CULTUURNETWERK_ nl Expertisecentrum cultuureducatie
Zicht op... Cultureel erfgoed
Deze uitgave is een oorspronkelijke uitgave van het voormalige LOKV Nederlands Instituut voor Kunsteducatie. Cultuurnetwerk Nederland stelt de inhoud van deze publicatie in PDF-formaat beschikbaar.
Inhoud
Vo o r a f
4
Cultuureducatie is een term die de laatste jaren
Kunsteducatie en cultureel erfgoed
vaak wordt gebezigd in kringen van kunst en
in het onderwijs: living apart together?
cultuur en onderwijs. Niet alleen in ambtelijke notities, maar ook in het programma-aanbod
7
van culturele instellingen, zoals bibliotheken en
Literatuur
steunfunctie-instellingen voor het onderwijs, is cultuureducatie een terugkerend begrip.
24
Zonder hier uitvoerig in te gaan op een
Websites
definitie, is het duidelijk dat cultuureducatie een ruimere invulling heeft dan het engere
28
kunsteducatie.
Adressen provinciale instellingen
Cultureel erfgoed is een aspect van cultuur-
cultureel erfgoed
educatie dat steeds meer aandacht krijgt in onder andere lesprogramma's in het onderwijs en in het aanbod van culturele instellingen. Voor het toekomstige landelijk expertisecentrum cultuureducatie wordt cultureel erfgoed naast kunsteducatie een niet te verwaarlozen onderwerp. In deze Zicht op cultureel erfgoed willen wij u alvast een voorproefje geven. Erfgoed Actueel, het door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen ingestelde bureau voor cultureel erfgoed, beschrijft in deze aflevering van Zicht op... wat het onder cultureel erfgoed verstaat en wat de rol en betekenis van erfgoededucatie in het onderwijs kan zijn. Erfgoed Actueel heeft geadviseerd bij de aanschaf van publicaties en de samenstelling van de literatuurlijst over cultureel erfgoed. Verder vindt u hierna een lijst met interessante websites en een lijst met adressen van erfgoedinstellingen.
Zicht op... Cultureel erfgoed
3
K unsteducatie
en cultureel erfgoed in het onderwijs: living apart together? Cultureel erfgoed. Wat moeten we
erfgoed aangemerkt als prioriteit binnen het
daaronder verstaan? Uit een recent
landelijke project Cultuur en School. In 1997
onderzoek van het SCO-Kohnstamm
richtte hetzelfde ministerie het projectbureau
Instituut blijkt dat onderwijsgevenden
Erfgoed Actueel op om het gebruik van
uiteenlopende definities hanteren. Docent
cultureel erfgoed in het onderwijs te stimu-
primair onderwijs T. ziet het breed:
leren. Vraaggestuurdheid staat voorop; de
‘Cultureel erfgoed is alles wat onze
behoeften van het onderwijs zijn richting-
voorouders van waarde achter hebben
gevend.
gelaten op welk gebied dan ook. Daar zit ook bijvoorbeeld muziek en literatuur in.’
Gereedschapskist
Docent voortgezet onderwijs M. kleurt het
Erfgoed heeft daarbij het tij zeker mee. Dankzij
beeld heel specifiek in: ‘Je denkt aan
de nieuwe opvattingen over kennisverwerving
sibbenkunde en dat soort nationalistische
is het onderwijs op zoek naar een inspirerende
dingen. Ons erfdeel, Groot-Nederlandse
leeromgeving voor actief en zelfstandig leren.
gedachte, dat soort enge zaken…’
Erfgoed Actueel heeft daarom voor een instru-
Onderwijsbegeleider H. beweert neutraal:
mentele strategie gekozen: niet zozeer de
‘Cultureel erfgoed omschrijf ik als
inhoud, maar vooral het gebruik van cultureel
omgevingsgeschiedenis. De directe
erfgoed staat centraal bij de benadering van
materiële omgeving is primair, want die is
het onderwijs. Cultureel erfgoed is een gereed-
bepalend voor wat kinderen zien. Het is de
schapskist, waaruit docenten doelbewust een
wereld waarin ze zich in de toekomst
greep kunnen doen als zij invulling willen
moeten bewegen.’
geven aan begrippen als onderzoekend, bron-
Kortom, het lijkt een goed idee om deze
en ervaringsgericht leren. Een abstracter doel
Zicht op cultureel erfgoed te beginnen met
kan men omschrijven in termen van identiteit:
een definitie. Erfgoed Actueel, bureau voor
door je te verdiepen in de materiële wereld die
cultureel erfgoed en educatie, omschrijft
je omgeeft, weet je waar je vandaan komt, als
het begrip cultureel erfgoed als: ‘Sporen
individu of als groep. Kennis hiervan geeft meer
uit het verleden in het heden, die zichtbaar
inzicht in het hier en nu. Daarnaast is deze
en tastbaar aanwezig zijn. Dat kunnen
kennis een voorwaarde bij het omgaan met de
voorwerpen zijn in musea, archeologische
culturele achtergronden van anderen.
vondsten, archieven, monumenten en landschappen. Maar ook de daaraan
Historische context
verbonden gebruiken, verhalen en
Hoe verhoudt het gebruik van cultureel erfgoed
gewoonten.’
in het onderwijs zich tot de kunsteducatie? Allereerst zijn er verschillen. Waar binnen de
Cultuur en School
kunsteducatie het object als kunstuiting
Cultureel erfgoed kwam in het onderwijs pas
centraal staat, gaat het bij cultureel erfgoed
goed in beeld dankzij de notitie Cultuur en
vooral om de historische context. Dit leidt tot
School van het ministerie van OCenW in 1996.
verschillende benaderingen en tot - voor een
Samen met culturele diversiteit en aandacht
deel - verbintenissen met andere vakken binnen
voor het Voorbereidend Middelbaar
het onderwijs. Voor cultureel erfgoed zijn dit in
Beroepsonderwijs (VMBO) werd cultureel
de eerste plaats de mens- en maatschappij-
4
Zicht op... Cultureel erfgoed
vakken, daarna de kunstvakken en tot slot ook
kunstensector. Het belangrijkste is dat het
vakken als techniek, economie of wiskunde,
onderwijs een duidelijk beeld heeft van wat het
waar erfgoed gebruikt kan worden om
een en het ander is. Daarom is het in de eerste
abstracte zaken aanschouwelijk te maken. Toch
plaats van belang om het onderscheid tussen de
zijn er ook overeenkomsten tussen kunstedu-
beide terreinen te erkennen. Pas dan kunnen
catie en het onderwijs met erfgoed als
kunsteducatie en de inzet van cultureel erfgoed
uitgangspunt. Beide nemen menselijke
elkaar inhoudelijk versterken, zeker in het basis-
artefacten als vertrekpunt. Hierdoor neemt een
onderwijs, waar de verschillende vakdisciplines
activiteit als beschouwen bij beide een belang-
nog niet zo duidelijk omschreven zijn. In het
rijke plaats in. Hoe is iets gemaakt? Waarom is
voortgezet onderwijs kan erfgoed een middel
je eigen wijk zo ingericht? Zou jij het als
zijn voor een meer vakoverstijgende aanpak,
leerling anders doen? Ook beleving en ervaring
waarmee ook de kunstvakken hun voordeel
staan in beide gevallen centraal. Als je het over
kunnen doen. Het cultureel erfgoed kan
de kunstvakken hebt, behoeft dit geen betoog.
daarentegen weer veel voordeel hebben van de
Maar voor leerlingen kan het ook eens nuttig
distributiekanalen van de kunsteducatie.
zijn om te ervaren hoe zwaar een ridder het had onder het gewicht van zijn maliënkolder,
Cultuurmenu
hoe moeilijk het is om met twee stenen vuur te
Een goed voorbeeld van ‘living apart together’
maken of om, in het kader van een vak als
is de taakverdeling in Zuid-Holland tussen
techniek, te zien hoe overbrengingstechnieken
Kunstgebouw en het Erfgoedhuis Zuid-Holland.
van energie werken in bijvoorbeeld een oude
In het kort geleden opgerichte Erfgoedhuis zijn
molen of een textielfabriek.
de sectoren geschiedbeoefening, monumenten-
Definities van cultuur variëren van smal - ‘de
zorg, industrieel erfgoed, cultuurtoerisme,
kunsten’ - tot ruimer: ‘het belangrijkste dat in
volkscultuur, musea én educatie verenigd. Als
de beschavingsgeschiedenis tot stand is
primaire taak richting onderwijs ziet het
gekomen’.
Erfgoedhuis als taak de inhoudelijke ontwikkeling van materiaal en projecten en het opzetten
Kunstzinnig
van specifieke netwerken met bijvoorbeeld
Bij de invulling van cultuureducatie zijn velen
docenten aardrijkskunde, geschiedenis en
geneigd alleen te denken aan de eerste
economie. In het kader van samenwerking met
definitie. Een voorbeeld daarvan is het vak
Kunstgebouw denkt het Erfgoedhuis aan
CKV1 (Culturele en Kunstzinnige Vorming), dat
projecten die zich op het snijvlak van kunst en
ondanks de C voornamelijk een ‘kunstzinnige’
erfgoed bevinden. Een module ‘foto en video’
invulling heeft gekregen. Denk alleen maar
voor de kunstvakken in het voortgezet
eens aan termen als kunstmentor, kunstcoördi-
onderwijs kan bijvoorbeeld gecombineerd
nator en kunstdossier. Of kijk eens naar de
worden met monumentenbezoek. Van beide
methoden, waar museumbezoek vaak synoniem
disciplines is dan een inhoudelijke inbreng
is voor kunstmuseumbezoek, terwijl er ook
gewenst. Dit soort aanbod, dat nu wordt
volop volkenkundige, maritieme en historische
weggezet onder de naam kunstmenu, zou dan
musea zijn waar kunst te zien. Het aantrekke-
nog beter onder de naam cultuurmenu
lijke van deze musea is dat kunst wordt gepre-
gepromoot kunnen worden. De kunsteducatie-
senteerd in haar concrete context: historisch,
sector is soms gebaat bij de inhoudelijke kennis
geografisch of sociaal-cultureel. Dit bevordert
van het erfgoed en vice versa.
weer de reflectie, een van de domeinen van CKV1.
Terug naar de ambtelijke realiteit: Cultuur en School gaat zijn tweede periode in met nog
Inhoudelijk versterken
steeds als prioriteiten culturele diversiteit,
Toch is het geenszins de bedoeling van erfgoed-
aandacht voor het VMBO en cultureel erfgoed.
instellingen om zich af te zetten tegen de
Erfgoed Actueel is gevraagd om in deze periode
Zicht op... Cultureel erfgoed
5
wederom invulling te geven aan laatstgenoemde prioriteit; het zal de komende vier jaar gebruiken om de achterstanden op het gebied van cultureel erfgoed weg te werken. Daarbij wordt gedacht aan de ondersteuning van netwerken tussen scholen en erfgoedhuizen, maar ook aan afstemming met steunfunctieinstellingen en - op landelijk niveau - het begeleiden van de erfgoedkoepels in hun educatieve taken en de afstemming met het toekomstige landelijk expertisecentrum cultuureducatie.
Michiel van der Kaaij Erfgoed Actueel
6
Zicht op... Cultureel erfgoed
Link naar literatuur en websites Zicht op... cultureel erfgoed
