Dummie-‐me'ng. “U kunt niet fout antwoorden!” Wij begrijpen wat we moeten en doen daarom voldoende
Wij begrijpen niet wat we moeten en doen daarom onvoldoende
• GROENE POST-‐IT • WAAROM?
• PAARSE POST-‐IT • WAAROM?
Carcinogenen voor dummies
Doen we genoeg om kankerrisico’s te beperken?
Na'onale stoffendag 1-‐10-‐2015 Drs. P. van Balen
Programma • Voorstellen • 0-‐me'ng: Zijn we echte dummies? • Aanleiding • Casus – Gene'sche Gemodificeerde Organismen
• Kankerverwekkende stoffen • Actuele visie op kanker – Denken over kankerverwekkende stoffen
– Risico branches en beroepen
• WeZelijke verplich'ngen • Exit-‐poll: De kiezer bepaalt
Even voorstellen • Peter van Balen – – – –
Organisa'ekundige Arbeidshygiënist/toxicoloog Stralingsdeskundige Opleider/trainer
• Missie: Organisa'es (en dus mensen) helpen om veiligheid en gezondheid te verbeteren. • Ervaring gezondheidszorg, nucleaire industrie en (management)consultant. • Om gezond oud te worden moet je jong beginnen. •
[email protected]
Zijn we echte dummies? Wij begrijpen wat we moeten doen en doen daarom voldoende (groen)
Wij begrijpen niet wat we moeten doen en doen daarom onvoldoende (paars)
• Aantal: • Argumenten:
• Aantal: • Argumenten:
Aanleiding • 28 april 2015: (ETUC) Interna'onal Workers’ Memorial Day. – Vertraging in vaststellen Europese grenswaarden voor kankerverwekkende stoffen.
• NL jaarlijks 4200 mannen en 700 vrouwen. • Defensie: – Chroom VI problema'ek -‐> NS. – PX-‐10: [benzeen].
• Brandweer:
– Blaas-‐ (en andere vormen van) kanker als beroepsziekte.
• Langdurig nachtwerk:
– Verhoging kans op borstkanker.
Casus Gene'sch Gemodificeerde Organismen GGO kankerverwekkend hoezo? •
Ar'kel in NEJM 20 augustus 2015.
– Landrigan & Benbrook – Glyfosaat IARC 2A (waarschijnlijk). – 2,4-‐dichloorphenoxyazijnzuur IARC 2B (mogelijk).
•
In de VS •
Glyfosaat
• 1974 400.000 kg/jaar. • 2014 113.000.000 kg/jaar.
•
Risicobeoordelingen gebaseerd op verouderde studies: • •
Moderne inzichten in lage dosis, hormoonach'ge werking en epigene'sche effecten niet zijn meegenomen. Impact op voortplan'ng en kinderen zijn niet meegewogen.
Een andere manier van kijken • • •
Non Hodgkin Lymfoom in Frankrijk beschouwd als beroepsziekte voor mensen in tuin-‐ en akkerbouw. Roundup® is gewoon in tuincentra te koop! Commentaar bij het ar'kel:
– Waardering: een andere manier van kijken. – Auteurs wordt verweten bias te hebben (vooringenomenheid: directeur organisa'e voor biologische landbouw). – GGO zorgt ook voor lagere acrylamide (IARC 2A) in aardappels. – Paniekzaaierij: wetenschappelijk onvoldoende onderbouwd. – Veiligheidsfactor 10 in studies meegenomen voor gevoeligste groepen.
CRM stoffen -‐ defini'es • Mutagene stoffen (H340 -‐ H341)
– Het vermogen van een stof om het erfelijk materiaal te veranderen (gen, groepen genen of een heel chromosoom).
• Muta'es in geslachtcellen kunnen worden overgedragen op het nageslacht.
• Carcinogene stoffen (H350 -‐ H351)
– Het vermogen van stoffen om op termijn kanker te veroorzaken
• Genotoxisch carcinogenen: werkingsmechanisme via gene'sche schade: geen drempelwaarde. • Niet-‐genotoxisch carcinogenen: ander mechanisme. • Bij vaststellen grenswaarde is het maximale risico jaarlijks 1 extra geval van kanker op 10.000 blootgestelden.
• Reproduc'e toxische stoffen (H360 – H361)
– Effecten op de vruchtbaarheid van man of vrouw – Effecten op seksueel func'oneren – Ontwikkelingsstoornis door blootstelling ongeboren kind in de baarmoeder (teratogene stoffen).
Kankerverwekkend?
Interna'onal Agency Research on Cancer (IARC) • Monografieën: • Bewijslast:
– Aanwijzingen/onderzoek bij mensen – Aanwijzingen/onderzoek bij dieren – Wetenschappelijke overwegingen
• Indeling in 5 categorieën:
– Kankerverwekkend bij mensen – Waarschijnlijk kankerverwekkend bij mensen – Mogelijk kankerverwekkend bij mensen – Niet classificeerbaar – Waarschijnlijk niet kankerverwekkend bij mensen
IARC-‐indeling Geen bewijs gevonden
Cat 4
Onvoldoende bewijs
Bewijs: ✔Proefdieren ✗Mensen
Bewijs: ✔Proefdieren ✓Mensen?
Cat 3
Cat 2B
Cat 2A
Bewezen bij mensen
Cat Cat 1 1
Categorie 2B en Categorie 2A • Waarschuwing: Poten'e! Wees voorzich'g! • Mogelijk (2B)? – Treedt het werkingsmechanisme bij mensen op? – Zo ja, onder welke omstandigheden?
• Waarschijnlijk (2A)? – Is er een drempelwaarde? – Hoeveel mensen zijn blootgesteld? – Wat is de blootstelling?
Kankerverwekkende stoffen -‐ GHS • Categorieën: – Cat 1A: gegevens bij mensen bekend (H350). – Cat 1B: gegevens bij proefdieren bekend (H350). – Cat 2: verdacht carcinogeen (H351).
Voor een risico is blootstelling is nodig
Dosis effect rela'es
Overlijden LD50 LC50
100%
90%
90%
80%
80%
70%
70%
60%
60%
50% 40% 30%
Response
100%
drempelwaarde
Response
Blootstelling – effect bij kankerverwekkende stoffen
50% 40% 30%
20%
20%
10%
10%
0%
Dosis
0%
Dosis
Mutagenen MutaHes
Structurele veranderingen
Klassiek model carcinogenese
DIRECT WERKENDE CARCINOGENEN
PROCARCINOGENEN METABOLISCHE ACTIVATIE NOODZAKELIJK
Alkylerende stoffen: • 1,3-‐Propiolacton • dimethylsulfaat • di-‐epoxybutaan • cyclophosphamide • chlorambucil • nitrosoureas
Polycyclische en heterocyclische aroma5sche koolwaterstoffen: • benz[a]anthraceen • benzo[a]pyreen • dibenz[a,h]anthraceen • 3-‐methylcholanthreen • 7,12-‐dimethylbenz[a]anthraceen
Natuurlijke plantaardige en microbiële producten: • aflatoxin B1 • griseofulvine • cycasine • safrool (fenylpropeen) • betelnoten
Methylerende stoffen: • 1-‐acetyl-‐imidazol • dimethylcarbamoyl chloride
Aroma5sche amines, amides, azo-‐ kleurstoffen: • 2-‐naphthylamine (β-‐ naphthylamine) • benzidine • 2-‐acetylaminofluoreen, • Dimethylamino-‐azobenzeen (buZer yellow)
Overig: • nitrosamine en -‐amides • vinylchloride • nikkel • chroom • insec'ciden • fungiciden • poly gechloreerde biphenyl
• benzeen
Moderne visie op kanker Onderzoek • • •
Hallmarks of cancer The Halifax project Studie EC 2014
Voorbeelden kanker door het werk
• • • • • • •
Blaaskanker Longkanker Leukemie Huidkanker Leverkanker Neus-‐ en bijholtes Pleura en peritoneum
Figure 6
Niet awankelijk van groeisignalen
Ongevoelig voor groei onderdrukkers
Deregulering cellulaire energie systemen
Ontwijken immuunsysteem
Weerstaan van celdood
Ontwijken replica'e celdood
Tumor s'mulerende ontstekingen
Genoom instabiliteit & muta'es
Aanmaken van nieuwe bloedvaten
Ac'va'e van invasie en metastase
Cell 2011 144, 646-674DOI: (10.1016/j.cell.2011.02.013)
Halifax-‐project • • •
Groepen wetenschappers over hele wereld Voor ieder kenmerk stoffen in milieu en arbeidsplaats aangetroffen die deze s'muleren of in stand houden. Bijv: – – – – – – – – – – –
Bloedvaten aanmaken: biphenyl Verstoord metabolisme: cadmium Weefsel binnendringing en metastase: xalaten Weerstand tegen celdood: lindaan Replica'eve onsterfelijkheid: paracetamol Voortdurende prolifera'e signaal: xalaten Tumor s'mulerende ontsteking: xalaten Verstoren immuunsysteem: bisfenol A Omzeilen an'groeisignaal: chloorpyrifos Tumor microklimaat: nikkel Genoominstabiliteit: genotoxische carcinogenen
Risicoberoepen / branches •
Longkanker
– Hout, papier en meubelstoffering. Bouwmaterialen, glas-‐ en steenproducerende industrie. Scheepsbouw en andere transportmiddelenindustrie. Werknemers die aan kwartsstof worden blootgesteld. Zinksmelterijen, verchromen, produc'e chroompigment, lassers, verfspuiters.
•
Borstkanker
– Verpleegkundigen en vliegtuigpersoneel.
•
Huidkanker
– Bestrijding ongedierten, kolen-‐ en staalindustrie, olieindustrie, dakdekkers, wegenbouwers en hou'mpregna'e, autoindustrie, drukkers, electronische industrie, agrarische sector.
•
Longkanker
– Arseen, asbest, beryllium, bischloor methyl ether, cadmium, chroom, cokesovenemissies, dieseluitlaatgassen, kwarts, passief roken, PAK’s (koolteer, roet), nikkel.
•
Borstkanker
– Organische oplosmiddelen, w.o. alcohol – Langdurig nachtwerk
•
Huidkanker
– Arseen, pes'ciden, PAK’s, trichloorethyleen, bontverf, polychlorinated biphenyl, lood
Bronnen • Hallmarks of cancer:
– Douglas Hanahan, Robert A. Weinberg. Hallmarks of Cancer: the next genera'on. Cell, vol 144, 5, march 2011, pp 646-‐674.
• The Halifax project:
– W.H. Goodson et al. Assessing the carcinogenic poten'al of low-‐ dose exposures to chemical mixtures in the environment: the challenge ahead. Carcinogenisis, 2015, vol 36, supplement 1, S254-‐S296. – hZp://www.geyngtoknowcancer.org
• Beroepskanker in de EU
– Lothar LiBner, Klaus Kuhl, Timo Kaupinen, Sanni Uuksulainen. Exposure to carcinogens ans work-‐related cancer: A review of assessment methods. EE-‐OSHA 2014.
Maatregelen IARC -‐ 2A en 2B • Preven'e: Zorg ervoor dat iets dat mogelijk schadelijk is niet schadelijk wordt. – Houdt de blootstelling op een veilig niveau. – Vervang door een veiliger alterna'ef. – Stop het gebruik helemaal.
Wat zegt de wet •
Kankerverwekkende stoffen (H350) staan in de SZW-‐lijst; bewezen in de EU! – IARC is niet leidend!
• Aanvullende eisen in Arbobesluit art 4.12 en afdeling 2 hoofdstuk 4. 1. Plicht: Voorkom zoveel als mogelijk de blootstelling aan kankerverwekkende en mutagene stoffen. 2. Gebruik daarvoor alle technisch mogelijke maatregelen, inclusief vervanging. 3. Aanvullende registra'e eisen (zie ook volgende dia) 4. Een register van blootgestelde werknemer: kankerverwekkende of mutagene stoffen of aan stoffen die vrijkomen bij kankerverwekkende processen (hierbij moet ook de hoogte van de blootstelling worden vermeld). 1. Werknemers hebben recht op inzage in de gegevens over zichzelf. 2. Er zijn speciale eisen voor pro-‐ac'ef informeren van werknemers.
5. Er zijn speciale eisen voor hergebruik van lucht op de werkplek. 6. Het is voor werknemers onder de 18 jaar verboden om met kankerverwekkende of mutagene stoffen te werken.
Aanvullende registra'e-‐plicht •
• • • • •
De reden waarom het gebruik van kankerverwekkende of mutagene stoffen of het toepassen van een kankerverwekkend proces noodzakelijk is. De reden waarom vervanging technisch niet uitvoerbaar is. De hoeveelheid kankerverwekkende of mutagene stof die per jaar gebruikt of gemaakt wordt of die aan die aanwezig is. Het aantal keer dat een kankerverwekkend proces per jaar wordt toegepast. Het soort werk dat met kankerverwekkende of mutagene stoffen wordt gedaan. Het soort werk waarbij een kankerverwekkend proces wordt toegepast.
• •
Het aantal werknemers dat betrokken is. Registra'e van de namen van werknemers die met deze stoffen werken. –
• • •
Blootstellingsregister (zie vorige dia).
De doeltreffende beheersing van de blootstellingsrisico’s (met extra eisen voor een aantal specifieke stoffen). De persoonlijke beschermingsmiddelen die gebruikt worden. De gevallen waarin kankerverwekkende of mutagene stoffen of de kankerverwekkende processen worden vervangen, zodat werknemers geen of minder gevaar lopen.
Hoe zit het nu met Roundup®
Vermijdbare beroepskanker
• Jaarlijks krijgen in Nederland 3000 – 5000 mensen kanker door hun werk! • Dat moet ook minder kunnen!
Exitpoll – De kiezer bepaalt Ik doe voldoende • GROEN • ARGUMENT
Ik doe onvoldoende • PAARS • ARGUMENT
