Veel belangstelling voor Wilde Buiten Dagen

JAARVERSLAG 2011

Hans Wijers, nieuwe

Veel belangstelling

Natuurmonumenten

voorzitter van

voor Wilde

vernieuwt.

Natuurmonumenten

Buiten Dagen

Komt dat zien!

Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

Voorwoord

2

Het jaar 2011 bracht grote veranderingen met zich mee. Tweederde van de rijksbijdrage voor natuur en landschap viel weg door overheidsbezuinigingen. Den Haag droeg de verantwoordelijkheid voor natuurbeleid over aan de provincies en werkt sinds vorig jaar aan een nieuwe Wet Natuurbescherming die veel te wensen overlaat.

Natuurmonumenten heeft stevig oppositie gevoerd tegen de bezuinigingen. Er is voor gepleit de nodige investeringen in natuur en landschap niet te verkleinen, maar over een langere periode uit te strekken. Met andere natuurorganisaties zijn wijzigingsvoorstellen op de Wet Natuurbescherming ingediend, zodat die straks doet waarvoor hij bedoeld is: de Nederlandse natuur goed beschermen. Ook in de provincies liet Natuurmonumenten van zich horen. In Zuid-Holland voerden we de campagne aan tegen de aanleg van de Blankenburgtunnel, want er is een alternatief tracé dat de natuur in Midden-Delfland spaart. Ondanks forse tegenwind wist Natuurmonumenten ook in 2011 natuurgebieden en cultuurhistorische landschappen veilig te stellen. Wat te denken

Introductiefilmpje voor nieuwe

van de verwerving van 344 hectare schorren en slikken in Zuid-Beveland,

leden op het YouTube-kanaal van

of de opknapbeurt van het Overijsselse Landgoed Eerde? Op de valreep van

Natuurmonumenten.

2012 bleek het Groningse natuurgebied De Onlanden als waterbuffer een cruciale schakel in het voorkomen van wateroverlast. Ook de voorbereidingen voor de Markerwadden, een aan te leggen vogel- en recreatieparadijs in het Markermeer, waren niet voor niets. Met een grote bijdrage van de Nationale Postcode Loterij kunnen we dit plan in 2012 verder uitwerken. Dat natuur bescherming impact heeft op behoud van biodiversiteit was goed te zien

Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

Voorwoord

3

tijdens het extreem droge voorjaar. Dankzij samenwerking met boeren bleven de graslanden in Eemland vochtig, zodat h onderden grutto’s en kieviten bij hun voedsel konden komen en niet verhongerden. Naast politieke koerswijzigingen zag Natuurmonumenten zich vorig jaar opnieuw geconfronteerd met een afname van het ledental. Dat gaat weliswaar minder snel, maar is nog altijd verontrustend. Minder leden betekent dat we op termijn minder steun hebben in de samenleving, wat automatisch leidt tot minder invloed en minder inkomsten. Toch mag er geen misverstand over bestaan: met 727.000 leden is Natuurmonumenten nog altijd een factor van betekenis.

grutto

Dat willen we graag zo houden. Daarom zijn vorig jaar de eerste stappen gezet richting een ‘nieuw’ Natuurmonumenten. We gaan onafhankelijker van de overheid opereren en willen als spreekbuis en beweging opkomen voor álle natuur in Nederland, ook buiten onze eigen gebieden. Met ondernemerschap gaan we zelf meer geld verdienen voor de natuur, zodat we goed voor onze gebieden en gebouwen kunnen blijven zorgen. Als de kwaliteit van natuur en landschap in het geding zijn, zullen we samen met de achterban vaker onze stem verheffen. Ondanks grote veranderingen zijn onze ambities en strijdbaarheid er niet minder om, integendeel! Hans Wijers, voorzitter Jan Jaap de Graeff, algemeen directeur Promotiefilm Markerwadden

Zuid-Beveland

Natuurmonumenten voert het CBF-keurmerk voor erkende goede

Dit jaarverslag is op zaterdag

doelen, uitgegeven door het Centraal Bureau Fondsenwerving. Dat is een

14 april 2012 goedgekeurd

keurmerk voor adequaat toezicht op het bestuur, het beleid, de bestedingen,

door de verenigingsraad van

de fondsenwerving en de verslaglegging van Natuurmonumenten.

Natuurmonumenten


1 Over Natuurmonumenten

106 jaar strijdbaar en onafhankelijk

Natuurmomenten beschermt en beheert 355 Nederlandse natuurgebieden en 470 rijksmonumenten, en is spreekbuis voor álle natuur in Nederland. Natuurgebieden en monumentale gebouwen beschermen we met steun van 727.000 leden, 692 medewerkers en 3.500 vrijwilligers. In 2011 is hard gewerkt aan een ‘nieuw’ Natuurmonumenten.

Inleiding Rond het jaar 1900 trokken de eerste Nederlandse natuur beschermers er met de fiets op uit om de natuur te bestuderen. Dagenlang

Inleiding

zwierven ze met verrekijkers en proviand door de duinen, over de heide, in

1.1 Natuurbescherming sinds 1905

bossen of per roeiboot over meren en plassen. Dat deden ze uit pure belang

1.2 Een moderne organisatie

stelling, maar ook uit bezorgdheid voor de toekomst. Met eigen ogen zagen ze

1.3 De nieuwe positionering:

dat het snel bergafwaarts ging met de natuur. De industriële revolutie, ontginning van ‘woeste gronden’, stadsuitbreiding, spoorlijnen en wegen veranderden het Nederlandse landschap ingrijpend.

terug naar de bron 1.4 Verder bouwen aan het Nieuwe Natuurmonumenten

Tijdens veldonderzoek noteerden biologen en bevlogen natuurliefhebbers welke gebieden beschermd moesten worden. Daarbij telde vooral of ze mooi en waardevol waren en of er bijzondere dieren en planten voorkwamen. Hun bevindingen beschreven ze in natuurboeken, werden besproken in biologie lessen en onder de aandacht gebracht bij invloedrijke bestuurders. Met als doel: hun fascinatie, bewondering en toenemende bezorgdheid met zoveel mogelijk mensen delen. Pas als voor iedereen duidelijk was dat de natuur bescherming verdiende, kon een beweging ontstaan die daadkrachtig genoeg was om natuurgebieden aan te kopen en te beschermen. Steun was nodig in alle lagen van de bevolking, ongeacht politieke en religieuze voorkeuren. Want de natuur is van iedereen en niemand kan zonder.


4



5

1.1 Natuurbescherming sinds 1905 Onder de bezielende leiding van de schoolmeesters Jac. P. Thijsse en Eli H eimans volgde in 1905 een legendarische actie. De gemeente Amsterdam wilde het Naardermeer bestemmen als afvalstort. Het Noord-Hollandse natuurgebied aankopen was de beste manier om het van de ondergang te redden. Hiervoor richtten Thijsse en Heimans de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland op. Een jaar later was het Naardermeer het eerste beschermde Nederlandse natuurreservaat. Verarming biodiversiteit Thijsse en Heimans hadden een vooruitziende blik, want in 2011 had de natuur het op nog maar tien procent van ons landoppervlak voor het zeggen. Veel soorten zijn uit ons land verdwenen, zoals de keizers mantel, de goudplevier, de grijze grootoorvleermuis, de steur en vele honder-

Natuurbeschermers Jac. P. Thijsse en

den andere dieren en planten waar slechts een handvol mensen ooit van heeft

Eli Heimans in actie bij het Naardermeer.

gehoord. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving is in ons land slechts vijftien procent van de oorspronkelijke biodiversiteit over. Alleen Malta doet het in Europa slechter! 104.094 hectare natuur beschermd Natuurbescherming is in Nederland

Motor van de natuurbeweging

bittere noodzaak. Daarom gaat Natuurmonumenten al 106 jaar voorop in de

• Natuurmonumenten is in 1905

strijd. Eind 2011 beheerden we met steun van velen 355 natuurgebieden, met

de eerste Nederlandse natuur

een totale oppervlakte van 104.094 hectare. Daaronder vallen: duinen, heide,

beschermingsorganisatie.

veenweiden, bossen, beken, plassen, moerassen, kwelders, uiterwaarden,

• In 1906 is het Naardermeer het

stuifzanden en cultuurhistorische landgoederen met monumentale gebouwen.

eerste beschermde Nederlandse

Veel beschermde dieren en planten kunnen alleen in deze beschermde gebieden

natuurreservaat.

overleven. Als ze er niet waren, zou het verlies aan biodiversiteit veel groter zijn.

• Vanaf 1927 initieert Natuurmonumenten de oprichting van de Provinciale Land-

Verdroging en verontreiniging Ondanks dit mooie resultaat is de totale oppervlakte beschermde natuur in Nederland ontoereikend om bedreigde soorten te behouden. Door bouwprojecten en nieuwe infrastructuur raken

schappen. Natuurbescherming kon vanaf dat moment rekenen op regionale steun. • Rond 1970 zijn we de drijvende kracht

dieren en planten verder geïsoleerd. Verontreiniging van bodem, lucht en water

achter de Provinciale Milieufederaties en

en verdroging van natuurgebieden zijn een continue bedreiging voor de bio

Natuur & Milieu. Want zonder schoon

diversiteit. Zo bloeiden er door het droge voorjaar van 2011 minder orchideeën,

milieu heeft natuur geen schijn van kans.

had de vlinder het veenhooibeestje moeite zich te handhaven en was er op uitgedroogde graslanden niets te eten voor beschermde weidevogels.

• In 2011 voert Natuurmonumenten het protest aan tegen een nieuwe, slechte natuurwet en verzet zich tegen forse

Nieuwe Wet Natuurbescherming beschermt onvoldoende Klimaatverandering

bezuinigingen op n atuurbeleid die zijn

zorgt voor nieuwe bedreigingen. Om te overleven moeten temperatuurgevoe-

opgenomen in de meerjarenbegroting

lige dieren en planten noordwaarts kunnen meebewegen met opschuivende klimaatzones. Dat gaat alleen via groene verbindingen tussen natuurgebieden.

van het Rijk. • Met steun van het publiek is

Maar in die ‘ecologische infrastructuur’ ontbreken belangrijke schakels. Met het

Natuurmonumenten al 106 jaar

aankopen van nieuwe natuurgebieden en het aanleggen van robuuste verbin-

de aanjager van de Nederlandse

dingszones is dit op te lossen. Voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) heeft

natuurbeweging.

het huidige kabinet echter nauwelijks geld over. De natuur heeft voor de regering weinig prioriteit. Dat bleek in 2011 ook uit de sterk afgezwakte, nieuwe concept natuurwet en de forse bezuinigingen tot 72% natuurbeleid, die het Rijk tot 2015 in petto heeft.




6

Sterke natuurbeweging nodig Na 106 jaar strijd is natuurbescherming in Nederland allesbehalve vanzelfsprekend. Een sterke natuurbeweging is juist nu nodig. Om natuurbescherming voor de toekomst veilig te stellen. Maar ook om Nederlanders ervan te verzekeren dat ze in een dichtbevolkt land kunnen blijven genieten van rust, ruimte en mooie natuur.

1.2 Een moderne organisatie Natuurmonumenten was in 2011 de op een na grootste particuliere natuurbeschermingsorganisatie in Nederland. Eind december telde de vereniging 727.000 leden. De natuur kon verder steunen op ruim 3.500 vrijwilligers, 692 medewerkers, vele enthousiaste bedrijfspartners, de Nationale Postcode Loterij en fondsorganisaties. De bronst. Uit de serie tv-commercials

Vereniging, bestuur en directie Natuurmonumenten is een onafhankelijke, de-

Komt dat zien.

mocratische vereniging die wordt geleid door negen onbezoldigde bestuursleden. De verenigingsraad, het bestuur en de directie bepalen de koers van Natuur monumenten. Bestuursleden leggen verantwoording af aan de verenigingsraad, die de leden in dertien districtscommissies vertegenwoordigt. Een Commissie van Deskundigen adviseert over het beheer van de gebieden. Een driekoppige directie stuurt de werkorganisatie aan. In november 2011 verkoos de verenigingsraad op voordracht van het bestuur Hans Wijers als nieuwe voorzitter van Natuur monumenten. Hij nam die functie over van Cees Veerman. Lees verder in hoofdstuk 5 over de organisatiestructuur. Kostenefficiënt en transparant Natuurmonumenten krijgt financiële steun van leden, donateurs, bedrijfspartners, goededoelenloterijen, fondsen, de Rijks overheid, de provincies, de Europese Unie, en heeft ook inkomsten uit haar is transparant in haar verantwoording over inkomsten en uitgaven. In 2011

Grote impact op natuurbescherming

besteedde de vereniging totaal 103,4 miljoen euro, onder meer aan grond

• Tussen 1905 en 2011 heeft Natuur-

eigendommen. De organisatie wil zo kostenefficiënt mogelijk opereren en

aankopen, het beheer van natuurgebieden en gebouwen, fondsenwerving, beleidsbeïnvloeding, personeelskosten en het betrekken van mensen bij de natuur. Lees over onze financiële kerncijfers vanaf hoofdstuk 7.

monumenten in 355 gebieden ruim 104.000 hectare natuur veiliggesteld. • Als dieren en planten worden bedreigd, laten we van ons horen: in Den Haag,

1.3 De nieuwe positionering: terug naar de bron

in de provincies, in gemeenten en in

Natuurmonumenten heeft de afgelopen jaren in de spiegel gekeken. Dat was

Brussel. We bedenken alternatieven of

nodig. De vereniging verliest al enkele jaren leden en de inkomsten lopen

dwingen natuurcompensatie af.

terug. Gebleken is dat dit deels komt omdat Natuurmonumenten te afhankelijk

• Door goed natuurbeheer gaat de

is geworden van de overheid en er zelfs mee geassocieerd wordt. Om goed te

natuurkwaliteit er in onze gebieden

kunnen inspelen op maatschappelijke veranderingen en toekomstige uitdagin-

flink op vooruit. Jaarlijks onderzoek

gen, is gekozen voor een nieuwe positionering. Begin 2011 bogen het bestuur

toont dat aan.

en de verenigingsraad zich over ‘het Nieuwe Natuurmonumenten’. We bewegen

• Miljoenen Nederlanders recreëren en

van functioneel en institutioneel naar meer ideëel en - waar het past - soms ook

genieten in onze natuurgebieden.

emotioneel. De vier hoofdlijnen zijn: Natuurmonumenten gaat onafhankelijker

• Jongeren ervaren bij ons in ‘real life’

van de overheid opereren en wil als spreekbuis en als beweging van mensen

dat natuur dichtbij bescherming verdient,

met hart voor de natuur opkomen voor álle natuur in Nederland. Daarnaast wil

en niet uitsluitend nodig is op verre,

Natuurmonumenten een goede beheerder van haar natuurgebieden blijven en

exotische locaties.

met ondernemerschap zelf meer geld verdienen voor de natuur.




7

De vier hoofdlijnen voor vernieuwing zijn: 1. Beweging van mensen met hart voor natuur Natuurmonumenten wil zoveel mogelijk mensen met hart voor de natuur bij de Nederlandse natuur betrekken. Voor veel mensen is natuur een onuitputtelijke bron van inspiratie, schoonheid en verwondering. Natuurmonumenten wil dat beter zichtbaar en voelbaar maken en verwondering over en fascinatie voor natuur aanwakkeren. We grijpen daarmee terug op het gedachtegoed van Heimans en Thijsse en de idealen van het oorspronkelijke Natuurmonumenten. Net als de eerste natuurbeschermers rond het jaar 1900 willen we verrassen en verleiden met aansprekende n atuurverhalen. Als de natuur bedreigd wordt, laten we van ons horen. We zetten dit voornemen kracht bij in publieke en eigen media, in onze acht regionale bezoekerscentra en met

Drijvend land. Uit de serie

boeiende natuuractiviteiten in onze 355 natuurgebieden. Komt dat zien.

tv-commercials Komt dat zien.

2. Spreekbuis voor álle Nederlandse natuur In een tijd waarin de aandacht voor natuur afvlakt en overheden op natuur bezuinigen, wil Natuurmonumenten spreekbuis zijn voor álle natuur in Nederland. Natuurmonumenten zal meer afstand nemen van de overheid en onafhankelijker opereren. Dat is nodig om geloofwaardig te zijn. Om onze ambities te verwezenlijken blijven we de pijlen op de politiek richten om natuurbeleid te kunnen beïnvloeden. Dat doen we zoveel mogelijk samen met een brede achterban. Lees verder over onze politieke lobby in hoofdstuk 3. 3. Goed en deskundig beheerder blijven Als beheerder van 355 natuurgebieden blijven we natuur verwerven, inrichten, goed beheren en onderling verbinden. Daarnaast blijft Natuurmonumenten zich inzetten voor een hoge natuurkwaliteit in de gebieden. Als grootste particuliere eigenaar van rijksmonumenten, blijft ook het gebouwenbeheer in goede handen. Maar we kijken wel hoe we meer kunnen verdienen aan gebouwen. Noodgedwongen zijn we de komende jaren selectiever in het verwerven van nieuwe aankopen. Lees meer in het hoofdstuk Beheren. 4. Ondernemer die kansen grijpt Om natuurambities op peil te houden, stelt Natuurmonumenten zich ondernemender op. Met ondernemerschap gaan we

Nieuwe promotietekst gericht op

meer geld verdienen voor de natuur. We gaan nieuwe contacten aan met bedrijven

ouders met jonge kinderen:

en onderzoeken mogelijkheden om meer winst te halen uit onze g ebieden en

Natuurbescherming. Sinds 1905.

gebouwen. Nieuwe leden werven alleen is niet langer zaligmakend. Voor een

Kikkervisjes vangen met de kinderen.

sterke natuurbeweging gaan we breder steun zoeken. Lees meer in hoofdstuk 4.

Hutten bouwen in het bos. Oog in oog met de ijsvogel. Natuur is een onuitputtelijke bron

1.4 Verder bouwen aan het Nieuwe Natuurmonumenten

van inspiratie en verwondering. Daar moeten

In 2011 is door alle medewerkers en vrijwilligers hard gewerkt aan het

we zuinig op zijn en goed voor zorgen. Want

Nieuwe Natuurmonumenten. Onze nieuwe positionering kreeg gestalte in een

in een dichtbevolkt land is natuur extra kwets-

serie uitstekende reclamefilms op tv. In ‘Komt dat zien’ vertellen boswachters

baar. Daarom beschermt Natuurmonumenten

gefascineerd over een natuurfenomeen dat hen boeit, zoals de bronst en de

355 gebieden. Overal in Nederland. Voor

vogeltrek. Het zal ook de komende jaren draaien om het delen en aanwakkeren

iedereen. Dat doen we sinds 1905 met steun

van fascinatie en verwondering voor natuur. Natuurmonumenten zal vaker van

van vrienden, vrijwilligers, leden en bedrijven.

zich laten horen. Als natuurbelangen in het geding zijn, of als we met partners

Kijk op natuurmonumenten.nl wat jij voor

kansrijke natuurplannen presenteren. Intussen blijven we goed zorgen voor

de natuur kunt doen.

de gebieden en gebouwen die ons zijn toevertrouwd.




Janet Schaafsma is vrijwillig medewerker jeugd

tijd binnen doorbrengen. In 2011 ben ik daarom

educatie in Bezoekerscentrum Dwingelderveld.

jeugdeducatie-vrijwilliger geworden in Bezoekers-

De mbo-studente Wildlife leert kinderen over de

centrum Dwingelderveld. Ik ga met kaart en kompas

natuur en gaat met ze op pad met kaart en kompas,

de natuur in, leer kinderen over diersporen en laat ze

bijvoorbeeld tijdens de Wilde Buiten Dagen.

braakballen uitpluizen. Bijvoorbeeld tijdens de Wilde

“Ik kom van de boerderij en leefde als kind in het groen en tussen de dieren. Als klein meisje bespiedde ik in het voorjaar in de sloot al kikkervisjes en verwonderde me erover hoe die groot groeien. Ik merk

“Als klein meisje bespiedde ik al kikkervisjes”

geregeld dat ik dichter bij de natuur sta dan veel leeftijdgenoten. Zo ben ik vaak hele zondagen van vroeg

Buiten Dagen. Bij dat uitpluizen zijn kinderen in het

tot laat in het veld. Dat zou ik liefst dagelijks doen. Als

begin vaak wat huiverig. Eenmaal bezig, zijn ze al snel

ik ’s ochtends naar school ga en richting de trein loop,

gefascineerd. Soms laat ik kinderen zien dat zeldzame

ben ik al bezig met vogels die ik overal zie of hoor.

dieren vaak dichterbij leven dan we denken.

Ik volg de mbo-richting Wildlife en wil me specia-

Zo ontdekte ik laatst een kamsalamander in een

liseren in jeugdeducatie. Ik wil kinderen graag iets

poeltje vlakbij het bezoekerscentrum. Die heeft dus

meegeven van mijn eigen jeugdervaringen. Dat vind

helemaal geen last van alle drukte eromheen.”

ik belangrijk in een tijd waarin kinderen vooral veel


8

2 Beheren

Natuurgebieden en gebouwen goed blijven beschermen

In 2011 bevonden natuur aankopen, inrichten en beheren zich voor het eerst sinds jaren in de gevarenzone. De overheid annuleerde aankoopsubsidies, zodat minder natuur werd veiliggesteld dan eerder overeengekomen. Om de kwaliteit van onze gebieden en monumentale gebouwen te behouden, zijn vanaf 2012 extra inkomsten noodzakelijk.

Inleiding Redden ze het, of redden ze het niet? Die vraag stelden medewerkers van Natuurmonumenten zich vorig jaar bij het uitzetten van knoflookpadden

Inleiding

in een poeltje in de zuidelijke IJsselvallei (Gld). Knoflookpadden schrikken hun

2.1 Nieuwe hectares natuur verwerven

vijanden af met een stofje dat naar knoflook ruikt. Je zou vermoeden dat ze zich

2.2 Nieuwe hectares natuur inrichten

dan wel redden, maar de wat gedrongen amfibieën worden in ons land ernstig

2.3 Cultuurhistorie versterken en

bedreigd. Ze zijn voedsel voor vogels en vissen en hebben veel last van over

gebouwen goed beheren

bemesting. Om de reddingsactie in de IJsselvallei mogelijk te maken, was kikkerdril

2.4 Kostenbewust beheren

verzameld en opgekweekt. Terreinmedewerkers van Natuurmonumenten lieten

2.5 Hoge natuurkwaliteit behouden

de jonge knoflookpadden weer los. Met wat geluk kunnen de padden zichzelf nu

2.6 Beheren in de toekomst

weer prima redden. Meer dassen en otters Bedreigde dieren en planten beschermen en natuur herstellen is, zoals in de IJsselvalei, soms minder ingewikkeld dan het lijkt. Ondanks teleurstellingen is er ook geregeld goed nieuws te melden. Neem het verhaal van de das in de Loonse en Drunense Duinen (NB). Daar bleek na tellingen dat het aantal van 67 waargenomen exemplaren in 2009, was toegenomen tot liefst 83 in 2011. Dit succes is vooral te danken aan de dassenrasters en dassentunnels die Natuurmonumenten heeft aangelegd. Ook met de otter in de Twentse BenedenRegge gaat het goed dankzij slimme ingrepen die zorgen voor schoon water en voldoende voedsel.


9

2 Beheren


10

Natuurherstel is nodig Met praktische ingrepen en gericht beleid zetten onze medewerkers en vrijwilligers zich in voor bedreigde soorten. Zo behouden we, vaak onder breekbare omstandigheden, de biodiversiteit en herstellen de natuurkwaliteit in natuurgebieden en cultuurhistorische landschappen. Vooral in gebie-

Gebiedsuitbreidingen en nieuwe gebieden vanaf 10 hectare 2011

den die nationaal en internationaal van betekenis zijn. Zoals voedselarme venen, vochtige heiden, weidevogelgraslanden, duinen en bosrijke landgoederen. Niet alleen inrichtings- en herstelmaatregelen zijn daarbij belangrijk, ook de intensi-

Verdronken Land van

teit en de juiste aanpak van beheerwerk bepalen of kwetsbare dieren en planten

Zuid-Beveland (Zld)

het redden of niet. Soms zit er niets anders op dan gebieden uit te breiden omdat

Duinen van Goeree (ZH)

92

naastgelegen percelen teveel schade veroorzaken. Bijvoorbeeld omdat het water-

Chaamse Beek (NB)

85

peil er kunstmatig laag wordt gehouden of als er teveel mest wordt uitgereden.

Moergestelse Broek (NB)

56

Uithuizerwad (Gr)

52

Natuur verwerven, verbinden en beheren Het bewaken van de natuurkwaliteit

Velperwaarden (Gld)

47

en het uitbreiden en onderling verbinden van natuurgebieden waren ook in 2011

Kievitsmoeren (NB)

42

kernactiviteiten. Door exorbitante bezuinigingen van de Rijksoverheid viel het

Tienhovense Plassen (Ut.)

36

aantal gebiedsaankopen vorig jaar tegen. Aangezien er ook minder geld vrijkomt

De Reten (NB)

36

voor inrichtings- en projectsubsidies, liep automatisch ook het aantal inrichtings-

Peizermaden (Dr.)

34

projecten terug. Meer dan voorheen deden we voor gebiedsaankopen een beroep

Nieuwkoopse Plassen (ZH)

33

op andere financieringsbronnen, zoals de Nationale Postcode Loterij, donaties,

Genhoes (Li.)

31

schenkingen, legaten en sponsorgelden. Ruilingen, erfpacht, beheer en bruik-

Vlijmens Ven (NB)

25

leen zijn naast reguliere aankopen vaker vervangende vormen van overdracht aan

Harger- en Pettemerpolder (NH)

24

Natuurmonumenten. Met zogeheten Klimaatbuffergelden van het ministerie van

Maasvallei (Li.)

23

Infrastructuur en Milieu konden nog de nodige projecten worden gefinancierd.

Empese en Tondense Heide (Gld)

22

Mantingerveld (Dr.)

19

Politieke tegenwind Natuurmonumenten moest in 2011 verstandig a nticiperen

Kampina (NB)

18

op nieuw overheidsbeleid en politieke tegenwind. Natuur aankopen, inrichten en

Biessumerbos (Gr.)

17

beheren bevonden zich in de gevarenzone. Over subsidiestelsels is uitvoering over-

Veluwemeerkust (Gld)

16

legd met het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie, Interpro-

Polder Noord-Kethel (ZH)

15

vinciaal Overleg (IPO) en andere partijen. Samen met andere natuurbeschermings

Vluchtheuvel (NB)

14

organisaties is voor de natuur daadkrachtig gelobbyd. Die inzet resulteerde onder

Rijskampen (NB)

13

meer in het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL). We zijn echter

Imstenraderbos (Li.)

13

ongelukkig over het schrappen van de aankoop- en inrichtingssubsidies.

Weteringse Broek (Gld)

13

Kettingdijk (Li.)

12

2.1 Nieuwe hectares natuur verwerven

Aalkeetbuitenpolder (ZH)

11

De aankoopdoelstelling voor 2011 uit het meerjarenplan was 2.000 hectare

Geleenbeekdal (Li.)

11

natuur verwerven. Door maatschappelijke tegenwind en het intrekken van

Kadelanden (ZH)

10

overheidssubsidies kregen we minder plannen rond dan voorzien en is die doel stelling bijgesteld tot 500 hectare. Toch is Natuurmonumenten er in geslaagd 1.143 hectare nieuwe natuur voor de toekomst veilig te stellen. Hiermee ligt het totaal aantal hectares natuur dat Natuurmonumenten is toevertrouwd op 104.094. De verwachting is dat we in 2012 de huidige verwervingsdoelstellingen niet halen. De Rijksoverheid bezuinigt fors op natuuruitgaven en decentraliseert de verantwoordelijkheid voor natuurbeleid naar de provincies. De verwervings doelstelling voor 2012 is verder naar beneden bijgesteld tot een areaalgroei van 250 hectare per jaar. Het realiseren van de oude doelstelling zou door gebrek aan middelen teveel inspanning vragen van onze medewerkers.


344

2 Beheren


355 Natuurgebieden (104.094 hectare natuurgebied in rood aangegeven)

11

Beheertypen volgens Index Natuur en Landschap (in aantal hectare)

Grootschalige dynamische natuur

18.997

Rivieren

81

Beken en bronnen

32

Stilstaande wateren

6.706

Moerassen

3.338

Voedselarme venen

4.876

en vochtige heiden Droge heiden

3.792

Open duinen

3.866

Schorren of kwelders Vochtige schraal-graslanden Droge schraalgraslanden Rijke graslanden en akkers Vogelgraslanden Vochtige bossen Droge bossen Bossen met productiefunctie Culuurhistorische bossen

817 2.267 173 12.897 3.531 5.138 20.949 1.511 584

Landschapselementen

1.172

Overige gronden

3.161

Nog om te vormen naar natuur

6.031

In beheer bij andere TBO

4.175

Totaal

Alternatieve financieringsbronnen Natuurmonumenten is voor de financiering van natuuraankopen deels afhankelijk van overheidsbijdragen. Nu die bijdragen veelal wegvallen kijken we kritischer naar ons aankoopbeleid en formuleren we nieuwe prioriteiten voor aankoop en inrichting. Ook wordt gezocht naar alternatieve financieringsbronnen zoals: LIFE+-subsidies uit Brussel, Klimaat buffergelden, renteloze leningen, ledenacties, legaten en schenkingen, collectes en samenwerking met het bedrijfsleven. HEMA, Menzis en andere bedrijven droegen in 2011 bij aan een nieuwe natuur speelplaats op eiland Tiengemeten (ZH). Voor de recreatieve inrichting van de Oosterzijpolder in natuurgebied Nijenburg (NH) is een fondsenwervende actie gehouden, kwam een nalatenschap vrij en is bijgedragen door de provincie Noord-Holland. Met vergelijkbare bijdragen kunnen we onze ambities zeker voor een deel op niveau houden.


104.094

2 Beheren


Verkregen aankoopsubsidies in 2011 Door overheidsbezuinigingen zijn de EHS-aankoopsubsidies in 2011 lager uitgevallen dan in 2010. In 2011 droegen de provincies en het Rijk met 10,4 miljoen euro bij aan het realiseren van onze

Drie bijzondere aankopen in 2011

verwervingsdoelstelling. Ook de provincies houden voor subsidiering voor natuur binnen de EHS steeds vaker de hand op de knip.

Verdronken Land van

Naast gesubsidieerde EHS-gronden koopt Natuurmonumenten percelen aan die

Zuid-Beveland (Zld)

buiten de EHS vallen. Deze aankopen dragen bij aan het vergroten, aaneensluiten

Natuurmonumenten kreeg van

en robuust maken van onze gebieden. We financieren deze gronden uit eigen

Rijkswaterstaat 344 hectare schorren

middelen en met bijdragen uit overig beschikbare bronnen. In 2011 besteedde

gebied in erfpacht. Het Verdronken

Natuurmonumenten 2,6 miljoen euro aan niet- en gedeeltelijk gesubsidieerde

Land van Zuid-Beveland ligt in de kom

aankopen. Hiermee kocht de vereniging onder meer 22 hectare grond aan in

van de Oosterschelde en is Natura

natuurgebied Empese en Tondense Heide (Gld), ruim een hectare op de

2000-gebied. We hopen dit buiten-

Sint-Pietersberg (Li.), vier hectare in De Tip (Ov.) en twee hectare in natuur

dijkse gebied in 2012 uit te breiden tot

gebied Dal van de Roode Beek (Li.).

circa 5.000 hectare slikken en platen. Hiermee zijn we straks beheerder van

2.2 Nieuwe en bestaande hectares inrichten

een van de meest robuuste en tot de

Natuurmonumenten richt verworven (landbouw)gronden in als natuur.

verbeelding sprekende Nederlandse

Inrichtingsplannen gaan uit van de ecologische potentie van een gebied en om-

kustlandschappen.

vatten een plan van aanpak voor de uitvoering. Met specifieke ingrepen creëren we gewenste omstandigheden voor flora en fauna. Hiermee verhogen we de natuurkwaliteit en leveren we een belangrijke bijdrage aan behoud en herstel van de Nederlandse biodiversiteit. Met wandelen fietspaden en uitkijkpunten maken we nieuwe gebieden ook toegankelijk en aantrekkelijk voor bezoekers. Doordat de grondaankopen al in 2010 stagneerden, liepen de voorbereidingen voor onze inrichtingsprojecten in 2011 vertraging op. Toch zijn vorig jaar 42 projecten afgerond of ze bevonden zich in de afrondingsfase. Daarnaast zijn 39 projecten opgestart. Inrichtingsprojecten nemen veel tijd in beslag. Het traject van wijzigingen van het bestemmingsplan, de subsidieaanvraag, inspraakrondes en het verkrijgen van de vereiste vergunningen en ontheffingen duurt jaren. Hieronder twee voorbeelden

Vlijmens Ven (NB) Eind 2011

van projecten waar we natuurherstelmaatregelen vorig jaar konden afronden.

voltooiden we in Noord-Brabant een belangrijke ‘afrondingsaankoop’ van

Twee bijzondere inrichtingsprojecten

bijna 20 hectare. In Natura 2000-gebied Vlijmens Ven kunnen we nu starten

Zuidkust van Schouwen (Zld) Met de provincie Zeeland en Dienst Landelijk

met het verbeteren van de waterhuis

Gebied is ‘Brackish Marsh’ afgerond. De Engelstalige titel dankt dit project aan

houding en het realiseren van gewenste

cofinanciering (LIFE+) door de Europese Unie. Op de Zuidkust van Schouwen is

natuurwaarden. De aankoopkosten zijn

natuurherstel gerealiseerd van zestig hectare kreken, kwelders en zandplaten die

gefinancierd door Rijkswaterstaat.

onder invloed staan van brak water. Er is extra broed- en foerageergelegenheid voor kustvogels bijgekomen en het leefgebied van de noordse woelmuis

Harger- en Pettemerpolder (NH)

is uitgebreid.

Ook in de Noord-Hollandse Hargeren Pettemerpolder konden we twintig

Ankeveense Plassen (NH) In de Stichts Ankeveense Polder is zo’n drie

hectare nieuwe natuur verwerven,

hectare aan petgaten en legakkers gerealiseerd. Daarmee is gestart met herstel

deels aansluitend op bestaand bezit. De

van karakteristieke laagveennatuur en heeft het landschap net als vroeger weer

aankoop werd door het ministerie van

een open structuur. De maatregelen zijn gefinancierd met een bijdrage uit het

Infrastructuur en Milieu gefinancierd

potje ‘effectgerichte maatregelen’ van het ministerie van EL&I. Het project is

met zogeheten Klimaatbuffergelden.

onderdeel van een groter plan, dat deels is uitgevoerd.


12

2 Beheren


Brede coalitie herstelt landgoed Eerde (Ov.) Natuurmonumenten, de Nationale Postcode Loterij, de provincie Overijssel, de gemeente Ommen, de EU en de Internationale School Eerde (ISE) investeerden in 2011 gezamenlijk in landgoed Eerde. Natuurmonumenten heeft ambitieuze plannen voor herstel en ontwikkeling van het kasteel, het landgoed en het omringende natuurgebied. ISE wil investeren in een nieuw onderwijsgebouw op het landgoed. Projectpartners willen op Eerde een Centre of Excellence oprichten. Voor bedrijven en universiteiten wordt Eerde een kenniscentrum op het gebied van economie en ecologie. Landgoed Eerde (600 hectare) heeft een bijzondere status in Overijssel en ver daarbuiten. Als erfgoed is het een fraai voorbeeld van een kleinschalig kampen- en heideontginningslandschap. Het landgoed is onderdeel van het Natura 2000-gebied Vecht en Beneden-Regge. In 2011 is gestart met de uitvoering van 15 van 50 uit te voeren herstelprojecten. Het landgoed en het kasteel worden gerenoveerd en gerestaureerd, het park met zijn stelsel van lanen krijgt een opknapbeurt en de Beneden-Regge mag weer meanderen. Als het landschap in oude staat is teruggebracht zal er op het landgoed sprake zijn van duurzame landbouw. Partijen die meefinancieren erkennen de bijzondere status van het landgoed en de hoge natuurwaarden. Dankzij een brede coalitie kunnen we een brug slaan naar het bedrijfsleven.

Verder heeft Natuurmonumenten veertig hectare nieuwe moerasnatuur gerealiseerd in Rodermond en Wink in De Wieden (Ov.), is venen heideherstel afgerond in Groote Meer (NB) en zijn natuurwaarden op landgoed Voorstonden (Gld) hersteld.

2.3 Cultuurhistorie versterken Van de natuurgebieden die Natuurmonumenten beheert, heeft een groot deel ook belangrijke cultuurhistorische waarde, in de vorm van historische cultuurlandschappen, buitenplaatsen, archeologische elementen en monumentale gebouwen. Natuurmonumenten reserveert geld voor restauratie van monumentale gebouwen en herstel van cultuurhistorische landschapselementen. Daarbij maken we ook gebruik van externe financieringsbronnen, zoals de Instandhoudingsubsidies voor Rijksmonumenten. Behoud van natuur en cultuur gaan vaak hand in hand. GIS-inventarisaties In 2011 is gewerkt aan het inventariseren en v astleggen van cultuurhistorische elementen in een Geografisch Informatiesysteem (GIS-bestand). Zo’n 25.000 hectare met in totaal 6.000 elementen is geïnventariseerd. Een deel is met hulp van vrijwilligers in kaart gebracht. De gegevens gebruiken we bij het opstellen van beheervisies en beheerevaluaties. Restauratie en onderhoud kastelen en landhuizen Voor buitenplaatsen zijn vijf herstelplannen afgerond. Die waren gericht op behoud van cultuurhistorische waarden op bijvoorbeeld Koningshof in Noord-Holland en Heuven in Nationaal


13

2 Beheren


Park Veluwezoom. Op de ’s-Gravelandse Buitenplaatsen (NH) is verder gewerkt pad op Land en Bosch kon de vijftigste kilometer worden toegevoegd aan de

Bijzondere waarnemingen in 2011

wandelroute Gooise Buitenplaatsen.

Soms keren verdwenen dieren en

Op landgoed Voorstonden op de Oost-Veluwe is gestart met het herstelplan

planten terug omdat water en lucht

voor het parkbos, de lanen en waterpartijen. Voor landschappelijk monument

schoner of natuurgebieden groter zijn

De Imbosch op de Veluwe is een herstelplan voor de wallen en lanen in voor

geworden. Overzicht van bijzondere

bereiding. In het Gelderse Bergherbos is militair erfgoed (loopgraven) zichtbaar

waarnemingen in 2011.

aan de uitvoering van het langjarige buitenplaatsenherstelplan. Met een nieuw

gemaakt. In Limburg is gewerkt aan restauratie van Fort Sint-Pieter. Het koetshuis en de orangerie op kasteel Hackfort (Gld) kregen een nieuw leven als brasserie. Ook de aangrenzende historische moestuin is in oude glorie hersteld.

- Bruinrode wespenorchis gespot op de Sint-Pietersberg. Was sinds 1949 hier niet meer gezien (Li.)

Herstelwerk overige gebouwen De restauratie van Fort Ellewoutsdijk (Zld), het aan de Westerschelde gelegen militaire verdedigingswerk uit 1834, is vorig jaar afgerond. De restauratiekosten zijn grotendeels gesubsidieerd door de Rijksoverheid en de provincie. In Overijssel is bezoekerscentrum De Wieden na een ingrijpende verbouwing heropend. Het oude veenhuisje aan de rand van de Beulakerwijde is uitgebreid en opnieuw ingericht zodat meer bezoekers kunnen worden ontvangen. Op de Brabantse Oude Buisse Heide werd het atelier van Henriëtte en Rik Roland Holst afgelopen jaar gerestaureerd; een week voor de opening brandde het helaas af. Met verzekeringsgeld is de restauratie van dit bijzondere atelier, ontworpen in de stijl van de Amsterdamse school, nog

- Ravenpaar in Ravenswoud bij het Fochteloërveen (Fr.) - Grote keverorchis terug van weg geweest in Zwaakse Weel (Zld) - Bever op Tiengemeten, probeerde burcht te bouwen (ZH) - Noordse woelmuis in de Kamerikse Nessen; werd hier als verdwenen beschouwd (ZH) - Roerdomp broedde voor het eerst in

hetzelfde jaar gestart. In 2012 wil Natuurmonumenten het atelier onder

natuurontwikkelingsgebied Groene

andere als recreatiewoning kunnen exploiteren.

Jonker (ZH) - Heivlinders koloniseerden het

Cultuurhistorische landschapselementen In 2011 is weer volop gewerkt aan

Mantingerveld op akker waar nu

onderhoud, herstel en onderzoek naar landschapselementen. Inventarisaties zijn

weer heide bloeit (Dr.)

afgerond in onder andere het Dommeldal (NB), de Schinveldse Bossen (Li.) en in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Inventarisaties dienen als basis voor beheer-

- Purperreiger gespot in Hegewiersterfjild (Fr.)

werk en herstelplannen. Onderzoeken leidden soms tot verrassende vondsten.

- Boommarters in Groote Meer (NB)

Zo is in de Schinveldse Bossen een visvijvercomplex teruggevonden van enkele

- Witsnuitlibellen in De Wieden;

eeuwen oud. Op landgoed Eerde (Ov.) zijn houtwallen en esranden in het

zijn kenmerkend voor prima

Eerder Achterbroek onder handen genomen. Ook is in 2011 het Historisch

waterkwaliteit (OVv.)

Pad in Haarzuilens (Ut.) geopend. Dit pad voert langs zes historische locaties waar kunstwerken het verleden van het Wielrevelt verbeelden. Kerkpaden, kastelen en boerderijen uit de ijzertijd krijgen aandacht.

2.4 Kostenbewust beheren Kostenbewust en efficiënt beheren van natuur, gebouwen en landschapselementen is voor Natuurmonumenten een belangrijk uitgangspunt. Het kabinet maakt het Natuurmonumenten met de nieuwe bezuinigingen moeilijker om kwaliteit te leveren. Subsidies voor het aankopen en inrichten van nieuwe natuur zijn tot een minimum teruggebracht. Daardoor kunnen we geen robuuste gebiedseenheden meer realiseren. Juist dat is essentieel voor kostenefficiënt beheer met een hoge natuurkwaliteit als resultaat. Goed nieuws is dat de provincies de komende jaren een bijdrage leveren aan de kosten van natuurbeheer. Bever


14

2 Beheren


Natuurbeheer betaalbaar houden Natuurmonumenten doet er alles aan om de Bijzondere waarnemingen

hoge kwaliteit van gebouwen en gebieden voor de toekomst te behouden. Zo zijn

in 2011

onder meer voorbereidingen getroffen voor een nieuwe afdeling die biomassa op de markt gaat brengen. Deze biomassa in de vorm van riet, gras en hout komt bij

vervolg

het beheer van gebieden vrij. Als groene energiebron kan biomassa ook bijdragen aan vermindering van onze CO2-uitstoot. Om natuurbeheer betaalbaar te houden zoeken we ook meer samenwerking met ondernemers rond natuurgebieden en

- Aardbeivlinder op Sallandse

landgoederen. Ook leunen we sterk op vrijwilligers die ons op allerlei manieren

Heuvelrug, werd hier als uitgestorven

helpen. Zonder hun inzet zou de natuurkwaliteit op sommige plekken al naar

beschouwd (Ov.).

beneden zijn bijgesteld.

- Klapekster op akkers in het Dal van de Ruiten A, dankzij

Verkregen subsidies voor beheer en inrichting in 2011 In 2011 gaf Natuur monumenten 56 miljoen euro uit aan beheer en inrichting van de natuurgebieden. Daarvoor ontving Natuurmonumenten vorig jaar circa 30 miljoen euro aan subsidies

vogelvriendelijk beheer (Gr.) - Eikenpage gesignaleerd in H arderbos (Fl.)

voor beheer en projecten. Het resterende deel aan beheerskosten wordt gedekt door

- Aardtongen in Zwanenwater (NH)

de bijdragen van de Nationale Postcode Loterij, bijzondere schenkingen en fondsen-

- Kaaszwam Rhodonia placenta in na-

wervende acties, en onze overige inkomsten zoals contributies en rente-inkomsten.

tuurgebied Huis ter Heide (NB) en in De Bijvanck (Gld), dankzij dood hout

Onzekere toekomst Subsidiebijdragen uit het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL) worden verstrekt voor een periode van zes jaar. Daarna is

dat vaker blijft liggen. - Handjesereprijs op akker van

de situatie uiterst onzeker. Ook omdat er jaarlijks geen indexering plaatsvindt,

Landgoed Eerde, dankzij extensieve

ondanks dat kosten toenemen. Voor de periode na 2016 geldt bovendien dat er

landbouw (Ov.).

alleen een tegemoetkoming in de beheerkosten is als de beheerde natuur binnen de EHS ligt. Voor onze gebieden buiten de EHS moeten we de kosten na 2016 volledig uit eigen middelen financieren. Ons eigen financiële aandeel in het beheer is nu al hoog.

2.5 Hoge natuurkwaliteit behouden Het behoud van zeldzame dieren en planten en het vergroten van de soorten rijkdom zijn de basis van ons beheerwerk. Met maaien en afvoeren, plaggen, uitdunnen, begrazen, het verbeteren van de waterhuishouding en terugdringen van meststoffen kunnen we natuurwaarden behouden en verhogen. Trendontwikke lingen in flora en fauna volgen we op de voet door met beheermedewerkers en vrijwilligers planten- en diersoorten te inventariseren. Aanvullend specialistisch

Aardbeivlinder

onderzoek besteden we soms uit. Gegevens slaan we op in onze natuurdatabank. Voor analyse wisselen we gegevens uit met de Gegevensautoriteit Natuur (GaN). Ook is er overleg met de collega-terreinbeheerders zoals Staatsbosbeheer en De12Landschappen, de provincies, de Vlinderstichting en Sovon. Stevige opgave Ondanks alle inspanningen is het behouden van natuurkwaliteit in ons dichtbevolkte land een stevige opgave. Doordat de randvoorwaarden voor het creëren van een hoge natuurkwaliteit niet optimaal zijn, moeten we alle zeilen bijzetten. Het behouden en overdragen van kennis en het v erder ontwikkelen ervan is hierbij een speerpunt voor Natuurmonumenten. Door kennis te delen en kennis en ervaringen uit te wisselen, proberen we de achteruitgang in biodiversiteit zoveel mogelijk te stoppen en te herstellen. Er zijn gelukkig aansprekende successen, zoals de toename van het aantal


15

2 Beheren


weidevogels in Eemland (Ut.), gunstige resultaten in het heidebeheer en de terugkeer van de kamsalamander in poelen op de Oosterheide (NB).

Specifieke natuurbeheerthema’s

Nieuwe recreatie voorzieningen Natuurmonumenten zorgde in zes

Opvallende thema’s die onze medewerkers in 2011 bezighielden waren

regio’s voor tal van nieuwe recreatie

discussies over heidebeheer en weidevogelbeheer in Eemland.

voorzieningen, zodat mensen op nog meer plekken optimaal van de natuur

Nieuwe inzichten in het heidebeheer Uit recent onderzoek blijkt dat het

kunnen genieten. Een selectie van de

plaggen van heide veel negatieve bijeffecten heeft. Vorig jaar is daarom een

‘oogst’ van 2011.

themadag over dit onderwerp belegd met onderzoekers en heidebeheerders van Staatsbosbeheer en De 12Landschappen. Er is kennis uitgewisseld en er was een

Groningen, Friesland en Drenthe

veldbezoek waar deelnemers een alternatief beheertype konden bekijken.

In de stad Groningen is voor patiënten van het Martini Ziekenhuis een vogel

Weidevogelbeheer in Eemland Uit broedvogelinventarisaties van de Vogel-

kijkplek geopend aan de vogelrijke Pic-

werkgroep Het Gooi en Omstreken komt naar voren dat er vorig jaar in Eemland

cardthofplas. In en rond Nationaal Park

grote aantallen grutto’s broedden. Zelfs de kemphaan voelt zich thuis en heeft

Dwingelderveld is een nieuw paarden-

er jongen grootgebracht. Het succes is een gevolg van intensief natuurbeheer en

routenetwerk in gebruik genomen.

samenwerking met boeren. Flevoland en Overijssel Op landgoed

42 natuurkwaliteitstoetsen in 2011

Eerde zijn vijftig banken geplaatst, is een

Jaarlijks onderzoekt Natuurmonumenten of natuurbeschermingsmaatregelen

wandelroutenetwerk gerealiseerd en is

effectief zijn of niet. In 2011 toetste Natuurmonumenten de kwaliteit in liefst

het fietsroutenetwerk geoptimaliseerd.

42 gebieden in twaalf provincies. Een toelichting op zes toetsen.

In Witte Veen en Buurserzand zijn vlonderpaden vervangen. In het Voorsterbos

Kwaliteitstoets Hegewiersterfjild (Fr.) Het Hegewiersterfjild bij Harlingen is een

is een wandelroute aangelegd langs de

uitmuntend weidevogelgebied. Het heeft ook een belangrijke functie als hoog

twee beken.

watervluchtplaats voor wadvogels en overwinterende ganzen. Uit onderzoek bleek dat verbeteringen mogelijk zijn. Daarom zijn we eind 2011 gestart met vernatting

Noord-Holland en Utrecht Op de Gooi-

van het gebied, zodat het ‘fjild’ geschikt wordt als broedplaats voor weidevogels.

se Buitenplaatsen is met vier bruggen een doorgaande route gerealiseerd over

Kwaliteitstoets De Wieden (Ov.) De Wieden is het belangrijkste laagveen

de nieuwe eigendommen Land en Bosch

gebied van Noordwest-Europa. Onze beheer- en herstelmaatregelen zijn hier

en Jagtlust. In Eemland kunnen bezoe-

zeer succesvol. Er is een toename geconstateerd van onder meer trilveen,

kers nog meer genieten van weidevogels

groenknolorchis, weidevogels en lepelaars. De kwaliteit van de hooilanden is

na het plaatsen van overstapjes, klap-

daarentegen achteruitgegaan. Blauwgrasland, planten en vlinders verdwijnen,

hekken, bewegwijzering, bankjes, een

onder meer door stikstofbelasting, een ongunstig waterpeil en onvoldoende

picknicktafel en een vogelkijkhut.

waterkwaliteit, waarvoor het waterschap en de provincie verantwoordelijk zijn. Kwaliteitstoets Oldenaller (Gld) Landgoed Oldenaller is een kampenlandschap met overgangen naar nattere vlakkere gronden langs het IJsselmeer. Het gebied herbergt soortenrijke blauwgraslandjes en natte heide. De belangrijkste uitdaging voor de komende jaren is een minder intensief landgebruik zodat de graslanden en akkers weer tot leven komen. Kwaliteitstoets Botshol (NH) In de toets is gekeken naar de kwaliteit van de rietlanden. Die worden in Botshol steeds ouder en daardoor botanisch waardevoller. In de ondergroei zit een dikke veenmoslaag, met kamvarens,


16

2 Beheren


moeraswederik, tormentil en welriekende nachtorchis. Dit is een natuurlijke Nieuwe recreatie

ontwikkeling. Door de veenmosrietlanden ’s zomers te maaien, kunnen ze zich

voorzieningen

ontwikkelen tot botanisch waardevolle moerasheide.

vervolg

Kwaliteitstoets Voornes Duin (ZH) Voornes Duin is een van de meest waardevolle duingebieden van Noordwest-Europa. Vooral de soortenrijke natte duinvalleien

Gelderland In Winterswijk zijn langs

zijn beroemd. Natuurmonumenten streeft naar herstel van open duingebied met

wandelroutes bomen met plukfruit

droge duingraslanden en natte duinvalleien. Van 2006 tot 2010 is op 45 hectare

geplant. Wandelaars mogen hier straks

struweel verwijderd. Een toets maakte in 2011 duidelijk dat soorten als boom-

appels, pruimen en kersen plukken. In

leeuwerik, blauwvleugelsprinkhaan, kranswieren en geel walstro volop profiteren

Veluwezoom zijn alle dertien grote en

van de ingreep.

kleine parkeerplaatsen opgeknapt en van nieuw wegdek voorzien.

Kwaliteitstoets Chaamse beken (NB) In het beekdal zijn veel gronden afge graven om vochtig schrale graslanden te ontwikkelen. Het dotterbloemhooiland

Zuid-Holland en Zeeland Er is een

van Het Broek is goed ontwikkeld, in de faunastroken die zijn blijven staan leven

speelplaats aangelegd achter de werk-

moerassprinkhanen. Er is leefgebied ingericht voor kamsalamanders en boom-

schuur in de Nieuwkoopse Plassen.

kikkers. Na grondig onderzoek zijn vorig jaar driehonderd jonge boomkikkers

Door Zwaakse Weel is een pad aange-

losgelaten, in samenwerking met de provincie en andere natuurbeheerders.

legd voor rolstoelgebruikers. Een steiger voor natuureducatie voor basisscholie-

Landelijke beheerevaluaties

ren is in gebruik genomen. Ook is een

In 2011 deed Natuurmonumenten naast gebiedsevaluaties ook landelijke

vlinderpad ingericht. Fort Ellewoutsdijk

beheer- en beleidsevaluaties. Op het programma stonden onder meer het

is na restauratie heropend. Bezoekers

beheer van hoogvenen, het gebruik van bijenkasten en een inventarisatie van

kunnen boven op het fort lopen en de

hoogstamboomgaarden.

bunkers bekijken.

Hoogvenen herstellen Er is de laatste twintig jaar veel geïnvesteerd in herstel van Nederlandse hoogvenen. Met Staatsbosbeheer, Landschap Overijssel en het ministerie van Defensie heeft Natuurmonumenten de ontwikkelingen in hoog venen geëvalueerd. Hoewel hoogveen als ecosysteem traag reageert op ingrepen, is er door de verbeterde waterhuishouding toch al veel vooruitgang geboekt. Zelfs echte hoogveensoorten keren terug. Een belangrijke conclusie is dat er ook bij de te verwachten klimaatverandering perspectief is voor Nederlands hoogveen. Randvoorwaarden in veel gebieden zijn een verdergaande verbetering van de waterhuishouding en een noodzakelijke afname van de stikstofdepositie.

Noord-Brabant en Limburg Er is herstelwerk verricht aan verschillende moun-

Halvering bijenkasten Uit een telling van het aantal bijenkasten in de gebieden

tainbikepaden. In de Hollandse Bossen

van Natuurmonumenten bleek dat dit aantal ten opzichte van vijftien jaar geleden

zijn twee wandelroutes gemarkeerd en

bijna is gehalveerd. De algemene afname van het imkeren in Nederland, de

van informatiepanelen voorzien. In de

‘bijenziekte’ en een terughoudend beleid van Natuurmonumenten zijn belang-

Reten is een nieuwe theekoepel annex

rijke oorzaken.

schuilgelegenheid geplaatst langs de Koepelroute. Op landgoed Visdonk zijn

Hoogstamboomgaarden Een andere interne evaluatie leerde dat Natuur

wandelroutes, ruiterroutes en mountain-

monumenten 147 hoogstamboomgaarden bezit, dat deze over het algemeen goed

bikeroutes gerealiseerd en gemarkeerd

beheerd worden, maar dat er meer aandacht nodig is voor de afzet van het fruit.

met borden.


17

2 Beheren


18

Verwerven en beheren 20011

2.6 Beheren in de toekomst In 2012 gaan we door met het wegwerken van achterstallig onderhoud aan gebouwen. Ook gaan we op zoek naar mogelijkheden om meer inkomsten uit

Verwerven en beheren: 68,8 miljoen

onze gebouwen te halen. Nieuwe, alternatieve inkomstenbronnen zijn nodig nu bezuinigingen, een gewijzigd politiek klimaat en de economische malaise de organisatie raken. Het aantal gebiedsaankopen en inrichtingsprojecten zal in 2012 naar verwachting afnemen. De complexiteit bij aankopen neemt tegelijkertijd toe nu de overheid niet langer garant staat. Meerdere externe en interne financieringsbronnen zijn nodig voor een enkele gebiedsaankoop. Dat vereist creativiteit en extra inspanningen. De aankoopcriteria om met eigen middelen gebieden te verwerven, zijn bovendien aangescherpt. Een gebied moet vanaf nu zeer waardevolle natuur bevatten die aansluit op percelen die al in eigendom zijn en die efficiënt zijn te beheren. Voor aankoop- en inrichtingprojecten is nog EU-geld te verwachten. Maar Europa dekt doorgaans maximaal 50% van de kosten. Het afdwingen van cofinanciering met provincies, waterschappen en andere partijen is in 2012 een grote uitdaging. Door de invoering van het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL) kunnen we enkele jaren op redelijk niveau aan onze beheerverplichtingen voldoen. Samenwerking met Staatsbosbeheer en De12Landschappen op het gebied van planning, beheer en monitoring zal hieraan zeker bijdragen.

verwerven grasland, landbouwakkers bos, heide, hoogveen, stuifzand water, moeras, rietlanden recreatieve voorzieningen cultuurhistorie grootschalige natuur waterschapslasten en overige belastingen toezicht natuurontwikkeling, monitoring, overig

13,1 miljoen euro 10,8 miljoen euro 7,2 miljoen euro 5,2 miljoen euro 4,9 miljoen euro 10,2 miljoen euro 2,0 miljoen euro 1,3 miljoen euro 1,9 miljoen euro 12,2 miljoen euro


2 Beheren


Programmacoördinator Tiengemeten Bob Hartog zag

Siemens en ANWB. Onder aanvoering van beheerder

vorig jaar op het eiland een langgekoesterde wens van

Henk Maijer is het gelukt breed steun te verwerven.

Natuurmonumenten in vervulling gaan. Met steun

Dat Natuurmonumenten een beweging is van mensen

van overheden en bedrijven komt er op het natuur

en bedrijven met hart voor natuur, hebben we bij de

eiland een indrukwekkend speelterrein. Speelnatuur

aanleg van het speelterrein volop mogen ervaren.

op Tiengemeten maakt het aanbod aan recreatieve voorzieningen compleet. “Het natuurspeelterrein is 4,5 hectare groot en is een ontwerp van landschapsarchitecte Sigrun Lobst. Zij

“Speelnatuur vol uitdagingen, geen attractiepark”

baseert haar ontwerpen vooral op speelgedrag van kinderen. Die willen dingen doen en ontdekken en

In 2006 is Tiengemeten omgevormd tot natuureiland.

houden van uitdagingen. Met kruip-door-sluip-door-

Inmiddels zijn ook bijna alle historisch waardevolle

hindernissen, onlandjes, waterpartijen en materiaal

boerderijen op het eiland gerestaureerd, en is er van

om hutten en vlotten te bouwen, komen kinderen

alles te beleven voor jong en oud. Er zijn wandel

straks volop aan hun trekken. Schommels en glijbanen

routes aangelegd, er is wildernis om in te struinen,

ontbreken, want we willen het zo puur mogelijk

er zijn vakantiewoningen, een zorgboerderij, een

houden en geen attractiepark zijn.

herberg met camping, twee musea en een bezoekers-

De financiën zijn bijeengebracht door de samen

centrum. En vanaf juni 2012 kunnen kinderen uit de

werkende gemeenten in de Hoeksche Waard, de

regio met de pont naar Tiengemeten om er eindeloos

provincie Zuid-Holland, geld uit Brussel (Leader+) en

te ravotten en de natuur te ontdekken.”

bijdragen van Menzis, Exxon Mobil, Tetra Pak, HEMA,


19

3 Beïnvloeden

Natuurbescherming politiek verankeren

20

Zelden was het politiek debat over de natuur meer verhit dan in 2011. Het is dit kabinet menens met de bezuinigingen. Staatssecretaris Bleker sloot een akkoord met provincies dat op termijn leidt tot 72 procent minder budget voor natuur. Hij kwam met een nieuwe Wet Natuurbescherming die de bescherming van diersoorten en natuurgebieden uitkleedt. Natuurmonumenten had er in 2011 de handen vol aan.

Inleiding Tegen de klippen op heeft Natuurmonumenten in 2011 geprobeerd de zaak ten goede te keren. Al meteen na nieuwjaarsdag organiseerden we met

Inleiding

andere natuurorganisaties een landelijke wandelactie. In ruim 150 natuurgebieden

3.1 Veiligstellen natuur bij de overheid

werden wandelaars welkom geheten door onze boswachters en vrijwilligers.

3.2 Een goede waterhuishouding in natuurgebieden

Rond de Provinciale Statenverkiezingen verleenden we service aan de kiezer

3.3 Klimaatbestendige natuur

door de standpunten van de partijen over de natuur te belichten. In de lobby

3.4 Minder verzuring en vermesting

gingen we uit van eigen kracht. We hebben een alternatief aangedragen voor de

3.5 Invloed over de grens

bezuinigingen: maak de Ecologische Hoofdstructuur af, maar neem er meer tijd

3.6 Beïnvloeden in de toekomst

voor. In de publicatie ‘Als je van Nederland houdt: ambities Natuurmonumenten 2011-2015’ wezen wij onze eigen topprioriteiten aan. Sluizen Haringvliet open Resultaat boeken was een hele kunst in dit eerste volle jaar van de coalitie, maar we hadden succes. Zo zag het kabinet af van haar voornemen de sluizen van het Haringvliet dicht te houden, dankzij internationale en publicitaire druk, onder andere van Natuurmonumenten. Natuurmonumenten nam een leidende rol op zich in de discussie over de nieuwe Wet Natuurbescherming. Samen met ruim veertig andere natuurorganisaties dienden we een uitgebreide reactie in. Ook startten we een campagne tegen de


3 Beïnvloeden


21

Campagne ‘Nee tegen de Blankenburgtunnel’ Met een stevige publiekscampagne tegen de aanleg van de Blankenburgtunnel heeft Natuurmonumenten in de tweede helft van 2011 haar rol als spreekbuis serieus genomen en waargemaakt. In een paar maanden tijd: zijn ruim 35.000 handtekeningen tegen de aanleg van de Blankenburgtunnel verzameld; volgden meer dan 500 mensen de campagne via de Facebookpagina van Natuurmonumenten; abonneerden bijna 7.000 mensen zich op de nieuwsbrief Tunnelnieuws en is er intensief en succesvol samengewerkt met bewoners- en milieuorganisaties. Natuurmonumenten slaagde erin de plannen voor de aanleg van de Blankenburgtunnel landelijk op de kaart te zetten. Zo deden onder andere het RTL-nieuws, NOS-nieuws en Vroege Vogels verslag van de ruim 700 bezoekers die op 8 oktober met elkaar de noodklok luidden voor het behoud van Midden-Delfland.

Het NOS Journaal opent met het protest

EenVandaag besteedde aandacht aan de uitkomsten van het onderzoek dat TNS-

tegen de Blankenburgtunnel

NIPO uitvoerde in opdracht van Natuurmonumenten. Hieruit bleek dat 79% van de omwonenden zich grote zorgen maakt over hun leefomgeving. Natuurmonumenten heeft flink ingezet op de lobby richting gemeenten, provincie en de Tweede Kamer. In de Kamer en in de provincie kreeg Natuurmonumenten spreektijd om haar bezwaren te uiten. Eind 2011 was de strijd nog niet gestreden.


Blankenburgtunnel en namen we het voortouw om een maatschappelijke beweging te creëren voor behoud van het open landschap van Midden-Delfland. Minister

Beïnvloeden 2011

Beïnvloeden: 5,0 miljoen

Schultz koos met een voorkeursbesluit toch voor dit tracé, maar onze rol in de streek werd hoog gewaardeerd. Zo tekent ‘het Nieuwe Natuurmonumenten’ zich ook in de lobby duidelijk af. De stille diplomatie maakt plaats voor een actieve rol in het maatschappelijk debat.

3.1 Veiligstellen natuur bij de overheid Bezwaren tegen Natuurakkoord Op Prinsjesdag bereikte staatssecretaris Bleker een akkoord met het Interprovinciaal Overleg (IPO), de organisatie van en voor provincies, over de decentralisatie van het natuurbeleid. Natuur monumenten sprak van een waardeloos akkoord voor de natuur en vroeg om aanvullende garanties en waarborgen. Ook meerdere provincies hadden grote bezwaren en stemden niet in met het natuurakkoord. Begin 2012 konden verwerven

13,1 miljoen euro

provincies en Rijk het na nieuwe onderhandelingen eindelijk eens worden. grasland, landbouwakkers 10,8 miljoen euro bos, heide, hoogveen, stuifzand 7,2 miljoen euro water, moeras, rietlanden 5,2 miljoen euro Geen bonusaftrek in Geefwet De Geefwet is eenvoorzieningen verzameling van4,9 fiscale recreatieve miljoen euro cultuurhistorie 10,2 miljoen euro maatregelen om het ondernemerschap in de goededoelensector te bevorderen. grootschalige natuur 2,0 miljoen euro In de Geefwet is een bonusaftrek van 25%waterschapslasten voorzien voor culturele en giften aan1,3 miljoen euro overige belastingen instellingen. Dit betekent dat particulieren bij een gift van 1.000 euro aan een toezicht 1,9 miljoen euro culturele instelling 1.250 euro mogen aftrekken. Dit mag tot maximaal 5.000 natuurontwikkeling, monitoring, overig 12,2 miljoen euro

uitgeven blad Van Nature afstemmen plannen met derden realisatie EHS vergroten natuur-, cultuuren milieukwaliteit beïnvloeding natuurbeleid

euro. Natuurmonumenten heeft gepleit dat dit fiscale voordeel ook zou moeten gelden voor giften aan Natuurmonumenten. Dit is niet gelukt.


0,1 miljoen euro 0,8 miljoen euro 0,4 miljoen euro 1,2 miljoen euro 2,5 miljoen euro

3 Beïnvloeden


22

Nieuwe Natuurwet onvoldoende gewijzigd In de lobby tegen de Wet Natuurbescherming heeft Natuurmonumenten het voortouw genomen door naast een eigen juridisch commentaar, de staatssecretaris een brief te sturen namens meer dan veertig natuur-, landschap- en dierenwelzijnsorganisaties. Verder reageerden bijna 25.000 mensen op de oproep van Natuurmonumenten om een enquête over de Wet Natuurbescherming in te vullen. In het oorspronkelijke ontwerp van de nieuwe Natuurwet was natuur bijzaak geworden. Zo’n 60 gebieden en 149 planten diersoorten verloren al hun bescherming. Het aantal soorten waarop gejaagd mag worden werd verdubbeld. De wet voldeed niet aan de internationale afspraak om de achteruitgang van biodiversiteit te stoppen. De intensieve lobby van Natuurmonumenten en andere organisaties heeft ervoor gezorgd dat het voorstel om geen bescherming meer te verlenen aan 149 plant-

Als je van Nederland houdt

en diersoorten, deels is teruggedraaid. Het blijft betreurenswaardig dat er op

AMBITIES NATUURMONUMENTEN 2011-2015 2

meer dieren mag worden gejaagd en dat veel natuurgebieden hun beschermende status verliezen, waardoor nog nauwelijks bezwaar gemaakt kan worden tegen

Lees de brochure

bouwplannen. In de Tweede Kamer zal het debat in 2012 worden voortgezet.

‘ambities 2011 – 2015’

Nieuw Subsidiestelsel Het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL) is in 2011 ingegaan. Als gevolg van decentralisatie van het Rijk naar provincies is per provincie een beschikking afgegeven. Na enige vertraging, als gevolg van onder meer de voorgenomen bezuinigingen, zijn van (op één na) alle provincies beschikkingen ontvangen voor een periode van zes jaar.

3.2 Een goede waterhuishouding in natuurgebieden Onnatuurlijk waterbeheer veroorzaakt grote problemen in natuurgebieden. Zo is veel water verontreinigd door landbouw en industrie; waterdieren gaan op de vlucht en kwetsbare waterplanten krijgen geen kans. Ook treedt verdroging op doordat regen- en smeltwater te snel worden afgevoerd. Kikkers, salamanders en orchideeën hebben het hierdoor onnodig moeilijk. Verharde oevers en waterovergangen vormen een onneembare barrière voor amfibieën, zoogdieren en jonge watervogels. Met effectief waterbeheer en gerichte

De Groenste Politicus

beleidsinitiatieven streeft Natuurmonumenten in haar gebieden naar een

Stientje van Veldhoven (D66) werd

betere waterhuishouding.

door Natuurmonumenten uitgeroepen tot Groenste Politicus 2010-2011.

Bezuinigingen, ook gevolgen voor water De rijksbezuinigingen op het natuur-

Volgens de jury zoekt het Tweede

beleid hebben nadelige gevolgen voor watergebonden natuur. Door stimulerings-

Kamerlid in debatten telkens naar kans-

maatregelen van het vorige kabinet hebben veel waterschappen maatregelen voor

rijke oplossingen. Er zijn moties van haar

schoon en voldoende water gecombineerd met natuurontwikkelingsprojecten.

aangenomen die goed uitpakken voor de

Door de bezuinigingen vallen veel van die plannen in duigen en gebeurde er in

natuur. Het viel de jury verder op dat ze

2011 helemaal niets meer. Dat geldt ook voor veel projecten die verdroging be-

zich op debatten zorgvuldig voorbereidt,

strijden. Nederland had dit al wel internationaal toegezegd. Natuurmonumenten

onder meer door veldbezoeken.

gaat ervan uit dat Brussel hierop in de loop van 2012 een correctie eist. 2011: te droog en te nat Voorjaar 2011 staat te boek als de droogste lente ooit in ons land geregistreerd. De droogte bleef in de natuur niet zonder gevolgen. Zo heeft de grutto op ´boerenland´ voor minder nageslacht gezorgd omdat deze weidevogels niet bij te diep weggekropen voedsel konden komen. In onze eigen


3 Beïnvloeden


HELP

23

Advertentie waarin Natuurmonumenten het publiek vraagt een enquête in te vullen

De natuur in Nederland heeft uw hulp nodig. Staatssecretaris Bleker wil de drie bestaande natuurbeschermingswetten vereenvoudigen en daarom vervangen door één uitgeklede natuurwet. Die wet heeft verstrekkende gevolgen voor onze natuur. Voor onze dieren, ons groen, onze ruimte, onze rust en ons weidse uitzicht. En daarmee voor ons welzijn.

over de teleurstellende Wet Natuurbescherming van Staatssecretaris Bleker.

We roepen u op om mee te denken. Om ervoor te zorgen dat áls die wet er komt, het in elk geval een goed doordachte wet is die ook ónze natuur goed beschermt. Grijp de gelegenheid aan om natuurbescherming in Nederland beter te maken; laat dit geen gemiste kans zijn. Ga naar natuurmonumenten.nl/natuurwet Vul vóór 18 november 2011 de enquête in en help mee de toekomst van onze natuur te bepalen.

HENK BLEKER, staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

239.00.023 NatuurM_Adv_266x190.indd 1

4/2/12 1:38 PM

weidevogelreservaten konden we de grondwaterstand gelukkig relatief hoog getroffen. Het verlies betrof ruim 100 hectare. Door de verstoring zijn we alle

Voorjaarsforum: economie en ecologie

drie de kraanvogellegsels kwijtgeraakt. Ook van andere beschermde vogels zijn

Niet alleen de mens heeft natuur

vele honderden nesten en jonge vogels verloren gegaan. Door wateroverlast.

nodig. Ook voor de economie is natuur

Midden in de broedtijd besloot Rijkswaterstaat een extra waterreserve op te

van essentieel belang. Dat zei Marjan

bouwen in het IJsselmeer. Harde westenwind stuwde het water op tegen

Oudeman, lid van het Executive Commit-

buitendijkse broedgebieden.

tee van AkzoNobel, vrijdag 15 april op

houden. Onder de vele natuurbranden werd ons paradepaardje Fochteloërveen

het jaarlijkse Voorjaarsforum van Natuur

3.3 Klimaatbestendige natuur

monumenten. De groeiende wereldbevol-

Natuurmonumenten participeert in de coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers.

king, de groeiende grondstoffenschaarste

Klimaatbuffers zijn gebieden die de gevolgen van klimaatverandering helpen

en de toenemende welvaart in grote delen

beperken en ons land tegelijkertijd mooier en natuurlijker maken. Natuur

van de wereld dwingen bedrijven om duur-

monumenten voert binnen het programma Natuurlijke Klimaatbuffers’ zeven

zaam te handelen. Om meer te doen met

projecten uit. Eén is al gerealiseerd: de Punt van Voorne. De andere zes zijn in

minder. Wat kunnen natuurbescherming

uitvoering of bevinden zich in een planfase. Over de uitvoering van het klimaat-

en bedrijfsleven voor elkaar betekenen

bufferproject Oesterdam werd in 2011 een a kkoord gesloten. Het project voor-

bij het streven naar een economisch en

ziet vanaf 2012 in het aanleggen van een groot zandlichaam in de Oosterschelde.

ecologisch gezond Nederland? Dat was de

De grootste bedreiging voor de natuur in het gebied is het verdwijnen van

vraag die centraal stond op het Voorjaars-

zandplaten. Zowel zeehonden als vogels krijgen het daardoor moeilijk. Afslag

forum 2011. Marjan Oudeman schetste

vermindert de ruimte om te wandelen of sportvisserij te beoefenen én vormt een

dat het bedrijfsleven de beweging naar

bedreiging voor de kustbeveiliging. Zandplaten dempen namelijk de impact van

duurzaamheid al heeft ingezet. Gedwon-

de golven op de dijken. Met het project vergroten we de waterveiligheid op een

gen door de omstandigheden, maar ook

natuurlijke manier, terwijl natuur en recreatie meeprofiteren. Het zandlichaam

door consumenten en investeerders. Door

van 600.000 kubieke meter zand wordt twee kilometer lang. Staatssecretaris

de belasting van de productie op de om-

Atsma stelt 2,4 miljoen euro beschikbaar voor het project op een totale begroting

geving te verminderen wil AkzoNobel een

van 3,5 miljoen euro. De rest van het bedrag wordt gefinancierd door de provin-

bijdrage leveren aan behoud en herstel van

cie Zeeland en uit het programma Natuurlijke Klimaatbuffers.

biodiversiteit.


3 Beïnvloeden


24

Natte natuur voor droge voeten De Eelder- en Peizermaden, onder de rook van de stad Groningen, zijn afgelopen jaren ingericht als klimaatbuffer. Het gebied is uniek in ons land. Natuurmonumenten werkte samen met overheden, Staatsbosbeheer en het waterschap. Met het aanliggende Leekstermeergebied vormt het nu De Onlanden, een natuurgebied van formaat en de grootste waterberging van ons land. Nog net niet afgerond, bleek dat de hevige regen de berging onlangs hard nodig had. De natte natuur in de kop van Drenthe zorgde voor droge voeten in de stad Groningen. De Onlanden zal zich ontwikkelen tot nat en vogelrijk natuurgebied en recreatieve trekker voor Groningers. Om natuurbeleving te versterken, kreeg Natuurmonumenten een innovatief ontwerp voor een uitkijktoren cadeau. We zoeken bedrijven die de bouw mogelijk willen maken. Kijk hier voor meer informatie.

3.4 Minder verzuring en vermesting Stikstof is slecht voor de biodiversiteit. Te veel stikstof zorgt voor arme, monotone natuur. In veel beschermde natuurgebieden worden door te hoge stikstofconcentraties natuurdoelstellingen niet gehaald. De overheid wil het stikstof probleem oplossen met een aanpak waarin ecologische en economische belangen samengaan: de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Het ministerie van EL&I heeft samen met de provincies de aanpak vorig jaar verder uitgewerkt. Onderdeel hiervan was een inhoudelijke gebiedsanalyse. Daaruit bleek dat voor het merendeel van de 134 PAS-gebieden het stikstofprobleem oplosbaar is. Volgens Rijk en provincies is er slechts een beperkt aantal gebieden waar stikstof een knelpunt blijft. Eind 2011 hebben alle provincies en maatschappelijke organisaties met de aanpak ingestemd. Natuurmonumenten zegt ‘ja’ tegen de PAS, maar vindt dat de aanpak zich in de praktijk eerst moet bewijzen. Volgens Natuurmonumenten

Premier Mark Rutte en directeur Natuur

heeft de staatssecretaris nu geen enkele reden meer om definitieve aanwijzings-

beheer Teo Wams in gesprek bij de stand van

besluiten voor Natura 2000-gebieden nog langer uit te stellen. Deze aanwijzin-

de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers, tijdens

gen zijn belangrijk omdat hiermee de natuurdoelen formeel vastgelegd worden,

het Nationaal Deltacongres. De coalitie is

zodat beheerplannen kunnen worden afgemaakt. De Kamer wilde echter eind

een samenwerkingsverband van Vogel

2011 niet instemmen met het aanwijzen van een groot aantal gebieden. Met

bescherming, Natuurmonumenten, Staats-

name omdat de staatssecretaris toen onvoldoende helderheid kon geven over de

bosbeheer, Wereld Natuurfonds, ARK, de

financiering van alle noodzakelijke PAS-maatregelen, als gevolg van de impasse

Waddenvereniging en De12Landschappen.

rond het Natuurakkoord van Rijk en provincies.

3.5 Invloed en samenwerking over de grens Natuur is grenzeloos. Om Europese natuur te beschermen is internationale samenwerking noodzakelijk. Natuurmonumenten bundelt de krachten in internationale overlegorganen en deelt kennis en ervaringen met buitenlandse natuurorganisaties. Steun van Europese partners Nu de Nederlandse natuur in het nauw komt door nationale besluiten blijkt het belang van internationale wetten, afspraken en verplichtingen. Door internationale druk kwam Nederland terug op het


3 Beïnvloeden


25

Dat is gunstig voor trekvissen als zalm en paling. Via onze internationale

Natuurmonumenten in het nieuws

netwerken zijn internationale partners op de problematiek en de noodzaak

2 januari 2011: Publieksactie coalitie Hart

van actie gewezen

voor de Natuur tegen kabinetsbezuinigingen

intrekken van het Kierbesluit, zodat de Haringvlietdam toch op een kier gaat.

op natuur o.a. in Nationaal Park Veluwezoom

Status Kaderrichtlijn Water Natuurmonumenten heeft de Europese Commis-

(in regionale pers). 2 en 3 mei: Ganzen-

sie geïnformeerd over de gevolgen van de bezuinigingen en het decentralisatie

akkoord (ANP, NOS, Trouw, Agrarisch

akkoord op de Kaderrichtlijn Water (KRW). Ook is gesproken met de Commissie

Dagblad, Volkskrant, Nu.nl). 26 mei: Herstel

over de juridische mogelijkheden en onmogelijkheden van uitstel van KRW-

hoogveen in Korenburgerveen bij Winters-

verplichtingen.

wijk (Omroep Gelderland, De Gelderlander, Trouw). 14 juni: Stientje van Veldhoven

Natura 2000 en LIFE+ Met andere organisaties is in Brussel aandacht gevraagd

(D66) Groenste Politicus (ANP, Nu.nl,

voor Natura 2000- en LIFE+-subsidies. Tijdens deze gecoördineerde actie van

Novum, Agrarisch Dagblad, Boerderij).

leden van het European Environmental Bureau is gepleit voor uitbouw van het

20 juni: Blekers polderdoolhof, opinieartikel

LIFE-instrument. Er is al sprake van een kleine verbetering, maar het werkelijke

van Jan Jaap de Graeff en Björn van der Boom

doel is om dit zeer succesvolle Europese instrument substantieel te vergroten.

in Volkskrant n.a.v. Hedwige-kabinets besluit. 24 juni: Natuurmonumenten zet in

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) De Europese Commissie heeft

op ruim vijftig natuurgebieden (KRO-radio

in november 2011 de eerste wetgevingsvoorstellen gedaan voor vergroening

Goedemorgen Nederland, PZC, Agrarisch

van het GLB. Zo’n dertig procent van de directe betalingen aan boeren krijgen

Dagblad, ANP, Nu.nl, Vroege Vogels).

een groen randje. De daarmee samenhangende maatregelen in Nederland gaan

3 augustus: Lancering handtekeningenactie

Natuurmonumenten niet ver genoeg.

tegen Blankenburgtunnel bij eendenkooi Aalkeetbuiten (ANP, Telegraaf, AD, omroep

Samenwerking en kennisuitwisseling Op de jaarbijeenkomsten van Eurosite

WOS). 13 september: Hans Wijers, vertrek-

en Europarc is besloten samen op te gaan in een nieuwe organisatie. In oktober

kend bestuursvoorzitter bij AkzoNobel en

namen medewerkers van Natuurmonumenten deel aan World Wetland Day. Er is

oud-D66-minister, voorgedragen als voor

bijgedragen aan een project dat ‘ecosysteemdiensten’ in Natura 2000-gebieden

zitter van Natuurmonumenten. Wijers volgt

inzichtelijk moet maken.

Cees Veermanop (NOS, Telegraaf, Volkskrant, NRC-H, Trouw, FD, AD, ANP, Nu.nl

Taskforce Biodiversiteit De Taskforce Biodiversiteit, waarin we zitting hadden,

en Novum) De verenigingsraad steunt half

heeft in december haar werkzaamheden afgerond en een eindadvies aangeboden.

november unaniem zijn benoeming. 14 september: Herstel Nederlands-Belgisch

3.6 Beïnvloeden in de toekomst

natuurgebied Plateaux-Hageven ten zuiden

Natuurmonumenten strijdt voor een Wet Natuurbescherming die de natuur

van Valkenswaard (Omroep Brabant,

beschermt en niet beschadigt. Dat blijven we ook komend jaar doen. Bij het

Volkskrant). 27 september: EenVandaag

akkoord tussen kabinet en provincies blijven we aandringen op betere voorwaar-

over effect bezuinigingen staatssecretaris

den, voordat het Rijk het natuurbeleid overdraagt aan twaalf provincies. Daaraan

Bleker (Natuur) vanuit K amerikse Nessen.

hebben we in 2012 onze handen vol. Tegelijkertijd kijken we verder. De trend

8 oktober: Publieksmanifestatie bij Vlaar-

dat de overheid haar handen van de natuur aftrekt, lijkt niet te stuiten. Daarom

dingen tegen plannen voor Blankenburg

bezinnen wij ons op nieuwe manieren om met andere partners verder te bouwen

tunnel (NOS Journaal, RTL Nieuws, Vroege

aan de natuur.

Vogels, NRC-H, ANP, Nu.nl). 9 november:

Het debat over natuur is verschoven van een ecologisch en uitvoeringsgericht d ebat

Natuurenquête Wet Natuurbescherming via

naar een gepolariseerd politiek-maatschappelijk debat. Daarbij past een nieuwe

advertentie in Volkskrant (AD, Trouw en

strategie. Natuurmonumenten steekt meer energie in het politieke d iscours.

Parool). 30 november: Boswachters weren

Relaties met politici van alle partijen worden verdiept. Publiciteit en mobilisatie

zich tijdens debat over natuurbeleid/Bleker

van het publiek winnen aan betekenis. Zo ontwikkelt Natuurmonumenten zich

(NOS Radio en NOS Journaal).

juist op het vlak van beleidsbeïnvloeding tot spreekbuis en beweging.


3 Beïnvloeden


Grote vraag was vorig jaar: gaan de Haringvlietsluizen

Rijkswaterstaat, de provincie Zuid-Holland en hoge

wel of niet op een kier? Het kabinet weigerde gehoor

ambtenaren van Duitse deelstaten. Via internationale

te geven aan eerdere toezeggingen. Senior beleids

ngo’s bereikten we regeringsfunctionarissen van

medewerker Paul Vertegaal en collega Bjørn van den

Zwitserland en Frankrijk. Directeur Natuurbeheer Teo

Boom organiseerden namens Natuurmonumenten het

Wams informeerde de Europese Commissie over de

protest. Met succes.

beleidsmaatregelen van de Nederlandse regering.

“Al in 2000 besloot de Nederlandse overheid de Haringvlietsluizen op een kier te zetten. Zalm, paling en andere vissen kunnen dan vanuit zee de rivier optrekken en er ontstaat een natuurlijker overgang tussen

“Lobbywerk voor het kierbesluit tot in Zwitserland”

zout en zoet water. Dat is goed voor de natuurgebieden langs het Haringvliet, maar ook voor de bergbeken in

Het meeste internationale lobbywerk voltrok zich in

Zwitserland en de Ardennen. Nederland heeft in Eu-

stilte. Toch kreeg het kabinet snel in de gaten dat het

ropa glasheldere toezeggingen gedaan in een keiharde

bakzeil zou halen. Want ‘de kier’ was de enige mo-

Europese wet. Maar na verschillende keren uitstel bleek

gelijkheid om aan internationale verplichtingen te

in het regeerakkoord ineens dat Nederland afzag van de

voldoen. Na vragen uit het Europarlement dreigde

uitvoering van het kierbesluit. Het kabinet zorgde na-

de Eurocommissaris voor Milieu met maatregelen als

tionaal en internationaal voor veel irritatie. Ook omdat

Nederland zijn verplichtingen niet zou nakomen. Op 24

bovenstroomse Rijnlanden al hadden geïnvesteerd.

juni 2011 besloot de Tweede Kamer om het kierbesluit

Natuurmonumenten heeft vanaf het begin gelobbyd

alsnog uit te voeren. Dat was niet gebeurd als Natuur-

voor ‘de kier’. We wisten bij welke organisaties we

monumenten, samen met Sportvisserij Nederland, de

moesten aankloppen. Lieten ons informeren door de

druk niet in korte tijd had opgevoerd.”

Internationale Rijncommissie en hadden overleg met Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

26

4 Betrekken

mensen en bedrijven binden met fascinatie en verwondering

In 355 natuurgebieden en acht bezoekerscentra verbindt Natuurmonumenten mensen en bedrijven met de natuur. Dat doen we met boeiende natuuractiviteiten, recreatieroutes en inspirerende mediaproducties. Zo creëren we een beweging van mensen met hart voor de natuur.

Inleiding In 2011 is door Natuurmonumenten enthousiast gewerkt aan de praktische invulling van een nieuw Natuurmonumenten. Met het communicatie

Inleiding

concept ‘Komt dat zien’ introduceerden we in 2011 een nieuwe manier van

4.1 Meerjarenplan 2011-2013

communiceren met het publiek. Het is een letterlijke uitnodiging aan alle

4.2 Mensen boeien en binden

Nederlanders om de natuur te bewonderen. In Komt dat zien is een hoofdrol

4.3 Bedrijven betrekken

weggelegd voor de boswachters van Natuurmonumenten en hun passie voor

4.4 Steun verwerven in de toekomst

de natuur. Door het publiek steeds opnieuw te verrassen en te verleiden met hun authentieke en gepassioneerde verhalen over bijzondere natuurfenomenen, willen we meer mensen bij de natuur betrekken. Die verhalen zijn gewoon in Nederland te vinden, in natuurgebieden dicht bij huis. Met bijzondere natuurverhalen wil Natuurmonumenten mensen in woord en beeld raken, ontroeren, inspireren en binden. Want voor iedereen geldt: hoe meer je weet, hoe meer je ziet, en hoe meer je ziet, hoe meer je van natuur geniet en hoe waardevoller die natuur wordt. Het eerste resultaat is binnen: het kijkerspubliek werd in het najaar verrast met een prachtige serie televisiecommercials over natuur in eigen land. In ‘Komt dat zien’ vertellen boswachters aanstekelijk over de bronst, de vogeltrek, drijvend land en het leven van de das. Het filmpje De Bronst werd door het kijkerspubliek van de Ster genomineerd voor een Gouden Loeki van de maand.


27

4 Betrekken


28

Minder uitstroom leden De afdeling Ledenservice installeerde vorig jaar een zogeheten ‘retentieteam’. Teamleden gaan een goed gesprek aan met mensen die

Beperking ledenuitstroom

hun lidmaatschap willen opzeggen en overtuigen hen ervan dat steun voor natuur

Het aantal contactmomenten met leden

hard nodig is. In de laatste drie maanden van 2011 zorgde dit vierkoppige team

bedroeg in 2011 ruim 121.644 via

voor behoud van dertien procent van de leden die het lidmaatschap wilden opzeg-

telefoon, e-mail en brieven. In 2010 lag

gen. Hiermee is een begin gemaakt met het stabiliseren van de ledenuitstroom.

het aantal contactmomenten met 99.000

Dat hier ook meer voor nodig is bleek uit de cijfers die eind 2011 bekend werden.

beduidend lager. Het aantal klachten

Natuurmonumenten verloor 40.000 leden ten opzichte van 2010. Dat verlies is

bedroeg 3.336. Er was meer werk door

minder groot dan in 2010. Bovendien bleven onze inkomsten op peil. Zo leverde

de uitgifte van het nieuwe handboek

een ‘familiemailing’, met als doel meer leden van één familie lid maken, eind 2011

‘365 x de natuur in’. In mei ontvingen

maar liefst 4.000 nieuwe leden op, waaronder opvallend veel jonge mensen. In

circa 730.000 leden een exemplaar. De

2012 willen we een verdere stabilisering van de ledenstand bereiken.

publicatie zorgde voor veel positieve, maar ook voor 1.300 negatieve reacties. Verder

Sterker profileren Door Natuurmonumenten nadrukkelijker te presenteren

kwamen kritische vragen binnen over onze

als spreekbuis voor alle natuur in Nederland en door de organisatie sterker te

fondsenwerving, onze deelname aan de

profileren als motor van de natuurbeweging, zetten we alles op alles om het tij te

PvdA-manifestatie in de Amsterdamse

keren. Voldoende leden en steun voor natuurbescherming is door alle overheids-

Rode Hoed en de lobby rond de aanleg van

bezuinigingen juist nu extra hard nodig. De eerste aanzet hiervoor is vorig jaar

de Zuid-Hollandse Blankenburgtunnel.

januari gegeven. Natuurmonumenten was een van de kartrekkers van de publieks-

Om de ledenuitstroom te stoppen is

campagne Hart voor Natuur (zie kader), dat op 2 januari tienduizenden belang-

in 2011 een ‘retentieteam opgericht’.

stellenden trok in 150 natuurgebieden. Doel van de actie: het kabinet duidelijk

Teamleden gaan een goed gesprek aan

maken dat forse bezuinigingen op de natuur rampzalig zijn. Ook de daaropvol-

met mensen die hun lidmaatschap willen

gende maanden kreeg Natuurmonumenten de achterban in beweging en was de

opzeggen en proberen hen ervan te over-

organisatie spreekbuis voor natuurbelangen in landelijke en regionale media.

tuigen dat steun voor natuur hard nodig is. In de laatste drie maanden van 2011

HEMA en andere bedrijfspartners Veel energie is gestopt in het afsluiten en

zorgde het team voor behoud van dertien

voorbereiden van een reeks samenwerkingscontracten met nieuwe bedrijfs

procent van de leden die hun lidmaatschap

partners zoals HEMA. Naast extra inkomsten leverde dat ook veel zichtbaarheid

wilden opzeggen.

op. Zo verkochten vierhonderd HEMA-filialen in 2011 maandenlang veertig

In 2011 bekeken we dagelijks de fora van

producten met een Natuurmonumenten-logo. Veel van die producten zijn op-

social media om te beoordelen in welke

genomen in het permanente HEMA-assortiment (zie het interview met Kirsten

mate, toon en inhoud Natuurmonumenten

Roldaan). Om voldoende geld te verdienen voor natuur en natuurrecreatie blijven

ter sprake kwam. Zo konden we sneller en

de fondsenwervers ook de komende jaren innovatief en ondernemend opereren.

adequater reageren op actuele kwesties.


4 Betrekken


Hart voor Natuur Boswachters, natuurgidsen en vrijwilligers ontvingen op zondag 2 januari 2011 in heel Nederland zo’n 40.000 natuurliefhebbers bij de publieksactie Hart voor Natuur. In zo’n 150 natuurgebieden brandde een kampvuur en werd warme choco lademelk en glühwein geschonken. Ook politici toonden hun betrokkenheid. Met de publieksactie riep de coalitie Hart voor Natuur de overheid op niet te bezuinigen op de natuur. In deze coalitie sloegen ruim dertig natuur- en milieuorganisaties de handen ineen om natuurgebieden en bijzondere landschappen voor de toekomst veilig te stellen. Natuurmonumenten was een van de initiatiefnemers. In Nationaal Park Veluwezoom vormden honderden mensen een groen hart waarmee zij de actie letterlijk ondersteunden. Bezoekers konden hun e-mail adres achterlaten voor vervolgacties. Via www.hartvoornatuur.nu kon dat eind 2011 nog steeds. De publieksactie was het begin van een estafetteactie richting de Provinciale Statenverkiezingen begin maart.

4.1 M eerjarenplan Communicatie, Fondsenwerving en Ledenservice (CFL) 2011-2013 In 2011 stond Natuurmonumenten op een zestiende plaats in de imagorubriek van ChariCom, het permanente onderzoek van Heliview Research naar merken en goede doelen. We blijven achter op andere grote goede doelen zoals Greenpeace, het WNF en KWF. De kracht van het merk Natuurmonumenten nam tot vorig jaar af, door een gebrek aan ‘zichtbaarheid’. De organisatie richtte zich te veel op - en was te zeer afhankelijk van de overheid. De ledenwerving en ledenbinding werden daardoor steeds moeilijker, evenals het aangaan van langjarige partnerovereenkomsten met bedrijven. Verandering is in gang gezet. We gaan de naamsbekendheid vergroten en meer leden en bedrijven aan ons binden. In het meerjarenplan CFL 2011-2013 staan drie doelstellingen die tot de gewenste resultaten moeten leiden. 1. Natuurmonumenten streeft naar verbetering van het imago en wil h oger eindigen in het onderzoek van Heliview Research. Hiervoor gebruiken we het nieuwe communicatieconcept Komt dat zien. 2. Natuurmonumenten wil de achterban versterken door leden aan de organisatie te binden en door binnen drie jaar een substantieel aantal nieuwe contacten (leads) te vinden en te houden. We verzamelen van zoveel mogelijk natuurliefhebbers mailadressen, zodat we in contact kunnen komen en blijven met mensen met hart voor natuur. Netwerkcontacten, of in Facebookjargon ‘vrienden’, kunnen ook eenmalig bijdragen aan de doelstellingen en zijn daarom in potentie net zo waardevol als leden. 3. De diversiteit van financieringsbronnen wordt uitgebreid en de eigen inkomsten met ondernemerschap verhoogd, zodat we de natuur ook kunnen blijven beschermen bij teruglopende overheidssubsidies. Voor het meerjarenplan is extra budget is uitgetrokken. Lees hiervoor de meerjarenbegroting.


29

4 Betrekken


30

4.2 Mensen boeien en binden Naast de januariactie Hart voor Natuur en de unieke serie tv-commercials, organiseerde Natuurmonumenten in 2011 tal van publieksactiviteiten en was het volop actief op sociale media. Met publiekscampagnes, natuuractiviteiten en inspirerende mediaproducties boeien en binden we zoveel mogelijk natuur liefhebbers. Een overzicht. Volop activiteiten in acht bezoekerscentra In de bezoekerscentra van Natuurmonumenten organiseerden boswachters, excursieleiders en vrijwilligers honderden activiteiten. Van reguliere vaar-, fiets- en wandeltochten en exclusieve wildspotdagen tot braakballen pluizen en bosavontuur voor kinderen.

Boomplantdag in De Ramenberg

Net als in 2010 verwelkomden onze bezoekerscentra in 2011 zo’n 900.000

bij Apeldoorn.

bezoekers. Bezoekerscentrum De Wieden beleefde in 2011 na een metamorfose een herstart. In Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek werd volop gewerkt aan een gedaanteverwisseling.

Wilde Buiten Dagen Rennen, springen, vuurtje maken, boompje klimmen, hutten bouwen, kikkervisjes vangen, diersporen ontdekken en braakballen pluizen. Voor gezinnen met jonge kinderen introduceerde Natuurmonumenten door heel Nederland de Wilde Buiten Dagen. Met spannende opdrachten leren, ontdekken en spelen kinderen een dag in de natuur. Zo wil Natuurmonumenten meer kinderen bij de natuur betrekken, zodat ook toekomstige generaties zich in ons land over wilde dieren en (vleesetende!) planten blijven verwonderen. De Wilde Buiten Dagen trokken in 2011 bijna 2.000 jonge bezoekers. Dat was een verdrievoudiging ten opzichte van 2010. Dat is vooral te danken aan betere promotie. In 2012 bouwen we onze kinderactiviteiten verder uit en zijn er opnieuw drie keer per jaar Wilde Buiten Dagen.

Boomplantdagen Op woensdag 30 maart plantten 300 basisschoolkinderen samen met Natuurmonumenten-vrijwilligers 4.000 jonge bomen in het ZuidLimburgse Absbroekbos. In november zijn op de Veluwse Ramenberg door honderden deelnemers ruim 800 eiken, beuken, linden en meidoorn geplant, zodat de dieren van de Veluwe in de toekomst kunnen schuilen. Ook elders verzorgden we Boom voor Boom Fonds-boomplantdagen. De helft van het aankoopbedrag per boom was voor behoud van het Harapan Regenwoud in Indonesië. Libelle Zomerweek Tienduizenden moeders, dochters en vriendinnen bezochten in mei de Libelle Zomerweek op het Almeerderstrand. Honderden Libelle-lezeressen kwamen af op het paviljoen van Natuurmonumenten en lieten zich fotograferen in onze XXL-schommelbank. Nijmeegse Vierdaagse Tijdens de Nijmeegse Vierdaagse verwelkomden onze

Nationale Picknickweek van De Telegraaf,

medewerkers tienduizenden wandelaars in de natuurgebieden Sint-Jansberg en

HEMA en Natuurmonumenten.

Mookerheide (Li.). Er zijn 10.000 rolletjes druivensuiker uitgedeeld met daarop het organisatielogo.


4 Betrekken


31

Campagne Blankenburgtunnel Exact 33.460 handtekeningen tegen de aanleg van de Blankenbrugtunnel in Midden-Delfland zijn door Natuurmonumenten

Restyling eigen media

op maandag 10 oktober overhandigd aan minister Melanie Schultz van Haegen. Aan de overhandiging ging een internetactie en publieksmanifestatie vooraf.

Voor Natuurbehoud

Lees meer in hoofdstuk3.

is in 2011 een nieuw format en een nieuwe

Nationale Picknickweek Van 30 mei tot 5 juni organiseerde Natuurmonumenten

naam ontwikkeld,

in samenwerking met HEMA en De Telegraaf voor de eerste keer de Nationale

geheel in lijn met de

Picknickweek. In tal van natuurgebieden waren activiteiten gekoppeld aan lunches

nieuwe positionering.

in de buitenlucht.

Puur Natuur zal met ingang van voorjaar 2012 met verhalen

Aantal Facebookvrienden stijgt

en dito foto’s inspireren, verwonderen en

Facebook, Twitter, LinkedIn en YouTube worden door Naturmonumenten volop in-

verrassen.

gezet. Bijna 4.000 mensen volgden eind 2011 als ‘vriend’ de NatuurmonumentenFacebookpagina’s. Dat waren er zo’n 3.300 meer dan in 2010! Toch lopen we nog

De website www.natuurmonumenten.nl

achter op het WNF (14.000 vrienden) en Greenpeace Nederland (8.000). Onze

bleek niet meer te voldoen aan onze online

Facebookvrienden deelden in 2011 hun mooiste natuurherinneringen en natuur-

ambities. In 2011 is gestart met de voor

foto’s en ondersteunden de acties van Natuurmonumenten.

bereidingen voor een nieuwe opzet.

Op YouTube was vooral onze tv-commercial over de bronst met ruim 4.000 views populair. Op LinkedIn discussieerden onze medewerkers over actuele

De halfjaarlijkse

kwesties en op Twitter hadden tientallen boswachters samen enkele duizenden

Vrijwilligerskrant ging

followers. Boswachter Andre Donker verdubbelde zijn persoonlijke achterban

naar 3.500 vrijwilli-

met 2.000 volgers en werd eind 2011 op de voet gevolgd door ruim vierduizend

gers. Het personeels-

‘fans’. Om de razendsnelle ontwikkelingen op het gebied van sociale media bij te

blad Stuifmail viel op

benen en in goede banen te leiden is door Natuurmonumenten binnen de organi-

de mat bij alle mede-

satie een Social Media Helpdesk gestart.

werkers en verscheen in 2011 tien maal.

4.3 Bedrijven betrekken Om in een tijd van overheidsbezuinigingen en teruglopende ledenaantallen

De papieren versie van vakblad Van Nature

natuurambities te kunnen blijven realiseren, moet Natuurmonumenten zelf meer

leeft voort als regulier verschijnende online

geld ‘verdienen’. Fondsenwerving komt als activiteit centraler in de organisatie te

nieuwsbrief.

staan en Natuurmonumenten gaat ondernemender opereren. Het aantal abonnees

Diversificatie inkomsten Naast subsidies van Europa en het Rijk ontvangt Natuur

op de digitale Natuur-

monumenten via de afdeling CFL inkomsten van particulieren, bedrijven en de

brief steeg tot boven

Nationale Postcode Loterij. Ook major donors, stichtingen en fondsen zijn een

de honderdduizend.

belangrijke inkomstenbron. Tenslotte komen er middelen binnen via eenmalige gif-

Ook zijn de Natuur-

ten, erfenissen en legaten. Het doel voor de komende jaren is de diversiteit van het

brief Junior en enkele

aantal inkomstenbronnen vergroten en de inkomsten binnen drie jaar te verhogen.

digitale actienieuwsbrieven verstuurd.

Nieuwe partnerschappen Het aangaan van overeenkomsten met nieuwe p artners zoals HEMA (zie testimonial Kirsten Roldaan) kreeg volop aandacht. Er werd in 2011 druk gewerkt aan een reeks vergelijkbare samenwerkingsovereenkomsten. In het geval van HEMA leverde dit naast zichtbaarheid in vierhonderd winkels ook een bijdrage op voor de natuurspeelplaats op natuureiland Tiengemeten. Nieuwe partnerschappen kunnen ook bestaan uit meerdere partners, zoals bij de Nationale Picknickweek, waar Natuurmonumenten samenwerkte met HEMA en


4 Betrekken


Relatiedag Enthousiaste gezichten op de relatiedag voor partners die Natuurmonumenten jaarlijks organiseert. De locatie in 2011 was verrassend: een potstal waar normaal gesproken brandrode runderen staan. De stal is onderdeel van de Groote Modderkolk, een biologische (zorg)boerderij aan de rand van de Veluwe bij Loenen (Gld). Vertegenwoordigers van de Nationale Postcode Loterij, Menzis, HEMA, Libelle, PostNL, ING en andere partners van Natuurmonumenten kregen een rondleiding over het erf en uitleg over het Nieuwe Natuurmonumenten. Samen met al deze bedrijven maken we ons sterk voor natuurbescherming en natuurbeleving.

De Telegraaf. Om meer van dergelijke samenwerkingsoverkomsten te kunnen afsluiten komt regionaal en landelijk binnen de hele organisatie meer de nadruk te liggen op het creëren van een breed netwerk in het bedrijfsleven.

Partnerschappen 2011 Nationale Postcode Loterij Tijdens het Goed Geld Gala werd bekendgemaakt dat de Nationale Postcode Loterij Velperwaarden, honoreerde met een bedrag van 2,1 miljoen euro. Met de Velperwaarden gaat Natuurmonumenten een natuurgebied realiseren dat functioneert als een klimaatbuffer. Het project biedt ruimte aan de rivier in natte winters en is voor het publiek toegankelijk in warme zomers. Met de jaarlijkse bijdrage van 13,5 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij kon Natuurmonumenten tal van natuurprojecten realiseren. In totaal ging 45% naar verwerving en beheer van natuurgebieden, 35% naar het betrekken van het publiek bij de natuur en 20% naar het beïnvloeden van de politiek, beheer en administratie. Landal GreenParks en Natuurmonumenten zijn in 2011 een nieuwe vijfjarige samenwerkingsovereenkomst aangegaan. Een partnerschap waarbij natuur- en vakantiebeleving hand in hand gaan. Onder de noemer ‘Ontdek wat groen kan doen’ worden jaarlijks duizenden gasten van Landal GreenParks actief bij de natuur betrokken. Naast de sponsorbijdrage ontvangt Natuurmonumenten 5 euro per boeking via haar media. ING ING is al jarenlang een gewaardeerde partner van Natuurmonumenten. Om de ING-medewerkers actief bij de natuur te betrekken is in 2011 een ING Boomplantdag georganiseerd op de Ramenberg (Veluwe). Daarnaast k unnen cliënten van ING via de ING-Rentepuntenwinkel lid worden van Natuur monumenten en doneren aan het Boom voor Boom Fonds. Menzis De nadruk van de samenwerking lag het afgelopen jaar op het gezamen

Natuurmonumenten en HEMA trotse

lijke domein ‘Groen is Gezond’. Wetenschappelijk is bewezen dat groen gezond

winnaars van de Telegraaf SponsorRing.


32

4 Betrekken


33

is. De Wilde Buiten Dagen kregen via zichtbaarheid en aanbiedingen op de individuele verzekerden van Menzis een extra impuls. Verder is 74.650 euro

Opbrengst seizoensmailingen

verdeeld onder het gebied De Onlanden bij Groningen, informatiepanelen langs

Natuurmonumenten stuurt vier keer per

de wandelroute van het Groningse Martini Ziekenhuis naar de Piccardthofplas en

jaar een giftverzoek naar de achterban. Dit

het zogeheten Paaipad.

zijn giftvragen voor specifieke projecten of beheerwerk met een bepaald thema. Het

PostNL Met het thema ‘Groene Post’ compenseert PostNL de CO2-uitstoot

betreft extra inkomsten naast de jaar-

middels distributie van klanten, die hiervoor betalen en waarbij PostNL de

lijkse contributie-inning. In 2011 zijn drie

bijdrage verdubbelt. PostNL wil duurzaam investeren in de natuur in Nederland.

giftverzoeken gedaan voor een gebieds

Als innovatief compensatieproject is een essentiële damwand gefinancierd, die in

verwerving, een natuurlijke verbinding

2012 wordt geplaatst in het Fochteloërveen. Door gecontroleerde vernatting van

tussen twee afzonderlijke gebieden en extra

veen wordt CO2-uitstoot voorkomen en koolstof vastgehouden. PostNL levert

steun voor de otter. Er is in totaal 1.492.050

jaarlijks een financiële bijdrage aan het Klimaatbos dat in 2008 door Natuur

euro voor deze doelen binnengekomen.

monumenten in Flevoland is aangelegd. Daarnaast was PostNL in 2010 en 2011 onze huisleverancier van post.


Beïnvloeden 2011

Betrekken 2011

Arla Foods BV Sinds juli 2010 ondersteunt zuivelproducent Arla het beheer van Landgoed Oldenaller in Putten. In 2011 hebben we samen op pakken zuivel

Betrekken: 19,4 miljoen

natuurweetjes geplaatst die aan een QR-code waren gekoppeld. De QR-code was een aantal maanden zichtbaar op de dagverse zuivelproducten van Arla. De natuurweetjes-website voor mobiele app. is goed bezocht in de maand december. Er zijn toen 3.159 unieke bezoekers geweest die gemiddeld tweeënhalf ‘weetje’ raadpleegden. Overige sponsorrelaties AKD advocaten & notarissen levert ons pro-Deodiensten en geeft gratis juridisch advies. Het outdoorkledingmerk Bergans heeft producten als prijs beschikbaar gesteld en geeft een financiële bijdrage. Ook is een aantal Bergans-producten via de webshop van Natuurmonumenten te koop. Remember in Green biedt de mogelijkheid een gedenkboompje te planten dat groeit op de as van een overleden dierbare. Met Goede Doel Bedels is naast de demiljoen gouden markt blad gebracht. Miko Koffie Service verwerven zilveren bedel ook 13,1 eurobedel op deuitgeven Van Nature 0,1 miljoen euro grasland, landbouwakkers 10,8 miljoen euro derden 0,8 miljoen levert op het hoofdkantoor fairtrade Puro afstemmen koffie enplannen maaktmet haar klanten lid vaneuro bos, heide, hoogveen, stuifzand 7,2 miljoen euro realisatie EHS 0,4 miljoen euro Natuurmonumenten. Steuneuro kregen we ook van: Arval Europcar Autoverhuur water, moeras, rietlanden 5,2 miljoen vergroten natuur-,BV, cultuuren recreatieve voorzieningen 4,9 miljoen euro milieukwaliteit 1,2 BV, Fujifilm Manufacturing Europe BV, Vivara en Edding Legamaster miljoen BV. euro cultuurhistorie 10,2 miljoen euro beïnvloeding natuurbeleid 2,5 miljoen euro grootschalige natuur 2,0 miljoen euro waterschapslasten en 1,3 miljoen euro overige belastingen toezicht De komende jaren1,9 miljoenNatuurmonumenten euro bouwt verder aan een nieuwe organinatuurontwikkeling, satie. De medewerkers zetten alles op alles om via zichtbaarheid meer mensen monitoring, overig 12,2 miljoen euro

publieksbinding naamsbekendheid ontvangen publiek inzet vrijwilligers ledenbinding

4.4 Steun verwerven in de toekomst

en bedrijven te binden. Investeren in een beter imago zal leiden tot een grotere

aantrekkingskracht voor potentiële leden en donateurs. Dat zal ertoe leiden dat de ledendaling stopt en we weer licht zullen groeien. Daardoor nemen de fondsen wervende inkomsten toe. In uiteenlopende media blijft Natuurmonumenten mensen uitnodigen zich te verwonderen over en gefascineerd te raken door de Nederlandse natuur. Zo zien mensen dat natuur niet iets is van verre c ontinenten of exotische documentaires, maar dat juist de natuur dicht bij huis bijzonder waardevol is en bescherming verdient.


5,3 miljoen euro 4,2 miljoen euro 4,2 miljoen euro 2,6 miljoen euro 3,1 miljoen euro

4 Betrekken


In 2011 verkocht de HEMA veertig avontuurlijke

Natuurmonumenten, waar speurtochten zijn te down-

en educatieve jeugdproducten met een Natuur

loaden. Het assortiment liep zo goed, dat we een deel

monumenten-logo. HEMA en Natuurmonumenten

op het schap hebben gehouden. Ook is de actie in het

wonnen hiermee de Telegraaf-SponsorRing Publieks-

najaar herhaald. In 2012 nemen we de best lopende

prijs. Design- en conceptmanager Kirsten Roldaan

producten in het assortiment op. Het logo van Natuur-

vertelt over de unieke samenwerking.

monumenten blijft dus zichtbaar binnen HEMA.

“Hema had het thema kind en natuur al enige tijd op een verlanglijstje staan. Kinderen zijn voor ons een belangrijke doelgroep. HEMA wil op een leuke en inspirerende manier invulling geven aan een educa-

34

“Het logo van Natuurmonumenten blijft zichtbaar binnen HEMA”

tieve rol, met als doel om meer kinderen naar buiten en in beweging te krijgen. Natuurmonumenten ver-

Succesvol samenwerken met maatschappelijke orga-

zorgt in heel Nederland jeugdactiviteiten en is dus een

nisaties is inspirerend en levert meerwaarde op voor

autoriteit op dit gebied. Daarom heb ik de organisatie

beide partijen. HEMA vindt het, naast de totstandko-

benaderd om samen na te denken over producten die

ming van het assortiment, ook belangrijk invulling te

kinderen stimuleren op pad te gaan.

geven aan maatschappelijke verantwoordelijkheid.

In het voorjaar lagen er zo’n veertig producten in de

Om die reden heeft HEMA, nog voor er een product

HEMA-vestigingen, waaronder schepnetjes, verre

verkocht was, een bijdrage toegezegd voor de grote

kijkers, kompassen, survivalboekjes, uitdeelcadeautjes,

natuurspeelplaats op Tiengemeten. Daar kunnen

knutselpakketten en natuurwaaiers met natuurweetjes.

kinderen binnenkort heerlijk ravotten.”

De verpakkingen verwijzen naar de website van


5 Besturen

Een actieve en betrokken organisatie

35

Het bestuur van Natuurmonumenten bepaalt de koers en de hoofdlijnen van het beleid en legt deze ter goedkeuring voor aan de verenigingsraad. De directie voert dat beleid uit en geeft dagelijks leiding aan de organisatie. Het bestuur boog zich in 2011 over het Nieuwe Natuurmonumenten. Ook vroegen de gevolgen van de financieel-economische ontwikkelingen veel aandacht.

Inleiding Begin 2011 bogen het bestuur en de verenigingsraad zich over ‘het Nieuwe Natuurmonumenten’. Daaruit kwamen vier hoofdlijnen voort:

Inleiding

Natuurmonumenten wil een goede beheerder van haar natuurgebieden blij-

5.1 Verantwoordingsverklaring 2011

ven, wil meer ondernemer zijn en onafhankelijker van de overheid worden, een

5.2 Inzet van het bestuur in 2011

beweging vormen van mensen met hart voor de natuur en spreekbuis zijn voor

5.3 De verenigingsraad

álle natuur in Nederland. In 2011 vroegen ook de financieel-economische ont-

5.4 Dertien actieve districtscommissies

wikkelingen en de gevolgen daarvan veel aandacht, met name van de bestuurs-

5.5 Werken bij Natuurmonumenten

commissie Financiën. In november benoemde de verenigingsraad op voordracht

5.6 Natuurmonumenten klimaatneutraal

van het bestuur Hans Wijers tot de nieuwe voorzitter van Natuurmonumenten.

5.7 Besturen in de toekomst

Cees Veerman nam bij die gelegenheid afscheid als voorzitter.

5.1 Verantwoordingsverklaring 2011 Als houder van het CBF-keurmerk voor erkende goede doelen geeft Natuurmonumenten invulling aan drie principes: scheiding tussen de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren; optimale besteding van middelen en optimale relaties met belanghebbenden. In de volgende samenvatting leest u hoe wij invulling geven aan deze principes.


5 Besturen


36

Het eerste principe - Scheiding tussen de functies toezicht houden, besturen waarborgt dat de verenigingsorganen - verenigingsraad, bestuur en directie -

Hoe wordt de vereniging bestuurd?

zorgvuldig en transparant zijn samengesteld. De leden kiezen in hun district

De verenigingsraad, het bestuur en de

afgevaardigden, die samen de verenigingsraad vormen. De verenigingsraad besluit

directie bepalen de koers van de vereniging

over de benoeming en het ontslag van de bestuursleden en over de algemene

Natuurmonumenten.

en uitvoeren Het democratische verenigingskarakter van Natuurmonumenten

beleidskaders. Ook houdt de verenigingsraad toezicht op de wijze waarop het bestuur opereert en op de vraag of dat gebeurt binnen de vastgestelde beleids

Verenigingsraad In de twaalf provincies en

kaders. Het bestuur heeft statutair gezien alle bevoegdheden die nodig zijn om de

in Amsterdam vormen door leden gekozen

organisatie te besturen, maar draagt in de praktijk een deel van zijn bevoegdheden

afgevaardigden dertien districtscommissies.

over aan de directie. De bestuurlijke taak bestaat deels uit het toezicht houden

Die commissies onderhouden het contact

op de directie. De directie bereidt de hoofdlijnen van het beleid voor, voert het

met de leden. De 84 districtsafgevaardigden

vastgestelde beleid uit en geeft leiding aan de werkorganisatie.

vormen samen de verenigingsraad. De raad zorgt ervoor dat de stem van leden

Het tweede principe - Optimale besteding van middelen In het Toekomstbeeld

doorklinkt in de koers van de vereniging.

2023 liggen de ambities van Natuurmonumenten vast voor de lange termijn.

De verenigingsraad stelt de hoofdlijnen van

Voor de eerste zes jaar is dit Toekomstbeeld vertaald in een meerjarenplan met

het beleid vast, keurt het jaarverslag goed en

een financieel sluitende meerjarenverkenning. In 2009, halverwege de uitvoe-

benoemt de bestuursleden.

ring van dit meerjarenplan, is de zogenoemde Tussenbalans opgemaakt. Daaruit kwam naar voren dat Natuurmonumenten bij de uitvoering op koers lag en dat het plan en de daarin geschetste hoofdlijnen nog geheel relevant zijn; een wezenlijke bijstelling was niet nodig. Eind 2009 werden wij echter geconfronteerd met teruglopende ledenaantallen en was de groei van het aantal nieuwe hectares natuur minder dan begroot. In 2010 en 2011 zetten deze trends zich door. Doordat de provincies de afgesproken gelden uit het nieuwe Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer ook inderdaad hebben toegekend, verwachten wij het beheer van onze gebieden de komende jaren goed te kunnen uitvoeren. Voor de toekomst houden wij echter rekening met teruglopende overheids bijdragen, ook voor het beheer. In 2012 wordt een nieuw meerjarenplan

Bestuur Het bestuur is samengesteld uit

gemaakt. Daarin worden verschillende scenario’s opgenomen.

negen onbezoldigde bestuursleden en heeft

Somberder is het beeld voor het afmaken van de Ecologische Hoofdstructuur en

de algemene leiding over Natuurmonumenten.

het aankopen van meer natuur. Wij zullen moeten zoeken naar andere manieren

Het bestuur vervult deze taak in de vorm van

om onze ambities op dit niveau te realiseren. Uit natuurbeheerevaluaties blijkt dat

‘besturen op hoofdlijnen, maar met behoud

grote robuuste gebieden niet alleen kostenefficiënter zijn te beheren, ze leveren

van betrokkenheid’. Het bestuur kent de

ook een hogere natuurkwaliteit op. Dat is winst voor de biodiversiteit.

volgende drie bestuurscommissies: Beheer, Financiën, en Verenigingszaken en

Het derde principe: optimale relaties met belanghebbenden Natuur

Marketing. De commissies bereiden onder-

monumenten is een grote, landelijke vereniging met natuurgebieden in heel

werpen op hun vakgebied meer gedetailleerd

Nederland. De organisatie onderhoudt relaties met leden en vrijwilligers, niet-

voor en adviseren het voltallige bestuur.

leden die onze gebieden bezoeken of er op excursie gaan, sponsors en andere

Daarnaast treedt de Commissie voor de

zakelijke relaties (Nationale Postcode Loterij), buren rond natuurgebieden

Directie namens het bestuur op als werkgever

(omwonenden en agrariërs), universiteiten, onderzoeksbureaus, onderwijs-

voor de directie. Een speciale a uditcommissie

instellingen, bestuurders (lokaal, landelijk, internationaal), collega-terrein

bereidt bestuursbesluiten voor op het gebied

beheerders en collega-natuur- en milieuorganisaties. Met al deze stakeholders

van financiële verslaglegging, risicoanalyse en

wil Natuurmonumenten open en integer communiceren. Dat is van cruciaal

risicobeheersing.

belang voor een maatschappelijke organisatie die in de samenleving wil wortelen en een breed draagvlak voor natuur wil creëren.


5 Besturen


37

Twee van de hoofdlijnen van het Nieuwe Natuurmonumenten zijn gericht op op Hoe wordt de vereniging

timale relaties met belanghebbenden: wij willen een beweging zijn van mensen

bestuurd?

met hart voor de natuur en willen spreekbuis zijn voor alle natuur in Nederland. Hoewel leden het hart van de vereniging blijven ziet Natuurmonumenten haar

vervolg

achterban ook breder dan alleen de leden. Zo kunnen mensen hun betrokkenheid bij Natuurmonumenten ook tonen: als vrijwilliger, als bezoeker van onze gebieden en bezoekerscentra, als deelnemer aan excursies en activiteiten, als abonnee

Directie De directie is belast met het voor-

van digitale nieuwsbrieven of als geïnteresseerde via Twitter en Facebook.

bereiden van de hoofdlijnen van beleid en de overige bestuursbesluiten. De directie

Het gebruik van social media (o.a. LinkedIn, Facebook, Twitter, Hyves, YouTube)

geeft leiding aan de werkorganisatie en

neemt een grote vlucht in onze maatschappij, ook bij Natuurmonumenten.

voert het vastgestelde beleid uit. Zij legt

Er zijn naast de officiële twitteraccount@natuurmonument bijna honderd

verantwoording af aan het bestuur en zorgt

collega’s die twitteren en bloggen. Natuurmonumenten is ook actief op YouTube

dat het bestuur goed geïnformeerd blijft

en Facebook.

over de actuele gang van zaken.

Onze persvoorlichters onderhouden goede contacten met de pers; proactief, met persberichten en persbijeenkomsten, en reactief met reacties op vragen van

Kijk hier voor de samenstelling van het

de pers. Dit zorgde in 2011 voor veel publiciteit.

bestuur, inclusief nevenfuncties, de bestuurscommissies, de verenigingsraad, de

5.2 Inzet van het bestuur in 2011

vertrouwenscommissie van de verenigings-

Het bestuur vergaderde in 2011 zes keer. Daarnaast hield het twee thema

raad en de directie, inclusief nevenfuncties.

bijeenkomsten. In maart bezocht het bestuur het Drents-Friese Wold, met als thema de keuze tussen een beheer gericht op het behoud van cultuurlandschap dan wel een meer natuurlijk beheer en de dilemma’s die zich daarbij voordoen. In september was het doel het landgoed Vilsteren in Overijssel, waar bestuurslid Liesbeth Cremers het hedendaags beheer op eeuwenoud cultuurgoed door particuliere eigenaren toelichtte. Eind 2010 had Cees Veerman laten weten dat hij na vier jaar afscheid wilde nemen als voorzitter van Natuurmonumenten. Bestuur en verenigingsraad waren blij dat zij Hans Wijers bereid vonden zich de komende jaren als voorzitter in te zetten voor de natuur en voor Natuurmonumenten. In november benoemde de raad hem tot voorzitter. De verenigingsraad besloot tevens Martin Wassen voor een tweede termijn van vier jaar te benoemen tot bestuurslid. In november ontstonden in het bestuur drie vacatures: Marijke Augusteijn, Gijs ten Kate en Annemarie Moons traden af. De verenigingsraad besloot de

Hans Wijers, de nieuwe voorzitter van

vervulling van deze drie vacatures aan te houden totdat het functioneren en de

Natuurmonumenten

omvang van bestuur en verenigingsraad nader zijn bekeken. Januari: de positionering Het bestuur boog zich over wat toen de nieuwe positionering en nu het Nieuwe Natuurmonumenten heet, en over de voorbereiding van dit onderwerp voor de verenigingsraad. Het onderschreef de vier hoofdlijnen voor het Nieuwe Natuurmonumenten: beheerder, ondernemer, beweging en spreekbuis. Het vroeg de directie om de opdracht voor Natuurmonumenten voor de komende jaren te verduidelijken in relatie tot de vier hoofdlijnen en deze met aansprekende voorbeelden te illustreren. Ook bepleitte het om voor de organisatie helder te maken wat anders moet en wat achterwege kan blijven. Afgesproken is dat het bestuur in iedere vergadering stil zou staan bij de voortgang van het realiseren van het Nieuwe Natuurmonumenten.


5 Besturen


Bestuur en directie van links naar rechts en van boven naar beneden: Harrie Penders, Sandra Maas, Feike Tibben, Liesbeth Cremers, Fedde Koster, Jos Kuijpers, Jan van den Belt, Jitske de Jong, Teo Wams, Hans Wijers, Jan Jaap de Graeff en Martin Wassen.

Maart: beheer Wormer- en Jisperveld en herijking Ecologische Hoofdstructuur Het Wormer- en Jisperveld, het grootste aaneengesloten veenweidegebied van West-Europa, vereist een arbeidsintensief en kostbaar beheer. In 2006 was na uitgebreide discussie in het bestuur besloten de samenwerking met de boeren bij dit beheer te intensiveren. Het bestuur heeft echter signalen ontvangen dat dit in de praktijk wisselende resultaten voor de natuur oplevert. Het bestuur besloot de directie te vragen nu al, vooruitlopend op de voor 2012 afgesproken evaluatie, een quick scan te laten uitvoeren. Het bestuur nam verder kennis van de stand van zaken rond de herijking van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) door de overheid. Het stemde in met de voor Natuurmonumenten belangrijkste aandachtspunten: veilig stellen van de financiële middelen voor het beheer en een opening voor verdere realisering van de EHS, ook na 2018. Juni: beheer Wormer- en Jisperveld, verwervingsbeleid en het Nieuwe Natuurmonumenten In de junivergadering werd het resultaat van de quick scan naar het beheer van het Wormer- en Jisperveld besproken. Het bestuur uitte waardering voor de quick scan en stemde in met het weer in eigen beheer nemen van de gronden van de beheerboerderij. Het wisselde ook van gedachten over het verwervingsbeleid. Afgesproken is dat na de herijking van de EHS opnieuw gekeken zal worden naar het beleidskader voor verwervingen door Natuurmonumenten. Het bestuur stond verder stil bij de voortgang van het


38

5 Besturen


Nieuwe Natuurmonumenten en de dilemma’s die zich daarbij voordoen. Ook de meerwaarde die districtscommissies kunnen hebben in relatie tot het Nieuwe Natuurmonumenten, kwam daarbij aan de orde. Het bestuur besprak ook het eigen functioneren. Zo was de omvang van het bestuur onderwerp van gesprek. Ook wil het bestuur dieper ingaan op strategische onderwerpen. De verenigingsraad heeft wensen voor een beter functioneren. Afgesproken is dat bestuur en verenigingsraad in 2012 nader onder de loep worden genomen onder leiding van de nieuwe voorzitter. September: communicatieconcept en communicatiestrategie, meerjarenverkenning en begroting Het bestuur toonde zich enthousiast over het nieuwe communicatieconcept en de nieuwe communicatiestrategie die gepresenteerd werden, gericht op het vergroten van de fascinatie voor en verwondering over de natuur. Hiermee, aldus het bestuur, spreken we tot het hart van de mensen en raken we ze, en dat is de eerste stap in het binden van mensen aan Natuurmonumenten. Overigens heeft Natuurmonumenten, als beweging, een bredere achterban dan alleen de leden. Mensen zijn ook op andere manieren bij ons betrokken, bijvoorbeeld als vrijwilliger of bezoeker. Het bestuur stelde de begroting voor 2012 en de financiële meerjarenverkenning 2012-2017 vast. Het stemde van harte in met een op financieel gebied voor zichtige opstelling in deze onzekere tijden. November: overheidsbeleid en natuurvisie Zowel het akkoord tussen Rijk en provincies over de decentralisatie van het natuurbeleid – dat overigens nog aan de provincies moest worden voorgelegd – als de nieuwe Wet Natuurbescherming werden beoordeeld als slecht voor de natuur. Topprioriteit voor Natuur monumenten, aldus het bestuur, zijn voldoende financiën voor het beheer van onze natuurgebieden en, onmiddellijk daarna, het op de kaart houden van de Ecologische Hoofdstructuur, inclusief de ecologische verbindingen. Het bestuur stemde voorts in met het ontwikkelen van een inhoudelijke visie op de natuur in Nederland voor de middellange en lange termijn, een stip aan de horizon voor het post-EHS-tijdperk. In het voorjaar van 2012 wordt de visie aan bestuur en verenigingsraad voorgelegd. Het voorstel om in 2012 een andere opzet voor het Voorjaarsforum uit te proberen, leidde tot een discussie en kanttekeningen. Besloten werd de huidige opzet van het Voorjaarsforum vooralsnog te handhaven. December: voorbereiding nieuwe meerjarenplan, nieuwe opzet bestuur en verenigingsraad, Natuurbehoud en jeugdadviesraad Het bestuur stemde in met de voorgestelde aanpak voor de voorbereiding van het nieuwe meerjarenplan. Het ziet daarin graag verschillende scenario’s opgenomen: een scenario met wat we minimaal willen bereiken, een scenario met extra mogelijkheden, maar ook een slechtweerscenario. We gaan onzekere jaren tegemoet. Een eerste, oriënterende discussie werd gevoerd over het functioneren van bestuur en verenigingsraad. Besloten werd een werkgroep van bestuurs- en verenigingsraadsleden in te stellen, onder leiding van de voorzitter, die de discussie en voorstellen voor verbetering verder gaat voorbereiden.


39

5 Besturen


40

Het bestuur stemde in met het voorstel om de bladformule voor Natuurbehoud te wijzigen. Tot slot besloot het tot opheffing van de jeugdadviesraad. Het jeugdbeleid is nu meer gericht op een andere groep jeugdigen, de basisschoolkinderen, dan de leeftijdscategorie die in de jeugdadviesraad zit.

Activiteiten bestuurscommissies Bestuurscommissie Beheer De bestuurscommissie Beheer kwam zesmaal bijeen. Belangrijke onderwerpen waren het beheer van het Wormer- en Jisperveld en de resultaten van een quick scan, de visie op ganzen in Nederland, het ontwikkelen van de Natuurvisie en deel 1 van de evaluatie van het gebouwenbeheer. Ook stond de commissie enige keren stil bij het overheidsbeleid voor natuur en de gevolgen daarvan voor Natuurmonumenten. Tijdens een werkbezoek aan het Waterloopbos in Flevoland werden de commissieleden geïnformeerd over wat ‘ondernemer zijn’ betekent voor recreatie en natuurwaarden.

In 2011 publiceerde Natuurmonumenten een nieuwe brochure over schenken en nalaten.

Auditcommissie De auditcommissie kwam tweemaal bijeen. In aanwezigheid van de accountant werden in maart het jaarverslag, de jaarrekening en het accountantsverslag over de jaarrekening besproken. In december kwam de managementbrief van de accountant over de interim-controle aan de orde, evenals een tweetal audits: over de aanbestedingsprocedure bij drie grote projecten en over verdienmodellen versus fiscaliteit. Bestuurscommissie Financiën De bestuurscommissie Financiën vergaderde elf maal, waaronder vier telefonische vergaderingen. Belangrijke onderwerpen waren de stand van zaken op de financiële markten en de beleggingsportefeuille, met een stop-loss procedure voor de aandelenportefeuille, aandacht voor duurzame bedrijfsobligaties, mission related investments en de regioverdeling van de obligatieportefeuille. Ook de jaarrekening, financiële meerjarenverkenning en begroting kwamen aan de orde. Vaste agendapunten waren tussentijdse financiële resultaten, beleggingsoverzichten en cashflowprognoses. In mei en november legden de vermogensbeheerders verantwoording af over de beleggingsresultaten. En de commissie liet zich door middel van presentaties informeren over de fondsenwerving en over het P&O-beleid bij Natuurmonumenten. Bestuurscommissie Verenigingszaken en Marketing De bestuurscommissie Verenigingszaken en Marketing kwam zevenmaal bijeen. Belangrijke onderwer pen waren het Nieuwe Natuurmonumenten en in dat kader ook de meerwaarde van districtscommissies, het meerjarenplan voor de afdeling Communicatie, Fondsenwerving en Ledenservice (CFL) voor de jaren 2011-2013 en de resultaten van de leden- en fondsenwerving, de nieuwe communicatiestrategie, Natuurbehoud nieuwe stijl en het jeugdbeleid en de jeugdadviesraad. Een van de commissieleden bracht een werkbezoek aan Den Haag om zich te informeren over de wijze waarop de politieke lobby vorm krijgt.


5 Besturen


41

‘Harmdag’ in het Drents-Friese Wold Harm Piek, senior beleidsmedewerker van de afdeling Natuur en Landschap, komt in de buurt van zijn (pre)pensioen. Tijdens zijn loopbaan bij Natuur monumenten heeft hij veel kennis opgebouwd over ecosystemen en flora en fauna in de gebieden van Natuurmonumenten. Hij heeft een brede algemene ecologische veldkennis. Daarnaast heeft Harm Piek een eigen manier om beheerproblemen in gebieden te benaderen. Daarbij is een brede integrale manier van kijken een belangrijk uitgangspunt. Om een deel van deze kennis voor de organisatie te behouden, ook na Harms’ pensionering, is het initiatief genomen om zogeheten ‘Harmdagen’ te organiseren. Op deze dagen bezoekt Harm met collega’s een van de gebieden van Natuurmonumenten, waar hij goed thuis is. Hij vertelt over een gebied, bespreekt specifieke problemen en schept ruimte voor discussie. Op 22 maart 2011 was er voor het bestuur een Harmdag in het Drents-Friese Wold, ten noordwesten van Diever. Het thema was de keuze tussen een meer natuurlijke of een meer cultuurlandschappelijke inrichting van dit gebied, en de dilemma’s die zich daarbij voordoen.

Harm Piek

Commissie voor de Directie Deze commissie treedt op als werkgever van de directie en voerde in dat kader de jaarlijkse functioneringsgesprekken met de directieleden, afzonderlijk en gezamenlijk. Ook nam de commissie in 2011 het initiatief tot een zelfevaluatie van het bestuur. Die kwam in juni aan de orde in de voltallige bestuursvergadering. Commissie van Deskundigen Het functioneren van de Commissie van Deskundigen is in 2011 geëvalueerd. Dat leidde tot het besluit van het bestuur om advisering door de Commissie tot een verplicht onderdeel van de beleidsvoorbereiding te maken. De directie dient jaarlijks een overzicht op te stellen van de beleidsvoorbereiding en de evaluaties die in het komende jaar aan de orde zijn, waarna het bestuur aangeeft in welke gevallen zij advisering door de Commissie van Deskundigen verplicht stelt. In december 2011 is dat voor het eerst gebeurd. Overleg met externe (natuur)organisaties De directies van De12Landschappen, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten overleggen periodiek met elkaar, zo’n vier keer per jaar. Eén keer per jaar vindt een bestuurlijk overleg plaats, met bestuursleden - in het geval van Staatsbosbeheer leden van de Raad van Toezicht - en directeuren van de drie organisaties. Onderwerpen van g esprek waren in 2011 de ontwikkelingen en actualiteit op het gebied van de overheids bezuinigingen, het natuurbeleid en natuurbeheer, en de onderlinge samen werking. In november vond een gesprek plaats van het bestuur met een delegatie van de Nationale Postcode Loterij, over deze goededoelenloterij en over de ontwikkelingen rond loterijen.


5 Besturen


42

5.3 De verenigingsraad in 2011 De verenigingsraad vergaderde dit jaar drie maal. Naast de twee gebruikelijke

MVO in de bedrijfsvoering

vergaderingen, voorafgegaan door de vragenuurtjes Financiën en Beheer, werd

Natuurmonumenten hecht groot belang

een extra vergadering gehouden over het Nieuwe Natuurmonumenten. Het

aan een maatschappelijk verantwoorde

themaoverleg kwam hierdoor dit jaar te vervallen. Tijdens de jaarlijkse excursie

bedrijfsvoering. De vereniging is zelf

bracht de raad een bezoek aan het Fochteloërveen. Dit bezoek was een vervolg

ontstaan vanuit een ideële doelstelling:

op de evaluatie beheer hoogveengebieden, uit 2010. De frequentie van het

het beschermen en behouden van natuur-

voorzittersoverleg is dit jaar verhoogd van één naar twee bijeenkomsten, twee

gebieden voor onszelf en voor toekom-

maanden voorafgaand aan de verenigingsraadsvergaderingen. Deze aanpassing in

stige generaties, vanuit de overtuiging

werkwijze is gedaan zodat de voorzitters meer betrokken worden bij de agenda

dat natuur onmisbaar is voor het welzijn

setting en opzet van de raadsvergaderingen. De vertrouwenscommissie werd door

van mensen. Het spreekt vanzelf dat

het bestuur geraadpleegd over de invulling van de vacature van voorzitter van de

Natuurmonumenten let op verantwoord

vereniging, drie aan te houden vacatures en een herbenoeming.

sociaal beleid en duurzaamheid. Er loopt een Klimaatneutraal-programma, er is

Voorjaarsvergadering Tijdens de voorjaarsvergadering is het jaarverslag

sprake van verantwoord papiergebruik en

goedgekeurd. De raad verleende decharge aan het bestuur over het in 2011

verantwoord drukwerk, de bedrijfskantine

gevoerde beleid aan de hand van, een speciaal voor dit doel, opgestelde verant-

verkoopt biologische snacks en zuivel, uit

woordingsnotitie. De raad stond stil bij het beleid rond overzomerende ganzen en

de koffiemachines komt Max Havelaar-

nam een besluit over de omgang met het toenemende aantal ganzen. In het kader

koffie en we verkopen FSC-hout uit onze

van de leden- en fondsenwerving werd gediscussieerd over het begrip ‘achter-

bossen. Ook in ons beleggingsbeleid

ban’. De verenigingsraad steunt het idee dat dit begrip ruimer gedefinieerd dient

speelt duurzaamheid een rol.

te worden. Verder werd de beleidsnotitie bestrijdingsmiddelen vastgesteld. Het betreft geen beleidsverandering maar een betere uitwerking van bestaand beleid. Tenslotte kondigde voorzitter Cees Veerman tijdens deze vergadering aan geen tweede termijn als voorzitter van de vereniging te ambiëren. Najaarsvergadering Tijdens de novembervergadering is uitvoerig gesproken over de financiële situatie van de vereniging. De actualisering van het meer jarenplan, de financiële meerjarenverkenning en de begroting 2012 passeerden de revue. In aansluiting op de discussie tijdens de voorjaarsvergadering over de achterban, stond de raad stil bij dit onderwerp in relatie tot de ledenontwikkeling. De strategie voor het stabiliseren van het ledenaantal en het vergroten van de betrokkenheid bij de vereniging wordt door de raad onderschreven. De raad wisselde verder van gedachte over de voortgang van de invoering van het Nieuwe Natuurmonumenten. De eerste bouwstenen voor een nieuw op te stellen natuurvisie werden vervolgens gepresenteerd aan de raad. Op verzoek van de verenigingsraad werd stilgestaan bij de politieke ontwikkelingen. De raad deed daarbij een oproep aan bestuur en directie om met andere organisaties actie te voeren tegen de kabinetsplannen. Ook werd de heer Wijers benoemd tot voorzitter van onze vereniging en de heer Wassen is herbenoemd. Klankbordgroep belangenbehartiging Ook dit jaar belegde de directie twee bijeenkomsten voor verenigingsraadsleden over zaken rond belangen behartiging. Tijdens de eerste bijeenkomst werden de deelnemers bijgepraat over de bezuinigingen van de overheid en de herijking, gevolgd door een reflectie op de Statenverkiezingen van afgelopen maart. De tweede bijeenkomst behandelde de strategie van onze externe belangenbehartiging in het huidige


5 Besturen


43

tijdgewricht met aansluitend een toelichting op de brochure ‘Als je van Nederland houdt; ambities 2011-2015’. Ook is een presentatie gehouden over de actuele politieke ontwikkelingen. Extra verenigingsraadsvergadering over het Nieuwe Natuurmonumenten Dit jaar verviel het themaoverleg om ruimte te bieden aan een extra vergadering van de verenigingsraad. Deze vergadering werd geheel gewijd aan de nieuwe positionering van de vereniging. Om het bijzondere van dit onderwerp te benadrukken, was de opstelling van de zaal in de vorm van een hart. Het symboliseerde het hart dat de vereniging heeft voor de natuur. Daarnaast hadden veel deelnemers een foto of ‘kreet’ over de natuur meegebracht wat voor hen uiting gaf aan de motivatie actief te zijn voor de natuur. Tijdens de vergadering werd de invulling van het Nieuwe Natuurmonumenten gepresenteerd. Daarnaast discus-

Observatietoren in Kardinge bij Groningen.

sieerde men in groepen over de gepresenteerde vier hoofdlijnen en de rol hierin van de districtscommissieleden. Er zijn suggesties over invulling en implementatie verzameld. De nieuwe richting voor de toekomst, meer samenwerking met andere partijen, een duidelijker opstelling in het publieke debat, meer eigen geld verdienen en het blijven beheren van onze natuurgebieden, is tijdens deze dag vastgesteld door de verenigingsraad. De rol van districtscommissies binnen het Nieuwe Natuurmonumenten is later met de voorzitters nader uitgewerkt.

5.4 Dertien actieve districtscommissies in 2011 Twaalf provinciale districtscommissies (dc’s) plus dc-Amsterdam beïnvloeden het beleid van de vereniging Natuurmonumenten. Dc’s houden tot acht keer per jaar beraad over landelijk en regionaal natuurbeleid en consulteren periodiek de leden in zogeheten klankbordgroepen. Groningen: Start consultatierondes omwonenden natuurgebieden Begin 2011 is een groep vrijwilligers gevraagd hoe Natuurmonumenten zich in de provincie Groningen beter kan positioneren. Na een avond brainstormen is geadviseerd vooral goed te luisteren naar de omgeving en niet direct een oordeel te vellen of klaar te staan met afwijzende meningen. Voor natuurontwikkelingsgebied Kardinge is dit voorstel in praktijk gebracht. Met medewerkers van het regiokantoor is in november een bijeenkomst belegd voor buurtverenigingen. Aan vertegenwoordigers is gevraagd hoe zij natuurgebied Kardinge zouden inrichten. Het blijkt dat omwonenden best tevreden zijn met de inrichting, al mag het wel wat spannender hier en daar. Ook vragen ze Natuurmonumenten meer te laten zien wat de vereniging met Kardinge van plan is. Om zichtbaarder te zijn is samenwerking met scholen en scoutinggroepen als mogelijkheid genoemd. De wens is uitgesproken om voor het gebied in 2012 een klankbordgroep op te richten. Voor natuurgebieden rondom Delfzijl zijn we gestart met vergelijkbare consultatierondes. Vanaf 2012 gaat de dc met een jaarplan werken en worden dc-leden gekoppeld aan de Groningse natuurgebieden. Friesland: Excursie in weidevogelgebied Lionserpolder en nieuw jaarplan In 2011 is het contact met leden uitgebreid aan de orde geweest. De nieuwe positionering schrijft voor dat Natuurmonumenten meer mensen bij de natuur


5 Besturen


44

wil betrekken. Dc-Friesland zoekt sinds vorig vaker contact met mensen die hun betrokkenheid tonen. Deze verbreding kreeg na acht vergaderingen al aardig de vorm van een ‘spreekbuis’. In de laatste bijeenkomst is met de regiodirecteur afgesproken welke concrete activiteiten de dc gaat ontplooien naast de gebruikelijke bestuurs- en verenigingszaken. Dc-Friesland heeft een missie, visie en strategie geformuleerd voor een jaarplan. De klankbordbijeenkomst in maart werd slechts door enkele leden bezocht. Op de jaarlijkse ledenvergadering werd een nieuwe voorzitter gekozen. De jaarlijkse excursie ging naar weidevogelgebied de Lionserpolder en zorgde voor enthousiasme onder de deelnemers. De dc slaagt er steeds beter in om website-informatie actueel te houden. Mede dankzij vaste medewerkers in de regio die veel input leverden over ontwikkelingen in de natuurgebieden. De dc was present bij alle regiobijeenkomsten en betrokken bij twee kwaliteitstoetsen.

Boerenwormkruid in Polder Lappenvoort in Groningen.

Drenthe: Wens tot meer regionale samenwerking natuurbeheerders In een bijeenkomst van de klankbordgroep van dc-Drenthe is gesproken over het Nieuwe Natuurmonumenten. In grote lijnen zijn de vier hoofdlijnen onderschreven. Wel waren er vraagtekens bij een onderbelicht thema: verdergaande samenwerking tussen natuurbeherende organisaties, te beginnen in Drenthe. Meer samenwerking kan tenminste een deel van de teruglopende overheids bijdragen opvangen. Deze opvatting is voorgelegd aan het verenigingsbestuur. In een tweede bijeenkomst wisselden dc-leden met de regiodirectie van gedachten over mogelijke posten waarop Natuurmonumenten kan bezuinigen bij structureel teruglopende inkomsten. Dat zijn volgens de dc: eigendommen niet meer zelf beheren, de inzet van vrijwilligers vergroten en gebieden uitruilen. Aan de jaarvergadering in september in de schaapskooi bij Dwingeloo namen 120 leden deel. De dc belichtte de actuele activiteiten en de regiodirecteur vertelde over het werk in de Drentse gebieden. Wat opviel was de enorme hoeveelheid werk die al in gang was gezet voordat staatssecretaris Bleker bezuinigingen afkondigde. Zoals de uitbreiding van het Fochteloërveen, het afronden van waterberging annex natuurgebied De Onlanden en de teruggave van landbouwenclave het Noordenveld aan het Dwingelderveld. Aan dit laatste gebied was de jaarlijkse excursie gekoppeld. De dc besloot een actieve bijdrage te leveren aan het Nieuwe Natuur monumenten. Prioriteit krijgen: ‘spreekbuis zijn’ voor Natuurmonumenten in Drenthe en omwonenden meer betrekken bij natuurgebieden. Het Mantigerveld is daarbij uitverkoren als pilot. Overijssel: Veel aandacht voor het korhoen In 2011 kreeg het korhoen veel aandacht van de districtscommissie. De laatste exemplaren op de Sallandse Heuvelrug staan op het punt te verdwijnen. De districtscommissie organiseerde daarom begin april een excursie voor leden. Doel: een glimp opvangen van deze bijzondere dieren. De belangstelling was enorm. In totaal hadden 260 personen zich aangemeld. Slechts zestig mensen konden de excursie bijwonen. Tijdens een lange wandeling zijn drie van de vier hanen gezien. Het korhoen was ook onderwerp van een raadpleging onder de leden van de e-mailklankbordgroep. Ruim veertig mensen gaven aan het beschermingsbeleid van Natuurmonumenten te


5 Besturen


45

ondersteunen. Een ander onderwerp van aandacht was de uitvoering van het herinrichtingsplan op landgoed De Colckhof. Samen met dc-Flevoland is een werkbezoek gebracht. Beheerders vertelden boeiend over herstelwerk en maakten duidelijk dat het landgoed hierdoor voor de toekomst behouden blijft. Ook voor leden is een excursie naar De Colckhof georganiseerd. In 2011 vergaderde de dc zesmaal, waarvan tweemaal met dc-Flevoland als voorbereiding op de vergadering van de verenigingsraad. De jaarvergadering was in kasteel Eerde. Een wandeling rond het kasteel vormde een plezierige afsluiting. Gelderland: Vier jaar Permanente Contactgroepen De Permanente Contact groepen (PCG) van dc-Gelderland geven beheerders in beheereenheden gevraagd en ongevraagd advies. Er zijn inmiddels drie groepen geformeerd. Gelderland vervult hiermee een voortrekkersrol binnen Natuurmonumenten.

Korhoen in Nationaal Park Sallandse

Uit de PCG-evaluatie van vorig jaar bleek dat de deelnemers tevreden zijn over

Heuvelrug.

het functioneren. Leden krijgen meer informatie, zodat er meer begrip is voor het beheer. Beheerders kunnen over hun werk vaker proefballonnen oplaten. De dc heeft via de PCG het contact met leden aangehaald. Ook bleek dat PCG’s leden meer bij de gebieden betrekken. Een aantal leden gaf aan meer tijd in de contactgroepen te willen steken dan de huidige vier tot vijf jaarlijkse bijeenkomsten. De keuze van de besproken onderwerpen, van de regionale omgang met bezoekers, tot de nationale herpositionering, wordt als goed ervaren. Al mogen de leden wel wat meer invloed krijgen op de onderwerpkeuze. Duidelijk werd dat PCG-leden de huidige zittingsduur van vier jaar als te kort ervaren. Er is een voorkeur voor geleidelijke verjonging boven een abrupt einde van het lidmaatschap. De dc heeft de zittingsduur verlengd naar zes jaar en wil om de twee jaar een derde van de leden vervangen. De verjonging is eind 2011 gestart. In 2012 wordt een vierde contactgroep in het leven geroepen. Flevoland: Waterloopbos en ‘gemeentegroen’ volop in de belangstelling Dc-Flevoland nam actief deel aan het evenement H2ode, een ontdekkingstocht vol theatrale en poëtische verrassingen in het Waterloopbos. Het Waterloopbos was ooit het expertisecentrum van het Waterloopkundig Laboratorium (nu Deltares) en beschikt over schaalmodellen van onder meer de Deltawerken. Doel van H2ode was bewoners van Flevoland en Noordwest-Overijssel bewust maken dat er dicht bij huis een uniek bos ligt. Ook was het evenement bedoeld om de 2.500 bezoekers te binden aan Natuurmonumenten. Mensen bleken bereid financieel bij te dragen aan het behoud van industrieel erfgoed in het Waterloopbos. Verder is vorig jaar met de regiodirecteur van gedachten gewisseld om bewoners van Lelystad en Almere Natuurmonumenten-natuur aan te bieden. Het beheren van ‘gemeentegroen’ vraagt echter een ander type beheer dan Natuurmonumenten voor ogen heeft. De insteek is nu om in dergelijke gebieden arrangementen aan te bieden onder de paraplu van Natuurmonumenten. Met leden van de klankbordgroep zijn de volgende thema’s besproken: overzomerende ganzen, gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen, de achterban van Natuurmonumenten en de nieuwe positionering. Er was in 2011 een teambuildingsdag in het Voorsterbos en excursies naar de Vreugderijkerwaard en landgoed de Colckhof. De leden vergadering met excursie was op het Vogeleiland.


5 Besturen


46

Utrecht: Hoe te reageren op de veranderingen? ‘Hoe te reageren op veranderingen’ was in 2011 het terugkerende agendapunt tijdens de vergaderingen van dc-Utrecht. De overheidsbezuinigingen op natuurbeleid, een nieuwe natuurwet, klimaatverandering, de nieuwe positionering: alles draait om aanpassen en veranderen. In een Utrechtse klankbordbijeenkomst in Vredenburg werd op 20 januari 2011 gediscussieerd over de positie van de vereniging. Het belangrijkste volgens de aanwezigen is meer draagvlak verkrijgen voor de natuur. Maar hoe worden we meer een beweging van natuurliefhebbers en krijgen we het natuurbelang weer voor het voetlicht? Geen gemakkelijke thema’s. Duidelijk werd dat iedereen binnen de vereniging hierin een eigen rol heeft en dat we er niet langer vanuit mogen gaan dat anderen het wel oppikken.

Flashmob-actie Hart voor de Natuur op

Op 24 september 2011 vond er een mooie fiets-, boot- en vogelexcursie plaats

19 februari op de Dam.

in samenwerking met ‘De Eemlijn’, een bootverbinding tussen Amersfoort en Spakenburg. Het themaonderwerp was: hoe de Eemlijn te verbinden met Natuurmonumenten. Er zijn prachtige filmpjes gemaakt. Zo’n zestig personen namen aan de excursie deel. Duidelijk werd dat de twee organisaties elkaar iets te bieden hebben. Noord-Holland: Gebiedsgebonden contactgroepen en inrichting landgoederen Belangrijk thema in 2011 was de nieuwe positionering van

Natuurmonumenten. Het versterken van de band met de achterban speelt daarin een belangrijke rol. Het Nieuwe Natuurmonumenten was onderwerp van een levendige dialoog met leden tijdens de jaarvergadering in de Nieuwkoopse Plassen in mei en op de bijeenkomst voor leden van de e-mailklankbordgroep in september in het Naardermeer. Dc-leden hebben in 2011 met omwonenden van Nijenburg bij Heiloo gesproken over herstelwerkzaamheden op het landgoed. Ook op Beeckestijn, bij Velsen, wisselden we met omwonenden van gedachten over de inrichting van het landgoed. Er zijn ook plannen uitgewerkt voor het oprichten van ‘gebiedsgebonden contactgroepen’, om leden en omwonenden op Texel en rond het Zwanenwater, Nijenburg en Beekestijn, meer te betrekken bij het beleid van Natuurmonumenten. Verslagen van onze bijeenkomsten staan op de Natuurmonumenten-webpagina van de dc-Noord-Holland onder ‘Nieuws’. Amsterdam: Herinrichting polder IJdoorn en het Nieuwe Natuurmonumenten De dc kwam in 2011 tien keer bijeen, waarvan vijf keer openbaar. Tijdens de openbare bijeenkomsten was er telkens een presentatie. De voorjaarslezing van Harm Piek van de werkorganisatie ging over ‘Natuurbeheer en klimaatverandering’. De lezing in het najaar was van Artis-professor Erik de Jong en ging over ‘Natuur, cultuur en landschap’. Beide lezingen werden goed bezocht en er is levendig gediscussieerd. Ook was in 2011 aandacht voor de herinrichting van polder IJdoorn, in relatie tot de plannen van Staatsbosbeheer met het vuurtoreneiland nabij Durgerdam. De dc is vooral bezorgd over mogelijke verstoring in de broedtijd. Over het Nieuwe Natuurmonumenten en de veranderende rol van de dc is gesproken tijdens dc-vergaderingen en twee brainstorm-bijeenkomsten met de dc’s Noord-Holland en Utrecht. Bij de flashmob-actie Hart voor de Natuur op 19 februari op de Dam waren vrijwel alle dc-leden aanwezig. De e-mailnieuwsbrief is een steeds groter succes: we tellen momenteel


5 Besturen


47

1752 abonnees! In december heeft de dc-Amsterdam op Facebook een groep gemaakt, die in principe alleen toegankelijk is voor dc-leden. Zuid-Holland: Volop betrokken bij acties rond de Blankenburgtunnel In 2011 was de districtscommissie actief betrokken bij de acties die Natuur monumenten samen met andere organisaties voerde tegen de kabinetsplannen rond de aanleg van de Blankenburgtunnel. In samenhang daarmee organiseerde de dc ook een raadpleging onder de leden van de e-mailklankbordgroep. Daaruit bleek dat meer dan tachtig procent van de respondenten vindt dat Natuur monumenten meer van dergelijke acties moet organiseren; en dan vooral gericht tegen het huidige natuurbeleid van het kabinet. Daarnaast organiseerde de dc

Spandoek tegen de aanleg van

nog twee ledenenquêtes, eenmaal over de ‘achterban’ en eenmaal over het beleid

de Blankenburgtunnel.

en de positionering van ‘het Nieuwe Natuurmonumenten’. De dc maakt daarbij gebruik van een nieuwe elektronische enquêtetool, die Natuurmonumenten verwierf en waarvan nu alle dc’s gebruik kunnen maken. De e-mailklankbordgroep telde eind 2011 meer dan 260 leden. Behalve een drukbezochte jaarbijeenkomst in mei, met een korte jaarvergadering en vervolgens een prachtige excursie over Tiengemeten, organiseerde de dc in november opnieuw twee ledenavonden, een in Dordrecht en een in Zuid-Beijerland. Spreker prof. Joost Schrijnen, programmadirecteur Zuidwestelijke Delta, vertelde tweemaal een boeiend verhaal over een veilig, veerkrachtig én vitaal zuidwestelijk deltagebied. De dc-Zuid-Holland hecht veel waarde aan optimale communicatie met de leden van Natuurmonumenten in Zuid-Holland. Daarom bracht de dc in het verslagjaar vijf edities van de elektronische ‘Nieuwsmail dc-ZuidHolland’ uit en zorgde voor actuele dc-pagina’s op de Natuurmonumenten-website. Zeeland: Natuurbeleid in Zeeland blijft gemoederen bezighouden Om de koers voor de toekomst te bepalen zochten we contact met dc-collega’s en werkeenheden in Zeeland en Zuid-Holland. Het is verstandig van elkaar te leren, zeker rond de thema’s van het Nieuwe Natuurmonumenten. Net als de landelijke organisatie is ook dc-Zeeland op zoek gegaan naar een toekomstbestendige koers. Daarover is onderling en met directeur Jan Jaap de Graeff gediscussieerd. In de komende jaren willen we meer integratie met de werkende en denkende organen in Zeeland, vaker de natuur in met leden en grotere events organiseren. Het begin is er. Leden zijn uitgenodigd voor een excursie in Noord-Beveland en er is een dag buiten gewerkt (snoeien) met vrijwilligers. Natuurbeleid in Zeeland bleef intussen de gemoederen bezighouden. Het dossier Hedwigepolder, die in 2011 werd gespaard door Bleker, kreeg een vervolg. Vervangende polders voor ontpoldering zijn nu polders bij Ritthem, waarover overigens het laatste woord in Europa nog niet was gezegd. Fort Ellewoutsdijk werd heropend, de zandhonger in de Oosterschelde wordt bij de Oesterdam bestreden en de provincie Zeeland bleek creatief met de Ecologische Hoofdstructuur te kunnen omgaan, waardoor de ontwikkeling van een aantal natuurgebieden is veiliggesteld. Noord-Brabant: Invulling geven aan spreekbuis en beweging zijn Voor de districtscommissie Noord-Brabant was 2011 een dynamisch jaar. Naast allerlei personele wisselingen zijn we druk geweest met de vraag: wat betekenen


5 Besturen


48

Aantal medewerkers (m/v) per locatie (31 dec. 2010) Aantal medewerkers

350 300 250 200 150 100 50 0 Centraalkantoor

Vrouw

Regiokantoren

Man

Natuurgebieden

Bezoekerscentra

Aantal medewerkers

de veranderingen die Natuurmonumenten doormaakt voor het werk van onze districtscommissie? Met andere woorden: hoe gaan wij als dc regionaal invulling geven aan de vier rollen: ‘beheerder’, ‘spreekbuis’, ‘beweging’ en ‘ondernemer’? De beantwoording hiervan stond ook in het teken van het Jaarplan 2012. Het opstellen hiervan heeft intern en binnen de werkorganisatie geleid tot levendige discussies. Het is uiteindelijk een mooi richtinggevend jaarplan geworden. Het accent komt te liggen bij de rollen van ‘spreekbuis’ en ‘beweging’. Veel nadrukkelijker dan voorheen willen wij aansluiting zoeken bij lokale initiatieven en vaker in contact komen met Brabantse leden. Daartoe is al een drukbezochte ledenavond georganiseerd rondom de natuur- en milieuconsequenties van de omlegging van de N69 bij Valkenswaard en Eindhoven. Komend jaar richten we

Grensmaas

ons, via onder meer Facebook, op communicatie met natuurcontactgroepen die zijn georganiseerd rondom natuurgebieden. Ook gaan we nog meer met lokale belangengroepen kritische informatieavonden organiseren. Verder willen we met de regionale werkorganisatie optrekken tegen beleidsplannen die natuur en milieu aantasten, zoals schaliegaswinning in de omgeving van Boxtel. Limburg: Actieve inbreng in regionale natuurdossiers Ook dc-Limburg was in 2011 druk met de vraag: ‘Hoe geven we in Limburg inhoud aan het Nieuwe Natuurmonumenten. Wat betekent dit voor de rol en de taken van de dc?’. Onderwerp van gesprek was ook hoe wij gesprekspartner kunnen zijn voor de regiodirectie en de beheerders rond standpunten die Natuurmonumenten regionaal inneemt en het type natuurbeheer in onze gebieden. In 2011 heeft de dc-Limburg deze rol actief ingevuld. Zo was er inbreng in de dossiers rond de Ringweg Parkstad, de Grensmaas en de ontwikkelingen rondom de ENCI en de Sint-Pietersberg. Ook het communicatiebeleid rondom deze dossiers was regelmatig onderwerp van discussie. Als onderdeel van het


5 Besturen


49

Ziekteverzuimcijfers Natuurmonumenten 2007-2011 N.B. Het ziekteverzuim in deze tabel is exclusief Wao/Wia en zwangerschapsverzuim. verzuim in %

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Natuurmonumenten totaal

2007

2008

Centraal kantoor

2009

Regio Groningen Friesland Drenthe

2010

Regio Overijssel Flevoland

Regio Gelderland

Regio Noord-Holland Utrecht

Regio Zuid-Holland Zeeland

Regio Noord-Brabant Limburg

2011

Nieuwe Natuurmonumenten is met de Limburgse beheerders afgesproken dat dc-leden ‘aandachtsfunctionaris’ worden van enkele belangrijke natuurgebieden.

Kijk hier voor informatie over de

De dc zal meer dan voorheen door de werkorganisatie in Limburg betrokken wor-

activiteiten van de districtscommissies

den bij natuurvisies en kwaliteitstoetsen. De totstandkoming van een natuurvisie en kwaliteitstoetsen stonden op de agenda van de klankbordgroep. De visie rond de natuurgebieden Weert-Zuid en Kempen is gedegen onder de loep genomen. Met name over de inzet van grote grazers liepen de meningen uiteen.

5.5 Werken bij Natuurmonumenten in 2011 Eind 2011 werkten er bij Natuurmonumenten 692 mensen in vaste en tijdelijke dienst. Vaste medewerkers stelden zich in op de doelstellingen van het Nieuwe Natuurmonumenten. Pilots en proeftuinen In het voorjaar van 2011 is in de verenigingsraad de nieuwe koers ‘Samen voor onze natuur’ vastgesteld. Bouwen aan dit Nieuwe Natuurmonumenten kreeg in 2011 vorm met pilots en proeftuinen en was volop in uitvoering. Medewerkers l eren door te experimenteren. Er zijn geen structuurveranderingen doorgevoerd; die kosten vooral veel energie en papier. De koers wordt vertaald naar inhoud en resultaten. Wel zijn er aanpassingen op de sturing, doelstellingen en planvorming bij de afdelingen Communicatie, Fondsenwerving en Ledenservice en Extern Beleid. Transitieteam In 2011 is met alle medewerkers in werkoverleggen besproken wat het Nieuwe Natuurmonumenten inhoudt. Het ging daarbij om informeren, uitleggen, betrekken en inspireren, zodat duidelijk is wat de gewenste veranderingen zijn en wat medewerkers kunnen bijdragen. Hoogtepunt was een medewerkersbijeenkomst op landgoed Schaep en Burgh waar onder meer de nieuwe communicatiestrategie is gepresenteerd.


5 Besturen


50

Veranderingen worden ondersteund door een ‘transitieteam’. Dat beoordeelt initiatieven voor pilots, adviseert, ondersteunt en monitort veranderingsprocessen. Een belangrijk aspect hierbij is resultaatgerichtheid: een initiatief mag niet

Medewerkers met dienstverband in 2011

alleen ‘goed voelen’, maar moet vooral een positieve kostenbaten-verhouding hebben. In 2011 zijn hiertoe zo’n zeventig workshops competentieontwikkeling

Medewerkers met dienst-

georganiseerd voor teams van regio’s en afdelingen.

verband (vast en tijdelijk)

Vrijwilligers: onmisbare collega’s Naast competente vaste medewerkers zijn

692

Mannelijk

58 %

Vrouwelijk

42 %

ook goede en enthousiaste vrijwilligers onmisbaar voor het werk van Natuur monumenten. Het groeiend aantal vrijwilligers bij Natuurmonumenten zorgt

Fte’s

voor een waardevolle ondersteuning van de organisatie. Vrijwilligers helpen

Fulltime

556 40 %

hooien of snoeien in onze gebieden, doen aan inventarisatie, administratie, gast-

Parttime

60 %

Vrijwilligers w aarborgen met hun inzet het werk dat anders blijft liggen in een tijd

Nieuw in dienst

47

van overheidsbezuinigingen en dalende inkomsten.

Uit dienst

33

Doorgestroomde medewerkers

14

Stijgende lijn Eind 2011 verwelkomde Natuurmonumenten de 3.559e vrijwil-

Wijzigingen in deeltijd

62

liger! Een prachtig resultaat in het Europees jaar van de Vrijwilliger. Hiermee is de

Vast dienstverband (in fte’s)

doelstelling uit het meerjarenplan van 2007-2012 gehaald, namelijk een verdub-

Tijdelijk dienstverband (in fte’s)

heerschap of promotiewerk en denken actief mee in onze regionale natuurlobby.

462 94

beling van het aantal vrijwilligers. De komende jaren willen we de stijgende lijn vasthouden. Ook willen we ons richten op het betrekken van jongeren en het

Gemiddelde leeftijd in 2011

46,8

invoeren van nieuwe vrijwilligerstaken. In 2011 is al een geslaagd experiment

ken 2011

gedaan met collectanten in Zuid-Holland. Ook gaan we meer vrijwilligers vragen

bedrijfsvoering

om bij te dragen aan werving en promotie.

Maatschappelijke stages Maatschappelijke stages krijgen steeds meer onze aan-

Inzet vrijwilligers in 2011, in mensdagen en per taakveld

dacht. Sinds september 2011 zijn jongeren uit het voortgezet onderwijs verplicht minimaal 30 uur vrijwilligerswerk te doen. Natuurmonumenten heeft met andere groene organisaties een pilot gedraaid voor groene stages, binnen het samenwerkingsverband Betrokken bij Buiten. We gaan hiermee door omdat we jongeren graag wil laten kennismaken met de natuur. Vrijwilligerswerk en maatschap pelijke stages sluiten naadloos aan bij een van de hoofdlijnen van het Nieuwe Natuurmonumenten: ‘een beweging zijn van mensen met hart voor de natuur’. Vrijwilligerskrant en website In 2011 ontvingen alle vaste vrijwilligers twee keer de Vrijwilligerskrant, plus een extra uitgave, gesponsord door zorgverzekeraar Menzis. De krant biedt vrijwilligers nieuws, inspiratie en informatie over

sbinding ekendheid gen publiek ijwilligers nding

praktische zaken. Op speciale vrijwilligerspagina’s op onze website is te lezen 5,3 miljoen euro

gebouwen: gas, electra en indirect

25%

over4,2 vrijwilligerskortingen, kleding,(zonder het vrijwilligershandboek en de laatste miljoen euro teruglevering net) 4,2 miljoen euro dienstkilometers: vliegreizen, lease,op onze44% nieuwtjes. Medewerkers die met vrijwilligers werken vinden intranet2,6 miljoen euro

privéauto, trekkers en dergelijke

pagina’s informatie over arbeidszaken, en de communicatie en 3,1 miljoen euro papiervrijwilligersbeleid (tijdschriften) 26% organisatie rond vrijwilligers.

papier (organisatie en mailings) bedrijfsafval

2% 3%

beheer promotie excursie inventarisatie administratie toezicht belangenbehartiging anders

55% 14% 4% 11% 4% 4% 0% 8%

Inzet vrijwilligers in 2011, in mensdagen en per taakveld


5 Besturen

Beïnvloeden 2011


Betrekken 2011

5.6 Natuurmonumenten klimaatneutraal De leden van Natuurmonumenten verwachten van de werkorganisatie voorbeeldgedrag op het gebied van een schone, verantwoorde bedrijfsvoering. Het is

51

bedrijfsvoering

Bedrijfsvoering: 2.684 ton CO2

daarom onze doelstelling om in 2020 klimaatneutraal te zijn. Dat zal zich vertalen in ongeveer een halvering van onze klimaatvoetafdruk en beëindiging van het gebruik van fossiele brandstoffen. In 2011 was onze klimaatvoetafdruk 2684 ton CO2 (zie grafiek). Dat is 9 % meer dan in 2010. Dit werd voornamelijk veroorzaakt door een vijfjaarlijkse publicatie. Zonder deze publicatie zou de voetafdruk 3% minder zijn. Grootste posten in onze klimaatvoetafdruk zijn dienstvervoer (44 %), gebouwen (25 %) en onze tijdschriften (28 %). Dienstvervoer Aan het beperken van de C02-uitstoot via het dienstvervoer kunpublieksbinding miljoen euro nen alle medewerkers en vrijwilligers een steentje bijdragen. 5,3 Daarom is in 2011 uitgeven blad Van Nature 0,1 miljoen euro naamsbekendheid 4,2 miljoen euro afstemmen plannen met derden 0,8 miljoen euro in een gedragscampagne gefocust op terugdringing van het aantal ‘vervuilende’ ontvangen publiek 4,2 miljoen euro realisatie EHS 0,4 miljoen euro inzet 2011 vrijwilligers 2,6 miljoen -uitstoot dienstkilometers. Als doelstelling voor is 5% reductie van de COeuro vergroten natuur-, cultuuren 2 ledenbinding 3,1 miljoen euro milieukwaliteit 1,2 miljoen euro via dienstvervoer aangegeven. De reductie bedroeg uiteindelijk 2 %. Dat is een beïnvloeding natuurbeleid 2,5 miljoen euro

redelijk resultaat, gelet op het feit dat een aantal gebieden is uitgebreid, waardoor

gebouwen: gas, electra en indirect (zonder teruglevering net) dienstkilometers: vliegreizen, lease, privéauto, trekkers en dergelijke papier (tijdschriften) papier (organisatie en mailings) bedrijfsafval

het aantal reiskilometers in 2011 met 1% toenam. Dit blijft een speerpunt in ons klimaatbeleid. Tijdschriften In 2011 is 69 % meer CO2 uitgestoten als gevolg van de productie van onze tijdschriften en overige publicaties. Dat is voornamelijk het gevolg van de publicatie van ‘365 dagen de natuur in’. Deze natuur- en recreatiegids over onze gebieden wordt iedere vijf jaar toegezonden aan alle leden. Energiegebruik van gebouwen Het energiegebruik is in 2011 flink verminderd, namelijk met 6%. Eén oorzaak daarvan is de zachte winter van 2011 ten opzichte van 2010, waardoor het gebruik van aardgas is verminderd. Bovendien beginnen de maatregelen die in het verleden zijn genomen nu zichtbaar te worden. Zo is in het bezoekerscentrum Nieuwkoop een enorme bezuiniging bereikt door aquaria niet meer elektrisch te koelen, maar met water uit de Nieuwkoopse plassen. Ook is er een CO2-meter geplaatst, waardoor de ventilatie alleen aan gaat als dat nodig is. In de kantoren in ’s Graveland is een behoorlijke besparing op gas bereikt door plaatsing van nieuwe HR-ketels in Villa Labora. Ook in Gooilust, het regiokantoor van de regio Noord-Holland en Utrecht, heeft beter inregelen van de installatie een flinke gasbesparing opgeleverd. Tenslotte is het elektriciteitsgebruik van heel Natuurmonumenten met 2% gedaald ten opzichte van 2010.

5.7 Besturen in de toekomst Natuurmonumenten heeft te maken met twee belangrijke uitdagingen: meer leden binden en werven en zoeken naar extra financieringsbronnen voor het beheer van natuurgebieden en onderhoud van monumentale gebouwen. Het aantal leden van Natuurmonumenten loopt terug door een vergrijzend leden bestand en doordat mensen zich minder dan vroeger voor lange tijd binden aan


25% 44% 26% 2% 3%

5 Besturen


52

Bestuur

Verenigingsraad Districtscommissies

Directie Directie- en Verenigingssecretariaat

Extern Beleid

Facilitaire Zaken

Financiële Administratie Juridische Zaken

Informatie Communicatie Technologie

Regio Groningen Friesland Drenthe

Kwaliteitszorg Natuurbeheer

Natuur en Landschap

Personeel en Organisatie

Planning en Control

Projectmanagement

Vastgoed en Projecten

Regio Overijssel Flevoland

Regiostaf

Managementondersteuning

Beheereenheid

Beheereenheid

Regio Noord-Holland Utrecht

Regio Gelderland

Regio Zuid-Holland Zeeland

Regio Noord-Brabant Limburg

Communicatie Fondsenwerving en Ledenservice

Managementondersteuning

Beheereenheid

Beheereenheid

Beheereenheid

Communicatie

Bezoekerscentrum

Fondsenwerving

Projecten en Communicatieservices

een vereniging. Ook de huidige financieel-economische crisis heeft zijn weerslag. Om nieuwe generaties aan te spreken werken we aan het Nieuwe Natuurmonumenten. De organisatie wil midden in de samenleving staan, luisteren naar mensen die ons steunen en beweging en spreekbuis zijn voor alle mensen met hart voor de natuur. De nieuwe positionering moet extra steun voor de natuur en voor Natuurmonumenten opleveren. Tegelijkertijd zijn de financieel-economische ontwikkelingen allesbehalve gunstig en bezuinigt de overheid op natuurbeleid. Om een goed beheerder van natuurgebieden te blijven moeten we dan ook op zoek naar extra inkomsten, want het is onze eerste prioriteit beschermde natuurgebieden te behouden voor toekomstige generaties. Natuurmonumenten zal daarom onafhankelijker van de overheid en vooral ondernemender gaan opereren. Zo kunnen we creatief nieuwe financieringsbronnen aanboren. In 2011 zijn de eerste stappen op dit pad gezet, in 2012 en daarna gaan we de plannen verder vormgeven.


Ledenservice

5 Besturen


53

“Dit is voor mij een bijdrage aan de toekomst van onze samenleving” Econoom Jan van den Belt (65) is penningmeester in het

rendementen op beleggingen sterk fluctueren. De be-

bestuur van Natuurmonumenten en als zodanig voorzitter

stuurscommissie Financiën maakte in 2011 veel werk van

van de bestuurscommissie Financiën. In 2011 is in deze

interne audits en controles en vroeg externe deskundigen

commissie het beleggingsstatuut aangepast, zodat in tur-

om advies over de financiële markten. Het beleggingssta-

bulente financiële tijden het vermogen van de vereniging

tuut is mede op basis van dit advies in 2011 aangepast. We

zorgvuldig beheerd blijft.

beleggen nu minder in aandelen en meer in obligaties. Ook is een stop-loss ingevoerd op beleggingen in aandelen,

Twintig werkdagen per jaar kost het penningmeesterschap

zodat we mogelijke verliezen beperken.”

Van den Belt. Hij heeft het er graag voor over. “Ik heb altijd een voorliefde gehad voor de natuur. Naast enkele commis-

“Ondanks onder druk staande inkomsten en aanscherping

sariaten, zet ik me graag in voor Natuurmonumenten. Deze

van het financieel beleid, zijn investeringen nodig. Bijvoor-

organisatie knokt voor de goede zaak waar en wanneer het

beeld in het Nieuwe Natuurmonumenten. Natuurmonu-

nodig is, en draagt in dialoog met anderen op een nette ma-

menten moet als natuurorganisatie voor het publiek weer

nier positieve oplossingen aan. Dit is voor mij een bijdrage

herkenbaar en aantrekkelijker worden. Daarvoor is de

aan de toekomst van onze samenleving.”

komende jaren extra geld uitgetrokken. Om de begroting in balans te houden is in 2011 gekeken of kostenbeperkingen

“Het zijn onstuimige tijden. Toen de beurs van augustus tot

nodig zijn. Er zijn geen overhaaste beslissingen genomen

september in een vrije val verwikkeld leek, telefoneerde ik

maar we blijven de ontwikkelingen nauwgezet volgen.

twee, soms wel drie keer per week met financieel directeur Fedde Koster en andere leden van de commissie financiën.

Natuurmonumenten heeft een eigen vermogen dat

Verscherpte dijkbewaking is en blijft nodig. De inkomsten

inkomsten genereert die voor de exploitatie gebruikt

staan door ledenverlies onder druk. De achterban houdt

worden. Tegelijkertijd is dit een reserve voor mogelijke

dankzij de recessie de hand op de knip, wat we terugzien

financiële tegenvallers. Dat is het eigen vermogen van de

in onze inkomsten. Overheidssubsidies op verwervingen

leden w aarmee we natuurbescherming en natuurbeheer

zijn door het kabinet grotendeels afgeschaft. Tenslotte

in de toekomst kunnen veiligstellen. We moeten met dit

heerst er sinds 2008 een onzeker beursklimaat, waardoor

vermogen zorgvuldig om blijven gaan.”


6 Risicomanagement

Risico’s bewaken, beperken en beheersen

Natuurmonumenten erkent het feit dat haar activiteiten risico’s met zich mee b rengen. Met risicomanagement zet de organisatie zich ervoor in die risico’s systematisch te identificeren, te bewaken, te beperken en te beheersen.

Inleiding Een organisatiebrede risicoanalyse en de bespreking hiervan door het bestuur leidde in 2011 tot het identificeren van zeven toprisico’s. Het bestuur

Inleiding

stelde daarbij vast dat het ging om risico’s in brede zin, op nogal verschillende

6.1 Risico’s van beheer en beleid

gebieden en van verschillende niveaus. Het bestuur constateerde verder dat de

6.2 Financiële en juridische risico’s

risicoanalyse vooral geleid heeft tot herkenning van bestaande risico’s, en niet tot

6.3 Reputatierisico’s: imagoschade en

heel nieuwe inzichten en dat al acties worden ondernomen.

reputatiemanagement 6.4 Operationele risico’s

6.1 Risico’s van beheer en beleid

6.5 CBF-keurmerk en FSC-certificaat 6.6 Risicomanagement in de toekomst

De negatieve effecten van milieuvoorwaarden (mest, fosfaat, water) op de kwaliteit van onze gebieden Het herstel van de milieucondities in en om onze gebieden is van zeer groot belang voor de kwaliteit van en biodiversiteit in die gebieden. Voor het aanpakken van verdroging en het verminderen van de stikstofdepositie en fosfaatbelasting zijn wij echter in hoge mate afhankelijk van andere partijen: de Rijksoverheid, de provincies, waterschappen en de landbouw. Het gaat hierbij dus bij uitstek om een probleem dat aangepakt moet worden via beleidsbeïnvloeding, vaak in samenwerking met partners als Staatsbosbeheer, De 12Landschappen, Natuur & Milieu en de milieufederaties. Schoon water en het realiseren van een anti-verdrogingsbeleid staan hoog in de prioriteiten in onze lobbyagenda. Voor de ammoniakproblematiek richten wij ons met name op het oplossen van deze problematiek in onze Natura 2000-gebieden. Daarnaast wordt ingezet op een gebiedsgerichte aanpak in de regio’s.


54

6 Risicomanagement


55

Belangentegenstelling tussen Natuurmonumenten en partners zoals de landbouw Natuurmonumenten heeft in het landelijk gebied te maken met

De toprisico’s zijn:

partijen zoals de landbouw. Daarbij is sprake van gemeenschappelijke belangen,

1. De negatieve effecten van milieu

zoals het behoud van het landschap en de open ruimte en het tegengaan van

voorwaarden (mest, fosfaat, water)

verstedelijking en verrommeling. Maar er is ook sprake van forse belangen

op de kwaliteit van onze gebieden

tegenstellingen. Natuurmonumenten kiest in beginsel een constructieve opstel-

(zie 6.1 Risico’s van beheer en beleid).

ling en is niet gebaat bij een regelrechte confrontatie met de landbouw. Maar

2. Belangentegenstelling tussen Natuur

soms is het nodig om duidelijk te maken waarvoor wij staan en wat onze grenzen

monumenten en partners zoals de

zijn: wij geven stem aan de natuur en staan op de bres voor de waarde van die na-

landbouw (zie 6.1Risico’s van beheer en

tuur. Behalve met de partijen in het landelijk gebied speelt ook de publieke opinie

beleid).

hierbij een rol. Deze problematiek, die op landelijk, maar ook op regionaal niveau

3. Imagoschade (zie 6.3 Reputatierisico’s).

speelt, krijgt vanwege het belang ervan al veel aandacht. Het gaat hierbij veelal

4. Wegvallen van politiek draagvlak en als

om maatwerk en het zoeken van het juiste evenwicht.

gevolg daarvan van inkomsten (zie 6.2 Financiële en juridische risico’s).

Het huidige kabinetsbeleid In het najaar van 2011 werd de precieze i nvulling

5. Wegvallen van inkomsten uit de

van de plannen uit het coalitieakkoord voor de natuur en het natuurbeleid duide-

leden- en fondsenwerving en sponsoring

lijk. Behalve om een forse bezuiniging (zie hoofdstuk 6.2) gaat het daarbij ook

(zie 6.2 Financiële en juridische risico’s).

om een aantasting van de kwaliteit van de natuur. De Ecologische Hoofdstructuur wordt ingekrompen en de ecologische verbindingszones staan op de tocht. In

6. De omgang met het vermogen (zie 6.2 Financiële en juridische risico’s).

de ontwerp-Wet Natuurbescherming, zoals die eind december 2011 voorlag,

7. Te weinig systematisch benutten van

verliezen 149 soorten planten en dieren hun bescherming en wordt het aantal

(toekomstige) kansen en mogelijk

soorten voor de plezierjacht uitgebreid. Voor de korte termijn streven wij ernaar

heden, te weinig oog voor innovatie en

om, in samenwerking met collega-organisaties, beide onderwerpen in positieve

verdienmodellen (zie 6.2 Financiële en

zin te beïnvloeden. Voor de lange termijn verkennen wij de mogelijkheden

juridische risico’s).

met collega-terreinbeheerders, andere maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. Wij houden er rekening mee dat wij ons meer moeten richten op

Deze risico’s zijn grotendeels strategisch

de provincies, met Brussel als reddingsboei.

en financieel-juridisch van aard. Daarnaast besteden we in dit hoofdstuk aandacht aan

6.2 Financiële en juridische risico’s

twee operationele risico’s: frauderisico’s en de inzet van ICT-systemen.

Wegvallen van politiek draagvlak en als gevolg daarvan van inkomsten Dit is, in het licht van de huidige financieel-economische crisis en de bezuinigingen die door de Rijksoverheid worden doorgevoerd, een uiterst actueel en urgent thema. Het nieuwe Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL) is ingevoerd, waardoor de financiering van het beheer vooralsnog is zeker gesteld. Maar geld voor natuuraankopen en het inrichten van die natuur is er nauwelijks. Het natuurbeleid wordt overgedragen aan de provincies, maar met forse bezuinigingen op het bijbehorende budget. Aan onze opstelling ten opzichte van het overheidsbeleid en het beïnvloeden daarvan, zowel van Rijk als provincies, wordt momenteel in hoge mate prioriteit gegeven, evenals aan het zoeken van nieuwe en andere wegen om aan financiering te komen. Nieuwe Europese PNB-subsidieregeling In 2011 heeft de Europese C ommissie goedkeuring verleend aan een nieuwe subsidieregeling voor grondverwerving voor natuurbeschermingsorganisaties, waaronder Natuurmonumenten. Deze nieuwe regeling komt in de plaats van de oude subsidieregeling, de zogeheten PNB-regeling. Naar aanleiding van een ingediende klacht is de Europese Commissie


6 Risicomanagement


een onderzoek gestart naar de toepassing van de oude regeling en heeft hierover vragen gesteld aan het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. We zien de uitkomsten van dit onderzoek met vertrouwen tegemoet. Wegvallen van inkomsten uit de leden- en fondsenwerving en sponsoring Ook dit is een uiterst actueel thema nu we, mede ten gevolge van de crisis, te kampen hebben met een forse verlaging van de ledenstand. Ook dit onderwerp heeft de volle aandacht van de directie en het bestuur. In 2011 is gestart met het vormgeven aan het Nieuwe Natuurmonumenten. Daarnaast is een meerjarenplan 2011-2013 opgesteld waarin de energie gericht wordt op drie doelstellingen: versterken van het imago en de zichtbaarheid, versterken van de achterban en vergroten van de inkomsten. De omgang met het vermogen Het beleggingsbeleid en de omgang met het vermogen staan permanent op de agenda van de bestuurscommissie Financiën, die hierover rapporteert aan het bestuur. Te weinig systematisch benutten van (toekomstige) kansen en mogelijkheden, te weinig oog voor innovatie en verdienmodellen Dit is een breed onderwerp dat meerdere aspecten omvat en dat, mede in het licht van de bezui nigingen van de overheid en het teruglopende ledenaantal, aandacht krijgt. Er ligt een verband met de hoofdlijn ‘ondernemer’ van de nieuwe positionering. Voor de implementatie hiervan is een programma ‘ondernemen’ gestart waarin diverse initiatieven en pilots op dit gebied worden onderzocht en gecoördineerd. Daarbij worden onderscheiden landelijke ondernemersinitiatieven (vastgoed voor vergaderen en recreatie, biomassa, houtverkoop), lokale ondernemersinitiatieven (tuinderij Land en Boschzigt, baggerbedrijf Overijssel/Flevoland, grondbedrijf Gelderland) en gebiedsexperimenten gericht op een efficiëntere en goedkoper exploitatie.

6.3 Reputatierisico’s: imagoschade en reputatiemanagement Voor onze reputatie en geloofwaardigheid is het van groot belang dat wij open, zorgvuldig en transparant zijn in onze handelwijze en berichtgeving, met name over onderwerpen die tegenstrijdige reacties oproepen, zoals het niet bijvoeren van dieren in de winter, het vangen en doden van ganzen en het beleggen in aandelen. Om het risico op imagoschade zoveel mogelijk te beperken moet de hele organisatie zich bewust zijn van het belang van een open, zorgvuldige en adequate berichtgeving en optreden naar buiten toe. In dit verband zijn de spelregels een aantal jaren geleden vastgesteld voor de persvoorlichting; die regels gelden voor de hele organisatie. Verder moeten wij beschikken over goede en alerte persvoorlichters, moeten wij doeltreffend gebruik maken van onze media (Ledenblad Natuurbehoud/Puur Natuur, Van Nature Online en onze website) en speelt de ledenservice als aanspreekpunt een belangrijke rol.


56

6 Risicomanagement


6.4 Operationele risico’s Frauderisico’s Het voorkomen van fraude wordt beheerst door toepassing van functiescheiding, procedures voor in- en verkoop van producten en diensten, beperking van bevoegdheden door mandateringsregelingen, centralisatie van administratie en financiële handelingen. Dit wordt getoetst door het uitvoeren van interne audits. Er is door het management geen fraude geconstateerd en er is ook geen vermoeden van mogelijke fraudegevallen. Inzet van ICT-systemen De interne bedrijfsvoering steunt voor een groot deel op ICT-systemen. De continuïteit van deze systemen wordt geborgd door het toepassen van een gedegen back-up systeem en het beschikbaar houden van uitwijkmogelijkheden.

6.5 CBF-keurmerk en FSC-certificaat Natuurmonumenten hecht grote waarde aan onafhankelijke certificaten als verantwoordingsinstrumenten richting leden en samenleving. Wij beschikken al geruime tijd over het CBF-keurmerk. De Code Goed Bestuur voor Goede Doelen is opgenomen in het reglement van het CBF-Keur. Vijf van de zes regio’s van Natuurmonumenten zijn sinds 2011 FSC-gecertificeerd. Het FSC-certificaat, onder meer de kwaliteitsnorm voor duurzaam beheerde bossen en een richtlijn voor werkprocessen, geldt nog niet voor de regio Zuid-Holland-Zeeland. Ook voldoet Natuurmonumenten aan de criteria voor het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL). We streven ernaar de diverse keurmerken en certificaten zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Dit zorgt voor minder werk en meer transparantie.

6.6 Risicomanagement in de toekomst Het afgelopen jaar heeft de noodzaak van risicomanagement onderstreept, maar heeft ook de mogelijkheden en onmogelijkheden daarvan duidelijk gemaakt. We leven in uiterst onzekere tijden, en het is de kunst om ons daar zo goed mogelijk op voor te bereiden. Flexibiliteit, creativiteit en snel kunnen schakelen tussen verschillende scenario’s zijn daarbij gewenst. Het bestuur stelde vast dat de zeven geïdentificeerde toprisico’s in voldoende mate onderkend worden en aandacht krijgen. Besloten is dat het bestuur ieder najaar nagaat hoe het hiermee gesteld is en of de activiteiten en initiatieven ten opzichte van deze risico’s het gewenste resultaat hebben gehad, en ook of zich nieuwe risico’s voordoen die aandacht verdienen.


57

Natuurmonumenten financiëel

58

7

Financiële resultaten en beleid

58

8

Jaarrekening 2011

63

9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017

90

Financieel resultaat 2011 Natuurmonumenten besteedde in 2011 totaal € 103,4 miljoen. Hiervan werd € 93,1 miljoen uitgegeven aan: het verwerven van natuurgebieden (€ 13,1 miljoen), het beheer van natuurgebieden (€ 55,7miljoen), de beleidsbeïnvloeding (€ 5,0 miljoen) en het betrekken van het publiek bij de natuur (€ 19,3 miljoen). De rest van de bestedingen was voor wervingskosten (€ 5,8 miljoen)en beheer en administratie (€ 4,5 miljoen). De vereniging sloot 2011 af met een overschot van € 3,0 miljoen, terwijl in de begroting een tekort van € 2,5 miljoen werd verwacht. Dat kwam vooral omdat in de begroting de opbrengsten voorzichtig waren ingeschat. De totale inkomsten uit beleggingen ad € 3,1 miljoen (bestaande uit € 6,5 miljoen direct rendement en € 3,4 miljoen koersverlies) waren € 2,7 miljoen lager dan begroot. De rest van baten en lasten waren in grote lijnen in overeenstemming met de beschikbare ruimte in de begroting 2011. Vanuit het batig saldo is € 3,0 miljoen aan de Bestemmingsreserve gedoteerd voor de kosten van de implementatie van ‘het Nieuwe Natuurmonumenten’.


7 Financiële kerncijfers

Inkomsten en bestedingen in 2011 (x € 1miljoen)

59

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Inkomsten fondsenwerving

33,0

31,9

29,6

Aandeel acties derden

17,0

14,1

14,6

Overheidssubsidies

40,7

33,7

39,6

Directe baten effecten

6,5

5,8

6,0

Koersresultaat effecten

3,4 -

0,0

5,8

Inkomsten

Inkomsten terreinbeheer

11,4

11,0

10,9

Overige baten

1,2

2,0

5,5

Totaal inkomsten

106,4

98,5

112,0

Bestedingen Verwerven natuurgebieden

13,1

8,3

20,8

Beheren natuurgebieden incl. beleving en recreatie

55,7

58,8

53,4

Beïnvloeding beleid overheden voor de natuur

5,0

5,3

5,1

Betrekken van het publiek bij de natuur

19,3

18,0

15,5

Totaal bestedingen

93,1

90,4

94,8

Wervingskosten

5,8

6,1

6,0

Kosten beheer en administratie

4,5

4,5

4,6

Totaal bestedingen

103,4

101,0

105,4

Overschot

3,0

2,5 -

De inkomsten toegelicht De totale inkomsten van € 106,4 miljoen waren in 2011 € 7,9 miljoen hoger dan begroot en € 5,6 miljoen lager dan in 2010. • De inkomsten uit fondsenwerving bedroegen € 33,0 miljoen. Dat is € 1,1 miljoen hoger dan in de begroting van 2011. Zie voor een verdere uitsplitsing van de opbrengsten de staat van baten en lasten op pagina 64. Ten opzichte van 2010 waren de inkomsten uit fondsenwerving € 3,4 miljoen hoger. De inkomsten uit giften en schenkingen, inclusief fondsen wervende acties waren € 4,5 miljoen hoger dan in 2010. Belangrijkste extra bijdragen kwamen uit de ontvangen vrijwillige bijdragen voor het nieuwe Natuurboek dat in 2011 aan alle leden werd verstrekt (€ 2,9 miljoen) en enkele grote giften van particulieren. • Het aandeel acties derden (€ 17,0 miljoen) bestaat voor € 16,4 miljoen uit opbrengsten van de Nationale Postcode Loterij. Daarnaast is € 0,6 miljoen ontvangen uit puzzelacties met derden. In de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij is een extra bijdrage begrepen van € 2,1 miljoen voor het gebied Vaalwaard. • De overheidssubsidies (€ 40,7 miljoen) waren nagenoeg gelijk aan 2010. De uitkomsten waren € 7,0 miljoen hoger dan begroot. In de begroting is nog sterker rekening gehouden met lager uitvallende subsidies.


6,6


60

• Het resultaat beleggingen kwam in 2011 uit op een totaalrendement (bankrente, couponrente, dividenden en koersresultaten) van 1,9% (vorig jaar 6,5%). Het rendement op aandelen bedroeg -4,3%, op staatsobligaties 4,4%, op bedrijfsobligaties 2,1% en op banktegoeden 1,7%. Dat komt neer op een totaal positief resultaat van € 3,1 miljoen, onder verdeeld in € 6,5 miljoen direct rendement en € 3,4 miljoen nadelig koersresultaat. In de begroting hield Natuurmonumenten rekening met een rendement van € 5,8 miljoen. Vanwege de landencrisis in de eurozone zijn in 2011 de staatsobligatieleningen van een aantal risicolanden omgeruild voor leningen aan landen met een sterker debiteurenprofiel. • De inkomsten terreinbeheer (€ 11,4 miljoen) waren nagenoeg conform begroting en conform 2010. • De overige baten betreffen de verkoopopbrengst van gebouwen (€ 0,7 miljoen) en van gronden en productierechten (landbouwquota € 0,5 miljoen) die niet direct bijdragen aan onze kernactiviteiten.

Baten uit beleggingen (x € 1.000)

2011

2010

2009

2008

2007

Obligatierente

5.434

4.960

2.696

2.106

2.855

Dividend Gerealiseerd koersresultaat Ongerealiseerd koersresultaat Deposito’s en liquide middelen Bruto beleggingsresultaat Kosten beleggingen Netto beleggingsresultaat

915

678

687

662

1.197

1.017

-1.189

-191

553

-6.933

-4.461

6.948

11.741

-26.030

6.755

107

359

2.847

3.585

2.591

3.012

11.756

17.780

-19.124

6.465

394

213

238

184

251

2.618

11.543

17.542

-19.308

6.214

rendement beleggingen

1,9%

6,5%

10,7%

-10,0%

gemiddeld rendement 2007-2011 in %

2,4%

gemiddeld rendement 2007-2011 bedrag

3.722

3,1%

De bestedingen toegelicht De totale bestedingen kwamen in 2011 uit op € 103,4 miljoen. Dat is € 2,4 miljoen hoger dan begroot en € 2,0 miljoen lager dan in 2010. • De verwervingskosten van natuurgebieden bedroegen € 13,1 miljoen. Dat is € 4,8 miljoen meer dan begroot, maar € 7,7 miljoen minder dan in 2010 als gevolg van de stop door de overheid op verwervingssubsidies. In paragraaf 2.1 leest u meer over de verwervingen in 2011 op pagina 10. • De kosten voor het beheer van de natuurgebieden kwamen uit op € 55,7 miljoen. Dat is € 3,1 miljoen minder dan begroot. Dit vloeide voort uit lagere projectkosten waar ook lagere subsidiebaten tegenover staan. In paragraaf 2.2 tot 2.5 wordt nader ingegaan op de impact van de inspan ningen en resultaten van het beheer.

Naar tabel: Inkomsten en bestedingen in 2011



• Voor beïnvloeding van overheidsbeleid (€ 5,0 miljoen) gebruikten we nagenoeg geheel het bedrag uit de begroting van 2011. In hoofdstuk 3 wordt nader ingegaan op het blijvend agenderen van het natuurbeleid. • De kosten voor betrekken van het publiek bij de natuur bedroegen € 19,3 miljoen. Dat is € 1,3 miljoen meer dan de begroting aangaf. Dit betreft o.a. de kosten voor de verbouw van Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek. T.o.v. 2010 waren de kosten € 3,8 miljoen hoger. In 2011 waren er extra kosten voor het nieuwe Natuurboek dat aan alle leden werd verstrekt (€ 1,5 miljoen) en werd er extra geld uitgegeven aan de profilering (€ 0,4 miljoen), wat ten laste van de Bestemmingsreserve Het Nieuwe Natuurmonumenten werd gebracht. In hoofdstuk 4 leest u alles over hoe we mensen en organisaties verbinden met Natuurmonumenten. • De wervingskosten (€ 5,8 miljoen) bestaan grotendeels uit de kosten voor eigen fondsenwerving. De kosten voor fondsenwerving (€ 4,4 miljoen) bedroegen 13,3% van de inkomsten uit fondsenwerving (in 2010 was dat 16,0%). Dit cijfer ligt ruim onder de 25% CBF-norm. In 2011 is net als in 2010, in afwachting van ‘het Nieuwe Natuurmonumenten’, minder aan fondsenwerving uitgegeven. • De kosten voor beheer en administratie kwamen met € 4,5 miljoen exact uit op het begrotingsbedrag. Hieronder vallen de kosten van de directie en de centrale stafafdelingen Financiën en Bedrijfsvoering. Het algemene financiële beleid Via het opstellen van meerjarenverkenningen wordt door het bestuur vast gesteld hoeveel financiële ruimte er beschikbaar is voor het realiseren van de doelstellingen van Natuurmonumenten. Deze verkenningen worden jaarlijks geactualiseerd. De eerstkomende jaarschijf van de meerjarenverkenning vormt de begroting voor het komende jaar. Binnen die begroting wordt er via een stelsel van normkosten vastgesteld hoeveel budget elke regio en/of afdeling binnen Natuurmonumenten beschikbaar heeft voor het realiseren van de doelstellingen. Over het vrijgeven van deze deelbegrotingen beslist de directie. Beslissingen over verwervingen van natuurgebieden worden genomen door de directie en het bestuur. De actuele financiële resultaten worden op kwartaalbasis gevolgd en waar nodig bijgestuurd. Daarbij worden ook niet-financiële parameters, zoals bijvoorbeeld het aantal verworven hectares, ledenaantallen en inzet van vrijwilligers in beschouwing genomen. Na afloop van het kalenderjaar wordt de jaarrekening vastgesteld door het bestuur en gecontroleerd door de externe accountant. Vervolgens wordt de jaarrekening ter goedkeuring voorgelegd aan de verenigingsraad. Het financieel beleid t.a.v. beleggingen Het beheer van de beleggingsportefeuille is onder condities uitbesteed aan drie externe vermogensbeheerders. De opdracht aan deze vermogensbeheerders is rendement te leveren binnen een door Natuurmonumenten vastgesteld r isicoprofiel. De strategische beleggingsmix bestaat uit 60% staatsobligaties van Euro landen, 20% bedrijfsobligaties en 20% aandelen. Natuurmonumenten belegt de portefeuille bijna volledig op duurzame wijze. De vermogensbeheerders l etten bij hun selectie op het milieubeleid, governance en sociale aspecten van de f ondsen. Naar tabel: Inkomsten en bestedingen in 2011


61


Hierover wordt op kwartaalbasis gerapporteerd. Daarbij worden fondsen uitgesloten die beleggen in bedrijven die voor meer dan 5% van hun activiteiten werkzaam zijn in de wapenindustrie, kernenergie, tabaksindustrie, gokken, bonthandel en porno. Daarop zijn in bijzondere gevallen uitzonderingen mogelijk, dit ter beoordeling aan de Financiële Commissie van het Bestuur. Vervolgens wordt het principe ‘best-in-class’ gehanteerd bij de selectie van bedrijven. Natuur monumenten heeft haar beleggingsbeleid vastgelegd in een b eleggingsstatuut. Beloning bestuurders De bestuursleden van Natuurmonumenten verrichten hun werkzaamheden onbezoldigd. Ook verstrekt Natuurmonumenten geen leningen, voorschotten of garanties aan de bestuursleden. Wel kunnen zij de gemaakte reiskosten declareren. Beloning leden van de directie De werkorganisatie van Natuurmonumenten wordt geleid door: de algemeen directeur, de directeur Natuurbeheer en de directeur Financiën en Bedrijfs voering. Conform de arbeidsvoorwaarden van Natuurmonumenten ontvangen de directieleden geen dertiende maanduitkering of andere bonusregelingen. Er zijn aan de directie geen leaseauto’s, leningen, voorschotten of garanties beschikbaar gesteld. De directiesalarissen zijn gebaseerd op de schalen bij de Rijksoverheid en voldoen aan de Adviesregeling Directiefuncties Goede Doelen Organisaties die is opgenomen in de gedragscode Goed Bestuur voor Goede Doelen.


62

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011

8.1 Balans per 31 december 2011 (na verwerking van saldo van baten en lasten) Activa (x € 1.000)

63

31-12-2011

31-12-2010

B1 Materiële vaste activa B1a Natuurgebieden en opstallen

p.m.

p.m.

B1b Ruilgronden

3.276

3.135

B1c Gebouwen, inventaris en machines

21.846

20.394

25.122

23.529

B2 Voorraden

143

205

B3 Vorderingen

38.924

34.594

B4 Effecten en overige beleggingen

180.902

182.188

B5 Liquide middelen

3.279

284

Totaal activa

248.370

240.800

B6 Ministerie EL&I inzake leningen verwervingssubsidies

restant hoofdsom

267.331

273.424

saldo lopende lening

1.647

13.967

Passiva (x € 1.000) B7 Reserves en fondsen Bestemmingsreserves B7a Reserve als bron van inkomsten

B7b Bestemmingsreserve Het Nieuwe Natuurmonumenten

173.430

174.019

4.076

1.500

177.506

175.519

Fondsen B7c Bestemmingsfondsen

14.481

14.481

13.475 13.475

191.987

188.994

B8 Schulden B8a Langlopende schulden

4.414

4.036

51.969

47.770

56.383

51.806

248.370

240.800

B8b Kortlopende schulden

Totaal passiva

B9 Ministerie EL&I inzake leningen verwervingssubsidies restant hoofdsom

267.331

273.424

saldo lopende lening

1.647

13.967



64

8.2 Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 (x € 1.000)

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

18.848

19.000

19.573

Ra Baten uit eigen fondsenwerving Ra1 Contributies van leden Ra2 Ontvangen giften en schenkingen

6.879

5.300

2.422

Ra3 Erfstellingen en legaten

5.713

6.200

6.137

Ra4 Resultaat verkoop artikelen

310

400

343

Ra5 Sponsoring en bedrijfsgiften

1.290

1.000

1.163

33.040

31.900

29.638

Rb Aandeel in acties van derden

17.036

14.100

14.577

Rc Overheidssubsidies

40.681

33.700

39.612

Rd1 Directe baten uit beleggingen

6.456

5.800

Rd2 Koersresultaat uit beleggingen Re Inkomsten terreinbeheer

3.444 - 11.346

5.997

- 11.000

5.759 10.884

Rf Overige baten

1.243

2.000

5.522

Totaal inkomsten

106.358

98.500

111.989

13.063

8.250

20.854

Rg Besteed aan de doelstellingen Rg1 Verwerving natuurgebieden Rg2 Beheer natuurgebieden

55.693

58.800

53.360

Rg3 Beïnvloeding beleid overheden voor de natuur

4.972

5.350

5.067

Rg4 Betrekken van het publiek bij de natuur

19.365

18.000

15.497

93.093

90.400

94.778

4.417

4.800

4.737

Rh2 Kosten subsidies overheden

1.005

1.100

1.068

Rh3 Kosten beleggingen

394

200

213

5.816

6.100

6.018

Rh Wervingskosten Rh1 Kosten eigen fondsenwerving

Ri Beheer en administratie Ri1 Kosten beheer en administratie

4.456

4.500

4.610

Totaal bestedingen

103.365

101.000

105.406

Overschot 2011

2.993

2.500 -

6.583



Bestemming resultaat (x € 1.000) Toegevoegd/onttrokken aan Reserve als bron van inkomsten Bestemmingsreserve Het Nieuwe Natuurmonumenten Bestemmingsreserve achterstallig onderhoud gebouwen

2011 589 - 2.576

2010 4.997 1.500

-

362 -

Bestemmingsfondsen

1.006

448

Totaal overschot

2.993

6.583

De bestemming van het resultaat in 2011 voerde Natuurmonumenten uit conform het besluit van het bestuur. Zie ook onder Overige gegevens: Bestemming van het resultaat op pagina 86. Na de mutaties in de bestemmingsfondsen en bestemmingsreserves resteert uiteindelijk een negatief saldo van € 0,6 miljoen dat is onttrokken aan de Reserve als bron van inkomsten.

8.3 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Als houder van het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF-Keur) is de jaarrekening van de vereniging Natuurmonumenten opgesteld en ingericht conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen. Alle activa en passiva zijn gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij hieronder anders is vermeld. De baten en lasten worden toegerekend aan de periode waarop deze betrekking hebben. De jaarrekening 2011 is opgesteld overeenkomstig de richtlijn RJ 650. B1a Natuurgebieden en opstallen Gezien het bijzondere karakter van de activa natuurgebieden en daarop gelegen opstallen, schrijft Natuurmonumenten deze na verwerving geheel af en n oteert ze als p.m. op de balans. We stoten deze gebieden en opstallen namelijk in principe niet meer af. Bovendien hebben de gebieden en opstallen in hun totaliteit geen of zelfs een negatieve opbrengstwaarde. Ook natuurgebieden en eventuele bijbehorende opstallen verkregen uit erfstellingen en legaten neemt Natuurmonumenten als p.m. op. B1b Ruilgronden De ruilgronden van Natuurmonumenten liggen veelal buiten de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Deze gronden worden in de toekomst geruild met gebieden binnen de EHS. Vaak krijgt Natuurmonumenten die EHS-gebieden alsnog gesubsidieerd. De ruilgronden zijn gewaardeerd tegen de totale verkrijgingswaarde, onder aftrek van ontvangen subsidies en van een voorziening voor waardedaling.

Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

65

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 B1c Gebouwen, inventaris en machines Hieronder vallen aangeschafte bedrijfsmiddelen zoals investeringen in gebouwen, inventaris en computers, installaties en machines en werktuigen die nodig zijn voor de exploitatie van de natuurgebieden. Deze worden gewaardeerd op aanschafwaarde minus lineaire afschrijving. Overeenkomstig de algemene jaarverslaggevingsrichtlijnen worden verkregen subsidies op deze investeringen direct in mindering gebracht op de aanschafwaarde. De bedrijfsgebouwen schrijft Natuurmonumenten in twintig jaar af. Inventarissen en machines worden in drie, zes of tien jaar afgeschreven. Financiële instrumenten: Financiële instrumenten omvatten investeringen in aandelen en obligaties, handels- en overige vorderingen, liquide middelen, handelsschulden en overige te betalen posten. Financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde. Na de eerste opname worden financiële instrumenten op de hierna beschreven manier gewaardeerd. B2 Voorraden De voorraden betreffen artikelen die Natuurmonumenten verkoopt in bezoekerscentra en op bestelling. Deze voorraden zijn gewaardeerd tegen kostprijs onder aftrek van een voorziening voor incourantheid. B3 Vorderingen De vorderingen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde, onder aftrek van een voorziening voor mogelijke oninbaarheid. De te verwachten maar nog niet ontvangen erfstellingen en legaten zijn vastgesteld aan de hand van betrouwbare berichtgevingen over de omvang. B4 Effecten en overige beleggingen De aandelen en bedrijfsobligaties worden gewaardeerd op marktwaarde. Een van de aandelenfondsen heeft de US-dollar als valuta. Om het valutarisico t.o.v. de euro af te dekken wordt er een valuta-hedge ingezet met dezelfde omvang. Zowel voor het betreffende aandelenfonds als de valuta-hedge wordt op balansdatum de reële waarde aangehouden. De obligaties in staatsleningen zullen worden aangehouden tot het moment van aflossing en gewaardeerd op nominale waarde. Noteren de staatsobligaties bij aanschaf onder of boven pari, dan wordt het verschil ten opzichte van de nominale waarde toegevoegd c.q. onttrokken aan de verkrijgingswaarde. Dit gedurende de resterende looptijd van de betreffende obligatielening. De overige beleggingen bevatten ook liquide middelen die binnen het mandaat van de vermogensbeheerders kunnen worden aangehouden. B7a Reserve als bron van inkomsten Beschermen van natuur in Nederland kost geld, nu en later. Om te kunnen garanderen dat Natuurmonumenten haar natuurgebieden ook in de verre toekomst behoudt en beschermt, is een inkomstenbron nodig die een deel van de jaarlijkse exploitatiekosten dekt. Hiervoor gebruikt Natuurmonumenten het Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

66

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 jaarlijkse r endement op de beleggingen. Voor de exploitatierekening van de vereniging wordt een verschil gemaakt tussen koersresultaten en direct rendement. De koersresultaten gaan, via de staat van baten en lasten, ten laste of ten gunste van de Reserve als bron van inkomsten. Rente, dividend of andere opbrengsten zijn beschikbaar om de jaarlijkse exploitatiekosten te dekken. De reserve is ook een buffer voor jaren met mogelijk tegenvallende inkomsten. Hij stelt Natuurmonumenten in staat vast te houden aan natuurbescherming als kerndoelstelling. Alleen met een reserve kunnen we het beheren en b ehouden van natuur ook voor volgende generaties garanderen. Als gevolg van deze langetermijndoelstelling is er voor gekozen om, naast de Reserve als bron van inkomsten, geen afzonderlijke continuïteitsreserve (CBF-definitie) in de balans op te nemen. B7b Bestemmingsreserve Het Nieuwe Natuurmonumenten Deze reserve is bestemd voor de financiering van de kosten die gepaard gaan met het implementeren van de nieuwe positionering van Natuurmonumenten. Natuurmonumenten wil en moet haar positie opnieuw bepalen gezien de vele maatschappelijke veranderingen op het gebied van fondsenwerving, subsidie, besluitvorming van overheden. In hoofdstuk 1 op pagina 7 van dit verslag wordt dit proces nader toegelicht. B7c Bestemmingsfondsen Dit zijn de fondsen waarvan de doelstelling door derden is bepaald. Grotendeels gaat het om ontvangsten uit erfstellingen, legaten en gehouden acties, waaraan bestedingsvoorwaarden zijn gekoppeld voor aankoop of beheer binnen een bepaald gebied. Bij de jaarlijkse vaststelling van de begroting beslist het bestuur over de besteding van deze gelden. Rg Bestedingen aan de doelstellingen De vereniging Natuurmonumenten heeft als doel het veiligstellen van de natuur in Nederland in al haar verschijningsvormen. Dit doen we door het: •

verwerven van natuurgebieden;

• beheren van natuurgebieden inclusief aanleg en onderhoud van voorzieningen voor beleving en recreatie; •

beïnvloeden van het natuurbeleid van de overheid;

•

betrekken van het publiek bij de natuur en bij Natuurmonumenten.

In de hoofdstukken 2, 3 en 4 van dit jaarverslag leest u over de belangrijkste resultaten van onze inspanningen in 2011. Uitgaven voor het verwerven van natuurgebieden (Rg1) betreffen de aankoopkosten van de natuurterreinen en de daarbij behorende opstallen. De kosten voor het beheren van natuurgebieden (Rg2) betreffen het beheren, behouden en ontwikkelen van natuur- en cultuurwaarden in onze gebieden, en het treffen van recreatievoorzieningen voor natuurbeleving. Het gaat hier om het jaarlijks terugkerende beheer, projectmatige kosten van inrichting, natuur ontwikkeling, het groot onderhoud en restauratie. De bestedingen bestaan Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

67

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 overwegend uit salariskosten voor eigen medewerkers, kosten voor uitbesteed werk, machine- en materiaalkosten, waterschapslasten en verzekeringen. Kosten voor beïnvloeding natuurbeleid overheden (Rg3) worden gemaakt voor lobbyactiviteiten om de besluitvorming van overheden te beïnvloeden. Landelijk richt onze beleidsbeïnvloeding zich op het algemene natuur- en landschaps beleid, waaronder de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). In de regio richt de lobby zich op onderwerpen die spelen in en rond de terreinen van Natuurmonumenten. De bestedingen bestaan in hoofdzaak uit salariskosten voor eigen medewerkers en voor werk dat we uitbesteden. Uitgaven voor het betrekken van het publiek bij de natuur (Rg4) zijn nodig voor educatie- en voorlichtingsmateriaal, het ontvangen van publiek, evenementenorganisatie, het informeren en beantwoorden van ledenvragen, en voor ledenbinding. De bestedingen bestaan overwegend uit salariskosten voor eigen medewerkers, kosten voor uitbesteed werk, campagnes, drukwerk zoals het ledenblad Natuurbehoud (in 2012 verschijnend onder de nieuwe titel ‘Puur Natuur’), websitebeheer en de kosten van bezoekerscentra. Rh Wervingskosten Bij deze post gaat het voornamelijk om kosten voor eigen fondsenwerving (Rh1), onderverdeeld in kosten van personeel, materieel en uitbesteed werk van de afdelingen die aan fondsenwerving doen. De kosten van ledenwerving beschouwen we hierbij voor 50% als fondsenwervingkosten en voor 50% als kosten voor het betrekken van het publiek bij de natuur. Overige fondsenwervende acties gaan altijd gepaard met informatieverstrekking over het betreffende natuuronderwerp. Om die reden rekenen we de kosten van fondsenwervende acties niet geheel, maar voor 75% toe aan kosten eigen fondsenwerving en de overige 25% aan kosten voor het betrekken van het publiek bij de natuur. Kosten voor naamsbekendheid en zichtbaarheid hebben vooral betrekking op de profilering van natuur in de samenleving. Daarom rekenen we deze kosten voor 25% toe aan kosten eigen fondsenwerving en voor 75% aan kosten voor het betrekken van publiek bij de natuur. Ri Kosten beheer en administratie De kosten voor beheer en administratie bestaan uit de kosten van de directie en de centrale stafafdelingen Financiën en Bedrijfsvoering. Natuurmonumenten hanteert bij de vaststelling van deze kosten de aanbevelingen van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen.

8.4 Toelichting op de jaarrekening In de jaarrekening van de vereniging zijn de cijfers van Stichting Participaties Natuurmonumenten geconsolideerd. In deze stichting zijn ondergebracht: de Houdstermaatschappij Commerciële Activiteiten Natuurmonumenten B.V., Horeca-exploitatie Natuurmonumenten B.V. en Verkoopartikelen Natuur monumenten B.V. Ook zijn de cijfers meegeconsolideerd van de volgende landgoed b.v.’s waar Natuurmonumenten 100% eigenaar van is: Landgoed Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

68

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 Beekvliet B.V., Frisia B.V., N.V. ’t Geslagen Stuk, maatschappij van onroerende goederen, B.V. Ontginningen de Erven Abraham Ledeboer, Koelhuis Delta B.V., en Maatschappij tot Exploitatie van Onroerende Goederen ‘Eiland De Tien- Gemeten B.V.’. De minderheidsdeelneming in consortium Grensmaas B.V. is niet meegeconsolideerd. De directie van Natuurmonumenten vormt het bestuur van de stichting en de landgoed b.v.’s.

Toelichting op de balans B1a Natuurgebieden en opstallen Zoals in de grondslagen is vermeld, worden de natuurgebieden en bijbehorende opstallen, gezien het bijzondere karakter, p.m. op de balans vermeld. B1a Natuurgebieden en opstallen

2011

2010

Boekwaarde per 1-1

p.m.

p.m.

Verwervingskosten natuurterreinen en opstallen

13.003

20.754

Kosten financiering ruilgronden

60

100

Totale verwervingskosten

13.063

20.854

Af: subsidies voor verwervingen

10.423 -

17.938 -

niet-gesubsidieerd deel ten laste van boekjaar

2.640 -

2.916 -

Boekwaarde per 31-12

p.m.

p.m.

De niet-gesubsidieerde verwervingskosten bedroegen € 2,6 miljoen. Dankzij giften kon € 0,2 miljoen worden gefinancierd. Het niet-gesubsidieerde deel vloeit voor € 0,6 miljoen voort uit mutatie op ruilgronden. Het resterende bedrag ad € 1,8 miljoen kwam ten laste van de begroting 2011. Van dit bedrag is € 0,9 miljoen ten laste van het Aankoopfonds gebracht, zie Bestemmingsfondsen.

B1b Ruilgronden (x € 1.000)

2011

2010

Boekwaarde per 1-1

3.135

3.571

Bij: aanschaf uit te ruilen gronden

741

26

Af: als natuurgebied opgenomen/in pacht

490 -

94 -

Af: extra voorziening voor waardedaling

110 -

Af: verkocht en uitgeruild Boekwaarde per 31-12

- 3.276

368 3.135

Het is de bedoeling dat de gehele portefeuille van de ruilgronden de komende jaren wordt afgebouwd. Het tempo van uitruilen is onder andere afhankelijk van de grondmarkt en van landinrichtingsprocessen. De ruilgronden zijn gewaardeerd op de kostprijs minus de ontvangen subsidies daarop, onder aftrek van een voorziening voor waardedaling van € 0,78 miljoen.


69

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 B1c Gebouwen, inventaris en machines (x € 1.000)

2011

2010

Boekwaarde per 1-1

20.394

19.391

Bij: aanschaffingen minus desinvesteringen

3.032

2.490

Af: afschrijvingen Boekwaarde per 31-12

1.580 - 21.846

1.487 20.394

De totale investeringen bedroegen € 3,0 miljoen. In 2011 investeerde Natuurmonumenten, na aftrek van de betreffende subsidies, voor € 1,6 miljoen in bedrijfsgebouwen. Daarnaast is ook geïnvesteerd in inventarissen en computers € 1,0 miljoen en in machines en installaties € 0,4 miljoen. De boekwaarde van de gebouwen, inventaris en machines is te splitsen in € 19,5 miljoen aan werkschuren, bezoekerscentra en machines en € 2,3 miljoen aan kantoorgebouwen, kantoorinventaris en computersoftware. B2 Voorraden De voorraden van € 0,1 miljoen betreffen de artikelen die Natuurmonumenten verkoopt, zoals boeken, wandelroutes en fietsroutes. B3 Vorderingen (x € 1.000)

2011

2010

Subsidies verwervingen

6.145

6.445

Subsidies exploitatie en projecten

22.813

16.876

Nalatenschappen

3.476

4.235

Overlopende rente/interest obligaties/leningen

2.664

3.023

Overige (voornamelijk inzake terreinbeheer)

3.826

4.015

Saldo per 31-12

38.924

34.594

Van de subsidies verwervingen heeft een bedrag van € 4,1 miljoen een lange looptijd. De overige vorderingen hebben een looptijd korter dan één jaar. De vordering subsidies exploitatie en projecten betreft voor een groot deel de subsidie voor 2011 die in het eerste kwartaal van het nieuwe boekjaar zal worden ontvangen.


70

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 B4 Effecten en overige beleggingen (x € 1.000)

31-12-2011

71

31-12-2010

Aandelen: - Ter beurze genoteerd

39.097

42.145

- Niet ter beurze genoteerd

277

274

39.374

42.419

Staatsobligaties

104.784

103.269

Bedrijfsobligaties

30.547

29.792

Totaal effecten Tegoeden bij banken

Overige beleggingen

174.705

6.002

6.512

195

196

175.480

Totaal overige beleggingen

6.197

6.708

Totaal beleggingen

180.902

182.188

Conform het beleggingsbeleid worden de staatsobligaties gewaardeerd op aflossingswaarde. De beurswaarde van de staatsobligaties bedroeg per 31 december 2011 € 110,6 miljoen, wat € 5,8 miljoen hoger is dan de toegepaste balanswaarde.

Verloopoverzicht 2011 per categorie (x € 1.000)

Stand 1-1

Aandelen 42.419

Staats-

Bedrijfsobli- Bankdeposito’s

obligaties gatiefondsen 103.269

29.792

Bij: aankopen -/- verkopen

128 -

1.147

1.604

Bij/Af: koersresultaten

2.917 -

368

849 -

Stand 31-12

en overige 6.708 511 -

39.374

104.784

30.547

6.197

Stand 31-12 in %

21,8%

57,9%

16,9%

3,4%

56,7%

16,4%

3,7%

(stand 1-1 in %)

23,3%

B5 Liquide middelen Het saldo van € 3,3 miljoen bestaat uit vrij opneembare tegoeden bij banken. B6 Ministerie EL&I inzake lening verwervingssubsidies Meer hierover leest u in de toelichting op de lening ter financiering verwervingssubsidies, aan de creditzijde van de balans op pagina 76.


8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 B7a Reserve als bron van inkomsten (x € 1.000)

2011

2010

Saldo per 1-1

174.019

169.022

Bestemming saldo staat van baten en lasten Beschikbaar per 31-12

589 - 173.430

4.997 174.019

Zoals eerder toegelicht (zie ‘Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling’) gebruiken we de directe beleggingsopbrengsten van deze r eserve om de jaarlijkse exploitatiekosten te dekken. De opbrengst van verkochte g ebouwen, met ondergrond in erfpacht, is in deze reserve begrepen.

B7b Bestemmingsreserve Het Nieuwe Natuurmonumenten (x € 1.000)

2011

2010

Beschikbaar per 1-1

1.500

-

Af: bestedingen in het kader van positionering

424 -

Bij: dotatie via bestemming saldo baten en lasten

3.000

1.500

Beschikbaar per 31-12

4.076

1.500

Deze bestemmingsreserve is gevormd om de kosten op te vangen die gepaard gaan met de herpositionering van Natuurmonumenten. In hoofdstuk 1 op pagina 7 wordt dit nader toegelicht.

B7c Bestemmingsfondsen (x € 1.000)

2011

2010

Beschikbaar per 1-1

13.475

13.027

Bij: giften/donaties

3.978

2.260

Bij: beleggingsresultaat

136

445

Af: bestedingen

3.108 -

2.257 -


14.481

13.475


72

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 Specificatie:

saldo

01-01-11

Fonds mr. C.G.J.B. Henny

besteding

73

toevoeging

saldo

in 2011

in 2011

31-12-11

3.111

170

59

3.000

Fonds Wijde Blik

1.333

54

25

1.304

Fonds Acquoy-Nairac

1.533

29

1.562

Fonds Nieuwkoopse Plassen

175

3

3

175

Fonds Stichting Tentink Antink

465

9

474

850

801

1.369

Fonds Aankopen natuurterreinen Het Kievitsbloem Fonds

1.418

89

20

109

Fonds Martin van Gent Project

362

7

369

Van Tienhoven Studiefonds

52

1

53

Everwijn Arntzenfonds

26

1

1

26

Fonds overige donaties

4.911

2.030

3.159

6.040

13.475

3.108

4.114

14.481

Aan deze fondsen zijn de ultimo boekjaar nog niet-bestede giften en donaties, alsmede de beleggingsopbrengsten toegevoegd, en vervolgens zijn de bestedingen van in voorgaande jaren toegevoegde giften en donaties onttrokken. De doelstelling van de bestemmingsfondsen is door derden bepaald. Daarbij is in enkele gevallen ook bepaald dat de hoofdsom in stand moet blijven en dat alleen het verkregen rendement mag worden besteed. In de onderstaande tabel wordt onderscheid gemaakt tussen de hoofdsommen welke in bestand moeten blijven, en het bedrag dat kan worden besteed. Specificatie:

Beschikbaar

Saldo

voor besteding

Hoofdsom

31-12-11

Fonds mr. C.G.J.B. Henny

3.000

3.000

Fonds Wijde Blik

1.236

-

68

1.304

Fonds Acquoy-Nairac

1.260

302

1.562

Fonds Nieuwkoopse Plassen

175

175

Fonds Stichting Tentink Antink

465

9

474

Fonds Aankopen natuurterreinen

1.369

1.369

1

109

369

369

Het Kievitsbloem Fonds Fonds Martin van Gent Project

108 -

Van Tienhoven Studiefonds

29

24

53

Everwijn Arntzenfonds

26

26

Fonds overige donaties

- 3.299

6.040

6.040

11.182

14.481

Fonds mr. C.G.J.B. Henny Dit fonds verkreeg Natuurmonumenten dankzij testamentaire beschikkingen en moet worden besteed aan liefst één van de projecten van Natuurmonumenten. In 2011 is het rendement toegevoegd en vonden er voor € 0,2 miljoen onttrekkingen plaats. Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 Fonds Wijde Blik Dit fonds wordt gevormd door een subsidie van de provincie Noord-Holland en is bestemd voor de oeververdediging van de waterplas de Wijde Blik. In 2011 is het rendement toegevoegd en zijn de kosten voor de oeververdediging ten laste van het fonds gebracht. Fonds Acquoy-Nairac Van dit fonds kunnen de beleggingsopbrengsten worden aangewend voor cultuurhistorische doeleinden. Fonds Nieuwkoopse Plassen Van dit fonds gebruikt Natuurmonumenten de jaarlijkse beleggingsopbrengsten voor de financiering van het beheer in de Nieuwkoopse Plassen. Fonds Stichting Tentink Antink De rendementen van dit fonds besteedt Natuurmonumenten aan het behoud van en de zorg voor terreinen en opstallen in de Gelderse Achterhoek, die een belangrijke natuur- en cultuurwetenschappelijke waarde hebben. Fonds Aankopen natuurterreinen Vanuit de in het najaar van 2011 gehouden actie onder de leden voor het invullen van de ontbrekende puzzelstukjes in de EHS kon € 0,63 miljoen aan dit fonds worden toegevoegd. Dankzij schenking kon nog eens € 0,17 miljoen worden toegevoegd. In 2011 is € 0,9 miljoen aan niet-gesubsidieerde verwervings kosten natuurterreinen ten laste van dit fonds gebracht. Gezien de stagnatie in de subsidiëring door de overheid wordt de rol van dit fonds steeds belangrijker. Het Kievitsbloem Fonds Het doel van dit fonds is het financieel ondersteunen van kleine waterwerken of andere projecten die noodzakelijk zijn voor het onderhoud of herstel van de natte natuur in Nederland. De voorkeur gaat uit naar behoud en beheer van de oevers van het Zwarte Water en het Zwarte Meer in Overijssel. In 2011 zijn enkele schenkingen toegevoegd alsmede het rendement over 2011. Het Fonds Martin van Gent Project In 2008 heeft Natuurmonumenten € 0,7 miljoen ontvangen uit een nalatenschap. Onder de naam ‘Martin van Gent Project’ kan het restant ad € 0,37 miljoen besteed worden aan het verwerven van gronden voor natuur in relatie tot jeugdeducatie (onder meer voor kansarme jongeren). Van Tienhoven Studiefonds Dit fonds bestaat uit een hoofdsom van € 29.297 en een bedrag van € 23.960, dat beschikbaar is voor wetenschappelijk onderzoek. Everwijn Arntzenfonds Van dit fonds besteedt Natuurmonumenten het rendement ter dekking van de exploitatiekosten. De hoofdsom blijft in stand. Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

74


75

Fonds overige donaties (x € 1.000)

saldo

besteding

toevoeging

saldo

01-01-11

in 2011

in 2011

31-12-11

2.135

2.135

Nationale Postcode Loterij Velperwaard

-

-

Nationale Postcode Loterij Eerde

1.739

346

-

1.393

Beheer Schieveen/Ackerdijkse Plassen

170

35

-

135

Diverse buitenplaatsen

418

500

Beekbergerwoud

152

Klimaatprogramma

36

36

Energieprojecten Nuon

634

175

Wandelpaden

403

125

13

291

Heidebeheer

280

146

34

168

Recreatie

629

362

313

580

Overige

450

305

170

315

4.911

2.030

3.159

6.040

-

494

412

-

152

-

-

-

459

Het fonds overige donaties wordt gevoed met de opbrengst uit eigen werving acties voor natuurbeheerprojecten en door ontvangen giften en donaties voor een specifiek doel. De realisatiekosten van deze specifieke doelen komen ten laste van dit fonds.

B8a Langlopende schulden (x € 1.000)

2011

2010

Saldo per 1-1

4.036

4.425

Bij: ontvangen renteloze lening

850

Af: aflossingen

472 -


4.414

389 4.036

Deze post verantwoordt leningen met een looptijd langer dan één jaar die zijn afgesloten voor het verwerven van natuurgebieden en het realiseren van restauratieprojecten. De gemiddelde rente bedroeg 3,28% in 2011. In 2011 werd een renteloze lening ontvangen waarvan de aflossingen worden kwijt gescholden via periodieke schenkingen.


8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 B8b Kortlopende schulden (x € 1.000)

2011

2010

Vooruitontvangen subsidies projecten

9.993

11.258

Vooruitontvangen subsidies verwervingen

10.024

4.433

Vooruitontvangen contributies volgend jaar

9.850

10.554

Crediteuren

9.598

8.747

Niet-opgenomen vakantiedagen

5.161

4.928

76

en vakantiegeld werknemers Lopende verplichtingen projecten en verwervingen

2.914

2.953

Verschuldigd inzake pensioenlasten

1.267

994

Rekening-courant banken Af te dragen loonbelasting en sociale premies

-

316

1.001

874

Aflossing op langlopende leningen

384

290

Nationale Postcode Loterij nog te besteden

196

923

Overige schulden

1.581

1.500

51.969

47.770

De vooruitontvangen subsidies verwervingen en projecten zijn ontvangen subsidies waarvan de verwerving c.q. de projectuitvoering nog moet plaatsvinden. De vooruitontvangen contributies volgend jaar zijn de in 2011 geïnde contributies voor het jaar 2012.

B9 Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie inzake

leningen verwervingssubsidies (x € 1.000)

Stand leningen per 1-1-2011 Af: aflossing in 2011, gefinancierd door het ministerie van EL&I

273.424

Stand per 31-12-2011: lening Groenfonds/vordering EL&I

6.093 267.331

Verloop nog toe te wijzen subsidies: Stand per 1-1-2011 Bij: storting door EL&I voor rente en aflossing ontvangen rente op het uitstaande bedrag Af: subsidies voor Natuurmonumenten en de Landschappen

15.966 93

12.306 -

betaling kosten Groenfonds en Natuurmonumenten

107 -

betaling rente en aflossing aan het Groenfonds

Stand per 31-12-2011 van nog toe te wijzen subsidies

13.967

15.966 -

12.320 -

1.647

Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen ontvangen van de provincies jaarlijks subsidie voor het verwerven van natuurgebieden. Natuurmonumenten, de provincies, het ministerie van EL&I en de Landschappen zijn overeengekomen dat Natuurmonumenten vanaf 2004 leningen afsluit bij het Nationaal Groenfonds, ter financiering van deze subsidies. Met het toewijzen van subsidies aan Natuurmonumenten en de Landschappen bepalen de provincies de bestemming van deze geleende gelden.



77

EL&I voldoet voor Natuurmonumenten alle rente- en aflossingsverplichtingen op de leningen. Ook is vastgelegd dat de minister van EL&I Natuurmonumenten vrijwaart van alle claims van derden. Gezien bovenstaande bepalingen worden de lening en de daartegenover staande vordering op EL&I voor rente en aflossing, wel afzonderlijk onderaan op de balans vermeld (aan de debetzijde en aan de creditzijde) maar niet in de balanstelling opgenomen. In 2011 is er geen nieuwe lening aangegaan vanwege de stop door de overheid op subsidies voor verwervingen. Niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen Natuurontwikkelingsfonds IJmeer In 1999 is het Natuurontwikkelingsfonds IJmeer ontstaan uit donaties van de Provincie Noord-Holland, de gemeente Amsterdam en Natuurmonumenten. Uit dit fonds worden projecten betaald ter compensatie van het natuurverlies door de aanleg van de wijk IJburg bij Amsterdam. Natuurmonumenten voert alleen het financiële beheer en kan niet zelf over deze middelen beschikken. Het saldo van het fonds bedroeg ultimo 2011 € 4,3 miljoen (ultimo 2010: € 5,5 miljoen) en is nagenoeg geheel belegd in staatsobligaties. Aangezien Natuurmonumenten uitsluitend het financiële beheer uitvoert, zijn deze middelen alsmede de bestedings verplichtingen niet in de balans van Natuurmonumenten opgenomen. Lopende projecten Per balansdatum bedroeg het nog niet bestede restantbudget van de lopende projecten € 23,0 miljoen. De uitvoering en afronding daarvan zal in de komende jaren gerealiseerd worden. Voor een deel van dit restantbudget zijn uitvoeringscontracten aangegaan. De kosten zijn voor € 19,2 miljoen gedekt met subsidietoezeggingen. Het restant ad € 3,8 miljoen zal worden gefinancierd met in komende jaren te ontvangen inkomsten uit fondsenwerving, aandeel in acties van derden en overige.

Toelichting op de staat van baten en lasten Ra1 Contributies van leden De contributie-inkomsten kwamen in 2011 uit op € 18,8 miljoen, dat is nagenoeg het begrote bedrag. Het ledental daalde van 767.792 (ultimo 2010) naar 727.066 (ultimo 2011). In hoofdstuk 4 Betrekken leest u meer over de steun van leden.

Ra2 Ontvangen giften en schenkingen (x € 1.000)

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Ontvangen uit fondsenwervende acties

4.732

4.000

1.338

Ontvangen uit overige giften en donaties

2.147

1.300

1.084

Verantwoord in het boekjaar

6.879

5.300

2.422

De ontvangen giften en schenkingen zijn samengesteld uit de opbrengsten uit fondsenwervende acties en overige giften en donaties van particulieren. Een succesvolle actie was de vrijwillige bijdrage van de leden voor het nieuwe Natuurboek (€ 2,9 miljoen). Ook de voor- en najaarsmailing en de kerstmailing Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen


78

brachten veel op (€ 1,5 miljoen t.o.v. € 1,1 miljoen in 2010). Naast de fondsenwervende acties ontvingen we € 2,1 miljoen (in 2010 € 1,1 miljoen) uit vele giften en periodieke schenkingen van particulieren. Van de ontvangsten uit giften en acties is in totaal € 1,0 miljoen toegevoegd aan de bestemmingsfondsen.

Ra3 Erfstellingen en legaten (x € 1.000)

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Ontvangen in het boekjaar

6.472

9.137

Af: reeds in het vorig boekjaar verantwoord

4.235 -

7.224 -

2.237

1.913

Bij: te verwachten maar nog niet ontvangen

3.476

4.224


5.713

6.200

6.137

Ra4 Resultaat verkoop artikelen (x € 1.000)

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Omzet

743

900

700

Af: kostprijs van de omzet

433 -

500 -

357 -

Brutowinst

310

400

343

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Jaarlijkse bijdrage

13.500

13.500

13.480

Extra geld voor verwerving en inrichting

2.861

16.361

13.500

13.952

Overige acties

675

600

625

Totaal Aandeel in acties derden

17.036

14.100

14.577

In 2011 waren er 193 nalatenschappen en legaten onder handen. De grootste bedroeg € 1,0 miljoen.

Het resultaat verkoop artikelen betreft de bruto winst op verkoop van boeken, wandelkaarten, kalenders e.d. via postorders en in de bezoekerscentra. Ra5 Sponsoring en bedrijfsgiften De inkomsten uit sponsoring en bedrijfsgiften kwamen uit op € 1,3 miljoen en waren daarmee € 0,3 miljoen hoger dan begroot, en € 0,1 miljoen hoger dan in 2010. In hoofdstuk 4.3 wordt nader ingegaan op het verbinden van organisaties met Natuurmonumenten.

Rb Aandeel in acties van derden: Nationale Postcode Loterij en overige (x € 1.000) Nationale Postcode Loterij:

-

472

In 1991 sloot Natuurmonumenten een overeenkomst voor dertig jaar met de Nationale Postcode Loterij (NPL). Daarin is vastgelegd dat de vereniging als Naar tabel: Balans per 31 december 2011 Naar tabel: Staat van baten en lasten over het boekjaar 2011 Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen


79

begunstigde zal delen in de opbrengst van de loterij. De jaarlijkse bijdrage van € 13,5 miljoen werd in 2011 geheel aangewend om de kerndoelstellingen en actuele projecten van de vereniging te financieren. In hoofdstuk 4.5 leest u hier meer over. Daarnaast doneerde de Nationale Postcode Loterij middels een extra trekking € 2,1 miljoen voor het gebied de Velperwaard, en werd er € 0,7 miljoen gebruikt voor Fort Sint-Pieter. De overige acties betroffen nagenoeg geheel puzzelacties met het tijdschrift Libelle.

Rc Overheidssubsidies (x € 1.000)

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Verwervingen van natuurterreinen

10.423

6.800

17.938

Exploitatie en projecten beheer natuurterreinen

30.258

26.900

21.674


40.681

33.700

39.612

Rd Baten uit beleggingen (x € 1.000)

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Interest obligaties

5.434

4.960

Dividend aandelen

915

678

Door de stop op verwervingssubsidies waren deze fors lager dan in 2010. Daarmee was in de begroting rekening gehouden. Daarentegen waren de subsidies voor exploitatie en projecten beheer natuurterreinen beduidend hoger.

Interest leningen en banksaldi

107

359

Gerealiseerd koersresultaat

1.017

1.189 -

Ongerealiseerd koersresultaat

4.461 -

Bruto resultaat beleggingen

3.012

5.800

11.756

Kosten beleggingen

394

200

213

Totaal resultaat beleggingen

2.618

5.600

11.543

5.800

5.997

6.948

In de staat van baten en lasten opgenomen onder: Rd1 Directe baten beleggingen

6.456

Rd2 Koersresultaten beleggingen

3.444 -

-


394 -

200 -

2.618

5.600

5.759 213 11.543

In hoofdstuk 7, Financiële kerncijfers, is het resultaat op de beleggingen al nader toegelicht.


8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 Re Inkomsten terreinbeheer (x € 1.000)

80

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Opbrengsten uit huren en pachten

7.930

8.080

7.676

Opbrengsten verkoop producten terreinbeheer

1.589

1.572

1.462

Opbrengsten uit excursies

491

343

458

Opbrengsten verleende diensten voor derden

347

268

263

Overige baten

989

737

1.025

11.346

11.000

10.884

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Verkoop gebouwen met ondergrond in erfpacht

731

2.000

4.774

Totaal boekjaar

De inkomsten uit terreinbeheer bestaan uit de structurele inkomsten uit huren, pachten en terreinproducten zoals hout, gras e.d. De overige baten zijn voor namelijk gevormd door eenmalige opbrengsten uit verkoop van zand en klei, C02-certificaten en waterwinning.

Rf Overige baten (x € 1.000)

Overige verkopen quota en gronden

512

Totaal boekjaar

1.243

- 2.000

748 5.522

De overige baten betreffen de verkoopopbrengsten van gebouwen en terreinen die geen directe waarde of functie hebben voor het verwezenlijken van de kerndoelstellingen. De ondergrond van deze gebouwen geeft Natuurmonumenten in erfpacht uit. Natuurmonumenten heeft het recht om na afloop van de erfpachtovereenkomst de panden terug te kopen. Daardoor blijven de panden in de invloedssfeer van de vereniging.



81

Rg Bestedingen aan de doelstellingen van Natuurmonumenten (x € 1.000)

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

38.161

36.100

35.744

Eigen organisatie: kosten normale bedrijfsvoering Beheer natuurgebieden Beïnvloeding beleid overheden voor de natuur

4.638

5.100

4.620

Betrekken van het publiek bij de natuur

12.766

12.200

11.742

Totaal eigen organisatie

55.565

53.400

52.106

Projecten Verwerving natuurgebieden

13.063

8.250

20.854

Beheer natuurgebieden

17.532

22.700

17.616

Beïnvloeding beleid overheden voor de natuur

334

250

447

Betrekken van het publiek bij de natuur Totaal projecten en verwervingen

6.599

5.800

3.755

37.528

37.000

42.672

93.093

90.400

94.778

Totaal besteed aan de doelstelling

68.756

67.050

74.214

Inzake beïnvloeding beleid overheden voor de natuur

Inzake beheer en verwerving natuurgebieden

4.972

5.350

5.067

Inzake betrekken van het publiek bij de natuur

19.365

18.000

15.497

Totaal besteed aan de doelstelling

93.093

90.400

94.778

in % van de baten

87,5%

91,8%

84,6%

in % van de totale lasten

90,1%

89,5%

89,9%

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

2.765

2.999

Van de ontvangen baten werd 87,5% direct besteed aan de doelstellingen. Daarnaast ging 5,5% naar de kosten voor werving en 4,2% naar kosten voor beheer en administratie. De resterende 2,8% werd toegevoegd aan de reserves en bestemmingsfondsen. In de hoofdstukken 2 tot 4 leest u meer over de bestedingen voor het verwerven en beheren, beïnvloeden en betrekken.

Rh1 Kosten eigen fondsenwerving (x € 1.000)

Kosten normale bedrijfsvoering voor fondsenwerving Kosten projecten voor fondsenwerving

1.652

1.738


4.417

4.800

4.737

in % baten eigen fondsenwerving

13,3%

15,0%

16,0%

In 2011 is bewust gekozen voor lagere inzet op fondsenwerving vanwege de herbezinning op de te volgen koers. De methode van vaststelling van de kosten fondsenwerving is toegelicht in paragraaf 8.3 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling. In hoofdstuk 4 Betrekken leest u meer over de activiteiten rondom fondsenwerving.


8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 Rh2 Kosten subsidies overheden (x € 1.000)

82

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Kosten normale bedrijfsvoering

851

740

806

Kosten projecten

154

360

262


1.005

1.100

1.068

Realisatie

Begroting

Realisatie

2011

2011

2010

Kosten normale bedrijfsvoering

4.143

4.500

4.252

Kosten projecten

313

0

358


4.456

4.500

4.610

in % van de totale lasten

4,3%

4,5%

4,4%

Hierin zijn onder meer begrepen de salariskosten van medewerkers die zijn belast met het aanvragen van subsidies en het indienen van verantwoordingen, alsmede de kosten van de betreffende controleverklaringen. In 2010 en 2011 zijn extra kosten gemaakt voor de implementatie van het nieuwe stelsel voor exploitatiesubsidies (Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer, kortweg SNL). Rh3 Kosten beleggingen Hierin zijn de kosten begrepen van de externe vermogensbeheerders die Natuurmonumenten heeft ingeschakeld voor het beheer van de beleggingen. De kosten waren in 2010 lager vanwege restitutie van betaalde kosten door een wijziging in de beheercontracten. Ri Kosten beheer en administratie (x € 1.000)

De kosten voor beheer en administratie bestaan uit de kosten van de directie en de centrale stafafdelingen Financiën en Bedrijfsvoering. Natuurmonumenten hanteert bij de vaststelling van deze kosten de aanbevelingen van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen. In 2007 is een benchmark uitgevoerd waarbij de kosten voor beheer en administratie zijn vergeleken met andere organisaties, o.a. een overheidsinstelling en andere goede doelen- organisaties. Aan de hand van dat onderzoek heeft Natuurmonumenten een norm voor kosten van beheer en administratie vastgesteld van 4% van de totale kosten. De kosten beheer en administratie bevatten tevens de accountantskosten voor de controle van de jaarrekening. Hieronder volgt een specificatie van de accountantskosten. De kosten van gefactureerde projectcontrole zijn verantwoord onder Rh2 Kosten subsidies overheden. Accountantskosten ( € 1.000)

honorarium

honorarium

Categorie

2011

2010

Onderzoek van de jaarrekening

59

57

In 2011 gefactureerde projectcontroles

83

60

Totaal exclusief btw

142

117

Totaal inclusief btw

169

139



83

Kostenverdeelstaat naar Doelstelling, kosten werving baten en Kosten beheer en administratie (x € 1.000)

Totaal 2010

Begroting 2011

Totaal 2011

Beheer en administratie

Kosten beleggingen

Kosten subsidies

Acties derden

Fondsenwerving

Betrekken publiek

Beïnvloeden overheid

Verwerven/beheer natuurgebieden

Verwerving natuurgebieden

13.063

13.063

8.250

20.854

Salarissen en sociale lasten

15.979

3.296

6.574

1.320

0

694

21

2.066

29.949

29.164

29.093

1.965

405

808

162

0

85

3

254

3.683

3.586

3.651

Pensioen- en VUT-lasten Overige personeelskosten

2.009

240

1.042

98

50

3

352

3.794

3.100

3.991

26.472

687

8.676

2.244

25

11

1.036

39.151

45.300

35.380

5.858

272

1.869

388

55

5

435

8.882

7.300

7.963

Afschrijvingskosten

1.148

29

271

2

-2

1

123

1.572

1.600

1.487

Assurantiën, financiële kosten,

1.914

19

119

167

91

349

109

2.768

2.400

2.534

348

24

6

36

7

1

81

503

300

453

Uitbesteed werk Materiaalverbruik, kantoor- en administratiekosten

belastingen Overige

Totaal kosten

68.756

4.972

19.365

4.417

0

1.005

394

4.456 103.365 101.000 105.406

In de kostenverdeelstaat zijn de structurele kosten en de projectkosten opgenomen en uitgesplitst in groepen van kostensoorten. De verwervingskosten natuurgebieden kwamen € 4,8 miljoen hoger uit dan begroot en € 7,8 miljoen lager dan in 2010. De subsidies daarop zijn € 7,6 miljoen lager dan in 2010 vanwege de stop op verwervingssubsidies door de overheid. De salariskosten waren € 0,8 miljoen hoger dan begroot. Dat kwam voornamelijk door een toevoeging aan de reservering voor niet-opgenomen vakantiedagen ad € 0,5 miljoen. Eind 2011 waren er 692 medewerkers in dienst bij de vereniging (eind 2010: 678), hetgeen neerkomt op 556,5 fte’s (2010: 554,8 fte’s). Gemiddeld was de personele bezetting in 2011 553,7 fte’s groot (vorig jaar 556,5 fte’s). De overige personeelskosten waren € 0,6 miljoen hoger dan begroot. Dat werd voornamelijk veroorzaakt door € 0,3 miljoen hogere kosten voor bedrijfskleding en reiskosten. De kosten voor uitbesteed werk waren € 6,1 miljoen lager dan begroot. De projectkosten voor beheer waren € 5,2 miljoen lager dan begroot door lagere subsidie. De projectkosten voor Betrekken van het publiek waren in 2011 hoger dan in 2010 vanwege de extra kosten vervaardigen Natuurboek.



84

Beloning bestuurders De bestuursleden van Natuurmonumenten verrichten hun werkzaamheden onbezoldigd. Ook verstrekt Natuurmonumenten geen leningen, voorschotten of garanties aan de bestuursleden. Wel kunnen zij de gemaakte reiskosten declareren. In 2011 werd € 5.011 uitbetaald aan reiskosten voor bestuursleden. De salariskosten van de directie in 2011 (x € 1.000) Naam

J.J. de Graeff

T. Wams

Functie

alg. directeur

directeur

Natuurbeheer

F. Koster directeur Financiën en Bedrijfsvoering

Dienstverband Aard (looptijd)

uren

part-time percentage

periode

onbepaald

onbepaald

onbepaald

37,00

37,00

37,00

100,00

100,00

100,00

1/1-31/12

1/1-31/12

1/1-31/12

Bezoldiging (x € 1.000) Jaarinkomen

bruto loon/salaris

vakantiegeld

eindejrsuitkering, 13e/14emnd

variabel jaarinkomen

Totaal jaarinkomen

125

110

110

10

9

9

0

0

0

0

0

0

135

119

119

SV lasten (wg deel)

9

9

9

Belastbare vergoedingen/bijtellingen

1

1

0

18

16

16

Pensioenlasten (wg deel) Overige beloningen op termijn

0

0

0

Uitkeringen beëindiging dienstverband

0

0

0

Totaal bezoldiging 2011 incl. werkgeverslasten

163

145

144

Totaal bezoldiging 2010

160

142

140



85

Overzicht van in- en uitgaande kasstromen Met dit overzicht wordt inzicht gegeven in het verloop van de in- en uitgaande kasstromen over 2011. In 2011 bedroeg de inkomende geldstroom in totaal € 106,9 miljoen, nagenoeg gelijk aan 2010. De uitgaande geldstroom bedroeg in 2011 € 103,6 miljoen, tegenover € 104,4 miljoen in 2010. De toename van de inkomsten uit Acties van derden kwam voornamelijk door de extra bijdrage voor Velperwaarden van de Nationale Postcode Loterij. Met het negatieve koersresultaat beleggingen is de beleggingsportefeuille in waarde gedaald. (x € 1 miljoen)

2011

2010

Inkomend Rc Overheidssubsidies

39,4

35,6

Ra Eigen fondsenwerving

33,1

31,9

Rb Acties van derden (vnl Nationale Postcode Loterij)

16,3

14,1

Re/f Inkomsten terreinbeheer en overige inkomsten

12,6

16,0

Rd1 Direct resultaat beleggingen

6,8

6,0

B4 Onttrekking beleggingen

2,2 -

1,9

B8a Opname langlopende leningen

0,8

0,0

B1b Desinvestering ruilgronden

0,0

0,4

B3 Aflossing op leningen u/g

0,1

0,1

Totaal inkomend

106,9

106,0

Uitgaand Rg Betalingen aan doelstellingen

89,1

90,6

Ri Betalingen beheer en administratie

4,5

4,7

Rh Betalingen inzake wervingskosten

5,8

6,2

B1c Betalingen investeringen gebouwen machines

3,0

2,5

B1b Betalingen investeringen ruilgronden

0,7

0,0

B 8a Aflossing op langlopende leningen

0,5

0,4

Totaal uitgaand

103,6

104,4

Totaal mutatie liquide middelen

3,3

1,6

Liquide middelen 1-1

0,0

1,6 -

Liquide middelen 31-12

3,3

0,0

Liquide middelen 1-1: € 0,3 - € 0,3 verschuldigd in rek. courant totaal nihil


8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 Overige gegevens 2011 Bestemming resultaat (x € 1.000)

2011

2010

Toegevoegd/onttrokken aan Reserve als bron van inkomsten Bestemmingsreserve Het nieuwe Natuurmonumenten Bestemmingsreserve achterstallig onderhoud gebouwen

589 - 2.576

4.997 1.500

-

362 -

Bestemmingsfondsen

1.006

448

Totaal overschot

2.993

6.583

De bestemming van het resultaat geschiedt conform het besluit van het bestuur. De directie van Natuurmonumenten stelt voor om, na het instellen van het Bestemmingsfonds positionering en het op peil brengen van de bestemmings reserves en de bestemmingsfondsen, het resterende saldo in mindering te brengen op de Reserve als bron van inkomsten. Dit voorstel voor resultaat bestemming is al in deze jaarrekening verwerkt.


86


Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: het bestuur van vereniging Natuurmonumenten Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de jaarrekening 2011 van vereniging Natuurmonumenten te ’s-Graveland bestaande uit de balans per 31 december 2011 en de staat van baten en lasten over 2011 met de toelichting gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vereniging is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving Fondsenwervende Instellingen (RJ 650). Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als zij noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn voor de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vereniging. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de vereniging gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.


87

8 Jaarrekening 2011 Financieel verslag over de periode 1 januari t/m 31 december 2011 Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van vereniging Natuurmonumenten per 31 december 2011 en van het resultaat over 2011 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving Fondsenwervende Instellingen (RJ650). Verklaring betreffende het jaarverslag Wij vermelden dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig de Richtlijn voor de jaarverslaggeving Fondsenwervende Instellingen (RJ650) is opgesteld. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening. Amstelveen 3 april 2012, KPMG ACCOUNTANTS N.V. S.Haringa RA Ondertekening en datering De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de vereniging Natuurmonumenten. ’s-Graveland, namens het bestuur, G. J. Wijers voorzitter

J. van den Belt penningmeester


88


De begroting 2012 en het huidige meerjarenplan 2012-2017 beschrijven de hoofdlijnen van de geplande resultaten en inspanningen van Natuurmonumenten. Eerst wordt ingegaan op de begroting 2012. De meerjarenverkenning geeft een financiële doorkijk naar de komende jaren. Begroting 2012 Het jaar 2012 is het laatste jaar van het huidige meerjarenplan. De opbrengsten uit fondsenwerving en overheidbijdragen staan onder druk. De meerjarendoelen die Natuurmonumenten zich gesteld heeft, zullen niet op alle vlakken gerealiseerd worden. Met name de doelstellingen rondom hectaregroei, ledenaantal en fondsenwervende inkomsten blijven achter. Wel wordt het aantal meewerkende vrijwilligers gehaald. Voor de begroting 2012 wordt een hectaregroei van 250 hectare voorzien. Verder zal het ledenaantal nog enigszins dalen. De totale baten 2012 zijn lager dan de gerealiseerde baten 2011. Dit wordt enerzijds veroorzaakt doordat er in 2012 geen incidentele baten zijn voor het Natuurboek. Daarnaast is er sprake van lagere subsidieopbrengsten voor verwervingen. De bestedingen in 2012 zijn daarmee ook lager. Dit wordt met name veroorzaakt door lagere budgetten voor verwerving van natuurgebieden zoals hierboven genoemd. De kosten voor het beheer van natuurgebieden zijn iets hoger vanwege beheerverplichtingen en hogere projectbijdragen. De begroting 2012 noteert een tekort van € 1,5 miljoen. Dit tekort onttrekt Natuurmonumenten aan de bestemmingsreserves en -fondsen. Daarnaast is uit het jaarrekeningresultaat 2011 een bedrag van € 3,0 miljoen extra gereserveerd voor het Nieuwe Natuurmonumenten. De totale reservering bedraagt nu ruim 4 miljoen euro. De komende tijd zullen uit dit budget nieuwe initiatieven worden ontplooid.


89


Financiële meerjarenverkenning De meerjarenverkenning geeft een financiële doorkijk naar de toekomst. Verwacht wordt dat de baten vanaf 2014 weer zullen stijgen als gevolg van verbeterde economische vooruitzichten. Ook zal het nieuwe communicatieen marketingplan van Natuurmonumenten tot betere financiële resultaten leiden. De omvang van de overheidssubsidies groeien niet. Bestedingen aan de doel stelling maken een kleine groei door. Doordat de inflatie hoger is dan de groei moet een beperkt aantal besparingsmaatregelen worden doorgevoerd. Voor de lange termijn leidt dit tot een financieel sluitend meerjarenbeeld. Voorzichtigheid blijft echter geboden. In 2012 stelt Natuurmonumenten een nieuw meerjarenplan op voor de periode 2013-2018. Hierbij wordt gekeken waar de vereniging zich de komende periode op gaat richten. Daarvoor wordt een uitwerking gemaakt naar doelen en activiteiten voor de komende zes jaar. Belangrijke input voor het nieuwe meerjarenplan zal komen van de verdere uitwerking van ‘het Nieuwe Natuurmonumenten’. Het Nieuwe Natuurmonumenten is gebaseerd op goed beheerder zijn en blijven, ondernemender worden en beweging en spreekbuis zijn voor mensen met hart voor natuur. Ook de nieuwe Natuurvisie, die in loop van 2012 wordt vastgesteld, zal impact hebben op het meerjarenplan. Dat geldt tevens voor de invoering van het nieuwe communicatieen marketingplan. Het nieuwe meerjarenplan zal leiden tot een grote veranderingsopgave voor de organisatie.

Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 | 10 Financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

90


(x € 1 miljoen)

91

Realisatie

Begroting

Begroting

Begroting

Begroting

Begroting

Begroting

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Ra Baten uit eigen fondsenwerving Ra1 Contributies van leden

18,8

18,4

18,4

19,4

19,7

20,1

20,1

Ra2 Ontvangen giften en schenkingen

6,9

3,0

3,1

3,1

3,4

6,1

3,5

Ra3 Erfstellingen en legaten

5,7

6,4

6,6

6,7

6,9

7,1

7,2

Ra4 Verkoopresultaat

0,3

0,4

0,4

0,5

0,5

0,5

0,7

Ra5 Sponsoring en bedrijfsgiften

1,3

1,4

1,4

1,4

1,6

1,6

1,6

33,0

29,7

29,9

31,1

32,1

35,4

33,0

Rb Aandeel in acties van derden

17,0

13,8

13,7

13,6

13,5

13,5

13,5

Rc Overheidssubsidies

40,7

37,1

37,1

37,2

36,6

36,2

35,7

Rd1 Directe baten uit beleggingen

6,5

5,8

5,9

5,9

5,9

6,0

6,0

Rd2 Koersresultaat uit beleggingen

-3,4

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Re Inkomsten terreinbeheer

11,3

11,4

11,5

11,9

12,0

12,2

12,8

1,2

2,0

2,5

2,7

2,9

2,9

2,9

106,4

99,8

100,6

102,3

103,0

106,1

103,9

Rf

Overige baten

Totaal inkomsten

Rg Besteed aan de doelstellingen Rg1 Verwerving natuurgebieden

13,1

4,4

4,4

4,0

4,1

4,2

4,3

Rg2 Beheer natuurgebieden

55,7

62,7

62,8

64,0

64,0

65,3

64,6

5,0

5,1

5,2

5,3

5,3

5,4

5,4

Rg3 Beïnvloeding beleid overheden voor de natuur Rg4 Betrekken van het publiek bij de natuur

19,4

18,1

18,4

18,7

18,3

19,8

18,2

93,1

90,2

90,9

92,0

91,7

94,7

92,5

Rh Werving baten Rh1 Kosten eigen fondsenwerving

4,4

5,1

5,1

5,2

5,2

5,2

5,3

Rh2 Kosten subsidies overheden

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0


0,4

0,4

0,4

0,4

0,4

0,4

0,4

5,8

6,5

6,6

6,6

6,6

6,6

6,7

Ri

Beheer en administratie 4,5

4,5

4,6

4,7

4,7

4,8

4,8

Totaal bestedingen

Ri1 Kosten beheer en administratie

103,4

101,3

102,1

103,3

103,1

106,1

103,9

Tekort /overschot

3,0

-1,5

-1,5

-1,0

0,0

0,0

0,0

Algemeen jaarverslag Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement Financiëel jaarverslag 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 |en 10 financieel Financieel meerjarenplan meerjarenplan 2012-2017 2012-2017 | Bijlagen

Bijlage - samenstelling van de vereniging Natuurmonumenten

Samenstelling van bestuur, commissie

adviseur van de Commissie voor de

Jos Kuijpers, bestuurslid (1949)

van deskundigen, verenigingsraad,

Milieueffectrapportage, bestuurslid

Watermanager bij Rijkswaterstaat

management en ondernemingsraad

van het Copernicus Instituut voor

Zuid-Holland. Oud-lid van de Natuur-

van de vereniging Natuurmonumen-

Duurzame Ontwikkeling (UU) en

wetenschappelijke Commissie van het

ten, op 31 december 2011.

oud-bestuurslid van de werkgroep

Zuidhollands Landschap en oud-lid van

Eco-hydrologie van de Werkgemeen-

de Commissie voor de Milieu-effect-

Bestuursleden en hun achtergrond

schap voor Landschapsecologisch

rapportage. Oud-adviserend lid van de

Onderzoek (WLO).

verenigingsraad als deskundige op het

Hans Wijers, voorzitter (1951)

Gekozen 2007, herkozen 2011,

gebied van water en waterstaat, voor

Econoom, tot 1 mei 2012 voorzitter

termijn loopt af in 2015.

zijn benoeming als bestuurslid lid van

van de Raad van Bestuur van Akzo

de districtscommissie Zuid-Holland en

Nobel N.V. Daarvoor onder meer

Liesbeth Cremers, bestuurslid (1948)

daarmee verenigingsraadslid.

oud-minister van Economische Zaken

Als mede-eigenaresse van het


en werkzaam bij de Boston Consulting

landgoed Vilsteren bij Ommen in


Group (als partner en later vice-

Overijssel actief betrokken bij het

president). Daarnaast was hij voor-

particulier natuur- en landschaps

Sandra Maas, bestuurslid (1968)

zitter van het Wereld Natuur Fonds

beheer; voorzitter van de Vereniging

Eigenaar en medeoprichter van advies-

Nederland en van het Oranjefonds.

Particuliere Historische Buitenplaat-

bureau Maas De Vries in Haarlem, ge-

Gekozen 2011, herkiesbaar 2015,

sen, oud-voorzitter van het Overijssels

specialiseerd in Corporate Marketing


Particulier Grondbezit en oud-vice-

& Reputation Management. Voorheen

voorzitter van de Federatie Particulier

hoofd Communicatie & Public Affairs

Jan van den Belt, penningmeester

Grondbezit (FPG), een landelijke

bij Coca-Cola Nederland; daarvoor

(1946)

federatie van particuliere grond

werkzaam als directiewoordvoerder

Econoom, tot 1 november 2008 CFO

eigenaren.

bij KLM en bij adviesbureau Winkel-

(Chief Financial Officer) en lid van


man & van Hessen (Marketing & PR)

de Raad van Bestuur van Océ N.V.


in Den Haag. Gekozen 2010, herkiesbaar 2014,

Daarvoor CFO voor Shell Brazilië, werkzaam in diverse management-

Jitske de Jong, bestuurslid (1949)

functies bij Shell op financieel gebied

Hoogleraar onroerend goedrecht aan de

in Engeland en verschillende landen in

Technische Universiteit Delft; tevens lid

Harrie Penders, bestuurslid (1953)

Zuid-Amerika en in diverse functies bij

van het bestuur van het Centraal Fonds

Beschikt als proces- en interimmana-

Unilever in Nederland en Engeland.

voor de Volkshuisvesting en van de

ger bij financiële instellingen en als


Mijnraad (adviesorgaan van de minister

bestuurder van pensioenfondsen over


van Economische Zaken). Voorheen

financiële expertise en deskundigheid,

werkzaam in de advocatuur, volks-

met name op het gebied van beleg-

Martin Wassen, plaatsvervangend

huisvesting en de rechterlijke macht.

gingen en governance. Was van 2005

voorzitter/secretaris (1957)

Oud-lid van de VROM-raad en lange

tot 2009 districtsafgevaardigde voor

Ecoloog, hoogleraar milieu-natuur

tijd bestuurslid en voorzitter van de

Noord-Holland en daarmee vereni-

wetenschappen en hoogleraar

Vereniging voor Bouwrecht. Thans nog

gingsraadslid.

landschapsecologie aan de Universiteit

redactielid van het tijdschrift Bouwrecht.


Utrecht (faculteit Geowetenschap-

Oud-lid van het bestuur, later Raad

termijn loopt af in 2017

pen) en hoofd van het departement

van Commissarissen van de Vereniging

Innovatie- en Milieuwetenschappen.

Eigen Huis. Tenslotte was zij bestuurlijk

Feike Tibben, bestuurslid (1963)

Adviseur van WWF-International voor

betrokken bij enkele andere organisaties

Als manager werkzaam bij advies

wetlandbeheer in Polen en (mede)

op het terrein van bouwen en wonen.

bureau Pagus voor management en

organisator van vele wetenschappelijke


bestuur. Heeft een ruime ervaring

conferenties, seminars en workshops,


als manager en adviseur bij Rijk,



92


93

provincies, gemeenten en water-

Senioradviseur verwervingen en

schappen. Was voor zijn benoeming

vastgoed

De verenigingsraad benoemt de bestuurs-

tot bestuurslid lid van de districts-

Jan Spijkerboer

leden van Natuurmonumenten voor een

commissie Overijssel en daarmee

periode van vier jaar. De bestuursleden kun-

verenigingsraadslid. Heeft meerdere

Regiodirecteuren

nen eenmaal herbenoemd worden voor een

nevenfuncties bekleed bij onder an-

Wilfred Alblas

tweede periode van vier jaar. In bijzondere

dere stichtingen, platforms en vereni-

(Groningen, Friesland, Drenthe)

omstandigheden kan de verenigingsraad

gingen en heeft zodoende een brede

Jan Gorter (Overijssel en Flevoland)

besluiten tot afwijking van deze bepaling.

verenigingservaring.

Arne Heineman (Gelderland)

Is er een vacature, dan draagt het bestuur


Krijn Jan Provoost

benoemingskandidaten voor aan de vereni-


(Noord-Holland en Utrecht)

gingsraad. Het bestuur overlegt met de ver-

Roline de Wilde

trouwenscommissie van de verenigingsraad

Samenstelling bestuurscommissies

(Zuid-Holland en Zeeland)

over de te benaderen kandidaten, waarna

Christ Rijnen

de vertrouwenscommissie gesprekken voert

bestuurscommissie Beheer

(Noord-Brabant en Limburg)

met de voorgedragen kandidaten en op

Jos Kuijpers (voorzitter)

grond daarvan advies uitbrengt aan de ver-

Liesbeth Cremers

Afdelingshoofden

enigingsraad. Ook over een herbenoeming

Martin Wassen

Ron Adelaar

van bestuursleden brengt de vertrouwens-

Jan Jaap de Graeff

(Personeel en Organisatie)

commissie advies uit aan de verenigingsraad.

(algemeen directeur)

Hennie Blikman (Vastgoed en Projecten)

Bestuurscommissie Financiën

Jacques Fonville (Facilitaire Zaken)

Jan van den Belt (voorzitter)

Peter Heezemans (ICT)

De drie bestuurscommissies van Natuur-

Jitske de Jong

Martijn de Kempenaer

monumenten bespreken meer in detail de

Harrie Penders

(Juridische Zaken)

onderwerpen die vervolgens in het voltallige

Fedde Koster (directeur Financiën

Hans Massop (Natuur en Landschap)

bestuur aan de orde komen, en adviseren

en Bedrijfsvoering)

Roel Posthoorn (Projectmanagement)

het bestuur daarover. Op deze manier kan

Marjolein de Rooij (Communicatie,

de besluitvorming in het bestuur zich op de

Bestuurscommissie

Fondsenwerving en Ledenservice)

hoofdlijnen richten. De Commissie voor de

Verenigingszaken en Marketing

Leo Tijsen (Financiële Administratie)

Directie treedt namens het bestuur op als

Feike Tibben (voorzitter)

Bart van Tooren (Kwaliteitszorg

werkgever van de directie.

Sandra Maas

Natuurbeheer)

Teo Wams (directeur Natuurbeheer)

Tino Wallaart (Extern Beleid) Annie Wilgenhof

Commissie voor de Directie

(Planning & C ontrol)

• Bestuurslid Stichting Kasteel De Haar, een stichting opgericht door Natuurmonumenten en de familie

Hans Wijers Jan van den Belt

Directie

Van Zuylen, met als doel de restau-

Martin Wassen

Jan Jaap de Graeff

ratie en het behoud van het kasteel

(algemeen directeur)

en de omliggende tuinen.

Management

nevenfuncties* op voordracht van/

Directie

namens Natuurmonumenten:

bedrijfschap voor bos en natuur

Jan Jaap de Graeff (algemeen directeur)

• Bestuurslid Stichting Twickel, een

waarbij ook Natuurmonumenten is

• Bestuurslid van het Bosschap, het

Fedde Koster (directeur Financiën en

particuliere stichting met als doel-

Bedrijfsvoering)

stelling het behoud van de land

Teo Wams (directeur Natuurbeheer)

goederen en gebouwen behorend

Vereniging van Boseigenaren, waar

tot de stichting.

ook Natuurmonumenten lid van is.

aangesloten. • Voorzitter van de Nederlandse



nevenfuncties* op persoonlijke titel:

• Bestuurslid van de Stichting Weide

Commissie van Deskundigen

gang, die de zichtbaarheid van

De Commissie van (onafhankelijke)

Groene Ruimte en Agrocluster

koeien in de wei stimuleert, onder

Deskundigen is in 2011 eenmaal

(bezoldigde functie). Dit door

meer om het kenmerkende Neder-

bijeen geweest voor een reguliere

landse landschap te beschermen.

vergadering. Tijdens deze bespreking

• Bestuurslid van Innovatienetwerk

het ministerie van LNV ingestelde InnovatieNetwerk ontwikkelt grensverleggende vernieuwingen

• Lid van de Raad van Toezicht van de Stichting Natuurbeelden.

is gesproken over het beheer van de buitenplaatsen van Natuurmonumenten, over de aandacht voor weten-

in landbouw, agribusiness, voeding en groene ruimte en zorgt dat

nevenfuncties* op persoonlijke titel:

schappelijk onderzoek in de gebieden

die door belanghebbenden in de

• Lid van de subcommissie Ethiek en

van Natuurmonumenten en over een

praktijk worden gebracht. Het gaat

Maatschappelijke Aspecten van

visie op het toekomstige natuurbeheer

om innovaties gericht op duurzame

COGEM (Commissie Genetische

en natuurbeleid in Nederland. Dit

ontwikkeling en met een focus op

Modificatie). De COGEM adviseert

laatste onderwerp stond ook c entraal

de langere termijn.

de regering over de milieurisico’s

op een extra bijeenkomst van de

van genetisch gemodificeerde

commissie in december.

• Waarnemend voorzitter van de VFI (Vereniging van Fondsen

organismen en de ethische en

wervende Instellingen), die onder

maatschappelijke aspecten van

Commissie van Deskundigen,

genetische modificatie.

Samenstelling per 31 december

meer de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen opstelde evenals

• Lid van de Raad van Advies

2011

Schuttelaar & Partners. Schuttelaar &

prof. dr. Jan Bakker - Rijksuniversiteit

reglement van het CBF-keurmerk.

Partners is een communicatieadvies-

Groningen (voorzitter), dr. Agnes van

Ook Natuurmonumenten is lid van

bureau dat draagvlak creëert voor in-

den Berg - Alterra Research Instituut

de VFI.

novaties op het gebied van voeding,

voor de Groene Ruimte (Centrum,

gezondheid en duurzaamheid.

Landschap), dr. Geert Groot Bruinde-

• Lid van de stuurgroep Taskforce

rink - Alterra, Research Instituut voor

de vervlechting daarvan met het

• Lid van de Commissie Schilthuispenning.

Marktontwikkeling Biologische

de Groene Ruimte (Centrum voor

Vogelaanvaringen, een commissie

Landbouw, die het Convenant

Ecosystemen), dr. André Jansen -

die zich bezighoudt met de vogel-

Marktontwikkeling Biologische

Unie van Bosgroepen, dr. David Kleijn

problematiek rond Schiphol.

Landbouw uitvoert, waarin markt-

- Wageningen UR, dr. Hans Renes -

partijen, overheid en maatschap-

Universiteit Utrecht, Faculteit Geo-

pelijke organisaties afspraken het

wetenschappen, prof. dr. Jan Roelofs

aandeel consumentenbestedingen

- Radboud Universiteit Nijmegen

biologische producten te verhogen.

dr. Esther van der Voet – Rijksuniversi-

• Lid van de Nederlandse Regiegroep

• Kamerheer van Hare Majesteit de Koningin in ’s-Gravenhage. Fedde Koster (directeur Financiën en

• Lid van de Taskforce Biodiversiteit,

teit Leiden, CML, dr. ir. Michiel Wallis

Bedrijfsvoering)

ingesteld door de minister van

de Vries - De Vlinderstichting, ir. Jan

geen nevenfuncties

LNV. De Taskforce richt zich op het

Jaap de Graeff - algemeen directeur

behoud van de biodiversiteit en een

Natuurmonumenten, dr. Bart van

duurzaam gebruik van natuurlijke

Tooren - hoofd afdeling Kwaliteitszorg

hulpbronnen.

Natuurbeheer (secretaris).

Teo Wams (directeur Natuurbeheer) nevenfuncties* namens

• Lid van de Adviescommissie Natuur

Natuurmonumenten:

van het Prins Bernhard Cultuur-

• Bestuurslid van Eurosite, een

fonds. Deze commissie adviseert

Europa-brede organisatie waarbij

het fonds over het toekennen van

terreinbeherende natuurbescher-

bijdragen aan projecten.

De verenigingsraad (31 december 2011) Groningen: Piet van Dijk (voorzitter), Pieter Boomsma, Ellen Farwick, Erik

mingsorganisaties uit meer dan 27 landen zijn aangesloten. Ook

* tenzij anders vermeld, betreft het

Natuurmonumenten is lid.

onbezoldigde nevenfuncties

Quené en Yvonne Roseboom.


94


Friesland: Rembrandt Veldhuyzen

Zeeland: Antoine Dellaert (voor

van Zanten (voorzitter), René Boelen,

zitter), Mascha Kloet, Hans Post,

Alle districtsafgevaardigden worden

Wolter Kornet, Arnoud van de Ridder

Thom van Riet en Jelle Turkstra.

gekozen door de leden van Natuur-

en Martijn Weterings.

monumenten en vormen samen de

Noord-Brabant: Stan Geertman

verenigingsraad. De verenigingsraad, die

Drenthe: Bert Groen (voorzitter),

(voorzitter), Gerrit van den Bosch,

bestaat uit dertien districtscommissies,

Jan Berends, Nol Hoegen Dijkhof,

Wim van Hooff, Geertje de Kort, Ben

zorgt ervoor dat de stem van de leden

Henk Pook en Matthijs Wetterauw.

van der Veer en Sjef Verbaanderd.

doorklinkt in de koers van de vereniging. De verenigingsraad stelt de hoofdlijnen

Overijssel: Gerrit Willem Kamp

Limburg: Ria Dielissen (voorzitter),

van het beleid vast, keurt het jaarverslag

(voorzitter), Tim Asbreuk, Peter Blom

Lou Eijssen, Jo Heunen, Dré Kuijpers

goed en benoemt de bestuursleden.

van Assendelft, Betske Goinga,

en Wouter van Marken Lichtenbelt.

Gerrit Spijker en Adri Wever.

Vertrouwenscommissie verenigingsraad Piet van Dijk (Groningen) (voorzitter)

Gelderland: Pieter Schmidt (voorzit-

Samenstelling ondernemingsraad

ter), Dik Bos, Annelies Hoogcarspel,

1 Sanne van Gemerden

Jan Steffens (Flevoland)

Philip Makkink, Mirjam Mellink,

2 Hans Gronert

Ben van der Veer (Noord-Brabant)

Martijn Oomkes, Marjolein van Os en

3 vacature

Ria Dielissen (Limburg)

Jan Wieringa.

4 Jowien van der Vegte /

Gerrit Willem Kamp (Overijssel)

or secretaris Flevoland: Jan Steffens (voorzitter),

5 Theo van den Berkmortel

Ed de la Chambre, Lammy Dillingh,

6 vacature

Jan Riedstra en Foeke Zeilstra.

7 Wim Goedhart 8 Frans van Zijderveld /

Utrecht: Toon Zwetsloot (voorzitter),

or voorzitter

René Buisman, Elke Kunen,

9 Vincent Brink

Ton Puntman, Nicoline Roelofs,

10 Rik Marmelstein en Mary Eijsma

Ido Toxopeus en Bart van der Wal.

Ambtelijk secretaris: Margot t Hart

Noord-Holland: Fred van Sprang (voorzitter), Enrico van Dijk, Rob van Gerve, Elle Groot, Esther de Haan, Klaas de Jong, Otto Magel, Anne Marie de Rover en Nico Stoffels. Amsterdam: Jan van der Ben (voorzitter), Tera Boelen, Stan Czerski, Wabien Manschot en Margriet Pel. Zuid-Holland: André Boon (voorzitter), Rob Bronsgeest, Klaas van Dijk, Bart van Engeldorp Gastelaars, Eric Hüner, Pascal Kruysifix, Jan van Oostrum, Wijnand Scholtens, Frans van der Storm, Jort Verhulst en Quinten de Wijn.


95

Colofon

96

Dit jaarverslag is een uitgave van Natuurmonumenten.

- They (cover rechtsonder)

De productie is in handen van de afdeling Communicatie.

-N atuurmonumenten,

Hoof, Kina, Bas Meelker,

Het jaarverslag 2010 werd op 14 april 2011 goedgekeurd

Rene Koster (p.2 )

Kina, Bernard Castelein,

door de verenigingsraad van Natuurmonumenten.

- Deepeei (p.2) -N atuurmonumenten, Arend van der Salm (p.3)

Projectcoördinatie en

Ines van Hees

eindredactie

Saskia de Heij

Michel Verschoor |

Erwin de Hoop

tekstschrijver voor

Wilco Jager

groene organisaties

Corry Ketelaar Suzanne Klaassen

-D eepeei / Holland Centraal (p.3) -N atuurmonumenten,

- They / Kina, Paul van

Natuurmonumenten, Martijn de Jonge(p.28) - ANP Presslink, Gerald van Daalen (p.29) - NOS nieuws (p.30) - Natuurmonumenten,

Rob Doolaard (p.3)

Rob Doolaard (p.30)

-N atuurmonumenten,

- Photonic fotomarketing

Stefan Claessens (p.3)

(p.32)

Basisontwerp en lay-out

Fedde Koster

- Natuurmonumenten (p.5)

- De Telegraaf (p.32)

Simone Jansen | Sjansen

Myrthe Kusse

- They (p.6)

- Natuurmonumenten,

Design BNO

Claudia Majoor

-T hey (p.7)

Hans Massop

-N atuurmonumenten,

Beeldredactie

Patrick Nuvelstijn

Stefan Claessens en

Heleen Paalvast

Simone Jansen

Erwin Reinstra Arnold van ’t Riet

Productiebegeleiding

Marjolein de Rooij

Marlies Tenback

Wendy Roos Michiel Slot

Tekstcorrecties

Paul Smeulders

Ellen Janssen,

Marjet Smits

Ideële Producties

Liesbeth Spanjaard Nathalie Swinkels

Bodine Koopmans (p.8) -N atuurmonumenten, Paul van Gaalen (p.9) -N atuurmonumenten, Dick Klees (p.12) -N atuurmonumenten, Paul van Gaalen (p.13) -N atuurmonumenten, Ina Becker (p.14) -N atuurmonumenten, Nel Appelmelk (p.15)

Bodine Koopmans (p.34) - Natuurmonumenten, Wim Kluvers (p.35) - Natuurmonumenten, Ferry Siemensma (p.36) - Natuurmonumenten, Bodine Koopmans (p.37) - Natuurmonumenten, Bodine Koopmans (p.38) - Natuurmonumenten (p.39) -N atuurmonumenten, Stefan Claessens (p.41) -N atuurmonumenten,

Met bijdragen van

Juul Terlien

Ron Adelaar

Leo Tijsen

Sandra Barbé en leden van

Annerieke Velvis

- Simone Jansen (p.17)

de

Paul Vertegaal

-N atuurmonumenten,

districtscommissies

Herman Verra

Wieger van Beek

Merel Vierling

Magda Bos

Eric Vogel

Jan Bos

Tino Wallaart

-N OS nieuws (p.21)

Astrid de Beer

Maaike Wermer

-N atuurmonumenten,

Rene Koster (p.47)

Jacqueline van den Berg

Titia Zonneveld

Peter Schut (p.22)

-N atuurmonumenten,

Hennie Blikman Fotografie

Vincent Brink

- Natuurmonumenten,

Irene Burkunk

Lineke van de Mei (cover) - Natuurmonumenten,

Nelleke Cornips

Bodine Koopmans

Jan Jaap de Graeff

(cover linksonder)

Conny Groot

Rene Koster (p.16)

Bodine Koopmans (p.19) -N atuurmonumenten, Rob Doolaard (p.20)

-N atuurmonumenten,

Edwin van Bokhoven Gerard Brinkman

-N atuurmonumenten,

- Natuurmonumenten,

Jeanette de Haan

Martin van Lokven

Edwin Haras

(cover middenonder)

Rob Doolaard (p.22) -N atuurmonumenten, Jorrit ’t Hoen (p.24) -N atuurmonumenten (p.24) -N atuurmonumenten,

Martin van Lokven (p.43) -N atuurmonumenten, Paul van Gaalen (p.44) -N atuurmonumenten, Gerrit Rekers (p.45) -H ollandse Hoogte, Gerard Til (p.46) -N atuurmonumenten,

Martin van Lokven (p.48) -N atuurmonumenten, Bodine Koopmans (p.53) -B uiten-Beeld, Michel Geven (p.54) -K INA, Christophe Brochard (p.58)

Bodine Koopmans (p.26) -N atuurmonumenten, Martin van Lokven (p.27)


Noordereinde 60 Postbus 9955 1243 ZS ’s-Graveland T (035) 655 99 11

Natuurbescherming. Sinds 1905. Natuur is een onuitputtelijke bron van inspiratie en verwondering. Daar moeten we zuinig op zijn en goed voor zorgen. Want in een dichtbevolkt land is n atuur extra kwetsbaar. Daarom beschermt Natuurmonumenten 355 gebieden en monumentale gebouwen. Overal in Nederland. Voor iedereen. Dat doen we sinds 1905 met steun van leden, vrijwilligers en bedrijven. Steun is nodig. Juist nu. Kijk op natuurmonumenten.nl wat u voor de natuur kunt doen.

Veel belangstelling voor Wilde Buiten Dagen

Recommend Documents