Duitse Bunkers aan de Belgische Kust
n
!! -^-.^
eï ^
f"
Etfc^
188
^ ^^^
^
^
-i-M
-^
a
at
ÏX
^
^
.
'.%.-
.""f^LSS^::,
^
^
»
*,
f ^> >t
'.^f
yi
t
y*
.^
t?^ aal<' Ju
ft
^
Irt
l»
ts-stS,-^i.Ï£;fr ^
<É^-..1;
^ ft
^
ï.''?
^ '.*» -*-
'.^.
t">
?»>®=t£S' f-
?
^-'
f ,'
'*
.<^
^...< '»-» ^
<
^pt
t486(T© Didier Tempère, Simon Stevinstichting
Bij wandelingen aan de kust ontdekt men hier en daar een grijze betonmassa. Onmiddellijk komt de term bunker voor de geest. Niemand vermoedt hierbij dat deze bouwwerken een eeuwenlange voorgeschiedenis hebben en in feite het eindpunt vormen van één der aspecten van het menselijk vernuft: de vestingbouw.
Onze Belgische kust neemt in de geschiedenis van de kustverdediging een unieke positie in. Dit komt doordat de kust, als enige, tot tweemaal toe de bezetting door de Duitse strijdkrachten heeft ondergaan.
Alhoewel de militaire omstandigheden hierbij verschillend waren zouden de Duitsers telken-
male de havens van Oostende en Zeebrugge zeer degelijk uitrusten met verdedigingswerken. Het Koninklijk Domein te Raversijde, ten westen van Oostende, ontsnapte niet aan deze
versterkingsdrang van de bezetter. Het is nochtans aan de Prins-Regent Karel te danken dat een deel militaire archeologie voor het nageslacht bewaard is gebleven. Hij verzette zich immers hardnekkig tegen de afbraakwoede die na de Tweede Wereldoorlog overal aan de kust toesloeg. Enig in Europa zijn op het domein vrij complete Duitse kustbatterijen terug te vinden, zowel
van de Eerste als van de Tweede Wereldoorlog. In Duitsland zelf verdwenen alle sporen van kustverdediging na de bezetting door de geallieerden.
Raversijde, Koninklijk Domein. Antitankstelling uit WO I, met de betonnen bedding voor het cylindrisch affuit (foto G. Chariier) M&L 8
Van Burcht tot Bunker
werden omgebouwd tot lage brede wallen die de energie van de vijandelijke projectielen moeiteloos konden opslorpen. Tevens boden deze wallen de In wat men de krijgskunst noemt is de vestingbouw, nodige ruimte voor het plaatsen van verdedigingsgemet zijn uitsluitend op verdediging schut. Soms plaatste men dit geschut in bomvrije passieve, bestemde bouwwerken, de meest vredelievende uiting schuilkelders, ook kazematten genoemd. *
*
van de wil tot overleven van volkeren.
De twee fundamentele doelstellingen van de vesting zijn enerzijds de inwoners te behoeden voor het Halverwege de 19de eeuw verscheen de moderne
oorlogsgeweld en anderzijds de verdedigers maximale artillerie. Stalen kanonnen met gegroefde lopen, te
kansen op succes te geven. laden via een sluitstuk, verhoogden de nuttige reikVan de oudheid tot de moderne tijden werden deze wijdte van 1200 tot 5000 meter. Om een stad te
twee doelstellingen verwezenlijkt door de steden te behoeden voor beschieting, over de hoofden van de omringen door muren, versterkt door muurtorens en verdedigers heen, werd er rond de stad, op enkele toegangspoorten. kilometers van de wallen, een kring van vooruitgeDoor de uitvinding van het bronzen buskruitkanon en schoven forten gebouwd. Zij hadden tot doel de gietijzeren projectielen in de 15de eeuw boden de ganse omgeving met hun geschut onder controle te hoge smalle stadsmuren geen bescherming meer. Ze houden.
"T
'^.
/^;
f
.t-*^
<1 4l
h^
^
*
»
.é^'
*
i
a»
f
-.
#
» ..^ ^ -N» «
^
\.
,f
T* ^
-"t
^
v,
t
^ï
»^'.
t
.»
fc
f
». a»
^
<-.
^
Ut .
.T*
.'*
.*>
<^
fl
'f
>.
^t
1:
y
s*
»
t
t
*
ft'
T^
.r
.<
a
'l
d
*
'f-ïjK^'-^
UT
'.sS-^'sS'SE. ^
<.
-,i»^
%..
/^
<
»
^
v.
^
**
sg
/
f
»
.<
t
'l
r < fr . /f f'
^f
.v.?3K.
a«,
a*7
^
*
.t' x
rf
h
r*"t
<
A
s
^
^
:>ï
.»
ï.
f
f
!.»: ^.
~^>.*.''
*,
«
* t
*
-t
l
>
^
^
.f r
t.
^*
ï
^
ti
;.-.«*
y
^
^?
^
.f y. :e
'»«
.<*3 »
,'l!.^' ^
^
"»
k
;>.
.^
^
<*
t xl
..*'-^
t
l
.
.*
t»
<»
*.
t^l
-ï-.Ï .'-.
»
«
^
r
t »
^f- \.
»~»
h
*
<-
w
*
t
t
f
^
t"
^<
^ *'
'^ ^
t ^
".
y*
i
v
y.
^^
fcSi'
*
^
^
T ^t.
^
l
^
,».. '4
<< s
*
^
f
^t
>*
«. ^
t
<^
.> * ^
t
K
s.
é'
l
» ',
^
»
iv
.
*x
.
1
t
«
v
* i.
^t
^<'
A;
^f
*"t
>
d»
»,
<
^
v^f^.'^.
.^*K
»
^
y
^
f.
t »'. ^
T
K
?;
v
L"V
t.
.
<»
'f
*w
/
'4t
ï *.
* fr
k'
--
t
(.
t
'f
\
K
'r
rf
y ^,
I»-
» II 1
^
{
'l
^
l
^ ^
n
t
^1
'-f
s
f f
Raversijde, Koninklijk Domein. De centrale schuilbunker voor manschappen uit WO I (foto G. Chariier) 9 M&L
Op het einde van de 19de eeuw verkregen de projec- waren enkel de gevechtskazematten aan de oppertielen een vernietigende uitwerking op de stenen vlakte zichtbaar. Deze fortenlinie vormde de ruggeforten omwille van de uitvinding van het rookloos graat van het toekomstig slagveld. kruit (dat 10 maal krachtiger was dan buskruit). De vestingwerken moesten nogmaals worden aangepast. De Duitsers bouwden de befaamde Westwall, beter Op een afstand van 12 tot 15 kilometer van de gekend onder de naam Siegfriedlinie. Het was helestrategisch belangrijke steden verscheen een kring maal geen fortenlinie zoals de Franse Maginotlinie van forten, gebouwd in massief beton. Het geschut die zelfstandig maandenlange belegering kon weerwerd in stalen pantserkoepels geplaatst. Tussen deze staan. Het waren veeleer reeksen kleine, individuele, pantserforten in werd het veldleger opgesteld om de bomvrije schuilplaatsen, in de diepte opgesteld. Deze doorgedrongen vijandelijke infanterie tegen te hou- bunkers hadden tot enig doel manschappen en mateden. De steden zelf werden niet meer omwald. riaal te beschermen tijdens artilleriebeschietingen. De opdracht van de verdedigers was om zo snel De verschrikking van de Eerste Wereldoorlog had de mogelijk de bunkers te verlaten en het gevecht aan te diverse Europese landen geleerd dat een verdedi- vatten. Dit was in feite een getrouwe weergave van gingsstelsel van forten, opgesteld in kringstellingen de Duitse opstelling aan de frontlinies tijdens de rond strategische steden, geen bescherming meer Eerste Wereldoorlog. bood. Een oorlogtewerd niet meer beslist door de
inname van één of andere belangrijke stad, maar In het begin van de Tweede Wereldoorlog zag men door de overrompeling en bezetting van een gans hoe de Maginotlinie stand hield terwijl het Franse land. De meeste landen begonnen met de bouw van veldleger totaal in de pan werd gehakt. De Britten hielden het echter vol op hun eiland en verdedigingslinies aan hun grenzen. De meest befaamde is de Franse Maginotlinie. Strate- werden niet zoals de Fransen tot overgave gedwon-
gisch gevoelige grensgebieden werden omgevormd gen. Aan de kusten begonnen de Duitsers met de tot "Régions Fortifiées". Zij plaatsten er een keten bouw van de Neue Westwall die hen als rugdekking van elkaar ondersteunende forten. Van deze forten moest dienen tijdens de operaties in het oosten.
Artillerieabschnitt Ost
Artillerleabschnitt West
Fernkampfgruppe Duinbergen
Fernkampfgruppe Ostende-West
4 Kaiser Wilhelm II 14 Hessen
f
Bremen
Hafenschutzgruppe Zeebrügge 8 Freidrichsort 10 Lübeck 9 Mole
8
26 Gneisenau 28 Cecilie 32 Aachen 29 Beseler 31 Antwerpen
13 li
11 Broden 15 Sachsen 13 Kaiserin 12 Mittel
12
n
10
6 5
i*
» -. ~*
4
l
©0
*
f
» /
K,
. .."...
'f »
Hafenschutzgruppe Ostende-Ost 22 Hindenburg
Hafenschutzgruppe Blankenberghe
7
9
Nahkampfgruppe Mariakerke 30 Oldenburg
Nahkampfgruppe Knocke 2 Schleswig Holstein 6 Augusta 5 Hamburg
-~«.
'*
25 Preussen 17 Hannover
16 Hertha
1
14-18
18 Deutschiand 33 Pommern
27 Tirpitz
3 Braunschweig 7 Freya
15 *
19 Schlesien 20 Ludendorff 23 Blucher 21 Irene
s
17
'r
24 Eylau '<<
20 24
l-^
.";
1t
25
.:.
n
26);: .l
28 31
32
19
;
27
BRUGGE
30
;t t '» ' .* ,'».,
.-
*
33
o
20Km ^
Raversijde, Koninklijk Domein. Inplantingsplan van de Duitse kustverdediging tijdens WO I (her-tekening R. De Meerieer) M&L 10
Naarmate de dreiging uit het westen groter werd en de batterijen zoveel mogelijk verspreid. Beddingen hun legers steeds meer verstrikt geraakten aan het voor het geschut, munitiebunkers, zoeklichtopstellinoostfront, bouwden de Duitsers hun Neue Westwall gen, aggregaatbunkers en onderkomens voor manom tot de befaamde Atlantikwall. schappen werden afzonderlijk ingeplant en onderling verbonden met loopgraven. Deze kustbatterijen werden nog aangevuld door luchtafweergeschut. Zo hadden de Duitsers de Gruppe Kuste opgericht ter verdediging van Oostende
De Eerste Wereldoorlog
Vanaf oktober 1914, na de stabilisatie van het front (J batterijen) en Zeebrugge (8 ^batterij en). Rondom
langs de Uzer, ondernam de Kaiserliche Marine de Brugge werden niet minder dan 13 batterijen onderge-
verdediging van de Belgische kust vanaf de Neder- bracht m de Gruppe Brugge. Deze hoge concentratie landse grens tot aan Nieuwpoort. De verdediging van verdedigingsmiddelen onderstreept het uitzonder-
bestond" eerst uit veldversterkingen: voornamelijk Hjk strategisch belang van de Belgische kust voor de loopgraven, observatieposten en mitraiHeuropstellin- Kaiserliche Marine. gen, geplaatst in de duinen aan zeezijde. Zij hadden
^Ldo.eideontlch%mgvan sabotagecommando's en Na de uitschakeling van hun hoogzeevloot door de spionnen te verhinderen. Royal Navy werd de Duitse onderzeevloot het belangrijkste wapen ter zee. Vanuit onze havens konden
j^^ v^GT(j^ecli^m^ v^siïï^ d^^^h^2^v^^is^w£i^ci^dooi* dé ^^^ï^yê?Y?- l^u*nJl'oi d6Ï^^Gëi^s'1 ci^/l^£i.i^s^J"J'^3Ants'&AAJzui'^^v GUO oL^stl^u^t ^^:^lgt;)pg!vat^enJïer^^ArSbereiken: Deze^duikl^tenoorlog'kende zijnïoogïe: rie Abschnitt Ost genoemd en rond Zeebrugge gelegen:=^ndEd^e"te';r;t'e^^"%K P.Ïm"1917"VOM;.dcDu.i's!rawa.rended,ui.kb.oo.tba: sissen aan onze kust van levensbelang. Ze werden
iïlm!"LET ^ledLzone±?Ïe.4^?L*y£ danook"maximaaTbeschermd7ook"tegen~hetaUe7
8elegln Jo.nd".o?^dl ^lrLÏmand door het nieuwste o7rioïsuwap7nrvÏiegTuigbomba6rdementü tweede Matrosen Artillerie Regiment.
Ter bescherming van onze kust beschikten zij in Oostende en Zeebrugge werden herleid tot doorvoereerste instantie over_ zeer zwaar_en _ver dragend havens. Brugge, buiten bereik van de Britse vloot,
geschut, ondergebracht in twee Fernkampfgruppe^ werd de grootste en belangrijkste duikbootbasis van
Een totaal van 35 stukken geschut was verdeeld in 10 de KaiserÏiche Marine. Duikboten vonden er beschut-
batterijen. Ze hadden een bereik van 25 tot 40 kilome- ting in 10 enorme betonnen schuilbunkers. Zelfs de ter en schoten projectiekn af met een diameter van torpedojagers werden beschermd door de met beton180 tot 380 millimeter. Dit geschut had tot doel de nen daken voorziene aanlegplaatsen. Ook Oostende vijandelijke schepen met pantserdoorborende projec- kreeg een betonnen schuifbunker voor onderzeeërs tielen op afstand te houden.
en Zeebmgge kreeg er twee toebedeeld. In Brugge
Indien de vijandelijke vloot de kust toch naderde werden bomvrije scheepswerven gebouwd. Om geduwerden ze onder vuur genomen door het geschut van rende het verloop van de oorlog steeds een 30-tal de Nahkampfgruppe. De 10 baterijen met hun duikboten operationeel te kunnen houden werden in
37 stukken geschut hadden tot doel de vaargeulen die scheepswerven meer dan 100 exemplaren naar de havens onder vuur te houden. Zij beschikten gebouwd. Alle andere benodigheden waren eveneens over diverse kalibers gaande van 105 tot 180 millime- bomvrij ondergebracht: werkhuizen voor de produkter.^Voorde verdediging in de onmiddeUijk^nabij- üe van zeemifnen en torpedos, munitieopslagplaatheid zorgden ten slotte de kanonnen van de Hafen- gen, manschappenbunkers, kommandobunkers en
schutzgruppe. Hiervoor werden kalibers ingezet van vele schuilbunkers werden in de diverse havenzones
105 tot 280 millimeter, verdeeld over 13 batterijen ingeplant.
met een totaal van 42 stuks geschut.
De zware batterijen van de Fernkampfgruppe waren Deze indrukwekkende verdedigingsmiddelen maakte uit het zicht opgesteld en beschermd door de massa het de Britten onmogelijk de activiteiten van de van de duinen. Hun geschut was geconcentreerd in Kaiserliche Marine te beperken. Ondanks hevige grote betonconstructies, in de achtergelegen polders beschietingen vanuit zee en voortdurende bombardeondergebracht. Voor de aanvoer van munitie was er menten vanuit de lucht bleven de Duitsers in het
een gans smalspoorwegnet uitgebouwd. Voor het offensief, zowel boven als onder water. Uiteindelijk richten van het geschut deed men beroep op een besloot de Royal Navy om in de vaargeulen van reeks observatiebunkers, in de duinen gelegen en Oostende en Zeebrugge eigen schepen tot zinken te brengen om het buitenvaren van Duitse eenheden te
door middel van telefoon verbonden. fc
verhinderen. Dit lukte hen, na vreselijke gevechten, De andere batterijen werden in de duinen en in de op 23 april 1918 te Zeebrugge en op 10 mei 1918 te nabijheid van de havens geplaatst. Zij schoten op Oostende, waar de Vindictive tot zinken werd zicht en hadden een grotere graad van zelfstandig- gebracht. Het geallieerde eindoffensief in oktober heid. Om de trefkansen van de vijandelijke marine- 1918 maakte een einde aan de Duitse activiteiten aan
schepen te verminderen werden alle onderdelen van de kust. 11 M&L
f.
De zwaarste batterij werd Batterie Aachen genoemd. Deze was bewapend met vier stukken geschut 15cm SKL 40. Dit betekent dat de projectielen een diame-
Wat uit de Eerste Wereldoorlog bewaard bleef
ter hadden van 150 millimeter en verschoten werden
In het Koninklijk Domein te Raversijde vinden we ^\Shiffs Kanone Lange, speciaal ^scheepsgeschut twee"Duitse"kustbatterijen uit 1914-1918 terug. Zij De loop had een lengte van zes meter,^ 40 maal het maakten'deefuit van de Artillerie Abschnitt "West, kauber van het projectiel en woog 4672 kilogram. De
Nahkampfgruppe Mariakerke. Ze hadden tot doel de reikwijdte van het geschut was 18.700 meter. westelijke toegangsgeul naar Oostende onder vuur te houden. Deze batterijen bevonden zich op de kruin De kanonnen waren geplaatst op een cylindrisch der duinen aan zeezijde en vuurden meestal op zicht, affuit, steunend op een centrale spil. Het geheel was Ten westen (kant Middelkerke) bevond zich de Batte- geplaatst in een ronde betonnen kuip, de bedding. rie Aachen in ronde beddingen en ten oosten (kant Aan dit affuit was een vloer aangebracht dat met Oostende) bevond zich de Batterie Antwerpen in wielen steunde op een buitenring. Het affuit was vierkante beddingen. Tussen beide in was er een uitgerust met twee hydraulische schokdempers om de zware observatiebunker die achterliggend, ver dra- terugslag op te vangen. De regeling in hoogte ( -40 gend kustgeschut, van de nodige informatie moest tot +30 graden) werd verkregen door de loop te
kantelen in het affuit door middel van een handwiel.
t
voorzien.
r.
-^.-_
/.
mshv '"'i -* '- I
" s~Kf^~:-^£=^ '-=-=
^rfh
,4
^ &ÏK T
»
^ -1,
..^ ^
.v
'71V» 'f^
^
Jf^
F
't
^
^
^^^^e!.ï
^
»^ -^
f
^9S s» m.
fc
f
/
ï
^-
f
"^ï
ft
«a
^h
^
ïfe
^ h^
sas
^1
',i?
^ ^f
^
^
^
/
^ *»
tï
t
f
^
igf
^.o
/
^ v
.^
k,
^
^ +
^
Mry
*
4
M
^ #
Raversijde, Koninklijk Domein. De Batterie Aachen uit WO I, hergebruikt in WO H als Batterie Salzwedel Neu (foto G. Chariier) M&L 12
\
..CH-WSK»
t
^E
^ l, IA
.i
ï
J
< I'. v,
4
y
^w
Sf'
»
'^
t
f
L»"
r
'*.' .*
<
f
r^i
.
jrf^
'.*'?.
»
* "»
^v
uf
.-
f
^ .'
^k
<&»? _'
^
i\
?ï
^
\
Cfê
fe
.^.i*
\
11^
lï
'WÜ:
.:it
^
r^I A
t
ss.
.-*-^
'^?^s. ^c
X
aB-
s<'*
J>
+ ^ ^
^
w
i/
.<MT
\
*
s
^
v
ï
'?-^T ..rw.
^
-*
'j3^.
^.. ^
/
f
^F
^
v
*/
^
/
m
>
"fr*.
~y.
,*"
^ " ^
tó»
w-
^S-sê
.n3T
^
^
^A-
t
<(
.'-.'*
,v
-f
d
tr
-^
^
7f»
lï '^7
-.^-ysy f
^l - ^ .; --»-
"?^*
hf
k
T < ^»
^n.
a,
^ISï»'
.-*»'
-^
v^-s
^
'c
'
l»
T; ^
-
%?.
.».
^
^
.r
^ »-L
;
ï. A^
s?s
.'*>'
t
fj
"'
^
.s ^
^
.^
'*'
.v
v i;'
f
^
E- » J^
y
^
?
>^ Jfi
IN -;y
Raversijde, Koninklijk Domein. Betonnen munitiebunker van de Batterie Antwerpen uit WO I (foto G. Chariier)
De regeling in de richting werd verkregen door een sanitaire voorzieningen. Het betrof allemaal nogal mechanisme dat het ganse geschut om zijn as liet lichte baksteenconstructies met betondekking. Dit draaien. alles was onderling verbonden met loopgraven die De bedding was beschermd tegen inslag van projectie- meestal ook in baksteen werden gebouwd. len door een l meter hoge borstwering van 30 centimeter dik gewapend beton. Het geschut was be- De Batterie Antwerpen was meer oostwaarts gelegen. schermd door een pantserscherm van 2,25 meter Het betrof een heel ander type. De batterij was hoog. Vooraan was de bepantsering 70 millimeter dik bewapend met vier stukken geschut 10,5 cm. SKL 45, en 1,80 meter breed. Zijwaarts was het pantser 3 me- 105 millimeter scheepskanonnen met een looplengte ter lang en 25 millimeter dik. Er was geen dakbepant- van 4,72 meter en een reikwijdte van 12.700 meter. sering, noch was de rugzijde (3,2 meter breed) Deze waren niet geplaatst in ronde betonnen beddinbepantserd. gen, verspreid in de duinen zoals de batterij Aachen, In de borstwering waren kleine munitienissen aange- maar mooi op een lijn en op regelmatige afstand van bracht voor schietklare projectielen. Achter elke bed- elkaar, boven op rechthoekige, zeer stevige betonnen ding was een kleine munitieaanmaak-bunker voor- munitiebunkers. Deze opstelling komt overeen met de
zien. Het eigenlijke munitiedepot was aan landzijde situatie aan boord van oorlogsbodems, waar het gein de duinen ingegraven. Ook waren de nodige schut bovendeks en de munitie onderdeks geplaatst is. mitrailleursnesten, luchtafweer, observatieposten en schijnwerpers her en der verspreid opgesteld. Achter De kanonnen zelf waren zoals bij schepen onderge-
de duinen waren schuilbunkers voor manschappen en bracht in stalen geschutstorens die stevig verankerd 13 M&L
waren op de munitiebunker. Het geheel was De Tweede Wereldoorlog beschermd door een diepe stevige borstwering in gewapend beton. Die opstelling was verzonken in de
duinmassa, zodat alleen het bovenste gedeelte van de Net zoals in de Eerste Wereldoorlog werden de geschutstoren boven de krumvan de duin zichtbaar havens van Oostende en Zeebrugge verdedigd door was vanuit zee. Achter deze bunkers was een holle de Duitse bezetter. Onze kust was echter niet meer
weg aangelegd voor de aanvoer van munitie.^Aan de de enige bezette kust en het strategisch belang was overzijde van die weg was de centrale grote schuilbun- niet meer vergelijkbaar met 1914-19Ï8. ker voor de manschappen ingeplant.
De Duitsters plaatsten geen zware kustbatterijen meer. Die werden voorbehouden voor de pas ver -
Overal zijn nog lichte bakstenen bouwwerken te vin- overde marinebasissen in Frankrijk en Nederland.
den die de batterijen omringden Zoals voor de batte- Onze havens werden daarentegen uitgerust met snelle
rij Aachen betreft het hier wachtposten, mitrailleurs- torpedoboten.
nesten, luchtafweer en onderkomens allerhande, De artillerieverdediging werd opnieuw toevertrouwd
steeds aan landzijde der duinen geplaatst of onder aan de Duitse Kriegsmarine. Hiervoor werd het 204de bescherming van een duinrug.
Marine Kusten Artillerie Regiment verdeeld over slechts zes batterijen. De 1ste en de 5de batterij ter
Eveneens uit 1914-1918 vinden wij aan de westzijde verdediging van Zeebmgge; de 2de, 3de en'6de van de batterij Antwerp en een stevige betonnen obser- batterij Wverdediging van Oostende en tenslotte de vatiebunker. Hierin werd het duur optisch materiaal 4de batterij ter verdediging van Nieuwpoort.
ondergebracht voor de vuurleiding van de achterliggende Fernkampfgruppe. De batterijen Aachen en Het verloop van de krijgskansen zou de Duitse verdeAntwerpen schoten meestal op zicht, 's nachts gehol- diging aan de kust in de loop der oorlogsjaren zeer pen door krachtige schijnwerpers en lichtgevende sterk beïnvloeden. In een eerste periode, na het projectielen. Ten oosten van de batterij Antwerpen plaatsen van de diverse kustbatterijen, werd er enkel vinden wij een kleine observatiebunker, voorzien van in een Küstenschutz (kustbewaking) voorzien voor de een aggregaatruimte en een bedding voor een grote opvang van Britse sabotagecommando's en spionnen. Landingen werden helemaal niet verwacht. Het schijnwerper.
{S
ï
4
ï ;ï
f^t JE
'm
fr t JTf T?
t
/
f
/"
f
f
s:^
'^^
.ft! .
Ï
f
y
'I t>
tir^H;
J
f'
/,
/
y ;
/
f f
; 't
s
.tf
./.., b
<~y
I' -
t
v,
r
f
f/
^êl^.2, ^ sff n>tT^«)
*^tT
/
!". l
L_-
J. ~rr K
..-:i-^_
-f'.
;
t
s
';
/
i
u*
"s ;fr>
t t
m; f
G
©
'.t)
t
mt
l
'^
ft
o
<
^ /' ^".
». ü
L.C-
b
.<
t
c
c r'
.^
t
^
G
^
s
&> <" ^
'^
^:= E^ t
1
^: ,b T<
Raversijde, Koninklijk Domein. Voorstel tot inrichting van een circuit langsheen de bewaarde bunkers (Plan ir. arch. N. Boeckx, voor het Ministerie van Openbare Werken, Bestuur van Bruggen en Wegen, 1989) j^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^j^j
M&L 14
Cs
<27
i_i I
^_
£.
& o
DG ^ %?
*t^
rfr
t
t
a
a*
v^
.? to
&
lr e
4F
t
f
t
'ffl
o
'OOa
^
t«
,^ c
ü e. ^(Q ^
<& s
3
~t
ï. 230
^
^ o
,.i f
s>
i
o
/.' ü
f
L
r r^
l-»
^
/
a»
i
f
-L
^
l
Q
-\'
ü
1
Q »
/
d HE /"-^
^
-y
n
29
//
;
> *? il
Q
f
rt;
^
f
/
^
-~-/
/
\
33'
.
) l_
t"
.o
f
'ts
.ïi
\
i:
A
;
//" \ ^ aifwfrs plntoi^ m hoïiUin
l
".,
+
i
»*A
^ ."^Ë^
-" ./»
S.Ï ^
ÏtU
'®
-O.:f-.
^
:<-
e f
^
/
.5
+
',t
u
9
!
.
M,
ü® s"
I
^T
^
TT
it
it
/" .f'
% 9.®-^Sj&
J
^. »,
Ei
--_-.-^a_ _-;_-; ;^s
/h
-^
'> .j
n
-><
.*^
^
J
t
Il
//
ns" ^
sse st
ï
t
A^
"t
/,/! ^ f\
ï
.
HTii-TF
X» \\
-X
ti ï
ni »,,i
./'-
ntH
ii
''S
f
c
ï
.."^
ï
Ssf-
*r.
III U H 1_/
3^ ^ï
%
w
<
'ïr
t i
L
1,
«. "l
/'
-
H%.
T
f'S^ffS.
&
(L.
ï, c ^
v? 'l»
i
40-45
2
'.
3 v
\
©
/'
\
,f
4
'.
5
^;;® 'Ji
'.^' \
(.)
"f " .
9
/
10 f*f
n 12 ^
.y
K. 15 ^ *, ** ,
16 .'/.
17 \
'.'.
1t r''if
ï t
l
^,' t
19 .t*
No
Naam
2 3
Zeebrugge
4
Hamilton
5 6
Zeebrugge Blankenberghe Zeebrugge Lisseweghe Wenduyne
Schelde Knokke
8 9 10
f
B reed ene Hundius Salzwedel-ait Kursaal Saizwedel-Neu Middel kerke Westen de Ramien
11
o
12 13 14 15 16
40 Km
^
17
18 19
Groenendijk De Panne
Raversijde, Koninklijk Domein. De Duitse kustbatterijen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De nummers 2 tot 12 en 14 tot 19 stonden reeds opgesteld begin 1943. Nummer l is begin 1944 in aanbouw, terwijl nummer 13 in 1944 de oudere batterij nummer 12 zal vervangen (her-tekening R. De Meerleer)
Zeedilk
rfl--
ï~yt ÏZ".. ^.,^ ï.".
;
;:?"JÏ, ï® \
J;
\
^
^..N
A
'& 8"
f^
'K^! ,..*','
ts
vï-
It
a':"' '>.r
\
Y
Ci . 1.3
^
^^^ & 'w
'^
tt
^' ^
«t t
^
HllN
zC
Ut-
IE "51 n??
1**h
c^
Tfc
*: f*
^-*t
GEeOUÏ .n*BL
K
?"i ".4 T» f
o,
2U.
h.
ï
\
\
'l/['.
\,,
r"
:,
v» A -» ^
.:.'.
v:^^:^ A.^
11
1
^
-M--
llj--
'.-Nïssf'P;
%
r,
ï
^
^n
ir/
jv
36
^"L'1_L
\
^ïd
9 J ~» ^ J
-^
n
f
ï
^
c.
Sf
l.;', Oh
/
^_
; ï
.w'
o.
t.;.) ^
-«f t
d:; -
^
i-/'
^ te
^L-'^-U
agendomsgrens
*
/ qD
wegens gebouwen
j
-Kf
>-, (A-
Q
^... lm/
E
ü-
o
<ï ri
10 S BI txB beplantidg
^
~~. -] WEQen welke gebruiltt mogen WTüen f rollend mat =-j pcrtaersl pQTkoefs Z grooi" pCTTtïo&rs (=1*2
>
Y
f'
.\.
s, t
^
water
Vlaamse zaal
watertoop grote westwatering nbri's
frrnselijke vllh
b::=:-l bereikbare ondernartse gangen open loopgrachfen
^<ï"
^
f,
erf te sluiten loopgrawn [vleennuizenï
o
nummering bunkers
.
nummer mg VËrken
Villa Soffinef Villa Basfien wordt bezocht
É 5>M wordt niet bezocht tErtteonstslimQsfurf'is
^l
.^r
\
^
/
^®i
c^
-o
y
ï
;tD
T
_i
\
f
iCT
* '.
^ 1^
t.7Y\
<s.
<.// .ar:
~l
^'s
^
^
-»
(
f
w
'A
K ®EÏ
W}
ï
^
^
^
s
^
/, y
('.O ~l
i»
^
^
.nn"= . c
^
^
'si)1»
?"."
^.Ss
/
c- J ï<
s/
L'gepdj!.
^\ '.-.\
'^
WIBf' /
ji
. l'<
, vmv: .f>r
.\.
.
r -}
rt
^
^
s
® ; _.
^^,
3i
^.'s'
s
ff
-\
.,^' s'-^'w"^
-_-!
/-"
ï-^-prs^
- -L_ c-
^ ^
Ï^ ^", t ^,-
/'
.^
/ ^/
--?
--A
ï
-^
s.y,
a^_
.v
6
\'
a
11^.
'K"
,-p
^
-^;e ^r. <6
if
,\\y
t.
^
)'./^n
ü
pi s,.
\
/
n
,1
st
'::
--.,. '"^
8
ld
è \
a
^
* 31
WA
*^
^ft
'r
^ '^
* ï
^
ff
o
l,.,' '"«,.., .--<s
J
~^
^
@
Il ^tlfri
/
^
w'
s-:'&
itl
^.£} -.---
^'.
v^
.
^-
-^araÏ( v ^.
^,' s
^
o
.<ï
t "ï,
-^-
^1
^Ji
^
^
>Ê
FTT.' i-/. fr
.):-.
-T-
B)
;
%
» ,'f
.-©
^t
-<
nt^lyf.ltrttH
"?
--^
/
.; i
.BE
1t
fe ®
^
.^
.& ^^ .<.,y^
v ^frï
Bü
^ .a
Q
.4. , '/\
^
.Hl
w
^
fll
h-^
^Q®
ï- i
i
c^
STI-
5
]! 11.1
&
s^ ^0 ' '.-'.'
3
o ^1
wa
.-"-.^
lït!
<. 't.
^
!
^-~
ï
^
f
a
212-
7,
l.
*fr
/
^ /
15 M&L
almachtige Duitse leger kon vanuit het binnenland "Befehlsbefügnisse an der Kuste" die het afslaan van snel naar een eventuele landingsplaats oprukken ter- een invasie gemeenschappelijk overdroeg aan het wijl de Marineseezielbatterien en vooral de allesover- leger (Heer - OKH), de marine (Kriegsmarine heersende Luftwaffe de nodige weerstand aan derge- OKM) en de luchtmacht (Luftwaffe - O KL). Voor Ujke aanvallen konden bieden. onze kust was nu het 15de Leger bevoegd, meer bepaald het General Kommando Schelde met hoofd-
Met de afgelasting van de invasie van Engeland kwartier te Antwerpen. Ter verdediging van de ("Operation Seelöwe") en de vernietiging van de Schelde kreeg Walcheren de status van Festung. VlisLuftwaffe in de Slag om Engeland veranderden de singen werd een Verteitigungsbereich, een zwaar Duitsers hun kustverdediging vanaf februari 1941. bewapende havenzone die zelfstandig maandenlange Ter voorbereiding van de Duitse invasie van Rusland belegering moest kunnen weerstaan. De Stütz.punkt{"Operation Barbarossa") werden grote hoeveelhe- gruppen Oostende en Breskens werden omgevormd den troepen van west naar oost verschoven. De tot naar alle kanten verdedigbare havens. De Duitsers verdediging van de kustlijnen werd opgedragen aan voorzagen ook in de oprichting van twee zeer zware het landleger (Heer) met de overgebleven middelen, kustbatterijen met een bereik van 43 kilometer. De Deze plaatsten rond Zeebrugge 5 additionele Heeres Batterie Schelde was te Knokke gelegen en beschikte Kusten Batterien, rond Oostende vier nieuwe batte- over vier kanonnen van 280 millimeter geschut. De Batterie Domburg in Walcheren beschikte over vier rijen en bij Nieuwpoort nogmaals twee. Alle batterijen werden voorzien van infanteriebe- stukken van 220. scherming met veldversterkingen en licht geschut. Zo werden de Marineseezielbatterien en de Heeres Kusten Na de Britse aanval op Dieppe in augustus 1942 Batterien omgevormd tot sterke eenheden: de beslisten de Duitsers over te gaan tot de bouw van de befaamde Atlantikwall. Deze werkzaamheden werden
Stützpunkte.
opgedragen aan de Organisaüon Todt, OberbauleiNa de eerste succesvolle fase van de inval van Rusland tung Belgien. Het technisch hoofdkwartier van de was het Duitse leger niet tot een beslissende overwin- Festung-Pionniere-Kommandeuren van het 15de ning gekomen. Het wenste geen tweede front in het Leger was in Amiens Gevestigd. Door de enorme westen en zou daarom de kusten zwaarder verdedigen. uitgestrektheid van dit zeefront (van Biarritz tot de Op 19 december 1941 kwam het bevel van Hitler om Poolcirkel) was de Atlantikwall in tegenstelling tot de over te gaan tot de bouw van een Neue Westwall. De Westwall (Siegfriedlinie) geen ononderbroken bunkerbestaande Stützpunkte werden nu omgebouwd tot linie maar een serie van losse steunpunten. Naast de duurzame versterkingen, terwijl de veldversterkingen zeer sterk uitgebouwde Stützpunktgruppe werden werden uitgebreid langs de kustlijn. De Stützpunkte nieuwe Stützpunkte met lichte artillerie en Wiedermoesten voortaan rondomrond verdedigbaar worden standnester met infanteriewapens geplaatst. Tussen en een kort beleg weerstaan. Nieuwe schuilbunkers deze diverse elementen waren uitgebreide mijnen velwerden gebouwd voor de manschappen en munitie; den en prikkeldraadversperringen voorzien. Dit sysde Stützpunkte werden omringd door prikkeldraad- teem kreeg de naam Perlenschnur toebedeeld. De versperringen en mijnenvelden. bedoeling was de geallieerde troepen te versnipperen Met de "Führer-Weisung" nr 40 van 23 maart 1942 en achter de kustlinie door het veldleger te laten kwam er ook de oprichting van een eenheidsbevel verslaan.
'L
f
.« ^>
^-+.T'
^c.'A i
Raversijde, Koninklijk Domein. Observatiespleet in één der bunkers (foto G. Charlier) 3
M&L 16
-fr
«. .
-^
f
.fc^ii
vy.
1
A^y
.I f
^
^Ll-te^> 5^
1t
»
ssr,
^1
;/ Ifr .l
jn
a-
rf
^t
7
^ï>-
!-
ï.
^
^
i
f "w
IF
.Aa.
"^s
^
ï
.
f
r^
J)
s
st-» iSe- y»'.4
f
y
^e
Sv
rfr
~ïï ^
; .-
^
Jft
n
m
^.
ï Ï-Sr
^ ^
f
*
^
<>
^1
»
\
ft
^
f*l
^
^
?...
.i»'"^';*r^ h
;<
r^
^ 1-
J
v^ï
f»-
m 'sf
-r
>
^
^1 w
.s»..--
? *t
^
.^ 'T; t
ïl
"-Ss'f
^'*
o.T-'WSi
jl
t
^
h\
l
^
'" \
mf
-^ ^^"
\
/
^tï
N
X
^-^ri f A-^»
^ ^. ^
t^.^
.^
*t
^.C.T-' '»0
»
^'
l'
ï-
^ '.-
^ ^ .ft
h Ah
-<
Raver^de^ Koninklijk Domein. Bakstenen loopgraaf uit WO H Raverszjde, Koninklijk Domein. Met beton overdekte loopgraven uit (foto G. Chariier)
WO H (foto G. Charlier)
In 1943 werd de overmacht van de_geallieerden in de uitgedund. Hij wist ook uit ervaring dat het enorme lucht zo overweldigend dat de Duitsers verplicht luchtoverwicht van de aanvallers iedere aanvoer van
werden hun geschut beter te beschermen. Zij startten reservetroepen vanuit het binnenland zou verhindehiervoor een "Schartenbauprogramm" dat tot doel ren. De Perlenschnur- opstelling die de invasiemacht
haddekustartilleriete"yer&un^em".Waarhettech- moest versnipperen kon in feite niet rekenen op nisch nog kon werd het geschut overwelfd met een achterliggende troepen om de vijand tegen te houden. bomvrije betonbedekking, ofwel werden nieuwe spe- Rommel schakelde dan ook over op een vernieuwd, ciale artilleriebunkers gebouwd Alle andere onderde- star Küstenvorfeld-verdedigmgsconcept. De vijand
len van de batterijen werden ook systematisch verbun- moest nu op de stranden tot staan worden gebracht. kerd.
Kust en strand werden omgevormd tot een virtueel slagveld.
Vanaf november 1943, onder dreiging van een inya- Om dit te bekomen werden de stranden volgepropt sie, ^stelde^Hitler veldmaarschalk Rommel aan _het met anti-tank hindernissen, Rommelasperges\i) om hoofd van het westelijk front. Deze had onmiddellijk landingsvaartuigen te vernietigen en mijnenveiden.
bezwaren tegen het tactische concept van de Duitse Er werd ook een ononderbroken vuurlinie bekomen
verdediging. De zware verliezen aan het oostfront, door het plaatsen van talrijke bunkers die met lichte hadden de reserveëenheden in het westen vreselijk wapens iedere infanterieaanval tot staan moesten brengen. Om zich te beschermen tegen rugaanvallen door paratroepen werd ook een Neue Landfront opgericht die de nodige rugdekking moest verzekeren aan de kuststellingen. Door gebrek aan middelen en tijd werd de nadruk
duidelijk meer gelegd op de kwantiteit dan op de
kwaliteit. Dit verklaart waarom de overblijfselen van deze bouwperiode zeer bouwvallig zijn. De grote aantallen van deze licht gebouwde veldversterkingen, die geen enkele militaire waarde hadden, hebben ertoe geleid dat de Fransen de Atlantikwall uiteindelijk de "Mur de Pacoülle" gingen noemen. *s
/
3c'nt,, "^
1
Wat uit de Tweede Wereldoorlog bewaard
bleef
In het Koninklijk Domein te Raversijde vinden wij vele bouwwerken terug die typisch zijn voor elk van de voornoemde fasen in de Duitse kustverdediging tijdens de Tweede Wereldoorlog. 17 M&L
."^
De batterij Sakwedel Alt daarentegen werd geplaatst
-<w
...-.a'-i^w
--'
'<
A
op de beddingen van de voormalige batterij Antwerpen. De diepe beddingen van de geschutstorens_ uit 1914-1918 werden gedeeltelijk opgevuld met zand en de Duitsers plaatsten er vier stukken buitgemaakt
^
"<
s^
-/ kL
"^
^ -~\
- -?"
Pools veldgeschut: 75 millimeter-kanonnen met een reikwijdte van 10.000 meter. De onderliggende, zwaar gewapend-betonnen munitiebunkers en de grote achterliggende manschappenbunker van de oude batterij werden voldoende stevig bevonden, zodat de aan-
#'. f
*
;y.
SE;
.t
i-^
m i1k .*. n
^«fï l
't
\\
r
1
^
l. 9
*
^
-ut?
t
^
9.
.h
l ^
t"'
' '.'
?%.
^
r
^
bouw van nieuwe bunkers niet vereist was. De beman-
jr
.tws
li
i
( .-ii
^ ^
*.
l
^
^\
s
1
^
^.'<.
^
1>.
;.ï
t
x^
^ '/
"^
\w
»'
^
j»
ft
\
».^
;i
A
Kriegsmarine.
y^
^
^tli
t
t w
w
t'
v.
.>ï. t
v
;2
fef
\k^ .~^
I?
S-.
Jf <^:
s
^
l
A
i
ï
»;
«
A'
"t .i ï
t
ning van deze batterij werd verzekerd door de derde batterij van het 204ste regiment Küstenartillerie der
^
Voor de vuurleiding van de twee batterijen werd de observatiebunker van de vroegere Fernkampfgruppe gebruikt. Deze lag ten westen van de batterij Salzwedel Alt. Wel werd de ganse bunker voorzien van een bijkomende dikke laag beton om de kostbare observatieapparatuur te beschermen.
ïï
i^' ? \
Met de uitbouw van de Neue Westwall kregen de batterijen versterking van het landleger en werden ze omgebouwd tot een rondom te verdedigen Stützpunkt Bensberg. Het waren nu de manschappen van de Raversijde, Koninklijk Domein. Schuilbunker voor manschappen Festungpioniere die Overal in het domein schuilbunuit WO H, toen_ de Neue Westwall versterkt werd voor de Atlantik kers VOOF de troepen van de 39ste divisie van het 15de Wall (foto G. Chariier) Duitse leger plaatsten. Deze bunkers waren van het gestandaardiseerd "Unterstande - Type 134". In het t
s
El^ ï¥
l»,
l
^
<ï*'t
A
w; t
i
"?
A
t
»
.'*'
^'
*t
jr
'v.,*^
ï
domein vinden wij diverse soorten terug: L-
Unterstande (L voor Lager) was een onderkomen voor 10 of 20 man, M-Unterstande {Munition} voor de berging van patronen allerhande, V-Unterstande (Versorgung) als infanterie-lazaret en de S-Unterstande (Sanitair) voor het toilet. Het zijn vierkante bunkers met een l meter dikke gewapend-betonnen muren die
Zodra de kust bezet was ging de Knegsmarine over volledig in de duinen verzonken zijn. Via een trap daalt tot het plaatsen van kustbatterijen. Zij hergebruikte men naar een korte gang waar zich de gepantserde
hiervoor de bestaande batterijen Aachen en Antwer- deuren bevinden die toegang verschaffen tot de eigenpen die de Kaiserliche Marine tijdens de Eerste Ujke mimten. Op die manier verkreeg men een maxiWereldoorlog had gebouwd en waarvan de infrastruc- male bescherming tegen scherven en projectielen. tuur nog op het domein aanwezig was.
Zij voegde er twee nieuwe batterijen aan toe, 5'afeH'e- Al deze bunkers werden onderling verbonden door del Neu en Salzwedel Alt. Hiervoor beschikte zij niet middel van bakstenen loopgraven. Om aan het zicht meer over uiterst precies marinegeschut, maar moest van de vijand te ontsnappen en bescherming te bieden ze zich tevreden stellen met buitgemaakt veldgeschut.
tegen kogels en bomscherven werden deze loopgraven voorzien van een betonbedekking en onder het zand
De batterij Salzwedel Neu kreeg de beschikking over bedolven. Ook de loopgraven uit 1914-1918 werden vier stukken Belgisch geschut van het type 120 L. Dit overdekt en begraven; De ganse stelling werd doorwas veldgeschut dat projectielen afvuurde van 120 kruist en omringd door dergelijke gangenstelsels. Op millimeter doormeter en een bereik had van 16.500 regelmatige afstanden waren schuttersputten, mitrailmeter. Deze stukken werden geplaatst in de_aange- leursnesten, mortieropstellmgen en Ucht anti-tank paste ronde beddingen van de voormalige batterij geschut aangesloten op het gangenstelsel. Ook waren Aachen. Nu het luchtwapen veel doeltreffender en regelmatig nooduitgangen voorzien naar het centrum krachtiger was geworden dan tijdens de Eerste van de stelling. Wereldoorlog volstonden de lichte schuilbunkers niet meer die toen werden gebouwd. De Marine Festung Toen de Duitsers overgingen tot de bouw van hun
Baustabe ging over tot het_ plaatsen van zware muni- Atlanük Wall werden de'batterijen grondig aangepast. tiebunkers achter de beddingen van het geschut aan Openlucht-stellingen waren nu uit den boze wegens landzijde van de duinen. Ook werden vele schuilbun- het luchtoverwicht van de vijand.
kers ingeplant tussen en achter de kanonnen. De bemanning van deze batterij werd verzekerd door De Batterij Salzwedel Alt werd totaal ontmanteld en de matrozen van de zesde batterij van het 204de vervangen door een gloednieuwe batterij, dichter bij regiment Küstenartillerie der Kriègsmarine. Oostende opgesteld. Het kreeg nu de naam Batterie M&L 18
Kursaal en werd veel beter bewapend met vier stuk- de kustweg af te slaan. Het waren bunkers van het
ken geschut 105 S 'KL 40 die in staat waren om hun type "Schartenstand für Land und Sturmgeschutze 105 millimeter projectielen met grote trefzekerheid Type 612" Dit zeer veelvuldig gebruikt type bunker
tot op 12.700 meter af te vuren. Het was dezelfde was bedoeld voor het plaatsen van veldgeschut en was bemanning van de derde batterij van het 204de regi- achteraan uitgerust met een grote gepantserde deur.
ment Kustenartillerie der Kriegsmarine van de voor- Indien nodig kon het veldgeschut uit de bunker geremalige batterij S akw edel Alt die de nieuwe stelling in den worden en opgesteld in speciaal daarvoor de bunkers zou bemannen.
bestemde ronde betonnen beddingen. Zodoende kon dit geschut naar alle kanten ingezet worden ter
De Batterij Salzwedel Neu werd omgebouwd tot een bescherming van de stelling. Het veldgeschut dat
zeer krachtige stelling. Vooreerst werden vier zware hiervoor werd ingezet waren de stukken van de oude artilleriebunkers gebouwd van het type "Geschutz- batterij SalzwedelAlt: Pools 75 millimeter snelvuurgeschartenstand ohne Nebenraume 120 grad - type 671". schut met een reikwijdte van 10 kilometer. Dit type is het meest kenmerkende van de ganse
Atlantikwall. Hierin werd eveneens uitmuntend mari-
negeschut'gepïaatst: 105^chiffskanmeTang±e7otmet voioriopii lwteï deiDU!t,sers de.vroeger OPgestelde ee^rerkwStre"van'lfefst^Ï2'7ÓO"meterrDe"stukkevn stukkenBelêischyeldgeschut in de/onde beddingen stonden"opgesteldop"vaste-affuiten'en'schoten" dwr s^an;, HeLgehe!^we,rd.nu"om8edoopLtot..5ötertó een^epanÏsoe7d"schieÜuik';DeTunker7bevonden"zÏc'h 7?pte,en maakte.deel uit van het nieuwe stüt^Punkt aan Sewetvan de duinen, ter hoogtëvandeTustweg" ^VJ^liaLzeiï,eenonderdeelw.asvan.de.8rotë/.e Ze" stonden' eik"onde7een''anderbe^hoek"opgesteÏ^ rond_oostende "o,pgenchte" stutzpunkt8)'uppen.ïïet zodat~zi]"de ganse"toegangsgeuTnaa7de h^en^an was^chte^nogakij^de zesde.batterij van het204de regiment Küstenartillerie der Kriegsmarine die de bat-
Oostende onder vuur konden nemen.
In het midden van deze steÏÏing werd op de kruin van terij bemandede duinen een gloednieuwe vuurleidingsbunker
geplaatst. Links en rechts _van de batterij werden Het landlegger bemande de talrijke infanteriestellinflankeringsbunkers gebouwd om een tankaanval via gen, luchtafweerstellignen (5o/or5'kanonnen van 20
p
l
o o*
f^-
.*
-s t'
ili
.^
/'
'/ / / y / /
/',
/
r^ _^ ^ vs ^ ^ ^\, ^
WA
o
^
. '/, %%%%%%%%%%%%%%%%%%
t^J o in
^.
Doorsnede A-B
'%.
''//////////////////////'
-l
^
Doorsnede A-B ^
A A
r
%.
y
g
.s. ^
B
\
o
8 .-._J
«<
> ^
u
t
A
.
/
.
o
\
.? A A
9'.00
\
l1 t
T'F'^
-I-
-4
o o
o
B A^
^»
Grondplan
_-J-
De batterij Salzwedel Neu; artillerieschuilbunker type 671
(rechts) en flankeringsbunker type 612 (boven). Doorsneden en plans (her-tekening R. De Meerleer) ^
^
°4 ^
r
/
/.
9,60
Grondplan
19 M&L
-1
"l
Wf^ ^
<(
T
f
ft
yt,
-(SE'f K ^
*
li' l
w
/.
*
fc
f
/w^ -t^p
.A
^.-Jt
.f^s^
t -t
.
^
. ^ ^
l
Il
.
tf 4
B ^
l
',y
f
p<^> ^0
/
»
sf
s
t^
f,'
'f,t .
'^ .^
.t f-
^HF
i*'
y«. "»
ï:f-^.' / ff
^_*
fS^
-Ï--, J
t*
1^',
^»
i
M aa>
>.,.. '^ f.
.r'
% '^ '*:"
<
M'^ ^^?te
sff^
^
*s ^*
J»
Al
.*.<; v
.ï
.*'
.'^ ;. fr^-: f- i
w.
'<
ft
fl
'i*s /<
*
rf
^v
SE.. « ^ .^
«
Tt
.* flf
tt
.Mlt-^''^
"m
/f"
.^ iv
'*
»
^ fi^
^*
*'
'/
^
f
aiiÊ sn^. ^ï
^
.l
^ f^ï
~XP>
.-'ft.
.l»
.A'
<,
w
w 1 ^
y
ifr .'
.c*»-
Raversijde, Koninklijk Domein. Flankeringsbunker van de Batterie Tirpitz uit WO II (foto G. Chariier)
en 25 millimeter) en anti-tankstellingen (Pak 25 en 37 Voetnoten millimeter). Tevens waren zes zware mortieren voor-
zien en drie zoeklichten. Al deze stellingen werden ^ ^^ ^^ ^^ hwrvooT in het strand geheid. Hierop
verder uitgebreid op bevel van Rommel. bevestigde men obussen die bij vloed onder de waterlijn kwamen en bij aanraking ontploften. Met de ontschepping in Normandië werd het Belgisch veldgeschut verwijderd om te worden ingezet aan het nieuwe front. Zo kwamen de oude beddingen uit 1914-1918 wederom ledig te staan. Toch werden ook Bibliografie hierin bijkomende infanteriestellingen opgesteld. - Beaupin, Fortificaton Permanente Cótière, K.M.S., 1926.
De^ oprukkende geallieerde legers verplichtten de - Brem^rsÏcÏ^^.Ï^^fc^^smgen: 1987.
Duitsers tot de evacuatie van de stellingen vanaf - Gameïin R., Bunkers in Nederland, Den ïieldei, 1982.
september 1944. De Britten gingen onmiddellijk over - Hogg l., Fortifications Paris 1983
tot de ontmanteling ervan. AUe geschut en apparatuur- Rolf - ^u^s Q^Mmta^ ArcH!f':twe^^w^ R., Bunkers in Nederland, Den Helder, 1982.
verdween, maar de betonconstructies, die de ganse ^ sakke7s R "e'n'VHouterm:anc'JUNU'^nS^'zanden W^ngeschiedenis van beide Wereldoorlogen kunnen verderen gedurende opbouw en strijd 1942-44, Middelburg, 1990. tellen, zijn tot op vandaag voor ons bewaard gebleven. - Virilio P., Bunkerarcheologie, Parijs, 1975.
M&L 20
/
