THEMAGERICHT NATUURBELEID

¬ THEMAGERICHT NATUURBELEID

Een eerste belangrijke pijler van het provinciale natuurbeleid is de thematische pijler. ‘Thematisch’ staat tegenover ‘gebiedsgericht’ en betekent in de eerste plaats dat er over de hele provincie op deze thema’s ingezet wordt. Twee thema’s springen eruit: soortenbescherming en water (vernatting, ecologische inrichting en beheer van waterlopen). Een bloemlezing.

6

SOORTENBESCHERMING Hoe meer zielen, hoe meer vreugd. Zo is dat ook met de soortenrijkdom. Helaas kende onze ijverige, dichtbevolkte regio de laatste halve eeuw een verschraling van het soortenaanbod. Een heleboel woorden met ‘ver …’ zijn de boeman van dienst: verdroging, verontreiniging, verzuring, versnippering, en zo verder. Hoog tijd om het tij te keren. Of: om concrete acties te ondernemen om de kwetsbare soorten te beschermen.

CAMPAGNE ‘BUITEN-GEWONE VOGELS’ boerenzwaluw

Huis- en boerenzwaluwen, huismussen en

Dan sloeg de vooruitgang toe. Stallen en kerk-

spreeuwen, merels, gierzwaluwen, kievie-

torens gingen dicht. Huizen en andere ge-

ten, kerkuilen, bruine kiekendieven vinden de

bouwen verloren hun gaten en kieren. Gras

mensen en hun activiteiten best leuk. Daarom

en graan werden sneller en vroeger geoogst.

worden ze soms ook ‘cultuurvolgers’ ge-

Kerkuilen werden schaars. Huiszwaluwen

noemd. Nestje bouwen in insectenrijke stal-

verdwenen uit ons zwerk. Zelfs het huismus-

len. Een graantje of veel kersen meepikken.

senbestand maakte een forse duik. Nu missen

Eieren leggen in kieren en gaten van oude ge-

almaar meer mensen hun vertrouwde vogels

bouwen. Broeden in hooilanden en graanak-

en laten dit ook weten. En wat tussen de oren

kers. Genieten van het rijke menu, hen door

van de burger woelt, dat duikt op in tuinen en

muizenrijke graanzolders en open kerktorens

boerenland, in steden en dorpen, in bossen en

gul aangeboden. Zo leefden, tot voor een halve

- zij het met enige vertraging - in het beleid.

eeuw, mensen en cultuurvolgers samen in

Blijkt dat enkele eenvoudige maatregelen het

vrede en symbiose: een relatie van wederzijds

tij al kunnen keren. Stallen, schuren en kerk-

dienstbetoon. Of: kerkuil eet muizen en houdt

torens weer toe’vlieg’lijk maken voor boeren-

de graanzolder muizenvrij.

zwaluwen en kerkuilen. In wei- en hooilanden de nesten van kievit en andere grondbroeders lokaliseren, vervolgens rond de nesten werken of er een nestbeschermer op plaatsen om het vee op afstand te houden. Bij (ver)nieuwbouw ruwe stroken onder de dakranden maken waaraan huiszwaluwen hun nesten kunnen hechten. In daken en muren een beetje ruimte laten voor de eieren en het kroost van de gierzwaluwen. In 2000 zette de provincie West-Vlaanderen, samen met de steden Veurne en Nieuwpoort, de campagne ‘Buiten-gewone vogels’ op. De

kerkuil

Natuur... zit in ons. 2006

7

eerste doelsoorten waren uilen, zwaluwen, de

POELENPROJECT BOOMKIKKER

kievit en de bruine kiekendief. In 2003 werd ook de gierzwaluw tot ‘buiten-gewone vogel’ bevor-

De boomkikker is een bedreigde soort in Ne-

derd. In datzelfde jaar en in de marge van deze

derland en Vlaanderen. Aan weerszijden van

campagne werd in Ieper een proefproject rond

de West-Vlaamse en Zeeuwse provinciegrens

vleermuizenbescherming op de rails gezet.

houden enkele populaties van deze zeldzame soort stand. Aan Vlaamse kant gaat het zelfs maar om één populatie. Op de duin-polderovergang te Knokke-Heist zitten op privaat terrein naar schatting zeventig roepende mannetjes. In Zeeuws-Vlaanderen houden ze stand in de Kievittepolder, de wallen van Retranchement en de stadswallen van Aardenburg. De natuurverenigingen stelden destijds een grensoverschrijdend actieplan op om de boom-

nestkasten voor gierzwaluw

kikker te redden en het voortbestaan van de

De hele campagne is een samenwerkingsver

verschillende populaties aan weerszijden van

band tussen besturen en vrijwilligersorgani-

de grens veilig te stellen. Natuurpunt Damme

saties. De gemeente is het aanspreekpunt voor

en Knokke-Heist, de vereniging ’t Duumpje,

landbouwers, stedelingen en vrijwilligers. Via

Stichting ‘t Zeeuwse Landschap en Land-

haar milieuambtenaar zorgt de gemeente voor de lokale coördinatie. Ze stelt materiaal ter beschikking voor het werken in moeilijke omstandigheden, denk maar aan een hoogtewerker. Ze organiseert ook, via de jaarlijkse landbouwtelling, een bevraging bij de landbouwers. Vrijwilligers van Natuurfonds Westland en Natuurwerkgroep De Kerkuil gaan de boer op en geven eerstelijnsadvies, controleren nestkasten op broedgevallen en inventariseren de doelsoorten. De provincie West-Vlaanderen coördineert en financiert de campagne en houdt de materiaaldepots gevuld. Aminal Afdeling Natuur zorgt voor de middelen om landbouwers een premie te kunnen uitbetalen voor het werken omheen de nesten van bruine kiekendieven. Intussen loopt de campagne ‘Buiten-gewone vogels’ ook in Alveringem, De Panne, Diksmuide, Heuvelland, Houthulst, Ieper, Koksijde, Kortemark, Langemark-Poelkapelle, LoReninge, Mesen, Poperinge, Vleteren, Wervik en Zonnebeke. boomkikker

8

schapsbeheer Zeeland sloegen de handen in elkaar om concrete plannen te maken en voor

HEIDEHERSTEL VOOR DE LEVENDBARENDE HAGEDIS

de financiering ervan te zorgen. De Ferrariskaart van rond 1775 leert ons dat Op dat kiembed groeide het initiatief van de ge-

wat nu onze provincie is, destijds dik onder het

zamenlijke overheden: de aanleg van nieuwe

veld(t) zat, zeg maar een heideachtige bodem

poelen en de verbetering van de biotoop van

met nogal wat houtgewas (ook wel ‘wastine’

de boomkikker. De Vlaamse overheid onder-

genoemd). Dit gold vooral voor de zandstreek

steunde actief de aanleg van poelen in de om-

ten oosten en ten zuiden van Brugge, van Brug-

geving van de kerngebieden van Knokke-Heist.

ge tot voorbij Maldegem en van rond Torhout

De provincie West-Vlaanderen focuste samen

tot voorbij Aalter. Ook in de streek van Ieper

met de Stad Damme en Natuurpunt Damme

getuigt Ferraris van een ‘Gheluvelt’ en zelfs

op het verbreidingsgebied langs de as van de

van een ‘Passendaleveld’ (met onder meer de-

Damse Vaart. De laatste tien jaar resulteerde

len van de Gasthuisbossen en het huidige Po-

dit in de aanleg of de heraanleg van niet minder

lygonebos te Zonnebeke): uitgestrekte velden

dan vijftig poelen in de hele Zwinstreek!

bedekt met struiken dopheide, pijpenstrootje, berken, moerassen, vijvers. En de fauna die daarbij hoort, zoals de levendbarende hagedis en de hazelworm, de enige reptielensoorten die onze provincie nu nog rijk is.

struikheide

Beide soorten doen het in onze provincie niet goed. Meer zelfs: ze zijn in hun voortbestaan bedreigd. Zo is het aantal populaties in het Houtland de voorbije tien jaar gehalveerd. Het tij kan nog worden gekeerd door hun leefgebied te herstellen en een verbindingsnetwerk tussen de restpopulaties te creëren. De volgende concrete acties werden hiertoe ondernomen. − In het provinciedomein Tillegembos werd in


9

1996 één hectare vergraste bovenlaag afge-

herstel van de heide. Voorbeelden hiervan

schraapt. Uit de geduldige zadenbank ont-

zijn de Fortsite aan het kanaal Brugge-Gent

sproten struikheide, rode dopheide, brem en

in Beernem, het Torhoutse Groenhovebos,

grote bremraap. En ook de levendbarende

het domein van de Abdij van Zevenkerken,

hagedis dook weer op.

het gemeentelijk bos in het Zedelgemse Mer-

− In datzelfde domein ontstonden op open

kemveld, een terrein in het Landbouwkundig

plekken in het bos her en der kleine stukken

Penitentiair Centrum Sint-Pietersveld in

heide en heischrale vegetatie, alle kleiner

Wingene en een privéterrein in Herstberge.

dan een voetbalveld en onderling via dreven

− Op de toppen van de lage heuvels rond Ieper

met elkaar verbonden. Daar ontwikkelden

(lichte zandbodems) bevinden zich ook hei-

zich vegetatietypes zoals droge en natte hei-

derelicten, die herinneren aan een niet eens

de, bremstruweel en heischraal grasland.

zo heel ver verleden, als wastine. Zo wordt

− In het Ardooieveld, een ander provinciedo-

0,5 ha heide beheerd in het Zandvoordebos

mein, vond men in een schapenweide tussen

(Gasthuisbossen). Het ontstond heel banaal

veel pitrus enkele exemplaren van de gewo-

na windval van een naaldhoutperceel in 1990,

ne dopheide. Door maaien en afvoeren van

waarna stuikhei plots de kop opstak. Verder

het maaisel breidde niet enkel de gewone

afplaggen deed de rest, en nu zijn er heel

dopheide fors uit, ook bleke en geelgroene

wat bijzondere planten te vinden, waaronder

zegge, tormentil en waternavel doken op.

stekelbrem en tweenervige zegge. In 2004

− In het provinciedomein Bulskampveld wordt

kreeg het project uitbreiding, onder meer in

een gebied van 17 ha rond de bovenloop van

de Vierlingen (Palingbeek). Een oeverstrook

de Bornebeek beheerd als natte heide. Op

van een vijver en een voormalige aanplant

de geplagde stroken doken intussen kleine

van Amerikaanse eik werden afgeplagd. Ge-

en ronde zonnedauw, klein glidkruid en ko-

wone dopheide, sterzegge en klein glidkruid

ningsvaren op. En er kwaken weer groene

houden mooie beloftes voor de toekomst in.

kikkers. Meer zelfs: de levendbarende ha-

En ook de levendbarende hagedis heeft het

gedis is er helemaal niet zeldzaam meer.

hier naar zijn zin.

Verderop langs diezelfde Bornebeek werd een weide afgeplagd. Hier kiemden uiterst zeldzame planten van venoevers die al lang uit de streek verdwenen waren, zoals moerashertshooi en stijve moerasweegbree. − Nog in het provinciedomein Bulskampveld werd, langs het Sint-Amanduswandelpad, een ven gegraven. Daar in de buurt werden lorken gerooid, werd er geplagd en worden 6 ha gewezen weiland verschraald tot heischraal grasland. Deze aanpak werd al snel beloond met de terugkeer van ettelijke soorten heidelibellen. − In samenwerking met gemeenten en eigenaars werkte het Regionaal Landschap Houtland verscheidene projecten uit rond het levendbarende hagedis

10

AKKERVOGELS Het is algemeen geweten: in heel West-Europa gaat het niet goed met de akkervogels, de landbouwspecialisten onder de vogels zoals de patrijs, de veldleeuwerik, de geelgors, de ringmus en de grauwe gors. Ook onze provincie ontsnapt niet aan deze trend. De hoofdoorzaak zijn landbouwkundige evoluties zoals veralgemeend pesticidengebruik, steeds vroegere maaibeurten, omschakeling van zomerop wintergranen, verdwijnen van hagen en

veldleeuwerik

bloemrijke ruigtes … Zo vinden de akkervogels ‘s winters op de ‘lege’ velden nauwelijks nog voedsel en in de zomer nauwelijks insecten of broedgelegenheid. Om ook dit tij te doen keren, stelde onze provinciale medewerker op het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) een heus ‘akkervogelrapport’ op, met een rits concrete aanbevelingen over te treffen maatregelen, patrijs

geelgors


11

waarvan sommige die voor Vlaanderen nieuw waren. Deze aanbevelingen worden opgenomen in de werking naar de landbouwers en worden, waar het kan, ook toegepast in de provinciedomeinen bij wijze van demonstratieproject. Zo blijft er op het domein De Kemmelberg sinds 2002 elke winter een hectare gerst op het land staan ten behoeve van de zeldzame geelgors. Andere overheidsdiensten hebben dit voorbeeld nagevolgd. Daar ‘pikken’ soorten als de geelgors, de rietgors, de ringmus en de vink gretig op in. Vooral de populatie geelgorzen - tot 200 exemplaren verspreid over de ruime omgeving - zijn spectaculair te noemen als je weet dat het aantal koppels in heel West-Vlaanderen op amper 120 wordt geschat. De akkertjes op de Kemmelberg worden niet enkel ingezaaid met gerst maar ook met klaproos, koren- en gele ganzenbloem. Goed voor een ouderwets, impressionistisch bloementapijt à la Renoir. Ook in de regio Groot-Veurne (met de lokale natuurwerkgroep De Kerkuil) en in de buurt van Zwevegem (met de Zuid-West-Vlaamse Natuur- en Milieukoepel), werd een vruchtbare samenwerking rond akkervogels opgezet tussen jagers, natuurliefhebbers en landbouwers. In Zwevegem ligt ons akkervogelslabo. Hier testen we de zogenaamde leeuwerikenvlakjes (open vlakjes in graan als rustige broeden foerageerplaats), stroken met speciale vogelzaadgewassen, enzovoort. De experimenten worden geëvalueerd in 2007.

graanakkerranden het jaar rond

12

VLEERMUIZEN IN DE PROVINCIEDOMEINEN

kelder – niet om winterijs in te bewaren, maar om vleermuizen een rustig, vorstvrij en voldoende luchtvochtig winterverblijf te bieden.

Vleermuizen lijden onder eeuwenoude, hard-

Ook de kolonies dwerg- en grootoorvleermui-

nekkige vooroordelen. Toegegeven, ze hebben

zen, die ‘s zomers het kasteel kraken, worden

hun uiterlijk een beetje tegen. Toch geldt ook

verwend. Zo worden restauraties met vleer-

hier: onbekend is onbemind. Een vleugje info is

muisvriendelijke materialen uitgevoerd.

al voldoende om deze ‘duivelse griezels’ om te turnen tot boeiende wezens die gevechtsvlieg-

Ook elders krijgen de vleermuizen een zetje.

tuigen en andere hightech moeiteloos overtref-

In het Koolkerkse provinciedomein Fort van

fen. Komt daar nog bij dat ze een goede graad-

Beieren werd in 2002 een oude ijskelder om-

meter zijn voor een gezond milieu en bijdragen

gevormd tot overwinteringsruimte voor vleer-

tot een attractief landschap.

muizen.

Onze vleermuizen leven van insecten en toeven bij voorkeur in bos- en drevenrijke landschappen doorspekt met waterpartijen. Overwinteren doen ze onder andere in holle bomen, bunkers en kelders. Deze voorwaarden zijn ruimschoots aanwezig in en om het provinciedomein Lippensgoed-Bulskampveld. Geen wonder dat deze regio het belangrijkste WestVlaamse vleermuizengebied is. Daar zou, op privéterrein, een belangrijke overwinteringsplaats verdwijnen. Om dit probleem tijdig te verhelpen, zorgde de provincie in de buurt van het Bulskampveldkasteel voor een ‘nieuwe’ ijs-

een gloednieuwe ijskelder te Bulskampveld


13

WEIDEVOGELS IN DE PROVINCIEDOMEINEN Het Blankenbergse domein Zeebos omvat, naast jong bos, ook 10 ha polderweide. Eind 2004 werden daar bestaande depressies en poelen uitgediept om een bultig en nat weiland te creëren. Kievit, scholekster, tureluur, slobeend en andere weidevogels weten deze aanpak zéér te waarderen. En niet alleen vogels profiteren van de werken. In de modder groeien zeldzame planten van polderplassen, zoals lidsteng, ruwe bies en moeraszoutgras. heraangelegde poldergracht

kievit

14

VERNATTING / ECOLOGISCHE INRICHTING VAN WATERLOPEN ‘Verdroging’ is een belangrijke oorzaak van

aan het aanleggen van bufferstroken, natuur-

biodiversiteitsverlies in Vlaanderen. Water

technische oeverversterkingen (bijvoorbeeld

brengt immers leven, of het nu gaat om stro-

met beplanting), de (her)aanleg van oevers met

mend, stilstaand of grondwater.

een natuurtechnisch profiel en het herstellen van oude meanders. Dergelijke projecten kon-

Daarom is ‘ruimte voor water’ (en dus voor

den we tot op heden vooral realiseren bij pro-

waterleven) voor de provincie een speerpunt.

vinciale beken waarvan de aanpalende gronden

Onze projecten in dit verband vinden plaats op

eigendom zijn van een ander openbaar bestuur.

de provinciedomeinen en rond de provinciale

Een paar keer konden we reeds particulieren

waterlopen.

ertoe overhalen het water op hun terreinen meer ruimte te geven.

Binnen de provinciedomeinen pogen we, daar waar het terrein dit mogelijk maakt, zones wa-

Overigens is de provincie niet de enige water-

terrijker te maken. Poelen of vennen worden

beheerder. Het is bemoedigend vast te stellen

aangelegd, door plaggen of opstuwen van af-

dat de andere waterbeheerders (gewest, ge-

watering doet men de grondwatertafel stijgen,

meenten en polders) ook de weg naar derge-

enzovoort. Het bufferen van regenwater is

lijke projecten hebben gevonden.

daarbij een bijkomend voordeel. Waterlopen kunnen op verschillende manieren beter ecologisch ingericht worden. Denk maar

heruitgediepte poel in de Gasthuisbossen te Ieper


15

DE VLETERBEEK TUSSEN ABELE EN POPERINGE

Abele tot het centrum van Poperinge, dit is bijna 5 km in vogelvlucht met een verval van 11 meter.

Vanwege zijn ecologische kwaliteiten en zijn belang als natuurverbinding geniet de Vleter-

De Vleterbeek kan opgedeeld worden in vier

beek hoge prioriteit. Qua structuur bleef hij

segmenten.

behoorlijk intact en het water is van het minst

− Het stuwtjessegment is de zone met weinig

vervuilde van onze provincie.

meanders en een beperkt debiet. Een vijftal stuwen zorgt ervoor dat er permanent water

De Vleterbeek ontspringt op de fl anken van de Katsberg (Frankrijk) en mondt uit in de IJzer.

− Het meandersegment is een naar structuur-

Het ‘project’ Vleterbeek loopt van de grens in

kenmerken vrij intact gebleven zone die door

Beheer langs de Vleterbeek

16

in de beek staat.

agrarisch gebied loopt. − Het bekkensegment is de zone nabij het stadscentrum en omvat twee grote slibbekkens. − Het kanaalsegment is de zone met betonoevers binnen het stadscentrum. Knelpunten − Wegens de erosie op aanpalende landbouwgronden en plaatselijke fikse afkalvingen, met op sommige plaatsen steilranden van 3

traject van de Vleterbeek

à 4 meter, moeten de twee benedenstroomse slibbekkens te vaak worden geruimd. − Enkele stuwen in de waterloop vormen onneembare klippen voor de nog steeds omvangrijke visbestanden in de Vleterbeek. − De waterkwaliteit heeft te lijden onder huishoudelijke lozingen, drift van meststoffen en bestrijdingsmiddelen. Het doel is de beek om te vormen tot houtwalbeek, waarbij de houtachtige begroeiing een

waterspaarbekken + zicht op een intact meanderende houtwalbeek

corridor vormt die de beek beschermt tegen invloeden van buitenaf (pesticidendrift, sedimentaanvoer door erosie …). In 2005 werden ter realisatie van dit streefbeeld oeverstroken in het meandersegment verworven. In het plantseizoen 2005-2006 worden deze deels beplant; andere delen blijven open, onder meer voor een recreatieve verbinding. De natuurtechnische aanpak van de oeverafkalvingen en verdere oeververwervingen in het stuwtjessegment zijn gepland voor 2006. Migratieknelpunten voor de fauna worden opgevangen door vistrappen aan de stuwen en fauna-doorgangen in de overwelvingen.

een stuw van anderhalve meter werd vervangen door een kunstmatige bedding met stenen, die overbrugbaar is voor vissen


17

DE ROBEEK IN KACHTEM

18

DE CORVERSBEEK IN HOUTHULST

Ter hoogte van Kachtem stroomt de Robeek

De Corversbeek stroomt over een lengte van

over een afstand van ongeveer 750 m door het

zo’n 500 m door het Pottebos in Houthulst. De

domeinbos Rhodesgoed van AMINAL, afde-

beek is vroeger ooit rechtgetrokken, merk-

ling Bos en Groen. Aan één zijde en over een

waardig genoeg stroomafwaarts tot net voor-

afstand van 150 m brak AMINAL vroeger reeds

bij het bos. Binnen het domeinbos passeert ze

de oeverversterking uit en groef een winter-

achtereenvolgens een stukje oud bos, een jon-

bedding (beekverbreding en –verdieping die al-

ge aanplant en een weiland. De oude meanders

leen volloopt tijdens de wintermaanden). In de

zijn – zeker binnen de beboste stukken – nog

beekvallei werd ook een poel gegraven.

duidelijk herkenbaar.

Zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts

Het oude bos werd tijdens de werken onge-

bleek echter nog ruimte om soortgelijke wer-

moeid gelaten. Vlakbij de oude meanders

ken aan de oevers van de beek uit te voeren.

stonden immers waardevolle oude bomen en

Alle werkzaamheden werden in 2003 in sa-

daarenboven waren de oude meanders reeds

menwerking met de provincie uitgevoerd.

toegegroeid met struikopslag.

ruimte voor water langs de Robeek te Kachtem

de corversbeek krijgt zijn kronkelende loop terug

Binnen de jongere aanplant en het aansluitende weiland kreeg de Corversbeek zijn mean-

DE KROMMEBEEK IN BEVERENROESELARE

ders terug. In het jonge bos werd de oude loop volledig hersteld, maar bleef het rechte tracé

De Krommebeek stroomt van het grensge-

eveneens bewaard. Het behoud van het rechte

bied Lichtervelde-Gits naar het kanaal Roese-

tracé verzekert een minimale doorstroom uit

lare-Ooigem. Daar waar de beek door de wijk

het bos, waardoor het water stroomopwaarts

– what’s in a name? - het Meershof in Beveren

zeker niet kan stagneren. Het herstellen van

loopt, werd over een afstand van 350 m een

de oude meanders zorgt ervoor dat grote wa-

strook van 10 à 40 m langs de beek bestemd

tertoevoer gebufferd kan worden in het bos,

als buurtpark waarvan de stad Roeselare ei-

waardoor het bos meteen een moerasgebied

genaar is.

rijker is! De Krommebeek zelf werd in de jaren tachtig In het weiland werd de beek binnen zijn oor-

rechtgetrokken, maar behield in de betreffen-

spronkelijke bedding herlegd én natuurtech-

de zone het gros van zijn meanders. De oevers

nisch afgewerkt met een accoladeprofiel

werden toendertijd ook gefixeerd. Bepaalde

(de zomerbedding het diepst uitgesneden in

stukken van het buurtpark werden in het verle-

het midden, met licht oplopende oevers aan

den opgehoogd met het oog op recreatieve be-

weerszijden). Ook werd hier een nieuwe poel

stemmingen die echter nooit werden gereali-

uitgegraven.

seerd. Recentelijk werd door het stadsbestuur Roeselare ook een belangrijk deel recreatieve verbinding doorgetrokken in de lengterichting van deze zone buurtpark. In 2004 werd bovendien begonnen met het doortrekken van de Ring rond Roeselare, die de Krommebeek overspant. Via de langsgrachten van deze nieuwe ringweg krijgt de Krommebeek wellicht een pak meer water te slikken!In

werfinfopaneel bij de werken aan de Krommebeek


19

2004 werd een totaalplan opgemaakt dat zowel waterbuffering, recreatie als ecologische

DE BORNEBEEK IN HET DOMEIN LIPPENSGOED-BULSKAMPVELD

beekinrichting inhoudt. Op de breedste zones werd de beekbedding beduidend verbreed

De Bornebeek ontstond in de achttiende eeuw

en werden de oevers heel geleidelijk tot het

als afwateringsgracht van het venig en moe-

grondniveau opgetrokken. Binnen deze moe-

rassig gebied midden in het Bulskampveld. Se-

raszone werden enkele diepten uitgegraven

dert 1998 wordt de bedding van de bovenloop

die permanent waterdragend zijn. Met de uit-

binnen het provinciedomein niet meer geruimd

gegraven aarde werd een ‘speelamfitheater’

en worden de oevers niet meer gemaaid. Soms,

opgeworpen en werden grondbuffers tussen

zoals in dit geval, bestaat het beste beheer erin

de woonzone en de nieuwe fietsas aangelegd.

de natuur haar gang te laten gaan.

Een knuppelpad voert de recreant doorheen de moeraszone. De afwerking van deze realisatie

De vertraagde waterafvoer zorgt lokaal voor

is voorzien voor 2006.

een verhoogde grondwatertafel. Dit is goed voor het aanpalende terreintje natte heide, dat beheerd wordt door de plaatselijke afdeling van Natuurpunt. In de beek zelf is er een explosie van duizendknoopfonteinkruid. Op de dalbodem ontstaat laagveen, een zeldzaamheid in West-Vlaanderen! Verder stroomafwaarts worden stroken aan de Bornebeek geplagd. Afhankelijk van de afstand tot de beek wordt de toplaag tot maximaal 30 cm afgegraven. Door het wegnemen van de voedselrijke bovenlaag ontstaat een overstroombare zone die kansen biedt voor vegetaties die goed gedijen op natte, schrale bodems (zie boven: ‘Heideherstel’).

heideveld langs de Bornebeek in Lippensgoed-Bulskampveld

20

HET DOMEIN TILLEGEM IN BRUGGE

DOMEINEN DE GAVERS EN BALIEKOUTER

In een perceel moerasbos van zomereik en

Sedert de kanalisering van de Gaverbeek en het

zwarte els werd een afwateringssloot opge-

ontstaan van het Gavermeer in Harelbeke en

stuwd, waardoor de walgracht rond de in dat

Deerlijk omstreeks 1970, zijn de Gavermeersen

perceel gelegen mote weer met water werd ge-

fel verdroogd. Op twee plaatsen in de Gavers

vuld. Door deze ingreep kwam de al lang ver-

werden in 1999 en in 2003 bestaande depres-

dwenen moerasvegetatie terug. Op de natste

sies in graslanden uitgediept. Zo ontstond on-

delen groeien en bloeien zegge en gele lis. Op

geveer 1 ha ondiepe plassen. Daar foerageren

de vochtige slootfl anken doen dubbelloof en

blauwe reigers, eenden en andere watervo-

stekelvaren het uitstekend.

gels. In de lente en de zomer kwaken er groene kikkers en dansen er libellen. De aanwezigheid van moeraskalk in de bodem biedt kansen voor bijzondere water- en oeverplanten. Op de Baliekouter in Wakken deed men hetzelfde in 2003, zij het op kleinere schaal. In het centrale hooiland werden de laantjes en poelen uitgediept. Amper een jaar later werd dit waterrijke gebied reeds ingepalmd door bruine kikkers en gewone padden.

gele lis

kleinschalig landschap in de Baliekouter


21

DE LINDEBEEK OP HET DOMEIN KEMMELBERG

HET DOMEIN BERGELEN IN GULLEGEM

Binnen het provinciedomein Kemmelberg was

In de natuurarme regio Kortrijk moeten de

de Lindebeek over een afstand van ongeveer

natuurwaarden extra worden gekoesterd. Zo

50 m ingebuisd en liep ook een van haar zijbe-

werd in 2002 de walgracht rond de centraal

ken door een 150 m lange buis. In 2002 wer-

in het Gullegemse domein Bergelen gelegen

den beide beken ontbuisd en kregen ze hun

boerderij uitgediept. Naast de boerderij werd

natuurlijke loop terug. Een jaar later werd de

een poel gegraven, die binnen de kortste tijd

Lindebeek door een houten wandelbrug over-

door groene kikkers werd gekoloniseerd.

spannen. In het natste deel van de beekvallei kwam een knuppelpad. Langs de herstelde

Wie Bergelen zegt, zegt ook Heulebeek. Deze

beektrajecten en op de natte dalbodem kiem-

beek kronkelt sierlijk door het domein. Helaas

den spontaan planten van moerassige wei-

is de kwaliteit van het water slecht. In 2002

den: echte koekoeksbloem, geoord helmkruid

werd een gedempte meander uitgegraven,

en moerasrolklaver. De bosrietzanger volgde

maar wijselijk niet verbonden met de beek en

spoedig.

zijn vuile water. Pas als het water van de Heulebeek weer voldoende schoon is, kan worden

Verder stroomopwaarts was zo’n 200 m van

overwogen de meander weer aan de beek te

de Lindebeekvallei verstoord door ophoging,

linken.

zodat de beek er heel diep was ingesneden. In samenwerking met de Provinciale Technische Dienst Waterlopen werd het diepe en scherpe profiel verlaagd en minder steil gemaakt. De opgehoogde grond werd uit de vallei verwijderd en verwerkt in de aanpalende akker. Het valleitje geniet nu van hooilandbeheer. Om erosie te weren, werd het talud met autochtone struiken beplant. Op de kwelrijke oevers doet de reuzenpaardenstaart het bijzonder goed.

een zijbeek van de Lindebeek, voorheen ingebuisd

22

provinciaal domein Bergelen

HET DOMEIN WALLEMOTEWOLVENHOF IN IZEGEM Ook de regio Izegem schreeuwt om meer natuur. Goed dus dat in het domein WallemoteWolvenhof aan natuurherstel wordt gedaan. Daar werden in 2004 een rist werken in de waternatuurtechnische sfeer uitgevoerd. Een siervijver werd uitgebaggerd, een nieuwe vijver gegraven en een bestaande poel vergroot met een plas-draszone. Zo biedt WallemoteWolvenhof niet alleen mooie parkarchitectuur uit de negentiende eeuw, maar ook natuurbeleving. De 4000 m³ slib uit de siervijver wordt gedurende een paar jaar in twee tijdelijke wachtbekkens gestort, waar het kan ontwateren. Uiteindelijk zal het worden verwerkt in een speelheuvel in een zone die bestemd is als speelbos. Het slib werd vooraf geanalyseerd en alle werken hebben de goedkeuring van OVAM.

een nieuwe vijver bij kasteel Wallemote

baggerwerken in de vijver bij Kasteel Wolvenhof


23

DE SPANJAARDBEEK IN TORHOUT

DE MERLEBEEK TUSSEN BEERNEM EN OOSTKAMP

In het kader van de uitbouw van het provinci-

De Merlebeek is een kleine, rechtgetrokken

ale Moereveldwandelpad werd in 2000 begon-

waterloop op de grens van de gemeenten Beer-

nen met de aankoop van uitgebreide trajecten

nem en Oostkamp. De beek is nog geen 2 kilo-

oeverstroken langs de Spanjaardbeek en de

meter lang en heeft een open monding in het

Koebeek. Vandaag kan in totaal zo’n 3 km langs

kanaal Gent-Brugge. Het is een van de weinige

deze beken gewandeld worden. Een groot plus-

beken in het Houtland met een goede water-

punt van deze aankoop is ook de buffering van

kwaliteit. Hier komt nog een relictpopulatie

de waterloop (tegen pesticidendrift of vermes-

van het bermpje, een kleine bodembewonende

ting). Het wandelpad zorgt ook dat de vrij in-

vis, voor.

tacte Spanjaardbeek (vrije meandering zonder grootschalige oeververstevigingen) in de toe-

In de weiden ter hoogte van de hoeve Groot

komst beter gevrijwaard is. Win-win recreatie-

Kerkegoed (Halvemaanstraat, Beernem) was

ecologie!

de oorspronkelijke, kronkelende loop van de beek nog vaag te herkennen. In overleg met de eigenaar werd een plan uitgewerkt voor een gedeeltelijke hermeandering van de Merlebeek. In het najaar van 2004 werd het oude traject over een afstand van 150 m hersteld. In totaal werden vier meanders heraangelegd. De beek werd overgedimensioneerd, zodat ze extra veel water kan bergen en niet jaarlijks moet worden geruimd. Enkele poelen en stroomversnellingen zorgen voor extra structuurvariatie.

Spanjaardbeek te Torhout

24

Merlebeek te Oostkamp

ECOLOGISCHE INRICHTING VAN BUFFERBEKKENS De aanleg van waterbufferbekkens kadert in de reguliere werking van de Provinciale Technische Dienst Waterlopen en is uiteraard primair gericht op het aanpakken van probleempunten inzake wateroverlast. Waterbeheersing dus in de eerste plaats. Maar wanneer ze oordeelkundig ontworpen worden, kunnen waterbekkens ook een ecologische meerwaarde opleveren. De Technische Dienst Waterlopen en de dienst Milieu, Natuur en Waterbeleid streven dan ook naar de best mogelijke consensus tussen waterbeheersing en ecologie. Hier volgt een samenvatting van de centrale aandachtspunten vanuit ecologische invalshoek. 1 Zacht hellende oevers bieden, zowel ecologisch als op het vlak van de oeverstabiliteit, het meest potentieel. 2 Rechtlijnige oevers zijn landschappelijk saai en daarbij ecologisch minder interessant dan een zacht glooiende oeverlijn. 3 Oevervegetatie is de beste oeverversterking. Bij nieuwe projecten kan tijdens de eerste jaren de golfslagwerking door afbreekbare materialen worden opgevangen. Uitplanten van riet zorgt al na enkele jaren voor een dichte oevermat die de oeverstabiliteit garandeert. Betonnen doorgroeitegels moeten in de mate van het mogelijke worden beperkt tot al te steile oevers in de omgeving van infrastructuur. 4 Een variatie in waterpeilen - en dus in bodemniveaus van het bufferbekken - biedt de beste ecologische mogelijkheden. De diepste delen van een wachtbekken zijn permanent waterdragend (ook in de zomer), minder diep krijg je plas-dras in de zomer, nog minder diep en de zone is alleen nog overstroombaar in de winter, en ten slotte heel ondiep alleen plas-dras in de winter. verschillende biotopen in het bufferbekken langs de Keibeek te Zwevegem


25

5 Wachtbekkens die zich aan weerzijden van de

Al zijn het qua oppervlakte veelal kleine gebie-

zomerbedding van de beek uitstrekken nodi-

den, het zijn stapsteentjes voor watergebon-

gen uit om het zomerbed van de beek niet te

den natuur in een cultuurlandschap. De snelle

fixeren en een stukje natuurlijke beekdyna-

ontwikkeling van oevervegetatie ontgaat zeker

miek toe te laten

de vogels niet: de kleine karekiet, de bosrietzanger, de rietgors en zelfs de blauwborst vin-

Voorbeelden van deze aanpak zijn de Gelu-

den er een broedplaats. Als er open water en

webeek in Menen, de Keibeek in Zwevegem,

een rietkraag zijn, komen hier ook futen, wilde

de Steenbeek in Langemark, de Hazelbeek in

eenden en meerkoeten tot broeden. De water-

Lichtervelde en Torhout, de Babilliebeek in

kwaliteit bepaalt of en welke waterplanten en

Roeselare, de ‘T jampensbeek in Anzegem en

ongewervelden, zoals libellen, er kunnen voor-

de Kerkebeek in Zedelgem.

komen.

wachtbekken op de Hazelbeek te Lichtervelde

26

ECOLOGISCH BEHEER VAN WATERLOPEN Verspreid over de provincie wordt op kwetsbare trajecten van interessante waterlopen het machinale reiten en ruimen vervangen door manuele arbeid, geleverd door sociale tewerkstellingsinitiatieven. Voorbeelden van deze aanpak zijn de Wantebeek-Vorte Bossen in Ruiselede, de Hoofdsloot-Leiemeersen in Oostkamp, de Kasteelbeek in het Wijnendalebos in Ichtegem en Torhout, delen van de Franse Beek in Heuvelland, de Douvebeek in Heuvelland, de Vleterbeek in Poperinge, de Parochiebeek in Avelgem, de Beek Ter Poele in Avelgem en de Scheebeek in Anzegem.

bovenloop Bornebeek ter hoogte van Lippensgoed-Bulskampveld


27

THEMAGERICHT NATUURBELEID

Recommend Documents