"Samen leren”, Sessie B van 9 t/m 14 oktober 2008
Wat is zo belangrijk aan uitspraak? In tegenstelling tot bijvoorbeeld een Franse accent heeft een Duits accent geen invloed op de verstaanbaarheid, in tegendeel zelfs: de karakteristiek van de Duitse uitspraak scherpt de Nederlandse klanken juist dusdanig aan dat een accent ontstaat.
Als Nederlandse (of Engelse) komieken een Duitser nadoen, spannen ze overdreven de kaak- en mondspieren om staccato losse klanken en/of woorden uit te stoten, die voor in de mond worden gearticuleerd.
De spierspanning is inderdaad een kenmerk van het Duits (en dus ook het Duits accent). Die heb je bijvoorbeeld nodig om de stemloze medeklinker (p, t en k) voor een klinker te kunnen aspireren: phin, thas, khop. Dit doen we in het Nederlands niet (behalve in de provincie Groningen: Marthininithoren).
Het zelfde geldt in zekere zin voor de uitspraak van de klinkers, die in het Nederlands minder scherp worden uitgesproken (behalve in Oost-Nederland). Het duidelijkst blijkt dit uit de uitspraak van het woord man in het Duits en het Nederlands.
Kenmerkend voor een Duits accent is - natuurlijk - ook de uitspraak van de Nederlandse tweeklanken. De ui- en ei-klank in bijvoorbeeld "tuin" en "tijd" bestaan in het Duits niet en worden vaak aan de Duitse uitspraak aangepast ("toin", "taid"). Andere bestaan wel in het Duits, maar klinken anders zoals de "au" in "vrouw".
De beroemde of beruchte keelklank g/ch komt evenmin in het Duits voor en is helemaal in combinatie met een r en s moeilijk uit te spreken.
In -en en -el op het einde van Duitse woorden wordt de e bijna niet uitgesproken, maar in de Nederlandse standaardtaal moet die e wel uitgesproken worden (en blijft in Noord-Nederland de slot-n meestal weg ).
In tegenstelling tot het Duits koppelt de Nederlandse uitspraak de woorden aan elkaar: kweenie (ik weet niet).
"Samen leren”, Sessie B van 9 t/m 14 oktober 2008
Vergelijkend overzicht van klanken in het Nederlands en het Duits In de volgende tabellen zie je een overzicht van de Noord-Nederlandse klanken met een voorbeeld erbij. De Duitse voorbeeldwoorden bevatten klanken die op de Nederlandse lijken. Als er geen Duits voorbeeld gegeven is, wijst dat erop dat die klank in het Duits niet bestaat. Als het Duitse vak gekleurd is, zijn de Nederlandse en de Duitse klank niet identiek De betekenis van de Nederlandse en Duitse woorden komt niet noodzakelijk overeen. We hebben in de tabel het internationaal fonetisch alfabet gebruikt (IPA). Als u het niet kent, is dat niet erg. De tabel spreekt ook zo voor zich.
Klinkers Foneem
Nederlands voorbeeld
Transcriptie
Duits voorbeeld
ɑ
man
mɑn
Mann
a
baan
baːn
Bahn
ɛ
bed
bɛt
Bett
e
meer
meːr
mehr
ə
bezoeken
bəˡzuːkə(n)
besuchen
ɪ
dik
dɪk
dick
i
prima
ˡprima
prima
ɔ
kosten
ˡkɔstə(n)
kosten
o
zoon
zoːn
Sohn
ʏ
kussen
ˡkʏsə(n)
küssen
y
duur
dyːr
Tür
u
toen
tuːn
tun
ø
meubel
ˡmøːbəl
Möbel
Voorbeeld
Transcriptie
Duits voorbeeld
Medeklinkers Foneem
"Samen leren”, Sessie B van 9 t/m 14 oktober 2008
p
post
pɔst
Post
b
boot
boːt
Boot
t
tante
ˡtɑntə
Tante
d
die
diː
die
k
kosten
ˡkɔstə(n)
kosten
f
feest
feːst
Fest
v
vaas
vaːs
Vase
s
pas
pɑs
Pass
z
zingen
ˡzɪŋə(n)
singen
x
licht
lɪXt
Licht
ɣ
gaan
Xaːn
h
haar
haːr
Haar
ʃ
sjaal
ʃaːl
Schal
ʒ
garage
Xaˡraːʒə
Garage
m
modern
moˡdɛrn
modern
n
naam
naːm
Name
ŋ
lang
lɑŋ
lang
l
lezen
ˡleːzə(n)
lesen
r
rok
rɔk
Rock
j
jaar
jaːr
Jahr
w
winter
ˡʋɪntər
Winter
Foneem
Nederlands voorbeeld
Transcriptie
Duits voorbeeld
ɑu
auto
ˡɑutoː
Auto
Tweeklanken
"Samen leren”, Sessie B van 9 t/m 14 oktober 2008
ɛi
zijn
zɛin
œy
huis
hœys
ui
moeilijk
ˡmuilək
ai
draai
drai
oi
nooit
noit
eu
meeuw
meu
iu
nieuw
niu
yu
uw
yu
drei
"Samen leren”, Sessie B van 9 t/m 14 oktober 2008
Uitspraak is niet belangrijk Een standaard-uitspraak van het Nederlands, dat wil zeggen: zonder regionaal of sociaal accent, bestaat niet. Je hoort bijvoorbeeld na 3 woorden of iemand uit Vlaanderen of uit Nederland
komt.
De
verschillen
zijn
zelfs
zo
groot
dat
sommige
Nederlandse
TV-
programma's in Vlaanderen alleen met ondertitels worden uitgezonden - met "Baantjer" waarschijnlijk als bekendste voorbeeld - en omgekeerd.
In de twee taalgebieden is de situatie wel heel verschillend. In Vlaanderen lijkt er wel een uitspraaknorm te zijn waaraan mensen zich houden als ze "officieel" Nederlands spreken. Dat is het nieuwslezer-Nederlands van de VRT. In Nederland bestaat deze uitspraaknorm niet en hoor je op radio en TV vrijwel alleen nog een min of meer sterk regionaal en sociaal
Nederlandse TV en radio zijn voor anderstaligen veel moeilijker te volgen zijn dan Vlaamse! gekleurd Nederlands. Het gevolg:
NoordNoord-Nederlandse uitspraak - klinkers klinkers Klank
Voorbeeld
Transcriptie
Verschil
e
meer
meːr
Behalve voor de r klinkt de [e:] vaak als "ej": mee is mej. Dus "mee" klinkt als "mei"
o
voor
voːr
Behalve voor de r klinkt de [o:] vaak als [au/ow]: noot – nout/nowt
ø
deur
døːr
Behalve voor de r klinkt de [ø:] vaak als tweeklank [øy]: leuk is luik
NoordNoord-Nederlandse uitspraak - medeklinkers medeklinkers Klank
Voorbeeld
Transcriptie
Verschil
w
werk
wɛrk
Aan het begin van woord of lettergreep is de [w] een [ʋ]
v
vis
vɪs
In het Noord_Nederlands meestal stemloos: fis
r
raad
ra:t
In het Noord-Nederlands komen 3 soorten r voor. De rollende r van Vlaanderen, de huig r die lijkt op de Franse r en de Gooise r die in combinatie met de rollende of huig r achter een klinker wordt uitgesproken. De rollende r hoor je steeds minder, de huig-r al dan niet in combinatie met de Gooise r
"Samen leren”, Sessie B van 9 t/m 14 oktober 2008
z
zon
zɔn
In het Noord_Nederlands vaak stemloos: sɔn
χ
gaan,
χaːn, ˈlɑχən
Nederlandse g is altijd de diepe keelklank
lachen
Noord-Nederlandse uitspraak – tweeklanken*
Klank
Voorbeeld
Uitspraak
Opmerking
ɑu
blauw
blɑu
Klinkt vaak als laauw
ɛi
tijd
tɛit
Klinkt vaak als taid
œy
huis
hœys
Klinkt vaak als au: haus
Meer weten? Ga naar http://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/
* Kaik aut Paaul!!! Blaif bai mai!!! De meest opvallende ontwikkeling in de uitspraak van het standaard Nederlands is wat bekend staat als Poldernederlands.
Poldernederlands wordt gekenmerkt doordat de tweeklanken ei/ij, ui en au/ou met een wijdere mond uitgesproken worden. Men verlaagt bij de uitspraak de onderkaak. Daardoor klinken de tweeklanken anders (lager). Deze variant hoor je het duidelijkst in “Holland”, maar in feite zijn de “zuivere” tweeklanken uit het standaard-Nederlands verdwenen.
standaard
Poldernederlands
blij
blai
uit
aut
koud
kaaud
Deze uitspraakvariant wordt vaak afgewezen/als lelijk ervaren. We vergeten vaak dat het op zich niets nieuws is. Wat nu als norm geldt (de tweeklanken), is het resultaat van precies dezelfde uitspraakontwikkeling. In Holland begon men in de Middeleeuwen bepaalde klanken met een lagere kaak (wijdere mond) uit te spreken.
Eerst
Lagere kaak
“blie”
blij
"Samen leren”, Sessie B van 9 t/m 14 oktober 2008
“uut”
uit
“kolt”
koud
Deze verlaging van de tweeklanken kenmerkt trouwens ook het Duits en het Engels.
standaard
Poldernederlands
Engels
Duits
wijn
wain
wine
Wein
uit
aut
out
aus
Deze verlaging van de tweeklanken heeft gevolgen voor de uitspraak van de klinkers. Als de tweeklanken “ei”, “ui” en “au” verdwijnen, moet de lege plek worden opgevuld (drag train) Daarom spreken veel Nederlanders
we gaan naar zeej, ga je meej? okeej! naar zeej? wat luik! gaan we ouk met de bout?
de lange e als tweeklank ei (“eej): de lange eu als tweeklank ui: de lange o als tweeklank au:
Wellicht is het echter ook omgekeerd (push chain). De vertweeklanking van de langer klinkers, die het minst aan de Duitse grens hoorbaar is, veroorzaakt de veranderde uitspraak van de tweeklanken.
