Draaiboek Gezond Ontbijt Op School

Draaiboek ‘Gezond Ontbijt Op School’ Inleiding Dit draaiboek is gericht aan scholen die een gezond ontbijt in de klas wensen te organiseren om de jeugd te informeren over het belang van ontbijten. Het is een hulp voor wie zo’n activiteit tot stand wilt brengen en een gezamenlijk ontbijt wilt organiseren. Het ontbijten op zich kan onderdeel uitmaken van een groter project omtrent voeding, maar kan ook gezien worden als een onafhankelijke les. Het thema gezonde voeding is altijd een leuk project om uit te voeren in de klas. Met dit draaiboek willen we mensen niet enkel informeren, maar proberen we hen ook te motiveren om aan het gezondheidsbeleid in de school te werken. In de eerste fase is het vooral een bewustwording van hun eigen voedingsgedrag. Veel mensen denken dat hun eigen gedrag ideaal is, maar in werkelijkheid is dit niet zo. Door zelf een eenvoudig gezond ontbijt samen te stellen kan dit een bijkomende stimulans zijn om stil te staan bij eigen voedingsgewoonten. Tijdens het ontbijt in de klas of op school kunnen leerlingen bewust gemaakt worden dat een ontbijt niet alleen essentieel is, maar ook smakelijk en aangenaam is.

Probleemstelling Steeds meer en meer kinderen slaan het ontbijt over omdat ze zelf niet willen ontbijten of omdat ze het gedrag van de ouders kopiëren. Ouders ontbijten zelf niet door te weinig tijd. Doordat de kinderen of jongeren met een lege maag naar school gaan, heeft dit een negatieve invloed op het concentratievermogen en de leerprestaties. Het hongergevoel om 10 uur neemt toe en men grijpt naar een ongezonde koek. Overgewicht neemt steeds meer toe bij jeugd door onevenwichtig voedingspatroon en te weinig lichaamsbeweging. Het eten op vaste tijdstippen heeft plaatsgemaakt voor kleine frequente snacks, het zogenaamde grazen, die vaak veel vetten en suikers bevatten. Kortom, de voeding brengt weinig groenten, fruit en vezels aan. Een verantwoord voedingspatroon is er eentje met voldoende afwisseling van alle voedingsmiddelen, rekening houdend met portiegroottes en regelmaat. Voedingsgewoonten die worden aangeleerd in de kindertijd en adolescentie, blijven behouden op volwassen leeftijd. Daarom is het promoten van gezonde voeding naar deze doelgroep van essentieel belang.

Doelstellingen Kennis van leerlingen vergroten door:    

Informeren over gezonde voeding aan de hand van actieve voedingsdriehoek Energieverbruik van lichaam en voeding is energie Start van de dag = ontbijt Voedingsmiddelen kunnen plaatsen in groepen van actieve voedingsdriehoek

Houding van leerlingen veranderen door:  

Inzicht krijgen in eigen eet –en drinkgedrag Bewuste juiste keuzes leren maken bij ontbijt

Handelen van leerlingen veranderen door: 

Verantwoord ontbijt samenstellen met behulp van de actieve voedingsdriehoek

Tijdsinvestering Regeling ontbijt in de klas 50 minuten  Versturen brieven naar ouders  Informeren deelnemers  Organisatie boodschappen Zelf: + 60 minuten (zelf/levering)  Sponsoring  Aanvraag folders Voorbereiding ontbijt in de klas 30 minuten  Inrichten klaslokaal  Materialen klaarzetten* Uitvoering ontbijt in de klas 100 minuten  Voorlichting  Ontbijt  Afsluiter (quiz, enquête, …) Opruimen 30 minuten *Materialen zoals schalen, kommen, borden en bestek kunnen door de leerlingen zelf worden meegenomen.

Materialen/benodigdheden Boodschappenlijst voor het ontbijt Onderstaande lijst zijn suggesties van voedingsmiddelen die voor het ontbijt gebruikt kunnen worden. De aangegeven hoeveelheden zijn gemiddelden en berekend op 20 à 25 personen. Voedingsmiddelen Lichtbruin tot donkerbruin brood Donkere pistolets Muesli Confituur Beenhesp Kippenwit Kaas Margarine Halfvolle melk Ongezoet fruitsap Magere yoghurt Seizoensfruit

Hoeveelheden 2 stuks 25 stuks 1 pak 1 pot of 25 individuele cupjes 13 schellen (1/2pp) 25 sneetjes 25 sneetjes 1 vlootje of 25 individuele cupjes 3 liter (drank of bij muesli) 3 liter of 25 brikjes 25 cl 25 potjes (125ml) 25 stuks

Opmerking!   

Koffie, thee, water en suiker is op bijna elke school verkrijgbaar. Dit hoeft dus niet apart te worden ingekocht. Kies voor seizoensfruit. Dit heeft een invloed op de prijs en ook op de kwaliteit ervan. Hou ook rekening met vegetarisme en mogelijke allergieën. Bij vegetariërs moet je minder vlees voorzien, maar meer van de andere keuzes zoals confituur. Mensen met lactose-intolerantie verdragen geen melk of yoghurt, maar voorzie voor hen koffie, thee, water of sinaasappelsap

Materialenlijst De leerlingen moeten de volgende voorwerpen zeker meebrengen:  Bord  Koffietas + ondertas  Glas  Bestek (vork, mes, soeplepel, koffielepel)  Soepkom  Placemat of tafellaken

Kosten De kostprijs van het totale project wordt berekend aan de hand van de online prijzen van Colruyt. Hier kan een kleine foutmarge op zitten, aangezien de prijzen in de winkel van dag tot dag kunnen verschillen. De totale berekening op voorhand geeft een goed overzicht van het budget dat moet worden voorzien. Ook het zoeken van sponsors is altijd interessant! Voedingsmiddelen

Hoeveelheden

Bruin brood Donkere pistolets Vezelrijke ontbijtgranen Confituur

2 stuks 25 stuks 1 pak

Beenhesp Kippenwit Magere kaas Margarine Halfvolle melk Sojadrank Ongezoet fruitsap Magere yoghurt Seizoensfruit TOTAAL

1 pot of 25 individuele cupjes 13 schellen (1/2pp) 25 sneetjes 25 sneetjes 1 vlootje of 25 individuele cupjes 2 liter (drank of bij muesli) 1 liter 3 liter of 25 brikjes 25 cl 25 potjes (125ml) 25 stuks

Kostprijs per stuk 1.74 0.35 5.75

Totale kostprijs 3.48 8.75 5.75

3.29

4.11

14.32/kg 15.89/kg 9.50/kg 1.84

9.31 7.95 12.75 1.84

0.85

2.55

1.69

8.45

4.22/12 1.37/6

8.44 6.85 80.23 €

Programma van de les Aan het ontbijt kan een informatieve les gekoppeld worden over gezonde voeding. Als beleid van de school of leerkracht kan er zelf beslist worden welke invulling hieraan wordt gegeven. Mogelijk kan men het ontbijt ook afsluiten met een quiz.

Quiz Een quiz met 10 stellingen waar de leerlingen op moeten reageren met waar of niet waar. Er kan bijvoorbeeld gewerkt worden met groene en rode kaarten. 1. Als je een beetje te dik bent, kun je het ontbijt overslaan om af te vallen. Niet waar Als je wilt lijnen, is dit beter vol te houden met een goed ontbijt. In het ontbijt zitten veel voedingsstoffen die je nodig hebt en die je de rest van de dag niet meer kan inhalen. Ook is het verstandig de andere maaltijden niet over te slaan. Wanneer men het ontbijt overslaat, is men meer geneigd dat

later op de dag met tussendoortjes weer in te halen. Vaak is dit ook omdat men zich door de slechte start zich niet zo optimaal voelt. Met die tussendoortjes maakt men de dag echter niet meer goed. Vaak zijn veel van deze tussendoortjes echte dikmakers die in te grote hoeveelheden worden gebruikt. Probeer voor gezonde tussendoortjes te kiezen, zoals melk, fruit, ontbijtkoeken, … 2. Met gevarieerd eten bedoelen we dat je steeds nieuwe producten moet blijven uitproberen. Niet waar Het is gezond en lekker om iedere dag iets anders te eten, maar het is niet nodig om steeds nieuwe producten uit te proberen. Wel is het belangrijk om niet elke dag hetzelfde te eten. Gevarieerd eten is ervoor zorgen dat ons lichaam alle voedingsstoffen binnen krijgt die het dagelijks nodig heeft. Zoals koolhydraten, eiwitten, vetten, vitamines, mineralen en vezels en vocht. Er is geen enkel product dat al die voedingsstoffen in voldoende mate bevat. Daarom is afwisselend eten verstandig. Gevarieerd eten kan met behulp van de voedingsdriehoek. 3. Groenten en fruit zijn de grootste leveranciers van vitamine C. Waar Groenten en fruit hebben een apart vak in de voedingsdriehoek. In veel groenten en fruit zit vitamine C en nog veel andere vitamines. Vitamines worden vaak aangeduid met een letter (A, B, C, D, E, K). Vitamine C zorgt ervoor dat de kans om ziek te worden minder groot is en het helpt bij herstel van ziekte en verwonding. Vitamines hebben een regulerende functie. Ze zorgen ervoor dat veel processen in het lichaam goed kunnen verlopen. Op een dag horen we 2 stuks fruit en ongeveer 300 gram (3 à 4 opscheplepels) groenten te eten. 4. Eiwitten zitten in verschillende producten. Eiwitten heb je nodig om te groeien. Waar Eiwitten zijn bouwstenen die nodig zijn voor de opbouw van cellen. Cellen van de spieren, organen, zenuwstelsel, botten en het bloed. Jongeren hebben het nodig om te groeien en volwassenen hebben het nodig bij slijtage en verwondingen. Bij verwondingen, zoals een geschaafde knie, is eiwit belangrijk om kapotte weefsel weer op te bouwen.

5. Ijzer heb je nodig om sterke botten te krijgen. Niet waar Sterke botten krijg je door calcium. Calcium zorgt voor de opbouw van een stevig skelet en een sterk gebit. Calcium zit vooral in melk, kaas, yoghurt en andere zuivelproducten. Ijzer is wel net als calcium een mineraal, dat gebruikt wordt voor de opbouw van bepaalde bestanddelen van het bloed. Ijzer is bijvoorbeeld nodig om zuurstof in het bloed te vervoeren. Mineralen zijn nodig omdat ze het lichaam helpen bij het opnemen van bepaalde stoffen. Iemand die gevarieerd eet, krijgt genoeg mineralen binnen. 6. Het is beter om helemaal geen vet te eten. Niet waar Smeer –en bereidingsvetten zijn terug te vinden bovenaan de voedingsdriehoek. Voorbeelden zijn boter, olie, margarine en minarine. Ook vetten hebben we nodig, alleen niet zoveel. In boter zitten bijvoorbeeld vitaminen die het lichaam nodig heeft. De vitamines A, D, E en K zijn in vet oplosbaar. Vet helpt ons ook te beschermen tegen kou en levert energie. Een klein beetje vet per dag is al voldoende. Van teveel vet word je namelijk dik. Om niet teveel vet binnen te krijgen, kan er best gekozen worden voor halfvolle producten, bijvoorbeeld halfvolle melk in plaats van volle melk. 7. Ons lichaam bestaat voor de helft uit de vocht. Niet waar Het lichaam bestaat uit meer dan 60% uit water. Water is de belangrijkste bouwstof die het lichaam kent. Water zorgt ervoor dat alle stoffen in het lichaam worden vervoerd. Water zorgt ervoor dat het lichaam op temperatuur blijft. Water levert geen energie. 8. Vitaminetabletjes zijn net zo gezond als groenten en fruit. Niet waar In vitaminetabletjes zitten alleen vitamines. In groenten en fruit zitten ook nog ijzer, voedingsvezels, calcium en veel andere mineralen. 9. Voedingsvezels zijn onverteerbare stoffen. Ze komen voor in plantaardige producten. Waar Voedingsvezels zitten in plantaardige voedingsmiddelen. Voedingsvezels zijn onverteerbare delen van groenten, fruit, peulvruchten en volkoren graanproducten. Door de voedingsvezels moeten onze darmen harder werken en dat houdt de darmen actief. De vezels zorgen ervoor dat we goed naar de

wc kunnen gaan. Vezels zwellen op in de darmen en maken de ontlasting zachter. Daardoor kan deze gemakkelijker naar buiten en treedt er geen verstopping op. Voedingsvezels leveren geen energie. 10. Je eet een boterham met margarine, kaas en ham. Je drinkt daarbij een kopje thee. Deze maaltijd is dus gemaakt met eten uit alle vakken van de actieve voedingsdriehoek. Niet waar Het vak van groenten en fruit is er niet bij. Om de maaltijd compleet te maken, kan je bijvoorbeeld een stuk fruit of een glas vers sinaasappelsap toevoegen aan je ontbijt.

Bestaande projecten van partners Hieronder kan je enkele voorbeelden vinden van projecten rond gezond ontbijt. Er zijn nog veel meer organisaties die werken rond dit thema. De meest voorkomende zijn hier terug te vinden.

Sponsoring Via onderstaande link kan je een sponsoringaanvraag rond gezonde voeding indienen bij Delhaize. Zij ondersteunen organisaties en evenement, waarbij gezondheid centraal staat. Aanvragen richten tot:

Anne-Marie Massaro per brief: Osseghemstraat 53 1080 Brussel of per mail: [email protected]

Vergeet ook niet om aanvragen in te dienen bij Colruyt, Carrefour, …

Project Gek op Gezond Olympic Health Foundation wil via deze actie een gezonde levensstijl promoten bij kinderen uit de tweede en derde graad basisonderwijs (8-12 jaar). Goede eetgewoonten worden in de kijker gezet. Dit project omvat kwalitatieve pedagogische dossiers, een evenwichtig ontbijt (2e graad/3e + 4e jaar), tussendoortjes (3e graad/5e + 6e jaar) en deelname aan een educatief en sportief spel. Delhaize draagt zijn steentje bij op een objectieve onderbouwde manier tot de ontwikkeling van een gezonde levensstijl. Delhaize is dan ook één van de partners die producten aanlevert voor het gratis en vooral gezonde ontbijt dat Olympic Health Foundation aan deze kinderen in het kader van deze actie aanbiedt. Met een aankoopbon, die zij ontvangen, kunnen de leerkrachten bij Delhaize alle ingrediënten afhalen om in de klas een gezond ontbijt te organiseren.

Project Gezond Ontbijten op school Scholen, die niet de kans hebben gehad om zich in te schrijven voor de actie ‘Gek op gezond’, kunnen gebruik maken van deze actie. Leerkrachten kunnen een aanvraag indienen bij Delhaize om producten te ontvangen, waarmee men in de klas een gezond ontbijt kan klaarmaken. Elke school ontvangt een eenmalige aankoopbon van 50 euro. In de Delhaize-supermarkten kunnen zij alle producten afhalen die de leerlingen nodig hebben om een gezond ontbijt aan te bieden.

Project CM Via ‘Aan tafel’ wil CM de leerlingen via allerhande activiteiten laten kennis maken met gezonde voeding en het belang ervan zodat ze de gezonde keuze in de praktijk kunnen toepassen. Ook worden de leerlingen aangezet om voldoende te bewegen. Zo verminderen ze op korte en lange termijn hun risico op het ontwikkelen van allerlei gezondheidsklachten en ziekten. De activiteiten zijn geschikt voor leerlingen van het eerste tot en met het vierde leerjaar van de basisschool. Maar om dit project toch succesvol te laten doorgaan, is de betrokkenheid van de directie, leerkrachten en ouders een onmisbare schakel. Het project biedt daarom ruime aandacht aan de mogelijkheden om van het werken aan gezonde voeding een integraal schoolproject te maken. Leerkrachten van het buitengewoon onderwijs kunnen in dit project zeker leuke ideeën en concreet materiaal vinden om mee aan de slag te gaan. Voor elk leerjaar is een bepaald thema uitgewerkt:    

Het eerste leerjaar kan nog kennismaken met fruit, tafelmanieren en boodschappen doen. Groenten, gezonde voeding en mondhygiëne zijn voor het tweede leerjaar. Het derde leerjaar maakt kennis met voeding doorheen het lichaam, brood en dranken. In het vierde leerjaar komen leerlingen meer te weten over melk en zuivelproducten, tussendoortjes en eten in de hele wereld.

Met een didactische map en bijgevoegde CD-rom kan de leerkracht aan de slag. Kostprijs: 25 euro

Project Fitte School Beweging en gezonde voeding binnen de scholen moet gestimuleerd worden en vanzelfsprekend gemaakt worden. SVS, Vigez en Nice hebben de handen hiervoor in elkaar geslagen. Bij het opstarten van het project Fitte School worden 2 belangrijke thema’s in de kijker gezet, voeding en beweging. Het project reikt een methodiek aan de scholen om een geïntegreerd voedings –en beweginsbeleid uit te bouwen. Het is

de bedoeling dat de leerlingen, leerkrachten en de directie stilstaan bij hoe je voldoende beweging en gezond eten op een effectieve manier kan aanpakken tijdens de schooldag en het schoolbeleid. Met een Fitte Schooldag kan kennis gemaakt worden met het huidige voedings –en bewegingsbeleid en kan deze bijgestuurd worden. Op hun website kan je ook de fiche ontbijt terugvinden, waarin staat waarom het nuttigen van een ontbijt zo belangrijk is. Ook tips voor ontbijt in de klas kan je hier aantreffen. http://www.fitteschool.be/html/fiches/basisonderwijsochtend.html

Project Ontbijt je fit Ouderverenigingen bieden de actie ‘Ontbijt je fit’ aan. Dit gebeurt in samenwerking met de BVLO (Bond Voor Lichamelijke Opvoeding), de Vlaamse Vereniging voor Voedingskundigen en Diëtisten en een aantal economische partners. Dit evenement vindt plaats in het weekend (zaterdag –of zondagvoormiddag) in de school en bestaat uit 2 luiken. Ouders en kinderen genieten eerst samen van een lekker en evenwichtig ontbijt. Tijdens dit ontbijt licht een diëtist€ toe wat gevarieerde en evenwichtige voeding precies betekent. Daarnaast wordt het belang van beweging en vooral het evenwicht tussen eten en bewegen verduidelijkt. Daarna gaan ouders en kinderen naar het bewegingsgedeelte. Meer info over dit project kan je vinden op: http://www.vcov.be/VCOV/Activiteitdetail.aspx?EducationTypeId=1&ActivityId=2 6&ShowTimeSuggests=False&ShowDateSuggests=False&Show PeopleCount=True

Nationaal Voedings –en Gezondheidsplan Op de onderstaande website kan je als leerkracht een handige voedingsgids downloaden voor gezonde voeding in de klas. http://www.health.belgium.be/eportal/Myhealth/Healthylife/Food/FoodandHealth Plan/Informationforprofessionals/index.htm