deze initiatieven te

we daadwerkelijk een omslag bewerkstelligen? En hoe zit het straks op het

realiseren is intensieve samenwerking tussen de verschillende partijen in de

gebied van milieu en energie? Was er vroeger vrijwel alleen druk vanuit de

keten nodig. Wij hebben er het volste vertrouwen in dat dit gaat het lukken

milieuorganisaties, tegenwoordig zijn ook de retail en de consument steeds

en dat de vollegrondsgroentensector een mooie, duurzame en gezonde

veeleisender. Hoe spelen we daar op in? Ook is de consument zich steeds

toekomst tegemoet gaat.

meer bewust van de invloed van groenten op zijn gezondheid. Hoe zorgen we ervoor dat de consument ook in de toekomst blindelings kan vertrouwen

op de kwaliteit en voedselveiligheid van vollegrondsgroenten?





1

Sectoranalyse Markt

De GMO (Gemeenschappelijke Markt Ordening) voor

De afzet van groenten en fruit is in de afgelopen tien

groenten en fruit werd in 1962 ingesteld om de produc-

hectare verdeeld over ruim 6300 bedrijven met een

jaar sterk veranderd. Enerzijds door concentratie bij de

tie en de handel van de sector in de EU te regelen. Met

totale omzet van 470 miljoen euro. Export speelt bij

retail, er zijn minder maar grotere retailers. Anderzijds

de doorvoering van de GMO hervorming van 1996, werd

vollegrondsgroenten een minder belangrijke rol dan de

door herstructurering bij de tussenhandel, er zijn groot-

het mogelijk om middelen uit Brussel voor projecten op

binnenlandse afzet; in 2006 is ongeveer 45% van de

handelaren ontstaan die de traditionele positie van de

het gebied van milieu, markt en kwaliteit te verkrijgen.

productie uitgevoerd. De vollegrondsgroentensector

veiling overgenomen hebben. Daardoor is het distribu-

De telersverenigingen werden de steunpilaar voor de

kent een grote variatie aan gewassen en teelten.

tiekanaal sterk verkort. Waar eerst teler-veiling-commis-

telers en dat zijn zij nog steeds. Telersverenigingen zijn

Winterpeen, doperwten en sperziebonen nemen het

sionair-groothandel-retail de meest voorkomende

het belangrijkste instrument om tegenwicht te bieden

grootste areaal in beslag. De teelt van uien valt onder de

structuur was, is nu een korte overzichtelijke structuur

aan de toenemende concentratie van de distributie. Er is

akkerbouwgewassen en wordt in deze analyse daarom

ontstaan tussen teler-groothandel/veiling-retail.

maar een enkele telersvereniging specifiek voor volle-

buiten beschouwing gelaten.

De teler teelt niet meer voor de markt, maar voor een

grondsgroenten. Wel zijn vollegrondsgroententelers lid

afnemer. Door deze sterke concentratie heeft de handel

van telersverenigingen waarbinnen meerdere gewassen

Het aantal bedrijven met vollegrondsgroenten in

en retail grote invloed op de prijsbepaling.

vertegenwoordigd zijn. De vollegrondsgroentensector is

Nederland is in de afgelopen 10 jaar bijna gehalveerd.

Daarnaast is de prijsvorming sterk afhankelijk van

niet zo sterk georganiseerd als de glasgroentensector en

De huidige bedrijven zijn steeds groter geworden.

klimatologische omstandigheden. Onvoorziene weers-

kent een sterke versnippering in de afzet. De ‘versnippe-

In 1995 was 4% van het aantal bedrijven met volle-

omstandigheden kunnen schade toebrengen aan de

ring’ wordt veroorzaakt door de ontstane relaties tussen

grondsgroenten 15 hectare of groter, in 2006 bedroeg dit

gewassen. Dit blijft voor de teelt een risicofactor.

groothandel en retail. Telers maken individuele afspra-

percentage 13%. De bedrijven zijn de afgelopen jaren

Telers voelen steeds meer concurrentiedruk van de

ken met afnemers. Producten telen zonder dat de afzet-

sterk geprofessionaliseerd, waarbij bedrijven zich steeds

invoer van producten uit overige Europese landen. Dit

partij bekend is komt nauwelijks meer voor. De distribu-

meer specialiseren in de teelt van één gewas. Een kleine

ligt niet zozeer aan een toename van de invoer, maar

tieketens zijn gebaseerd op de retail, waarbij de

groep grote bedrijven loopt ver vooruit en teelt een

aan het feit dat de Nederlandse teler steeds beter in

groothandel/veiling een serviceprovider is geworden.

aanzienlijk deel van het landelijke areaal van het gewas.

staat is de teelt te sturen en daarmee langere perioden

Door de intensieve samenwerking met vaste afzetpar-

Meer over de vollegrondsgroentensector in cijfers is te

te leveren. Doordat de Nederlandse teler nu kan leveren

tijen krijgt de teler informatie over de wensen in de rest

vinden in de bijlage.

in perioden waarin voorheen alleen buitenlands product

van de keten. Vanaf 2009 treedt de nieuwe GMO in

op de markt was, wordt de concurrentiedruk meer

werking. Deze vernieuwde GMO beoogt het percentage

gevoeld. De exportpositie van Nederlandse vollegronds-

afzet via telersverenigingen aanzienlijk te verhogen,

groenten is de afgelopen jaren minder sterk geworden.

waardoor de onderhandelingspositie van de telers

Dit komt doordat de belangrijkste afzetlanden meer

verbetert.

De omvang van de vollegrondsgroentensector in Nederland bedroeg in 2006 een areaal van ruim 50.000

lokaal produceren en daardoor minder importeren.



Be- en verwerkte groenten

milieubewegingen zich vooral rechtstreeks op de teelt,

systemen voor certificering is daarom van groot belang

Hoewel dikwijls door elkaar gebruikt is er een duidelijk

tegenwoordig wordt ook de afzet onder de loep

voor de handelspositie en daarmee voor de markt

onderscheid tussen (voor)bewerkte en verwerkte

genomen. De handel wordt aangesproken op haar

positie. Voor de Nederlandse groentesector is het van

groenten. Onder “(voor)bewerkt” vallen gesneden of

verantwoordelijkheid als het gaat om het leveren van

belang om de internationale, mede vanuit de retail vast-

geschoonde verse groenten en rauwkost terwijl

veilige producten. De handel legt deze eis vervolgens bij

gestelde standaards voor certificering (GLOBALGAP, BRC)

“verwerkt” de verzamelnaam is voor conserven, diep

de teelt. De afgelopen jaren is door de sector veel

maximaal en over de volle breedte van de sector te

gevroren groenten, gedroogde groenten en tafelzuren.

energie gestoken in het oplossen van knelpunten op het

ondersteunen. De veeleisende, koopkrachtige consu-

De markt van verse voorbewerkte groenten heeft in de

gebied van gewasbescherming. Er is veel onderzoek

ment wil kiezen uit een gevarieerd, hoogwaardig en

jaren ’90 een snelle ontwikkeling doorgemaakt.

gedaan naar optimalisatie van teeltmogelijkheden door

gezond assortiment voor een passende prijs en op eigen

Dat heeft geresulteerd in een grote variëteit aan

toepassing van efficiënte gewasbescherming. Dit heeft

maat. Dit heeft ook gevolgen voor de producenten van

gesneden, geschoonde en verpakte producten in de

geresulteerd in een sterke daling van het gebruik van

uitgangsmateriaal. Vroeger lag de nadruk op productie,

supermarkt. Daarmee wordt ingespeeld op de behoefte

meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen.

uiterlijke kwaliteit, uniformiteit en ziekteresistentie,

aan gemak en variëteit bij de consument. Voorbewerkte

De grootste knelpunten zijn opgelost.

maar tegenwoordig zijn ook eigenschappen als smaak

groenten zijn niet meer weg te denken uit het assorti-

en gemak van groot belang.

ment.

De moderne teler is zich ervan bewust dat een bedrijf

De verwerkende industrie heeft een aanzienlijk aandeel

alleen kan overleven als hij duurzaam gebruik maakt

in de afzet van vollegrondsgroenten. De producten voor

van mens en milieu. Ook de consument wordt zich hier

besef van voedselveiligheid bij de consument. Globalise-

de conserven worden voornamelijk akkerbouwmatig

steeds meer van bewust en kiest vaker voor verant-

ring, meer kennis en incidenten hebben ertoe bijge

geteeld op akkerbouwbedrijven in akkerbouwrotaties.

woord geteelde producten. Door milieuorganisaties

dragen dat de consument zich steeds meer bewust is

De producten voor de bewerkte en verse markt worden

wordt het eten van producten “van de koude grond”

van de invloed van groenten op zijn gezondheid.

geteeld op gespecialiseerde tuinbouwbedrijven met

aanbevolen, omdat deze producten veel minder

De consument moet erop kunnen vertrouwen dat de

veelal specialisatie in één teelt en met een grote

indirecte energie nodig hebben dan producten uit

groenten veilig zijn. Het veilig produceren van groenten

arbeidsbehoefte. Door de snelle verwerkingstechnieken

verwarmde kassen of geïmporteerde producten.

heeft de hoogste prioriteit bij het bedrijfsleven. Enkele

zijn verwerkte groenten en fruit een volwaardig alter

jaren geleden is de sector begonnen met het traceren

natief voor vers product. De producten uit de verwer-

In 2006 is de vraag naar biologische groenten sterk

binnen en het certificeren van de gehele keten. Product-

kende industrie kampen echter wel met een imago

gestegen. Het aantal EKO-gecertificeerde landen tuin-

aansprakelijkheid heeft een toenemende betekenis

probleem: de consument associeert gezond nog steeds

bouwbedrijven is in hetzelfde jaar echter licht gedaald.

gekregen, waarbij ketenbrede veiligheidsgaranties en

met vers. Groenten uit pot of blik worden als minder

Vooral in de vollegrondsgroenten is er sprake van

kwaliteitsborging leveringsvoorwaarden zijn geworden.

gezond beoordeeld dan (voorgesneden) vers.

uittredende bedrijven. Dit is een gevolg van slechte

Daarbij is de vollegrondsgroententeler zich volledig

marktomstandigheden in de afgelopen twee jaar.

bewust van de uitstraling van zijn product. Vollegronds-

Het totale areaal biologische vollegrondsgroenten in

groenten zijn één van de weinige productgroepen

2006 wordt geraamd op ongeveer 4000 hectare.

waarvan de producten onbewerkt en dus herkenbaar in

Milieu en energie

Al sinds begin jaren ’90 is een omwenteling gaande van een efficiënte, hoogwaardige, productiegedreven keten naar een meer duurzaam door de markt gestuurde en servicegerichte keten. Onder druk van milieuorganisa-

Een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling is het

Kwaliteit en voedselveiligheid

winkels te koop zijn. De binding van de teler met de presentatie van de groenten is heel groot, maar zijn

De Nederlandse groentesector bevindt zich bij uitstek in

invloed daarop is op dit moment beperkt. Vooral de

ties is de milieubelasting van de teelt van vollegronds-

een open marktrelatie met uiteenlopende landen en

winkel zelf is verantwoordelijk voor de presentatie van

groenten flink afgenomen. In beginsel richtten de

afzetkanalen. Ondersteuning van de verschillende

de groenten.



Arbeid en scholing

Logistiek en ICT

grootste kostenpost. Opvallend is dat de vollegronds

24-uurs bedrijfstak. De invoer, uitvoer en binnenlandse

bedrijven nauwelijks vaste krachten in dienst hebben en

handel leiden tot veel vervoersbewegingen. Het vervoer

vooral gebruik maken van losse arbeid. De teelt van

van de vollegrondsgroenten gebeurt veelal nog over de

vollegrondsgroenten is sterk afhankelijk van de weers-

weg. Als gevolg van de toenemende concentratie van de

omstandigheden. Qua arbeidsinzet kenmerkt de volle-

retail bestaat er een toenemende behoefte aan één

grondsgroententeelt zich dan ook door sterke pieken.

inkooppunt. De inkoper wil graag op één punt afspraken

Binnen de sector is vanwege de vele arbeidsintensieve

kunnen maken over de prijs en levering van diverse

werkzaamheden voortdurend behoefte aan mogelijk

producten. De verdeelfunctie wordt daarom meer en

heden om piekbelastingen te reduceren, de werkzaam-

meer ingevuld door de groothandel. De groothandel

heden voor arbeidskrachten aantrekkelijker te maken

moet ervoor zorgen dat het een totaalpakket kan

(b.v. door middel van technologische innovaties) en de

leveren. De retail legt daarmee de verantwoordelijkheid

arbeidsefficiëntie te verhogen. Vergeleken met enige

voor het voorraadbeheer deels bij de groothandel neer.

jaren geleden wordt er momenteel veel professioneler

Naar efficiëntere vervoersoplossingen wordt gezocht,

met arbeid omgegaan. Voorheen werden oplossingen

zoals het ontwikkelen van Agriports, waarbinnen een

voor knelpunten rondom arbeidsomstandigheden veelal

efficiencyslag kan worden gemaakt door de concentratie

door de individuele teler aangepakt. De afgelopen jaren

van bedrijfsprocessen. Daarnaast is er een groeiende

heeft de sector zich ingespannen om zorg te dragen

behoefte aan het stimuleren en coördineren van het

voor goede voorziening van arbeiders. Telers worden

gebruik van standaards voor elektronische gegevensuit-

ondersteund bij en geadviseerd over het correct inhuren

wisseling tussen ketenpartners. Deze standaard is een

van werknemers.

goede basis voor vernieuwing in de keten.

Een ontwikkeling bij de HBO en MBO onderwijsinstellin-

Promotie

Arbeid vormt voor de vollegrondsgroententeler de

gen is de zeer beperkte belangstelling voor de planten-

De internationale handel in groenten en fruit is een

Om het gebruik van groenten en fruit in Nederland te

teelt richtingen. Met het geringe aantal leerlingen met

stimuleren worden regelmatig promotiecampagnes en

interesse voor de plantaardige richtingen, zal het vinden

voorlichtingstrajecten opgestart. Ook voor de verwerkte

van geschikte werknemers voor de vollegrondsgroenten

en geïmporteerde groenten en fruit. Om de export van

telers lastig blijven.

vollegrondsgroenten te stimuleren richt de promotie

De ontwikkelingen in de agrarische sector volgen elkaar

zich ook op het promoten van de groenten en fruit uit

snel op. Zowel voor ondernemers als medewerkers is het

Nederland in het buitenland. De vollegrondsgroentente-

essentieel om “bij te blijven” en om kennis up-to-date te

ler herkent zich steeds minder in de generieke promotie.

houden. Dat is goed voor de persoonlijke ontwikkeling

Met het oog op het toenemende percentage mensen

en het (eigen) bedrijf, maar draagt uiteindelijk ook bij

met overgewicht is het stimuleren van een gezond

aan de versterking van de groenten- en fruitsector als

eetpatroon essentieel. Dit biedt kansen voor de gehele

geheel. Scholing kan er bovendien voor zorgen dat werk-

groenten- en fruitsector.

nemers het werk beter en met meer plezier doen. Duurzaam en gezond uit de vollegrond




2

Ontwikkelingen Markt

De teelt van vollegrondsgroenten in Nederland is

Aan de andere kant zijn er de kleinere ondernemers, die

gebonden aan specifieke regio’s. De druk op grond in

kiezen voor het creëren van toegevoegde waarde binnen

deze regio’s wordt groter. Vruchtwisseling is noodzake-

de multifunctionele landbouw. De ondernemer kiest

Ordening inwerking. De herziening heeft als doel het

lijk en maakt het vinden van geschikte grond steeds

ervoor om zijn bedrijfsvoering te verbreden of juist te

concurrentievermogen en de marktgerichtheid van de

lastiger. De sector loopt tegen fysieke grenzen op.

verdiepen. Verbreding vindt plaats door de teelt van

groenten- en fruitsector te verbeteren, de consumptie

Door de toenemende druk op de beschikbaarheid van

vollegrondsgroenten te combineren met een nevenacti-

van groenten en fruit te verhogen en het milieu te

grond zal de grondprijs stijgen. Dit zal ook gevolgen

viteit. Bijvoorbeeld door een deel van het bedrijf in te

beschermen. Een andere doelstelling is om telers aan te

hebben voor de prijs van vollegrondsgroenten. De teelt

richten als zorgboerderij of door het bieden van recrea-

moedigen zich bij telersverenigingen aan te sluiten.

van gewassen voor biobrandstoffen is in opkomst,

tiemogelijkheden als kamperen bij de boer. Ook natuur-

Door een verdergaande concentratie van het aanbod, is

waarvoor ook ruimte nodig is. Om in te spelen op de

en landschapsbeheer behoort tot de mogelijkheden.

de verwachting dat de telers meer tegenwicht kunnen

afname van beschikbare geschikte grond moet de

Bedrijven, die zich richten op een verdieping van de teelt

bieden aan de druk vanuit het grootwinkelbedrijf.

veredeling zich richten op rassen die goed produceren

kiezen voor het creëren van meerwaarde van het

Doordat het voor telers eenvoudiger wordt om zich aan

op minder vruchtbare gronden.

product, zoals het zelf organiseren van de afzet van het

te sluiten bij een telersvereniging, kan het ook eenvoudi-

In 2009 treedt de herziene Gemeenschappelijke Markt

product als streekproduct of voor de biologische teelt.

ger voor hen worden om innovatieve investeringen met

De teelt van vollegrondsgroenten zal zich steeds verder

Door het toenemende bewustzijn van de consument op

behulp van Europese gelden te financieren. Om de

in twee richtingen ontwikkelen.

het gebied van gezondheid en de invloed van de

consumptie van groenten en fruit te verhogen stelt de

Aan de ene kant zijn er de bedrijven waarbij schaalver-

consumptie van groenten en fruit hierop, is de verwach-

EU vanaf 2009 zowel via de GMO, als via de verordening

groting door zal zetten. Door het creëren van volume

ting dat de vraag naar biologische producten zal

voorlichtings- en afzetbevorderingsacties voor land-

kan de kostprijs laag gehouden worden. Ondernemers

toenemen. Hoewel niet wetenschappelijk bewezen

bouwproducten meer gelden ter beschikking ten

die kiezen voor schaalvergroting breiden de komende

hebben biologisch geteelde groenten het imago

behoeve van de promotie gericht op de jeugd. Naar

jaren verder uit ten koste van de kleinere ondernemer.

gezonder te zijn dan de gangbaar geteelde groenten.

verwachting wordt er ook nog budget vrijgemaakt

Het aantal vollegrondsgroentenbedrijven zal daardoor

Nu al overstijgt de vraag naar biologische producten het

gericht op de verstrekking van groenten en fruit aan

verder afnemen. De verwachting is dat schaalvergroting

aanbod. Omschakeling van gangbare naar biologische

schoolkinderen. Deze extra financieringsmogelijkheid

niet onverminderd door zal zetten. Er komt een moment

teelt moet gestimuleerd worden. Ook moet zorg

geldt ook voor de omschakeling naar en de teelt volgens

dat het optimum bereikt is. De gunstige klimatologische

gedragen worden voor de beschikbaarheid van

biologische productietechnieken.

omstandigheden en de vruchtbare grond zorgen ervoor

voldoende kwalitatief hoogwaardig biologisch zaad.

Daarnaast geeft de hervorming de telersverenigingen

dat de teelt van vollegrondsgroenten voorlopig wel in

Een integrale ketenaanpak is noodzakelijk om de verzelf-

meer instrumenten en financiële middelen voor crisis

Nederland blijft. Echter, het is niet onwaarschijnlijk dat

standiging van de biologische marktontwikkeling te

beheer en -preventie. Aan de andere kant kan de

ondernemers de teelt in diverse Europese teeltgebieden

realiseren.

afschaffing van de exportsubsidies voor groenten en

gaan oppakken.

fruit leiden tot een verdergaande globalisering van handel en teelt. Dit zal leiden tot een toename van de concurrentie van producten uit het buitenland. Duurzaam en gezond uit de vollegrond


Milieu en energie

in staat zijn kwaliteitsproducten te leveren moet de

De overheid treedt terug en legt meer verantwoordelijk-

Nederlandse sector alert blijven op de kwaliteit van het

zal verder ten koste gaan van de overige afzetkanalen.

heid bij burgers en bedrijven. Er zijn minder regels, maar

product. De aandacht mag niet verslappen. Ketenbrede

De grote supermarkten wensen een compleet aanbod.

de regels die er zijn worden strikter gehandhaafd. Maat-

veiligheidsgaranties worden voorwaarde en zijn in de

De ingezette ontwikkeling van één op één relaties zal

schappelijk verantwoord ondernemen blijft een ‘license

toekomst volkomen vanzelfsprekend.

zich verder ontwikkelen tot ketenrelaties van productie-

to produce’. De kaderrichtlijn water en de regelgeving

bedrijven – groothandel – retailers. Op deze manier zal

rondom het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen

De consument is zich steeds meer bewust van de

segmentatie ontstaan waarbij wensen van de keten

dwingen de sector tot blijvende inspanningen om

invloed van groenten en fruit op de gezondheid.

door productiebedrijven ingevuld gaan worden.

milieubelasting van bodem, water en atmosfeer verder

Dit bewustzijn leidt er echter nog niet toe dat de

Afstemming van ketenwensen zal leiden tot een

te verminderen. Een andere ontwikkeling is het feit dat

consument ook voldoende groenten en fruit consu-

optimaal product. Het aantal detailhandelaren zal de

laag Nederland steeds zouter wordt, vooral in de kustge-

meert. Met het oog op het toenemende aantal mensen

komende jaren verder afnemen. De detaillisten die over-

bieden, maar ook in het binnenland. Deze ontwikkeling

met overgewicht, en de daarmee gepaard gaande

blijven, gaan een steeds uitgebreidere service leveren.

is niet te stoppen en is het gevolg van bestaande fysieke

gezondheidsrisico’s en gezondheidskosten, blijft gezond-

De verkoop van verse groenten alleen is niet voldoende.

processen. De kans is groot dat de klimaatverandering

heid de komende jaren op de maatschappelijke agenda

De klant moet compleet bediend kunnen worden, de

dit effect zal vergroten. Inspelen op verzilting en verdro-

staan. Er worden meer producten ontwikkeld met een

detaillist wordt steeds meer cateraar. Naast verse

ging is een opdracht voor de toekomst. De mogelijkhe-

claim op gezondheid, de veredeling zal hier op in

groenten en fruit zal de detaillist zorgen voor een totaal

den voor het telen van zilte gewassen moeten verder

moeten spelen. Daarbij zal ook de focus op smaak verder

maaltijdpakket, inclusief wijn en toetjes dat op verzoek

onderzocht worden. Zowel milieueisen als eisen die het

toenemen. Om de kwaliteit van een product te kunnen

ook aan huis bezorgd kan worden.

noodzakelijk maken constante kwaliteit en constant

garanderen wordt er hard gewerkt aan de ontwikkeling

volume te kunnen produceren, kunnen er toe leiden dat

van verpakkingen met betere eigenschappen ten

De vraag naar be- en verwerkte groente zal blijven

nieuwe teeltsystemen worden ontwikkeld. Door

aanzien van houdbaarheid. De verpakkingstechnologie,

stijgen, omdat gemak en gezondheid aan terrein blijven

‘gestuurd’ te telen zou het kunnen zijn dat de bodem

zoals het sealen en flowpacken, zal zich verder ontwik-

winnen. Als gevolg van de toenemende vraag naar be-

voornamelijk als substraat gebruikt gaat worden. Het is

kelen. Verpakken wordt niet alleen een middel om

en verwerkte groenten worden telers van vollegronds-

goed voor te stellen dat een aantal teelten uit de grond

houdbaarheid te garanderen maar ook om producten

groenten meer en meer leveranciers van grondstoffen

gaan verdwijnen

aantrekkelijk te kunnen presenteren. Verpakken stelt

In de komende jaren zal de afzet van groenten en fruit zich nog verder richting de supermarkt verplaatsen. Dit

voor de be- en verwerkende industrie. Het voortbestaan van de sector kan in gevaar komen als de prijzen van

De consument heeft steeds meer de behoefte te weten

graan en maïs blijven stijgen. De teelt van industrie-

welke gevolgen de vervaardiging van een product voor

groenten is veel bewerkelijker dan het telen van graan

het milieu heeft. De sector moet zich blijven verant-

of maïs. Bij blijvend hoge prijzen van graan en maïs

woorden. Dit zal ertoe leiden dat er in de toekomst meer

wordt het voor de industriegroententeler aantrekkelijk

initiatieven worden ontplooid om de invloed van de

duurzame investering. De verkrijgbaarheid van arbeid,

om over te stappen naar deze teelten.

teelt van gewassen op het milieu zichtbaar te maken.

vooral in de piekperiode zal in de toekomst lastiger

De teelt van industriegroenten zal dan steeds meer een opvulgewas worden tussen de akkerbouwmatige teelten. Door industriegroenten alleen nog als opvulge-

10

eisen aan het product dat ingepakt moet worden.


De productie zal hierop ingericht moeten worden.

Arbeid en scholing

Arbeid blijft voor vollegrondsgroententelers een

worden. De toetreding van personeel uit nieuwe EU lidstaten en de beschikbaarheid hiervan, noodzaken de

Bij de ontwikkeling van nieuwe rassen moet rekening

teeltbedrijven te investeren in zowel arbeids-, welzijns-

was te telen zal er nauwelijks nog geïnvesteerd worden

worden gehouden met de wensen en eisen van de

als huisvestingszaken. In de mechanisatie zal een

in kennis en optimalisatie van de teelt.

consument. Omdat telers in het buitenland steeds beter

ontwikkeling ingezet moeten worden die er voor zorgt



dat het prettiger werken is in de sector, het imago van vies en zwaar werk moet verdwijnen. Er moet een

Logistiek en ICT

De voortdurende verkeerscongestie en het milieu nood-

blijvende aandacht zijn voor arbeidsom-standigheden

zaken tot logistieke efficiëntie en alternatieve vormen

en de gezondheid van werknemers.

van vervoer. Tegelijkertijd vragen marktontwikkelingen erom dat de agro-keten in de toekomst snel kan

De teler wordt steeds meer manager. De teler kiest

inspelen op de wisselende marktvraag. Er moet met een

bewust voor 1 à 2 werknemers in vaste dienst en maakt

beheersbare en betrouwbare doorlooptijd geleverd

daarnaast vooral gebruik van laag geschoolde inleen

kunnen worden aan een grote diversiteit aan verkoop-

arbeid. Personeel wordt alleen ingeleend als er werk is

punten. Om het aantal transportbewegingen te vermin-

en het naleven van de steeds ingewikkelder wordende

deren is het combineren van ladingen noodzakelijk.

weten regelgeving wordt bij andere partijen, zoals

Daarnaast wordt ook de kwaliteitsgarantie steeds

uitzendbureaus, neergelegd. Het ingehuurde personeel

belangrijker. Kwaliteitsgestuurde logistiek is noodzake-

heeft weinig tot geen binding met het bedrijf, en het

lijk om tegemoet te kunnen komen aan de vraag van de

inwerken van nieuwe krachten kost tijd. Daarbij spelen

afnemers naar maatwerk, kwaliteitsgarantie en

taalproblemen ook een rol.

productinformatie. Daarvoor is een regie-voerend

die producten afleggen van oogst tot schap zo efficiënt

tracking en tracing systeem essentieel, zowel nationaal

mogelijk is, inclusief volledige traceerbaarheid van

Handelsbedrijven worden geconfronteerd met perso-

als internationaal. De 24-uurs economie zet door.

producten. Ook het meten van omstandigheden tijdens

neel dat makkelijk van werkgever verandert. De arbeids-

Dit biedt mogelijkheden voor een efficiëntere benutting

transport en het effect van deze omstandigheden op de

markt wordt steeds krapper en er moet moeite worden

van het wegennet door het transporteren en afleveren

kwaliteit en de houdbaarheid van het product is in de

gedaan om arbeidskrachten te binden. Door schaal

van producten bij de klant gedurende de nacht. Natuur-

toekomst gemeengoed.

vergroting zal de vraag naar specifiek opgeleide,

lijke hulpbronnen als gas en olie worden steeds schaar-

bijvoorbeeld op het gebied van logistiek en inkoop en

ser, waardoor alternatieve vormen van brandstof

hoger geschoolde medewerkers toenemen en daarmee

ontwikkeld moeten worden. Ook zal het combineren van

ook de concurrentie op de arbeidsmarkt. Deze mede

vrachtvervoer over de weg met andere vervoersvormen

heeft van waar een product vandaan komt. Het besef

werkers zijn immers ook bij andere (niet agrarische)

als trein of boot bevorderd moeten worden.

van “seizoensgroenten” is vanwege het jaarrond beschik

sectoren gewild. Kennis van het product is geen “must”

Promotie

De ontwikkeling is dat de consument onvoldoende besef

baar zijn van veel groenten aan het verdwijnen. Ook

voor een startende werknemer en wordt door scholing

Bedrijven in de ICT richten zich de komende jaren vooral

over het feit dat voor de teelt van groenten in de koude

bijgespijkerd.

op het ontsluiten, uitwisselen en gebruiken van infor-

grond minder energie nodig is dan voor het telen van

matie op elk gewenst moment, waar ook ter wereld.

producten uit verwarmde kassen of geïmporteerde

Het belang dat de consument hecht aan gezondheid en

Het zwaartepunt zal liggen bij het ondersteunen van

producten moet de consument beter geïnformeerd

welbevinden is door supermarkten opgepakt. Groenten

de samenwerking tussen ondernemingen en binnen

worden. Kortom: de consument moet meer kennis

en fruit hebben zich daarbij een eigen positie verworven

ketens. Zonder ICT zijn deze samenwerkingsverbanden

krijgen van de vollegrondgsroenten. Voor de consument

en krijgen specifieke aandacht. Groenten en fruitmede-

aanzienlijk minder effectief, zo niet onmogelijk.

moet de gezonde keuze gemakkelijk, aantrekkelijk en

werkers op de winkelvloer beschikken over product

ICT biedt schijnbaar onbegrensde mogelijkheden.

vanzelfsprekend gemaakt worden. Voor de toekomst van

kennis, waarmee een optimale presentatie en optimale

Gestandaardiseerd berichtenverkeer zal in de nabije

de sector is een samenwerking tussen bedrijfsleven,

houdbaarheid is gegarandeerd en vragen van het

toekomst gemeengoed zijn. ICT zal door het ontwikke-

kennisinstellingen, onderzoek, onderwijs en de overheid

winkelende publiek kunnen worden beantwoord.

len van slimme systemen ook ervoor zorgen dat de route

essentieel.



11

12



3

Toekomstbeelden 2016

Internationaal

De steunmaatregelen binnen het Gemeenschappelijk

ten. De drempel om groenten en fruit te kopen en te consumeren moet zo laag mogelijk zijn.

• Vermindering emissie naar bodem, water en

Landbouw Beleid (GLB) zijn onder druk van de WTO onderhandelingen in 2016 afgeschaft. Binnen de GLB zijn de financiële middelen van GMO groenten en fruit verschoven naar plattelandsontwikkeling.

atmosfeer: Nutriënten Waterproof, emissieloze systemen voor nutriënten. De Smaak van Morgen,

Initiatieven tot nu toe:

• Stimuleren consumptie van- en kennis over groenten

emissieloze systemen voor gewasbeschermingsmid-

en fruit bij de jeugd: schoolgruiten en smaaklessen,

delen. Ontwikkeling teeltsystemen los van de grond,

Ik Kies Bewust. Initiatieven tot nu toe:

• Flowers & Food: versterken internationale concurren-

nieuwe toedieningstechnieken voor gewasbescher-

• De drempel om groenten en fruit te eten verlagen: werkfruit, het rondreizend kooktheater freshfactory,

tiekracht. Het programma verbindt de noodzaak voor

“verwerkte groenten: lekkerder en gezonder dan je

duurzame ontwikkeling en MVO met de steeds veran-

denkt. “Daarnaast zijn er diverse initiatieven ont

derende behoeften van de consument.

plooid op het gebied van productontwikkeling: stoommaaltijden, knorrvie, fruit2day, voorgesneden sla.

Markt en Promotie

• Markt en consumentenonderzoek groenten en fruit. • De ketenmanager biologische AGF werkt aan het

De consument eet voldoende groenten en fruit.

vergroten van het marktaandeel biologische groenten

Het eten hiervan is gemakkelijker en toegankelijker

en fruit.

geworden door middel van productontwikkeling en een optimaal aanbod. Daarnaast beschikt de consument over voldoende informatie over de bereiding van


mingsmiddelen. • Onderzoek naar alternatieven voor chemische gewasbeschermingsmiddelen. • Functionele Agrobiodiversiteit: inzetten van de natuur als hulpmiddel in de bedrijfsvoering. • Potenties multifunctionele landbouw. • CO2 Footprint.


Voedselveiligheid is zodanig geborgd dat het geen onderwerp van discussie meer kan zijn. Ketenbrede

Milieu en energie

veiligheidsgaranties zijn vanzelfsprekend, tracking &

De bedrijfsvoering op de bedrijven in de keten is in

tracing is ketenbreed geborgd. Innovatieve verpakkingen

groenten en fruit. Het imago van verwerkte groenten en

economisch, ecologisch en maatschappelijk opzicht

zijn ontwikkeld om de kwaliteit te garanderen. Er moet

fruit is verbeterd door vergroting van kennis bij de

volledig duurzaam. De teelt van vollegrondsgroenten

meer onderzoek gedaan worden naar de gezondheidsas-

consument over de voedingswaarde van het verwerkte

heeft een minimale belasting op het milieu en heeft oog

pecten van groenten en de resultaten hiervan moeten

product. Goed gedrag en bewust gezond leven van de

voor landschappelijke inrichting. Het (biologisch) telen

breed gecommuniceerd worden.

consument wordt beloond door zowel overheid, verzeke-

van vollegrondsgroenten kent geen knelpunten meer.

De sector heeft een actieve bijdrage aan gezondheids-

ringsmaatschappijen als werkgevers.

problemen zoals obesitas, diabetes type 2 en hart- en Niet alleen de overheid wordt strikter in het handhaven

In 2016 is de consument zich steeds meer bewust van

van de regels, ook de consument is zich steeds meer

zijn gezondheid en heeft daarbij steeds minder tijd om

bewust van het effect van de productie van groenten op

een gezonde maaltijd te bereiden.

de omgeving. De druk op bedrijven om milieuvriendelij-

De groeiende welvaart vertaalt zich in een groeiende

ker te produceren komt daarmee niet alleen van de

vraag naar meer luxe, gezonde en voorbewerkte produc-

overheid, maar ook van de burger/consument.

vaatziekten. Initiatieven tot nu toe:

• Ontwikkeling HACCP en hygiënecodes. • Food Compass, onafhankelijk, landelijk en op risico analyse gebaseerd residu onderzoek.



13

• Early Warning & Response System: informatiesysteem

Technologie en ICT moeten zorgdragen voor het optima-

waarin de resultaten van de residu analyses zijn

liseren van processen om de voorspelbaarheid en plan-

opgenomen en waarin de MRL’s van verschillende

baarheid van transport te verbeteren. Het gebruik van

product/gewascombinaties te vinden zijn.

biobrandstof om de druk op het milieu te verminderen

• Met de introductie van GLOBALGAP is een stap gezet

is gemeengoed

richting wereldwijde borging van voedselveiligheid. • Best Fresh Functional Food: een betrouwbaar hulpmiddel om over functionele inhoudstoffen van producten uit de tuinbouw te communiceren

Arbeid en scholing

De vollegrondsgroentensector heeft de beschikking over een vaste kern van mensen, onafhankelijk van herkomst, die zich graag verbinden aan het bedrijf. De werknemer werkt graag buiten en vindt de sector leuk en uitdagend.

Hij wil graag betrokken worden bij de bedrijfsvoering. De laaggeschoolde werknemer in Nederland ziet de sector staan en neemt deze mee in zijn overweging daar te gaan werken. Het onderwijs biedt (post)initieel op verschillende niveau’s modules op het gebied van bedrijfsvoering en vollegrondsgroententeelt aan. Initiatieven tot nu toe:

• Stof pak ’t aan: vergroten van het bewustzijn over de gevolgen van blootstelling aan agrarisch stof. • Groenwerkt: er is voor iedereen en aantrekkelijke baan in de tuinbouw • Leren met Toekomst: ondernemers, onderzoek en onderwijk werken samen aan de constructie en de circulatie van kennis voor duurzame landbouw.

Logistiek en ICT

Het aantal vervoersbewegingen binnen de tuinbouwsector is drastisch verminderd en de vervoersbewegingen die er zijn, zijn minder belastend voor het milieu. Hieraan ligt optimale efficiëntie en het gebruik van alternatieve vormen van vervoer ten grondslag. 14




• FrugICom: maakt het invoeren van standaarden in de electronische gegevensuitwisseling tussen schakels in de AGF keten mogelijk • Schoon geproduceerd, schoon vervoerd: realiseren van verregaande besparing op CO2 emissie in het wegvervoer in de tuinbouw.

4

Toekomstagenda vollegrondsgroenten en verwerkende industrie 2008-2016 De projecten in de onderstaande actieprogramma’s zijn

De groene tekst is alleen van toepassing op de verwer-

ingedeeld per thema. Het overzicht bevat nieuwe

kende industrie.

initiatieven en ideeën. Binnen de projecten zal zoveel

Het actieprogramma is een “levend” document.

mogelijk worden aangesloten bij bestaande initiatieven.

Er is getracht de ketenpartijen zo goed mogelijk te

Gestreefd wordt naar een doelmatige en efficiënte

benoemen, echter er kunnen bij projecten ketenpartners

uitwerking van de projecten. Heeft u nog vragen of

ontbreken die wel bij het project betrokken moeten

suggesties neem contact op met het Productschap

worden. Onder brancheorganisaties worden zowel de

Tuinbouw, mail [email protected].

werknemers- als de werkgeversorganisaties verstaan.

Internationaal Projecten

Doelstelling 2008-2012


Ketenpartners

Rol PT *

Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP) gelden

Mogelijkheden benutting POP gelden in beeld brengen en waar mogelijk wijzigingen in regelingen aanbrengen ten gunste van de telers. Ontwikkelen website met links naar nationale en internationale subsidie informatie voor de tuinbouwsector. Meer vollegrondsgroententelers aangesloten bij telersverenigingen door voorlichting over voor delen voor telersverenigingen in het kader van GMO subsidie (informatieloket). Geen oneerlijke concurrentie tussen voedsel en grondstoffen voor de biobrandstof (belangen behartiging). Voorkomen internationale handelsbelemmeringen. Reageren op b.v. EU- en WTO/ SPS notificaties.

Telers en ook overige MKB bedrijven kunnen gebruikmaken van POP regelingen.

LNV, Brancheorganisaties

Participant

Verbreden website naar andere agrarische sectoren.

Brancheorganisaties, overheid, overige productschappen LNV, Brancheorganisaties

Initiator en mede-financier

LNV, VROM, EZ, (inter)nationale branche organisaties, andere productschappen Overheid, (inter)nationale branche organisaties, andere productschappen

Participant

Ontsluiten informatie subsidie mogelijkheden Telersverenigingen Concurrentie voedsel en biobrandstof Non tarifaire handelsbelemmeringen

Meer telers verenigd in telersverenigingen.

Geen oneerlijke concurrentie tussen voedsel en grondstoffen voor de biobrandstof. Duurzame balans tussen economie, ecologie en ethiek. Voorkomen internationale handelsbelemmeringen. Reageren op b.v. EU- en WTO/ SPS notificaties.

-

Participant

* Initiator: de partij die het initiatief neemt om het project op te starten Participant: deelnemer aan het project Mede-financier: inzet van mensen en/of middelen in het project Duurzaam en gezond uit de vollegrond


15

16



Markt en promotie Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Aansluiten bij nationale databank waarin alle informatie over de inhoudsstoffen van voedingsmiddelen te vinden is. Conform internationale standaard. De informatie is via een online applicatie beschikbaar. Marktkansen in kaart brengen. Beschikbare informatie vertalen naar de praktijk.

Uitbouwen van de functie van de databank richting de consument. Informatie in supermarkten beschikbaar via combinatie barcode producten en klantenpas. Personalised food info. Een gezonde snack/maaltijd moet makkelijk beschikbaar zijn.

Andere productschappen, brancheorganisaties, voedingscentrum en bedrijven


Participant en mede-financier

In kaart brengen marktkansen innovaties/nieuwe concepten. Hoe maken we consumptie van groenten en fruit zo makkelijk mogelijk voor de consument? Nieuwe eetmomenten, nieuwe toepassingen (b.v. grondstof voor medicijnen). Onderzoeken voor welke informatie de consument gevoelig is en hoe de consument de gewenste informatie graag wil ontvangen. Informatie over bereiding op product aanbrengen. Optimaal gebruik maken van mogelijkheden claimverordening . Analyse inhoudsstoffen voor voedingsclaims (bevat..., rijk aan.... % dagelijkse hoeveelheid). Consumentenprijs groenten en fruit verlagen door subsidies op groenten en fruit/verlaging c.q. afschaffing belasting op groenten en fruit. Daarnaast verhogen van belasting op producten met veel vet, suiker etc. • Inspelen op lifestyle jeugd. Benutten Hyves, MSN, secondlife voor verbetering van het imago van groenten en fruit en stimuleren consumptie door voedingskennis. • Uitbreiden schoolgruiten. Aanstellen ketenmanager schoolfruit. • Optimaal gebruik maken EU subsidies en promotiefondsen. Ontwikkelen lespakketten voor onderwijs over voeding op de basisschool en middelbare school.

Vertalen kansen naar de praktijk, marktsegmentatie.

Bedrijven, branche organisaties inclusief uit de horeca, VWS. Brancheorganisaties, AGFPN

Resultaten vertalen naar praktijk.

AGFPN, branche organisaties


Onderbouwing gezondheidsclaims.

AGFPN, branche organisaties en bedrijven

Participant

Goed gedrag en een bewust gezonde levensstijl wordt beloond door overheid, verzekeringsmaatschappijen en werkgevers.

LNV, VWS, brancheorganisaties, verzekeringsmaatschappijen

Participant

Consumptie groenten en fruit (onder jongeren) verbeterd.

AGFPN, VWS, EU, Voedingscentrum


Alle basisscholen en middelbare scholen in Nederland geven les over voeding.

OCW, VWS, LNV

Participant

Programma gezondheid Ontsluiten data inhoudstoffen groenten en fruit via nationale food databank

Het gebruik van groenten en fruit binnen de out-of-home markt segmenten vergroten Consumentenonderzoek innovaties verwerkte G&F en verse vollegrondsgroenten

Consumentenonderzoek informatie verstrekking groenten

Communicatie positieve gezondheidsaspecten groenten en fruit

Stimuleren gezondheid consument door aankoop groenten en fruit aantrekkelijker te maken

Stimuleren consumptie groenten en fruit (bij jongeren)

Voedingskunde opnemen in lesprogamma




17

Markt en promotie Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Nieuw winkelconcept

Ontwikkeling health shops waarin de omgeving de consument prikkelt om lekkere en gezonde producten te kopen. Betere clustering/category management van groenten binnen de reguliere supermarktkanalen. Actieve bijdrage van de sector en individuele bedrijven aan het oplossen van gezondheidsproblemen als gevolg van ongezonde voeding en te weinig beweging.

Nieuwe gezonde winkelconcepten zijn een feit.

Brancheorganisaties

Participant

Stabilisatie t.o.v. 2005 van aantal volwassenen met overgewicht en minder kinderen met overgewicht.


Geleidelijk verminderen van het zout in groente conserven. Aansluiten bij beleid VWS en Task force Zout FNLI.

Geleidelijk verminderen van het zout in groente conserven.

Voedingscentrum, brancheorganisaties, organisaties buiten de agrarische sector (sportbonden etc), AGFPN, overheid Brancheorganisaties en bedrijven

Opstellen integraal programma. Aansluiten bij bestaande initiatieven (F&F, TGG, FND, restaurant van de toekomst). EU Promotiegelden o.a. voor schoolfruit optimaal benut.

Programma loopt.

Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen, bedrijven LNV, VWS, AGFPN

Initiator, mede-financier

LNV, brancheorganisaties en bedrijven

Participant

-

Brancheorganisaties, AGFPN

Mede-financier

-

Brancheorganisaties

Participant

Participant en mede-financier Participant

Convenant overgewicht

Convenant of task force zout

Participant

Programma imago Verbetering smaak en kwaliteit

Optimaal gebruik maken promotiefondsen EU Uniek karakter en onderscheidend vermogen producten (kwaliteit/ smaak/streek) zichtbaar maken FLORIADE

Sectorimago

Door voorlichting aanvragen van AGOS en BOB stimuleren. Aansluiten bij resultaten onderzoek marktkansen. Aandacht voor diverse toepassingen van producten uit de vollegrondsgroententeelt en verwerkende industrie tijdens de Floriade 2012. Verbreding programma sector PR glastuinbouw naar sector PR vollegrondsgroenten.

Financiering van EU voor schoolfruit gecontinueerd door groot succes. Succesvolle campagne ook voor voortgezet onderwijs en universiteit. Toename aantal aanvragen en toekenningen AGOS Vertalen marktkansen naar praktijk.

Initiator mede-financier

Programma multi functionele landbouw

18

Marktontwikkeling biologische AGF

7% biologisch marktaandeel 10% biologisch areaal.

10% biologisch marktaandeel.

Brancheorganisaties, LNV

Stimuleren verbreding

Stimuleren professionalisering en opschaling van de multifunctionele landbouw. Optimaal gebruik maken mogelijkheden POP.

Vertalen marktkansen naar praktijk.

Brancheorganisaties, LNV, lokale overheid





19

Milieu en energie Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Aandeel duurzame energie 20% Nieuwe bedrijfsgebouwen energieneutraal Emissie broeikasgas 30% minder dan in 1990 Cascadering en efficiëntere benutting warmte toegepast.

SenterNovem, branche organisaties

Mede-financier en pariticipant

Overheid, SenterNovem, brancheorganisaties, bedrijven Bedrijven, onderzoeks instellingen, branche organisaties, SenterNovem, VROM Onderzoeksinstellingen, brancheorganisaties, bedrijven en milieu bewegingen Onderzoeksinstellingen, brancheorganisaties, bedrijven, overheid Brancheorganisaties, onderzoeksinstituten

Mede-financier en participant

Programma efficient energiegebruik Aansluiting vinden bij kabinetsplan “Schoon en Zuinig”-2020 ambitie

Ontwikkeling transitieprogramma.

Vorming energiewebs tussen bedrijven (industrie)

Haalbaarheidsstudie naar mogelijkheden cascadering en efficiëntere benutting warmte.

Vermindering energieverbruik in gehele keten

Gevolg geven aan ketenstudie HAK door laten uitvoeren haalbaarheidsstudie vermindering energieverbruik bij verpakking, opslag en transport te verbreden naar andere productie ketens. Meetlat voor milieubelasting. Meetbaar maken van belasting van teelt op milieu. Aanzet tot oplossen knelpunten. Milieubelasting communiceren via info op product richting consument (b.v.. CO2 footprint). Haalbaarheidsstudie gesloten kringlopen door samenwerking met andere (agrarische) onder nemingen. Minimaliseren emissies;minimaliseren afval. Onderzoek naar mogelijke toepassing afval vollegrondsgroententeelt. (composteren/vergisten)

Implementatie resultaten ketenstudies.

Inventariseren mogelijkheden, onmogelijkheden en knelpunten voor het telen van vollegrondsgroenten los van de grond. Toetsen van de systemen met de meeste potentie in de praktijk. Oplossen geconstateerde knelpunten. Investeren in automatisering en precisielandbouw.

Voor x aantal gewassen is het telen los van de grond mogelijk en rendabel.

Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen

Mede-financier

Kwaliteit van het oppervlakte en grondwaarde op orde.


Onderzoek naar de effecten van klimaatverandering op de teelt van vollegrondsgroenten. Inventariseren knelpunten. Knelpunten identificeren en aanzet tot oplossingen.

Oplossen knelpunten.

Brancheorganisatie, overheid, onderzoeks instellingen Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen, overheid Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen, LNV

Duurzaamheidsscan / LCA–analyse in de gehele keten

Cradle to cradle: gesloten kringloop

Alternatieve toepassing afval vollegrondsgroenten. (Cradle to cradle)

Meetlat wordt door alle bedrijven gebruikt. Oplossing knelpunten.

Demonstratie/voorbeeld bedrijf of keten cradle to cradle principe. Afval van de teelt van vollegrondsgroenten kent verschillende nieuwe toepassingen (meetbaar maken).

Participant

Mede-financier en Particpant

Mede-financier en participant Mede-financier en Particpant

Programma duurzame productie Teeltsystemen los van de grond: noodzaak voor de toekomst

Kaderrichtlijn water

Invloed klimaatverandering op vollegrondsgroententeelt Biologisch telen met toekomst

20



Oplossingen integreren in bedrijfsvoering met als einddoel dat het biologisch telen van producten geen knelpunten meer kent.

Mede-financier en participant Mede-financier

Milieu en energie Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Adaptatiestrategieën: kansen voor de sector bij verzilting en vernatting

Onderzoek naar mogelijke scenario’s en identificatie kansen voor teeltgebieden.

Implementeren strategieën telen op verzilte / natte bodem.


(Teelt)Technisch Onderzoek

Versterking concurrentiekracht van het Nederlandse tuinbouwcluster door middel van onderzoek. Ontsluiten ketenbrede onderzoeksresultaten technisch onderzoek. (Verbreden trefpunt innovatie glastuinbouw naar overige sectoren). Programma MVO Onder Glas aangepast voor gebruik door telers van gewassen in de open grond en paddestoelen en toegepast bij bedrijven. Realiseren tot de verbeelding sprekend en grensverleggend voorbeeld bedrijf.

Duurzame versterking van de concurrentiekracht van het Nederlandse tuinbouwcluster met als resultaat een economisch krachtige tuinbouw die rekening houdt met het milieu en fungeert als aantrekkelijke werkgever.

Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen, LNV Brancheorganisaties, overheid

Brancheorganisaties

Initiator en mede-financier Mede-financier en Participant

Ontwikkelen van een systematiek waarmee de (Nederlandse) groenten en fruit sector de emissie van CO2 en overige broeikasgassen in de keten kan berekenen. (Verbreding lopend project naar bewerkte en verwerkte groenten en fruit producten).

Monitoring CO2 berekeningen en communicatie. CO2 berekeningen richting consument gemeengoed.

Onderzoeksinstellingen, brancheorganisaties, overheid (internationale)branche organisaties, LNV

Programma duurzaam imago

Ontwikkeling MVO verslaglegging open teelten en paddestoelen Ontwikkelen voorbeeldbedrijf van de toekomst CO2 footprint

Telers kennen het programma en gebruiken het ook om de buitenwereld te laten weten dat zij verantwoord bezig zijn. Navolging van de voorloper.



Mede-financier en Participant


21

Kwaliteit en voedselveiligheid Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Ontwikkeling innovatieve verpakkings- en conserveringstechnieken

Nieuwe conserverings- verpakkings en verwerkingstechnieken hebben de grens vervaagd tussen verwerkt en vers. Maximale samenwerking met milieuorganisaties. Milieuorganisaties en sector werken samen aan optimale voedselveiligheid en kwaliteit. CODEX richtlijnen voor besmetting door patho genen zijn uitgewerkt voor verschillende schakels. Opnemen nationale uitwerking in hygiënecodes. Inventariseren risico’s pathogenen voor de versketen.

Ontwikkelde technieken worden in breed producten assortiment toegepast.

Onderzoeksinstellingen, brancheorganisaties, bedrijven

Participant

Verbreding activiteiten Food Compass & EWRS met analyses pathogenen en inhoudsstoffen. Transparant maken van productieproces voor consument. Waar komt product vandaan en wat is er gedurende het productieproces mee gebeurd. Van grond tot mond. Goede bewaar- en gebruiksinformatie òp het product(etiket) voor optimale houdbaarheid, smaak en kwaliteit. Uniform en herkenbaar format voor consument.

-

Brancheorganisaties, Milieuorganisaties Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen, VWS Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen, VWS, VWA, HPA Brancheorganisaties

Instrument om bij aankoop van product online/in de winkel informatie over productieproces te verkrijgen.

Andere productschappen, brancheorganisaties, bedrijven

Toename bewaar- en gebruiksinformatie op product(etiket).

Consumentenbond, brancheorganisaties, voedingscentrum, overige productschappen

Samenwerking met milieu organisaties Pathogeen -vrije (voorbewerkte) groenten en fruit Risico-inventarisatie pathogenen

Food Compass & EWRS Transparante voedselketen

Bewaar en gebruiksinformatie consument

22



-

Implementatie nieuwe richtlijnen.

Oplossen problemen/knelpunten en afdekken risico.

Participant

Initiator, mede-financier Initiator, mede-financier Initiator, mede-financier Initiator, mede-financier




23

Arbeid en scholing Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Programma beschikbaar voor onderwijs om in te spelen op Erkennen Verworven Competenties (EVC) en duale trajecten (leren op de werkvloer). Stabiliseren aantal studenten op de groene- en technische opleidingen. Verder uitbouwen GroenWerk(t). Aansluiten bij Human Capital RoadMap Food & Nutrition. Verhogen kennis over groenten en fruit en hoe deze te behandelen bij winkelmedewerker. Vraagbaak voor de consument op de winkelvloer. Goede samenwerking tussen en communicatie over de fondsen. (Collandfonds, Agrarisch groothandelsfonds, Stichting Opleidingsfonds Levensmiddelen industrie).

Programma gemeengoed.

Brancheorganisaties, LNV, OCW

Participant, mede-financier

Vraag en aanbod onderwijs is in evenwicht. Kennis blijft voor de sector behouden.

Brancheorganisaties

Initiator, mede-financier

Examen voor de winkelmedewerker. AGF-chef supermarkt informeert de consument volledig.

Brancheorganisaties


Optimale benutting gelden b.v. door laag drempelige aanvraag via elektronisch loket.

Brancheorganisaties en fondsen

Participant

Inventariseren mogelijkheden automatisering en robotisering. Een pilot introductieprogramma is gestart voor het gericht op de kaart zetten van de sector. Ontwikkeling traineeprogramma binnen een bedrijf of in samenwerking met verschillende bedrijven (ook buiten de tuinbouw). Trajecten t.b.v. doorgroeien van de werknemer stimuleren. Erkennen Verworven Competenties (EVC) en duale trajecten lopen.

Investeren in automatisering en robotisering. Landelijke dekking van het programma.

Brancheorganisaties, Colland(Stigas) Brancheorganisaties

Traineeprogramma’s beschikbaar en gebruikt.

Brancheorganisaties

Participant , mede-financier Initiator, mede-financier Participant, mede-financier

EVC is gemeengoed.

Brancheorganisaties

Participant

Goed werkgeverschap, incl. arbo

Duidelijkheid over wat goed werkgeversschap is.

Goed werkgeversschap gemeengoed

Brancheorganisaties

Regionale werving medewerkers

Opstarten acties gericht op de potentiële werk nemers uit de regio (meedoen aan introductie programma’s) .

25% van de bedrijven uit de regio doen mee aan het programma.

Brancheorganisaties, CWI’s

Participant, mede-financier Participant

Programma scholing en onderwijs Leren en Werken

Stimuleren groen- en technisch onderwijs

Werken met Groenten en Fruit op de winkelvloer Ontsluiten informatie beschikbare opleidingsfondsen

Programma werknemers Verlichten arbeid Werken aan het imago Traineeprogramma

Doorgroei werknemer stimuleren

Programma werkgevers

24



Arbeid en scholing Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Inzicht in welke sectoren het beste kunnen samenwerken (o.a. i.vm. piekarbeid). Werkspiegel regionaal in kaart gebracht. Aanpak voor vorming clusters beschikbaar. Creativiteit en maatwerk wordt geboden om het personeel te binden en te boeien.

Cluster gevormd.

Brancheorganisaties, CWI’s

Participant

Maatschappelijk verantwoording over het ondernemen en het werkgeverschap wordt ook naar de directe omgeving afgelegd. -

Brancheorganisaties

Participant

Brancheorganisaties

Particpant

Programma werkgevers Creatieve invulling arbeid

Binden personeel

Investeren in competenties onder nemer (F&F)

Ondernemerschap te bevorderen door te investeren in het ontwikkelen van competenties nodig voor open innovaties.

Logistiek en ICT Projecten



Ketenpartners

Rol PT

Gesloten gekoelde keten

Certificering gekoeld transport.

Brancheorganisaties

Levering op maat

Levering van producten waar, wanneer en hoe de consument het wil. Ontwikkeling slimme systemen voor efficiënte logistiek. Ontwikkeling alternatieve vormen van transport. Verbreding standaardisering berichtenverkeer FrugiCom naar andere sectoren en in internationale context.

Verplichte registratie van temperaturen tijdens transport (en online inzicht daarin). Gecombineerd transport (trein, boot, vrachtauto etc) is gemeengoed.

Brancheorganisaties

Participant, mede-financier Participant, mede-financier Participant, mede-financier

-

(Internationale)brancheorg anisaties, overige productschappen

Aandacht positionering logistieke centra Ketenbrede standaardisatie berichtenverkeer

Brancheorganisaties




25

26



Bijlage

Geraadpleegde bronnen: Gesproken met:

• LNV Beleidsnota Biologische Landbouw 2005-2007 (2004) • Innovatienetwerk, Schonelei voor een toekomst van mogelijkheden (december 2006) • Rabobank, Forcus op Nederlandse industriegroenten

Dhr. J. Robben

• LTO Nederland Voeten op de grond en blik vooruit (2007), .

Dhr. P.L.M. Appelman

• Stichting Innovatie Flowers en Food ( juni 2007): Winnen aan Waarde

Dhr. P.N. Slagter

• VIGEF jaarverslag 2005-2006

Dhr. J.P.A. Roefs

• LNV. Kiezen voor landbouw. Een visie op de toekomst van de Nederlandse agrarische sector (2005)

Dhr. P.W. van Dongen

• PT Nederland: Industriële verwerking van verse groenten en fruit in 2005 (september 2006)

Dhr. G. Harleman

• PT Zonder Arbeid geen groenten en fruit (november 2006)

Dhr. F. Brinkman

• PT Marktvisie sector groenten: Luisteren naar de consument en burger (maart 2003)

Dhr. J. Fabrie

• Deelnemers Tuinbouw Informatie Panel (TIP)

Dhr. A. Bol

• Website van de PLW www.plw.nl

Dhr. S. van Mourik

• Website Ministerie van LNV www.minlnv.nl

Dhr. R. Vogel

• Website LEI www.lei.wur.nl

Dhr. P. Meurs

• Website Stichting Natuur en Milieu www.snm.nl

Dhr. M.J.B. Jansen

• Website voedingscentrum www.voedingscentrum.nl

Dhr. M. van Heemskerk

• Website AGFPN www.agfpn.nl

Dhr. L. Welschen Dhr. J. den Dekker Dhr. U. Stoll Mevr. M. Slagmoolen Dhr. A. Heins Mevr. J. Kooren Dhr. M.J. Haantjes



27

28



Bijlage

Vollegrondsgroenten in kaart van productie tot en met consumptie Oppervlak en aantal bedrijven met vollegrondsgroenten

Jaarlijks wordt in Nederland zo’n 20.000 hectare groenten gecontracteerd

Het oppervlak vollegrondsgroenten is volgens de CBS landbouwtelling in

sperzieboon zijn de meest gecontracteerde vollegrondsgroenten. Deze twee

2006 ten opzichte van 2005 met 10 procent toegenomen. Echter, in 2006 is

groenten zijn goed voor 60% procent van het totale oppervlak contractteelt

er sprake van een trendbreuk. Er zijn binnen de telling meer opsplitsingen

in Nederland.

door fabrikanten en commissionairs voor industriële verwerking. Doperwt en

van producten gemaakt. Dit heeft geleid tot meer waarnemingen, waardoor 2006 niet vergelijkbaar is met voorgaande jaren.

Het aantal bedrijven met vollegrondsgroenten is in Nederland in de afgelopen 10 jaar bijna gehalveerd. Het CBS telde in 2006 bijna 5.600 bedrijven

Winterpeen, doperwten en sperziebonen nemen het grootste areaal in

met vollegrondsgroenten. Hiervan hadden 1.050 bedrijven teelt van winter-

Nederland in beslag. Bijna alle belangrijke vollegrondsgroenten laten in

peen en 905 bedrijven teelt van asperges. Hierna volgt prei op 620 bedrijven

2006 een stijging van het oppervlak zien.

en sperzieboon op 589 bedrijven. De gemiddelde bedrijfsgrootte is flink toegenomen. In 1995 was een bedrijf met vollegrondsgroenten gemiddeld

Areaal vollegrondsgroenten in Nederland (in hectare) 1)

Totaal

2002

2003

50.819

51.679

2004

2005

4,3 hectare groot, terwijl het in 2006 om 8,1 hectare ging. 2006

In %

47.833 46.492 50.852

10%

waarvan: Winterpeen

4.981 5.439 5.451

4.700 5.936

Doperwten

6.136 5.954

4.828 5.059 5.249

Sperzieboon

3.810

4.145

4.404

Witlofwortel

3.692

3.566

Spruitkool

3.890

4.232

4%

3.423

3.592 5%

Gemiddelde

3.354

8%

bedrijfsgrootte

3.047 12%

1) exclusief uien

3.241

3.038

2.725

2.435

2.551

Bloemkool

2.269

2.326

2.321

2.394

2.023 1.969 1.950

2.731

7%

2005

2006

In %

47.833 46.492 50.852 10%

3.095

2.830

2004

Bedrijven (aantal)

2.937

3.319

2003

de vollegrond (ha) 50.819 51.679

3.465

2.910

-8%

2002

Groenten in

3.894

Was- en bospeen

2.173

26%

4.254

Prei

Asperge

Areaal en aantal bedrijven met vollegrondsgroenten Nederland 1)

7.909

7.503

6.901

6.333

6,4

6,9

6,9

7,3

6.312

0%

8,1 10%

(Bron: CBS landbouwtelling)

2.667 11% 2.023

4%

In 1995 was 4 procent van het totaal aantal bedrijven met vollegrondsgroen-

1) exclusief uien

ten 15 hectare of groter, terwijl in 2006 al 13 procent van de bedrijven 15


hectare of groter is. In 1995 waren de bedrijven in deze klasse goed voor bijna een kwart van het totale oppervlak vollegrondsgroenten. In 2006 namen bedrijven groter dan 15 hectare de helft van het totale areaal in beslag.



29

Productie vollegrondsgroenten in volume en waarde De telersomzet van vollegrondsgroenten bedroeg in 2006 € 470 miljoen.

Dit is een stijging t.o.v. 2005. Bij veel producten was er in 2006 sprake van een kleinere oogst en hogere telersprijzen. Tussen telers zijn wel grote verschillen te zien, omdat niet alle telers hebben geprofiteerd van het hogere prijspeil door sterke schommelingen in het jaar.

Verhandelde productie van vollegrondsgroenten (x miljoen kg) 1)

2001

Totaal

waarvan:

1.209

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Totaal

498

471

428

387

429

470

waarvan:

Peen (totaal)

70

70

63 50 53 59

Prei

63

47 51

38

45 54

Witlof 55 55

39

40

42

47

Asperge

42

42

42

44

42

42

2002

2003

2004

2005

2006

Aardbei

38

38

38

42

44

40

1.215

1.237

1.250

1.202

1.150

Spruitkool

30

30

28 17

23

33

Ijsbergsla

24 19

20

20

25

31

350

360

360

330

20

20

21

330

Bloemkool

25

26

20

Witte kool 115 105 110 100 110 110

Witte kool

24

27

20

9 15 19

Prei

93

97

95 100

97

90

Broccoli

8

9

7

9 10 10

Spruitkool

70

63

70

80

65

Rode kool 13 14 10

Witlof

63

60

65 59 59 56

Ijsbergsla

45

48 50 55 59 58

Peen (totaal)

350

Rode kool 50 50

85

49 52

48 50

Aardbei 19 19 19

21

22

20

Bloemkool

42

41

39

41

42

43

Asperge 12 14 15 15 15 14 Broccoli 10 11 11 13 14 13 1) exclusief uien (Bron: CBS landbouwtelling)

30

Verhandelde productiewaarde van vollegrondsgroenten (x miljoen euro) 1)



1) exclusief uien (Bron: CBS landbouwtelling)

8

7 11

Export vollegrondsgroenten

Afzet binnenlands markt

binnenlandse afzet. In 2006 is ongeveer 45 procent van de productie van

2006 ruim 73 kilo. Vergeleken met 1999 is dat 1 procent minder. Productgroepen

vollegrondsgroenten, exclusief uien, uitgevoerd. De export is in de afgelo-

met een daling van de huishoudelijke aankoop zijn koolgewassen, bladgroenten

pen jaren wat gedaald.

en knolgewassen. Voor een heel belangrijk deel zijn dit vollegrondsgroenten. Daar-

Export speelt bij vollegrondsgroenten een minder belangrijke rol dan de

entegen laat de productgroep gemengde groenten een sterke groei zijn. Vooral

Export van vollegrondsgroenten van Nederlandse bodem (x miljoen kg) 1)

Totaal

waarvan:

gesneden groenten in roerbakpakketten hebben sterk aan populariteit gewonnen.

2002

2003

2004

2005

2006

559

603

558

549

518

Peen 182

65

Spruitkool

48 50 57 56

71

Huishoudelijke aankoop van verse groenten in Nederland; gemiddeld per 100 huishoudens (kg)

201 177 178 180

Witte kool

De huishoudelijke aankoop van verse groenten, inclusief aardbei, bedroeg in

49 56 57 37

Totaal groenten waarvan:

1999

2002

2005

2006

‘06 t.o.v.’99

73,7

71,2

74,1

73,2

-1%

Vruchtgroenten 13,6 13,7 15,7 16,3 19%

IJsbergsla

24

31

32

34

33

Bladgroenten 15,5 15,5 14,8 14,3

-8%

Prei

39

33

33

31

28

Koolgewassen 17,5 15,2 14,3 13,4

-23%

Aardbei 14 14 16

20

20

Gemengde groenten

4,9 5,6

6,3

6,9

42%

Sperzie-/snijboon

22

27

23

26

20

Uigewassen

6,5

6,9

6,3

-4%

Witlof

24

26

24

22 19

Knolselderij

25

26

23 19 19

Peulvruchten

4,3

4,1

4,3

Schorseneer 15

22

22 16 16

Aardbeien

2,1 1,9

6,3

Wortelen 5,3 5,2 5,6 5,5 4,1

3% -4%

2,5

2,5 16%

Rode kool 15 15 17 12 15

Overige groenten 1,8 1,7 1,9

2,0 13%

Erwten en peulen 10

9 10

9

7

Knolgewassen

2,1

2,0 1,8 1,9

-10%

Spinazie

9

9

6

6

6

Kruiden

0,1

0,1

83%

Courgette

7

6

6

7

6

(Bron: GfK/PT)

Tauge

9

8

8 10 5

Bloemkool

6

7

7

In Nederland staat de huishoudelijke aankoop van diverse verse vollegronds-

Chinese kool

4 5 5 5 5

Overige groenten

40

43

42

7 5 39

41

0,1

0,1

groenten onder druk. Weliswaar stijgt de aankoop van gesneden verse groenten in diverse pakketten, maar dat weegt niet op tegen de kleinere aankoop van

1) exclusief uien

producten als bloemkool, sperzieboon, prei en andijvie. De cijfers in onderstaande


tabel zijn echter inclusief import. De daling van de huishoudelijke aankoop van bloemkool heeft voor een belangrijk deel in het importseizoen plaatsgevonden, maar ook in de zomermaanden (Nederlands seizoen) staat de aankoop onder druk. Producten waarbij de huishoudelijk aankoop in de afgelopen jaren zijn gestegen zijn onder andere broccoli, aardbei, winterpeen, roerbak-/wok-/stoofpakketten, waspeen, gemengd slapakket. Duurzaam en gezond uit de vollegrond


31

Huishoudelijke aankoop in Nederland van de belangrijkste vollegronds-

Werkgelegenheid

personen. Daarvan is ongeveer 35 % in vaste dienst. De cijfers

groenten (kg)

1999

2002

2005

2006

6,3 5,3

4,7

over de werkgelegenheid in onderstaande tabel hebben

4,4

4,1

betrekking op bedrijven die enkel vollegrondsgroenten telen.

3,0

2,8

Dat betekent dat ook de werknemers op bedrijven waar naast

2,4

2,6

2,8

vollegrondsgroenten ook akkerbouwgewassen geteeld worden

2,7

2,9

2,5

niet meegeteld zijn.

Aardbeien

2,1 1,9

2,5

2,5

Winterpeen

2,2

2,3

2,3

Aantal bedrijven met vollegronds groententeelt

Roerbak-/wok-/stoofgr. 0,9 1,2 1,8

2,1

2,0

2,2 1,9

2,0

2002

6.936

IJsbergsla Andijvie

3,0

2,6 1,9 1,8

2,1 1,8 1,9 1,6

2004

6.150

Bospeen Spruiten

2,1 1,9 1,8 1,6

Bloemkool

7,6

Witlof

3,6

4,2

Sperziebonen

3,1

2,9

Broccoli

2,4

Prei

2,9

2,2

2003

6.598

2005 5.618 Aantal bedrijven waar enkel vollegrondsgroenten

Waspeen 1,1 1,2 1,5 1,6

geteeld worden

Zuurkool 1,6 1,5 1,6 1,6

2002

(Bron: GfK/PT) In de afgelopen jaren hebben de groentewinkel en de marktkraam als aankoopkanaal van verse groenten marktaandeel verloren. In 2006 is 84 procent van de huishoudelijke aankoop van verse groenten bij de supermarkt gedaan, terwijl de supermarkt in 1999 een aandeel in de totale aankoop van 73 procent had. De markt en de groentewinkel waren in 2006 goed voor een aandeel van respectievelijk 6 en 5 procent. In 1999 hadden beide aankoop

1.650

2003

1.602

2005

1.410

2002

9.735

2004

1.491

Reguliere werkgelegenheid 1)

2003

9.740

2005

9.922

2004

7.122

kanalen nog een aandeel van 11 procent.

Vaste krachten

Huishoudelijke aankoop van verse groenten naar aankoopkanaal (%)

2003

2002 2004

3.692 3.254 1.491

1999

2002

2005

2006

100

100

100

100

Markt 11

9

7

6

Groentewinkel 11

8 5 5

grondsgroenten geteeld worden, personen excl. uitzendarbeid

Boer/teler

2

(Bron CBS landbouwtelling)

Totaal

Supermarkt

73

2

78

84

2

84

2

Bezorging aan de deur 1 1 1 1 Overig

2

2

2

2

(Bron: GfK/PT) 32

In 2005 was er sprake van een werkgelegenheid voor 9.735



2005

2.506

1) Reguliere werkgelegenheid op bedrijven waar enkel volle-

Duurzaam en gezond uit de vollegrond. Visie Vollegrondsgroenten

Recommend Documents