Automatisering in de vollegrondsgroenten

Automatisering in de vollegrondsgroenten

Inventarisatie bij landelijke gewascommissies vollegrondsgroente Bron Kwin 2009.

Nico Bakker LTO Groeiservice Gewasmanager Vollegrondsgroente December 2009

LTO Groeiservice 91201NB

-1-

Inhoudsopgave

Hoofdstuk

Pagina

Inleiding

3

Achtergrond

3

Arbeidsefficiëntie

4

processen

4

Tabel 1 Arbeidsbehoefte werkzaamheden

6

Tabel 2 in kosten per € ha

7

Toekomstontwikkelingen

8

Analyse

11

Aanbevelingen

12


-2-

Inleiding Arbeid is voor veel vollegrondsgroente gewassen een van de belangrijkste kostenposten. De ontwikkelingen voor de toekomst is dat arbeid een steeds groter rol zal spelen binnen de bedrijven. De kosten zullen dan ook toenemen naarmate er meer arbeid nodig zal zijn. Voor de komende 5 jaar zal naar verwachting de kosten kunnen stijgen tussen de 50 tot 100%. Daarnaast zal de beschikbaarheid verder afnemen naar een zorgwekkend niveau. Oogstwerkzaamheden worden nu voor het grootste gedeelte verricht door buitenlandse werknemers. Dit brengt verdere problemen met zich mee waaronder huisvesting en het verkrijgen van een werkvergunning voor deze arbeidskrachten. Om in de toekomst minder afhankelijk te zijn van mensen op de teeltbedrijven is er een inventarisatie gemaakt van de verschillende onderdelen in verhouding tot de arbeid die dat vraagt in de vollegrond. Om de afhankelijkheid van menselijke arbeid te verminderen is automatisering van handelingen noodzakelijk. Dit zal niet direct leiden tot een verlaging van de kostprijs maar zal de zekerheid opleveren van arbeid en mogelijke verdere optimalisatie.

Achtergrond De gegevens in dit document zijn verzameld in samenwerking met de landelijke gewascommissies van LTO Groeiservice. De landelijk gewascommissies zijn het vaktechnische netwerk van de LTO organisaties en hebben als doel vaktechnische versterking te realiseren voor de betreffende gewassen. Dit wordt uitgevoerd in de vorm van een opdracht van de landelijke vakgroep vollegrondsgroente van LTO Nederland. In de loop van 2007 heeft de LTO vakgroep vollegrondsgroente een toekomstverkenning voor de vollegrondsgroentesector uitgevoerd. Vanuit deze toekomstverkenning is een innovatieagenda voor de sector opgesteld. In deze innovatieagenda wordt het speerpunt alternatieve teeltsystemen opgepakt. Zowel de sector als de overheid steken veel energie in onderzoek naar alternatieve teeltsystemen voor de vollegrondsgroente. De perspectieven zijn er en de discussies die gevoerd worden zijn inhoudelijk en zeer constructief. Een ander belangrijk thema in de innovatieagenda van de vollegrondsgroentesector is het zoeken naar arbeidsefficiëntie.


-3-

Arbeidsefficiëntie Arbeid is voor de vollegrondsgroente gewassen een belangrijke kostenpost. De ontwikkelingen voor de toekomst is dat arbeid niet goedkoper wordt; als de ontwikkeling van afgelopen 5 jaar wordt doorgetrokken dan zullen arbeidskosten met 50 tot 100% stijgen in de komende 5 jaar. Daarnaast is de beschikbaarheid van arbeid voor de toekomst zorgwekkend. Oogstwerkzaamheden worden nu voor het grootste gedeelte door buitenlandse medewerkers verricht. Het verkrijgen van vergunningen om deze medewerkers in Nederland te laten werken stuit op steeds meer weerstand van de overheid en de verwachting is dat het steeds moeilijker zal worden. Om de afhankelijkheid van menselijke arbeid te verminderen is automatisering van diverse handelingen noodzakelijk. Dit zal niet direct een kostenvermindering opleveren maar levert wel zekerheid van arbeid op met de mogelijkheid voor verdere optimalisatie. De arbeidshandelingen vinden plaats in verschillende processen

Processen Arbeidshandelingen op vollegrondsgroente bedrijven bestaan uit de volgende processen: Grondbewerking: Grond gereed maken om te planten en of zaaien. voor het planten zaaien. Planten/zaaien: Met name planten van de diverse gewassen vraagt een arbeidsinspanning waarbij plantjes in de plantmachine moeten worden gezet. Zaaien vraagt beduidend minder want is voor het grootste deel geautomatiseerd in een zaaimachine. gewasverzorging: Verzorging van het gewas zoals bemesten, schoffelen en gewasbescherming vraagt arbeidsinspanning. Oogsten: Oogsten vindt op verschillende wijzen plaats. De tuinbouwteelten in de vollegrondsgroente worden bijna allemaal handmatig geoogst. Stuk voor stuk vastgepakt en verzameld in fust. Oogstwerkzaamheden vragen het grootste deel van de arbeidsinspanning. Verwerken: Na de oogst worden de meeste producten verwerkt. Dit betekent sorteren, schoonmaken, op maat maken, inpakken en dergelijke. De diverse producten vragen andere verwerkingshandelingen. Logistiek: Logistieke handelingen vinden plaats tussen de diverse arbeidshandelingen. Dit is verplaatsen van product van perceel naar de schuur maar ook de aan en afvoer van leeg en vol fust.


-4-

Besparing Om stappen te kunnen maken in het efficiënter maken van de diverse arbeidsstappen is het noodzakelijk om inzichtelijk te maken welke verhouding de verschillende arbeidsstappen t.o.v. elkaar hebben. De diverse gewascommissies wordt gevraagd om hier inzicht in te verschaffen.

Keuzes Efficiëntie verbetering in de verschillende arbeidsstappen kan op verschillende manieren worden ingevuld: Optimalisatie: Binnen de processtappen zijn veel optimalisatie stappen al gerealiseerd. Verdere optimalisatie tussen de diverse stappen kan leiden tot kostenvermindering. Automatisering: Eenvoudige handelingen die door mensenhanden worden uitgevoerd kunnen geautomatiseerd worden en mechanisch worden uitgevoerd. Randvoorwaarden zijn zekerheid en behoud van kwaliteit Robotisering: Is een verregaande vorm van automatisering. Het gaat om ingewikkelder arbeidsprocessen waarbij een bepaalde beoordelingsvermogen noodzakelijk is. Gezien het belang van een goede kwaliteit van het af te leveren product lijkt het zinvol om in eerste instantie geen handelingen te automatiseren waarbij een menselijke beoordeling moet worden gedaan. Automatiseren van eenvoudige processtappen biedt realistischer perspectieven.


-5-

tabel 1: arbeidsbehoefte

Aardbei vollegrond Aardbei onder glas

GrondPlanten/ Gewas bewerking poten/ verzorging zaaien 1% 3% 3% 1% 1% 24 %

Andijvie Asperges Groene Asperge Bloemkool Bloemkool winterteelt Broccoli Broccoli volgteelt Chinese kool

1,5 % 0% 1% 2% 2% 2% 2% 2%

13 % 0,5 % 0,5 % 6% 6% 6% 6% 10 %

Courgette IJsbergsla IJsbergsla volgteelt Andijvie vroeg Andijvie najaarsteelt Sla soorten vrjrs teelt Sla soorten zmr teelt Sla soorten njrs teelt Bleekselderij Knolvenkel

3% 1% 1% 2% 2% 2% 2% 3% 2% 2%

10 % 3% 3% 10 % 10 % 25 % 25 % 25 % 15 % 15 %

7% 20 % 20 % 18 % 13 % 15 % 13 % 10 % 5% 13 %

Kroten bewaar Rabarber Rabarber vervroegd (Knol-)venkel

2% 1% 0% 1%

1% 10 % 20 % 1%

Winterwortel Waspeen Prei Wittekool bewaar Rodekool bewaar

15 % 3% 1% 1% 1%

Spitskool Spruiten laat Savooiekool Schorseneer

Oogsten Logistiek Verwerking 84 % 9% 70 % 4%

18 %

65 %

1,5 % 5%

85 % 85 %

25 % 20 % 12 % 10 % 20 %

60 % 65 % 55 % 57 % 50 %

25 % 25 % 18 %

100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %

65 % 70 % 50 % 55 % 55 % 75 % 60 %

3% 10 %

10 % 5% 5% 3%

50 % 65 % 55 % 85 %

37 % 19 % 20 % 10 %

100 % 100 % 100 % 100 %

10 % 2% 20 % 7% 7%

20 % 5% 5% 3% 3%

50 % 75 % 70 % 85 % 85 %

5% 15 % 9% 4% 4%

100 % 100 % 100 % 100 % 100 %

1% 3% 1% 10 %

15 % 10 % 12 % 10 %

5% 10 % 17 % 30 %

75 % 70 % 60 % 40 %

4% 7% 10 % 10 %

100 % 100 % 100 % 100 %

Spinazie

5%

3%

10 %

60

22 %

100 %

Witlofpennen

6%

2%

50 %

20 %

22 %

100 %

-6-

61 % 60 %

15 % 15 % 16 %

100 % 100 %

100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %


65 %

3,5 % 13 % 8,5 % 7% 7%

Totaal

5% 5% 8% 5% 7%

Tabel 2: kosten in € per Ha. Grondbewerking

Aardbei vollegrond Aardbei onder glas Andijvie Asperges Groene asperge Bloemkool Bloemkool winterteelt Broccoli Broccoli volgteelt Chinese kool Courgette IJsbergsla IJsbergsla volgteelt Andijvie vroeg Andijvie najaarsteelt Sla soorten vrjrs teelt Sla soorten zmr teelt Sla soorten njrs teelt Bleekselderij Knolvenkel Kroten bewaar Rabarber Rabarber vervroegd (Knol-)venkel Winterwortel Waspeen Prei Wittekool bewaar Rodekool bewaar Spitskool Spruiten laat Savooiekool Schorseneer Spinazie Witlofpennen


Planten Gewas Zaaien verzorging

Oogsten Verwerking

200 170 150 0 40 105 100 70 70 180 390 75 75 220 150 220 190 285 280 130 150 80 0 60 1050 315 120 100

600 170 1500 25 20 315 300 210 210 900 1300 225 225 1100 750 2750 2375 2375 2100 975 75 800 1700 60 700 210 2400 700

600 4080 1900

16800 11900 6900

75 200

3100 3400

1315 1000 420 350 1800 910 1450 1500 1980 975 1650 1235 950 700 325 750 400 425 180 1400 525 600 300

3150 3250 1925 1995 4500 8450

105 65 135 140 100 400 120

735 975 450 1680 100 240 40

315 325 450 2380 300 800 1000

-7-

logistiek

totaal in €

7150 5250 5500 5225 5225 10500 4875 3750 5200 4675 5100 3500 7875 9000 8500

1800 680 300 550 340 365 350 875 875 1620 1950 1150 1200 550 375 880 475 665 980 455 1775 1520 1700 600 350 1575 1800 400

20000 17000 10750 3750 4000 5250 5000 3500 3500 9000 13000 7250 7500 11000 7500 11000 9500 9500 14000 6500 7500 8000 8500 6000 7000 10500 12000 10000

8925 4875 3150 8400 400 4800 400

420 260 315 1400 100 1760 440

10500 6500 4500 14000 1000 8000 2000

4350 4500

Toekomstige ontwikkelingen automatisering

De belangrijkste ontwikkelingen voor de komende jaren op vollegrondsgroentebedrijven per thema

Teelttechniek

Automatisch oogsten en verwerken.

Arbeid

Gespecialiseerde functies Arbeidsefficiëntie door mechanisatie

Afzet

Etiketteren wordt standaard directer contact tussen afzet en producent

Bedrijfsmanagement

Samenwerking of samenvoeging Internationalisatie

Teelttechniek Verwacht wordt dat de teelt voornamelijk verder evolueert. Er zijn grote veranderingen te verwachten op het gebied van automatisering en mechanisering in de vollegrondsector In de toekomst is precisie landbouw onderdeel van de bedrijfsvoering. Op dit moment is het al zo dat nieuwe tractoren met GPS worden uitgerust. Automatisch oogsten zit er aan te komen. Hierbij moet gedacht worden aan machines die automatisch oogsten waardoor er geen personeel in het veld meer hoeft te lopen. De rassenkeus zal hierbij een belangrijk onderdeel zij. Rassen welke automatisch zijn te oogsten maken zullen de beste kans om in de toekomst te worden geteeld.


-8-

Arbeid Arbeid is de grootste kostenpost op de bedrijven. Het is daarom het meest logisch dat hierin de grote stappen zullen worden gemaakt naar de toekomst. Door het veranderen van de structuur van de ondernemingen zal steeds meer gespecialiseerd personeel nodig zijn. Deze arbeid zal van een hoger niveau moeten komen. Deze mensen zullen tevens sterk leidinggevend moeten zijn en zeer bewust van de bedrijfsprocessen zijn. Arbeidsefficiëntie zal verder toenemen. Door het grote aandeel van arbeid in de kostprijs zullen er een aantal ontwikkelingen worden ingezet die besparing op arbeid mogelijk maken. De ontwikkelingen in optimalisatie van arbeid zal sterk afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van arbeid. Regelgeving hierover heeft grote invloed op de bedrijfsvoering. Het behouden van personeel zal in de komende jaren meer van belang zijn dan op dit moment. Door de toetreding van Nieuwe EU lidstaten in de EU zal de beschikbaarheid van personeel de komende jaren gewaarborgd zijn. Naar de toekomst is dit echter een onzekere factor waardoor bedrijven sneller op zoek zullen gaan naar alternatieven om minder afhankelijk te zijn van personeel. Het is daarom voor nu noodzakelijk dat teeltbedrijven investeren in zowel arbeids-, welzijns- als huisvestingszaken. In de markt zal steeds meer naar toegevoegde waarde worden gevraagd. De ondernemers zullen hier op inspelen door de toegevoegde waard op teeltbedrijven te realiseren. Dit zal arbeid vragen. Het totale aandeel van arbeid in de kostprijs zal hierdoor op korte termijn eerder toe- dan afnemen.

Afzet Gezien de ervaring van vollegrondbedrijven met verpakken mag binnen afzienbare tijd worden verwacht dat etiketteren, inclusief barcode en prijs, onderdeel van de verpakkingsdienst en leveringsdienst zal zijn. Daarnaast zal de markt van verpakt product zich verder ontwikkelen ten kosten van de lichtere sorteringen. Waarschijnlijk gaat de maatverpakking de leidende norm worden. De geschetste relatie met de afnemende partijen wordt verder ontwikkeld. Binnen enkele jaren zal product,wat geteeld is voor een bepaalde retailer niet meer uitwisselbaar zijn met product van een andere retailer. Hierdoor ontstaat er een positie waarbij de teler zijn relatie kan benutten en waarde aan zijn product kan toevoegen. Het kan hierbij gaan om verpakking, zowel individueel als verzamelverpakking, maar ook om logistiek toegevoegde waarde. De inzet welke hiervoor gedaan moet worden zal op specifieke wijze door de afnemer en producent worden geleverd. Automatisering zal hierin een grote rol spelen.


-9-

Bedrijfsmanagement Een optimale beheerseenheid is op dit moment ca. 100 ha. Hierdoor zal het aantal bedrijven de komende jaren afnemen. De huidige ondernemers zullen sterk gespecialiseerd zijn. Ook zullen er samenwerkingsverbanden en samenvoegingen van bedrijven worden gerealiseerd. Deze samenwerking of samenvoeging zal enerzijds gedreven zijn vanuit kostenbeheersing en anderzijds vanuit de behoefte om aanbod te bundelen. Ook het ontwikkelen van automatiseringssystemen zullen door bedrijven samen worden uitgevoerd. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van Robo lof waarbij twee bedrijven samen met een installateur een automatische systeem voor de oogst en verwerking van witlof ontwikkelen en financieren. Hierdoor zal de groei van bedrijven plaatsvinden met optimale beheerseenheden. Daarbij is niet stapsgewijze groei, maar bedrijfsverdubbeling het toekomstige groei scenario. Voor de ondernemer betekent dit dat zij in toenemende mate samenwerking aangaat met zowel bedrijven binnen de omgeving als ver daar buiten. Internationaal zal hierdoor steeds meer afstemming worden gezocht over leverperiodes en productspecificaties. Er zal een situatie ontstaan waarbij diverse Europese teeltgebieden aanvullend aan elkaar de diverse marktsegmenten gaan beleveren. Het mag verondersteld worden dat voorlopende ondernemers de teelt in diverse Europese teeltgebieden gaan oppakken. Hiermee ontstaan internationaal reizende bedrijfsonderdelen.


- 10 -

Analyse Grofweg wordt het grootste deel van de arbeid gestopt in het oogsten van product. Daarmee zou de conclusie gerechtvaardigd zijn om te stellen dat automatisering en/of robotisering het best rendabel gemaakt kan worden door te focussen op automatisering en/of robotisering van het oogstproces. Een analyse van het oogstproces leert dat het oogsten van product niet alleen een technische handeling is maar juist ook een handeling met een kwalitatieve beoordeling. Dus naast oogst ook een oordeel op het te oogsten product door de persoon die oogst. Dit oordeel heeft te maken met kleur, sortering, rijpheid, plantbelasting enz. Daarmee zijn het oogstwerkzaamheden onderdeel van een precair proces waarbij kwalitatieve beoordeling noodzakelijk is voor de productie van de juiste kwaliteit product. Deze kwalitatieve beoordeling maakt dat automatisering van de oogst niet de meest eenvoudige stap is. Analyse van de andere processtappen leert dat per teelt en per processtap grote verschillen aanwezig zijn in de benodigde hoeveelheid arbeid. Aanbeveling is dan ook om per teelt te benoemen welke arbeidsstap het snelst te automatiseren is. Uiteraard hoort hier een economische analyse bij. Voorbeeld: in bloemkool wordt 25% = 1300 Euro besteed aan gewasverzorging. Dit is voor het grootste deel het dekken van bloemkool. Automatisering van dit proces lijkt sneller tot resultaat te leiden dan een focus op oogsten van bloemkool. Voor de ontwikkeling van automatisering in niet-oogsthandelingen zullen wel vanaf de start met een scherp oog op financieel rendement moeten worden beoordeeld. Analyse van tabel 1 leert dat zowel bij planten/zaaien, gewasverzorging als logistiek in diverse teelten substantieel arbeid wordt ingezet. Verdieping per gewas geeft inzicht. Verdieping in de sector leert dat bij diverse telers in verschillende teelten al gerealiseerde automatiseringstrajecten zijn ingezet. Een opsomming gaat te ver maar initiatiefnemers wordt aangeraden om diep de sector in te duiken om te ervaren welke oplossingen bedacht zijn. Daarmee niet alleen de geslaagde automatiseringstrajecten voor ogen te houden maar juist ook de trajecten die niet geslaagd zijn. De redenen voor niet slagen zijn net zo leerzaam als voor wel slagen.


- 11 -

Aanbevelingen  De tabellen bespreken in de diverse gewasgroepen, overleggen en daarbij inhoudelijke expertise gebruiken om automatiseringstrajecten te identificeren.  Inventarisatie van automatiseringstrajecten in de sector maar belangrijker in aanpalende sectoren. Deze inventarisatie benchmarken met een checklist.  Initiatieven in andere sectoren beoordelen op perspectief in vollegrondsgroente.  Inventariseren financieringsmogelijkheden voor automatiseringstrajecten.


- 12 -


- 13 -

Automatisering in de vollegrondsgroenten

Recommend Documents