WAT VINDT DE MARKT? EEN ONDERZOEK NAAR DE MENING VAN DE LEVERANCIERS VAN WARMTEPOMPEN

WAT VINDT DE MARKT? EEN ONDERZOEK NAAR DE MENING VAN DE LEVERANCIERS VAN WARMTEPOMPEN

WARMTEPOMPEN DUURZAME KLIMAATOPLOSSINGEN

DIT IS EEN UITGAVE HORENDE BIJ HET VAKBLAD WARMTEPOMPEN NUMMER 4 VAN 2009 PRODUCTIE: PRODUCTIONWORKS BV

special cover.indd 1

21-08-2009 14:37:25

”HET IS KOUD, DOE DE AIRCO AAN!”

AANGENAAM, CARRIER. Wij ontmoeten u graag! www.carrier.nl

TURN TO THE EXPERTS CHH 2812010 AD VSK 210x297 martijn 2.indd 1

29-1-09 15:30:54


Rapport Wat vinden de leveranciers en distributeurs van warmtepompen nou eigenlijk van de markt? Hoe denken ze over de ‘volwassenheid’? En de overheid, moet die een stapje meer doen om duurzame oplossingen te genereren? Wat is de plek van de architecten en de woningbouwcorporaties? En hoe vinden de leveranciers en distributeurs dat ze zelf functioneren? Het vakblad Warmtepompen liet een enquete uitvoeren naar de mening van de warmtepompleveranciers. In dit rapport staan de resultaten van het onderzoek. Het biedt een interessante inkijk in de wereld van de warmtepompleveranciers. Zo is men niet erg tevreden over de inspanningen van de overheid en twijfelt men aan de kwaliteit van architecten. Maar ze steken ook de hand in eigen boezem: zelf moeten ze meer doen om de eindgebruikers beter te bereiken. cover5.indd 1

03-02-2009 12:45:03

In dit rapport staan alle resultaten opgesomd, inclusief door sommige respondenten gegeven commentaar. Het rapport is onafhankelijk van de marktspelers gemaakt door ProductionWorks BV, in opdracht van het vakblad Warmptepompen. Het rapport geeft een mooi beeld van de huidige staat waarin de ontwikkeling van warmtepompen zich bevindt: een beloftevolle, duurzame oplossing voor nu en de toekomst. Aan dit onderzoek werkten de volgende partijen mee: Alklima/ Mitsubishi Electric Carrier Centercon/ LG Clivet Conticlima Daikin Danfoss Horos Inventum Nibe Energietechniek Stiebel Eltron Stulz Techneco Western Airconditioning

Henk van Beek Hoofdredacteur Warmtepompen

WPspecial_03.ps 3

21-08-2009 14:56:54


Wilt u het vakblad Warmtepompen gratis ontvangen? Neem dan contact op en ontvang Warmtepompen zes keer per jaar GRATIS. Warmtepompen is het tijdschrift dat beslissers van JAARGANG

FEBRUARI

2009

N E P M EPO

de overheid, woningbouwcorporaties, vastgoedbedrijven en projectontwikkelaars in contact brengt

MER 1 1 - NUM

T M R WA GEN

LOSSIN

AATOP

KLIM ZAME

DUUR

met fabrikanten, architecten, bestekschrijvers, advies- en ingenieursbureaus.

Het tijdschrift biedt oplossingen, wetgeving en nieuws op het gebied van warmtepompen en duurzame bouw. De lezer krijgt een goed inzicht in de mogelijkheden van duurzame energieoplossingen.

9 W 200 AL CO ZAKEN N SPECI A V AND T EN, ST P M O LOON EP N T E M R E R OV WA M REN A A Z R DUU BOUW RS EN S NP NGRE

Het vakblad werkt nauw samen met brancheorganisaties en de overheid om een volledig en betrouwbaar beeld te creëren bij de lezers op het gebied van gezond en leefbaar bouwen.

V NEN O

RS BIN

LISSE

ES OOR B RIFT V

ISEU

S, ADV

ORATIE

P , COR ERHEID

CH

TIJDS 1 .indd cover5

WORD GRATIS LID CONTACT REDACTIE-ADRES: WARMTEPOMPEN POSTBUS 82 2460 AB TER AAR E-MAIL: [email protected] TELEFOON: 06-28417073 ADVERTENTIES: GEJO FLIERMAN TELEFOON: 06-41349878 cover5.indd 1

WP01_Abo.indd Sec1:19

02-02-2009 16:42:58

04-02-2009 09:36:33

2 02-02-

Legenda bij diagrammen:

= eens

= oneens

= neutraal

Algemeen Stelling: Warmtepompen zijn onmisbaar om duurzame gebouwen neer te zetten Stelling: De warmtepomptechniek is volwassen genoeg voor de markt Stelling: Warmtepompen zijn vooral inzetbaar binnen renovatie-projecten Alklima/ Mitsubishi Electric: “De volwassenheid van de warmtepomptechniek geldt maar voor een deel van de markt. Vele systemen zijn technisch nog onvoldoende doorontwikkeld om aan de wensen van het grote publiek te kunnen voldoen. De early adaptors omarmen de systemen maar voordat de warmtepomp systemen breed worden ingezet, is er tijd nodig. De laatste jaren is het wel snel gegaan en de toekomst ziet er positief uit, zeker nu de nadelen van de lucht-waterwarmtepompen tot het verleden beginnen te horen. Gerichte communicatie en communicatiemiddelen naar de doelgroep ontbreken vaak nog bij de leveranciers. Een succesvolle implementatie vraagt een andere marktaanpak.” Carrier: “De huidige warmtepomp systemen zijn de meest energiezuinige techniek die beschikbaar is voor de verwarming van onze gebouwen en zouden dan ook de belangrijkste rol moeten spelen in de gehele verduurzaming van onze maatschappij. .Ik spreek hier met name over systemen want de apparatuur is alleen succesvol indien het gehele systeem is geoptimaliseerd. Met duurzaam geproduceerde electriciteit wordt de CO2 uitstoot naar 0 gebracht. Hiernaast zal door een eenvoudige total Cost of Ownership berekening worden aangetoont dat deze systemen in de exploitatie van het gebouw of de woning ook de nodige voordelen bieden.” Centercon/LG: “Warmtepompen bieden volop mogelijkheden. Alhoewel de warmtepomptechniek al vele decennia bestaat en zijn nut bewezen heeft, zijn de toepassingsmogelijkheden de afgelopen jaren in vogelvlucht geraakt. En die ervaringen zullen hun weerslag hebben op verdere technologische ontwikkelingen. Interessanter is eigenlijk de vraag of de markt al volwassen genoeg is. Warmtepompen zijn prima inzetbaar binnen zowel renovatie- als nieuwbouwprojecten. De betreffende (bouwkundige) situatie, wensen en keuze voor type installatie zullen doorslaggevend zijn ten aanzien van rendement en terugverdientijd.” Daikin: “Onmisbaar is een groot woord. Bouwkundig valt er al heel wat te verduurzamen en aanvullend zijn er ook andere installatietechnieken beschikbaar. Het is een kwestie van keuzes maken. Wel denk ik dat op dit moment binnen de installatietechniek de warmtepomp voor de benodigde (meer-)investering het meeste resultaat biedt op gebied van duurzaamheid. “De warmtepomptechniek is net na de Tweede Wereldoorlog ontwikkeld en biedt op dit moment een hele hoge gebruikszekerheid met een betrouwbaar rendement op de lange termijn. De vraag is alleen of de markt volwassen genoeg is voor de warmtepomp, omdat slechts een beperkte groep installateurs voldoende ervaring heeft op dit gebied.

RESULTATEN

“Warmtepompen zijn zowel bij nieuwbouw als renovatie inzetbaar. De (meer-)investering is bij renovatie echter vaak iets hoger dan bij nieuwbouw. Dit is omdat de infrastructuur binnen het gebouw op een ander product is uitgelegd, terwijl bij nieuwbouw dergelijke kosten vaak kunnen worden weggestreept tegen de benodigde infrastructuur van de warmtepomp.” Danfoss: “Warmtepompen in combinatie met laagtemperatuursystemen zijn de meest ideale combinatie voor het verwarmen en koelen van moderne duurzame gebouwen. Met de meer dan twintig jaar ervaring in onder andere Scandinavië is Danfoss in staat de huidige markt te voorzien van zeer moderne en professionele warmtepompen. De nieuwe generatie lucht-waterwarmtepompen en brine-waterwarmtepompen kunnen in combinatie met een goede isolatie van het betreffende gebouw en een lagetemperatuurverwarming goed worden ingezet in de renovatiemarkt.” Horos: “Om warmtepompen succesvol toe te passen dient tevens het afgiftesysteem aangepast te worden. Warmtepompen krijgen een hogere COP (rendement) bij lagere afgiftetemperaturen, bijvoorbeeld 45-35 graden oC. De meeste installaties zijn uitgelegd op cv-temperaturen van 80-60 graden oC. Hierdoor zullen afgiftesystemen moeten worden aangepast om hetzelfde verwarmingsvermogen te kunnen leveren. Denk hierbij aan grotere radiatoren en wisselaars in luchtbehandelingskasten. Bij vloerverwarming zal dit minder eenvoudig zijn om dit uit te breiden.” Inventum: “Het is een bewezen techniek voor verwarming en koeling. Warmtepompen zou je standaard in alle nieuwbouwwoningen en utiliteit moeten plaatsen. Ten tweede is het aan te bevelen bij renovatie om warmtepompen toe te passen. Bij grondgebonden woningen zou dit ook al een standaard moeten zijn, gezien de toenemende vraag naar koeling. Koeling via de vloer is zeer aangenaam en je hebt geen last van koude luchtstromen zoals veelal bij airco.” Nibe: “We moeten duidelijk aangeven over welk type warmtepomp we spreken. De meest toegepaste warmtepomp is de uitvoering luchtlucht. Dit product kennen we in de markt ook als de zogenoemde split airco met inverter en wordt veel toegepast in kantoren en kleine utiliteitsgebouwen. De lucht-luchtwarmtepomp is inmiddels ook verkrijgbaar in de retailmarkt voor enkele honderden euro’s per stuk. Het product laat zich qua energieverbruik en comfort niet vergelijken met de water-waterwarmtepompen of de lucht-waterwarmtepompen. De water-waterwarmtepomp met passieve koeling is energetisch en qua comfort de meest geschikte oplossing. Dit product is te koppelen aan WKO of het kan worden aangesloten op een horizontale of verticale collector in combinatie met een laagtemperatuurafgiftesysteem. “De laatste tijd is er een toenemende vraag naar warmtepompen in de gebouwde omgeving. De lucht-waterwarmtepomp leent zich hier bij uitstek voor. Aparte bronboringen zijn niet nodig en het product is goed te gebruiken in combinatie met de bestaande installatie. De totale aanschafprijs is daardoor wat voordeliger ten opzichte van de water-waterwarmtepomp. Als het afgiftesysteem ervoor geschikt is, dan is het ook mogelijk de functie van koeling te gebruiken. In combinatie met een goede isolatie van het gebouw,

AUGUSTUS 2009 | WARMTEPOMPEN | ONDERZOEKSRAPPORT

WP01_06-09_2.indd 5

27-08-2009 09:23:14


= eens

= oneens

= neutraal

zal de vraag naar koeling toenemen. Isolatie gaat voor installatie. “In grote delen van Europa wordt de warmtepomp al decennialang naar grote tevredenheid toegepast. Ook in Nederland is ruimschoots aangetoond dat de warmtepomp een betrouwbaar en comfortabel product is met een lange levensduur. Monitoren op afstand is gemakkelijk en dit geeft te allen tijden de mogelijkheid om meteen in te gaan op de wensen en behoeften van de eindgebruiker. “Warmtepompen zijn zeker goed inzetbaar in de renovatiemarkt. Maar voor warmtepompen is er absoluut een breder toepassingsgebied. Warmtepompen zijn namelijk ook erg goed toepasbaar in de nieuwbouw, waardoor een nog lagere epc haalbaar is. In de renovatiemarkt is er een toenemende vraag naar lucht-waterwarmtepompen. Met de buitenlucht als bron is een COP van 4.5 (EN 14511 7/35) haalbaar. Het werkgebied van de bron kan liggen tussen de - 20 en 43 graden oC. Bovendien is de lucht-waterwarmtepomp goed toepasbaar in de renovatiemarkt in combinatie met de reeds bestaande installatie. Naast een monovalente toepassing is dus ook bivalente toepassing in combinatie met een nog niet afgeschreven cv-ketel mogelijk.” Techneco: “In het geval van renovatie zijn hybride systemen of gasabsorptiesystemen met energiekostenbesparingen tot dertig procent voor de hand liggend.” Western: “Zonder een hoge COP wordt de EPC niet meer behaald. De doelstelling om CO2-reductie te bereiken is alleen te halen met warmtepompen. Specialisme en begeleiding zijn noodzakelijk om tot een goede installatie te komen. Naast de renovatieprojecten zijn warmtepompen toepasbaar in nieuwbouwprojecten. In renovatieprojecten is de combinatie met een cv vaak geschikter.” Overheid Stelling: De overheid doet voldoende om de markt voor warmtepompen te verbeteren Stelling: Er zijn genoeg subsidies voor bedrijven en particulieren om warmtepompen aan te schaffen Stelling: Er moet nieuwe wetgeving komen om het gebruik van warmtepompen te stimuleren Stelling: Er moet meer voorlichting komen over warmtepompen Stelling: Lagere overheden (provincie/gemeenten) zijn beter op de hoogte van warmtepomptechnieken dan de landelijke overheid Alklima/ Mitsubishi Electric: “Het subsidiebeleid van de Nederlandse overheid is te rechtlijnig. De overheid maakt geen onderscheid tussen de verschillende warmtepompen in de markt. Elke warmtepomp krijgt dezelfde subsidie. De warmtepompen zijn de laatste jaren dusdanig doorontwikkeld zodat deze technieken de huidige cv-ketel volledig kunnen vervangen. Helaas worden deze energiezuinige oplossingen door de overheid niet beloond naar zijn prestatie. Zolang er nog gas in Nederland is, heeft de overheid een dubbel belang. De warmtepompen hebben een forse bijdrage op de emissiedoelstelling van de Europese unie, maar

druisen in tegen de commerciële belangen van het gas. Dit gaat ten koste van de consument en het milieu.” Carrier “Duidelijkheid en bekendheid van regelingen laten nogal eens te wensen over. Via subsidies maak je de warmtepomp automatisch een aantrekkelijk alternatief. Onder meer via het Nationaal Platform Warmtepompen en de Stichting Warmtepompen wordt constructief de warmtepomp op de kaart gezet. De focus ligt daarbij over het algemeen op het installatiekanaal, gemeenten, lokale overheden, woningcorporaties en overig bedrijfsleven. De kennis over de warmtepomp bij de gemiddelde Nederlander is echter nog te gering. Daar ligt een gezamenlijke uitdaging om de warmtepomp voor het voetlicht te krijgen. De combinatie met subsidies draagt er zeker aan bij om de consument te laten nadenken over de mogelijkheid van inzet van de warmtepomp.” Centercon/LG: “Subsidies zijn bedoeld als stimuleringsmaatregel. Door de ondoorzichtigheid en complexiteit worden ze echter niet zo beleefd. Bovendien zijn er best alternatieven denkbaar. Overheidsstimulering is nodig om een markt te helpen ontplooien. Hierna moet de marktwerking zijn werk doen. De overheid zou wel meer kunnen doen op het gebied van voorlichting.” Daikin: “Terwijl via potentieelstudies van de overheid zelf (SenterNovem) is aangetoond dat met name de warmtepomp in de woningbouw een substantiële bijdrage kan leveren aan de overheidsdoelstellingen om de uitstoot van CO2 te verlagen, is de marktpenetratie op een laag pitje komen te staan door de invoering van de capaciteitstarieven. De beoogde besparing op energieverbruik, die voor de particulier de meerinvestering moet compenseren, wordt nu merendeels door de overheid geïncasseerd voor de benodigde zwaardere elektrische afzekering in de woning. Dit heet demotiveren in plaats van stimuleren. Inmiddels komt gelukkig wel een gestructureerd overleg op gang tussen de sector en de overheid waarmee hopelijk barrières in de toekomst worden geslecht. “Particulieren kunnen alleen subsidie aanvragen voor bestaande woningen, waarbij de duurste en daarmee financieel minst renderende systemen het meest worden gesubsidieerd. Maar we moeten ons ook afvragen of er wel subsidies nodig zijn. Immers, er zijn voldoende goed renderende systemen op de markt die ook zonder subsidie absoluut de kosten van het aanschaffen waard zijn. Veel wenselijker is het dat de overheid het hogere verbruik van elektriciteit voor duurzame technieken in de woningbouw gaat belonen in plaats van afstraffen. In de ons omringende landen zijn hiervoor voldoende goede voorbeelden te vinden. “Bedrijven kunnen nu reeds gebruik maken van bijvoorbeeld de Energie Investerings Aftrek. Wel is het spijtig dat de lat dermate hoog ligt om hiervoor in aanmerking te komen, zodat bedrijven toch overwegen om in minder duurzame oplossingen te investeren in plaats van duurzame technieken zoals warmtepompen. “Wel is er voor te pleiten om de subsidieregelingen nog beter af te stemmen op de wereld om ons heen. Zo wordt op Europees niveau al een Ecolabel toegekend aan de meest duurzame producten, echter in Nederland worden deze producten niet als zodanig in het subsidietraject erkend. Ook worden bedrijven verplicht om koelinstallaties met het koudemiddel R22 te vervangen, echter subsidieregelingen spelen hier niet op in om bedrijven te stimuleren hier zo snel mogelijk mee te starten.

ONDERZOEKSRAPPORT | WARMTEPOMPEN | AUGUSTUS 2009

WP01_06-09_2.indd 6

27-08-2009 09:23:16

RESULTATEN

“De Europese Unie loopt inmiddels voor als het gaat om de erkenning van alle vormen van warmtepompen als duurzame oplossing aangezien de warmtepompen gebruik maken van “hernieuwbare” energiebronnen. Om de 20/20/20-doelstellingen te behalen is het van belang dat de overheid middelen ter beschikking stelt om de Europese wetgeving integraal zo snel mogelijk te integreren in de Nederlandse wetgeving. De complexiteit hiervan mag niet onderschat worden en daarom is het van groot belang dat door de betrokken ministeries voldoende menskracht ter beschikking wordt gesteld om hiermee aan de slag te gaan. Als we werkelijk beseffen wat de warmtepompen voor ons kunnen betekenen, dan kan dit niet vaak genoeg verteld worden. Bij afname van groene stroom géén uitstoot van CO2 meer veroorzaken tijdens ruimteverwarming moet ons allen aanspreken. Een Postbus 51-campagne is een uitermate zinvolle investering. Wel is goed merkbaar dat de lagere overheden meer in detail met de techniek bezig zijn en daarmee een goed besef hebben van de mogelijkheden en voordelen. Hierdoor durft een aantal gemeentes lagere energieprestaties voor de nieuwbouwwoningen te stellen, omdat de minimale landelijke eis van EPC=0,8 met de inpassing van een warmtepomp al simpel gehaald wordt.” Danfoss: “De overheid zou het voorbeeld moeten geven voor het stimuleren van de toepassingen van duurzame energie en bijvoorbeeld moeten beginnen met het verlagen van de btw. Op deze producten zou het lage btw-tarief van 6 procent in plaats van de huidige 19 procent horen. “Subsidie is een stimulering om energiezuinige producten te gaan aanschaffen. Op dit moment is er alleen voor de bestaande bouw een marginale regeling. Nieuwe wetgeving? Dat gaat mij te ver. De markt zal in de toekomst zelf bepalen welke moderne energiezuinige producten er op de voorgrond gaan treden. “De regionale overheiden, gemeenten, woningbouwverengingen, et cetera zouden een overzicht van alle op de markt zijnde energiezuinige producten moeten hebben, met de bijbehorende voordelen en nadelen voor de consument. Een goede voorlichting kan de consument doen kiezen voor het juiste product. Lagere overheden zien veelal beter de regionale mogelijkheden op de markt en staan meer in contact met de regionaal betrokken partijen.” Horos: “Voor de non-profitsector is weinig voorzien op het gebied van subsidies. Ik denk dat de overheid daarnaast een voorbeeldfunctie heeft en dient ook zoveel mogelijk dit uit te dragen.” Inventum: “Het voorbeeld van stimulering is te zien bij onze oosterburen. In Duitsland is het goed geregeld via speciale warmtepomptarieven. Die zijn niet afhankelijk van een tijdelijke subsidie-impuls, maar geven consistente ondersteuning. “Subsidies zouden meer voor de nieuwbouw moeten gelden. Ik ben geen voorstander van subsidieregelingen op langere termijn. Subsidies zijn nodig om een markt open te breken en dan doet de markt haar werk wel. Men moet zich realiseren dat een warmtepomp niet te vergelijken is met een cv-ketel. Een warmtepomp is duurzaam. Op termijn betaal je een lagere energierekening en een warmtepomp is comfortverhogend door koeling. Het apparaat stoot geen CO2 uit en is zeer veilig. Het is voor iedere woning een meerwaarde. “Nieuwe wetgeving? Nieuw betekent dat de EPC-eis eerder naar 0,6 moet. In voorlichting moet meer geld ingestoken worden vanuit

de overheid. Een campagne over realistische energiezuinige producten met bewezen techniek, bijvoorbeeld.” Nibe “Vanuit de overheid is er veel belangstelling getoond voor windenergie, biobrandstoffen en dergelijke. Warmtepompen verbruiken elektrische energie, waarbij de prijs afhankelijk is van de prijs per kWh. Recentelijk heeft de overheid bepaald, dat het capaciteitstarief voor aansluitingen van 3 x 35 Ampère zal worden verhoogd. Dit betekent dat de eindgebruiker een extra kostenpost van 500 euro per jaar krijgt. Wat uiteraard nadelig is voor de toepassing van warmtepompen “Vanuit de overheid is extra aandacht voor toepassing van warmtepompen wenselijk. Het product draagt bewezen bij aan de verlaging van CO2-uitstoot, is comfortverhogend, duurzaam en uitstekend te combineren met toekomstige ontwikkelingen inzake decentraal op te wekken energie. Een evenwichtige verdeling bij het toekennen van subsidies is absoluut gewenst. Voor sommige subsidiabele producten is een onverklaarbare hoge subsidie verkrijgbaar, zoals voor de HRe cv-ketel. Het is onduidelijk waarom voor de lucht-waterwarmtepompen slecht een beperkte subsidiebijdrage verkrijgbaar is. Juist de komende jaren zal dit product naar verwachting in de gebouwde omgeving sterk kunnen bijdragen aan het beperken van de CO2-uitstoot. De motivering om meer warmtepompen toe te passen in Nederland komt met de huidige regeling niet sterk over in de markt. In diverse projecten die nu lopen, komt duidelijk naar voren dat lokale overheden steeds beter op de hoogte zijn van de voordelen van een warmtepomp. In recentelijke nieuwbouw van overheidsgebouwen wordt wel steeds vaker een warmtepomp toegepast.” Techneco: “De wil om er iets aan te doen is aanwezig. De manier waarop is nog niet optimaal. Het zou goed zijn als we subsidies konden afschaffen en er ruimte kwam voor een generiek en consistent beleid op dit gebied. Ik denk hier aan belastingaftrek en een laag btw-tarief naast een tegemoetkoming voor het gebruik van warmtepompen in een nog op te zetten Subsidieregeling Duurzame Warmte (in plaats van Stimulering Duurzame Energieproductie). “Vrijblijvendheid en zachte dwang heeft tot op heden niet voldoende gewerkt. De energiedoelstellingen worden zo niet gehaald. Meer bekendheid voor de techniek is altijd goed. Training en opleiding voor de installatiebranche is essentieel. Ik ben van mening dat veel politici (van de overheid) weten wat het is, maar dat de politieke wil niet onverdeeld aanwezig is.” Western: “Er zijn geen subsidieregelingen voor nieuwbouwwoningen. Voor bestaande bouw en zakelijke markt is het goed geregeld. Alles wat er buiten valt niet. Nieuwe wetgeving is nodig voor het verlagen van de EPC en het reduceren van de CO2-uitstoot. Western Airconditioning heeft niet de indruk dat het kennisniveau van lokale gemeenten op dit gebied groot is.” Architecten Stelling: Architecten zijn goed op de hoogte van warmtepomptechnieken Stelling: Architecten zijn de belangrijkste partij om opdrachtgevers te overtuigen van warmtepomptechnieken


WP01_06-09_2.indd 7

27-08-2009 09:23:18


= eens

= oneens

= neutraal

Stelling: Architecten vinden warmtepompen en andere duurzame initiatieven ondergeschikt aan de esthetische kant van gebouwen Alklima/ Mitsubishi Electric: “Ze zijn wel vaak de eerste partij en kunnen in de ontwerpen zeker rekening houden met warmtepompen. Echter vaak zijn het geen bouwfysische en/ of installatiespecialisten. De verschillende partijen in de bouwkolom met elk hun eigen specialisme moeten dit gezamenlijk aanpakken. Het leefplezier en de beleving van een pand zijn de belangrijkste uitgangspunt boven het esthetische karakter. Beleving hangt sterk samen met het juiste binnenklimaat en dus installatie. Vele opdrachtgevers willen een “groen” beleving. Architecten nemen dit ter degen serieus. Echter het is niet hun specialisme, dus ze zijn niet leading in de installatie.” Carrier: “Het is een gezamenlijke taak van fabrikanten, overheid, bouwen installatiebranche om de voordelen van de warmtepomp te belichten.” Centercon/LG: “Architecten zijn geen installatiedeskundigen. Om de warmtepomp geïntegreerd te krijgen in het bouwproces, hebben alle partijen in dat proces een rol. Het standpunt dat de architect slechts oog heeft voor esthetiek, is achterhaald. Ook zij hebben een duidelijke visie op duurzaam bouwen en hier horen installaties bij. Hun rol is vooral om opdrachtgevers te attenderen op de verschillende mogelijkheden.” Daikin: “Heel verschillend gaan architecten met energieverbruik van de door hen ontworpen gebouwen om. Soms gaat het ontwerp boven alles en moet de duurzaamheid van het gebouw voornamelijk vanuit de installatietechniek worden opgelost en soms wordt vooral in ligging en ontwerp gestreefd naar duurzaamheid en wordt vanuit de installatietechniek slechts een soort bonus geleverd. “Een goed warmtepompconcept is onderdeel van het gebouw. Als in het ontwerp van het gebouw niet met de warmtepomp rekening is gehouden, moeten meestal concessies worden gedaan aan de meest ideale oplossing. Door de invoering van het energielabel is de interesse voor het ontwerpen van een duurzaam gebouw gegroeid. Of de duurzame initiatieven daarmee meer en meer vanuit de beleving van de architect komen of een noodzakelijk kwaad zijn is niet van belang, zolang er maar aan gedacht wordt.” Danfoss: “Architecten zijn veelal traditioneel, en gebruiken vaak de bestaande betrouwbare systemen of bestekken. Zij staan dicht bij de klanten of opdrachtgever en kunnen vanuit hun functie een belangrijke bijdrage leveren om de klant/opdrachtgever te informeren en overtuigen van de voordelen van onder andere warmtepompen. Warmtepompen vallen bijna altijd wel onopvallend in te passen in hun ontwerp.” Horos: “Dit is mijns inziens de taak van de installatieadviseur. Warmtepompen kunnen inpandig opgesteld worden, net als conventionele cvketels. Indien het bodemsysteem ook gebruikt wordt voor koeling in

de zomer, kan dit juist in het voordeel zijn doordat er geen koelmachine op het dak geplaatst hoeft te worden.” Inventum: “Er zijn gelukkig steeds meer architecten met een warm hart voor warmtepompen. Dit kan echter meer. Probleem is dat in Nederland de cv toestellen veel te goedkoop zijn. Er is bijna geen land in Europa waar de cv-ketel zo goedkoop is.” Nibe: “We zien een duidelijke toename van systeemintegratie in gebouwen. De architect toont een groeiende belangstelling voor de warmtepomp, wat vaak te maken heeft met de wensen van de opdrachtgever en het moeten voldoen aan bepaalde NEN-eisen. Voor het slagen van een project met warmtepompen is een vroegtijdig overleg in de ontwerpfase van essentieel belang. “De architect neemt een belangrijke positie in bij dit proces. Voor een goede kosten-batenanalyse zien we nog vaak dat de fabrikant/leverancier, maar ook de installateur, van doorslaggevende betekenis zijn. Vaak worden daarvoor bezoeken gepland aan gebruikers van warmtepompen in vergelijkbare projecten. Ervaringsdeskundigen zijn belangrijk in het proces. “Architecten zijn zich zeer bewust van hun rol waar het gaat om ontwerpen, welke de criteria inzake energiebewust, duurzaam en comfortabel, kunnen doorstaan. Niemand woont of werkt prettig in een gebouw waar gezondheid, comfort en veiligheid niet gewaarborgd zijn.” Techneco “Er is nog veel onbekendheid bij architecten op het gebied van warmtepomptechnieken. Architecten vinden warmtepompen en andere duurzame initiatieven ondergeschikt aan de esthetische kant van gebouwen. Er vindt echter wel een kentering plaats. Installaties worden belangrijker dan voorheen.” Western: “De architect is wel op de hoogte, maar moet nog veel leren. Architecten zijn een van de partijen. Ook aannemers, installateurs en adviseurs spelen een rol. Installatie komt bij architecten wel altijd op de tweede plaats.”

Marktspelers Stelling: Leveranciers en importeurs doen voldoende om het gebruik van warmtepompen te stimuleren Stelling: Leveranciers en importeurs zijn te technisch in hun benadering van de markt Stelling: Leveranciers en importeurs investeren genoeg in de ontwikkeling van warmtepompen Stelling: Leveranciers en importeurs zijn de belangrijkste partij om opdrachtgevers te overtuigen van warmtepomptechnieken Alklima/ Mitsubishi Electric: “Zowel brancheverenigingen als fabrikanten kunnen meer doen. De individuele acties zijn sterk in opkomst, maar ondanks dat zit er geen


WP01_06-09_2.indd 8

27-08-2009 09:23:19

RESULTATEN

lijn of gezamenlijk front in de stimulering. De techniek is leading in plaats van comfort, duurzaamheid en besparing. Dit maakt de marktopkomst ook traag. De laatste jaren is de ontwikkeling in een stroomversnelling gekomen. De kennis zit nu toch nog vaak bij deze partijen. Echter de gezamenlijke inspanning in de bouwkolom is de enige manier om het goed te doen.”

ken dat er Europees nogal wat verschillen zijn in eisen en wensen van de markt. “Leveranciers en importeurs moeten aan de hand van referentieprojecten en aangetoonde besparingen aantonen dat de keuze voor warmtepompen de juiste keuze is voor nu en de nabije toekomst.”

Carrier: “Er wordt al veel gedaan, maar wil de intrede van de warmtepomp succesvol zijn, dan zullen alle betrokken partijen dit gezamenlijk moeten oppakken. Deze partijen zullen echter zeer actief moeten zijn met goede voorlichting over techniek, de voordelen van de warmtepomp, de beschikbare subsidieregelingen, trainingen.”

Inventum: “Voldoende? Dit zijn veel kleinere spelers. Het is een muis tegen een olifant. Elektriciteit tegen gas. Meer investeren? Dit is een kwestie van kosten en baten. Zolang de Nederlandse markt niet op grotere aantallen gaat komen, zou dit beperkt zijn. Alleen Inventum heeft een specifieke ruimtebesparende oplossing voor de kleinere woningen.”

Centercon/LG: “De markt is nog niet volwassen, waardoor alle marktpartijen nog zoekende zijn naar hun succesformule. Er gebeurt nog te weinig centraal gecoördineerd. Bovendien wordt de warmtepompmarkt vanuit twee installatiedisciplines benaderd, zowel vanuit de cv-/w branche als de airconditioningbranche. Dit maakt de markt voor opdrachtgevers wellicht nog extra complex. Producenten/leveranciers hebben in samenwerking met hun installateurs wel een belangrijke rol in de overtuiging en bewijsvoering voor de keuze voor warmtepompsystemen.“ Daikin: “Omdat de leveranciers en importeurs van warmtepompen slechts een klein marktaandeel hebben, is het aantal medewerkers dat warmtepompen promoot navenant klein. Dit kan altijd beter, maar wil niet zeggen dat er onvoldoende gebeurt. “Warmtepompen worden niet verkocht op techniek, maar op voordelen voor de eindgebruiker. De voordelen zijn dan in belangrijke mate van financiële aard, maar ook de mogelijkheid van koeling is geen onbelangrijk bijkomend voordeel. Er moet wel vertrouwen zijn dat het product technisch goed in elkaar zit en dat er bij problemen goede back-up geboden wordt, maar iedere zichzelf respecterende firma kan dit vertrouwen bieden. “Binnen Daikin is een geheel nieuwe Europese divisie opgezet om de prestaties van de warmtepomp naar een hoger niveau te tillen. Niet voor niets was Daikin de eerste en enige in het behalen van het Ecolabel voor de Altherma warmtepomp. “Van leveranciers en importeurs wordt altijd een bepaalde mate van partijdigheid verwacht. Hier ligt een taak van de overheid om een positieve boodschap over warmtepompen af te geven, zoals zon- en windenergie al in de Troonrede genoemd zijn. Ook mag de rol van de adviseur en de installateur hier niet onderschat worden. Beiden kunnen een belangrijke bijdrage leveren in de promotie.” Danfoss: “De documentatie en productinformatie zijn veelal uitgebreid genoeg om de consument goed voor te lichten. Vaak is het de consument die het principe en de voordelen van de warmtepompen niet begrijpt en daar ligt een schone taak voor installatiebedrijven om de consumenten te informeren over de afgang van HR-ketels en de opkomst van warmtepompen. “Fabrikanten van warmtepompen doen er over het algemeen alles aan om een voorsprong in de markt te realiseren of te verwerven en komen met regelmaat met nieuwe innovatieve producten. Dat dit niet altijd aansluit op de Nederlandse markt, heeft ermee te ma-

Nibe: “Het kan altijd beter. Wat voor iedere leverancier geldt, is dat men moet kunnen inspelen op veranderende omstandigheden en marktvraag. Daarnaast dienen de diverse brancheorganisaties beter op elkaar afgestemd te worden. “Bij de warmtepomp gaat het om een helder en goedonderbouwd advies. De bron, de pomp en het afgiftesysteem moeten goed op elkaar afgestemd zijn. Ter voorkoming van ontevreden eindgebruikers moet de klant vooraf duidelijk gemaakt worden wat de consequenties zijn van de vele mogelijke toepassingen van de verschillende soorten warmtepompen. “Het blijft techniek en techniek ontwikkelt zich voortdurend. De hoge kosten voor een warmtepomp zijn vaak ingegeven door de kosten van ontwikkelingen en het waarborgen van een lange levensduur van de warmtepomp. De continue vraag naar beter, stiller, energiezuiniger, comfortabeler, et cetera vraagt om hogere investeringen op het gebied van ontwikkeling. Samen met de overige betrokkenen in het bouwproces, zoals de architect, installateur en adviseur, komt met tot de beste integrale oplossing.” Techneco: “De branche is nog niet zo sterk/groot en het breed stimuleren zal vanuit de overheid gefaciliteerd kunnen worden. Er is vooralsnog een drempel die overwonnen dient te worden. Het goed toepassen van een warmtepomp blijft tot op heden een onderbelicht gebied. Techneco komt voortdurend met innovatieve producten en technieken op de markt. Het toepassen van warmtepompen dient een logische keuze te worden door middel van een structurele stimulans vanuit de overheid en de voortdurend stijgende energietarieven. Leveranciers moeten helpen bij het maken van de keuze.” Western: “Per leverancier verschilt de technische benadering. Western Airconditioning heeft verschillende verhalen voor verschillende doelgroepen. Leveranciers spelen wel een rol, maar de adviseur, installateur en architect zijn ook belangrijk in deze.”

Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars Stelling: Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars nemen warmtepompen en andere duurzame oplossingen voldoende mee in hun plannen


WP01_06-09_2.indd 9

27-08-2009 09:23:20

RESULTATEN

Stelling: Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars zijn de belangrijkste partijen om het gebruik van warmtepomptechnieken te stimuleren Stelling: Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars moeten warmtepompen als extra ‘verkoopargument’ moeten aanbieden Alklima/ Mitsubishi Electric: “Het is een prima alternatief op andere duurzame producten om de EPC-norm te behalen. Vaak kan hierdoor architectonische vrijheid of individueel comfort verhoog worden zonder dat dit een hoger prijskaartje heeft.” Carrier: “Er wordt al veel gedaan, maar wil de intrede van de warmtepomp succesvol zijn, dan zullen alle betrokken partijen dit gezamenlijk moeten oppakken. Vandaag de dag lijkt het wel of iedereen vindt dat de warmtepomp van hem is en is er onvoldoende afstemming. In korte tijd is er veel versnippering ontstaan in belangengroepen waarbij het overzicht voor de consument ontbreekt. Brancheverengingen, zoals VERAC, Stichting Warmtepompen, Uneto-VNI en NVKL, zouden veel meer moeten samenwerken en de krachten bundelen met kennisinstituten, zoals ISSO, TVVL en de overheid. Eén gezicht in voorlichting en allemaal hetzelfde doel: duidelijkheid in de grote potentie van deze voor Nederland nieuwe techniek” Centercon/LG: “Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars moeten overtuigd worden van de energieprestaties en total cost of ownership en deze pakken voor warmtepompinstallaties vaak gunstig uit. In de praktijk is de verantwoordelijkheid over de investering en het onderhoud echter verdeeld over verschillende partijen, waardoor het lastig aantoonbaar te maken is.” Daikin “Warmtepompen worden vooral toegepast om de vereiste energieprestatie te halen of een gunstig energielabel te scoren. Meer geld investeren alleen vanwege duurzame inspiraties komt maar zelden voor, wat op zich ook een correcte bedrijfseconomische afweging is. Door de onbekendheid met de vele mogelijkheden van warmtepompen worden warmtepompen helaas in sommige gevallen in een te vroeg stadium niet serieus als alternatief meegenomen. Veelal wordt uitsluitend gedacht aan geothermische toepassingen terwijl bijvoorbeeld de vele mogelijkheden vanuit lucht-waterwarmtepompen onvoldoende worden herkend. “Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars zijn uiteraard belangrijke en gerespecteerde partijen, maar niet de belangrijkste. Warmtepompen passen in nagenoeg elk gebouw en slechts een gedeelte valt onder de verantwoording van deze twee groepen. Wel kunnen deze partijen bijdragen aan een versnelde doorbraak van warmtepompen in met name de woningmarkt. “Het energieverbruik gaat een steeds grotere rol spelen in de totale lasten van een pand. Met de inpassing van een warmtepomp kan een lager energieverbruik en dus ook lagere totale lasten beloofd worden. Nu en in de toekomst.”

onvoldoende mee. Door de meerinvestering van een warmtepomp en het niet kunnen doorberekenen in de huurprijs daarvan, wordt de warmtepomp nogal vaak aan de kant geschoven. “Om een echte slag te kunnen maken, zullen deze partijen moeten inzetten op duurzame energie. Installateurs gaan op korte termijn inzien dat ze mee moeten in deze ontwikkelingen, net zoals in de jaren tachtig de hr-ketel zijn opmars maakte. De koper of huurder moet de voordelen van een warmtepomp duidelijk worden uitgelegd in zijn wooncomfort en energierekening. Pas dan zal hij overtuigd zijn en enthousiast worden.” Nibe “Er is nog teveel onbekendheid met warmtepompen. Bovendien deinst men snel terug als de eerste prijsofferte wordt getoond. Men oordeelt vaak eendimensionaal, waardoor de voordelen onvoldoende aandacht krijgen. “Een nieuwbouwwoning zonder warmtepomp is een gemiste kans. Vaak worden wij geconfronteerd met eindgebruikers, die recent een nieuwbouwwoning hebben opgeleverd gekregen, waar geen warmtepomp in is geplaatst. Hier heeft men achteraf dan spijt van. Als reden voor het niet toepassen van een warmtepomp wordt vaak een onduidelijk argument inzake de terugverdienperiode aangegeven. Als men dit argument hanteert voor alle in de woning toegepaste ruimten of producten, dan worden er geen dure keukens en badkamers meer geinstalleerd. De argumenten CO2-besparing, lagere woonlasten en hoger comfort bij toepassing van warmtepompen krijgen op dit moment nog te weinig aandacht. “Indien men de voordelen van het gebruik van een warmtepompen duidelijk aangeeft en aan de consument goed uitlegt wat een warmtepomp inhoudt, dan kan dit als extra verkoopargument worden gezien. Als in de toekomst de totale woonlasten een doorslaggevende factor worden, dan is de warmtepomp een zeer geschikt middel om de eindgebruiker te overtuigen. Energie zal duurder worden en de wens voor comfort neemt eerder toe dan af. Redenen temeer voor toepassing van de warmtepompen.” Techneco: “Onbekend maakt onbemind en de meerkosten van een goede installatie komen ten laste van de winst en mogen nog niet in rekening gebracht worden bij de huurders. Er is dus te weinig stimulans om iets extra’s te doen voor de bewoners.” Western: “Ze nemen warmtepompen mee in hun plannen, maar het kan nog meer. Met name de onbekendheid speelt een rol hierin.” Legenda bij diagrammen:

Aan dit onderzoek werkten de volgende partijen mee: Alklima/ Mitsubishi Electric Carrier Centercon/LG Clivet Conticlima Daikin

= eens

= oneens

= neutraal

Danfoss Horos Inventum Nibe Energietechniek Stiebel Eltron Stulz Techneco Western Airconditioning

Danfoss: “Op dit moment nemen woningbouwcorporaties warmtepompen


WP01_06-09_2.indd 10

27-08-2009 09:23:21

ACTUEEL NIEUWS OVER DE INSTALLATIEWERELD Wilt u op de hoogte blijven van al het nieuws op het gebied van installaties, duurzaamheid en energie? Ga dan naar www.technalia.nl, al vijf jaar de toonaangevende nieuwssite voor alles wat met installaties te maken heeft.

Overzichtelijk Het nieuws is duidelijk en overzichtelijk gerangschikt op de thema's Elektro&ICT, Sanitair, Klimaat en Energie.

Laat u informeren Elke dag eigen nieuws Nieuwsbrief Vacatures Opinie Archief -

Meer weten? www.technalia.nl WP01_Abo2.indd Sec1:19

04-02-2009 09:39:21

078 615 00 00 [email protected] www.alklima.nl

Zubadan de revolutionaire warmtepomp Zubadan is Japans voor ‘Super Heating’. Dit revolutionaire, door Mitsubishi Electric gepatenteerde, systeem geeft tot -15 °C hetzelfde verwarmingsvermogen als bij +7 °C. Het systeem kan hierdoor zonder enkel voorbehoud toegepast worden als hoofdverwarming en is natuurlijk ook geschikt voor comfortkoeling met als bijkomend voordeel dat de CO2 uitstoot en het energieverbruik, in vergelijking met de conventionele verwarmingssystemen, een stuk lager is. De Zubadan is erg veelzijdig en heeft verschillende toepassingsgebieden als hoofdverwarming, comfortkoeling, warmtapwater, vloerverwarming en zwembadverwarming. Bovendien is de Zubadan ook toe te passen als koude- en warmteopwekker voor een luchtbehandelingkast en luchtgordijn. De in de Zubadan toegepaste flashinjectie techniek maakt het mogelijk om maar liefst 60 °C water te maken. Hierdoor kan warmtapwater bereidt worden zonder elektrische naverwarming.

Energiebesparing

CO2 neutraal

Subsidie 2009

°ClimateCare

Zubadan warmtepompen zijn zeer efficiënt. Met haar slimme technieken worden rendementen van ca. 350% behaald. Ofwel; uitstekende energielabels.

Met een C.O.P. van 4,0 is de Zubadan zeer energiezuinig. Hierdoor kan bij verschillende toepassingen een CO2 neutraal label gevoerd worden.

De Zubadan komt in aanmerking voor de EIA 2009 subsidie regeling. Daardoor is de installatie niet alleen kosten efficiënt in gebruik, maar ook in installatie.

Mitsubishi Electric verwarmt, koelt, filtert en ontvochtigt met de grootste zorg voor uw leefomgeving, zodat het klimaat altijd prettig aanvoelt. Wij noemen dat °ClimateCare.

www.mitsubishi-airco.nl alk-AirCo-Zubadan_B.indd 2

29-01-2009 10:04:16

WAT VINDT DE MARKT? EEN ONDERZOEK NAAR DE MENING VAN DE LEVERANCIERS VAN WARMTEPOMPEN

Recommend Documents