Verhandeling voor het behalen van de titel 3-ster Instrukteur. De integratie van de duikcomputer in het duikonderricht

Verhandeling voor het behalen van de titel 3-ster Instrukteur

De integratie van de duikcomputer in het duikonderricht.

Philippe Mertens

CMAS-NELOS

2002

1 Inhoud 1

INHOUD ............................................................................................................................................................... 1

2

VOORWOORD.................................................................................................................................................... 4

3

INLEIDING.......................................................................................................................................................... 6 3.1 3.2 3.3 3.4

4

MENTALITEITSPROBLEMEN:.......................................................................................................................... 6 REGLEMENTERINGSPROBLEMEN: .................................................................................................................. 6 MATERIAALPROBLEMEN ............................................................................................................................... 6 KENNISPROBLEMEN ...................................................................................................................................... 7

AANVULLINGEN OP DE NELOS-INFOMAP ............................................................................................... 8 4.1 DOELSTELLINGEN PER BREVET ...................................................................................................................... 8 4.1.1 Uitgangspunt ........................................................................................................................................... 8 4.1.2 Zwaartepunt............................................................................................................................................. 9 4.1.3 De doelstellingen ..................................................................................................................................... 9 4.1.4 Verklaring.............................................................................................................................................. 10 4.2 TE VERWERKEN IN HET VEILIGHEIDSREGLEMENT ........................................................................................ 11 4.2.1 In “De uitrusting” deel uitrustingsstukken............................................................................................ 11 4.2.2 In het reglement diep duiken.................................................................................................................. 11 4.2.3 In het protocol C10 en D10 van de openwaterproef duikleiding........................................................... 11

5

AANVULLINGEN OP DE NELOS-CURSUS ................................................................................................ 12 5.1 HET NUT VAN DE DUIKCOMPUTER ............................................................................................................... 12 5.1.1 menselijke fouten uitgesloten ................................................................................................................. 12 5.1.2 multi level duiken................................................................................................................................... 12 5.1.3 Extra veiligheid...................................................................................................................................... 12 5.1.4 continue ontzadiging.............................................................................................................................. 13 5.2 SOORTEN DUIKCOMPUTERS ......................................................................................................................... 13 5.2.1 Elektronische dieptemeter/timer met elektronische tabellen ................................................................. 13 5.2.2 Nultijd berekenaar ................................................................................................................................. 13 5.2.3 De "Echte" duikcomputer ...................................................................................................................... 13 5.2.4 Nitrox-computer..................................................................................................................................... 14 5.2.5 Lucht-geïntegreerde computer............................................................................................................... 14 5.3 WETENSCHAPPELIJKE ACHTERGROND ......................................................................................................... 15 5.3.1 Werkingsprincipe................................................................................................................................... 15 5.3.2 Weefsels ................................................................................................................................................. 15 5.3.3 Het gedrag van de weefsels in de duiker ............................................................................................... 16 5.3.3.1 5.3.3.2

5.3.4

Microbellen............................................................................................................................................ 18

5.3.4.1 5.3.4.1.1 5.3.4.1.2 5.3.4.2 5.3.4.3 5.3.4.4 5.3.4.5 5.3.4.6 5.3.4.7

5.3.5

De anatomie van de mens .............................................................................................................................16 Besluit ...........................................................................................................................................................17 Ontstaan van microbellen..............................................................................................................................18 Hoge gradiënten en periode van het weefsel............................................................................................18 Afkoeling van de huid..............................................................................................................................18 Detectie .........................................................................................................................................................18 Levensduur....................................................................................................................................................19 Invloed van de microbellen ...........................................................................................................................19 Verdere metingen tonen aan..........................................................................................................................20 Hoe lang blijven microbellen in het lichaam? ...............................................................................................20 Besluit: ..........................................................................................................................................................21

Factoren die de belvorming beïnvloeden............................................................................................... 21

5.3.5.1 5.3.5.2 5.3.5.3

gladheid van de vaatwand .............................................................................................................................21 aanwezigheid van CO2 of vetembolen ..........................................................................................................21 Longfilter ......................................................................................................................................................21

5.4 HOOFDPUNTEN UIT DE GEBRUIKSAANWIJZING ............................................................................................ 22 5.4.1 Verboden duikprofielen ......................................................................................................................... 22 5.4.1.1 5.4.1.2 5.4.1.3 5.4.1.4 5.4.1.5 5.4.1.6

Philippe Mertens

Invers duikprofiel..........................................................................................................................................22 Jo-Jo Duiken .................................................................................................................................................22 Jo-Jo tijdens de trappen.................................................................................................................................22 Successieve duik met kort oppervlakte interval ............................................................................................22 2e duik dieper dan de eerste ..........................................................................................................................22 Wat doe je als je toch een dergelijk duikprofiel gemaakt hebt? ....................................................................23

Verhandeling 3*I 2002

1

5.4.2 % kans op een decompressie ongeval.................................................................................................... 23 5.4.3 Bergmeer / persoonlijke instelling ......................................................................................................... 23 5.4.4 Vliegen na duiken .................................................................................................................................. 24 5.5 GEVAREN VERBONDEN AAN HET GEBRUIK VAN DE DUIKCOMPUTER ........................................................... 24 5.5.1 duiken op de nultijd grens...................................................................................................................... 24 5.5.2 opstijgen tot aan het plafond ................................................................................................................. 24 5.5.3 mentaliteit .............................................................................................................................................. 24 5.5.4 air geïntegreerd zonder rekening van de lucht benodigd voor de opstijging ........................................ 25 5.5.5 besef van zeer zware fouten ................................................................................................................... 25 5.6 PRAKTISCH DUIKEN MET DE COMPUTER ...................................................................................................... 25 5.6.1 Ken je Computer en die van je buddy .................................................................................................... 25 5.6.2 Planning van de duik ............................................................................................................................. 25 5.6.3 Back-up.................................................................................................................................................. 25 5.6.4 Veiligheidstrap....................................................................................................................................... 26 5.6.5 Verzwaren van trappen.......................................................................................................................... 26 5.7 VEERTIEN PUNTEN VAN HET NELOS VEILIGHEIDSCOMMITEE .................................................................... 26 6

UITZONDERINGSREGELS EN SPECIALE AANDACHT SITUATIES .................................................. 28 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4

7

OVERZICHT: ................................................................................................................................................ 28 ONDERBREKING VAN TRAPPEN & BLOW-UP / CRASH DIVE ........................................................................ 28 TRAPPEN BIJ ZWARE ZEE ............................................................................................................................. 29 DUIKEN MET INSPANNING ........................................................................................................................... 29 EXTREME KOUDE ........................................................................................................................................ 29 TE GROTE STIJGSNELHEID ........................................................................................................................... 29 BACK-UP ..................................................................................................................................................... 30 Het meenemen van extra meetapparatuur zoals tabel, duikuurwerk, duikcomputer. ............................ 30 Je buddy als back-up ............................................................................................................................. 31 Het schatten van de te maken decompressie.......................................................................................... 32 Besluit en aanbeveling:.......................................................................................................................... 32

MODELLEN EN CRITERIA........................................................................................................................... 33 7.1 HET MODEL VAN HALDANE (1908) ............................................................................................................. 33 7.1.1 KOC....................................................................................................................................................... 33 7.1.2 Weefsels ................................................................................................................................................. 33 7.1.3 Exponentiëel verloop ............................................................................................................................. 34 7.1.4 Trapdiepte.............................................................................................................................................. 34 7.1.5 De Haldane Tabellen .......................................................................................................................... 34 7.1.6 Berekeningsvoorbeeld............................................................................................................................ 35 7.2 LEONARD HILL (1912) ................................................................................................................................ 35 7.3 HET US-NAVY MODEL ............................................................................................................................... 36 7.3.1 USNavy 1930 ......................................................................................................................................... 36 7.3.2 USNavy 1937 ......................................................................................................................................... 36 7.3.3 USNavy 1955 ......................................................................................................................................... 36 7.3.3.1 Weefsels........................................................................................................................................................36 7.3.3.2 Tabel van Workman......................................................................................................................................36 7.3.3.3 Successieve duiken .......................................................................................................................................37 7.3.3.3.1 Weefsel: ...................................................................................................................................................37 7.3.3.3.2 Hoeveelheid reststikstof...........................................................................................................................37 7.3.3.3.3 Ontzadiging: ............................................................................................................................................38 7.3.3.3.4 Straftijd: ...................................................................................................................................................38

7.4 7.5 7.6 7.6.1 7.7 7.8 7.8.1 7.8.2 7.8.3 7.8.4 7.9 7.10

HET MODEL VAN HEMPLEMAN .................................................................................................................... 39 HET CRITERIUM VAN BUEHLMANN (1960) .................................................................................................. 40 HET DCIEM KS1983 MODEL ..................................................................................................................... 40 Serieel model: ........................................................................................................................................ 41 HET BÜHLMANN ADAPTIVE MICRO-BUBBLE MODEL .................................................................................. 41 HET VARIABLE PERMEABILITY MODEL (VPM) .......................................................................................... 42 Microbellen groeien of verschrompelen ................................................................................................ 42 het belhuidje of skin ............................................................................................................................... 42 Veronderstellingen voor de duiker......................................................................................................... 42 Implicaties van het model ...................................................................................................................... 42 HET REDUCED BUBBLE GRADIENT MODEL................................................................................................. 43 TOEKOMSTVISIE: EEN ANATOMISCH SERIEEL MODEL .................................................................................. 43

Philippe Mertens


2

8

BESPREKING VAN ENKELE DUIKPROFIELEN...................................................................................... 44 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.8.1 8.9 8.9.1 8.9.2 8.9.3 8.9.4 8.10

HOE DE BEREKENINGEN IN DE BIJLAGEN TOT STAND KWAMEN ................................................................... 44 VERZWAREN VAN TRAPPEN ......................................................................................................................... 46 VEILIGHEIDSTRAP ....................................................................................................................................... 46 UITDUIKEN .................................................................................................................................................. 47 VERZWAREN VAN TRAPPEN BIJ COMPUTERDUIKEN ..................................................................................... 47 SUCCESSIEVE DUIKEN ................................................................................................................................. 48 PROCEDURE TRAPPEN OP ZWARE ZEE .......................................................................................................... 48 WANNEER ZIJN TRAGE WEEFSELS VAN BELANG .......................................................................................... 48 Eigenschap van de tijdsconstante .......................................................................................................... 49 MULTI-DUIK DAGEN .................................................................................................................................... 50 Enkele berekeningen.............................................................................................................................. 50 Enkele realistische duikdagen ............................................................................................................... 52 Relativering ........................................................................................................................................... 52 Besluit .................................................................................................................................................... 52 EXTREME DUIKEN ....................................................................................................................................... 53

9

DE ENQUÈTE ................................................................................................................................................... 54

10

BIBLIOGRAFIE................................................................................................................................................ 63

11

BIJLAGEN ......................................................................................................................................................... 64 11.1 ENKELE TABELLEN ...................................................................................................................................... 64 11.2 DE CMAS AANBEVELINGEN I.V.M. DUIKCOMPUTERS ................................................................................ 64 11.3 PROJECT DAN-UWATEC .......................................................................................................................... 64 11.3.1 Introduction to the Diving Safety Laboratory ................................................................................... 64 11.3.2 Proportional M-Value Reduction...................................................................................................... 64 11.3.3 Speed of ascent.................................................................................................................................. 64 11.3.4 Unrestricted recreational dives & skin cooling ................................................................................ 64 11.3.5 EUBS 2000........................................................................................................................................ 64 11.3.6 Uwatec technical background for low bubbling computers.............................................................. 64 11.4 DE BEPALING VAN DE VERZADIGINGSFORMULES ........................................................................................ 64 11.5 IMPORTANCE OF DEEP SAFETY STOPS (ROBERT PYLE)................................................................................. 64 11.6 DECOMPRESSION THEORY: BUBBLE MODELS (DAVID E YOUNT) ................................................................ 64 11.7 REDUCED GRADIENT BUBBLE MODEL (BRUCE WIENKE) ........................................................................... 64 11.8 ARTIKEL DUIKEN: OPNIEUW LEREN DECOMPRIMEREN ............................................................................... 64 11.9 DE BEREKENING VAN ENKELE DUIKPROFIELEN. .......................................................................................... 64

Philippe Mertens


3

2 Voorwoord Een verhandeling over duikcomputers. Er is al zoveel gezegd over dit onderwerp, is het niet wat afgezaagd om een dergelijk thema te kiezen voor een verhandeling tot het behalen van de titel 3*Instrukteur? Veel gezegd is er alvast wel, maar er staat nog niet veel in onze NELOS-cursus en iets schrijven over duikcomputers is ook wel wat lopen op glad ijs. Al meer dan 10 jaar gaat mijn bijzondere aandacht in de theorie van de duiksport naar de decompressie problematiek in het algemeen. Een eigenaardige interesse voor een ingenieur elektriciteit? Eigenlijk helemaal niet want het verzadigen en ontzadigen van weefsels kan op identieke wijze beschreven worden als het opladen en ontladen van een condensator. Met inzicht en kennis van elektriciteit wordt de problematiek wat verstaanbaarder en heb je plots een hele set formules ter beschikking om die verschijnselen zelf uit te rekenen. Het is dan ook een soort van hobby geweest om zelf tabellen te maken op basis van het bestaande berekeningsmodel en met de gekende « Moments » van Workman om de limieten van de oververzadiging en de daaraan gekoppelde traptijden te berekenen. Vaak ging dat niet van een leien dakje en kwam er heel wat studiewerk aan te pas. Dat bleek een ideale werkwijze te zijn om een grondiger inzicht te verkrijgen in de problematiek en de constructie van duiktabellen. De uitdaging werd met de opkomst van de duikcomputer lichtjes in die richting verschoven. Het basisidee is hetzelfde als dat van de tabellen. Vandaag de dag stelt men echter dat het gebruikte berekeningsmodel niet volledig de processen in ons lichaam beschrijft en probeert men het model lichtjes te verbeteren. Er wordt nu vaak rekening gehouden met luchtverbruik, watertemperatuur, stijgsnelheid, … enz. Toch wordt het basismodel niet fundamenteel aangepast en dit zorgt voor de nodige problemen. Hierover is echter nog niet veel gezegd en geschreven; wel over de nieuwe trendy « features » van het toestel en de extra toeters en bellen. Een bijkomend probleem is dat er op de dag van vandaag geen echte norm bestaat waaraan het berekeningsmodel van een computer moet voldoen. Het streven van een fabrikant naar een veilig berekeningsmodel is vooral om schadeclaims van gedupeerden te kunnen ontlopen. De decompressiewetenschap is ook vandaag nog steeds in een evolutiestadium en het is dan ook logisch dat een norm opleggen naar de fabrikanten toe een halt kan betekenen naar research. Dat willen we zeker niet bereiken maar het zou wel handig zijn als een aantal zaken verplicht in de handleiding terug te vinden zouden zijn en de display een bepaalde informatie minimum moet verstrekken zodat we ook de computer van onze buddy kunnen aflezen tijdens de duik. Bepaalde informatie wordt door de fabrikant niet gegeven en beweringen maken hieromtrent is zoals hierboven gezegd: « lopen op glad ijs ». Deze verhandeling is echter niet bedoeld voor de fabrikanten van duikcomputers maar voor de gebruikers: de NELOS-duiker waarvoor de duikcomputer een hulpmiddel is om veilig boven te komen, keer op keer. De duikcomputer is nog lang niet perfect en maakt soms grote berekeningsfouten. De benaming hulpmiddel is daarom bewust gekozen. Vooral onderzoek naar de invloed van microbellen heeft een volledige ommekeer teweeggebracht in de decompressietheorie. Deze nieuwe bevindingen stellen de juistheid van onze tabellen en duikcomputers zeer sterk in vraag. Ik stel echter vast dat het kleine kastje aan de arm maar al te vaak als de alwetende God wordt beschouwd en dat onze kennis van tabellen of duikregels in het algemeen plots van geen tel meer zijn. Niets is minder waar. Regels blijven belangrijk, met of zonder duikcomputer. Dit stel ik maar al te vaak vast in debriefings na clubduiken of na proeven duikleiding. Nochtans staan vaak veel van die belangrijke regels in de handleiding (veel echter ook niet) en zou de duikleider hier rekening mee moeten houden. Als prille instructeur heb ik deze opvoedende taak met plezier op mij genomen. Mijn opluchting was dan ook groot als het NELOS-duikonderricht ervoor pleitte het gebruik van de duikcomputer te integreren in het duikonderricht van de club. Kort daarop volgden « de 14 punten van het NELOS-veiligheidscommitee » i.v.m. het gebruik van de duikcomputer. Toch kwam de integratie

Philippe Mertens


4

van de duikcomputer in het duikonderricht niet echt op gang omdat er geen doelstellingen per brevet werden toegevoegd aan de doelstellingen van ieder brevet. Elke uiteenzetting over dit onderwerp bleef dus supplementair en niet verplicht want er kon officieel niets over gevraagd worden tijdens een theorie-examen. Dit gaf mij die extra impuls voor de keuze van mijn onderwerp. Hier zou ik graag verandering in zien. De reacties op die supplementaire les over de duikcomputer hebben mijn keuze voor dit onderwerp nog versterkt. Ondanks de intrinsieke drang om over dit onderwerp een succesvolle verhandeling te schrijven heb ik gelukkig kunnen rekenen op heel wat steun uit mijn omgeving. Daarom kan ik het zeker niet nalaten om de Yellows in het algemeen en Guy, Ria en Ireen in het bijzonder te bedanken voor hun steeds weer opbeurende commentaren en replieken. Niet te vergeten mijn familie die altijd klaar stonden om mijn verhandeling-grillen te tolereren en zelfs nog hielpen met verbeteren. Met een beetje blos op de wangen moet ik ook Pauwels trafo bedanken waar ik enquêtes en andere verhandeling georienteerde documenten kon afdrukken en de nodige E-mails doen om dit werk te realiseren. Bedankt.

Philippe Mertens


5

3 Inleiding In de moderne duikwereld is de duikcomputer niet meer weg te denken. Iedereen heeft er een en iedereen gebruikt hem. Een goede kennis van de tabellen draagt allicht bij tot de veiligheid van elke duiker. Helaas denken velen dat die kennis nu overbodig geworden is aangezien zij met “computer” duiken. Het begrip “Tabellen” omvat echter meer dan twee bedrukte kaartjes, het omvat evenzeer alle regels aangaande veilige decompressie alsook hun achtergronden zodat je weet wat er in het lichaam gebeurt en wat de gevolgen zijn van uw duikgedrag op de decompressie. Inderdaad, die kennis is vereist, of we nu duiken met tabellen of met de computer. Met de massale opkomst van de duikcomputer zien we enkele problemen opduiken die zeker aandacht vergen binnen het duikonderricht. De problemen kunnen we onderverdelen in mentaliteitsproblemen, reglementeringsproblemen, materiaalproblemen en kennisproblemen.

3.1 Mentaliteitsproblemen: •

• •

Waar vroeger de duikleider de decompressie bepaalde zien we nu meer en meer duikers die “op hun eigen” aan het decompresseren zijn. De groep samen houden, ook tijdens de decompressie, is een zeer lastige taak van de duikleider geworden. Er zijn immers grote verschillen tussen de duikcomputers die bijkomend nog kunnen vergroot worden door persoonlijke instellingen. Ook de duikplanning is op de achtergrond geraakt; we zullen wel zien. Met soms verrassende resultaten tot gevolg. Bij het vierkante duikprofiel van de duiktabel kon men geen decompressie-“voordeel” halen uit enkele meters stijgen en zo de computer steeds tot aan de grens van verzadiging brengen. We stellen vast dat dit met de computer toegepast wordt en op die manier niet één, maar bijna alle weefsels tot op de grens van verzadiging gebracht worden en dan wordt de kans op een decompressieongeval aanzienlijk vergroot.

3.2 Reglementeringsproblemen: •

•

Waar met de tabellen duidelijk gesteld wordt maximaal twee duiken en evt. een derde van maximaal 15 meter diep per dag, omdat anders de trage weefsels teveel verzadigen en onze tabellen daar geen rekening mee houden, stelt menigeen deze regel in vraag op vakantie (vb live-aboard duiken) waar vaak vier tot vijf duiken per dag worden aangeboden. Waar de tabellen duidelijke regels stellen voor uitzonderingen en bijzondere situaties heeft de duikcomputer geen duidelijke regels. In de handleiding wordt niet op al de situaties die we in de tabellen besproken hebben een antwoord gegeven: extreme koude, inspanning, incidenten,trappen bij zware zee, onderbreking van trappen, …enz..

3.3 Materiaalproblemen • • •

Waar vroeger op eenvoudig tonen van de manometer elkeen zijn luchtvoorraad liet zien, krijgen we nu te maken met kleine schermpjes waarop we tussen de digitale cijfers moeten zoeken naar de flesinhoud. Ook het luchtverbruik wordt nu overgelaten aan de computer die niet weet op welke manier we de duik moeten beëindigen; denk maar eens aan het Oosterschelde-profiel waar we nog een hele afstand moeten afleggen om terug aan de oever te komen. Water en elektronica gaan niet goed samen, dat hebben we met onze duiklampen en/of camera’s al lang ervaren. De duikcomputer is hier geen uitzondering op en de kans bestaat altijd dat de techniek het laat afweten. Het NELOS-duikonderricht stelt dan ook dat je

Philippe Mertens


6

moet zorgen voor back-up in een duikgroep. Hoe interpreteren we dat? Is de duikcomputer van je buddy een back-up voor jouw?

3.4 Kennisproblemen •

•

Er is geen standaardisatie i.v.m. waaraan het computerberekeningmodel moet voldoen en evenmin waar hij rekening mee moet houden. Je bent dus verplicht deze informatie uit de handleiding te halen zodat je je duikgedrag kan afstemmen op je computer. Daarom is het onmogelijk om een algemene handleiding te schrijven die iedereen moet studeren voor het theoretisch gedeelte van een duikbrevet. Nochtans bevat deze verhandeling een voorstel hiertoe. De tabellen zijn gebaseerd op een vierkant duikprofiel zodat we bij een ander profiel steeds een heel stuk veiligheid hebben. De computer heeft dat niet en kan in sommige gevallen te weinig trap aangeven. Het ontstaan van microbellen heeft een enorme invloed op de kwaliteit van de decompressie. Enkele zeer recente computers pogen daar rekening mee te houden maar het proces is nog steeds niet exact gekend en de invloed op de decompressie kan dus ook niet juist ingeschat worden.

Is de duikcomputer dan een slechte investering? Zeker niet, het is een vooruitgang die we niet mogen (en gezien het aantal gebruikers niet kunnen ) links laten liggen. Ondanks dat de markt van de duikcomputer in constante evolutie is, is het volgens mij onze taak om het duikonderricht hierop af te stellen en duidelijke richtlijnen te geven naar onze leden toe. Ik herinner me nog goed de “14 tips van het NELOS duikonderricht voor veilig duiken met de computer” en die worden bij het 3*- en 4*brevet uitvoerig besproken maar in de NELOS-cursus en de NELOS infomap is hiervan nog niets terug te vinden zodat ik me kan voorstellen dat dit niet in alle duikscholen gebeurt. Dit is dan ook mijn motivatie om dit onderwerp te kiezen voor de verhandeling. In deze syllabus zal ik proberen een duidelijk antwoord te formuleren op al deze vragen en ik hoop dat ik hiermee een positieve bijdrage kan leveren tot het duikonderricht. Philippe

Philippe Mertens


7

4 Aanvullingen op de NELOS-infomap 4.1 Doelstellingen per brevet 4.1.1 Uitgangspunt Indien we willen dat de kennis van de duikcomputer geïntegreerd wordt in het duikonderricht van de verschillende duikscholen, dan is het onontbeerlijk doelstellingen per brevet de definiëren. Om dit te realiseren moeten we ons de vraag stellen welke kennis bij welk brevet van belang is. Als hulpmiddel zijn er enkele uitgangspunten; De 1*duiker wordt begeleid door een ervaren duiker en neemt dus geen beslissingen aangaande de decompressie (die normaal niet nodig is gezien de dieptebeperking). Toch zien we vaak dat de 1*duiker zijn duikuitrusting integraal aankoopt waar de duikcomputer dan ook deel van uitmaakt. In functie van deze aankoop is het wenselijk de beginnende duiker een beknopt overzicht te geven van de soorten duikcomputers die er op de markt zijn zonder naar merken te refereren en wat het doel is van een duikcomputer. De 2*duiker heeft enige ervaring opgedaan en duikt onder leiding van een ervaren duikleider. In uitzonderlijke gevallen zal een 2*duiker met iemand met evenveel ervaring duiken onder verantwoordelijkheid van een ter plaatse aanwezige instructeur. Als de duikplaats geen beperkingen oplegt wat betreft de duikdiepte en het te maken duikprofiel zal deze instructeur dat zeker doen. Toch zien we dat de 2*duiker zich in een fase bevindt van te volgen wat de duikleider doet en beslist in functie van binnenkort deze beslissingen zelf te kunnen nemen. De 2* duiker maakt de overgang van beginnende duiker naar beginnende duikleider. Voor de 2*duiker is het daarom van belang te weten welk duikgedrag wel en niet mag aangaande de decompressie. Dit echter zonder in te gaan op de achterliggende redenen. Ik denk dat vooral bij de 2*duiker het duikgedrag bepaald wordt en de begeleiding heeft in deze fase zeer veel invloed hierop. Het begrip van de veiligheidstrap zal hem zeker bijgebracht worden evenals andere maatregelen om de veiligheid te verhogen. Daarom denk ik dat het van belang is dat de 2*duiker al eens aandachtig de handleiding van zijn computer leest en leert wat wel en niet toegelaten wordt; waar wel en waar geen rekening mee gehouden wordt. De 3*duiker is een beginnende duikleider. Hij heeft al enige ervaring opgedaan maar vaak zijn de duiken eenvoudig geweest en hij zal zeker niet vaak uitzonderlijke situaties meegemaakt hebben. Toch zal hij moeten weten hoe zich te gedragen en wat te doen omdat hij nu de duikleiding in handen heeft. Het is belangrijk dat hij op deze zware taak dan ook goed voorbereid wordt. Hij moet dan ook de beperkingen van zijn duikcomputer kennen en de gevaren die hieraan verbonden zijn. Hij moet ook weten wat hij moet doen in bijzondere omstandigheden zoals uitzonderingen of situaties als extreme koude, inspanning, slecht duikprofiel, …enz..De 3*duiker is vaak diegene die een 2*duiker begeleid en dus een belangrijke “didactische” taak heeft in de vorming van de mentaliteit bij die beginnende duiker. De 3*duiker heeft veel meer invloed op de beginnende duiker dan de 4*duiker of instructeur! De 4*duiker is een ervaren duikleider en duikt vooral met beginnelingen. Uiteraard zal hij ook met andere 4-sters of 3-sters duiken om van zijn hobby te kunnen genieten. Dit zal vooral buiten de gewone clubduiken gebeuren. Net als de 3*duiker heeft hij een goed Philippe Mertens


8

inzicht in de werking van zijn duikcomputer en weet hij in alle omstandigheden wat hij moet doen. Dit is dan ook de mentaliteit die hij aan de dag legt tijdens deze duiken buiten het clubgebeuren en zo overdraagt op mede 4* en 3*duikers. Ik denk niet dat wat betreft de kennis over de duikcomputer er een verschil moet bestaan tussen de 3*- en de 4*duiker, er zal enkel een mentaliteitsverschil zijn. De 4*duiker kan meer spreken uit ervaring en zal zodoende ook volwassener overkomen. De instructeur kijkt vooral toe op het algemeen duikgedrag en probeert hieraan richting te geven. We mogen niet uit het oog verliezen dat de instructeur tijdens iedere proef een zeer grote invloed uitoefent op alle niveau’s van duikers. Iedere proef is naast een controle ook een les. Indien de instructeur na enkele jo-jo stijgoefeningen een procedure volgt om de duik veilig te beëindigen, dan heeft dat zeker een invloed op de kandidaat. Het negeren van deze veiligheidsregels heeft uiteraard een nog grotere invloed; het stelt regels in het algemeen in vraag en het moedigt het cowboy gedrag verder aan. Bijzondere aandacht gaat natuurlijk naar de duikleidingen; we kunnen ook hier de duikcomputer niet negeren. Vaak kunnen we een situatie in de hand werken om te zien of de kandidaat zijn decompressie hieraan aanpast en zodoende op een conservatieve manier zijn decompressie doet. Dit is mijns inziens veel belangrijker voor de kandidaat dan de computer te verbieden en hem verplichten de tabel te gebruiken. Deze items zullen in de respectievelijke protocols moeten verwerkt worden.

4.1.2 Zwaartepunt Indien we nu goed bekijken wie er met wie duikt dan kunnen we volgende conclusie trekken: een nieuwe duiker wordt begeleidt door de meest ervaren duikers: instructeurs en 4*duikers. Zij doen minimaal 15 duiken met de 1*duiker. Tijdens deze duiken wordt er nooit over decompressie gesproken omdat het niet van toepassing is. De 1*duiker wordt na enkele duiken 2*duiker en mag dan duiken met een 3*duiker. Het is met deze 3*duiker dat hij zal beginnen te werken aan dieptekwalificatie en de meeste ervaring opdoen. Het is naar mijn mening dus het belangrijkste om de 3*duiker volledig op te leiden i.v.m. het gebruik van de duikcomputer. Vandaar als besluit onderstaande doelstellingen.

4.1.3 De doelstellingen 1* Duiker: Het nut kennen van de duikcomputer en weten welke soorten er zijn. 2* Duiker Het nut kennen van de duikcomputer en weten welke soorten er zijn. De courante zaken uit de handleiding kennen en de gevaren verbonden aan het duiken met de computer. 3* Duiker Het nut kennen van de duikcomputer en weten welke soorten er zijn. De courante zaken uit de handleiding kennen en de gevaren verbonden aan het duiken met de computer. De 14 punten van het duikonderricht i.v.m. het duiken met de computer kennen en toepassen. De invloed van microbellen in het lichaam op de decompressie kennen en de daarbij horende beperkingen van de duikcomputers. 4* Duiker Philippe Mertens


9

Het nut kennen van de duikcomputer (1,2,3) en weten welke soorten er zijn. De courante zaken uit de handleiding kennen en de gevaren verbonden aan het duiken met de computer. De 14 punten van het duikonderricht i.v.m. het duiken met de computer kennen en toepassen. De invloed van microbellen in het lichaam op de decompressie kennen en de daarbij horende beperkingen van de duikcomputers.

4.1.4 Verklaring nut: 1) voordeel bij niet vierkante duikprofielen, 2) geen menselijke fouten, 3) exacte diepte en tijd in één instrument, 4) extra veiligheid via persoonlijke instelling, 5) ontzadigen tijdens uitduiken op geringe diepte. Soorten: 1) nultijdberekenaar, 2) echte duikcomputer, 3) luchtgeïntegreerde duikcomputer, 4) nitrox duikcomputer. Courante zaken uit de handleiding: 1) Bergmeermode automatisch of manueel? 2) Welk zijn risico situaties voor de computer? 3) wat te doen bij fouten (blow-up of onderbreking van trappen) 4) Welke stijgsnelheden laat hij toe? 5) Na hoeveel minuten oppervlakte interval wordt een duik een successieve? 6) is er een waarschuwing voor te kort oppervlakte-interval (Atn)? De gevaren: 1) Steeds duiken tot aan de no-decompression limiet, 2) Geen besef van zware fouten, 3) Luchtgeïntegreerd zonder rekening met trappen, 4) Decompressie soms niet streng genoeg, 5) Onvoldoende planning. Invloed van de microbellen: blokkeren van de ontzadiging Daarbij horende beperkingen: de computer geeft geen correcte trappen indien er microbellen gevormd worden. Sommige recente computers proberen dit te doen.

Philippe Mertens


10

4.2 Te verwerken in het veiligheidsreglement Om ervoor te zorgen dat de duikcomputer echt geïntegreerd wordt in het duikonderricht van de verschillende duikscholen, moeten enkele punten worden opgenomen in doelstellingen van enkele brevetten. Ook voor de openwaterproeven is er onduidelijkheid. Voor het al dan niet gebruik van de duikcomputer voor een duikleiding is de kandidaat overgeleverd aan de willekeur van de controlerende instructeur. Veel instructeurs vinden misschien dat een duikleiding met duikcomputer “te gemakkelijk” is en verplichten de kandidaat daarom de tabellen te nemen.

4.2.1 In “De uitrusting” deel uitrustingsstukken d voor diepe en extreme duiken vanaf 31m: - manometer - trim/reddingvest - dieptemeter, uurwerk en tabellen of een gecombineerd toestel (deco-computer) Naar mijn mening is het zeer belangrijk bij diepe en extreme duiken dat ieder lid van de duikploeg zelfstandig zijn decompressie kan bepalen. Deze informatie is bij dergelijke duiken geen overbodige luxe. Ten eerste is er dan zeker back-up aanwezig in de duikploeg voor het eventueel uitvallen van een duikcomputer. Ten tweede kan men in geval van verliesprocedure zien of men zich binnen of buiten de veiligheidscurve bevindt. Dan weet je of nog langer aan de oppervlakte kunt wachten of niet.

4.2.2 In het reglement diep duiken b. Diepe duiken: 31m tot 57m en c. Extreme duiken: dieper dan 57m - Elke duiker dient dieptemeter, uurwerk en tabellen of een gecombineerd toestel (deco-computer) te bezitten. Zelfde commentaar als hierboven.

4.2.3 In het protocol C10 en D10 van de openwaterproef duikleiding Checklist: 4. De duik zelf - De duikleider informeert zich over het decompressiemodel en de instellingen van de duikcomputers in zijn duikploeg. De duikleider demonstreert een conservatieve manier van decompresseren. De proef duikleiding vervalt soms in het geven van een briefing terwijl het belangrijkste onderdeel van de duikleiding zich onder water afspeelt. Eén van die punten die van belang zijn tijdens de duik is hoe de kandidaat omgaat met de decompressie. Wat nu juist een conservatieve manier van decompresseren inhoud wordt uitvoerig besproken in het onderdeel “Aanvullingen op de NELOScursus”. Het gaat natuurlijk om het ontstaan van microbellen zoveel mogelijk tegen te gaan en houdt onder andere in: • Het maken van een veiligheidstrap in de ruime betekenis • Rekening houden met bezwarende factoren indien er aanwezig zijn en eventueel trappen verzwaren. • Rekening houden met het gemaakte duikprofiel • Rekening houden met de strengheid van het computermodel en de instellingen • Aandacht hebben voor mogelijke oorzaken van uitzonderingstoestanden zoals blow-up en onderbreking van trappen.

Philippe Mertens


11

5 Aanvullingen op de NELOS-cursus 5.1 Het nut van de duikcomputer 5.1.1 menselijke fouten uitgesloten hoe dieper we duiken hoe meer de stikstof invloed heeft op ons denkvermogen en hoe groter de kans op vergissingen wordt. Bij diepe duiken is de bodemtijd al zeer gering en door het verminderd concentratievermogen gaat het nog langer duren om de trappen te berekenen en dat met een grotere kans op vergissingen. De computer zorgt dan voor een bijkomend gemak. Uiteraard moet een duik op voorhand gepland worden zodat zowel de maximum diepte, de bodemtijd en de trappen op voorhand bepaald zijn. Het voordeel is er dan enkel in het slechte geval dat er van de planning afgeweken wordt.

5.1.2 multi level duiken Het grote voordeel komt boven als we een duikprofiel doen dat helemaal niet lijkt op een "square dive" of een rechthoekig duikprofiel. Een rechthoekig duikprofiel wil zeggen dat we na de onderdompeling onmiddellijk naar de maximum diepte duiken, daar de volledige bodemtijd verblijven en dan direct opstijgen (aan de voorgeschreven snelheid) tot op trapdiepte. In dit geval is onze verzadiging maximaal. Gaan we echter multi level duiken, dan verblijf ik bijvoorbeeld 10 minuten op -30 meter en 20 minuten op -15 meter. Met de duiktabel moet ik dan 30 minuten op 30 meter nemen om de trappen te bepalen terwijl ik in werkelijkheid veel minder stikstof opgenomen heb omdat ik de grootste tijd doorgebracht heb op -15 meter. Volgens de computer zal je dan ook geen trap moeten maken (alhoewel NELOS voorschrijft om toch een veiligheidstrap te maken)

5.1.3 Extra veiligheid Sommige computers laten toe om het decompressiemodel te verzwaren door ze in bergmeermode te zetten of een soortgelijke persoonlijke verzwaringscoëfficiënt toe te passen. De vraag is natuurlijk wie doet dat want iedereen vindt zichzelf fit genoeg om te duiken en langere trappen dan de rest van de duikgroep is alleen maar vervelend voor de anderen dus telt die veiligheid toch niet mee. Vergelijk maar eens de reactie van de duikgroep vroeger op duikers die met een Scubapro DC12 doken: doe die maar uit of je duikt niet mee. De duiktabellen zijn ontworpen door de US-Navy die steeds doken met jonge, fitte marines die bij elke duik de caisson naast zich hadden, gereed voor gebruik. De US-Navy tabel is getest met 564 manduiken waarvan zo'n 26 decompressie ongevallen optraden1 wat door de US-Navy als goed werd bevonden gezien de aanwezigheid van een recompressiekamer. Als recreatief duiker heb je die luxe meestal niet en wil je dus een decompressiemodel dat veel strenger is zoals het Bühlmann of Hahn model met slechts 1 op 10000 decompressie ongevallen.

1

Deeper into diving Blz. 185

Philippe Mertens


12

5.1.4 continue ontzadiging Volgens de duiktabel ontzadig je maar tijdens de trappen terwijl je in werkelijkheid bij het uitduiken na een diepe duik van -40 m op zo'n 15 tot 10 meter al zeer veel stikstof afgeeft. Het kan dus zijn dat op die manier je trap al verdwenen is voor je op trapdiepte komt. De computer berekent elke seconde de stikstofopname en afgifte van elk weefsel.

5.2 Soorten duikcomputers 5.2.1 Elektronische dieptemeter/timer met elektronische tabellen dit was het prilste begin van de elektronica voor de duiker. De eerste duikcomputer was de Suûnto SME. Het was nog geen computer maar maakte wel de stap mogelijk om met de elektronische metingen meer te doen dan enkel uitlezen op een display (scherm) en daarbij een trap aanduidde die dezelfde was dan op de US-Navy tabel. Hij maakte zelf geen berekeningen, gebruikte geen algoritme maar raadpleegde enkel een elektronische tabel. De diepte was zeer nauwkeurig (tot op 0.1 meter) tegenover 10% fout met de analoge dieptemeters (dat is 4 meter fout op 40 meter diepte). De timer startte automatisch als je dieper dan 1.4 meter dook; je kon dus niet meer vergeten je uurwerk in te stellen.

5.2.2 Nultijd berekenaar dit is in feite een echte duikcomputer maar als je trap hebt geeft hij niet aan hoelang; hij geeft enkel aan dat je er één hebt. Dit type computer berekent iedere seconde hoeveel tijd je op die diepte nog kan verblijven alvorens je een trap hebt. Aangezien je volledig in het ongewisse bent over de duur van je decompressie mag je dit instrument dus niet gebruiken voor decompressieduiken, enkel voor nultijd duiken. Aangezien wij allemaal vroeg of laat decompressieduiken doen is het afgeraden zulk een computer aan te schaffen. Voorbeelden hiervan zijn de ALADIN Sport, de Suûnto companion, Scubapro NC12

5.2.3 De "Echte" duikcomputer Deze computer geeft een volledige informatie zowel binnen de nultijd (door de resterende nultijd aan te geven) als daarbuiten door de totale stijgtijd en het plafond te geven en soms de duur van de eerste trap. Het plafond is de diepte waarboven je niet mag komen omdat er dan belvorming optreedt (= decompressie ongeval).

Philippe Mertens


13

5.2.4 Nitrox-computer Bij deze echte duikcomputer kan het ademmengsel ingesteld worden in %. Dat kan zowel gewone lucht zijn (21%) of elk ander NITROX mengsel. Ook de maximale ppO2 kan ingesteld worden. Voor de NELOS is dit 1,5 bar. Naast de gewone decompressie berekend hij ook de zuurstofbelasting. Dit zowel voor het effect van Paul Bert (% CNS) als ook voor Lorrain-Smith (%OTU). Merk op dat de recente duikcomputers deze functies allemaal geïntegreerd hebben zodat het merendeel van de duikcomputers nu op de markt NITROXcomputers zijn.

5.2.5 Lucht-geïntegreerde computer Deze echte duikcomputer meet bijkomend de druk in de duikfles en geeft aan hoelang je nog op deze diepte kan verblijven met dit luchtverbruik totdat je op reserve komt (standaard ingesteld op 30 bar). De computer verhoogt zijn reserve niet altijd met de diepte en houdt ook geen rekening met lucht die je nodig hebt om trappen uit te voeren! Vaak wordt luchtverbruik gebruikt om bij inspanning de decompressie te verzwaren. Let op, niet alle duikcomputers met ingebouwde manometer zijn ook werkelijk lucht-geintegreerd.

Philippe Mertens


14

5.3 Wetenschappelijke achtergrond 5.3.1 Werkingsprincipe Een duikcomputer bestaat uit 5 delen: de invoer via sensoren en drukknoppen de klok die het ritme geeft voor de processor en die tevens de tijd kan meten de microprocessor die alle berekeningen uitvoert volgens een bepaald rekenmodel (het algoritme) en deze gegevens onthoudt in z'n geheugen de batterij die de processor voedt de uitvoer via het display of het scherm waarop de gegevens af te lezen zijn of een zoemer bij alarmsignaal. Bij het in werking stellen van de duikcomputer wordt de omgevingsdruk gemeten en de computer neemt aan dat je verzadigd bent aan deze omgevingsdruk. Bij het onderdompelen start de timer en iedere seconde opnieuw meet hij de omgevingsdruk. De computer berekent dan voor elk weefsel wat de nieuwe druk is van het opgeloste stikstof uit de drukmeting, het tijdsverschil en de periode van het weefsel. Dan bepaalt de computer of je binnen of buiten de nultijd bent voor dat weefsel en hoelang het nog zal duren om ofwel de decompressiegrens te bereiken ofwel om terug te ontzadigen op de trapdiepte. De restnultijd van het weefsel dat de kortste restnultijd heeft wordt uitgelezen ofwel de traptijd van het weefsel dat de langste trap heeft. Om de stikstof opname of afgifte te berekenen gebruiken de computers nog steeds het oeroude algoritme van Haldane. Haldane stelde een exponentieel verloop van ver-en ontzadiging voorop waarbij het verzadigen even snel gebeurt als het ontzadigen (zelfde periode). Na de duik zal de computer al deze berekeningen blijven doen totdat de druk van het opgeloste gas terug gelijk is aan de omgevingsdruk en dan schakelt de computer uit of in sleep mode (Aladin).

5.3.2 Weefsels Ieder weefsel wordt gekenmerkt door haar periode. Dit is de tijd die nodig is om bij een drukverandering de helft van het aangelegde drukverschil te bereiken. Zo heeft een weefsel met periode 10 minuten bijvoorbeeld bij een duik naar 40 meter 10 minuten nodig om verzadigd te raken op een druk gelijk aan 20 meter en nog eens 10 minuten om verzadigd te raken op een druk van 30 meter, en nog eens 10 minuten om verzadigd te raken op een druk van 35 meter...enz. Het is onmogelijk om van echte weefsels hun periode te meten en deze te gebruiken in een berekeningsmodel voor de decompressie. De periode van een echt weefsel verandert immers met de doorbloeding van het weefsel, met het vetgehalte,... enz. Daarom heeft men een aantal weefsel genomen waarvan de periodes sterk uiteen liggen zodat alle mogelijke weefsels die belang kunnen hebben voor het sportduiken vertegenwoordigd worden. Voor de US-navy tabellen zijn dit 5', 10', 20', 40', 80', 120', 160', 200' en 240'. Weefsels met een nog kortere periode zijn zo tolerant gebleken dat het met de stijgsnelheid die wij gebruiken niet mogelijk is om kritisch te verzadigen. Workman ontdekte immers dat de weefsels allemaal een andere tolerantie hebben voor oververzadiging : hoe sneller het weefsel (kleine periode) hoe meer oververzadiging vooraleer er belvorming optreed. Weefsels met nog langere periodes kunnen niet verzadigd geraken omdat onze duiken te kort zijn in vergelijking met de periode. De duikcomputer gebruikt weefsels met periodes van 5' tot 640 minuten! Het ZH-L8 ADT computermodel dat door de ALADIN-computer

Philippe Mertens


15

wordt gebruikt gebruikt 8 weefsels met periodes van 5 tot 640 minuten. Het oorspronkelijke ZHL16 model had 16 weefsels met periodes van 4 tot 635 minuten.

5.3.3 Het gedrag van de weefsels in de duiker In de praktijk zijn er grote verschillen zodat de theorie niet altijd opgaat en het berekeningsmodel fouten maakt. Als die fouten in de veilige richting gaan, zal de computer slechts te streng zijn, maar helaas is dat niet altijd het geval. Weefsels ontzadigen trager dan ze verzadigen. Er zijn meerdere oorzaken: de anatomie van de mens, de aanwezigheid van microbellen, vasoconstrictie op het einde van de duik door de koude2, invloed van de omliggende weefsels, Andere factoren zoals inspanning ,ventilatie,... enz. Hierdoor worden vooral berekeningsfouten gemaakt bij herhaaldelijk opstijgen (jo-jo) want dan wordt de fout van elke opstijging opgeteld wat een grote fout maakt. Ook bij korte tussentijden maakt de computer een grote fout omdat je in het begin van het oppervlakteinterval (2 uur) zeer slecht ontzadigd. Wat voor de decompressie van belang is, is wanneer er belvorming optreedt zodat je net onder deze limiet een maximale ontzadiging hebt (in theorie). Belvorming hangt van zeer veel factoren af (zie verder Belvorming) zodat men een statistische limiet moet nemen voor de toegestane oververzadiging waar een zeer groot percentage van de duikers onder vallen. Het is dus niet gegarandeerd dat jij niet toevallig die éne bent waarvoor de computer niet streng genoeg is. Er is gebleken dat op duiken waar je zeer veel stikstof opneemt (zeer lange duiken of zeer diepe duiken) je zoveel risico loopt dat het model niet zo safe is! Het RGBM is trouwens een grotendeels statistisch model dat nultijden berekend naargelang het ingestelde percentage decompressieongevallen3. 5.3.3.1 De anatomie van de mens Een weefsel is niet in contact met de lucht op omgevingsdruk, maar bevindt zich ergens in het lichaam waar het moet verzadigen, eerst via de longen, dan het bloed en mogelijkerwijs moet dat weefsel nog een achterliggend weefsel bevoorraden van stikstof. Het gevolg is dat de stikstof veel trager tot in de weefsels geraakt bij het verzadigen maar daar ook weer trager uit verdwijnt. Zo kan het zelfs gebeuren dat de stikstofdruk in een weefsel nog stijgt als we al aan de oppervlakte zijn omdat een achterliggend weefsel ontzadigd in het beschouwde weefsel. Men spreekt hier technisch van een hogere orde verschijnsel. Dit maakt het onmogelijk om een juist model te hebben van de ver- en ontzadiging in het menselijk lichaam. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat weefsels nog steeds aan het verzadigen zijn terwijl je aan de oppervlakte bent. Om dit aan te tonen wil ik graag de vergelijking maken met communicerende vaten die achter elkaar geplaatst zijn (in serie) in plaats van allemaal in contact met het buitenwater links (in parallel). De hoogte van de waterkolom in de vaten stelt de verzadiging voor. Voor de duik is het lichaam verzadigd met een bepaalde hoeveelheid stikstof. De druk van de opgeloste stikstof is in alle weefsels even groot (figuur 1)

2 3

Zie bijlagen Project DAN Zij bijlagen Het Reduced Gradient Bubble Model van Bruce Wienke

Philippe Mertens


16

Tijdens de duik stijgt plots de druk van de ingeademde lucht en zullen alle weefsels verzadigen. Het dichtst bij de omgeving gelegen weefsel het snelst en hoe verder, hoe trager.

Stel dat we op dit ogenblik terug naar de oppervlakte duiken, dan zullen de weefsels ontzadigen als de druk in de omringende weefsels lager is.

Weefsel één zal ontzadigen. In het begin zal het stikstof afgeven aan de buitenwereld en aan weefsel twee dat op dat ogenblik minder stikstof bevat. Nadien zal weefsel twee nog stikstof afgeven aan het eerste weefsel (zoals voorgesteld in de figuur). Weefsel twee zal zowel naar weefsel één als naar weefsel drie ontzadigen omdat de druk van de opgeloste stikstof op dat ogenblik bij beiden lager is. Weefsels drie en vier nemen nog steeds stikstof op aangezien de druk in het tweede weefsel nog steeds groter is dan bij hen. We kunnen ook inzien dat het gedrag van een weefsel niet enkel afhangt van de druk van de omringende weefsel, maar ook van de weerstand (opening). Indien de opening van weefsel drie naar vier groter is dan van drie naar twee, dan zal weefsel drie ontzadigen omdat er meer stikstof naar weefsel vier gaat dan er van weefsel twee opgenomen wordt. In de werkelijkheid zijn niet enkel de stikstofspanningen van belang maar ook de stikstofstromen! De stikstofstromen worden bepaald door de gradiënten (drukverschillen) en door de diffusie- en perfusieweerstanden. Een tweede belangrijk verschil is dat de oplosbaarheid van stikstof in de verschillende weefsels niet hetzelfde is. Met andere woorden: er is een verschil tussen de hoeveelheid opgeloste stikstof en de druk van de opgeloste stikstof. Een weefsel met een grote oplosbaarheid zal meer stikstof bevatten dan een weefsel met een kleine oplosbaarheid als ze dezelfde pog hebben. Het weefsel met de grote oplosbaarheid zal grotere stikstofstromen veroorzaken. Het is inderdaad niet enkel het drukverschil dat het optreden van een decompressieongeval bepaalt, maar evenzeer de hoeveelheid stikstof die door onze aderen stroomt. De longen kunnen immers maar een beperkte hoeveelheid microbellen uit de bloedbaan filteren. Is die hoeveelheid te groot, dan wordt de weerstand te groot en zullen er shunts openen waardoor de microbellen de longfilter passeren met alle gevolgen vandien. 5.3.3.2 Besluit Het model dat de duikcomputer gebruikt zal steeds verschillend zijn van de werkelijkheid en deze verschillen zullen groot worden in bepaalde omstandigheden waarnaar men verwijst in de

Philippe Mertens


17

handleiding. Ongeacht hoe streng het model is gemaakt, het kan de invloeden niet juist bepalen en bijgevolg geen correcte decompressie geven.

5.3.4 Microbellen Brian Hills ontdekte in 1966 dat microbellen gevormd kunnen worden als de oververzadiging groot wordt, lang voordat er sprake is van belvorming met decompressieongeval tot gevolg. Hij toonde dit aan met behulp van wetten uit de thermodynamica. Hun bestaan kon pas later door Spencer worden aangetoond door middel van de door hem ontwikkelde doppler detector. 5.3.4.1 Ontstaan van microbellen Wanneer microbellen juist ontstaan is nog steeds onderwerp van research. Temeer daar niet alle microbellen gedetecteerd kunnen worden. Toch duiden de metingen enkele oorzaken aan: • Hoge gradiënten, dicht tegen de maximale waarde die het “Moment” aangeeft • Afkoeling van de huid • Herhalingsduiken • De periode van het weefsel • De totale decompressietijd • Duikdiepte Opvallend is ook dat de stijgsnelheid géén invloed heeft op het ontstaan van microbellen!

5.3.4.1.1 Hoge gradiënten en periode van het weefsel Uit metingen is gebleken dat vooral de snelle en gemiddelde weefsels aanleiding geven voor de vorming van microbellen. Mogelijk ontstaan in trage weefsels ook microbellen maar die niet in de circulatie terecht komen. Een evenredige reductie van het toegestane moment met 30% voor T5 tot 0% voor T160 gaf een zeer goed resultaat4.

5.3.4.1.2 Afkoeling van de huid. De afkoeling van de huid blijkt naast de te hoge gradiënten de grootste oorzaak te zijn in het ontstaan van microbellen. Als de huid tijdens de duik afkoelt vernauwen de vaten en kan de opgeloste stikstof niet meer afgevoerd worden. Het achteraf terug opwarmen zet massaal microbellen vrij in de circulatie. We worden hier herinnerd aan de bezwarende factoren. 5.3.4.2 Detectie Microbellen die zich in de bloedbaan bevinden en die groot genoeg zijn (>20µm) kunnen gedetecteerd worden met een “Doppler-detector”. Niet alle microbellen zijn echter zo groot zodat we nooit met zekerheid kunnen zeggen dat er geen aanwezig zijn als we er geen detecteren. Bellen die zich in weefsels bevinden kunnen gedetecteerd worden door “ultrasoon monitoring” met een frequentie van rond de 1 MHz. Bij de “Doppler methode wordt de hoeveelheid microbellen die de longslagader passeren vaak aangeduid met de “Spencer schaal”. Zie onderstaande tabel. 0 1 2 3 4

4

Geen aanwezigheid van microbellen Af en toe wordt een microbel gedetecteerd, maar in een grote minderheid van hartcycli Veel detectie van bellen maar nog steeds in minder dan de helft van de hartcycli. Alle hartcycli bevatten microbel-signalen maar hun geluid domineert niet over het hartgeluid. Voortdurend zijn microbel-signalen aanwezig en hun geluid overstemt het normale hartgeluid

Zie het Proportional M-Value Reduction Concept in het DAN Safety Laboratory 1 in de bijlagen

Philippe Mertens


18

5.3.4.3 Levensduur Door hun zeer kleine afmeting moeten ze inwendig een zeer grote druk hebben om aan de sterke oppervlakte spanning van de bel te weerstaan. F σ = l p × Oppervlakte ⇔ σ = bel Omtrek p ⋅π ⋅ r2 ⇔ σ = bel 2 ⋅π ⋅ r p ⋅r ⇔ σ = bel 2 2 ⋅σ ⇔ pbel = r Hierdoor zal het gas binnenin de bel snel terug oplossen door diffusie doorheen de bel. Een microbel leeft dus maar zeer kort. Een microbel die de kans krijgt om te groeien, wordt stabieler en kan veel langer overleven (stijgsnelheid). Normaal gesproken worden microbellen door de longen uit het bloed gefilterd (longfilter) maar als het aanbod te groot is verstopt de longfilter en kunnen er toch microbellen in het slagaderlijk bloed geraken van de grote bloedsomloop. We lopen dan een reële kans op decompressieziekte. Ook als de longfilter tijdelijk niet werkt (valsalva) kan dit gebeuren. 5.3.4.4 Invloed van de microbellen De aanwezigheid van microbellen vertraagt in sterke mate het ontzadigingsproces zodat de ontzadiging door de computer berekend, niet juist meer is. Een studie met de Doppler detector op duikers die een duik van 25 minuten op 30 meter gedaan hadden zonder en met veiligheidstrap leverde verrassende resultaten op.

Philippe Mertens


19

Door 5 minuten veiligheidstrap te doen waren er na minder dan één uur al géén microbellen meer zodat de ontzadiging ook aan de oppervlakte veel beter verloopt. Er is een rechtstreeks verband tussen het aantal circulerende microbellen en de kans op het optreden van de decompressieziekte. Het voorkomen van de vorming van microbellen is dus een belangrijk onderdeel van het veilig en verantwoord duiken. Een decompressieongeval kan optreden indien het aanbod van microbellen te groot wordt of wanneer een microbel stabiel wordt door te groeien. 5.3.4.5 Verdere metingen tonen aan Stikstof eliminatie op een diepte van 15 meter of ondieper verloopt sneller of even snel als aan de oppervlakte na 40minuten duiken op 30 meter5. Merk op dat je op deze diepte volgens je duikcomputer nog steeds aan het verzadigen bent! Ontzadigen verloopt beter op –6 meter dan aan de oppervlakte als er slechts korte intervallen zijn tussen opeenvolgende duiken.1 Bij de US-Navy blijft een duiker tussen twee diepe duiken op een druk van 9 meter of ondieper zonder oppervlakte te maken. De eerste twee uur na een duik ontzadig je aan de oppervlakte praktisch niet!1 5.3.4.6 Hoe lang blijven microbellen in het lichaam? Zoals bovenstaande grafiek aantoont neemt het aantal circulerende microbellen af in de tijd, afhankelijk van de wijze van opstijgen. Indien we redelijk conservatief zijn opgestegen en 5 minuten extra trap gedaan hebben op grotere diepte, dan kunnen we stellen dat we na 2 uur geen circulerende microbellen meer hebben. Indien we stijgen tot aan het plafond kunnen dat gerust 4 uren worden. Nochtans zijn er ook niet-circulerende microbellen die opgesloten zitten in de weefsels en er zeer plaatselijk de ontzadiging blokkeren. Deze bellen kunnen niet door de dopplerdetector opgespoord worden en kunnen zeer lang in de weefsels blijven zitten. Bij een operatie, 4 5

Deeper into diving blz. 100

Philippe Mertens


20

weken na een duik is er bij de anestesie met een stikstofhoudend gas een decompressieongeval opgetreden door stikstofdiffusie in de nog aanwezige microbellen in de gewrichten van de duiker. De duiker had geen klachten over decompressieziekte na de duik6. 5.3.4.7 Besluit: Voorkom het ontstaan van microbellen, ze kunnen zeer lang invloed hebben op je decompressie zonder dat je duikcomputer er rekening mee houdt. Doe steeds een veiligheidstrap Indien je trap moet doen, stijg niet onmiddellijk naar trapdiepte, maar doe een veiligheidstrap 6 meter dieper dan je éérste trap. (Neem voor veiligheidstrap een ruimer begrip; nl de trap die je 6 meter dieper doet dan je plafond). Zorg steeds voor een voldoende groot oppervlakte interval. De opstijging tijdens de eerste duik bepaalt het risico van de tweede duik!

5.3.5 Factoren die de belvorming beïnvloeden 5.3.5.1 gladheid van de vaatwand ouderdom is een bezwarende factor omdat de vaatwand niet meer zo glad is maar veel rimpels vertoont. In deze rimpels ontstaat gaskernen die bij een grote stikstof oververzadiging groeien en belletjes uitzaaien (microbellen) zodat hiermee rekening dient gehouden te worden. 5.3.5.2 aanwezigheid van CO2 of vetembolen Net zoals in de keuken condensatie op de ramen tijdens het koken eerst ontstaat waar er een vette vinger op het raam staat, zo zullen bellen ook vroeger gevormd worden waar er kernen van CO2 of vetembolen aanwezig zijn. De hoeveelheid vetembolen worden bepaald door de cholestorol. De aanwezigheid van CO2 wordt bevorderd door inspanning (dus geen inspanning tijdens de trappen), algemene vermoeidheid en door alcohol. 5.3.5.3 Longfilter De longen filteren al de microbellen uit het bloed. Teveel microbellen kunnen de longfilter tijdelijk verstoren zodat de shunts openen en er microbellen in het slagaderlijk bloed geraken van de grote bloedsomloop. Tijdens de opstijging kunnen microbellen stabieler worden en groeien zodat ze verstoppingen kunnen veroorzaken of gewoonweg kernen vormen waar de belvorming kan beginnen. De longfilter werking wordt tijdelijk verstoord door bijvoorbeeld valsalva te doen of hard blazen om het trimvest op te blazen. De longfilter werking wordt blijvend verstoord door het roken.

6

Deeper into diving blz. 53

Philippe Mertens


21

5.4 Hoofdpunten uit de gebruiksaanwijzing 5.4.1 Verboden duikprofielen Het wiskundig model dat de computer gebruikt om de stikstofopname in het bloed te simuleren is bij bepaalde duikprofielen niet streng genoeg. De decompressietijd die de computer dan geeft is dus te weinig. Grote fouten maakt het model bij volgende duikprofielen: 5.4.1.1 Invers duikprofiel Dit wil zeggen dat er zeer langzaam en multi-level wordt afgedaald naar de maximum diepte en dan vanaf de maximum diepte wordt opgestegen direct naar de trapdiepte. Het is het omgekeerde profiel van een normale duik. 5.4.1.2 Jo-Jo Duiken Veel opstijgingen en afdalingen tijdens één duik tot een diepte waar je in grote oververzadiging raakt. Dit is het geval indien je stijgproeven doet na al een tijdje op diepte te verblijven of bij het opstijgen tot aan de oppervlakte.

5.4.1.3 Jo-Jo tijdens de trappen Dit wil zeggen dat je niet constant op de trapdiepte blijft. Voornamelijk op de trapdiepte maak je microbellen aan en is jo-jo uit den boze.

5.4.1.4 Successieve duik met kort oppervlakte interval Zoals aangehaald bij factoren die de ontzadiging beïnvloeden (microbellen) ontzadigen we zeer slecht de eerste 2 uur na de duik. Je zou een oppervlakte interval van minimaal 4 uur moeten aanhouden vooraleer terug te duiken. 5.4.1.5 2e duik dieper dan de eerste Met de tabellen is het afgeraden de tweede duik dieper te doen dan de eerste. De computer heeft hiertegen toch geen bezwaar. Uit statistieken blijkt dat de meeste decompressieongevallen bij successieve duiken gebeuren en vooral waar de 2e duik dieper was dan de eerste. Vaak ligt de oorzaak hier echter bij het slecht opstijgen en dus microbellen aanmaken tijdens de eerste duik!

Philippe Mertens


22

5.4.1.6 Wat doe je als je toch een dergelijk duikprofiel gemaakt hebt? We kunnen een onderscheid maken tussen situaties waar je een grote oververzadiging gehad hebt een waar de kans groot is dat je microbellen aangemaakt hebt en situaties waar je dit niet hebt zoals een invers duikprofiel of mogelijk een successieve met een kort interval. Indien je een grote oververzadiging gehad hebt, dan zullen microbellen de uitwassing van stikstof sterk verhinderen. Trappen verlengen heeft niet veel effect meer want de stikstof zit opgesloten. Het vormen van microbellen kan een bepaalde traagheid hebben en het is daarom zeker niet slecht om terug een tiental meters te zakken en vanaf dan enkele extra diepere stops in te lassen volgens de procedure verzwaren van trappen. Ondanks dat we enkele jaren geleden de regel van halve diepte en 12-9-6-3 overboord hebben gegooid, was dit helemaal geen slechte procedure volgens de laatste bevindingen op decompressiegebied. Indien je een invers duikprofiel hebt gemaakt, dan is het raadzaam je trappen te verzwaren om de snelle drukafname af te remmen. Indien je een successieve duik maakt met een kort oppervlakteinterval kunnen er zich twee situaties voordoen. Je bent de eerste duik zeer conservatief gestegen zodat je nooit boven 80% van de M-values gekomen bent. Dit is volgens de berekeningen een enorme toename van trappen en is zeer moeilijk in te schatten indien je hiervoor geen instrument hebt (de UWATEC-smart computers hebben dit ingebouwd). Het aantal ontstane microbellen zal dan zo gering zijn dat de ontzadiging tijdens het oppervlakteinterval niet belemmerd werd. Er moeten dan geen extra voorzorgen genomen worden bij de tweede duik. Merk echter op dat microbellen die in de weefsels ontstaan er weken in kunnen vastzitten en dat op die manier de eerste duik toch als een successieve beschouwd kan worden met lokaal weefsel dat niet kunnen ontzadigen heeft en nog steeds problemen kan veroorzaken. Uiteraard zullen heel wat eerste duiken minder conservatief beeindigd zijn. Je hebt dan aan de oppervlakte zeer weinig stikstof afgegeven en je doet als het ware een consecutieve duik. Het verzwaren van je trappen is dan een minimaal te nemen veiligheid. Besluit: ongeacht de situatie, het komt er steeds op aan de trappen te verzwaren.

5.4.2 % kans op een decompressie ongeval Zoals reeds aangehaald werd bij het nut van de duikcomputer (extra veiligheid) is er bij elke duik een kans dat je een decompressieongeval krijgt. Uiteraard is die kans afhankelijk van de duur van de decompressie of als je letterlijk je computer volgt, van het decompressiemodel dat de computer gebruikt. Bij de US-Navy tabel is dat 5% of 1 op 20 duiken. De Buhlman 1986 tabellen zijn getest door 544 manduiken in Zwitserland op altitudes variërend van 1000 tot 2600 meter zonder één enkel decompressieongeval en bijkomend in het Titicaca-meer op 3800 meter hoogte met 290 manduiken7. Gelukkig doen we niet veel square duiken zodat er toch altijd voldoende veiligheid is ingebouwd bij het gebruik van de tabel. Bij de duikcomputer is dat ongeveer 1 op 10000

5.4.3 Bergmeer / persoonlijke instelling Er zijn twee soorten bergmeer procedures. Ofwel meet uw duikcomputer geregeld de luchtdruk (ook als hij uit staat) en bij een daling van de luchtdruk zal hij automatisch in de juiste bergmeermode staan. Dit is het geval bij de ALADIN modellen. A-climatiseren is hier dus niet nodig want de computer weet hoelang je al op deze hoogte vertoeft. Bij deze modellen is het niet mogelijk om het decompressiemodel te verzwaren.

7


Philippe Mertens


23

Ofwel moet je zelf de computer in bergmeermode zetten (SÛUNTO) en moet je op deze altitude minstens 24 uur verblijven alvorens te gaan duiken zodat je stikstofniveau voor de duik hetzelfde is als die van de omgeving. Bij deze modellen kan je de altitude (meestal in stappen) nog verhogen zodat je een strenger decompressiemodel gebruikt.

5.4.4 Vliegen na duiken Sommige oude duikcomputers gaven bij korte ondiepe duiken een redelijk korte "no-flight time" of niet-vliegtijd aan. Zo kon het gebeuren dat je 4 uur na de duik al kon vliegen terwijl de tabellen een minimale tijd van 12 uur gaven. Welnu, de computers hebben zich moeten aanpassen om problemen te voorkomen. Krijg maar eens een decompressieongeval in een vliegtuig midden boven de oceaan. Het is een must om 12 of zelfs 24 uur te wachten na de laatste duik alvorens te vliegen. Houdt hier dus rekening mee tijdens het plannen van je vakantie. Plan de laatste dag een uitstap zodat je zeker niet in de verleiding geraakt om...

5.5 Gevaren verbonden aan het gebruik van de duikcomputer 5.5.1 duiken op de nultijd grens Veronderstel de volgende duik: Je duikt naar -40 meter en verblijft daar totdat je computer zegt dat je resterende nultijd nog 0 minuten is. Daarom stijg je op naar -35 meter en nu krijg je opnieuw 2 minuten resterende nultijd. Na 2 minuten stijg je op tot -30 meter en nu krijg je opnieuw 5 minuten nultijd. Na 5 minuten stijg je weer op naar -25 meter ...enz. Tijdens je verblijf op -40 meter zal je vooral je snelste weefsel verzadigen tot aan de limiet. Als je dan stijgt dan is het een ander weefsel dat bijna aan z'n limiet zit en dat dan ook nog opgeladen wordt. Het snellere weefsel kan nog niet ontzadigen en indien het dat al wel kan zal dat zeer traag gebeuren omdat het drukverschil veel te klein is. Het gevolg is dat er nu al twee weefsel tot aan de limiet gevuld zijn. Stijg je dan nog enkele meters dan zal er nog een derde weefsel volledig vullen tot op de limiet. Op deze manier zullen op de duur alle weefsels zoveel gevuld zijn dat het kleinste foutje fataal wordt of dat ze bij het opstijgen allemaal zoveel microbellen vormen dat het aanbod plots veel te groot wordt zodat de longfilter deze grote hoeveelheid microbellen er niet meer uit kan filteren. Ondanks dat je zeer nauwkeurig doet wat je computer je zegt, heb je een zeer grote kans op een decompressieongeval.

5.5.2 opstijgen tot aan het plafond Zoals reeds vermeld bij de microbellen zorgen zij ervoor dat indien je stijgt met de voorgeschreven stijgsnelheid tot aan de trapdiepte, je zoveel microbellen aanmaakt dat je zeer slecht ontzadigt. Metingen hebben aangetoond dat je na een duik op -45 meter beter ontzadigt op 15 m dan aan de oppervlakte!! Het is dus zeer verstandig om de opstijging te stoppen lang voor je op trapdiepte aankomt en dan langzaam naar deze diepte te gaan (enkele minuten). Maak met andere woorden je veiligheidstrap 6 meter dieper dan je éérste trap. Hierdoor zal je tijdens je oppervlakteinterval ook beter ontzadigen.

5.5.3 mentaliteit De computer berekent alles op elk moment van de duik. Alhoewel de computer de mogelijkheid biedt om een planning te maken door de simulator wordt dit in de praktijk bijna nooit toegepast. Meestal wordt er gedoken zonder planning! Je zult wel zien welke trappen je moet maken. Bij gebrek aan ervaring op de duikdiepte kan je dan wel eens verschieten van het luchtverbruik en de hoeveelheid trappen. Voor je duik moet je weten wat je nodige luchtvoorraad is, je nultijd en de

Philippe Mertens


24

trappen bij de geplande tijd. Bij grote duikdieptes komt er na het verstrijken van de nultijd zeer snel een grote hoeveelheid trap bij.

5.5.4 air geïntegreerd zonder rekening van de lucht benodigd voor de opstijging zoals vermeld bij de soorten duikcomputers verhoogt hij zijn reserve niet met de diepte en houdt ook geen rekening met lucht die je nodig hebt om trappen uit te voeren! Hier is ervaring op diepte veel belangrijker zodat je weet hoelang je nog kan verblijven met die hoeveelheid lucht tot aan je reserve. Let erop dat, volgens het NELOS reglement diep duiken je hoeveelheid reservelucht toeneemt met de diepte omdat de totale stijgtijd toeneemt.

5.5.5 besef van zeer zware fouten Sommige fouten mag je gewoonweg niet maken. Zo zal de computer tijdens een onderbreking van trappen enkel een vervelend piepgeluid maken om je aan te sporen om terug naar trapdiepte te gaan. De ernst van de fout kan hij niet aangeven want het is goed mogelijk dat op dat ogenblik al een bel gevormd is die echter nog geen symptomen geeft (silent- bubble). Om dan terug naar onder te gaan is zinloos, de bel zal niet meer verdwijnen en zal waarschijnlijk een pathologische bel worden. Voor de computer is een overschrijding van de opstijgsnelheid op -40 m even erg als een te grote opstijgsnelheid op -5 meter. Op deze geringe diepte mag een te snelle opstijging gewoonweg niet gebeuren na een diepe duik want de aanwezige microbellen hebben dan de kans om stabiel te worden en zodoende pathologische bellen te worden. Indien je de regels van het veilig en verantwoord duiken niet goed kent besef je niet wat je fout is als je computer dit signaleert. Dit werkt onverantwoord duikgedrag in de hand

5.6 Praktisch duiken met de computer 5.6.1 Ken je Computer en die van je buddy Het is belangrijk om te weten hoe jouw duikcomputer reageert op hoge gradienten ( hoge oververzadiging van je weefsels ten opzichte van de omgevingsdruk). Heb je een recente duikcomputer die deze hoge gradienten voorkomt door diepere stops te geven, dan zijn deze regels al ingebouwd in je computer en hoef je ze niet nogeens toe te passen. Heeft jouw computer nog een oude berekeningsmodel dat enkel je 3-meter trap verlengt, dan doe je er goed aan deze regels in acht te nemen. Dit is zeker iets wat je vraagt aan je buddy tijdens de briefing als je met dat model nog niet vertrouwd bent! Denk erom: de computer is een hulpmiddel en met behulp van de strengste computer bepaal je de decompressie.

5.6.2 Planning van de duik Een planning maken voor elke duik is een noodzaak voor de veiligheid. Deze planning houdt eveneens in dat je de duikparameters van tevoren vastlegt of limieten bepaald. Vooraleer je onder water vertrekt moet je dan ook weten hoeveel trap je maximaal kan verwachten. Hiervoor gebruik je de duiktabel (of de Bühlmann tabel) of de ingebouwde planner van de computer. Indien je een successieve duik doet hebben de gegevens van de planner betrekking op je verzadigingstoestand op dat ogenblik. Indien je dat een half uur voor de duik doet wordt de decompressie dus korter omdat je interval nog een half uur langer duurt.

5.6.3 Back-up Er moet steeds een back-up aanwezig zijn om de duik veilig te kunnen eindigen. Gezien de duikcomputer een persoonlijk instrument is kan de duikcomputer van je buddy niet als back-up voor jouw gebruikt worden tenzij je exact hetzelfde duikprofiel gedaan hebt doordat je verbonden

Philippe Mertens


25

bent door een korte buddy-line. Indien je duikprofiel slechts weinig verschilt van dat van je buddy, kan je op deze computer je trappen doen mits verzwaring.

5.6.4 Veiligheidstrap Doe steeds een veiligheidstrap in de brede betekenis en stijg extra langzaam tussen trappen. In de brede betekenis wil zeggen dat een veiligheidstrap gezien wordt als een trap van 3 minuten, 6 meter dieper dan je plafond (éérste trap). Van de veiligheidstrap tot aan de trapdiepte stijg je trager dan 10 meter per minuut. Door de veiligheidstrap uit te voeren verminder je het aantal microbellen en verbeter je de ontzadiging. Hierdoor kan je op veilige manier een successieve duik doen.

5.6.5 Verzwaren van trappen Om je trappen te verzwaren doe je een trap van 3 minuten, 9 meter dieper dan je plafond (eerste trap). Volgens de computer ben je hier nog aan het verzadigen en zal je dus meer trap aangeven. In werkelijkheid is hier je ontzadiging veel beter dan op trapdiepte zodat je een dubbele veiligheid creëert. Je kan dit nog combineren met de procedure trappen op zware zee: de trap van drie meter gewoon op 6 meter doen, alwaar je computer trager ontzadigt, maar waar je in werkelijkheid beter ontzadigt.

5.7 Veertien punten van het NELOS veiligheidscommitee 1. Lees de handleiding ! Ze bevat belangrijke informatie over je computer. 2. Duikcomputers kunnen alleen gebruikt worden door geoefende duikers ! De handleiding of de duikcomputer vervangt geen degelijke duikopleiding. 3. Doe een veiligheidstrap ! De oude gewoonte blijft een goede gewoonte. Indien je trappen hebt, doe een veiligheidstrap 3 meter dieper dan je eerste trap. 4. Duik nooit dieper dan 57 meter zonder speciale veiligheidsmaatregelen ! 5. Herhalingsduiken. Maak geen successieve duiken dieper dan 30 meter zonder een tussentijd van meer dan één uur te hebben. Bij successieve duiken maak je altijd je diepste duik als éérste duik. 6. Altijd het diepste punt éérst ! Doe nooit inverse duikprofielen. 7. De duikcomputer geeft steeds de grens aan. Hoe dichter je tegen de grens aan duikt, hoe meer kans op een decompressie ongeval. 8. De duikcomputer is een persoonlijk instrument ! Twee duikers hebben nooit exact hetzelfde profiel of dezelfde reststikstof. Laat nooit iemand anders met jouw computer duiken. De trappen die jouw computer aangeeft zijn niet geldig voor iemand anders in je duikgroep (zonder computer). 9. Indien je ergens fouten hebt gemaakt tegen de regels van je computer, maak dan geen duiken meer de eerste 24 uur ! 10. Begin nooit te duiken met een computer indien je voordien (binnen 24 uur) al duiken hebt gemaakt zonder deze computer ! 11. Bergmeren ! Er zijn twee soorten: degene die zich automatisch aanpassen aan de verminderde omgevingsdruk en waarmee je dan direct kunt gaan duiken. Degene die je in bergmeermode moet zetten maar dan moet je al wel 24 uur op deze hoogte vertoeven zodat je lichaam aangepast is aan de verminderde hoeveelheid stikstof.

Philippe Mertens


26

12. Zorg voor back-up materiaal in een duikgroep bij je buddy bv. 13. Voorbereid zijn op technische mankementen. Indien je computer faalt maak geen duik of indien je computer faalt tijdens de duik beëindig de duik met je backup materiaal en maak een veiligheidstrap. 14. Vergeet niet wat in het veiligheidsreglement staat ! De strengste decompressiemethode van de groep wordt toegepast en je tabellen heb je nog steeds verplicht bij!

Philippe Mertens


27

6 Uitzonderingsregels en speciale aandacht situaties Zoals het woord aangeeft zijn deze “Uitzonderingsregels” zeer uitzonderlijk te gebruiken. Als een dergelijke situatie zich voordoet is het buiten je wil of in een noodsituatie. Volgens de regels van de tabellen laten deze situaties geen successieve duik toe. Strikt genomen kent de computer dus geen uitzonderingsregels want hij laat een successieve duik altijd toe als je tenminste binnen de gestelde tijd de gevraagde actie onderneemt. Hij zal enkel (afhankelijk van het model) bestraffen via zwaardere trappen. Speciale aandacht situaties daarentegen laten wel een successieve duik toe omdat hier geen fout is gemaakt waardoor de kans op belvorming vergroot wordt. Omdat de stikstofverzadiging of afgifte anders is dan “normaal” moeten we wel een correctie uitvoeren aan de te maken trappen. Sommige computers houden wel rekening met een aantal van deze factoren zoals extreme koude, te snel stijgen of inspanning (luchtverbruik) maar niet allemaal. Voor extreme koude kan de computer een meting doen van de watertemperatuur, maar in hoeverre je onderkoeld raakt kan hij uiteraard niet weten.

6.1 Overzicht: Uitzonderingsregels: • Onderbreking van trappen • Blow-up / Crash Dive Speciale aandacht situaties • Trappen maken bij zware zee • Duiken met krachtinspanning • Duiken bij koude • Te grote stijgsnelheid • Backup: uitval van de duikcomputer

6.2 Onderbreking van trappen & Blow-Up / Crash Dive Dit is een situatie die je zeker niet mag overkomen. Naar mijn mening reageert de computer hier niet streng genoeg op. De computer kent immers maar één alarmsignaal en kan dus niet het onderscheid maken tussen een zware en een lichte fout. Merk wel op dat de ernst van een decompressieongeval niet in verband staat met de ernst van de gemaakte overtreding. Onderbreken van de trappen is alleszins een zware overtreding. Er zullen veel microbellen ontstaan die de stikstofafgifte gaan verminderen. De traptijden anderhalf keer zolang doen is dus niet uit de lucht gegrepen. Toch kunnen we ons de vraag stellen of het wel voldoende is om de traptijden te verlengen. Inderdaad, de aanwezige microbellen zullen de stikstofafgifte zodanig sterk vertragen dat zelfs een verdubbeling van de traptijd misschien onvoldoende is. Gelukkig hebben we bij het gebruik van de tabellen al heel wat extra veiligheid of een decompressieongeval alsnog was anders niet ver weg. Gelukkig zijn de KOC’s die de computer gebruikt veel minder kritisch dan die van de USNAVY tabellen of we zouden bij het toepassen van deze procedure bij de computer ook heel wat gevallen van decompressieziekte kunnen waarnemen. Was de oude procedure dan zo slecht nog niet? De oude procedure was zeker zo slecht nog niet. Elke procedure heeft voor en nadelen en er zal geen enkele procedure zijn die enkel voordelen heeft. Er bestaat hier immers de mogelijkheid dat de pathogene bel reeds gevormd is en dat deze niet meer zal verdwijnen, noch door naar 12 meter te duiken, noch naar halve diepte. De kans bestaat dan dat er tijdens deze ‘curatieve’ fase nog meer stikstof wordt opgelost en aldus de situatie wordt verergerd. Helaas valt dit zomaar niet te

Philippe Mertens


28

bewijzen want ik denk dat dit een cruciaal gegeven is om juist deze keuze van te volgen procedure te overwegen.

6.3 Trappen bij zware zee Duiken bij zware zee is uiteraard af te raden, maar de procedure om de trappen wat dieper te maken is dat zeker niet. In het tegendeel. Veel duikfederaties maken hun trappen dieper. De BSAC die toch wel een grote, vooraanstaande positie innemen op duikgebied, maken al zeer lang hun trappen op 5 meter en veelvouden daarvan. De redenen zijn dat de drukschommelingen er kleiner zijnen je stabieler kan uittrimmen. Iemand die niet vertrouwd is met het trappen maken in het blauw loopt zonder OSB altijd het risico om door te schieten naar de oppervlakte. Op drie meter moet op het einde van de duik je trimvest immers volledig leeg zijn terwijl je op 6 meter nog iets zwaarder bent. Om deze redenen alleen al is het veiliger op grotere diepte trappen te doen. Op het gebied van de ontzadiging hebben we steeds gedacht dat die op 5 à 6 meter veel trager verloopt dan op drie meter en moesten we dan ook de traptijden verdubbelen. In werkelijkheid blijkt uit metingen dat we beter ontzadigen dan op drie meter en dat die verdubbeling dus een extra veiligheid is. Je duikcomputer ontzadigt op 6 meter ook langzamer dan op 3 meter zodat je hier geen extra veiligheid meer moet toepassen. Je zit altijd safe en daarom wil ik deze procedure ook aanbevelen in andere situaties zoals bijvoorbeeld indien je je trappen wilt verzwaren.

6.4 Duiken met inspanning Heb je een luchtgeïntegreerde computer, dan zal hij hiermee normaal gezien rekening houden en je trappen verzwaren. Dit is een belangrijk gegeven dat je uit de handleiding haalt. Heb je geen computer met geïntegreerde luchtberekening of houdt hij geen rekening met het luchtverbruik, dan zal je zelf je trappen moeten verzwaren. Voor de tabellen geldt de regel: trappen verzwaren door de eerstvolgende grotere tijd te nemen in de tabel. Hierdoor worden je trappen langer en vaak ook dieper. Met de computer pas je ook de procedure toe van het verzwaren: maak een veiligheidstrap 9 meter dieper dan je plafond waar je normaal je trappen moet beginnen. Een lichte inspanning die maximaal gelijk is aan die tijdens de duik bevordert de circulatie en ook het ontzadigen. Zolang dit voldoende diep gebeurt en dit niet vermoeiend is zal het bevorderlijk zijn voor het ontzadigen.

6.5 Extreme koude Bij het duiken in extreme koude is het aanbevolen binnen de nultijden te blijven. Uiteraard is extreme koude een relatief begrip maar wordt hier bedoelt het duiken zodat je sterk afgekoeld het water verlaat. Uiteraard is het aangeraden u zoveel mogelijk te beschermen tegen de koude zodat dit geen invloed kan hebben op je ver- en ontzadigingsgedrag. De nultijden bij extreme koude werden dan nog verkort (met 5 minuten) omdat de procedure van verzwaren in tijd moet toegepast worden. Een veiligheidstrap wordt afgeraden omdat de omstandigheden niet bevorderlijk zijn. Dit is naar mijn mening zeer onterecht. Juist hier is een veiligheidstrap zeker noodzakelijk. Uit metingen blijkt immers dat het afkoelen van de huid het aanmaken van microbellen bevordert en dus ook de kans op de decompressieziekte.

6.6 Te grote stijgsnelheid De stijgsnelheid staat niet in verband met het optreden van microbellen. Soms is er wel een verband, maar dan omgekeerd van wat er normaal vermoed wordt: het snel opstijgen van diepte in combinatie met diepe stops vermindert namelijk in sommige gevallen het aanmaken van microbellen. Dit effect is uitgesproken bij korte, diepe duiken omdat op die manier de verzadiging sneller gestopt wordt en we op trapdiepte minder stikstof bevatten dan met de gewone stijgsnelheid. Omdat we door het versnelde stijgen de snelle weefsels geen kans gegeven hebben te ontzadigen, moeten we wel diepe stops inlassen. Tot welke diepte versneld gestegen kan worden hangt af van de duiktijd. Onderstaande tabel geeft een overzicht tot welke diepte kan

Philippe Mertens


29

gestegen worden indien je wil stijgen tot aan het (100% van M) plafond en tot aan het 80% van M plafond. Aagezien het snelste weefsel het snelste verzadigd raakt, is het T5 dat bepaalt op welke diepte er gestopt moet worden. duikdiepte 80 60 50 40 30 duiktijd opstijg hoogte tot 100% van M 10 15 9 6 3 15 19 12 8 5 20 21 13 9 6 25 22 14 10 6 30 22 14 10 6 duiktijd opstijg hoogte tot 80% van M 10 19 12 9 5 15 24 16 12 7 20 27 18 13 9 25 28 18 14 9 30 28 19 14 9

0 1 2 2 2 1 3 4 4 5

Om te werken volgens de NELOS-procedure voor de tabellen kunnen we eerst versneld stijgen tot ca halve diepte, vervolgens normaal stijgen tot 1/3 à 1/4 diepte en daar de gewonnen tijd laten verstrijken. Op die manier hebben we minder opgeloste stikstof dus kortere trappen en minder microbellen door een diepe stop. Wat betreft de ontzadiging is dit zeker een veilige procedure. Uiteraard komt er, voor de veiligheid van het toepassen ervan, nog een ander aspect bij te pas; namelijk de kans op crash-dive of het doorschieten naar de oppervlakte. Deze procedure is dus

6.7 Back-up Met de duikcomputer heb je steeds een kans dat de batterijen leeg geraken of dat hij het simpelweg niet meer doet. Het voordeel van een alles-in-één toestel is dan plots een groot nadeel. Je hebt immers geen tijdsindicatie, dieptemeter en tabel meer. Dit onderdeel behandelt bezwaren en bruikbare tips voor dit probleem. Toch wil ik even benadrukken dat een goede duikcomputer normaalgezien niet zomaar uitvalt. Het opraken van de batterijen wordt immers tijdig aangegeven. De attente duiker zal dat vlug opmerken en zijn batterijen laten vervangen. Helaas bestaat er ook nogal wat “nonchalance” op dit vlak. Ook gebrek aan duikervaring kan leiden tot platte batterijen. Toch zou er voor iedereen een oplossing moeten te bedenken zijn om veilig de duik te beëindigen of een successieve duik te plannen wanneer het probleem zich voordoet. Welke manieren zijn er om dan een veilige opstijging te maken en wat is de beste methode die als “regel” bestempeld mag worden?

6.7.1 Het meenemen van extra meetapparatuur zoals tabel, duikuurwerk, duikcomputer. Vandaag de dag bestaat er een ongeschreven regel om alle nodige meetapparatuur dubbel mee te nemen als backup voor de DC . Nochtans kan men voor elk item één of meerdere bezwaren aangeven:

Philippe Mertens


30

• •

•

duiktabellen : na een lange multi-level duik als eerste duik kan onmogelijk een tabelequivalent gevonden worden. Hier zal men zijn “beste natte vinger” moeten bovenhalen om de relevante gegevens zoals tijd, diepte, profiel, … te recapituleren en met enige veiligheid de succesieve duik te kunnen plannen. de back-up dieptemeter en duikhorloge : Diegenen die vergeten of te nonchalant zijn om hun batterijtjes te vervangen indien dat door de computer wordt aangegeven zullen waarschijnlijk ook te nonchalant zijn om nog een extra dieptemeter en/of horloge mee te nemen. Het riempje van een duikhorloge is vaak ondanks het lange design toch nog te kort om over het duikpak gedragen te worden. Een horloge onder het duikpak is niet zo best voor de seals en bij het dragen van dikke handschoenen zal het raadplegen van dat horloge een lastig karwei worden. Velen zullen eveneens bezwaar maken om het fragiele horlogebandje over het duikpak te dragen. Het zou niet de eerste keer zijn dat je bandje of sluiting het begeeft en je dure horloge is naar de haaien. Duikers met een ruim aantal jaren duikervaring zullen als back-up-dieptemeter vaak een ultra-plat kiezen omdat het goedkoop is en makkelijk in het trimvest op te bergen. Moet NELOS dan ook nog het soort en de precisie specifiëren voor een dergelijke backupdieptemeter? Ik denk dat je dan in vele gevallen al evengoed kunt schatten naar de diepte wat uiteraard ook niet precies is. Ondanks dat je met een ultra-plat in regel bent met NELOS reglement is je veiligheid niet echt gewaarborgd.

Ik ben er van overtuigd dat er dan eenvoudigere oplossingen te bedenken zijn . Een elektronische dieptemeter/timer brengt voor al deze problemen een goede oplossing en - het is maar één extra instrument - met een stevig, voldoende lang riempje - voor een betrekkelijk lage prijs - weliswaar op een batterij, maar deze batterij heeft ongeveer een 5-jarige levensduur. Uiteraard is het ook mogelijk om een backup-duikcomputer mee te nemen.

6.7.2 Je buddy als back-up De allereerste regel voor het gebruik van de duikcomputer is “de duikcomputer is een persoonlijk instrument” en is niet uitwisselbaar van de ene naar de andere duiker. Hiermee wil men natuurlijk aangeven dat het bedoeld is om jouw decompressie-stops en -tijden te bepalen aan de hand van het duikprofiel dat jij gedaan hebt. Toch kan de duikcomputer van je buddy dienst doen als back-up voor jouw, mits inachtname van enkele voorwaarden en veiligheden. • Als je maximaal dezelfde straftijd hebt als je buddy of minder en als je hetzelfde duikprofiel gedaan hebt, kan de duikcomputer van je buddy je een redelijke indicatie geven van de te maken trappen. • Bij gebruik van een buddy-line kan je dezelfde trappen overnemen want dan zal je duikprofiel nagenoeg identiek zijn. Toch raad ik aan om de decompressietrappen te verzwaren door 3 minuten extra trap te doen op een trapdiepte dieper dan je eerste trap. Indien er redelijk los wordt gedoken (in tropisch water waar men vaak verder uit elkaar zwemt) kan die veiligheid uiteraard vergroot worden. Een flinke portie gezond verstand is hier geen overbodige luxe. Het is onnodig te zeggen dat in

Philippe Mertens


31

alle duiksituaties in het algemeen en in probleemsituaties in het bijzoder gezond verstand en achtergrondkennis belangrijk zijn. Aangezien je als duikleider steeds de duikcomputer van je buddy checkt heb je waarschijnlijk ook al ervaren dat de verschillen tussen de te maken trappen van jezelf en van je buddy zeer klein zijn. Eventuele geringe verschillen hebben dan eerder te maken met het type duikcomputer dan wel met de hoeveelheid verzadigde stikstof.

6.7.3 Het schatten van de te maken decompressie Ik kan me voorstellen dat als je duikcomputer het begeeft, dat dit in 90% van de gevallen in het begin van de duik is, namelijk direct bij het te water gaan. Het eenvoudigweg beëindigen van de duik geeft dan al vaak een correcte oplossing. Je zit dan ook ruim binnen de nultijd. Een attente duiker let tijdens de duik op zijn computer en weet heel goed hoeveel “no-deco” tijd hij/zij nog over heeft. Eenmaal voorbij die grens is hij/zij nog attenter en weet dan ook goed hoeveel trap er nog te maken is. Het beëindigen van de duik en onmiddellijk die decompressie uitvoeren met een extra veiligheid kan dan een redelijk veilige oplossing bieden. Uiteraard dienen nu de instrumenten van de buddy als indicatie van diepte en tijd.

6.7.4 Besluit en aanbeveling: •

Neem steeds tabellen mee en een back-up dieptemeter/timer zou moeten verplicht worden. Bij diepe duiken en/of extreme duiken; zou het niet enkel voor de duikleider , maar tevens voor elke mededuiker moeten verplicht worden. • Bij diepe duiken zorg je ervoor hetzelfde duikprofiel te maken als je buddy. Heel goed bij elkaar blijven is de boodschap / is dan een must. Het is de enige relatief veilige manier om gebruik te maken van de gegevens van je buddy. Neem bij het overnemen van de decompressiegegevens van je buddy steeds een veiligheid in acht door de opgegeven trappen te verzwaren. N.B. Een procedure van verzwaren wordt elders beschreven

Philippe Mertens


32

7 Modellen en criteria Een wiskundig model is een beeld of een visie waarop de wiskundige berekeningen gebaseerd zijn. Vaak is de realiteit een zo complex gegeven dat het exact berekenen onmogelijk is. Om toch praktische berekeningen te kunnen maken gaan we de realiteit wat vereenvoudigen. We gaan met andere woorden werken met een model. Een voorbeeldje is de rechte afstand bepalen tussen twee punten A en B. Vroeger dacht men dat de aarde plat was en was de afstand dan ook de afgelegde weg tussen A en B. Nemen we echter het model waarin de aarde een bol is dan hebben andere formules om de afstand tussen A en B te berekenen. De resultaten van de berekeningen zijn dus maar zo nauwkeurig als het model is. Hoe nauwkeuriger het model, hoe moeilijker de berekeningen maar hoe betrouwbaarder de resultaten. De processen van verzadiging en ontzadiging die in ons lichaam afspelen zijn zo complex dat ze tot de dag van vandaag nog niet volledig gekend zijn. Ook om deze berekeningen te kunnen maken zullen we een model opstellen. Dit model zal beschrijven hoe de weefsels verzadigen en ontzadigen. Het model beschrijft de berekening van de opgeloste stikstof in ons lichaam maar zegt niets over het ontstaan van een decompressieongeval. Het criterium voor het ontstaan van een decompressieongeval zal bij elke hoeveelheid opgeloste stikstof aangeven tot welke diepte we mogen stijgen. Het decompressiecriterium, ook wel hypothese genoemd, zal dus het plafond en de trapdiepte bepalen. De duur van de trappen worden bepaald door enerzijds het model want dat beschrijft het ontzadigingsproces en anderzijds het decompressiecriterium want dat bepaalt wanneer we verder mogen stijgen.

7.1 Het model van Haldane (1908) John Scott Haldane is de pionier op gebied van tabellen en duikcomputers. Hij legde de 4 grondslagen om tabellen en later ook duikcomputers te kunnen maken.

7.1.1 KOC Haldane deed experimenten op geiten 1,5 à 2 uur onder druk (hij dacht volledige verzadiging) en stelde vast dat ze blijkbaar zonder problemen naar halve druk konden terug gebracht worden. Besluit: de grootst toegelaten oververzadiging is 2 (dwz dubbel zoveel stikstofdruk van het opgeloste gas als in de omgeving). Als we de Oververzadigings - Coëfficiënt definiëren als de verhouding van de opgeloste stikstofdruk tot de omgevingsdruk, dan mocht die volgens Haldane maximaal 1.58 (=2 x 0.79 / 1) bedragen. Deze maximaal toegelaten verhouding noemt men dan de Kritische Oververzadigings Coëfficiënt. OC =

pog pabs

KOC =

pogMax pabs

=

M (0) pabs

Het criterium voor het al dan niet ontstaan van een decompressie ongeval is dus een KOC (verhouding van drukken). Het criterium van Haldane staat dan ook bekend als de kritische verhoudings hypothese (een hypothese is een veronderstelling).

7.1.2 Weefsels Om de hoeveelheid stikstof voor te stellen in het lichaam veronderstelde haldane 5 weefsels met periodes varierend van 5 tot 75 minuten. Deze weefsels waren dan representatief voor alle reële weefsels in het lichaam. Hij koos de weefsels met periode 5,10,20,40 en 75 minuten en noemde ze Philippe Mertens


33

T5, T10, T20, T40 en T75 van de Engelse benaming Tissue (weefsel). Merk op dat na twee uur waar Haldane dacht dat de geiten verzadigd waren T75 nog lang niet verzadigd was. Hiervoor moest Haldane de geiten 5 uur onder druk zetten. Om het Haldane model volledig te maken nam hij aan dat alle weefsels verzadigen en ontzadigen met de omgevingsdruk. Hiermee wordt bedoeld dat elk weefsel rechtstreeks in contact is met de omgevingsdruk.

7.1.3 Exponentiëel verloop Als een vloeistof niet verzadigd is, dan is er steeds een verschil tussen de druk van de opgeloste stikstof (Pog) en de druk van stikstof in contact met die vloeistof (ppN2). Dit is de gradiënt. Handane veronderstelde dat de snelheid waarmee deze weefsels stikstof (gas) verzadigen of ontzadigen evenredig is met de gradiënt. pog = pbegin + tijdsfactor × gradiënt Hieruit volgt dat het verloop van verzadigen en ontzadigen een exponentieel verloop kent. Om dit eenvoudiger te kunnen berekenen kunnen we daarvoor gebruik maken van de tabellen T en U en de formule Waarin: • Pog = de druk van het opgeloste gas na een bepaalde tijd • Pbegin = de druk van het opgeloste gas in het begin • Tijdsfactor = een factor die aangeeft hoeveel het weefsel verzadigd is in %/100. • Gradiënt = het verschil in druk van het opgeloste gas en de partiele druk van dat gas in de omgeving. Deze tijdsfactor kunnen we rechtstreeks vinden in tabel T door de tijd vertikaal en het betreffende weefsel horizontaal te zoeken. We kunnen hem ook vinden in de tabel U door de tijd te delen door de periode van het weefsel waarvan we de verzadiging zoeken door van dit quotiënt de kruising van de eerste twee cijfers vertikaal en het derde cijfer horizontaal te zoeken. 7.1.4 Trapdiepte Haldane zag in dat de grootste drukveranderingen gebeuren vlak bij de oppervlakte. Hij besloot hieruit dat de trappen op 10, 20, … voet moesten worden uitgevoerd (= 3, 6, … meter). Ook dit werd later door de USNavy overgenomen en wordt nog steeds in veel duikcomputers gebruikt. 7.1.5 De Haldane Tabellen Haldane kon met behulp van zijn opgestelde verzadigingsformules (die nu nog steeds in de modernste duikcomputers gebruikt worden) de hoeveelheid stikstof in "onze" weefsels berekenen. Hij had ook een maximale hoeveelheid stikstof berekend die niet mocht overschreden worden. Haldane had dus alles wat er nodig was om een tabel te berekenen. Haldane had dan ook drie tabellen berekend nl. één waarin de decompressie korter was dan 30 minuten, één waarin de decompressie langer was dan 30 minuten en één voor diepe duiken. Deze tabellen werden in 1908 door de Engelse Royal Navy aanvaard

Philippe Mertens


34

7.1.6 Berekeningsvoorbeeld Hoeveel zijn T5, T10 en T20 verzadigd na 20 minuten op 30 meter? Weefsel pog begin ppN2 30m gradiënt tijdsfactor pog T5 0,79 3,16 2,37 0,9375 3,012 T10 0,79 3,16 2,37 0,75 2,568 T20 0,79 3,16 2,37 0,5 1,975 T40 0,79 3,16 2,37 0,2929 1,484 T120 0,79 3,16 2,37 0,1091 1,049 Volgens Haldane mocht de druk probleemloos gehalveerd worden (van 3.012 naar 1.506 bar stikstofdruk = 9,07 m) zodat we maar tot 12 m mochten stijgen. Op 12 meter moesten we blijven totdat de druk gezakt was tot het dubbele van op 9 m (=1.501 x 2 = 3.002 ). Op 9 m moesten we verblijven totdat de druk gezakt was tot het dubbele van op 6 m (= 2.528). Op 6 m moesten we verblijven totdat de druk gezakt was tot het dubbele van op 3 m (= 2.054). En op 3 m moesten we wachten totdat de druk tot het dubbele van aan de oppervlakte gezakt was (= 1.58) alvorens op te stijgen. Weefsel

pog begin

grad

tijdsf

pog

grad

tijdsf

pog

grad

tijdsf

pog

grad

tijdsf

pog

T5

3,012

-1,274

0,129

2,847

-1,346

0,242

2,521

-1,257

0,5

1,893

-0,866

0,782

1,215

T10

2,568

-0,83

0,067

2,512

-1,011

0,129

2,381

-1,117

0,293

2,054

-1,027

0,533

1,506

T20

1,975

-0,237

0,034

1,967

-0,466

0,067

1,936

-0,672

0,159

1,829

-0,802

0,317

1,575

T40

1,484

0,254

0,017

1,489

0,012

0,034

1,489

-0,225

0,083

1,47

-0,443

0,174

1,393

T120

1,049

0,689

0,006

1,053

0,448

0,011

1,058

0,206

0,028

1,064

-0,037

0,062

1,061

Diepte

30

Pog max PN2 omg

3,16

12

9

6

3

3,476

3,002

2,528

2,054

1,738

1,501

1,264

1,027

1

2

5

11

tijd

Voor een duik die volgens de USNavy nog binnen de nultijd was, moest Haldane al 19 minuten trap doen. Dit kwam omdat het weefsel T5 en T10 veel meer oververzadiging kunnen verdragen dan dat Haldane dacht. Merk ook op dat de eerste twee trappen gedaan werden voor het snelste weefsel T5, de derde trap voor een trager weefsel T10 en de laatste trap voor een nog trager weefsel T20. Ondanks de zeer zware trappen die Haldane voorschreef, gebeurden er bij zeer lange duiken toch nog ongevallen omdat de zeer trage weefsels minder oververzadiging kunnen verdragen dan 2 (nl 1,9 voor T120 en 1,77 voor T240).

7.2 Leonard Hill (1912) Hill had theoretische en experimentele bewijzen dat het niet de oververzadigingscoëfficient is die niet mocht overschreden worden, maar een bepaald drukverschil nl een drukverschil dat overeenkomt met 9m water. Volgens Haldane was een opstijging van 10m tot de oppervlakte hetzelfde als een opstijging van 40m tot 15m. Uit experimenten bleek dit niet waar te zijn. Bij de laatste situatie traden veel decompressie ongevallen op. Hill zag in dat bij de laatste situatie de gradiënt véél groter was en dus ook de kracht waarmee de stikstof uit de vloeistof uitgezogen wordt (ontzadiging). Hill zag in dat er een bepaalde gradiënt niet mag overschreden worden. 9m waterdruk komt overeen met een gradiënt van 0.72 bar stikstof. Dit staat bekend als de kritische drukverschil hypothese. De regel dat een opstijging tot halve diepte dus ongevaarlijk is werd in 1912 door Leonard Hill al verworpen.

Philippe Mertens


35

7.3 Het US-Navy Model 7.3.1 USNavy 1930 De USNavy gebruikte de theorie van Haldane ( en de weefsels) en deed in 1930 een reeks experimenten op menselijke vrijwilligers. Deze experimenten toonden aan dat Haldane's idee dat de druk zonder risico kon gehalveerd worden fout was. De onderzoekers besloten dat elk weefsel een andere KOC heeft. Het idee dat één KOC van 1.58 voor alle weefsels zou gelden werd dus verworpen (wat Hill uiteraard al wist). Uit de experimenten bleek dat de snelle weefsels veel oververzadiging konden verdragen (grote KOC) en de trage weefsels slechts een kleine oververzadiging.

7.3.2 USNavy 1937 De weefsels T5 en T10 kunnen blijkbaar zoveel oververzadiging verdragen dat men er géén rekening meer mee houdt. Ze worden verwijderd zodat enkel nog de weefsels T20, T40 en T75 over blijven. De USNavy tabellen kregen wereldwijde bekendheid.

7.3.3 USNavy 1955 7.3.3.1 Weefsels De weefsels T5 en T10 werden terug opgenomen in de tabel en er kwam nog een weefsel bij; T120. Weefsel T75 veranderde in T80 zodat we nu een verzameling van 6 weefsels hadden voor de duiken van 0 tot 57 meter. Voor diepere duiken werden nog drie weefsels (T160, T200 en T240) toegevoegd. 7.3.3.2 Tabel van Workman Workman stelde een tabel op van maximaal toelaatbare stikstofspanningen per weefsel en per diepte, uitgedrukt in kilopascal (centibar) : de zogenaamde "Moments". Deze tabel kreeg de naam Tabel van Workman. De originele tabel van Workman stond echter in voet zeewaterkolom (fsw) uitgedrukt en bij de omzetting zijn er fouten ingeslopen ; zo is het moment voor T5 aan de oppervlakte 104 voet zeewater wat overeen komt met 31.7 meter waterkolom of 318 kPa ipv 270 ! Dat is voor T10 88 voet of 270 kPa en voor T120 51 voet of 156 kPa. Op basis van deze tabel ontstonden de nieuwe USNavy tabellen in 1955. Deze werden in 1956 uitvoerig getest met 564 manduiken waaruit 26 decompressie ongevallen volgden (=5%)! Men besloot dat deze tabellen voldoende veilig waren om door de Navy gebruikt te worden.

Philippe Mertens


36

Diepte

ppN2 T5 T10 T20 T40 T80 T120 T160 T200 T240 0 79,0 270 235 205 172 156 152 148 144 140 3 102,7 330 285 250 212 191 185 179 174 170 6 126,4 390 335 295 252 226 218 210 204 200 9 150,1 450 385 340 292 261 251 241 234 230 12 173,8 510 435 385 332 296 284 272 264 260 15 197,5 570 485 430 372 331 317 303 294 290 18 221,2 630 535 475 412 366 350 334 324 320 21 244,9 690 585 520 452 401 383 365 354 350 24 268,6 750 635 565 492 436 416 396 384 380 27 292,3 810 685 610 532 471 449 427 414 410 30 316,0 735 655 572 506 482 458 444 440 33 339,7 785 700 612 541 515 489 474 470 36 363,4 835 745 652 576 548 520 504 500 39 387,1 790 692 611 581 551 534 530 42 410,8 835 732 646 614 582 564 560 45 434,5 772 681 647 613 594 590 48 458,2 812 716 680 644 624 620 51 481,9 751 713 675 654 650 54 505,6 786 746 706 684 680 57 529,3 821 779 737 714 710

7.3.3.3 Successieve duiken In 1957 werd het probleem van de successieve duiken opgelost. Tot noch toe was het de regel om bij de successieve duik de duiktijd van de vorige duik bij op te tellen (ongeacht de diepte en het interval). Ook deze tabel voor de successieve duiken werd getest door 122 manduiken waaruit 3 decompressie ongevallen voortvloeiden. De resulterende tabellen werden in 1957 in de USNavy manual gepubliceerd.

7.3.3.3.1 Weefsel: Om de hoeveelheid stikstof die na een duik in ons lichaam zit in rekening te brengen baseert men zich op het traagste weefsel (T120). Het traagste weefsel heeft immers de grootste straftijd, het verdraagt de kleinste oververzadiging en het ontzadigt het langzaamste.

7.3.3.3.2 Hoeveelheid reststikstof. De hoeveelheid stikstof die in het weefsel T120 zit bij het bovenkomen of voor het vertrek van de tweede duik kunnen we uitdrukken in druk opgeloste stikstof tussen 0.79 bar (=33 voet) ( g66n overtollige stikstof ) en 1.52 bar (eigenlijk 1.56 = 51 voet) ( de grootst toegelaten hoeveelheid overtollige stikstof ). We zouden dit ook in % kunnen uitdrukken maar er werd gekozen voor een symbool S. Origineel besloeg één groep 2 voet absolute druk wat overeenkomt met 60,96 cm absoluut oftewel 4,84 kPa

Philippe Mertens


37

Symbool S voor Successieve duiken pog min 0,79 T120 pog max 1,52 Symbool A B C D E F G H I J K L M N O Z

van 0,80 0,85 0,90 0,94 0,99 1,04 1,09 1,14 1,19 1,23 1,28 1,33 1,38 1,43 1,48 1,53

tot 0,85 0,90 0,94 0,99 1,04 1,09 1,14 1,19 1,23 1,28 1,33 1,38 1,43 1,48 1,53 1,56

7.3.3.3.3 Ontzadiging: Met deze tabel kon men dan berekenen hoelang het duurt om van het éne symbool (max waarde) terug te vallen tot een ander symbool (max waarde). Van deze tijden maakte men dan de tabel met de intervallen.

7.3.3.3.4 Straftijd: De straftijd, horende bij een symbool, is dan de tijd die een duiker, die nog niet gedoken heeft, nodig heeft om te verzadigen tot aan dat symbool. Bijvoorbeeld twee duikers A en B gaan duiken naar 30 meter. Duiker A heeft al gedoken waardoor hij in T120 het oververzadigings symbool C heeft. Duiker B vertrekt naar 30 meter en heeft na 10 minuten duiken een hoeveelheid stikstof in T120 dat overeenkomt met symbool C. Op dat moment vertrekt duiker A naar 30 meter en heeft ook symbool C (reststikstof van 1' duik). Voor duiker A is het alsof hij al 10 minuten op 30 meter gedoken heeft alvorens hij vertrekt. Hoe dieper je duikt, hoe korter de straftijd wordt want hoe sneller je die bepaalde hoeveelheid stikstof in je weefsel TI20 bekomt.

Philippe Mertens


38

7.4 Het model van Hempleman Hempleman was een Brits physioloog, en had een totaal nieuwe kijk op het begrip weefsel. Hij zag het hele lichaam als één groot weefsel dat aan de éne kant onderhevig is aan de omgevingsdruk en zodoende langzaam volloopt. De periode van dit weefsel was die van het weefsel waarbij de meeste ongevallen gebeurden in een bepaalde zone van duikdiepte. Dit is dus het weefsel dat de decompressic bepaalt en noemt men het spilweefsel.

Ongelijke ver- en ontzadiging: Hempleman gebruikte als eerste een ongelijke ver-en ontzadiging. Hempleman dacht dat de ontzadiging 1,5 maal trager verliep dan de verzadiging (denk bij ons indien een fout gemaakt: traptijd x 1,5). Later bracht Hills hiervoor een verklaring. Tabellen: Met dit weefselmodel en met de voorwaarde dat de druk in het weefsel nooit 30 voet zoutwater groter mag zijn dan de omgevingsdruk stelde Hempleman een reeks tabellen op. Deze tabellen werden door de Britse Royal Navy aanvaard. In 1966 heeft Hempleman zijn tabellen herwerkt voor zeer lange duiken (4-8 uur) voor caissonwerkers in een tunnel in Blackpool. Deze tabellen werden door Hempleman in 1968 omgedoopt tot "The 1968 Air Diving Tables" voor de industrie. Hiervan kwam in 1972 de metrische versic uit die bekend staan onder de naam RNPL 1972 tabellen en die door de Royal Navy en de BS-AC gebruikt worden.

Philippe Mertens


39

7.5 Het criterium van Buehlmann (1960) Professor Dr. Albert Buehlmann was als Physioloog verbonden aan de Zwitserse Medische Kliniek van Zurich. De Zwitsers hadden nog geen geschiedenis ivm tabellen en zijn terug helemaal van het begin gestart zonder verder te bouwen op bestaande systemen. Buehlmann was geïnteresseerd in de toegestane oververzadiging bij verminderde omgevingsdruk (bergmeren) en in het effect van Helium. Uit experimenten met saturatieduiken was gebleken dat het 3 tot 4 dagen duurde alvorens volledig verzadigd te zijn. Het langst gekende weefsel tot dan toe (T240) had slechts één dag nodig om volledig verzadigd te geraken. Buhlmann besloot dus om nog tragere weefsels te nemen zodat ook voor verzadigingsduiken zijn model kon gebruikt worden. Buehlmann besloot 16 weefsels te nemen, logaritmisch verspreid tussen 4 en 635 minuten en bepaalde zelf experimenteel alle kritische waarden en de bijhorende berekeningswijze. p  p N 2 Krit =  omg  + A  B  pN2Krit aan de oppervlakte noemde hij SC: de Surfacing Coefficient Weefsel periode a b SC -3 m -6 m -9 m 1 4 1,900 0,800 3,14 3,53 3,90 4,28 2 8 1,450 0,800 2,68 3,08 3,45 3,83 3 12,5 1,030 0,800 2,27 2,66 3,03 3,41 4 18,5 0,882 0,826 2,08 2,46 2,82 3,18 5 27 0,717 0,845 1,90 2,26 2,61 2,97 6 38,5 0,575 0,860 1,74 2,09 2,44 2,78 7 54,3 0,468 0,870 1,62 1,96 2,31 2,65 8 77 0,441 0,903 1,55 1,88 2,21 2,55 9 109 0,415 0,908 1,52 1,85 2,18 2,51 10 146 0,416 0,939 1,48 1,80 2,12 2,44 11 187 0,369 0,946 1,43 1,74 2,06 2,38 12 239 0,369 0,946 1,43 1,74 2,06 2,38 13 305 0,255 0,962 1,29 1,61 1,92 2,23 14 390 0,255 0,962 1,29 1,61 1,92 2,23 15 498 0,255 0,962 1,29 1,61 1,92 2,23 16 635 0,255 0,962 1,29 1,61 1,92 2,23 Dit criterium wordt door vele duikcomputers gebruikt (Aladin Pro, Suunto,...) en staat bekend onder de naam ZH-L16, model van Zurich 16 weefsel model. Buhlmann nam een stijgsnelheid van 10 m per minuut.

7.6 Het DCIEM KS1983 model Het onderzoek naar decompressie begon in Canada in 1962 bij het "Defence and Civil Institute of Environmental Medicine DCIEM". Hun initieel decompressie model was een copie van de USNavy 1958 tabellen. Zij beschikten over een grote databank van meer dan 5000 testduiken en begonnen enkele parameters te veranderen om een veiliger model te bekomen. De beste manier om een model af te stemmen op de meetgegevens was door een serieel model te gebruiken. Dit was het KS 1971 model.

Philippe Mertens


40

7.6.1 Serieel model: Het model van de US-Navy bestaat erin dat alle weefsels in contact staan met een omgevingsdruk waardoor zij ver- en ontzadigen. In werkelijkheid stapelt de stikstof zich eerst op in de longen, dan gaat het over naar de bloedbaan (snelheid is afhankelijk van het ademritme) en van de bloedbaan gaat de stikstof over naar de verschillende weefsels die elk anders doorbloed worden. Dat de stikstof doorgegeven wordt van het ene weefsel naar het andere noemt men serieel. Het oorspronkelijke KS 1971 model werd op basis van nog meer data aangepast tot het nu bekende DCIEM 1983 model. Het 1983 model bestaat uit 4 weefsels in serie met elk een periode van 21 minuten. Om de decompressie te berekenen worden de twee eerste weefsels gebruikt die een KOC van 1.92 respectievelijk 1.73 hebben. De twee laatste weefsels worden niet rechtstreeks gebruikt om het plafond te berekenen maar wel voor de reststikstof en natuurlijk geven ze ook stikstof af aan T2 bij het ontzadigen. Deze tabellen zijn bijzonder getest bij inspanning in koud water.

7.7 Het Bühlmann Adaptive Micro-Bubble model Professor Bühlmann werkt nu samen met computerfabrikant UWATEC en zorgde mee voor de ontwikkeling van het algoritme van deze duikcomputers. Hij ontwikkelde hiervoor het ZH-L8 model met 8 weefsels van 4 tot 635 minuten. Een verdere verbetering was ervoor te zorgen dat de ontzadigingsformules kunnen veranderen als omgevingsfactoren veranderen en het model werd dan omgedoopt tot ZH-L8 ADT wat staat voor “Adaptive”. Zeer recentelijk is de theorie van de microbellen ook geïntegreerd in de duikcomputers van de nieuwe Smart reeks van deze fabrikant. De letters MB werden aan de naam toegevoegd om dit aan te duiden. Om de nodige testgegevens te verzamelen werd een beroep gedaan op DAN en werd het samenwerkingsproject “Diving Safety Laboratory” opgestart. De resultaten hiervan vindt U achteraan in de bijlagen. Omdat nog niet exact geweten is wanneer er microbellen ontstaan zijn er bij UWATEC 5 niveaus van verzwaring instelbaar. Elk niveau komt overeen met een maximaal toegelaten percentage van het Bühlmann “Moment”. Er wordt dan een onderscheid gemaakt tussen Decompression-stops en

Philippe Mertens


41

Level-stops. Indien er fouten gemaakt worden zoals onderbreking van trappen, en het computermodel het ontstaan van microbellen vermoedt, dan wordt de decompressie herberekend.

7.8 Het Variable Permeability Model (VPM) De wetenschap dat belvorming in zuiver water pas optreed door te decompresseren van enkele duizenden bar naar atmosferische was een groot mysterie. Bij gels en bij weefsels treedt belvorming immers zeer veel vroeger op. Een verklaring voor dit fenomeen werd gevonden door David E Yount en werd het Variable Permeability Model8 genaamd.

7.8.1 Microbellen groeien of verschrompelen Kleine bellen hebben een hoge inwendige druk, hoger dan de druk van de opgeloste stikstof in het omringende weefsel, en gas diffundeert uit de bel. kleine bellen worden daardoor nog kleiner en verdwijnen terug in de oplossing. Grote bellen hebben een lage inwendige druk en bij oververzadiging zal de stikstof die in hogere druk aanwezig is in het omringende weefsel diffunderen in de bel waardoor ze zal groeien. Er is bijgevolg een kritische belstraal waarboven groeiende bellen ontstaan. Je zou kunnen denken dat dit enkel mogelijk is indien er al microbellen aanwezig zijn en dit is een correcte veronderstelling. Op zeer kleine schaal kan de oppervlaktespanning drukken van 1000 atmosfeer creëren en op die manier ook zeer kleine kernen doen ontstaan. Toch verwachten we dan dat de zo ontstane zeer kleine bellen snel verdwijnen en terug oplossen.

7.8.2 het belhuidje of skin In onze weefsels en in gels wordt volgens het VPM een microbel bedekt met een zeer dun huidje surfactant of skin. Dit surfactant bestaat uit een laag gerangschikte hydrofobe moleculen. Deze laag is doorlatend voor kleine drukken maar ondoorlatend voor hoge drukken waardoor de gevormde kernen niet meer oplossen en er nog steeds gassen kunnen diffunderen in de bel.

7.8.3 Veronderstellingen voor de duiker Om het model toepasbaar te maken in duikcomputers zijn er drie veronderstellingen gedaan. • Er is een bepaald aantal bellen toelaatbaar Nsafe die door de longfilter kunnen verwerkt worden. • Het actuele aantal bellen Nactual kan hoger liggen dan dit maximaal tolereerbaar aantal, zolang het totaal volume in de gasfase niet wordt overschreden. Men introduceert dus een nieuw criterium voor het ontstaan van decompressieongevallen namelijk het kritische volume criterium waardoor er een kritische belstraal ontstaat. • Het volume vrij-gas neemt toe, evenredig met Pss (Nactual - Nsafe), waar Pss de gradiënt ( PtPamb ) is.

7.8.4 Implicaties van het model Dit model ligt aan de basis van de “Deep stops” en het houd dus ook in dat er veel dieper veiligheidstrappen gemaakt moeten worden. De ontstane microbellen die volgens het model al zeer vroeg ontstaan moeten eerst geëlimineerd worden op relatief grote diepte alvorens verder te stijgen. Deze methode werd door Robert Pyle9 al uit ondervinding opgesteld.

8 9

Zie bijlage Decompression theory van D.E. Yount Zie bijlage Importance of deep safety stops

Philippe Mertens


42

7.9 Het Reduced Bubble Gradient Model Waar UWATEC zijn kennis van microbellen verwerkt in het “Adaptive Micro-Bubble” model, zit die bij de Finse fabrikant Suûnto in het Reduced Bubble Gradiënt Model of kortweg RGBM. Het RGBM werd ontwikkeld door Bruce Wienke en is een aanpassing van het VPM (Vareable Permeability Model). Dit model is volledig afgestapt van de “Moments” en heeft als criterium de maximale hoeveelheid stikstof in gasfase. Tot nochtoe gingen we ervan uit dat de stikstof zich in opgeloste toestand in de weefsels bevindt. We weten nu dat tijdens de oververzadiging microbellen gevormd worden. De stikstof bevindt zich dus niet in de vloeistoffase opgelost maar deels in gasfase in minuscule belletjes. Volgens het RGBM zal er een decompressieongeval optreden wanneer er een te groot volume stikstof in de gasfase is of wanneer er een kritische gradiënt wordt overschreden.

7.10 Toekomstvisie: een anatomisch serieel model Waarom een ander model? Een nadeel van alle huidige modellen is dat het zeer sterk afwijkt van de werkelijkheid. Dit werd reeds aangetoond in § Het gedrag van de weefsels in de duiker in het hoofdstuk “Aanvullingen op de NELOS-cursus”. Doordat in de mens weefsels niet in contact staan met de buitenwereld, maar slecht in contact staan via de bloedsomloop met elkaar, ziet het ontzadigingsproces totaal anders uit. Veel verschijnselen kunnen niet verklaard worden in het berekeningsmodel en die probeert men er toch in te stoppen. Het gevolg is dat deze oplossingen met de nodige voorzichtigheid moeten benaderd worden.

Philippe Mertens


43

8 Bespreking van enkele duikprofielen Omdat er veel gepraat wordt over weefsels die dit of dat doen tijdens zus of zo is het interessant om dit numeriek te kunnen aantonen. In de bijlagen vindt je dan ook berekeningen van enkele reeksen duikprofielen. Eén reeks heeft als basis een duik volgens de tabellen en bevat enkele andere procedures. De invloed van elke procedure kan dan vergeleken worden met de gewone tabelduik. Enkele reeksen zijn: • Extreme duiken • Diepe duiken • 30-meter duiken • Ondiepe, lange duiken • Oosterschelde duiken. • Multi-level duiken • Multi-duiken (meerdere duiken op één dag) Enkele afwijkingen zijn: • verzwaren van de trappen • uitduiken • versneld stijgen • gereduceerde M-values Deze berekeningen moeten, zoals hieronder aangehaald, wel met de nodige voorzichtigheid gehanteerd worden maar kunnen wel inzicht verschaffen over sommige verschijnselen.

8.1 Hoe de berekeningen in de bijlagen tot stand kwamen De berekeningen die we hier zullen maken gebeuren nog steeds met het onrealistische parallelmodel en zonder rekening te houden met de invloed van de microbellen. Volgens de klassieke berekeningsmethode dus. In dit model zullen de trage weefsels nog steeds verzadigen tijdens een verblijf dieper dan de eerste trap. We weten dat dit niet zo is10 en we kunnen zeer duidelijk de invloed op de snelle weefsels aantonen aan de hand van deze berekeningen die in de bijlagen als tabel en als grafiek te bestuderen zijn. Om de invloed van het invoeren van extra decompressie aan te tonen is het wenselijk volgens het Haldane model de verzadiging van elk weefsel te berekenen en te vergelijken met de toegelaten stikstofspanning aan de oppervlakte (Moment). Om de eenvoud is deze verhouding in % voorgesteld. De berekening van de verzadiging gebeurt door integratie van de differentiaalvergelijking (1) en dit geeft ons twee formules: Daar waar de druk constant blijft kan de stapfunctie gebruikt worden. Dit resulteert in de gekende formules (2) en (3) van de NELOS-cursus. Daar waar de druk lineair verandert definieren we een snelheid van drukverandering Vd (5) en we nemen bij conventie aan dat een stijging van de druk (afdalen) een positieve snelheid Vd geeft. Door voor de omgevingsdruk deze lineaire functie in te vullen in de differentiaalvergelijking ontstaat een formule (6) die kan gebruikt worden om exact de verzadiging te berekenen tijdens het dalen of stijgen. Voor de afleiding van deze formules wil ik verwijzen naar de bijlagen. dp og (1) = k ⋅ ( p − p og ) basisformule dt

10


Philippe Mertens


44

−t p og = p 0 + ( p − p 0 ) ⋅ 1 − e τ  drukstapfunctie met basis e   t (3) p og = p 0 + ( p − p 0 ) ⋅ 1 − 0.5 T  drukstapfunctie met basis 2   1 ln(2) T (4) k= ⇔k= ⇔τ = verband periode, tijdsconstante en de τ T ln(2) evenredigheidsfactor dp Vd = (5) definitie van de druk-veranderingssnelheid dt V  V    p og =  p 0 − d  + Vd ⋅ t +  p og 0 − p 0 + d  ⋅ e −k ⋅t lineaire drukveranderings-functie (6) k  k    Hierin zijn: de druk van het opgeloste gas dpog is de toename van de druk pog: t: de tijd dt is de toename van de tijd k: de evenredigheidsfactor in de basisformule p: de omgevingsdruk p0: de druk van het opgeloste gas in het begin (voor de stapfunctiein formule 2 en 3) p0: de omgevingsdruk bij het begin van de lineaire drukverandering (formule 6) T: de periode van het beschouwde weefsel τ: de tijdsconstante van het beschouwde weefsel Vd: de snelheid van de druktoename e: het basisgetal van de exponentiele functie en het natuurlijk (neperiaans) logaritme e= 2.71828182846 ln: het natuurlijk of (Neperiaans) logaritme (heeft als basis het getal e) ln(2)= 0.69314718056

(2)

Merk op dat indien de tijd met kleine stapjes verandert, veel kleiner dan de tijdsconstant van het snelste weefsel, deze berekeningen overbodig zijn en met de basisformule (1) kan gewerkt worden met een grote nauwkeurigheid. Uit een vergelijkende studie is gebleken dat stapjes van 1/10 minuut een afwijking geven, kleiner dan 0.1% en dus voldoende nauwkeurig kunnen beschouwd worden. Dit is zeer eenvoudig om in een spreadsheet (Excell) te gebruiken. Om te vergelijken met de maximaal toegestane spanning van opgeloste stikstof is een %-schaal zeer eenvoudig. Stel hiervoor als: pog = pN2Atm oververzadiging FS = 0% pog = M0 oververzadiging FS = 100% De formule om de oververzadiging aldus te berekenen: p og − p N 2 Atm FS % (7) = M 0 − p N 2 Atm 100 100 × ( p og − p N 2 Atm ) (8) ⇔ FS = M 0 − p N 2 Atm Merk op dat dit percentage groter mag zijn dan 100 % maar dat we dan nog geen oppervlakte mogen maken.

Philippe Mertens


45

8.2 Verzwaren van trappen Vaak willen we een extra veiligheid inbouwen door onze trappen te verzwaren. Sommige computers laten een persoonlijke instelling toe, maar die wil je misschien niet steeds opnieuw aanpassen of je wil enkel je trappen verzwaren onder bepaalde omstandigheden die je niet van tevoren kon inschatten. Het komt er dus op neer dat je de decompressie onafhankelijk van wat je computer of tabel je voorstelt kan verzwaren. Met de tabel hadden we de keuze uit drie mogelijkheden: Verzwaren in tijd: je neemt de eerstvolgende tijd in je tabel Verzwaren in diepte: je neemt de eerstvolgende diepte in je tabel Verzwaren in tijd en diepte: je neemt zowel de eerstvolgende tijd als diepte Deze methode zorgde ervoor dat naast je totale traptijd ook vaak de trapdiepte toenam. Uiteraard had je voor je successieve duik ook het overeenkomstige zwaardere symbool van oververzadiging. Met de computer is er geen regel om de trappen te verzwaren en iedereen doet volgens eigen goeddunken. Meestal wordt met verzwaren bedoeld dat de trap van 3-meter verlengd wordt11. Vaak is dit een minder goede oplossing. Het is veel beter enkele minuten extra trap te doen enkele meters dieper (heel wat meters) dan je eerste trap.

8.3 Veiligheidstrap In de zin van het voorgaande kan je het begrip veiligheidstrap uitbreiden tot een trap van drie minuten die je drie meter dieper doet dan je eerste trap. Je laatste trap met drie minuten verlengen heeft zeer weinig zin. In de NELOS-cursus staat dat een veiligheidstrap of anti-vermoeienistrap enkel wordt toegepast in gunstige omstandigheden. Bij koude, sterke stroming, woeste zee is de veiligheidstrap niet rustgevend en moeilijk uit te voeren. Het is juist in deze omstandigheden waar we met een verhoogd risico te maken hebben en dat een extra veiligheid wel aan te raden is. Bij koude zal het waarschijnlijk aangenamer zijn om in het cafetaria te bekomen van de duik, maar indien er dicht tegen de nultijden gedoken is kan de huid veel microbellen vrijmaken (en vooral bij het terug opwarmen) zodat hier een veiligheidstrap geen luxe is. Drie minuten later in het cafetaria kan een decompressieongeval voorkomen. Bij stroming doen we inspanning en hebben we een verhoogde perfusie (doorbloeding). Hierdoor nemen we meer stikstof op dan normaal en zullen we ook langer moeten decomprimeren dan normaal. Vooral indien de trappen kunnen gemaakt worden zonder inspanning zodat voor het uitwassen van de stikstof er minder doorbloeding is en dus ook minder snel ontzadigd wordt. Alweer een goede reden om toch een veiligheidstrap uit te voeren. Bij woeste ze kan men moeilijk op –3 meter blijven maar aangezien mijn voorstel om de veiligheidstrap 6 meter dieper dan het plafond uit te voeren, is ook hier geen contra-indicatie voor het uitvoeren ervan. Besluit: Doe steeds een veiligheidstrap van 3 minuten, 6 meter dieper dan je plafond. De invloed op de verzadiging van de weefsels: Bij een duik van 10 minuten naar 80 meter zullen door de verzwaring van trappen de snelle weefsels een weinig beter ontzadigd zijn (T10: -7%) en de trage weefsels een klein beetje minder ontzadigd (T120: +1.5%). Merk op dat de eerste trap de spilweefsels onder hun M-value blijven. Bij een duik van 15 minuten naar 60 meter zullen door de verzwaring van trappen de snelle weefsels een weinig beter ontzadigd zijn (T10: -7%) en de trage weefsels een klein beetje minder ontzadigd (T120: +1.5%). Bij een duik van 25 minuten naar 40 meter zullen door de verzwaring van trappen de snelle weefsels een weinig beter ontzadigd zijn (T10: -6.5%) en de trage weefsels een klein beetje minder ontzadigd (T120: +0.5%). Wel zien we dat tijdens de 3-meter trap geen enkel weefsel over M3 gegaan is en op 6 meter maar net boven 80% van M6 waardoor het een veiligere decompressie is. 11

Zie verwerking van de enquete

Philippe Mertens


46

Bij nog langere duiktijden wordt de invloed van die 3 minuten extra trap geringer.

8.4 Uitduiken Een dergelijke veiligheidstrap doen we zeer vaak als computerduiker tijdens kantduiken of rotsduiken die quasi aan de oppervlakte beginnen. We gaan immers niet direct tot aan het decompressieplafond maar blijven geruime tijd op een diepte tussen 15 en 6 meter vooraleer we aan de trappen beginnen. We stellen dan ook zeer vaak vast dat de verplichte decompressiestop verdwenen is en dat we direct naar de oppervlakte kunnen. De tabellen laten dit echter niet toe. Volgens mij een grote reden waarom tabellen bijna niet meer gebruikt worden. Ze verplichten de duiker direct te stijgen tot trapdiepte. Het is verboden de 6 of 9 meter trap te verlengen omdat (aldus de theorie) de trage weefsels dan nog steeds stikstof opnemen en zodoende geen juist symbool van oververzadiging meer kan gegeven worden. Een sucessieve duik zou bijgevolg verboden zijn. Toch durf ik stellen dat de trage weefsels op deze diepte niet meer verzadigen en dat het bijgevolg toegelaten is om het verblijf op 9 meter en ondieper te verlengen zonder het symbool te verhogen. Waar we vroeger stelden dat bij vertraagde opstijging de duiktijd stopt op trapdiepte wil ik nu stellen dat de duiktijd stopt op 9 meter. Waarom 9 meter? Wel 9 meter is immers de maximale diepte voor het 120minuten weefsel waar het net niet verzadigd raakt. Theoretisch kunnen we dus oneindig lang op 9 meter verblijven zonder te moeten decomprimeren. Dit is echter niet de reden om te stellen dat de verzadiging stopt op 9 meter. De reden is echter dat we rekenen met een fout model. We stellen immers dat de trage weefsels verzadiging door de omgevingsdruk. In werkelijkheid verzadigen of ontzadigen de trage weefsels via het bloed dat een snel weefsel is en waarin de opgeloste stikstofdruk helemaal niet gelijk is aan de omgevingsdruk. Na een diepe duik hebben we er dus veel belang bij dat de druk van de opgeloste stikstof in die snelle weefsels zoveel mogelijk zakt. Dat doen we door korte, diepe stops na korte diepe duiken en door te verblijven op een diepte van 6 tot 9 meter dieper dan de eerste trap na langere duiken om het ontstaan van microbellen zoveel mogelijk tegen te gaan. Dit is een tweede reden om dieper te beginnen decomprimeren. We kunnen dus met zekerheid stellen: uitduiken verhoogt de veiligheid en op 9 meter stopt de duiktijd. Indien we uitduiken bij de berekeningen simuleren als 20 minuten duiken op 6 meter onder de diepte van de eerste trap, dan kunnen we volgende waarnemingen doen. Bij de duik van 10 minuten op 80 meter zien we dat alle spilweefsels veel minder verzadigd zijn. Aangezien de snelle weefsels veel minder stikstof bevatten dan zonder het uitduiken, zullen in de praktijk ook de trage weefsels beter ontzadigen of minder opnemen dan ze anders zouden doen. Zo is T5 13% minder kritisch verzadigd, T10 12% en T120 10% meer. Voor T120 wil dat theoretisch zeggen één à twee symbolen gestegen maar praktisch is er geen verschil of zelfs een verbetering. Voor de 40 meter duik zien we een sterke verbetering voor de snelle weefsels die daardoor op de eerste trap slechts tot 70% van het Moment komen en op de tweede trap tot 80%. Ook de derde (3m) trap blijft onder 100% maar aan de oppervlakte zorgt het uitduiken theoretisch voor een stijging van T40 waardoor een piek van bijna 120% te zien is. Toch mag in de praktijk de stikstofreductie in de snelle weefsels niet verwaarloosd worden, zij zorgen immers voor een daling of vermindering in opname van stikstof in de trage weefsels.

8.5 Verzwaren van trappen bij computerduiken Doordat de computer de verzadiging van de weefsels met het parallelmodel berekend en omdat we uit experimenten weten dat we op een diepte van 15 meter na een duik van 40 minuten op 30 meter beter ontzadigen dan op 3 meter of aan de oppervlakte12 hebben we hierdoor een ideale 12

Deeper into diving blz 100

Philippe Mertens


47

manier om extra veiligheid in te bouwen bij diepe duiken. Op die diepte zijn we volgens de computer nog steeds aan het verzadigen maar aangezien we geen of zeer weinig microbellen aanmaken ontzadigen we beter dan dat we onmiddellijk naar trapdiepte zouden gaan. Het gevolg is dus dat we beter ontzadigen en toch nog extra trappen krijgen zodat we hierdoor een dubbele veiligheid inbouwen. Bedenk ook dat het niet de trage weefsels die het belangrijkst zijn, maar het spilweefsel. Indien we de klassieke, foutieve berekeningen vergelijken kunnen we het volgende vaststellen: Bij een duik van 10 minuten naar 80 meter zullen door de verzwaring van trappen de snelle weefsels een weinig beter ontzadigd zijn (T10: -5%) en de trage weefsels een klein beetje minder ontzadigd (T120: +2%). Bij een duik van 15 minuten naar 60 meter zullen door de verzwaring van trappen de snelle weefsels een weinig beter ontzadigd zijn (T10: -6%) en de trage weefsels een klein beetje minder ontzadigd (T120: +2%). Bij een duik van 25 minuten naar 40 meter zullen door de verzwaring van trappen de snelle weefsels een weinig beter ontzadigd zijn (T10: -5.5%) en de trage weefsels een klein beetje minder ontzadigd (T120: +1%). Wel zien we dat tijdens de 3-meter trap geen enkel weefsel over M3 gegaan is waardoor het een veiligere decompressie is. Bij nog langere duiktijden wordt de invloed van die 3 minuten extra trap geringer.

8.6 Successieve duiken Volgens de ongevallenstatistieken bevatten successieve duiken een veel groter risico voor decompressieziekte. Ook doppler metingen wijzen in die richting13. Dat was met het tabellenduiken niet anders. Herhalingsduiken of successieve duiken bevatten meer risico. Nochtans indien we de berekeningen vergelijken van een duikdag met 5 duiken op 20 meter volgens de tabel en volgens de computer14, dan kunnen we vaststellen dat de tabel veel strenger is voor de successieve duiken. Inderdaad, de straftijd wordt berekend met als basis het T120 weefsel dat dus ook grote straftijden geeft (31 minuten op 20 meter) terwijl het spilweefsel duidelijk slechts T40 is. T 40 is in 4 uur volledig ontzadigd en na twee uur is de straftijd voor T40 al zeer gering geworden. De verklaring ligt alweer in het feit dat de ontstane microbellen van de eerste duik de ontzadiging tijdens het oppervlakteinterval tegengewerkt hebben en dat de hoeveelheid reststikstof veel meer kan bedragen dan dat de tabel of computer aangeeft. De manier van opstijgen tijdens de eerste duik bepaalt het risico van de tweede duik!

8.7 Procedure trappen op zware zee De procedure trappen op zware zee waar we dus de traptijd verdubbelen, geeft overal een verbetering van de ontzadiging. De zeer trage weefsels (T240) verzadigen theoretisch nog op deze diepte, maar hun verzadiging blijft zeer ver van hun moment (maximaal 45% met en 42% zonder de procedure)

8.8 Wanneer zijn trage weefsels van belang De huidige US-Navy tabellen houden rekening met 6 weefsels met periodes van 5 tot 120 minuten. Het T120 weefsel is het traagste weefsel en is het minst tolerant wat betreft oververzadiging. Het heeft dus het kleinste "Moment” en bepaalt daarom de reststikstof na de duik. Voor extreme duiken (dieper dan 57 meter) komen er nog drie weefsels bij met periodes van 160 tot 240 minuten. Aangezien deze weefsels trager zijn dan T120 en nog minder tolerant, zijn deze nog niet ontzadigd als T120 dat al wel is. Bijgevolg zijn deze weefsels dan belangrijker. Toch zien we iets over het hoofd. 13 14

Zie bijlagen DAN DSL3 Table 2 Zie bijlagen Multi-duik-dagen

Philippe Mertens


48

8.8.1 Eigenschap van de tijdsconstante Als we de verzadigingscurve bekijken, dan bekijken we meestal een volledige curve en ziet die er zeer gebogen uit. Indien we echter enkel naar een stukje ter grootte van één tiende periode kijken, dan ziet die curve er behoorlijk recht uit. We kunnen stellen dat in dit domein de curve lineaire is. Voor die zeer trage weefsels zoals T240 is een duik slechts een fractie van zijn periode. Bij extreme duiken is de bodemtijd zeer kort en bijgevolg kan de druk van de opgeloste stikstof in de weefsels ook niet zo hoog oplopen. We kunnen in dit geval de verzadiging zeer eenvoudig berekenen. Dit is gesteund op een eigenschap van de exponnentiele functie namelijk dat de raaklijn op ieder punt van de curve een snijpunt heeft met de asymptoot (einddruk), één tijdsconstante verder gelegen. Zie figuur. De tijdsconstante τ is de periode / ln(2) of periode / 0,693147180559945 of ongeveer 0.7 Weefsel Tijdsconstante T5 7,21 T10 14,43 T20 28,85 T40 57,71 T80 115,42 T120 173,12 T160 230,83 T200 288,54 T240 346,25

Voorbeeld Laten we als voorbeeld de verzadiging bij een duik van 10 minuten op 80 meter berekenen. Voor het weefsel T120 is de tijdsconstante 120 / 0.7 = 173 minuten en is de verzadiging na 10 minuten op 80 meter (8 Bar hydrostatisch) 10 x 8/173 = 0.46 bar hydrostatisch ofwel 4.6 meter diep! Pog bedraagt dus 1.46 x 0.8 = 1.168 bar. Voor weefsel T240 is de tijdsconstante 346 minuten en is de verzadiging na 10 minuten op 80 meter (8 Bar hydrostatisch) 10 x 8/346 = 0.23 bar hydrostatisch ofwel 2.3 meter diep! Pog bedraagt dus 1.23 x 0.8 = 0.984 bar. Merk op dat voor een duik van 60 minuten op 20 meter de volgende verzadigingen kunnen berekend worden: Met de tijdsconstante formule: T120 ppN2 = 60 x 2 x 0.8 / 173 + 0.8 = 1.35 bar T240 ppN2 = 60 x 2 x 0.8 / 346 + 0.8 = 1.077 bar Met de verzadigingsformule : T120 1.27 T240 1.05 We stellen vast dat voor de halve periode de fout bij de gelineariseerde berekening redelijk groot is, maar indien de tijd slechts een vierde periode bedraagt, de fout zeer klein is. Tevens zien we dat de trage weefsels op de lange 20 meter duik meer verzadigd raken dan op de korte 80 meter duik. Philippe Mertens


49

Wil dat dan zeggen dat we voor de ondiepere duiken in’t vervolg ook rekening moeten houden met de tragere weefsels? Bijlange niet…tenzij je natuurlijk zo lang duikt dat je T160 weefsel spilweefsel is geworden maar zoiets heb ik alvast nog niet meegemaakt. Mijn besluit zou net andersom zijn: indien we er geen rekening mee houden met de lange duiken dan zou dat in principe ook niet hoeven voor de korte, diepe duiken. Merk op dat met behulp van de computer deze lange duiken ontstaan zijn want nu doen we zeer vaak multi-level duiken waardoor we uit de tabellen verdwijnen mochten we daar de trappen opzoeken.

8.9 Multi-duik dagen Tijdens een duikvakantie wordt er plots zeer intens gedoken. Tijdens een “Liveaboard” duikvakantie stijgt de duikfrequentie tot 4 à 5 duiken per dag. Het NELOS duikonderricht stelt duidelijk dat twee duiken per dag mogen gedaan worden en een tweede successieve tot maximaal 15 meter diepte. De reden voor deze strenge stellingname kwam uit de tabellen. Indien we veel duiken per dag doen lopen we immers het risico dat er weefsels verzadigd raken die nog trager zijn dan T120. Bijgevolg is de straftijd te kort en zijn we na 12 uur nog niet ontzadigd. De computer houdt echter rekening met nog veel tragere weefsels en een dieper onderzoek van deze problematiek is daarom aangewezen.

8.9.1 Enkele berekeningen Om inzicht te krijgen in het verloop van de hoeveelheid reststikstof kunnen we eens bijvoorbeeld eenzelfde duikprofiel enkele malen herhalen. Het betreft een duik naar 40 meter, 20 minuten duiktijd en 16 minuten decompressie op 6 meter. De totale duiktijd bedraagt dan 40 minuten. Dit duikprofiel herhalen we om de 2 uur zodat we een periode verkrijgen van 160 minuten. We dalen aan 40m/min en stijgen aan 10m/min. De gemiddelde diepte kunnen we berekenen door de oppervlakte van het duikprofiel te berekenen en te delen door de totale duiktijd. Door het profiel op te splitsen in rechthoeken en driehoeken vinden we een totale oppervlakte van 956 meterminuut. De gemiddelde diepte tijdens de duik bedraagt dan 23.9 meter. De druk van de opgeloste stikstof tijdens de duik bedraagt dan 2.712 bar en tijdens de volledige periode van 160 minuten 1.278 bar. We kunnen stellen dat de gemiddelde stikstofdruk die normaal circa 0.8 bar bedraagt, gestegen is met 0.478 bar. De stikstofspanning zal dus rond deze waarde varieren. De variatie per duik is groot voor snelle weefsels en klein bij trage weefsels als er weinig trappen moeten gemaakt worden. Bij lange trappen zal op drie meter een traag weefsel het spilweefsel zijn waardoor de snelle weefsels al grotendeels ontzadigd zijn alvorens oppervlakte te maken. Aan de berekeningen van deze duikreeks zien we dan ook dat de reststikstof voor het begin van elke duik langzaam deze waarde benadert. Hoe snel deze waarde benaderd wordt hangt af van de periode van het beschouwde weefsel. Verwar de periode van het weefsel niet met de periode van het verschijnsel dat we in ons berekeningsvoorbeeld 160 minuten gekozen hebben. Bij T80 zien we duidelijk dat na 480 minuten de begindruk niet verder meer stijgt. Voor T80 zijn dat 6 periodes. De stijging bedraagt 0.24 bar (van 0.8 bar tot 1.04) door duik Voor het weefsel T240 kunnen we duidelijk zien dat de eindwaarde nog niet bereikt is. 960 minuten zijn immers nog maar 4 periodes.

Philippe Mertens


50

Philippe Mertens


51

8.9.2 Enkele realistische duikdagen Uit de vorige duikreeks konden we enkele eigenschappen herkennen van een reeks duiken. We zien dat de weefsels langzaan naar een gemiddelde stikstofspanning evolueren. De snelle, tolerante weefsels met grote verschillen tussen begin en einde van elke duik; de trage, intolerante weefsels redelijk trapsgewijs. In het berekeningsvoorbeeld werden er 6 decompressieduiken gemaakt van 20 minuten op 40 meter op 960 minuten tijd. Een dag zijn echter 1440 minuten en om een juist beeld te krijgen van de invloed van de multiduiken op de verzadiging van de weefsels maken we een dagprofiel op. Ik heb drie zware dagprofielen gekozen om vergelijkingen mogelijk te maken. De berekeningen vindt je in de bijlagen. Ook de gemiddelde dagdiepte staat vermeld zodat in combinatie met de eigenschappen van de duikreeksen een voorspelling kan gemaakt worden voor multi-duik-dagen. Het eerste dagprofiel: drie duiken volgens de regels: De eerste duik 57meter diep, 25 minuten bodemtijd. Na 4 uur een tweede duik naar 48 meter, 29 minuten en vervolgens na alweer 4 uur interval een duik naar 15 meter gedurende 120 minuten. De berekening van de trappen is volgens de tabellen zodat we zien dat enkel de eerste duik kritsch is. Op het einde van de dag (1440 minuten) bedragen de oververzadigingen 3.6% (T120); 7.3% (T160); 11.4% (T200) en 15.5% (T240). Voor T240 komt 15.5% oververzadiging overeen met een ppN2 van 0.89 bar. Aangezien het daggemiddelde 3.59 meter bedraagt ofwel ppN2 1.09 bar. zal de druk van de opgeloste stikstof rond deze waarde gaan varieren. Toch kunnen we opmerken dat één dag voor T240 juist 6 periodes zijn zodat op het einde van de dag de pog van dit weefsel zich reeds rond zijn eindwaarde moet bevinden. Het tweede duikprofiel is een tropisch vakantie liveaboard profiel met vijf duiker per dag op geringe diepte en redelijk lang.

8.9.3 Relativering Op het eerste gezicht ziet er goed uit voor de multi-duiken. We hebben in de berekeningen echter enkele zaken verwaarloosd die toch zeer belangrijk zijn. De invloed van de microbellen op de ontzadiging is niet meegerekend. Hierdoor ontzadigen we aan de oppervlakte zeer goed en dat is niet het geval. Na een reeks van duiken zal er allicht één zijn waar je te vlug je plafonddiepte hebt benaderd waardoor je microbellen aanmaakt. De ontzadiging is daardoor sterk vertraagd en je loopt een verhoogd risico op decompressieziekte. Voor de niet-circulerende microbellen kan de situatie nog veel erger zijn: deze kunnen weken lang aanwezig blijven in bepaalde weefsels. Een rustdag is dus geen overbodige luxe.

8.9.4 Besluit Risico-factor nummer één bij multi-duiken is niet het aantal duiken dat er gemaakt wordt of de diepte van de duiken, maar de manier van het beëindigen van elke duik. Zeker tijdens de zogenaamde “Liveaboard” vakanties waar vier tot vijf duiken per dag aangeboden worden bestaat er steeds de kans om uit te duiken en voldoende tijd te spenderen op een diepte tussen 12 en 6 meter. Exact doen wat de computer voorschrijft en zich perfect houden aan de huidige NELOS reglementen kan veel gevaarlijker zijn dan veel en diep te duiken maar met een intelligente decompressie. Alhoewel het niet toegelaten is op het einde van de successieve duik het symbool S van oververzadiging te gebruiken om een derde duik te bepalen kan dit toegepast worden om een reeks duiken te berekenen. Deze methode bij een reeks tabelduiken blijkt zelfs veiliger dan de

Philippe Mertens


52

computerduikreeks omdat de straftijd in de tabel gebaseerd is op het T120 weefsel terwijl de computer zich baseert op de straftijd van het spilweefsel.

8.10 Extreme duiken Bij extreme duiken gaat het vaak over duiken van zeer korte duur. Indien we zouden stijgen aan 10 meter per minuut kont de stijgtijd in de grootte orde van de duiktijd wat wil zeggen dat een versnelde opstijging percentueel een grote invloed heeft op de verzadiging. Tot op welke diepte kan versneld gestegen worden? Op deze vraag werd reeds gedeeltelijk een antwoord gegeven in hoofdstuk 6.6 door te onderzoeken tot welke diepte men theoretisch zou kunnen stijgen tot men het Moment bereikt. Uit de onderzoekingen van het DAN Safety laboratory blijkt immers dat de stijgsnelheid geen invloed heeft op de vorming van microbellen15. Toch is het verstandig veel vroeger te stoppen en eventueel een deep stop te maken om vervolgen aan de normale snelheid te stijgen tot op trapdiepte of iets daaronder. Als duur van de diepe stop kan de gewonnen tijd van het te snel stijgen gekozen worden zodat men hier ook de NELOS regels eerbiedigt. Indien we de berekeningen bekijken dan zien we dat deze procedure de verzadiging overal enorm terugbrengt zodat zelf het meest kritische T40 weefsel maar net boven 100% uitsteekt terwijl het anders tot 120% klimt. Alle andere weefsels blijven bij de versnelde stijging ruim onder de 100%. Een te overwegen procedure zou kunnen zijn: • Versneld stijgen tot halve diepte • Normaal verder stijgen tot 1/3 van de diepte • Op deze diepte de gewonnen tijd laten verstrijken (diepe stop) • Stijgen tot 6 meter onder de trapdiepte • 3 minuten veiligheidstrap doen • doorgaan met de normale trappen op de computer. Uiteraard is hier met de risico’s, verbonden aan het versnelde stijgen geen rekening gehouden en is enkel de decompressie in overweging genomen. Wat meer technisch is uiteraard een schema dat met behulp van gespecialiseerde software uitgerekend is uitplotten en geplastificeerd meenemen. Plan your dive and dive your plan.

15

Zie Bijlagen Het DAN Safety Laboratory

Philippe Mertens


53

9 De enquète De markt van de duikcomputer is enorm groot en bevat zowel gesofistikeerde toestellen die overal rekening mee houden alsook oudere computers die met een eenvoudiger model werken. Dat houdt eveneens in dat er net zoveel verschillende handleidingen zijn en procedures. In veel handleidingen staat duidelijk te lezen hoe het toestel moet bediend worden en welke functies het heeft, maar er wordt gezwegen over de factoren waar geen rekening mee gehouden wordt en waar de computer mogelijk fouten maakt. Bijgevolg is de kennis van de duikcomputer niet volledig en is het interessant te weten hoe goed de NELOS duiker op de hoogte is van zijn computer en vooral hoe hij ermee omgaat in de dagdagelijkse duikpraktijk. Deze enquète wil dan ook enkel het computergebruik bij de NELOS-duiker in beeld brengen. Aantal ingevulde enquete formulieren:

Geslacht:

Man Vrouw

Liga:

NELOS Ander

Verdeling over de brevetten 1*Duiker 2,7 2*Duiker 13,5 3*Duiker 28,8 4*Duiker 15,3 1*Instr 10,8 2*Instr 19,8 3*Instr 7,21 98,2

111

Deel A: Persoonlijke gegevens 98 Regio: AVOS 13 BRABOS LIMOS 96,4 OVOS 3,6 WEVOS Aantal duiken: 3 minder dan 50 15 tussen 50 en 100 32 tussen 100 en 200 17 tussen 200 en 300 12 tussen 300 en 500 22 tussen 500 en 1000 8 meer dan 1000

Aantal deco duiken per 10 duiken: nooit 5,4 zelden 6,3 minder dan 1 10,8 1à4 29,7 ongeveer 5 14,4 meer dan 5 13,5 bijna uitsluitend 2,7

duiken % 4,5 5,4 15,3 17,1 14,4 21,6 20,7 99,1

54,1 16,2 18,0 7,2 2,7 computerduiken % 7,2 14,4 18,0 16,2 10,8 23,4 7,2 97,3

Diepste duik minder dan 30 meter tussen 30 en 40 tussen 40 en 50 tussen 50 en 60 dieper dan 60 Niet ingevuld

1,8 5,4 11,7 21,6 45,9 13,5 100

Deel B: Mijn duikcomputer Ik duik met

Tabellen Computer Decompressiemeter Zonder Ander

18,9 96,4 107 0,0 0,9 0,0

Ik heb

Geen computer Deco/Nitrox Computer Lucht/Nitrox-geïntegreerde computer

1,8 68,5 27,9 98,2

Philippe Mertens


54

Ik heb

Geen persoonlijke instelling een persoonlijke instelling die staat af een persoonlijke instelling die staat soms aan een persoonlijke instelling die staat aan

Deel C: De handleiding Ik heb de handleiding niet 1,9 vluchtig 16,8 aandachtig 80,4 het lezen van de handleiding heeft me

64,5 15,9 3,7 12,1

gelezen, dat vond ik

niet beïnvloed beïnvloed sterk beïnvloed

onnuttig weleens handig leerzaam

0,0 24,3 73,8

72,9 20,6 2,8

De invloeden die opgegeven werden waren: het bevestigde mijn manier van decomprimeren geen jo-jo duiken meer veiliger duiken ga zelden tot de limiet conservatiever duiken stijgsnelheid aanpassen aan de diepte maximum uit een duik halen minder deco duiken tabel is veilig, computer onbetrouwbaar veel minder deco duiken het microbellen risico variabele stijgsnelheid vrijheid van duiken, met de computer heeft men meer mogelijkheden aandacht voor alarmen en geen decoduiken steeds veiligheidstrap 3 min meer aandacht voor stijgsnelheid, inspanning, decompressie door over-beveiligde computers verliest men snel het gevoel van realiteit parameters controleren ow duik plannen met de computer respecteren multi-level duiken trappen vermijden 1. Je functie ik ben geen duikleider, en geen hekkensluiter. Ik ben gewoon mededuiker. ik ben pas recent duikleider en heb nog niet veel (<30) duikleidingen. ik heb minder dan 100 duikleidingen ik heb meer dan 100 duikleidingen 2. Back-up voor de duikcomputer Een computer die tijdens de duik plots uitvalt creëert een gevaarlijke situatie. Daarom heb ik tabellen, uurwerk en dieptemeter als back-up. kan ik een beroep doen op de DC van mijn buddy; heb ik een back-up DC. houd ik mijn computer regelmatig in het oog en weet ik wat te doen In voorkomend geval zal ik : onmiddellijk stijgen en indien nodig een decompressie uitvoeren. de duik verder zetten.

8,4 10,3 10,3 71,0

69,2 60,7 6,5 55,1 50,5 29,0

3. Stijgsnelheid

Philippe Mertens


55

indien ik in het blauw opstijg, Ik heb nog niet zelfstandig in het blauw opgestegen bepaalt mijn computer de opstijgsnelheid stijg ik volgens de kleinste belletjes stijg ik volgens verschillende belletjes (snelheden), naargelang de diepte is de computer een hulpmiddel, maar ik bepaal zelf de stijgsnelheid naargelang diepte, duikprofiel, ... anders namelijk trager dan 10m/min 0,93 juist 10m/min 0,93 voorbijgaande stofdeeltjes 0,93

1,9 69,2 27,1 5,6 33,6 2,8

4. Opstijging & decompressie Toepasselijkheid: ik heb nog geen decompressieduiken gedaan. ik heb nog geen decompressieduiken geleid. ik heb nog geen decompressieduiken met opstijging in't blauw geleid

4,7 7,5 17,8

Als ik in het blauw moet opstijgen na een decompressieduik, dan stijg ik steeds tot aan het plafond Zeld Soms Gem Vaak B Alt [Hoe vaak?] tot aan het plafond, 36 29 5 14 17 [Hoe vaak?] stop ik vroeger als extra veiligheid. 2 26 17 17 38 Dit is afhankelijk van … zie tabel hieronder links [Hoe vaak?] tot aan het plafond. 10 30 10 10 40 Afhankelijk van (linkse tabel) doe ik diepe stops. [Hoe vaak?] volgens mijn eigen procedure. 0 29 14 14 43 Namelijk … zie rechtse tabel hieronder

50,5 tot 39 39 31 9 7 7 7

Afhankelijk van … diepte tijd/duur trappen weer buddy('s) duikprofiel stroming inspanning temperatuur duikomstandigheden soort duik zicht OSB luchtreserve Aant duiken ankerlijn risico verloop vd duik

vroeger stoppen deep stops 12 36,4 4 50,0 7 21,2 1 12,5 6 18,2 1 12,5 4 12,1 4 12,1 4 12,1 2 25,0 4 12,1 3 9,1 3 9,1 3 9,1 1 12,5 2 6,1 2 6,1 1 3,0 1 3,0 1 3,0 1 3,0 1 3,0 1 3,0

42 42 33 10 8 7 7

Andere stijgprocedures: snel stijgen tot 10, van -3 zeeer traag ProPlanner software bij inspanning,proeven,lange diepe duiken ruim begrip veiligheidstrap Pyle stops stop op 10m,dan zeer traag nr trapdiepte Pyle stops

Tijdens de decompressiefase in het blauw van een deco-duik, maak ik de trappen volgens de computer; niet korter maar ook niet langer Ik volg de computer, maar ik verleng de 3 meter trap als veiligheid Mijn manier van decomprimeren is niet altijd dezelfde maar hangt af van ....

37,4 40,2 32,7

Philippe Mertens

56


Als ik mijn trappen wil verzwaren doe ik dat door: Te decomprimeren volgens de tabel of door de tabel te verzwaren Mijn driemeter trap te verlengen. Al mijn trappen te verlengen. 3 meter dieper beginnen met trappen 6 meter of meer dieper beginnen met trappen. 5. Planning Ik maak

Nooit Zelden Soms Gemiddeld Vaak

60 21 12 3 2

8,4 59,8 13,1 11,2 12,1

gebruik van de ingebouwe plan functie

6. Uitzonderingen Een uitzonderingssituatie is mij nog nooit overkomen. Evenmin het alarmsignaal. is mij nog nooit overkomen. Wel al het alarmsignaal maar niet in SOS-mode. is mij één enkele keer overkomen omdat… (zie hieronder) is mij al enkele keren overkomen. De reden was/waren … (zie hieronder)

stijgproef trappen onderbroken computer defect verliesprocedure Ongeval instelling bij nitrox/trimix duik in neerwaartse stroming 2 minuten te lang op diepte met eerste Suûnto model gedoken buddy HP slang stuk te snel gestegen buddy was aan opp

één keer 3 17,6 2 11,8 2 11,8 2 11,8 1 5,88 1 5,88 1 5,88 1 5,88 1 5,88 1 5,88 1 5,88 1 5,88

26,2 51,4 15,9 5,6

meermaals 3 50 0 2 33,3 0 0 1 16,7 0 0 0 0 0 0

trappen bij zware zee ik heb nog geen trappen gemaakt bij zware zee ik weet niet meer wat ik toen heb gedaan. ik doe gewoon de trappen zoals ze door de computer worden opgelegd. ik maak mijn trappen gewoonweg op 6 meter en mijn computer zal voor mij wel de juiste traptijd bepalen. ik maak mijn trappen volgens de NELOS regels ik maak mijn trappen volgens volgende procedure: na een dergelijk voorval maak ik geen successieve duik meer. na een dergelijk voorval maak ik nog wel een successieve duik als het me past. mijn computer houdt rekening met deze procedure; een 2e duik mag

45,8 43,0 0,9 9,3 27,1 34,6

Onderbreken van trappen ik heb nog geen traponderbreking uitgevoerd ik weet niet meer wat ik toen heb gedaan. ik ga terug naar trapdiepte en doe de trappen volgens de computer. ik volg de NELOS-regels en doe alle traptijden x 1,5. ik doe het volgende (zie onderstaande tabel)

56,1 0,0 16,8 43,0 7,5

Philippe Mertens

57


20,6 0,0 2,8

na een dergelijk voorval maak ik geen successieve duik meer. na een dergelijk voorval maak ik nog wel een successieve duik als het me past. mijn computer houdt rekening met deze procedure; een 2e duik mag

45,8 7,5 7,5

als onvoldoende, zelf x 1,5 strengste tss comp en NELOS US-Navy procedure +1minuut strengste tss comp en NELOS fles leegduiken computer trappen x min 1,5 eerst naar 10m, dan NELOS procedure overschakelen op tabel en x1,5 Crash dive /Blow-up ik heb nog geen blow-up/Crash dive meegemaakt ik weet niet meer wat ik toen heb gedaan. ik doe gewoon de trappen zoals ze door de computer worden opgelegd. ik ga terug naar trapdiepte en doe gewoon de trappen zoals ze door de computer worden opgelegd. ik volg de NELOS-regels en doe alle traptijden x 1,5. ik doe het volgende (zie onderstaande tabel) na een dergelijk voorval maak ik geen successieve duik meer. na een dergelijk voorval maak ik nog wel een successieve duik als het me past. mijn computer houdt rekening met deze procedure; een 2e duik mag

55,1 0,9 6,5 12,1 43,9 11,2 53,3 5,6 4,7

zelf trap x 1,5 strengste tss comp en NELOS US-Navy 1h+ O2 5' op halve diepte strengste tss comp en NELOS informeer bij caisson fles leegduiken bij proeven in nultijd: snel terug naar onder en verder duiken eerst 1' naar 10m, dan NELOS als in't begin: terug duiken bij proeven in't begin --> vht overschakelen op tabel en x1,5 Inspanning ik heb nog geen duik gedaan waar ik buiten adem ben geraakt ik weet niet meer wat ik toen heb gedaan. ik doe gewoon de trappen zoals ze door de computer worden opgelegd. na een dergelijk voorval maak ik geen successieve duik meer. na een dergelijk voorval maak ik nog wel een successieve duik als het me past. mijn computer houdt rekening met deze procedure; een 2e duik mag

31,8 2,8 34,6 20,6 26,2 24,3

Extreme koude ik heb nog geen duik gemaakt waar ik sterk afgekoeld geraakt ben. ik weet niet meer wat ik toen heb gedaan. ik doe gewoon de trappen zoals ze door de computer worden opgelegd. na een dergelijk voorval maak ik geen successieve duik meer. na een dergelijk voorval maak ik nog wel een successieve duik als het me past. mijn computer houdt rekening met deze procedure; een 2e duik mag

33,6 0,0 30,8 29,9 23,4 16,8

7. Multi-duik vakantie

Philippe Mertens


58

Toepasselijkheid ik heb nog geen “Multi-duikvakantie” gedaan. Op een duikvakantie doe ik normaal

doe ik maximaal

ik had

nooit zelden soms gemiddeld vaak bijna altijd

8,4

1 3

1à2 8

2 37

2à3 44

2 9

3 62

4 14

5 5

2 42 6 1 3 1

3 7

duiken per dag

duiken per dag

een duikvakantie waarin ik 4 duiken per dag deed.

Een rustpauze in het midden om de opstapeling van stikstof terug te brengen doe ik nooit; het is een verloren duikdag. doe ik soms. doe ik meestal

21,5 36,4 34,6

Duikdiepte dezelfde als anders. ik duik minder diep ik duik dieper

56,1 24,3 17,8

Duikduur. dezelfde als anders. ik duik minder lang ik duik langer.

34,6 3,7 57,0

de combinaties minder diep even diep dieper

korter 0 1 3

0 1 3 4

even lang langer 9 10 17 23 25 32 3 3 12 38

18 35 13 66

28 61 19 108

Decompressie dezelfde als anders. ik neem meer veiligheid dan anders door … ik neem minder veiligheid dan anders. ik blijf uitduiken op een geringe diepte zodat mijn trap verdwenen is 3m trap verlengen Altijd veiligheidstrap Geen decoduiken doen Alle trappen verlengen Uitduiken op geringe diepte Zeer veel trappen Grondige planning Veilig duikprofiel Ondiepe duiken Computer instelling Som van de dieptes per dag max 80

Philippe Mertens


29,9 0,0 26,2 55,1 46 14 14 7 4 4 4 4 4 4 4

13 4 4 2 1 1 1 1 1 1 1

59

Nitrox duik met luchtcomputer Dieper beginnen met trappen, trager tussen trappen Rustdagen inlassen

4 4 4

1 1 1

8. Extreme duiken (dieper dan 57m) Toepasselijkheid Ik heb

nooit enkele een tiental enkele tientallen minder dan 50 meer dan 50

32 24 16 13 4 9

34 extreme duiken gedaan 26 17 14 4 10

Decompressiegedrag: hetzelfde als anders. ik neem meer veiligheid dan anders door (zie tabel) ik neem minder veiligheid dan anders.

31,8 39,3 0,9

extra traptijd 3m trap verlengen Organisatie (fles op 6m, O2, …) diepere trappen decogassen veiligheidstrap deep stops uitduiken niet opgegeven trager stijgen tussen trappen trager stijgen Trimix hydrateren alle lucht opdecomprimeren uitduiken op geringe diepte letten op bezwarende factoren rustpauzes instelling computer zeeer veel trappen noodzakelijkheid tabellen gebruiken langer op 6m zeer kort op diepte, verder duiken op max 30m

19,0 16,7 16,7 11,9 7,1 7,1 4,8 4,8 4,8 4,8 4,8 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4

8 7 7 5 3 3 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

9. Slechte of ongewone duikprofielen ik heb nog geen slechte duikprofielen gedaan; ik duik steeds de grootste diepte eerst, geen jo-jo’s en altijd voldoende oppervlakteinterval. ik volg gewoon de aanbevelingen (trappen) van mijn duikcomputer. ik neem meer veiligheid dan anders door (zie tabel links) de veiligheid hangt af van de afwijking. In de beschreven duik zal ik (zie rechts) ik doe de trappen volgens de tabellen.

24,3 57,0 18,7 26,2 4,7

Trappen verlengen 3m trap verlengen dieper beginnen trappen maken tabellen

Philippe Mertens

30 40 10 10

6 Trappen verlengen 8 3m trap verlengen 2 op 9 à 6m trap maken 2 tabellen


11 25 4 7

3 7 1 2

60

kort op diepte blijven niet opgegeven

5 5

1 ander profiel duiken 1 niet opgegeven in't blauw terug Uitduiken op 4 m

7 7 36 4

2 2 10,0 1,0

Enkel voor de Instrukteurs! Deel E: De duikcomputer tijdens openwaterproeven. 1. Duikleiding Ik laat geen computer toe voor duikleidingen. Enkel de tabellen tellen omdat Ik laat de computer toe maar enkel om de diepte en de tijd te meten omdat Ik laat de computer toe voor duikleidingen omdat ze de tabellen moeten kennen niet opgegeven enkel de tabellen tellen als contole op het hanteren vd tabellen

9,5 42,9 64,3

niet opgegeven 50,0 ze de tabellen moeten kennen 33,3 anders tabellen verleren 5,6 ze moeten kunnen overschakelen op tabellen 5,6 ze zo beter voorbereid zijn op situaties later 5,6

Het benadert het meest de realiteit Ik laat nadien de gemaakte duik op de tabel opzoeken niet opgegeven Het is nuttig ermee te leren omgaan voor 4* duik ik zonder dc --> gemengde decompressie tabellen mondeling ondervraag de kennis van tabellen theoretisch getest wordt ze moeten toch tabellen kennen leren plannen op computer planning wel op tabellen is een deel vd uitrusting vrijheid,accuraatheid 2. Stijgproeven De kandidaten mogen hun duikcomputer gebruiken om de opstijgsnelheid te bepalen omdat mogen hun duikcomputer niet gebruiken om de stijgsnelheid te bepalen omdat tabel wel gebruiken Niet opgegeven exacte meting auditief signaal bevordert de veiligheid het is hun normale manier van opstijgen enige / normale instrument toch op belletjes kunnen stijgen ook is nauwkeuriger dan de kleine belletjes die bellen al 3x van snelheid veranderd zijn variabele stijgsnelheid alles op één instrument staat, stress wegneemt het anders gaat biepen ik dat belangrijk vindt niet verboden is eenvoudige controle op correcte stijgsnelheid het is al moeilijk genoeg om juist te stijgen ze onvoldoende duiken om de snelheid van de stofdeeltjes te kennen tabel niet gebruiken

Philippe Mertens


56 11 11 7 7 7 7 4 4 4 4 4

15 3 3 2 2 2 2 1 1 1 1 1

92,9 7,1

. 26 18 10 8 5 5 5 5 5 3 3 3 3 3 3 3

10 7 4 3 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1

61

bij uitval er ervaring moet zijn ze dat wel moeten kunnen zonder ze andere hulpmiddelen moeten kennen

33,3 33,3 33,3

1 1 1

Ikzelf controleer de opstijgsnelheid van de kandidaten aan de hand van mijn duikcomputer gebruik de belletjes om de stijgsnelheid te controleren. controleer de stijgsnelheid anders namelijk door (tabel) doe na twee opstijgingen een extra veiligheid voor de decompressie

34,6 21,5 11,9 42,9

Deel F: Over deze enquete Ik heb de vragen overal goed begrepen en heb mijn mening kunnen uiten Ik ben niet overal zeker van mijn antwoord. Ik denk dat mijn duikgedrag niet goed wordt weergegeven Niet ingevuld

65,8 9,0 1,8 23,4

Philippe Mertens

62


10 Bibliografie Deeper into diving Diving and Subaquatic medicine

John Lippmann Carl Edmonds

Internet Bubble decompression strategies Decompression Theorie The importance of deep safety stops Abyss/Reduced Gradient Bubble Model A Modern Phase Algorithm and Diveware Implementation Decompression models & phase mechanics

Eric Maiken David E Yount Robert Pyle Bruce Wienke Bruce Wienke Bruce Wienke

Handleidingen Suûnto slotution Suûnto solution α Suûnto solution Nitrox Suûnto Favor Suûnto Companion Suûnto Stinger Suûnto Vyper Suûnto Vytec Suûnto Eon Suûnto Cobra Suûnto Mosquito Uwatec Aladin Sport Uwatec Aladin Pro Uwatec Aladin Pro Ultra Uwatec Aladin Pro Nitrox Uwatec Aladin Air Uwatec Aladin Air Z Aqualung Monitor 2 Aqualung Monitor 3 air Mares Surveyor Mares Surveyor Nitrox Mares Tutor Mares M1 Mares MC1 Oceanic Datamax proplus 2 Oceanic Dataplus 2

Philippe Mertens


63

11 Bijlagen 11.1 Enkele tabellen 11.2 De CMAS aanbevelingen i.v.m. Duikcomputers 11.3 Project DAN-UWATEC 11.3.1 Introduction to the Diving Safety Laboratory 11.3.2 Proportional M-Value Reduction 11.3.3 Speed of ascent 11.3.4 Unrestricted recreational dives & skin cooling 11.3.5 EUBS 2000 11.3.6 Uwatec technical background for low bubbling computers

11.4 De bepaling van de verzadigingsformules 11.5 Importance of deep safety stops (Robert Pyle) 11.6 Decompression theory: Bubble models (David E Yount) 11.7 Reduced Gradient Bubble Model (Bruce Wienke) 11.8 Artikel Duiken: Opnieuw leren decomprimeren 11.9 De berekening van enkele duikprofielen.

Philippe Mertens


64

Verhandeling voor het behalen van de titel 3-ster Instrukteur. De integratie van de duikcomputer in het duikonderricht

Recommend Documents