Belangstelling voor cultureel erfgoed
10 oktober 2008, Oost-Souburg Zeeland
Prof. dr. Jos de Haan Sociaal en Cultureel Planbureau Erasmus Universiteit Rotterdam
Het bereik van het verleden Onderzoeksvraag
Hoe groot is de belangstelling voor cultureel erfgoed,
hoe is de groep belangstellenden samengesteld,
hoe hebben omvang en samenstelling van die groep belangstellenden zich in de tijd ontwikkeld,
en hoe zijn verschillen en ontwikkelingen in de erfgoedbelangstelling te verklaren?
Het bereik van het verleden Aandachtsvelden
receptieve belangstelling musea, monumenten, archeologie, archieven
gemedieerde belangstelling gedrukte, audiovisuele en digitale media
actieve betrokkenheid vrijwilligerswerk, verenigingslidmaatschap, verzamelen
Cultureel erfgoed: aanbod Expansie en samenvoeging 9
musea: dalend aantal door samenvoeging; nu nog ruim 800
9
monumenten: stijgend aantal (50.000 rijks-, 2500 provinciaal, 37.000 gemeentelijk)
9
archeologie: plm. 11.000 vindplaatsen
9
archieven: planklengte fors gegroeid (645 km in 2000), aantal instellingen sterk gedaald (samenvoeging; 329 in 2000)
Belangstelling voor erfgoed
Museumbezoek
Percentage deelnemers
Hoe groot is de belangstelling voor cultureel erfgoed,
Actieve deelname
(% van de bevolking)
Belangstelling voor erfgoed sinds 1995: groeiende belangstelling wie lopen voorop? 9
jongere ouderen: 50-64 jaar; 65+ in opkomst
9
kinderen en scholieren (opvoeding, educatie)
9
hoger opgeleiden
9
vrouwen bij bezoek, mannen bij actieve deelname
Belangstelling onder jong en oud leeftijd: actieve ouderen 9
‘jonge ouderen’ (50-64 jaar) en 65plussers in de lift
9
Stijging onder jonge kinderen en tieners
Belangstelling onder jong en oud Museumbezoek (tenminste 1x in afgelopen 12 mnd) naar leeftijdsgroep, 1995-2003 (%)
1995
1999
2003
60 54 50
46
45 43 43
40 40
39 39
38 39 39
39 36
36
31 29
28 27
30
21 18
20 14 10
0 6-11 jaar
12-19 jaar
20-34 jaar
35-49 jaar
50-64 jaar
65-79 jaar
80 jaar en ouder
Belangstelling onder jong en oud Actieve betrokkenheid bij erfgoed (vereniging, vrijwilliger) naar leeftijdsgroep, 1995-2003 (%) 1995
2003
25
20 20 17
17
15 15
14
10
10
10
10
5 5
4
0 20-34 jaar
35-49 jaar
50-64 jaar
65-79 jaar
80 jaar en ouder
Belangstelling allochtonen etniciteit: verschillen worden kleiner 9
jongere generaties in opkomst
Belangstelling allochtonen Museumbezoek van allochtone inwoners (15-65 jaar) van de 50 grootste steden naar migratiegeneratie, 2004 (bezoekfrequentie per 100 leden van de betreffende groep in afgelopen 12 maanden) eerste generatie
tweede generatie
allen
180 159
160 140 120 100
86
79
80 54
60 40
38
58
54 42 33
64
67
47 38
20 0 Turken
Marokkanen
Surinamers
Antillianen
autochtonen
Gemedieerde belangstelling Belangstelling voor cultureel erfgoed via media en internet, 2003 (%, afgelopen 12 maanden) boeken, tijdschriften
radio, televisie
internet
80 70 60 50 40 30 20 10 0 bevolking
man
vrouw
6-11
12-19
20-34
35-49
50-64
65-79
80+
Gemedieerde belangstelling Belangstelling voor cultureel erfgoed via media en internet, 2003 (%, afgelopen 12 maanden) boeken, tijdschriften
radio, televisie
internet
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 bevolking
lo
vmbo
havo vw o mbo
hbo w o
autochtoon
Tur Mar
Sur Ant Aru
overig
Typologie Profielen van erfgoedgebruikers: negen typen
allrounders kunstminnaars 4% 8% non-actief 30%
verenigingsleden 6%
verzamelaars 8%
snuffelaars 9% lezers 8% dagjesmensen 11%
cultuuruitje met het hele gezin 16%
Met wie op pad? Sociale context: met wie bezoekt men erfgoed? 9
Partner, partner + kinderen, alleen kinderen, vrienden/kennissen
Met wie op pad? Sociale aspecten van monumentenbezoek: met wie bezoekt men een monument? (in % van het totaalaantal bezoeken)
anders met school/klas met clubgenoten met collega's met vrienden/kennissen met gezin/familie met kind(eren) met partner alleen 0
10
20
30
40
50
Internationale vergelijking Europa: Nederland in voorhoede 9
Na Zweden, Denemarken en Luxemburg
9
Relatief veel in het buitenland
Internationale vergelijking Museumbezoek in de EU15, 2001 (geschatte bezoekfrequentie per 100 inwoners) Zweden Verenigd Koninkrijk Spanje Portugal Oostenrijk Nederland Luxemburg Italië binnenland
Ierland
buitenland
Griekenland Frankrijk Finland Duitsland Denemarken België
Europese Unie (15) 0
50
100
150
200
250
Stijgende belangstelling Compositie-effect: Jongere generaties zijn gemiddeld hoger opgeleid Stijging welvaartsniveau Relatief meer oudere paren en alleenstaanden
Conclusies cultureel erfgoed Stijgende belangstelling sinds 1995 Nederland doet het goed in Europa Vergrijzing als kans en bedreiging Sociale context belangrijk Digitalisering als uitdaging Stijging als gevolg van compositie-effect
Dank voor uw aandacht Meer lezen? De grens als spiegel; een vergelijking van het cultuurbestel in Nederland en Vlaanderen.
Klik naar het verleden De tijd als spiegel Het bereik van het verleden De virtuele cultuurbezoeker WWW.SCP.NL
Cultureel erfgoed: aanbod Aanbodstatistieken van cultureel erfgoed, 1990-2003 (index, 2000=100) 180
160
140 musea monum enten
120
archeologische vindplaatsen archiefbewaarplaatsen 100
planklengte archieven Trend planklente archieven Trend archiefbewaarplaatsen
80
Trend musea Trend monum enten
60
40
20 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Belangstelling voor archeologie 1996: NIPO-onderzoek 2004: door SCP herhaald (bij TNS-NIPO) Zoveel mogelijk identieke vraagstellingen, maar verschillen in steekproefkader etc. 1996 leeftijd 12+, 2004 18+ N (1996)=3820, N(2004)=5739 Trends 1996-2004 alleen mogelijk voor 25 jaar en ouder
Belangstelling voor archeologie 1996
2004
4
5
3
7
13
14
reconstructieparken
3
5
oudheidkundige reconstructies
4
8
uitsluitend landschapselementen
11
16
inclusief monumenten (kastelen e.d.)
17
22
enge definitie
19
27
ruime definitie
29
34
opgrav ingen/oudheidkundig bodemonderzoek archeologische ex posities uitsluitend in archeologische musea ook musea met archeologische collectie
zichtbare archeologische monumenten
tenminste één v an deze presentaties:
Bron: NIPO (PBA 1996); SCP (PBA 2004)
Belangstelling voor archeologie Trend 1996-2004: stijgend 9
klein vraagteken: data wel helemaal vergelijkbaar?
Naar soort object 9
overal stijging, soms klein, vaak aanzienlijk
Minder vrije tijd 50 48,6 48
47,9 47,4
47 46,4
46,2
46
45,8 45,7 44,4
44 43,4
43,4
Verplichtingen vrije tijd
43,6 42,9 42,1
42
40
38 1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Minder vrije tijd - lezen gedrukte media - sociale contacten - hobby’s = maatschappelijke participatie = uitgaan +/- televisie + pc/internet
Veranderend mediagebruik 30 1,0 25
20
0,6
7,6
5,4
1,9
0,5 1,5
15
0,2
0,3
1,8
2,9
4,2
3,2
8,6 10
8,4
8,9
9,5
12-19 jaar
20-34 jaar
35-49 jaar
gedrukte media computer offline en online
3,0
televisie 16,2
5
radio en geluiddragers
11,8
0 50-64 jaar
65 jaar en ouder
Digitaal erfgoed: gebruikersprofielen negen profielen in erfgoedbelangstelling 9
Nederlandse bevolking 6+ langs statistische weg ingedeeld in negen groepen
9
vijf groepen met daadwerkelijke erfgoedbelangstelling
9
vier groepen: incidentele of geen belangstelling
Digitaal erfgoed: gebruikersprofielen vijf groepen (1/3 deel bevolking) 9
allrounders: 4,1% bevolking (614.000 pers.)
9
kunstminnaars: 7,7% (1.160.000)
9
verenigingsleden: 5,6% (843.000)
9
verzamelaars: 8,2% (1.228.000)
9
snuffelaars: 9,0% (1.358.000)
overige vier 9
kinderen op gezinsuitje; dagjesmensen; lezers; non-actieven
Digitaal erfgoed: gebruikersprofielen 1) allrounders (4,1%) 9
erfgoedbreed zeer actief
9
meerdere bezoeken, vereniging, verzamelen
9
digitaal erfgoed: sterk actief
9
tweederde man
9
jongere/middelbare leeftijd
9
hoge opleiding en inkomen
9
studenten, werkenden
Digitaal erfgoed: gebruikersprofielen 2) kunstminnaars (7,7%) 9
voorliefde voor kunstmusea
9
bezoeken wel museumsites, rest nauwelijks
9
m/v-verhouding gelijk
9
verder zelfde profiel als allrounders
Digitaal erfgoed: gebruikersprofielen 3) verenigingsleden (5,6%) 9
leden vereniging cultuurbehoud
9
weinig gebruik digitaal erfgoed, maar wel erfgoedbreed
9
zeer hoog opgeleid, inkomen iets hoger
9
gepensioneerden (m/v)
9
autochtoon, minder verstedelijkte gebieden
Digitaal erfgoed: gebruikersprofielen 4) verzamelaars (8,2%) 9
verzamelen van objecten met historische waarde
9
bezoeken musea en monumenten
9
digitaal erfgoed: verwaarloosbaar
9
vutters en gepensioneerden (m/v)
9
opleiding iets boven, inkomen iets onder gemiddeld
Digitaal erfgoed: gebruikersprofielen 5) snuffelaars (9,0%) 9
zeer vertrouwd met internet, bescheiden interesse in erfgoed
9
deze groep bevat tweederde van de erfgoedinternetters
9
jongeren: scholieren en studenten
9
volwassenen: hoge opleiding en inkomen
9
vgl. potentieel publiek van archieven (Van Dijken en Stroeker 2003)
