Technisch Programma van Eisen

Technisch Programma van Eisen Brede School / MFA Scholeneiland Opdrachtgever Gemeente Waterland Referentienummer 970205/20140210sl01 Samenstelling Marieke Schalkwijk David Bouwer

Definitief / 12 februari 2014

Inhoud 1

Inleiding ........................................................................................ 6

1.1 1.2 1.3 1.4

Doel en inhoud ............................................................................................. 6 Proces ........................................................................................................ 6 Leeswijzer ................................................................................................... 6 Aanbestedingsmethodiek ................................................................................. 7

2

Wettelijke eisen, richtlijnen en handleidingen ........................................... 8

2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.1.6 2.1.7 2.1.8 2.1.9 2.2

Geldende wet- en regelgeving ........................................................................... 8 Bouwbesluit ................................................................................................ 8 Bestemmingsplan .......................................................................................... 9 Bouwverordening........................................................................................... 9 Arbobesluit .................................................................................................. 9 Veiligheid .................................................................................................... 9 Hygiënerichtlijnen (HACCP) .............................................................................. 9 Toegankelijkheid (ITS & Handboek voor toegankelijkheid) ........................................ 9 Legionellapreventie ....................................................................................... 9 Tabakswet ................................................................................................. 10 Gebruikerseisen en regelgeving ....................................................................... 10

3

Ambitieniveau ............................................................................... 11

3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4

Ambitie .................................................................................................... 11 Beperking exploitatielasten ............................................................................ 11 Binnenklimaat ............................................................................................ 13 Duurzaamheid ............................................................................................ 13 Visueel comfort .......................................................................................... 15

4

Bouwfysische uitgangspunten ............................................................. 16

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.6.4 4.6.5 4.6.6 4.7 4.8 4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.8.4 4.8.5 4.8.6 4.8.7 4.9 4.10

Algemeen .................................................................................................. 16 Energie ..................................................................................................... 16 Luchtkwaliteit ............................................................................................ 17 Thermisch comfort en ruimtetemperatuur .......................................................... 18 Ventilatie .................................................................................................. 20 Vocht ....................................................................................................... 20 Luchtvochtigheid ......................................................................................... 20 Inwendige condensatie .................................................................................. 20 Condensatie op installaties ............................................................................ 20 Damptransport ........................................................................................... 21 Koudebruggen ............................................................................................ 21 Waterdichtheid ........................................................................................... 21 Luchtdoorlatendheid .................................................................................... 21 Akoestiek en geluidshinder ............................................................................. 22 Luchtgeluidsisolatie ..................................................................................... 22 Contactgeluidsisolatie .................................................................................. 23 Nagalmtijd ................................................................................................ 24 Geluid van installaties .................................................................................. 24 Stoorgeluid van buiten .................................................................................. 25 Geluidsuitbreiding naar de omgeving ................................................................ 26 Geluidsproductie uitwendige scheidingsconstructie ............................................... 26 Daglicht .................................................................................................... 26 Windhinder en windgevaar ............................................................................. 27

De inhoud van deze uitgave is eigendom van ICS Adviseurs B.V. te Zwolle. Enkel de opdrachtgever waarmee ICS Adviseurs B.V. een overeenkomst is aangegaan, heeft een gebruiksrecht voor deze uitgave. De inhoud en omvang van dat gebruiksrecht zijn vastgelegd in de algemene voorwaarden van ICS Adviseurs B.V., d.d. december 2008, dan wel in de overeenkomst zoals hiervoor bedoeld. Elk ander gebruik van deze uitgave, door opdrachtgever en of derden is uitgesloten, inhoudende dat niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, via internet, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ICS Adviseurs B.V.

5

Terrein ........................................................................................ 29

5.1 5.2 5.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.5 5.6 5.7 5.8

Algemeen .................................................................................................. 29 Stedenbouw en welstand ............................................................................... 29 Oplevering terrein ....................................................................................... 29 Terreinverhardingen en -inrichting ................................................................... 30 Verharding ................................................................................................ 30 Inrichting .................................................................................................. 30 E- en W-installaties ...................................................................................... 31 Onverharde buitenruimte en groenvoorziening .................................................... 31 Terreinafscheiding en omheining ..................................................................... 31 Verlichting ................................................................................................ 32

6

Bouwkundige werken ....................................................................... 33

6.1 6.2 6.2.1 6.3 6.4 6.5 6.5.1 6.5.2 6.5.3 6.6 6.7 6.8 6.8.1 6.8.2 6.9 6.10 6.11 6.12 6.13 6.14 6.15 6.16 6.17 6.18 6.19 6.20 6.20.1 6.20.2

Algemeen .................................................................................................. 33 Fundering .................................................................................................. 33 Kruipruimte ............................................................................................... 33 Daken ...................................................................................................... 34 Constructie ................................................................................................ 34 Vloeren .................................................................................................... 35 Constructieve vloer ...................................................................................... 35 Vloerafwerking ........................................................................................... 36 Hellingafwerking (44) ................................................................................... 38 Buitenwanden en buitenwandafwerkingen .......................................................... 38 Gevelopeningen en kozijnen ........................................................................... 39 Binnenwanden en binnenwandafwerking ............................................................ 41 Binnenwand ............................................................................................... 41 Binnenwandafwerking ................................................................................... 42 Binnendeuren en kozijnen .............................................................................. 43 Plafonds ................................................................................................... 45 Trappen en hellingen .................................................................................... 46 Installatieruimten, schachten en kabelgoten ....................................................... 47 Hang- en sluitwerk ....................................................................................... 48 Zonwering, verduistering en helderheidswering ................................................... 48 Sanitair .................................................................................................... 48 Spoel- en wasvoorziening ............................................................................... 49 Werkkasten................................................................................................ 50 Glasbewassingsvoorziening ............................................................................. 50 Bouwkundige voorzieningen ........................................................................... 50 Vaste en losse inrichting ................................................................................ 50 Vaste inrichting .......................................................................................... 50 Losse inrichting ........................................................................................... 51

7

Elektrotechnische installaties ............................................................. 52

7.1 7.1.1 7.1.2 7.1.3 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 7.4

Algemeen .................................................................................................. 52 Aansluiting ................................................................................................ 52 Regelbaarheid installaties .............................................................................. 53 Reserve ten behoeve van uitbreiding ................................................................ 53 Gebouwbeheersysteem ................................................................................. 53 Inzake elektrotechnische installaties: ............................................................... 54 Inzake werktuigbouwkundige installaties: .......................................................... 54 Bedienings- & signaleringspanelen .................................................................... 54 Verdeelinrichting ........................................................................................ 55


7.4.1 7.5 7.6 7.6.1 7.6.2 7.6.3 7.6.4 7.6.5 7.6.6 7.7 7.8 7.9

Krachtstroom ............................................................................................. 55 Aansluitpunten en schakelmateriaal ................................................................. 56 Lichtinstallatie ........................................................................................... 56 Verlichting algemeen .................................................................................... 57 Luminantieverhouding .................................................................................. 58 Noodverlichting en vluchtwegaanduiding ........................................................... 58 Waakverlichting .......................................................................................... 59 Terrein- en gevelverlichting ........................................................................... 59 Schakelinrichting lichtinstallatie ...................................................................... 59 Communicatie-installatie ............................................................................... 60 Beveiligingsinstallatie ................................................................................... 62 Elektrische zonwering ................................................................................... 64

8

Werktuigbouwkundige installaties ........................................................ 65

8.1 8.1.1 8.1.2 8.2 8.3 8.3.1 8.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.6 8.7 8.7.1 8.7.2 8.7.3 8.7.4 8.7.5 8.7.6 8.8 8.9 8.10 8.10.1 8.10.2 8.10.3

Algemeen .................................................................................................. 65 Aansluiting ................................................................................................ 65 Reserve ten behoeve van uitbreiding ................................................................ 65 Warmteopwekking ....................................................................................... 66 Warmtedistributie en -regeling ....................................................................... 66 Verwarmingslichamen ................................................................................... 66 Koelinstallatie ............................................................................................ 67 Warm- en koudwatervoorziening ...................................................................... 67 Algemeen .................................................................................................. 67 Koudtapwatervoorziening .............................................................................. 68 Warmtapwatervoorziening ............................................................................. 68 Blusvoorziening ........................................................................................... 69 Ventilatiesysteem ........................................................................................ 69 Algemeen .................................................................................................. 69 Natuurlijke of mechanische ventilatie ............................................................... 69 Ventilatievouden ......................................................................................... 70 Luchttoevoer.............................................................................................. 70 Luchtafvoer ............................................................................................... 70 Overige eisen ............................................................................................. 71 Luchtkanalen ............................................................................................. 71 Gasinstallatie ............................................................................................. 72 Vloeistofafvoersystemen ............................................................................... 72 Hemelwater ............................................................................................... 72 Vuilwaterafvoer .......................................................................................... 73 Rookgasafvoersystemen ................................................................................ 73

9

Transportinstallaties ........................................................................ 74

10

Revisiebescheiden ........................................................................... 75

Bijlage 1 – Voorzieningenboek ....................................................................... 76


1 1.1

Inleiding Doel en inhoud

Voorliggend Technisch Programma van Eisen (TPvE) omvat de technische en facilitaire uitgangspunten voor de realisatie van de Brede School Scholeneiland te Monnickendam. Samen met het Ruimtelijk Functioneel Programma van Eisen (RF PvE), dat in samenwerking met de toekomstige gebruikers is opgesteld, dienen deze documenten als vraagspecificatie voor de ontwerpende partijen. Door de ontwerpende partijen vormt dit het uitgangspunt voor het te doorlopen ontwerptraject waarbij deze uitgangspunten en aanbevelingen vertaald gaan worden in aanbestedingsstukken. Deze documenten vormen samen de uitgangspunten en aanbevelingen voor de complete ontwerpopgave en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het Functioneel Technisch Programma van Eisen dient als aanbeveling en aanvulling op de eisen en richtlijnen die wettelijk gesteld worden. Bij tegenstrijdigheden in de tekst en bijbehorende documenten, geldt de zwaarst wegende eis en dient er overleg plaats te vinden.

1.2

Proces

De door de ontwikkelende partijen op te stellen plannen zullen aan de hand van de gestelde voorwaarden worden getoetst. De gestelde voorwaarden moeten worden gezien als minimumeisen, zodat de partijen in principe een vrije keuze houden ten aanzien van constructievarianten, installatiekeuzes en materiaaltoepassingen. Om de ontwerpvrijheid van partijen zo groot mogelijk te houden, leggen de functioneel technische uitgangspunten geen oplossingen op, maar geven de prestatie-eisen weer. In het ontwerpproces zullen de door de ontwerpers gekozen oplossingen goedgekeurd moeten worden door (een vertegenwoordiging van) de opdrachtgever en gebruikers, waarbij de invloed op exploitatie een belangrijk aandachtspunt is. Dit betekent ook dat afwerkingen materiaalkeuzes worden voorgelegd aan (een vertegenwoordiging van) de opdrachtgever en gebruikers. Het totale pakket van aspecten dient zorgvuldig in acht te worden genomen, waarbij voor een goede samenhang tussen de volgende aandachtspunten dient te worden gezorgd:  De functionaliteit van het gebouw.  De onderlinge samenhang van constructies, bouwonderdelen, materialen en installaties.  De duurzaamheid en milieuvriendelijkheid van constructies en materialen.  De veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de gebruikers.  Lage exploitatielasten in schoonmaak, onderhoud en energie.  Onderhoudsarm materiaalgebruik.  Een prettig binnenklimaat.  Een milieubewust energiebeheer. In dit technisch PvE worden bovenstaande aspecten nader geconcretiseerd in prestatie-eisen.

1.3

Leeswijzer

Na het inleidende eerste hoofdstuk volgt hoofdstuk 2 met een vermelding van de algemeen geldende wet- en regelgeving die van toepassing is, en die bij de ontwerpende partijen als bekend mag worden verondersteld. Hoofdstuk 3 omvat de ambitie ten aanzien van het functioneel technisch ontwerp op hoofdlijnen. Vervolgens zijn de uitgangspunten verder uitgewerkt in hoofdstuk 4 t/m 10, in specifieke ontwerpuitgangspunten en technische richtlijnen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in:  Bouwfysische uitgangspunten.  Terrein.  Bouwkundige werken.  Elektrotechnische installaties.

Definitief| 970205/20140210sl01

6/76

  

1.4

Werktuigbouwkundige installaties. Transportinstallaties. Revisiebescheiden.

Aanbestedingsmethodiek

In principe wordt er aanbesteed op basis van een ‘design & build’ methodiek. Dit houdt in dat de uitvoerende partij niet slechts de realisatie voor zijn rekening neemt, doch ook verantwoordelijk is voor (een gedeelte van) het ontwerptraject. Er is gekozen om aan te besteden op basis van het Voorlopig Ontwerp. Dit betekent dat dit programma van eisen tot en met Voorlopig Ontwerp de voorwaarden geeft voor het ontwerpteam, en gedurende en na de aanbesteding de input levert, tezamen met het Voorlopig Ontwerp, voor een ontwikkelend aannemer welke het vervolgtraject voor zijn rekening neemt.

Definitief| 970205/20140210sl01

7/76

2

Wettelijke eisen, richtlijnen en handleidingen

Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de kaders waarmee dit project rekening dient te houden. Uitdrukkelijk wordt gesteld dat de hier aangehouden opsomming niet limitatief is. Het is de verantwoordelijkheid van de ontwerpende en realiserende partijen dat het uiteindelijke gebouw voldoet aan alle vigerende regelgeving. Indien in het onderliggende document onverhoopt kwaliteiten van een lager niveau dan de geldende wettelijke eisen en/of richtlijnen worden beschreven, prevaleren de wettelijke eisen en/of richtlijnen. Te aller tijden gelden voor wettelijke eisen, richtlijnen en daarin vermelde normen de meest recente versies. Het voorschrijven van deze regels ontneemt adviseurs nimmer de plicht om opdrachtgever te wijzen op andere, nieuwe en/of verbeterde wettelijke eisen, richtlijnen en handleidingen welke betrekking hebben op onderhavige opgave voor zover zij daar kennis van hebben of verondersteld mag worden dat zij daar kennis van hebben.

2.1

Geldende wet- en regelgeving

2.1.1 Bouwbesluit

1

Het Bouwbesluit voor nieuw te bouwen bouwwerken en bijbehorende buitenruimte bevat de minimum bouwtechnische voorschriften over veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu. Ondanks dat het bouwbesluit geldt voor gebouwde voorzieningen, hoort ook bij het ontwerp van de buitenruimte verwezen naar de eisen voor onder meer trappen, hellingbanen e.d. zoals beschreven in het bouwbesluit. NEN-normen In het Bouwbesluit staat welke NEN-normen van toepassing zijn, en welke kwaliteitsverklaringen kunnen worden toegepast. De NEN-normen geven bepalingsmethoden aan waarmee aan de prestatie-eisen wordt voldaan. De normen worden uitgegeven door het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN). Ter uitvoering van de EG-richtlijn bouwproducten wordt het gebruik van bouwmaterialen en bouwdelen, die zijn voorzien van een CE-markering, verplicht. Verder wordt in het Bouwbesluit verwezen naar kwaliteitsverklaringen afgegeven door erkende certificeringsinstellingen. Hierbij gaat het om een verklaring waarin is aangegeven dat een bouwmateriaal of bouwdeel, mits toegepast op een nader omschreven wijze, voldoet aan de eisen die aan zulke materialen of delen worden gesteld in het Bouwbesluit. Of de aanvrager van een omgevingsvergunning gebruik maakt van materialen of bouwdelen die zijn voorzien van zo'n verklaring, staat hem vrij. Milieuvoorschriften Zolang de voorschriften voor milieu nog niet zijn opgenomen in het Bouwbesluit wordt als richtlijn verwezen naar:  Nationaal Milieubeleidsplan (NMP en NMP-Plus).  Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Utiliteitsbouw.  Activiteitenbesluit milieubeheer.

1 www.bouwbesluitonline.nl

Definitief| 970205/20140210sl01

8/76

2.1.2 Bestemmingsplan Voor de bouw van de Brede School Scholeneiland is een wijziging van het vigerende bestemminsplan van toepassing. Hiervoor dienen de ontwerpende partijen de benodigde informatie aan te leveren teneinde deze wijziging in te dienen.

2.1.3 Bouwverordening De nieuwbouw dient te voldoen aan de gemeentelijke bouwverordening Tevens dient in de aanvraag van de omgevingsvergunning, en bij ingebruikname, rekening te worden gehouden met de bepalingen en voorschriften van de plaatselijke/regionale brandweer alsmede de wettelijke eisen ten aanzien van brandveilig gebruik.

2.1.4 Arbobesluit Het Bouwbesluit is afgestemd met het Arbobesluit met betrekking tot de bouwtechnische Arbovoorschriften. Tevens dient ervoor gezorgd te worden dat het gebouw bij ingebruikname in overeenstemming is met onder meer de dan geldende eisen die ingevolge de Arbo-wet gesteld worden aan de arbeidsomstandigheden van gebruikers (inclusief beheer en onderhoud) en bezoekers van het gebouw. De nodige aandacht dient daarom te worden besteed aan de arbeidsomstandigheden, waarbij de van overheidswege vastgestelde voorschriften, wetten, normen en Arbo-informatiebladen (AI-bladen) in acht moeten worden genomen.

2.1.5 Veiligheid De huisvesting moet voldoen aan alle wettelijk vastgelegde veiligheidseisen. De sociale veiligheid, gezondheid en het welbevinden van de gebruiker moeten (door of vanwege (de ligging) het gebouw) gewaarborgd zijn. Daarnaast mogen de primaire en secundaire bedrijfsprocessen niet in gevaar komen

2.1.6 Hygiënerichtlijnen (HACCP) Alle bedrijven, scholen, kinderopvang en instellingen die levensmiddelen produceren, bewerken, transporteren en/of opslaan, zijn verplicht een HACCP-systeem in te voeren en te onderhouden. Het gebouw, de toegepaste materialen en installaties en detaillering dient hieraan te voldoen. In het daaronder liggende HACCP-plan wordt de gebruiker gedwongen alle hygiënerichtlijnen uit te werken en na te streven. De gebruiker is zelf verantwoordelijk voor het schrijven van dit onderliggende HACCP-plan.

2.1.7 Toegankelijkheid (ITS & Handboek voor toegankelijkheid) Toegankelijkheid is de eigenschap van gemaakte voorzieningen (onder andere buitenruimten, producten en gebouwen), die maakt dat mensen alle ruimten in die voorzieningen zo zelfstandig en gelijkwaardig mogelijk kunnen bereiken en betreden en alle functies in die voorzieningen zo zelfstandig en gelijkwaardig mogelijk kunnen gebruiken. Het uitgangspunt hierbij is dat (standaard) voorzieningen die in het gebouw zijn opgenomen ook integraal toegankelijk zijn of dat er ook gelijke integraal toegankelijke voorzieningen zijn opgenomen. Vaak wordt niet vereist dat een bepaalde voorziening aanwezig is, maar indien die voorziening aanwezig is dan moet hij voldoen aan de toegankelijkheidseisen die bij het betreffende ITS-label behoren. Het label hoeft niet te worden aangevraagd.

2.1.8 Legionellapreventie Het gebouw voldoet aan de regelgeving voor legionellapreventie. Dit betreft:  ISSO 55.1 Handleiding legionellapreventie in leidingwater;

Definitief| 970205/20140210sl01

9/76

  

ISSO 55.2 Handleiding Zorgplicht collectieve leidingwaterinstallaties; ISSO-zakboekje Kleintje legionellapreventie; ISSO-SBR 811 Hotspotvrij ontwerpen, bouwen en installeren.

2.1.9 Tabakswet Uitgangspunt is een rookvrij gebouw. Wel dient er bij het ontwerp rekening gehouden te worden met het opnemen van een rokersplek op het terrein aan de kant van SCC De Bolder met een vlamdovende asbak. Deze dient zodanig gesitueerd te zijn dat er geen overlast ontstaat wanneer gebruikers ramen openzetten. Daarnaast dient er speciale zorg te worden besteed aan het zodanig ontwerpen van de entrees dat er voorkomen wordt dat er ter plaatse van de entrees een rokersplek ontstaat. Op de terreinen waar kinderen spelen en langs komen in hun routing naar school, bso, jeugdhonk of het consultatiebureau zijn rookplekken niet toegestaan,

2.2

Gebruikerseisen en regelgeving

Verder voldoet het gebouw aan wetten voor de specifieke gebruikers, zoals:  Programma van Eisen Frisse Scholen, uitgangspunt klasse B  wet op primair onderwijs;  wet kinderopvang;  normen fysieke belasting;  warenwet;  warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen (WAS);  activiteitenbesluit;  voorschriften van de GGD betreffende de Buitenschoolse Opvang en consultatiebureau;  Arbeidsomstandighedenwet.

Definitief| 970205/20140210sl01

10/76

3 3.1

Ambitieniveau Ambitie

Dit hoofdstuk geeft een omschrijving van de technische en facilitaire ambitie voor Brede School Scholeneiland. Ieder van de uitgangspunten is onderdeel van een goed integraal ontwerp. Om het budget zo effectief mogelijk te benutten, worden de volgende prioriteiten gesteld, in onderstaande volgorde:  Beperking exploitatielasten (onderhoud, energie en beheer).  Goed binnenklimaat.  Duurzaamheid (toetsing middels GPR).  Visueel comfort.

3.1.1 Beperking exploitatielasten De partners wensen een gebouw te realiseren dat optimaal exploitabel is. Navolgend worden uitgangspunten gesteld die de exploitatielasten beperken. Het uitgangspunt is te streven naar een gebouw dat geëxploiteerd kan worden binnen de daarvoor beschikbare normvergoedingen. Opdrachtnemer dient bij de keuze voor materialen dit uitgangspunt na te streven en consequenties van de materiaalkeuzes inzichtelijk te maken. Onderhoud Onderhoud van een gebouw is te onderscheiden in bouwkundig en installatietechnisch onderhoud. Door detaillering, bereikbaarheid en toegankelijkheid van het te onderhouden element en plaatsing van (schoonmaak) luiken is het onderhoud eenvoudig en efficiënt. De navolgende uitgangspunten dienen in acht te worden genomen:  Speciale aandacht behoeft de veiligheid bij het toekomstig onderhoud, zoals bijvoorbeeld valbeveiliging e.d. Schoonmaak Schoonmaak dient door de afwerking, detaillering van constructies en materiaalgebruik eenvoudig en grondig te kunnen plaatsvinden. Deze elementen dienen zodanig te worden gekozen dat stof of hinderlijke vervuiling, waaronder vervuiling door stoelen en schoenen tegen de wanden en graffiti, zo makkelijk mogelijk te verwijderen zijn. De navolgende uitgangspunten dienen in acht te worden genomen:  Speciale aandacht behoeft de wijze waarop de ramen gewassen kunnen worden.  Pas materialen toe welke eenvoudig zijn schoon te maken.  Vermijd ruwe oppervlaktes.  Vermijd in het ontwerp “dode hoeken” oftewel stofnesten. Voldoende geoutilleerde werkkasten en stopcontacten, ook in de verkeersruimten voor stofzuigen. Herstelkosten door vandalisme De nieuwbouw dient een zodanige vorm te hebben en het materiaalgebruik dient zodanig te worden gekozen dat de kans op te maken kosten voor herstel van schade door vandalisme beperkt wordt. Het gebouw dient sociaal veilig te zijn. De navolgende uitgangspunten dienen in acht te worden genomen:  Vermijd nissen waar overdag of ’s avonds geen sociale controle is.  Houd rekening met zichtlijnen bij het ontwerpen van het gebouw.  Vermijd de mogelijkheid dat gebouwdelen, zoals dakvlakken, beklommen kunnen worden.

Definitief| 970205/20140210sl01

11/76



Pas op buitengevels anti graffiti toe.

Verbruik energie en water Een grote kostendrager in de beheerprestatie en de exploitatie zijn het verbruik van energie en water. In het ontwerp dient zoveel mogelijk gekozen te worden voor oplossingen die een beperking van het energieverbruik en waterverbruik tot gevolg hebben. De navolgende uitgangspunten dienen in acht te worden genomen:  Streef naar het creëren van een gebouw dat voldoet aan de eisen en wensen door bouwkundige oplossing en pas in 2e instantie door het gebruik van installaties. o Dus streef naar een passief ontwerp, waarbij rekening wordt gehouden met een oriëntatie, dakhelling, overstekken, isolatiewaarde in relatie tot de seizoenen en klimaatomstandigheden.  Zorg dat installaties elkaar niet tegenwerken.  Zorg voor beperkte afhankelijkheid van medewerking van gebruikers. Compartimentering De verschillende delen van een gebouw moeten zelfstandig kunnen functioneren zonder dat dit invloed heeft op de overige delen. Hiertoe wordt het gebouw in een aantal compartimenten verdeeld, zowel ruimtelijk/functioneel als installatietechnisch. De navolgende uitgangspunten dienen in acht te worden genomen:  Zorg dat afzonderlijke gebouwdelen beschikken over zelfstandig te gebruiken, te regelen en te bemeteren gebouwinstallaties.  Op dit moment zijn de volgende compartimenten te definiëren: 1. Basisschool De Fuut 2. Basisscholen J.F. Kennedy en Willem de Zwijger 3. Speelzalen 4. De Bolder en bibliotheek 5. Consultatiebureau, atelier en werkplekken, Voor nadere informatie omtrent de compartimentering wordt verwezen naar het Ruimtelijk Functioneel Programma van Eisen. In overleg met kernpartners zal gedurende het ontwerptraject moeten worden bepaald of bovengenoemde compartimentering gewenst is en realiseerbaar is en voor welke ruimten. Flexibiliteit De Brede School moet kunnen meegroeien en meebewegen met de ontwikkelingen in de maatschappij. Zowel activiteiten van de wijk als de scholen moeten op de kortere en langere termijn worden gefaciliteerd. Dit stelt eisen aan de flexibiliteit van het gebouw en de installaties. Deze moeten enerzijds een flexibiliteit op korte termijn mogelijk maken als ook op de (middel)lange termijn voorzien in een optimaal bruikbaar gebouw. De navolgende uitgangspunten dienen in acht te worden genomen:  Op korte termijn moet het gebouw en haar techniek het gebruik van ruimten door andere gebruikersgroepen en op andere gebruikstijden mogelijk maken. Zie bovenstaand kopje ‘compartimentering’.  Op de middellange termijn moet de gebouwindeling relatief eenvoudig kunnen worden aangepast om zodoende ruimte in afmeting geschikt te maken voor ander gebruik.  Op de lange termijn kan gedacht worden aan het uitbreiden van het gebouw of het afstoten van een deel van het gebouw.

Definitief| 970205/20140210sl01

12/76

Multifunctioneel gebruik Naast flexibiliteit (korte termijn) moet het gebouw multifunctioneel gebruik van het gebouw en terrein mogelijk maken. Het ontwerp en het gebouw zijn geslaagd als er vanaf dag 1 sprake is van multifunctioneel gebruik. Een ruimte moet het ene moment geschikt zijn voor gebruiker A en (zonder al te veel ingrepen) op het andere moment door gebruiker B.

3.1.2 Binnenklimaat Gebouw en installaties zorgen voor een comfortabel klimaat dat door zijn schakeling gedeeld en multifunctioneel gebruik mogelijk maakt. Het binnenklimaat kent de volgende aandachtspunten, waarbij het uitgangspunt gevormd wordt door het Programma van Eisen Frissen Scholen, klasse B:  Thermisch comfort Het klimaat past bij het gebruik. Binnen scholen is met name de warmteproductie een aandachtspunt, en dus de temperatuur. Een goed thermisch comfort betekent dan ook een aangenaam werken leerklimaat gedurende het gehele jaar.  Luchtkwaliteit en ventilatie Goede ventilatie draagt bij aan de frisheid van de lucht. Deze wordt gemeten in CO 2concentratie in ppm. De CO2 concentratie is maximaal 950 ppm. Voor groepsruimten zijn goede spuivoorzieningen (te openen ramen, ten minste 4 stuks met een totaaloppervlak van minimaal 4m2, zodanig dat de capaciteit van de spuivoorzieningen minimaal 6dm 3/s per m2 vloeroppervlak is), naast een goed ventilatiesysteem van belang voor een gezond binnenklimaat.  Akoestiek Akoestiek is van belang bij het verzorgen van een goed leerklimaat. De beoogde akoestische waarden zijn vaak geen probleem wanneer het een wand betreft. Aandachtspunten zijn echter het doorzetten van de benodigde geluidsisolatie bij deuren, boven plafonds en bij geluid producerende functies op de verdieping, richting ondergelegen ruimten.  Ruimtevolume Een aangenaam binnenklimaat wordt tevens gevormd door het verzorgen van een groot ruimtevolume. Uitgangspunt zijn de waarden zoals gehanteerd in het Programma van Eisen Frisse Scholen, klasse B

3.1.3 Duurzaamheid De opdrachtgever ziet het als een maatschappelijke verantwoordelijkheid om er zorg voor te dragen dat de door het gebouw veroorzaakte belasting van het milieu, beperkt wordt tot de door de samenleving algemeen geaccepteerde waarden. Bij het gehele ontwerp- & realisatieproces worden de uitgangspunten van DuBo toegepast. Hierbij dient vooral gedacht te worden aan het toepassen van duurzaam materiaalgebruik, goede detaillering (ten behoeve van een toekomstbestendige exploitatie) en energiebesparende maatregelen. Bij deze uitgangspunten hoort onder andere het toepassen van hard houten kozijnen met FSC-keurmerk, verfsystemen op waterbasis (eigenschappen: bestendig en duurzaam), het gescheiden afvoeren van het bouwafval, het kiezen van onderhoudsarme materialen en details, het toepassen van gerecyclede en recyclebare materialen e.d. Keuzes dienen onderbouwd te worden middels exploitatieberekeningen, gekoppeld aan de prestatie, en voorgelegd te worden aan (een vertegenwoordiging van) de opdrachtgever en gebruikers ter beoordeling. Duurzame investeringen Alternatief wordt gevraagd aan het ontwerpteam te adviseren over de volgende opties (terugverdientijd (incl. onderhoud) en de hoogte van de te plegen aanvullende investering):  toepassen warmtepomp i.c.m. warmte koude opslag in de bodem;  horizontale of verticale grondpomp;  toepassen lucht-warmtepomp;

Definitief| 970205/20140210sl01

13/76

       

toepassen WKK; toepassen zonneboilers; toepassen PV-panelen; toepassen energiedak; toepassen zonnecollectoren; toepassen van lichtkokers in dakvlak; kleine windmolen; hergebruik spoelwater.

De terugverdientijd voor de te nemen maatregelen dient per ingreep bepaald te worden waarna de haalbaarheid van de betreffende maatregel in het project zal worden beoordeeld. Er zijn mogelijkheden om met externe partners te zoeken naar investeringsmogelijkheden. Er dient in overleg met de opdrachtgever gezocht te worden naar dergelijke samenwerkingen teneinde een duurzaam gebouw mogelijk te maken binnen de budgettaire kaders. Stichting Duurzaam Waterland heeft te kennen gegeven te willen meedenken en mede-investeren in duurzame maatregelen, maar ook bijvoorbeeld innovatieve financieringsvormen t.b.v. zonne-energie. Energie Als minimale eis stelt de opdrachtgever dat de grenswaarde van de EPC 25% lager dient te zijn conform Frisse Scholen Klasse B, dan de eis uit het bouwbesluit 2012 (conform NeN 7120, NeN1068, NeN8088-1en NeN5060). Ter beperking van de energielast kunnen onder meer de volgende aanbevelingen opgevolgd worden:  Streef naar optimale integratie van gebouwen installatieontwerp.  Zorg voor een groot warmte accumulerend vermogen in het gebouw.  Laat de oriëntatie van de gevels ten opzichte van de zon het ontwerp beïnvloeden, door warmte behoevende ruimtes op het zuiden te oriënteren en ruimten met een hoge warmteproductie op het noorden, voor zover dit de functionaliteit / relaties en positionering op de locatie niet aantast.  Benut daglicht zoveel als mogelijk, ter vervanging van kunstlicht (let op zon inval bij boekencollectie bibliotheek en verblinding bij beeldschermen/digiborden).  Benut in de winter de zoninstraling.  Weer de warmte van de zoninstraling aan de buitenkant van het gebouw.  Pas tochtsluizen toe bij entrees.  Pas een compartimentering van de verwarming en verlichting toe die is gerelateerd aan het gebruik van de ruimtes.  Beperk transmissieverliezen door het ontwerpen van een compact gebouw, beperken van temperatuurverschillen tussen ruimten en, vermijding van kruipruimten.  Beperk leidinglengtes van installaties.  Pas ramen en deuren toe met een dubbele kierdichtheid.  Pas zomer/nachtventilatie toe.  Pas bewegingsmelders toe en LED-verlichting.  Monitor gebruikersgedrag en pas daar de installaties op aan.  Toepassen van lage temperatuurverwarming.  Infraroodwarmte bij werkplekken.  Efficiënte houtkachel, bijvoorbeeld in de ontmoetingsruimte van SCC De Bolder. Beleving De beleving van een omgeving draagt bij aan de duurzaamheid van een gebouw en haar directe omgeving. Wanneer gebruikers zich kunnen identificeren met een gebouw en het zich eigen kunnen

Definitief| 970205/20140210sl01

14/76

maken, zullen ze het gebouw koesteren en er zorg voor dragen. Deze ‘zachte’ criteria dienen gedurende het gehele ontwerpproces integraal meegenomen te worden. De volgende uitgangspunten dragen bij aan een goede beleving van de nieuwbouw.  Een frisse, degelijke en schone omgeving.  Praktisch, functioneel en nuttig, tegelijkertijd warm en geborgen.  Groene gevarieerde buitenomgeving, sterke relatie binnen – buiten. Toetsingskaders Vanuit exploitatie en een duurzame voorziening heeft een energiezuinig gebouw de voorkeur. De EPC-ambitiewaarde is (ECP-waarde onderwijsgebouwen conform bouwbesluit 2012 minus 25%). Het streven is om een zo laag mogelijke EPC te realiseren. Naast de EPC score wordt de duurzaamheid van het gebouw beoordeeld op basis van de GPR – gebouw score. De ontwerpende partij dient deze score te berekenen bij afronding Voorlopig Ontwerp. Van de ontwikkelende aannemer wordt vereist dat er bij einde Definitief Ontwerp en bij einde Bestek fase wederom een berekening wordt overlegd. De vereiste score is een gemiddeld op alle thema’s een 8,02 en minimaal per thema een 7,0.

3.1.4 Visueel comfort Natuurlijke daglicht toetreding dient zo efficiënt en effectief mogelijk benut te worden, zodat het gebruik van kunstlicht zo veel mogelijk beperkt wordt door onder meer het toepassen van ramen hoog in de gevel, licht kleurgebruik, ‘lichtplanken’ onder hoge ramen voor extra weerkaatsing, daklichten. Daarnaast dient voorkomen te worden dat verblinding optreedt door ongewenste zonlichtinval en dat de lichtsterkte aan te passen is bijvoorbeeld door helderheidswering voor het behoud van zicht op het digibord en andere beeldschermen. Eveneens moeten kinderen vanuit een zittende positie naar buiten kunnen kijken.

2 Wanneer het bouwbesluit gevolgd wordt is de gemiddelde score op alle thema’s een 6,0

Definitief| 970205/20140210sl01

15/76

4 4.1

Bouwfysische uitgangspunten Algemeen

De bouwfysische uitgangspunten beschrijven een hoogwaardig en gezond, maar ook realistisch niveau. Geldende voorschriften en wet- en regelgeving, zoals arbo, dienen in ieder geval te worden gehanteerd. Ten minste moet worden gesteld dat het gebruik en de beleving van het gebouw door alle doelgroepen en gebruikers als comfortabel en plezierig moet worden beschouwd. Dit hoofdstuk gaat in op de volgende bouwfysische onderdelen:  Energie  Luchtkwaliteit  Thermisch comfort en ruimtetemperatuur  Ventilatie  Vocht  Luchtdoorlatendheid  Akoestiek Het uitgangspunt bij dit hoofdstuk is Frisse Scholen, Klasse B op alle onderdelen. Waar ten gevolge van budgettaire kaders of anderszins hier vanaf wordt geweken zal dit gedocumenteerd worden. De in dit hoofdstuk genoemde technische eisen zijn grotendeels overgenomen uit het Programma van Eisen Frisse Scholen opgesteld door Senternovem, waarbij aandacht is voor het binnenklimaat en beperking van het energieverbruik.

4.2

Energie

Item Energieprestatie

-

Isolatie van de gebouwschil

-

Energiezuinige ventilatie

-

Energiezuinige verwarming

-

Definitief| 970205/20140210sl01

Eis De energieprestatiecoëfficiënt wordt bepaald overeenkomstig NEN 2916 en is minimaal 25% lager dan vereist volgens Bouwbesluit. De gevel en begane grondvloer hebben heeft een Rc van minimaal 3,5 m2K/W. Waarborg een Rc van minimaal 5,0 m2K/W aan de noordzijde van het gebouw. Streef naar 5,0 m2K/W voor alle gevelvlakken. Het dak heeft een Rc van minimaal 5,0 m2K/W. De toe te passen isolatiematerialen dienen CFK-vrij te zijn en moeten vallen onder de Brandvoortplantingsklasse I. Beperk energieverliezen door ventilatie. Bij gebalanceerde ventilatie heeft warmteterugwinning (wtw) een rendement van minimaal 75%. Gebruik een lagetemperatuurverwarmings-systeem (vloerverwarming) met een aanvoerwatertemperatuur van maximaal 35oC. CV-leidingen die niet door een verblijfsruimte lopen, zijn geïsoleerd. Zorg wat betreft toestelkeuze en distributiesysteem voor een optimaal rendement. Het gebouw is geschikt voor (toekomstige) duurzame warmtebronnen, zoals warmtepompen of restwarmte (de mogelijkheden en financiële voorwaarden daarvan dienen in een vroeg stadium inzichtelijk worden gemaakt, om een afgewogen keuze voor toepassing van de duurzame warmtebronnen te kunnen maken).

16/76

Energiezuinige koeling

-

Energiezuinige verlichting

-

Regeling

4.3

-

Reduceer koeling-behoefte zoveel mogelijk door het beperken van ‘interne warmte’ (apparatuur, verlichting e.d.). De daglichttoetreding is afgestemd op het gebruik van de ruimte. De verlichting heeft een hoge lichtopbrengst in lm/W, met een minimum van 55 lm/W. De regeling is afgestemd op de hoeveelheid daglicht (bijv. daglicht-afhankelijke regeling). Algemene ruimten, toiletten etc. hebben een veegschakeling. Verlichtingsarmaturen hebben hoogfrequente voorschakelapparatuur. Toepassing van LED-verlichting heeft de voorkeur en dient te worden onderzocht in relatie tot de terugverdientijd van 10- 15 jaar. De verwarming kan per ruimte worden nageregeld. De verwarming dient waterzijdig te worden ingeregeld.

Luchtkwaliteit

Item Ventilatiecapaciteit

-

Doorspoeling van de ruimte

-

Spuiventilatie

-

Ruimtevolume

-

Kwaliteit van de toevoerlucht

-

Emissies en stofverspreiding uit bouwen interieurmaterialen Emissies van apparatuur

-

-

Bedienbaarheid

Definitief| 970205/20140210sl01

-

Eis De CO2-concentratie in groepsruimten is tijdens gebruikstijd maximaal 950 ppm conform Frisse Scholen Klasse B. Dit vereist een ventilatiecapaciteit van minimaal 30,6 m3/uur p.p. De ventilatiecapaciteit in kantoorruimten is minimaal 23,4 m3/uur p.p. De ventilatiecapaciteit in verkeersruimten is 1,8 m3/uur per m2, met een minimum ventilatievoud van 1,5. De ventilatiecapaciteit in overige ruimten is minimaal 110% Bouwbesluit. De ventilatielucht wordt in de verblijfsruimten zo toegevoerd en afgevoerd, dat voldoende doorspoeling van de ruimte mogelijk is. De stationaire ventilatie-effectiviteit Esv bedraagt minimaal 0,8. Groepsruimten hebben ten minste 4 te openen ramen (totaal oppervlak minimaal 4 m2), waarvan minimaal 30% bovenin het raamvlak >1,8m. Verblijfsruimten anders dan voor klassikaal gebruik (bijv. voor individuele begeleiding of kantoor) hebben minimaal 1 te openen raam. In groepsruimten is de afstand van vloer tot (verlaagd) plafond minimaal 3,2 m. In ruimten is de aangevoerde ventilatielucht ten minste zo schoon als de buitenlucht. Luchttoevoercomponenten worden zo gekozen en uitgevoerd, dat zij de luchtkwaliteit zo min mogelijk nadelig kunnen beïnvloeden. Vloer- en dakbedekking bevatten geen PVC i.v.m. het risico op emissies. Verontreinigende apparatuur (bijv. printers, copiers) staat in een aparte ruimte of hebben specifieke extra afzuiging. Ruimten voor verontreinigende apparatuur staan op onderdruk t.o.v. omringende ruimten. De voorzieningen voor luchttoevoer zijn voor iedere ruimte

17/76

Inregeling van het ventilatiesysteem Schoonmaakbaarheid

-

Toiletten

-

afzonderlijk en eenvoudig door aanwezige volwassenen te bedienen (op ca. 1 meter hoogte). Ventilatievoorzieningen (natuurlijk dan wel mechanisch) worden voor oplevering luchtzijdig ingeregeld. De constructie en detaillering bevorderen geen aanhechting van stof, vuil, vocht e.d. Geurverspreiding vanuit toiletten naar elders in het gebouw wordt voorkomen. De toiletruimten worden op onderdruk gehouden t.o.v. de omliggende ruimten. De afvoercapaciteit van de toiletten bedraagt minimaal 50 m3/h afzuiging per toilet(pot)/urinoir. Vloeren en wanden (tot min. 70 cm hoogte) zijn zo uitgevoerd dat urine niet in het materiaal kan trekken. De oppervlakte van voegwerk in de resterende tegels moet zoveel mogelijk worden beperkt. Toiletten zijn voorzien van een gietvloer met oplopende holle plint. Installaties moeten Legionella-proof worden uitgevoerd conform de bepalingen in ISSO-publicatie 55.1.

-

-

Legionella

4.4

-

Thermisch comfort en ruimtetemperatuur

Het klimaat in een ruimte wordt in thermisch opzicht bepaald door de luchttemperatuur, de stralingstemperatuur, de luchtvochtigheid en de luchtbeweging. Het gebouw dient zodanig te worden ontworpen, dat in het gebouw geen koude of warmte (of tocht) ervaren wordt die zodanig is, dat het functioneren van de gebruiker daardoor beperkt wordt. Er mogen geen hinderlijke temperatuurverschillen ontstaan. Het ontwerp moet zo zijn dat te hoge temperaturen in de zomer zoveel mogelijk beperkt blijven door het op de juiste manier toepassen van bouwmassa, zonwering en ventilatie. Reeds in een vroeg ontwerpstadium dient te worden nagegaan of ten gevolge van zoninstraling, de aanwezigheid van personen, de interne warmteontwikkeling (waaronder verlichting, apparatuur, computers en dergelijke) en de systeemkeuze de behaaglijkheidsgrens niet ontoelaatbaar wordt overschreden en/of onderschreden. Dit dient te worden aangetoond door middel van een TOberekening in maatgevende ruimten Er dient bij de bepaling van de verwarmingsinstallatie uitgegaan te worden van ontwerpruimtetemperaturen. Gebruikerstijden per gebruiker nader te bepalen in overleg met opdrachtgever en gebruikers, rekening houdend met vakantieregeling. Deze gebruikerstijden dienen gewijzigd te kunnen worden door de gebruiker. Item Operatieve temperatuur

Definitief| 970205/20140210sl01

-

Eis Minimaal 90% van de gebruikstijd wordt voldaan aan deze eisen: o De operatieve temperatuur is op alle werken leerplekken in het stookseizoen (waar iemand meer dan 2 uur per dag zittend werkt of leert) minimaal 200C en maximaal 240C. o In overige ruimten wordt de operatieve temperatuur afgestemd op het specifieke gebruik, zie daarvoor onderstaand schema. o Bij buitentemperaturen >200C ligt de operatieve temperatuur maximaal 40C boven de buitentemperatuur.

18/76

Voor de meest kritische ruimten en vertrekken dient door middel van temperatuuroverschrijdingsberekeningen aangetoond te worden dat het aantal hierboven genoemde uren niet overschreden wordt. Waar mogelijk wordt gebruikgemaakt van de actieve thermische massa van het gebouw (zomernachtkoeling, steenachtige binnenwanden of thermisch open plafond). Ter reductie van de koelbehoefte wordt de hoeveelheid externe warmte (zontoetreding) in ruimten zo veel mogelijk beperkt. Op zonbelaste gevels (zuid, oost en west) is er in ieder geval buitenzonwering of zonwerende beglazing (ZTA ≤ 0,4 en LTA ≥ 0,6). Ter reductie van de koelingsbehoefte wordt de hoeveelheid interne warmte (apparatuur, verlichting e.d.) in ruimten zo veel mogelijk beperkt. De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's zomers niet hoger dan 0,2 m/s (bij gesloten ramen). De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's winters niet hoger dan 0,16 m/s (bij gesloten ramen). Koudeval wordt voorkomen. Transmissieberekeningen worden gebaseerd op een binnentemperatuur van 240C. De verticale temperatuurgradiënt is <3 K/m.

o

-

Tocht

-

Transmissieberekening Verticale temperatuurgradiënt Stralingsasymmetrie

-

Vloertemperatuur

-

Individuele beïnvloeding

-

De stralingsasymmetrie (verschil in temperatuur van tegenoverliggende vlakken) is: o bij een warm plafond <50C; o bij een koude wand <100C; o bij een koud plafond <140C; o bij een warme wand <230C. De stralingstemperatuur is 's winters hoger dan de luchttemperatuur. De vloertemperatuur ligt tussen 19 en 260C. De warmteweerstand Rc van de begane grond vloer en de verdiepingsvloer is 3,5 m2K/W. De operatieve temperatuur is 's winters per verblijfsruimte regelbaar tot minimaal 40C boven en beneden de setpointtemperatuur.

In een wintersituatie bij een buitentemperatuur van -10ºC en een windsnelheid van 5 m¹/seconde en het volledig in gebruik zijn van alle verwarmings- en ventilatie-elementen dienen, berekend conform NEN ISO 7730, de volgende minimale temperaturen bereikt te worden: Ruimtesoort  Groepsruimten / gebruiksruimten  Bibliotheek  Theaterzaal  Ontmoetingsruimte/Horeca/Foyer  Technieklokaal / crearuimte  Keuken  Spreekkamer/Vergaderruimte  Kantoorruimte  Entrees (tochtportalen)  Verkeersruimten* en garderobes  Toiletten  Magazijn/opslag

Definitief| 970205/20140210sl01

Temperatuur (0C) 20 20 20 20 20 18 20 20 15 18 15 (voorkeur 18) 15 (voorkeur 18)

19/76

 

Technische ruimte Andere ruimten, niet bestemd voor langdurig verblijf

15 15

*Daar waar de verkeersruimten tevens functioneel te benutten zijn, dienen de waarden van gebruiksruimten worden aangehouden

4.5

Ventilatie

Alle ruimten in het gebouw dienen in voldoende mate geventileerd te worden. De ventilatie in het gebouw dient minimaal te voldoen aan de ventilatie-eisen die zijn omschreven in het Bouwbesluit en in de Arbowetgeving. Aandachtspunten:  De ventilatie van containerruimte, indien inpandig, werkkasten, repro- en serverruimten: Waar nodig aparte afzuiging toepassen bij dergelijke emissiebronnen.  Zorg voor een adequate ventilatieregeling van de grote zaal/theaterzaal, zodat de luchtkwaliteit passend is bij zowel kleine als grote groepen en bij verschillende intensiteit van bewegen.  Geadviseerd wordt de verkeersruimten in de onderwijsgebieden en daar waar het ontwerp daar aanleiding toe geeft als gebruiksruimte te beschouwen, zodat ook daar geventileerd wordt.

4.6

Vocht

4.6.1 Luchtvochtigheid Ten aanzien van de relatieve vochtigheid gelden voor alle verblijfsruimten, voorzien van mechanische ventilatie, de volgende eisen om een behaaglijke omgeving te handhaven:  Een minimale relatieve vochtigheid van 30%.  Een maximale relatieve vochtigheid van 70%. Een zeer lage (<30%) of zeer hoge (>70%) luchtvochtigheid dient gedurende het jaar zo min mogelijk voor te komen. In ruimten voor berging en opslag waar met lage ruimtetemperaturen mag worden volstaan, mag de relatieve vochtigheid ’s winters niet hoger worden dan 70%. Er worden bij voorkeur geen voorzieningen in de installaties opgenomen voor het corrigeren van de relatieve vochtigheid. In de serverruimte dient statische elektriciteit door bouwkundige of installatietechnische ingrepen te worden voorkomen. Het hygrisch gedrag dient door middel van een berekening te worden aangetoond en in het ontwerp te worden getoetst.

4.6.2 Inwendige condensatie Oppervlaktecondensatie dient voorkomen te worden (geen condensatie op ramen, raamkozijnen en dergelijke). Inwendige condensatie moet zoveel mogelijk worden voorkomen en is alleen acceptabel indien gedurende, de zomer, volledige droging van het materiaal optreedt en indien de toegepaste materialen op termijn geen schade van de eventuele condensatie ondervinden. Bij kritische details dienen hiertoe ontwerpberekeningen gemaakt te worden. Er mag geen vochtophoping voorkomen in, of op gebouwonderdelen, constructies of leidingen en dergelijke. Garantie van deze eis dient gedurende de nazorgfase overlegd te worden (bepalingsmethode volgens gewijzigde Glaser methode IBBC- rapport B-89-424, juli 1989).

4.6.3 Condensatie op installaties Oppervlaktecondensatie op onderdelen van technische installaties dient te worden voorkomen, ook onder extreme zomeromstandigheden. Ook inwendige condensatie in isolatiematerialen rond installatieonderdelen is niet toegestaan.

Definitief| 970205/20140210sl01

20/76

4.6.4 Damptransport De voorkeur bestaat voor toepassing van vocht absorberende en ademende constructies, zoals spouwmuren van metselbaksteen en geventileerde boeiboord constructies. Alle daken zijn te voorzien van een dampremmende laag. Boeiboorden/gevelpanelen zijn te voorzien van een dikke speciale PE-folie of worden als sandwichconstructie uitgevoerd. Indien, in verband met de akoestiek, geluidsabsorberende voorzieningen worden toegepast aan de binnenzijde van de gevels (bijvoorbeeld ter plaatse van sandwichpanelen), zullen deze voldoende ventilerend dienen te worden aangebracht in verband met eventuele condensatie achter de geluidsabsorberende panelen.

4.6.5 Koudebruggen Een uitwendige scheidingsconstructie moet zodanig zijn, dat de minimale binnenoppervlaktetemperatuur geen aanleiding geeft tot condensatie bij een binnenluchttemperatuur van 20˚C en een relatieve vochtigheid van 40 %. De temperatuurfactor van de binnenoppervlakte van de scheidingsconstructie mag niet lager zijn dan 0,5 een en ander te bepalen aan de hand van de NEN 2778. De minimale binnenoppervlaktetemperatuur moet worden bepaald conform NEN 2778 uitgaande van een buitenluchttemperatuur van -10˚C. Voor warmtegeleidingscoëfficiënten moet worden uitgegaan van genormeerde of algemeen geaccepteerde waarden (NEN 1068, ISSO 21).

4.6.6 Waterdichtheid De waterdichtheid van de gebouwomhulling, inclusief de kruipruimte, moet voldoen aan de eisen zoals deze zijn gesteld in de via het Bouwbesluit van toepassing verklaarde NEN 2778. De gevel mag bij beproeving volgens NEN-EN 86, bij de toetsingsdruk bepaald volgens NEN 3661, geen waterlekkage vertonen. Beglazing, panelen, ramen en kozijnen mogen aan de binnenzijde niet nat worden. Eventueel in de sponning doordringend water moet per gevelvlak naar buiten worden afgevoerd. De waterdichtheid dient bij toepassing van dakterrassen, daklichten, dakopbouwen en doorvoeren en dergelijke te worden gewaarborgd.

4.7

Luchtdoorlatendheid

Het beperken van de luchtinfiltratie en luchtexfiltratie is van groot belang voor een gebouw met veel onderlinge verbonden ruimten. De luchtdoorlatendheid door de totale uitwendige scheidingsconstructie is minimaal 200 l/s per 500m3 netto inhoud (NEN 2686), doch gestreefd dient te worden naar een lagere luchtdoorlatendheid met als streefwaarde 200 l/s per 3.000m3 netto inhoud, gebaseerd op de toepassing van de in SBR-publicatie 200 genoemde constructies en de SBRinstructie ”Luchtdicht bouwen”. Bij de oplevering van het gebouw dient de luchtdoorlatendheid, met behulp van infraroodthermografie en een overdrukproef, te worden gecontroleerd, waarna eventueel corrigerende en/of aanvullende maatregelen moeten worden getroffen. Er dient een goede afdichting van begane grondvloer en kruipruimten gerealiseerd te worden teneinde de emissie van Radon zo laag mogelijk te houden. Bij de materiaalkeuze dient rekening te worden gehouden met de wettelijke eis aan de formaldehydeconcentratie.

Definitief| 970205/20140210sl01

21/76

Aandachtspunten:  Gezien de hoge eisen ten aanzien van energiebesparing, wordt geadviseerd veel aandacht te besteden aan de luchtdichtheid van het gebouw en zoveel als mogelijk te voldoen aan de eisen zoals gesteld door de Rijksgebouwendienst in de Wettelijke eisen en Richtlijnen Rgd (1999).  Ontwerp een compact gebouw en besteed veel aandacht aan deugdelijke kierafdichtingen, dorpelafdichtingen, deuren op kritische plaatsen voorzien van drangers, zorgvuldige detaillering van de diverse (constructieve) aansluitingen, enzovoort.

4.8

Akoestiek en geluidshinder

De ruimten in het gebouw dienen zodanig te zijn ingericht en vormgegeven dat zij, gerelateerd aan de activiteiten waarvoor de ruimten zijn bestemd, een optimale akoestiek garanderen bij een lage en een hoge bezettingsgraad. De spraakverstaanbaarheid dient daarbij de speciale aandacht te krijgen in ruimten waarin voor grotere groepen gesproken wordt. Een goede spraakverstaanbaarheid is onder meer te bereiken door het voorkomen van hinderlijke reflecties, resonanties en echo’s en door toepassing van een geluidsabsorberend materiaal of het verdraaien van een wand. Al bij het vervaardigen van de eerste schetsen, moet rekening gehouden worden met het feit dat er ruimten zijn waar concentreert gewerkt moet kunnen worden en ruimten waarin activiteiten plaatsvinden waar geluid wordt geproduceerd, zoals een speellokaal en de ontmoetingsruimte van Bolder. In het voorzieningenboek geeft per ruimte aan of deze gevoelig is voor geluidshinder, al dan niet dat het geluidshinder kan veroorzaken. Een goede situering en groepering van de ruimten is ten behoeve van een goede akoestiek en het voorkomen van geluidshinder essentieel. Denk bij het plaatsten van ruimten aan de gevel waar stilte gewenst is (en waar zich geen druk gebruikte buitenruimten van de school bevinden) aan te openen ramen en aan gevels, die geluid kunnen weerkaatsen. Het maximale geluidsniveau bij gesloten ramen dient te voldoen aan de richtlijnen conform de Arbowetgeving en Frisse Scholen Klasse B Na oplevering dient middels metingen, door een onafhankelijke derde, aangetoond te worden dat de voorgeschreven eisen ten aanzien van geluidsisolatie/luchtgeluidsisolatie/contactgeluidisolatie, nagalmtijd, installatiegeluid en geluidemissie gehaald worden, alsmede dat voldaan wordt aan hetgeen gesteld in de Wet geluidhinder. Deze metingen dienen door ontwikkelend aannemer aan de opdrachtgever te worden overhandigd voor de oplevering.

4.8.1 Luchtgeluidsisolatie De geluidsisolatie tussen ruimten in het gebouw dient zodanig te zijn, dat in een ruimte tijdens de activiteiten waarvoor de ruimte bestemd is, geen overlast wordt ervaren. Hiertoe dienen de bouwkundige voorzieningen zodanig te worden ontworpen en samengesteld, dat constructies voldoende geluidswerend en -isolerend zijn. De werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties mogen de luchtgeluidsisolatie van de scheidingsconstructies niet verzwakken. Zo nodig moeten aanvullende maatregelen worden getroffen in de vorm van akoestische slangen, suskappen over verlichtingsarmaturen, afdichten van doorvoeringen, en dergelijke. Een groot aantal problemen met luchtgeluidsoverlast ontstaat pas geruime tijd ná de ingebruikname van het gebouw, onder andere als gevolg van het doorbuigen van vloerconstructies en de kruip van het beton. Derhalve moet met de detaillering en uitvoering (van met name dak-, wanden vloerconstructies) hier rekening mee worden gehouden. Extra aandacht verdienen de doorgaande constructieonderdelen, zoals stalen kolommen, balken, niet doorlopende verplaatsbare wanden boven het plafond, doorgaande leidingen, en dergelijke. De aansluitingen moeten blijvend luchtdicht worden uitgevoerd.

Definitief| 970205/20140210sl01

22/76

In de onderstaande tabel staan de meest voorkomende/cruciale combinaties van wanden genoemd (bij een nagalmtijd To = 0,8 sec., zoals gedefinieerd in NEN 5077). Ruimtesoort

           

Groepsruimten / gebruiksruimten Bibliotheek (uitleenruimte) Theaterzaal Ontmoetingsruimte / Horeca / Foyer Technieklokaal / crearuimte Keuken Vergader-, spreekkamer, kantoorruimten, instructieruimten Entrees (tochtportalen) Verkeersruimten* en garderobes Toiletten Magazijn (archief, berging, werkkast) Technische ruimte

Naar verblijfsruimte (Ilu dB)

Naar verkeersruimte (Ilu (dB)

-10 -10 -5 -12 -5 -8 -10

-25 -25 -25 -14 -20 -20 -20

nvt nvt nvt nvt -8

nvt nvt nvt nvt -10


Aandachtspunten:  Zo min mogelijk deuren toepassen in wanden die onderdeel zijn van een Ilu eis (zoals kantoren, groepsruimten of spreekkamers onderling, tenzij een bewuste keuze zoals beschreven in het RF PvE).  Ter voorkoming c.q. reductie van omloop- en overspraakgeluid moeten de wandconstructies steeds doorlopen tot, en aansluiten op de bovenliggende en onderliggende (dak)vloerconstructies.  Bij toepassing van systeemwanden dient de ruimte boven de wanden, tussen plafond en constructievloer, te worden voorzien van geluidswerende voorziening met gelijke waarden als de scheidingswand. Denk bij verplaatsing van de wanden hier ook aan, neem het op in een handleiding.

4.8.2 Contactgeluidsisolatie Voor de contactisolatie-index Ico de volgende maximale waarden aanhouden:  De contactgeluidisolatie (DnT;A) tussen groepsruimten/ leslokalen/ kantoren en aangrenzende verblijfsruimten is maximaal 59dB.  De contactgeluidisolatie (DnT;A) tussen groepsruimten/ leslokalen/ kantoren en aangrenzende verkeersruimten is maximaal 69dB. Met name wanneer ruimten met veel geluidsproductie (technische ruimten, muziek, handvaardigheid) gelegen zijn boven andere ruimten, dient veel aandacht besteed te worden aan (contact) geluidsisolatie en het beperken van overlast naar ondergelegen ruimtes. Een zwevende vloer is een mogelijke oplossing, maar beter is een gescheiden constructie. Uitgangspunten:  Om contactgeluid via de vloerconstructie te voorkomen, dienen trillingsproducerende machines (zoals ventilatoren en luchtbehandelingkasten) trillingsvrij op de vloer opgesteld te worden.

Definitief| 970205/20140210sl01

23/76



Voorts dienen water- en CV-leidingen, alsmede eventuele andere geluidsproducerende apparatuur en/of bouwonderdelen, zodanig aan de constructie te worden bevestigd dat er géén rechtstreekse trillingen op deze constructies kunnen worden overgebracht waardoor schade aan gebouw en installaties worden voorkomen en gebruikers er geen hinder van ondervinden.

Aandachtspunten:  Hinderlijke trillingen van de vloer door lopen/bewegen of muziek worden voorkomen (kb kleiner of gelijk aan 0,1).  Onderdelen van een eventuele geluidsinstallatie (de boxen) bij voorkeur niet direct op de vloer of aan de wanden bevestigen.

4.8.3 Nagalmtijd De volgende gemiddelde eisen worden gesteld aan de nagalmtijd, geldend voor lege, ongemeubileerde ruimten per frequentieband. Een en ander conform NEN 5077 en PvE Frisse Scholen Klasse B. Ruimtesoort  Groepsruimten / gebruiksruimten  Bibliotheek (collectieruimte)  Theaterzaal  Ontmoetingsruimte / Horeca / Foyer  Technieklokaal / crearuimte  Keuken  Vergader-, spreekkamer, kantoorruimten  Entrees (tochtportalen)  Verkeersruimten* en garderobes  Toiletten  Magazijn (archief, voorraad, werkkast)  Technische ruimte

Nagalmtijd (s) 0,6 – 0,8 0,5 – 0,7 0,8 – 1,0 0,8 -1,0 0,6 – 0,8 0,6 – 0,8 0,5 – 0,7 nvt nvt nvt nvt nvt


Het verschil in nagalmtijd met de andere frequentiebanden moet, vooral naar de lage frequenties, zo klein mogelijk zijn. De nagalmtijden berekenen in de ontwerpfase en vaststellen in elk van de octaafbanden met middenfrequenties van 125, 250, 500, 1000, 2000 en 4000 (topfrequentie spraak) Hz. De ontwerpende partijen (adviseur bouwfysica en akoestiek) dienen door middel van berekeningen in de DO-fase aan te tonen dat de nagalmtijden gehaald worden.

4.8.4 Geluid van installaties In verblijfsruimten mogen geen geluiden, veroorzaakt door gebouwinstallaties, worden waargenomen zodanig dat zij activiteiten waarvoor de ruimten bestemd zijn belemmeren. Dit wil niet zeggen dat de installaties niet te horen zijn in de andere (naastgelegen) ruimten. Bij de opzet van het installatieontwerp en de uitvoering van de installaties dient ruim aandacht te worden besteed aan contactgeluid, stromingsgeluid, de opstelling van installaties (Uitgangspunt is op het dak, doch uit het zicht) en aan akoestische maatregelen. De ventilatie moet geruisloos zijn. Buiten gebruiksuren mag, om aan de comforteisen te voldoen, het ventilatievoud verhoogd worden (meer installatiegeluid toegestaan) ten behoeve van nachtventilatie. Let echter op omwonenden.

Definitief| 970205/20140210sl01

24/76

Voor de bepaling van het installatiegeluidsniveau in de verschillende ruimten en de interne luchtgeluidsisolatie, moeten de volgende geluidsoverdrachtwegen meegenomen worden:  Directe geluidsoverdracht via de scheidingsconstructie.  Flankerende geluidsoverdracht.  Omloopgeluid. Uitgangspunten:  De geluidsafstraling van de sanitaire installaties, zoals het doorspoelen van toiletten, moet in de geluidsgevoelige ruimten zodanig worden beperkt dat het ‘onhoorbaar’ is. In andere ruimten mag het achtergrondgeluidsniveau van de sanitaire installaties niet meer dan 35 dB(A) bedragen. Het toelaatbare equivalente geluidsniveau (LAeq) ten gevolge van de gebouwinstallaties en activiteiten binnen het gebouw mag - bepaald over de representatieve bedrijfscondities en bedrijfsperioden – ten hoogste bedragen: Ruimtesoort  Groepsruimten / gebruiksruimten  Bibliotheek (collectieruimte)  Theaterzaal  Ontmoetingsruimte / Foyer / Horeca  Technieklokaal / crearuimte  Keuken  Vergader-, spreekkamer, kantoorruimten  Entrees (tochtportalen)  Verkeersruimten* en garderobes  Toiletten  Magazijn (archief, voorraad, werkkast)  Technische ruimte

LAeq dB(A) 35 35 35 35 35 40 35 45 45 45 45 70


Aandachtspunten:  Het achtergrondgeluidsniveau is maximaal 35 dB(A).  De laboratoriumwaarden zullen bij vouw-/schuifwanden meestal 15-25% hoger moeten zijn in verband met verliezen door aansluitingsdetails.  Indien geen nadere geluidseisen zijn gesteld aan het geluid, dat in de nabijheid van de liftschacht gelegen vertrekken optreedt ten gevolge van de in werking zijnde liftinstallatie, dan geldt een maximum van 40 dB(A).  Let op de invloed van flankerende geluidsoverdracht en kieren onder deuren op de berekende geluidsisolatie.

4.8.5 Stoorgeluid van buiten Hierbij dient te worden voldaan aan normen en eisen zoal gesteld in de wet geluidhinder en besluit geluidhinder. Door hieraan te voldoen wordt in verblijfsruimten geen geluidshinder van buiten ervaren. De geluidswering van de gevel (GA) is gelijk aan het verschil tussen de geluidsbelasting op de gevel en 33 dB. De geluidwering van de gevel bedraagt minimaal 20 dB(A). De geluidwering van de gevel wordt bepaald conform NEN 5077, met de beoogde hoeveelheid luchtverversing bij gesloten ramen.

Definitief| 970205/20140210sl01

25/76

Onderdelen van de gevel mogen geen hinderlijke bijgeluiden veroorzaken, bijvoorbeeld door weersomstandigheden of thermische werking. De werktuigkundige installaties mogen voor de gevels van het eigen gebouw geen hogere geluidsbelasting dan 50 dB(A) veroorzaken. Bij een geluidsbelasting op de gevel > 50 dB(A) zijn aanvullende maatregelen nodig, zoals suskasten, geluidswerende beglazing, et cetera.

4.8.6 Geluidsuitbreiding naar de omgeving Voor de geluidsoverlast, veroorzaakt door de technische installatie in of aan het gebouw naar de gevels van de eventueel omliggende bebouwing, worden de maximaal toelaatbare waarden aangehouden zoals deze worden vereist in de Wet Milieubeheer en de plaatselijke voorschriften, gemeten op één meter voor de dichtstbijzijnde gevel.

4.8.7 Geluidsproductie uitwendige scheidingsconstructie Eventueel aanwezige uitwendige scheidingsconstructies, de hieraan bevestigde voorzieningen (zonwering, vlaggenmasten, et cetera) en de daarop gemonteerde installaties (schoorstenen, luchtbehandelingskasten et cetera) moeten zodanig geconstrueerd zijn, dat deze geen bijzondere of hinderlijke geluiden maken of in resonantie raken bij wind, neerslag, thermische uitzetting, krimp of andere bewegingen. Ook windgeluid bij kieren en naden in daken en gevels dient te worden voorkomen.

4.9

Daglicht

Voor wat betreft daglichttoetreding, verlichting en uitzicht moet minimaal de Arbo-wet, Bouwbesluit en Frisse Scholen Klasse B worden gehanteerd. In ieder geval moeten alle groepsruimten, werkplekken en werkruimten voorzien zijn van directe daglichttoetreding. Item Daglicht

Kunstlicht

Helderheidwerking

Definitief| 970205/20140210sl01

Eis - De daglichtfactor op het werkvlak in het midden van groepsruimtes is minimaal 5%. - Het percentage glas in de gevel van verblijfsruimten is minimaal 30% conform Frisse Scholen Klasse B, te streven naar 55% - De LTA-waarde is minimaal 0,75. - Heldere beglazing (HR++ en Uwaarde ≤ 1,2 W/m²K, streven naar HR+++ en Uwaarde≤ 1,0 W/m²K ) met een kleurindex van 95% dient toegepast te worden. Het glas moet een kleurechte weergave bewerkstelligen. - De ZTA (zontoetredingsfactor) dient, afhankelijk van de resultaten van de temperatuuroverschrijdingsberekening, onder de 45% te liggen. - In gangzones (met werken speelplekken) komt (indirect) daglicht binnen. - Het verlichtingsniveau door kunstlicht voldoet aan de eisen uit Frisse Scholen Klasse B (verlichtingssterkte in de groepsruimten 500 lux, UGRL armaturen <19) met een gelijkmatigheidsindex van 0,7. - De kleurweergaveindex (Ra) is minimaal 80 of vergelijkbaar. - De luminantieverhoudingen in groepsruimten bedragen 1:3:10. - In groepsruimten (ook aan de noordzijde) is er helderheidwering die hinderlijk tegenlicht en hinderlijke reflecties kan voorkomen (art. 5.2 van de Arbo-regeling). - Er is helderheidwering waarmee de luminantie van het raamvlak in groepsruimten op zonnige dagen terug is te brengen tot 10.000 cd/m2.

26/76

Individuele regelbaarheid

-

Bij gebruik van helderheidswering blijft enig zicht naar buiten mogelijk. Het licht kan in elke ruimte afzonderlijk aan- of uitgeschakeld worden en is per zone (zoals bij bord) apart te regelen. De helderheidwering kan per groepsruimte worden bediend.

Aandachtspunten Met als doel een zo hoog mogelijke benutting van de daglichttoetreding gelden de volgende aanbevelingen:  Pas hoge ramen toe, waardoor het daglicht zo diep mogelijk in de ruimte kan doordringen.  Beperk zo mogelijk de diepte van de ruimte.  Plaats verblijfsruimten bij voorkeur met hun grootste afmetingen aan de gevel.  Ontwerp ruimten zodanig dat werkplekken nabij ramen geplaatst kunnen worden.  Pas lichte kleuren toe in de ruimten (wanden, vloeren, plafonds).  Pas glas toe met hoge lichttoetredingsfactor, echter zodanig dat werk aan beeldschermen hierdoor niet wordt gehinderd.  Draag zorg voor een gelijkmatige lichtinval.  Een verblijfsgebied heeft een daglichtoppervlakte niet kleiner dan 5% van de vloeroppervlakte met een minimum van 0,5 m². Houdt bij het percentage glas als geveloppervlak rekening met de te behalen EPN waarde. NEN 2057 geeft aan hoe de daglichtoppervlakte berekend moet worden. Afstanden tot andere gebouwen en de hoek van inval spelen daarbij een grote rol. In de theaterzaal wel daglichttoetreding, maar deze kunnen weren met te leveren blinderende screens.  Direct zonlicht en/of normaal daglicht dient zodanig de ruimten van het gebouw binnen te vallen dat het geen hinder veroorzaakt tijdens werkzaamheden die normaliter in de betreffende ruimte worden uitgevoerd. De situering van het (digitale) bord dient bijvoorbeeld zodanig te zijn dat er geen/weinig direct zonlicht opvalt. Kijkend naar de bordwand bij voorkeur van links komend daglicht. Direct invallend hinderlijk zonlicht kan geweerd worden.  Tegenlichtsituaties, hinderlijke reflecties, spiegelingen en/of verblindingen moeten zoveel mogelijk worden beperkt. Het maken van gesloten, inpandige verblijfs- en werkruimten is niet toegestaan. Wel kunnen spreekkamers en vergaderruimten, die slechts korte tijd achtereen door steeds wisselende personen worden gebruikt, inpandig zijn gelegen. De inpandige ruimte altijd voorzien van een raampartij, zijlicht of glazen deur. Met betrekking tot het uitzicht dient voldaan te worden aan de vigerende Arbo-normen. Uitzicht en zichtlijnen zijn belangrijk voor de oriëntatie in een gebouw en in de omgeving.

4.10 Windhinder en windgevaar De opzet van het gebouw moet zodanig zijn dat geen hinder en gevaar ontstaat van de windsnelheid in en rond het gebouw. Tijdens het ontwerp van het gebouw en de (speel)terreinen moet hieraan ruim voldoende aandacht worden besteed. Zeker wanneer dakpannen worden toegepast moet het gebouw getoetst worden op luchtwervelingen, aangezien aan de lijzijde van het gebouw dakpannen kunnen afwaaien. Om het aspect windhinder/-gevaar toetsbaar te maken, dienen de volgende toetsingswaarden (gedefinieerd naar de kans P op een bepaalde windsnelheid) aan te worden gehouden (op basis van de in ontwerp zijnde normering ten aanzien van wind):

Definitief| 970205/20140210sl01

27/76

Windhinder P(Vped > 5 m/s)

Activiteitsniveau I

Activiteitsniveau II

Activiteitsniveau III

G G G M S

G G M S S

G M S S S

< 0,025 0,025 – 0,050 0,050 – 0,10 0,10 – 0,20 > 0,20

G = Goed M = Matig S = Slecht Activiteitsniveau I = Doorloopgebied Activiteitsniveau II = Wandelgebied Activiteitsniveau III = Zitgebied Windgevaar P(Vped > 15 m/s)

Kwalificatie (gebied onafhankelijk)

0,000 0,000 – 0,002 0,002 – 0,005 > 0,005

Geen gevaar Acceptabel Nog net toelaatbaar Gevaarlijk

Definitief| 970205/20140210sl01

28/76

5

Terrein

Het terrein en de terreininrichting dienen zodanig te zijn ontworpen, uitgevoerd en opgeleverd dat de genoemde gebouwprestaties in voorliggend Technisch PvE worden beschreven. Het volledig afwerken en inrichten van het terrein valt binnen de ontwerpopgave, zoals verhardingen, buitenverlichting, terreinafscheidingen, fietsenstallingen (niet overdekt), buitenbergingen/ containerberging al dan niet inpandig opgenomen in bouwvolume, elektrotechnische & werktuigkundige voorzieningen, groenvoorziening & onverhard schoolplein, verhard schoolplein, ontsluitingen, banken, terreinafscheidingen, et cetera.

5.1

Algemeen

Bij de ontwikkeling dient rekening gehouden te worden met de volgende uitgangspunten:  Parkeren op kavel met een uitloop naar omringend openbaar gebied, zie ook Ruimtelijk Functioneel Programma van Eisen.  Rijwielstallingen, zie ook Ruimtelijk Functioneel Programma van Eisen.  Verharding rond entreegebieden en rijwielstalling tot aan de openbare weg.  Logistiek voor afvalcontainers, dan wel locatie ondergrondse afvalcontainers.  Rookvoorziening niet bij het gedeelte voor het kind, dus niet in de aanlooproute naar de scholen, consultatiebureau en BSO/jeugdhonk.  Buitenverlichting aan het gebouw ter plaatse van entreegebieden.  In een later stadium wordt de mate van openbaarheid van het buitenterrein van de scholen vastgesteld. Dit heeft gevolgen voor de inrichting en het plaatsen van hekwerk c.q. afscheiding.

5.2

Stedenbouw en welstand

Voor het terrein-, gebouwen installatieontwerp dient vroegtijdig met de afdeling Ruimtelijke Ordening te worden overlegd om zodoende hun eisen als ook de noodzaak tot een uitgebreide Omgevingsvergunningaanvraag af te stemmen. Aandachtspunten:  Erfdienstbaarheden.  Onderzoek in het kader van de Flora- en Faunawet.  Onderzoek naar de waterhuishouding tijdens en na de bouw.  Een archeologisch bodemonderzoek.  Milieukundig bodemonderzoek.

5.3

Oplevering terrein

Uitgangspunt is dat het bouwrijp maken door opdrachtnemer wordt uitgevoerd. Er wordt vanuit gegaan dat de grond geen verontreinigingen bevat. Indien de grond voor aanvang van de bouw evenwel verontreinigd blijkt te zijn dan komen de kosten verband houdend met het reinigen van de grond voor rekening van de opdrachtgever. Uitgegaan wordt van een gesloten grondbalans. De nodige ontgravingen geheel opnemen, in hoofdzaak zijn deze de volgende:  Tot aan onderkant funderingsbalken;  Tot de aanlegdiepte van de begane grondvloeren;  Graven van de nodige leidingsleuven, ook voor de nutsbedrijven;  Het cunet voor de nodige terreinverharding. Ook zijn de nodige aanvullingen op te nemen, zoals:  Aanvullen bouwput buiten voor het gebouw met uitkomende grond/zand e.d. uit de ontgravingen;  Zandaanvulling (20 cm. schoon zand) in de kruipruimte ten behoeve van de bodemafsluiting;  Aanvullen leidingsleuven met schoon zand tot teelaardelaag.

Definitief| 970205/20140210sl01

29/76



5.4

Afspraken omtrent her te gebruiken materialen.

Terreinverhardingen en -inrichting

5.4.1 Verharding Ten behoeve van de ontsluiting voldoende straatwerk opnemen. Minimaal dient ter plaatse van de nooduitgangen en de entrees de verhardingen te worden opgenomen. Voor de entrees dient een vuilvangzone te worden ingewerkt in het straatwerk, waarna dit direct voor de entree overgaat in een schraaprooster. De te gebruiken verhardingen bij voorkeur uit betontegels en betonstenen van een goede kwaliteit en geschikt voor de toepassing. Met belasting door ‘zwaar verkeer’ (vrachtauto, brandweer). Voor de fietsenstalling moet eveneens in het nodige straatwerk worden voorzien.

5.4.2 Inrichting Het terrein dient te worden ingericht met verhardingen, vaste terreininventaris, riolering, straatkolken, leidingwerk, et cetera. Indeling van het terrein en vaste terreininrichting dienen aan te sluiten bij de gebruiksindeling van het gebouw en de wensen van de gebruikers. Hierbij valt te denken aan onder andere zitmeubilair (let bij projectering op mogelijk (geluids-)overlast voor de buurt), afvalbakken, vlaggenmasten en informatiebord (nabij terreinentree). Precieze benodigde terreininrichting in overleg met de gebruikers te bepalen. Aandachtspunten (bij het ontwerp van de speelplaats):  Veilige ligging met betrekking tot het verkeer.  Voorkom dat de buitenruimte voor het overgrote deel gedurende de pauzes in de schaduw ligt, maar maak ook plekken of voorzieningen die zorgen voor schaduw in de zomer of bescherming tegen regen.  Geluidsoverlast naar de omgeving en groepsruimten.  Plaatsing van voorzieningen ten behoeve van ontmoeting en ontspanning.  Toezicht vanuit het gebouw (bij voorkeur personeelskamer en groepsruimte onderbouw).  Zorg voor een toilet binnen het gebouw in het tochtportaal bij de toegang naar de kleuterspeelplaats.  Zorg ervoor dat de speelplaats voor 0-4 jarigen van kinderopvang geschakeld kan worden met de speelplaats van de peuterspeelzaal, zodat een groter terrein ontstaat voor fietsen en lopen.  Op het terrein/ op de terreinen van de onderbouw is een zandbak gewenst. Let op de situering (zandinloop, minimaal 2 uur binnen de schooltijden in de zon), afdekking van de zandbak in verband met o.a. katten.  Plaats geen bladverliezende bomen boven of naast een zandbak. Overige aandachtspunten:  De te bestraten delen van het terrein dienen een zodanige afwerking te hebben, dat een duurzaam adequate afvoer van hemelwater gegarandeerd is.  Op plaatsen waar vrachtverkeer komt in verband met bevoorrading dient de ondergrond en verharding hierop berekend te zijn;  Houd rekening met de noodzakelijke vrije toegangs- en doorgangsroutes en opstelplaatsen voor brandweerauto’s, ambulances, taxi’s en vrachtauto’s ten behoeve van het lossen en laden van (decor-)materiaal en materieel;  Voorkom voertuigbewegingen dichtbij de entrees van het gebouw en de gevel;

Definitief| 970205/20140210sl01

30/76





5.5

Indien de glasbewassing geschiedt door middel van een hoogwerker, dient rondom het pand, minimaal een meter vanaf de gevel een deel van 1,5 meter bestraat te zijn. Let hierbij op de ondergrond en de verharding ervan. Creëer bij de ingangen van het gebouw een schoonloopzone buiten, door toepassing van (schraap)-roosters in het straatwerk aangevuld met eventueel een buitenmat. Draag zorg voor 2m1 spagettimat en een goede schoonloopmat met een schoonloopzone van ten minste 2m1, bij voorkeur 4m1. Dit betekent dat de totale schoonloopzone binnen minimaal 4m1 en idealiter 6m1 lang is.

E- en W-installaties

Uitgangspunten:  Eventuele zakkingen van omliggend terrein mogen geen gevolgen hebben voor het goed functioneren van leidingwerk in en om het gebouw (gas, riolering, hwa, elektra, water, CAI, etc.).  Voldoende straatkolken zijn van belang. Leidingwerk in recyclebaar PVC.  Voedingen ten behoeve van alle in/op het terrein te plaatsen elektrische toestellen dienen te worden opgenomen. Ten behoeve van de uitpandige opslag, afvalcontainers en dergelijke rekenen op verlichting, wandcontactdozen, et cetera. Voor de rijwielstallingen alleen verlichting (slagvast) opnemen, schakeling als terreinverlichting.  Een en ander conform de vigerende normeringen te ontwerpen, waarbij specifiek aandacht gegeven dient te worden aan het toepassen van onderhoudsputten op onder meer de terreingrenzen.

5.6

Onverharde buitenruimte en groenvoorziening

Niet verharde en niet bebouwde oppervlakken worden van gras voorzien. Beplanting beperkt toepassen en enkel daar toepassen indien hiertoe, bijvoorbeeld uit oogpunt van leefbaarheid, aanleiding toe is. Wanneer beplanting wordt aangebracht dient deze te bestaan uit lage beplanting (maximaal 1 meter) in verband met sociale veiligheid en overzichtelijkheid van het terrein. Het groen dient groenblijvend te zijn en met minimale middelen te kunnen worden onderhouden. Er dient een zodanige afstand tussen gevel en groenvoorziening te zijn, dat gevelonderhoud en glasbewassing probleemloos kan plaatsvinden.

5.7

Terreinafscheiding en omheining

De wijze van afscheiding wordt in een later stadium nader bepaald in relatie tot de gewenste mate van openbaarheid van de schoolpleinen. Bij toepassing van een omheining, zijn er de volgende uitgangspunten:  Wanneer de locatie hiertoe aanleiding geeft dient op nader te bepalen plaatsen een omheining geplaatst te worden zonder draaiende delen, deugdelijk en duurzaam, hoogte in overleg met gebruikers en opdrachtgever. Dit hek dient minimaal daar geplaatst te worden waar anders op betrekkelijk eenvoudige wijze het terrein betreden kan worden. Soms moet in de afrastering een vluchtpoort opgenomen worden. Dit is afhankelijk van de plaatselijke situatie. Deze vluchtpoort mag alleen van binnenuit geopend kunnen worden.  De afrastering moet zodanige spijlen hebben (geen gaashek) dat deze niet uit te buigen zijn en dat er niemand tussen de spijlen door kan kruipen. Hiertoe bij voorkeur vierkante diagonaal geplaatste verticale spijlen met punten toepassen. Deze punten belemmeren het erover klimmen.  Op ruim voldoende plaatsen, vandalismevaste bordjes “verboden toegang, art. 461” aanbrengen.

Definitief| 970205/20140210sl01

31/76

5.8

Verlichting

Het terrein en het gebouw zijn voorzien van goede verlichting. Ook bij de parkeerplaatsen en de fietsenstallingen is verlichting aangebracht, evenals langs de route tussen de stallingen en gebouw. In het ontwerp wordt rekening gehouden met zo weinig mogelijk hoeken in het gebouw, dit in verband met de veiligheid rondom het gebouw. Hiertoe dient een verlichtingsberekening uitgevoerd te worden conform de geldende normeringen. Terreinverlichting dient in aard en omvang zodanig te worden ontworpen dat ten behoeve van oriëntatie, vandalisme- en inbraakpreventie en uit oogpunt van sociale veiligheid voldoende verlichting aanwezig is. Armaturen spatwaterdicht, slagvast en molestbestendig. LED-verlichting toepassen, met een verlichtingssterkte van 50 lux.

Definitief| 970205/20140210sl01

32/76

6

Bouwkundige werken

De bouwkundige werken dienen zodanig te zijn ontworpen, uitgevoerd en opgeleverd dat de genoemde gebouwprestaties in voorgaande hoofdstukken worden geleverd.

6.1

Algemeen

In dit hoofdstuk zijn uitgangspunten en aandachtspunten geformuleerd die gespecificeerd per bouwdeel een prestatieniveau aangeven, waarmee in het ontwerpstadium en bij de verdere planuitwerking rekening moet worden gehouden. Deze punten zullen in overleg met de in te schakelen adviseur voor de technische installaties en de architect nader moeten worden uitgewerkt.

6.2

Fundering

De volgende NEN-normen zijn van toepassing op de fundering; NEN 5950, 6700, 6702, 6722. In verband met flexibiliteit dient de funderingsconstructie een vrije indeelbaarheid van het gebouw niet te belemmeren. Aanvullend op het Bouwbesluit, waarin eisen aan met name de sterkte van constructies worden gesteld, wordt de taakstelling meegegeven om ook andere mogelijke gebreken in de fundering niet op te laten treden. De keuze van de constructieve opzet wordt primair aan de ontwerper over gelaten. De opdrachtgever is verantwoordelijk voor het uitvoeren van een grondonderzoek en sonderingonderzoek. Op basis van dit onderzoek dient de ontwerper de constructieve opzet van de fundering te bepalen. De begane grondvloeren dienen te worden geïsoleerd. Tevens dienen voldoende dilataties met dilatatieslabben aangebracht te worden om ‘werking’ van de wanden en vloeren mogelijk te maken. Vloerwandaansluitingen dienen waterdicht te zijn, het toepassen van een kimstrip is vereist. Overige aandachtspunten c.q. uitgangspunten  Streef naar een gesloten grondbalans. Gebruik op een slimme wijze opnieuw grond en bestaande materialen voor een inspirerend terreinontwerp en voorkom daarmee onnodige afvoer van herbruikbare materialen. Het eventueel afvoeren van grond behoort, evenals de stortkosten, tot de taken van de ontwikkelende partij.

6.2.1 Kruipruimte Kruipruimten kunnen tot een noodzakelijk minimum worden beperkt. Uitgangspunt daarbij is wel dat aanwezige leidingen onder de vloeren altijd bereikbaar en droog dienen te zijn voor het plegen van onderhoud. Kruipruimten dienen altijd aan twee zijden te zijn ontsloten, goed geventileerd en te voldoen aan de Arbo wet- en regelgeving. Zonder kruipruimte derhalve geen leidingen onder de begane grond vloer aanbrengen. Uitgangspunten:  De kruipruimten hebben een vrije hoogte van tenminste 800 mm (bij voorkeur 900 m).  Alle delen waar leidingen lopen onderkruipbaar maken door kruipgaten in de balken of vloerluiken. De kruipruimte dient goed bereikbaar te zijn ten behoeve van ontstoppen van leidingen en inspectie. Pas geïsoleerde kruipluiken toe (minimale afmetingen kruipgaten en vloerluiken 620 x 1.000 mm). Deze kruipluiken goed verspreid over het gehele gebouw projecteren zodanig dat de afstand tot installatieonderdelen maximaal 20 meter is, maar deze mogen niet in verblijfsruimten of in intensief gebruikte doorgangen voorkomen. Let op de eisen ten aanzien van luchtdichtheid.

Definitief| 970205/20140210sl01

33/76







6.3

De kruipruimte zwak ventileren (natuurlijke ventilatie), droog en vorstvrij aanleggen. Drainage dient aangelegd te worden bij hoge grondwaterstand en/of bij slecht waterdoorlatende grondlagen. De bodemafsluiting van de kruipruimte uitvoeren met minimaal 10 cm schoonzand. Ondergrondse doorvoeringen door gevels zijn waterdicht. Aansluitingen bij gevels mogen niet gevoelig zijn voor zettingen. De installatieonderdelen in de kruipruimten dienen te allen tijde droog te blijven.

Daken

De opbouw van het dak dient ertoe bij te dragen dat bij hoge buitentemperaturen opwarming in de ondergelegen ruimten traag verloopt. Het dak dient voor onderhoud en inspectie aan gebouw en installaties incidenteel betreden te kunnen worden zonder kans op schade aan het dak. Eventuele goten dienen bereikbaar te zijn voor inspectie. Noodzakelijke overstortvoorzieningen dienen geïntegreerd te worden in het architectonisch ontwerp. Dakbedekking op platte daken dient eenvoudig te vervangen en recyclebaar te zijn. Hierbij gaat de voorkeur uit naar het toepassen van EPDM of bitumineuze met een ‘standaard’ garantie en een mossedum dak. Speciale aandacht behoeft de bestandheid van het dak tegen vandalisme en inbraak. Het dak dient voorzien te zijn van een dakvalbeveiliging. De daken moeten dusdanig worden afgewerkt dat deze weinig onderhoud vragen. Aansluitingen dakbedekking met gevelelementen en dergelijke voorzien van loodslabben of vergelijkbare oplossingen. Dakaansluitingen beperken in aantal en zodanig detailleren dat de dakbedekking eenvoudig vervangen kan worden. Dakvlakken niet groter dan 200 m² (eventueel doormiddel van dakcompartimentering). De daktoegang is van een inbraakwerende kwaliteit. Hetzelfde geldt voor eventuele daklichten. Een zo groot mogelijk dakvlak, bij gunstige oriëntatie en geen functioneel doel (spelen), dient geschikt te zijn voor zonnepanelen (PV-paneel moet ten minste 340 W/paneel van 1 x 1,7m2 moeten produceren) en zonnecollectoren en heeft een optimale hellingshoek van 15 o. Daklichten Bij voorkeur lichtkokers toepassen daar waar het ontwerp zich ervoor leent. Lichtkoepels op kwetsbare plekken, zowel ten aanzien van wateroverlast als inbraak en vandalisme, vermijden. De daklichten construeren met volledige thermische onderbreking en de totale warmteweerstand moet tenminste overeenstemmen met de buitenbeglazingen (een U-waarde van maximaal 1,2 W/ m²K). Er mag in géén geval condensatie optreden tegen de onderkant van de daklichten. Lichtkoepels en lichtstraten dubbelwandig uitvoeren. Let bij een ongunstige zonnestand op verblinding.

6.4

Constructie

Het gebouw dient een uniforme en marktconforme hoofdconstructie te hebben ten behoeve van de uitwisselbaarheid. Specificatie van het beton- en/of staalskelet dient plaats te vinden op grond van het ontwerp en de hierin gehanteerde stramienmaten. Bij de maatvoering wordt uitgegaan van een modulaire opzet. De draagconstructie belemmert de functionaliteit en herindeelbaarheid niet. Er gelden daarbij de volgende richtlijnen voor afzonderlijke constructies:  Bij toepassing van een betonskelet worden de kolommen bij voorkeur niet behandeld. Aansluitingen van wanden op beton te allen tijde flexibel uit te voeren met een daarvoor geschikte kit. Bij prefab betonkolommen moet de stortzijde niet zichtbaar zijn; De afwerking van constructies in alle ruimten zal volgens een nader op te stellen verfadvies van Sigma Coatings, Wijzonol, VeVeo coatings, of gelijkwaardig worden uitgevoerd. Bij staalconstructies

Definitief| 970205/20140210sl01

34/76

uit te gaan van een voorbehandeling met zink compound en een afwerking van voldoende dikte, in kleur en afgestemd op de condities in de ruimtes.

Aandachtspunten:  De verdiepings- en dakvloeren bij voorkeur uitvoeren als balkloze vloeren opdat de ruimte tussen onderkant vloer en verlaagd plafond optimaal gebruikt kan worden.  Het gebouw is bij voorkeur per stramien flexibel indeelbaar. De stramienen en stramienmaten dienen zodanig gekozen te worden dat overal vertrekken van verschillende grootte, passend binnen het gewenste huisvestingsconcept, gemaakt kunnen worden. Bij voorkeur stramienen met een veelvoud van 1,8 m¹ toepassen.  Constructiedelen (vloeren en constructiedragende wanden) bij voorkeur uitvoeren in steenachtige materialen (systeemvloeren en –wanden of in het werk gestort beton) in verband met warmteaccumulatie maar ook geluidsisolatie.

6.5

Vloeren

De vloer is opgebouwd uit een ruwe constructieve vloer met daarop een dekvloer en vloerafwerking. De toe te passen isolatiematerialen dienen CFK-vrij te zijn en moeten vallen onder de Brandvoortplantingsklasse I. De vloer dient geschikt te zijn voor vloerverwarming indien daarvoor gekozen wordt.

6.5.1 Constructieve vloer De vloeren en de vloerafwerkingen van binnen- en buitenruimten moeten in overeenstemming zijn met de functie en het gebruik van de desbetreffende ruimte. De vloer moet voldoende massa en stijfheid hebben om geluidsoverlast tijdens in- en uitloop van grote groepen kinderen en volwassenen of in een ‘open’ plattegrond te voorkomen. Daarnaast heeft een zware vloer ook een warmte accumulerend vermogen. Het draagvermogen van het gebouw dient rekening te houden met de specifieke vloerbelasting die bij de functies van de ruimten horen. Door middel van een berekening dient aangetoond te worden of de nuttige vloerbelasting overschreden wordt. Op basis hiervan zo nodig de constructie plaatselijk verzwaren. De keuze van toepassing van vloeren wordt overgelaten aan het inzicht van de ontwerper, waarbij deze rekening moet houden met de geldende voorschriften en het toepassingsgebied. Bij toepassing van vloeren zonder kruipruimte dient eerst een goede en ‘niet water opnemende’ isolatielaag met PVC-folie tegen optrekkend vocht te worden aangebracht alsmede een vochtscherm ter voorkoming van optrekkend vocht in de vloeren. Voorzieningen mindervalidenlift: Ter plaatse van het bassin voorzieningen aan te brengen ten behoeve van een mindervalidenlift. Ook de lift dient te worden meegenomen. Aandachtspunten: Voor de veranderlijke belasting, bij voorkeur de volgende waarden aanhouden, zie ook onderstaande tabel:  Circulatieruimten, kantoorruimten, algemene groepsruimten o 2,5 kN/m²  Ontmoetingsruimten: o 4,0 kN/m²  Bibliotheek collectieruimte;

Definitief| 970205/20140210sl01

35/76

o 4,0 kN/m²  Specifieke opstellingen (technische ruimten): o nader te bepalen Plaatsen waar bulkgoederen zoals pallets met kopieerpapier worden opgeslagen verdienen extra aandacht.

6.5.2 Vloerafwerking De keuze voor de vloerafwerking dient in overleg tussen de opdrachtgever, gebruikers en architect te worden bepaald, waarbij – gelet op de functie en het gebruik van de desbetreffende ruimte – moet worden gelet op een aantal algemeen geldende (praktische) uitgangspunten, zoals:  onderhoudsarm, schoonmaakaspecten/reinigbaarheid.  Stroefheid/antislip.  Vochtbestendigheid.  Sterkte en weerstand tegen indrukken.  Representativiteit.  Beperk het aantal naden en voegen zoveel als mogelijk.  Kras- en splinterongevoeligheid.  Duurzaamheid en slijtvastheid (onder andere met betrekking tot verrijdbare bureaustoelen en rolstoelgebruikers).  Antistatische en antiallergische eigenschappen.  Stofgevoeligheid (de vloerafwerkingen mogen geen hinder opleveren voor cara- en astmapatiënten).  Weerstand tegen chemicaliën (bestand tegen zwakke zuren, basen, oxiderende stoffen, detergenten, oliën en vetten), schoonmaakmiddelen, et cetera.  Akoestische (geluiddempende) eigenschappen (wanneer een ruimte groter wordt, wordt het belang van geluiddempende eigenschappen steeds belangrijker).  Brandwerendheid (lage rookproductie en voldoen aan brandvoortplantingsklasse 5).  Kleur, kleurreflectiewaarde en structuur.  Kosten.  Esthetische aspecten.  Eisen GGD voor ruimten kinderopvang en consultatiebureau. NB. Er dient een exploitatieberekening aan de opdrachtgever en de vertegenwoordiging van de gebruikers ten aanzien van onderhoud van de vloerafwerking voorgelegd te worden ter beoordeling. Pas over het algemeen harde vloerbedekking en/of projecttapijt toe. In aanvulling op bovenstaande, worden de volgende eisen gesteld aan de verschillende soorten vloerafwerking: Harde vloerbedekking

Tegelvloer

Minimale dikte 2,5 mm, dikker in zwaar belaste zones. Uitvoering met gelaste naden, scheur overbruggend en dergelijke. En indien mogelijk voorzien van een holle plint voor een goede overgang tussen wand en vloer ten behoeve van de schoonmaakbaarheid. Bij toepassing op de begane grondvloer een vochtscherm toepassen, zodat optrekkend vocht en vochtschade wordt voorkomen. Dubbel gebakken, oppervlakte hardheid > 6, slijtweerstand > 205 mm², wateropneming < 3%. Geen ongeglazuurde tegels toepassen, stroeve afwerking. Voegwerk uitvoeren met een harde gesloten structuur. Geen schrobputten opnemen. Daar waar natte ruimten aansluiten op droge ruimten een drempel tussen beide ruimten plaatsen. Vloertegels vanaf het blote voeten gebied voldoende antislip volgens de voorschriften, R11 in wasruimten. De nodige dilatatiestippen en voegen opnemen ter voorkoming van scheurvorming; Inwendige hoekaansluitingen flexibel afwerken; Achter al

Definitief| 970205/20140210sl01

36/76

Cementdekvloeren

Gietvloeren

Projecttapijt Multifunctionele vloeren

Schoonloopmat / droogloopmat

Schraaproosters

het tegelwerk een vochtscherm ter voorkoming vochtdoorslag; Voegvulling op basis epoxymortel geschikt voor het toepassingsgebied. Toepassing van kleuren en patronen volgens inzicht ontwerper. Na overleg en goedkeuring opdrachtgever. Alle tegelwerken worden symmetrisch verdeeld, alsmede de ornamenten en doorvoeringen op/door de vloeren. Tegels kleiner dan een halve tegel mogen niet worden toegepast. In te werken roosters, afvoerputten, vloerpotten en ogen zoveel op tegelmaat en vlak ingewerkt; Van alle vloertegels worden bij oplevering reserve tegels verlangd; Tegelwerk wordt opgeleverd met schoonmaakadvies bijgeleverd. Bij tegelvloer ook dubbel hard gebakken linttegel toepassen. Monoliet afgewerkte (gevlinderde) cementdekvloeren worden ingestrooid en stofvrij behandel en voorzien van een slijtlaag van kwartsiet, anhydriet of carborundum. Afgekit langs de wanden, geen voegen, scheur overbruggend, elastisch, e.d. De vloer dient vloeistofdicht te zijn, door-en-door gekleurd. Geen schrobput opnemen. En voorzien van een holle plint voor een goede afsluiting tussen wand en vloer. In het algemeen toegepast in keukens, sanitaire/toiletruimten incl. voorruimte, pantry’s, werkkasten en overige "natte" ruimten zoals bij aanrechten. Project kwaliteit voor zwaar gebruik. Vloer theaterzaal Deze vloer uitvoeren naar een nader te bepalen houten/pvc/kunststof vloer die geschikt is voor dans en andere activiteiten, zoals bijeenkomsten met theateropstelling, of tafels met stoelen. Vloeren speelzalen In de speelzalen dienen de vloeren geschikt te zijn voor bewegingsonderwijs en bijeenkomsten. Bij entrees en tochtportalen, zware kwaliteit, verwisselbaar, minimale lengte 4 meter per mat en dat over de volledige breedte van het tochtportaal, rekening houden met verdiepte vloergedeelten. Uitgaande van Coral o.g. Bij entrees en toegangsdeuren van vervuilende ruimten, uitneembaar, voorzien van afwatering.

Aandachtspunten:  Waar regelmatig verkeer van zware transportmiddelen voor komt, denk o.a. aan verplaatsen van decorstukken, dient de vloerafwerking speciaal bestand te zijn tegen hieruit voortkomende mechanische beschadigingen.  Toepassing van (stof)dorpels en treden moeten zoveel mogelijk worden vermeden. Onder de entreedeuren een hardstenen dorpel voorzien van neuten. Binnendorpels zijn alleen noodzakelijk tussen droge en natte ruimten. De dorpels zijn bij voorkeur bol of aan beide zijden aflopend.  In verband met het onderhoud gaat de voorkeur er naar uit dat de vloer voor een deel tegen de wanden oploopt.  Vloerafwerkingen moeten doorlopen onder verplaatsbare binnenwanden.  Door zoveel mogelijk dezelfde vloerbedekking te gebruiken, worden de exploitatiekosten zo laag mogelijk gehouden. Als meerdere materialen worden gebruikt moeten meerdere schoonmaakmiddelen en technieken worden toegepast en ingekocht.  Naden in de afwerking moeten, indien noodzakelijk, op logische, weinig belaste plaatsen worden aangebracht.

Definitief| 970205/20140210sl01

37/76



  

De bovenkant van op elkaar aansluitende afgewerkte vloeren of vloergedeelten moet stroken, ook bij verschillende afwerkingsmaterialen. Vloeren die in de was moeten (bijvoorbeeld linoleum) mogen niet aansluiten op vloeren die dat niet hoeven (tapijt). Inwendige hoekaansluitingen flexibel afwerken; Snijkanten van tegels zoveel mogelijk voorkomen; Let op: bij een overgang tussen tegelvloer en schoonloopmat en het reinigen van het tegelwerk met een schrobmachine, dat de schoonloopmat niet nat gereinigd wordt.

6.5.3 Hellingafwerking (44) 

Hellingafwerking is goed reinigbaar en voldoende stroef.

Overige aandachtspunten en uitgangspunten  Materialisatie passend en aansluitend bij vloerafwerking verkeersruimten.  Houd rekening met een natte ondergrond bij het bepalen van de stroefheid.

6.6

Buitenwanden en buitenwandafwerkingen

Er wordt gekozen voor de toepassing van duurzame en onderhoudsvriendelijke materialen. De materiaalkeuze en de wijze van detailleren dienen zodanig te zijn, dat bij een zeer beperkte onderhoudsinvestering, vervuiling en degradatie van kwaliteit nauwelijks kan optreden gedurende een periode van 40 jaar. Het noodzakelijke onderhoud alsook het schoonmaken kan op een eenvoudige wijze worden uitgevoerd. Voorzie het gebouw bij de aansluiting op het maaiveld van vandaalbestendig en onderhoudsvrij materiaal. De gevel is bestand tegen vandalisme. In dit kader dient ook extra zorg te worden besteed aan de constructies en detailleringen van zonweringen, hemelwaterafvoeren, et cetera. Denk aan de draairichting van openslaande ramen en de effectiviteit van ventilatieroosters bij de keuze voor zonwering. Materialen zijn bestendig tegen mechanische beschadigingen, mogelijkheden tot het beklimmen worden voorkomen en er wordt een anti-graffiticoating aangebracht (onderste 3 m1), met vijf jaar garantie. Gemetselde geveldelen afdoende dilateren en zodanig dimensioneren dat er achter de buitenschil een goed geventileerde spouw ontstaat van minimaal 30 mm. Metselwerk: bij toepassing van gevelmetselwerk minimaal de kwaliteit B3 toepassen. Bij toepassing van spouwmuren, zorgdragen voor een goede en blijvende isolatie met voldoende spouwruimte zonder mortelbaarden en dergelijke. De buitenzijde van de binnenspouw licht vertind. Waar mogelijk uitwendige hoeken afronden Gevelpanelen: bij toepassing van metalen gevelpanelen dienen deze niet tot aan het maaiveld te reiken. De minimale afstand tussen maaiveld en metalen gevelpaneel bedraagt 2m. Dergelijke panelen toepassen met inbegrip van de bijbehorende (speciale) hulpstukken, waterkeringen, waterslagen en profielen. De panelen zijn dan aan de buitenzijde minimaal voorzien van een plastisolcoating en aan de binnenzijde van een interieurcoating. De panelen verdekt bevestigen. Buitenwandafwerking: eventuele luifelranden en boeiboorden uitgevoerd in volkern kunststof. De achterzijde van het boeiboord wordt voorzien van een dampremmende laag en isolatie. Aan de gevelwanden worden hoge eisen gesteld ten aanzien van materiaaldichtheid, vormvastheid, brandvoortplantingsklasse, thermische eigenschappen, warmte-isolatie, geluidswering en vandaalbestendigheid. Er wordt aandacht besteed aan vochtwering, luchtdoorlatendheid, condensatie en ventilatie. Het ontstaan van koudebruggen wordt voorkomen. Ook geluidswering en warmte-isolatie verdienen royale aandacht. Voorkomen van scheurvorming in wanden ten gevolge van krimp, zetting, etc. Aandacht wordt gevraagd voor het voorkomen van vochtaccumulatie in de

Definitief| 970205/20140210sl01

38/76

gevelopbouw. Via berekening zal de juistheid van gemaakte keuzes van de ontwerper dienen te worden aangetoond in de fase van Definitief Ontwerp. De binnenspouwbladen dienen aan de interieurzijde vlak afgewerkt te worden ter plaatse van mogelijke wandaansluitingen. De plaats van onder andere convectoren, kabelgoten en stopcontacten zijn aandachtspunten. Let bij de toepassing van vensterbanken op het onderhoudsaspect. Vensterbanken moeten functioneel zijn (plaatsen van planten, tentoonstellen van werk, als werkblad, als zitplek) en worden (bij voorkeur) niet op zithoogte geplaatst. Vensterbanken zijn van een glad materiaal en zijn niet geprofileerd. Randen en richels worden zoveel mogelijk voorkomen. De posities van de losse en vaste inrichting vroegtijdig in het project met de gebruikers bespreken op basis van functionele uitgangspunten en voorstellen van de architect.

6.7

Gevelopeningen en kozijnen

De hoofdentrees moeten zodanig zijn geconstrueerd dat er géén tochtverschijnselen via de entreehal kunnen ontstaan. Derhalve dient de entree van een tochtsluis of soortgelijke voorziening voorzien te zijn (dit voorkomt daarnaast ook inwaaien van vuil en zand). Daarnaast het toepassen van elektrische schuifdeuren met mogelijkheid tot sluitvolgorde regeling i.v.m. winterstand. Alle (hoofd-)toegangsdeuren dienen van een zware massieve kwaliteit te zijn en goed bestand tegen (mechanische) beschadiging. Let op: De deuren moeten eenvoudig ook door kinderen gebruikt kunnen worden. Daar waar nodig voorzien van schopplaten, ook in de horeca in overleg met (een vertegenwoordiging van) de gebruikers. Achter alle buitendeuren een deurvastzetter en buffer aanbrengen, passend bij het gebruik. Op de buitendeuren deurdrangers met ’vertragingsmechanisme’ en kleefmagneet of deurvanger aanbrengen. De vrije doorgang van de (hoofd)entree is minimaal 1.000 mm x 2.300 mm (bxh) en drempelloos ten behoeve van integrale toegankelijkheid. Daarbij zijn deze deuren zowel binnen als buiten met drukknoppen te openen door rolstoelgebruikers. De andere deuren hebben een minimale breedte van 850 mm. In- en uitgaand verkeer in de verkeersruimten wordt gescheiden door bijvoorbeeld het gebruik van dubbele deuren. Bij de entree is de bestrating van goede afwatering voorzien. Aan het eind van de vluchtmogelijkheden in een gebouw worden vluchtdeuren geplaatst. Deze vluchtdeuren zijn voorzien van een panieksluiting en zijn niet vanaf de buitenkant te openen. In verband met inbraakpreventie dienen de ramen op de begane grond van binnenuit te worden beglaasd. De beweegbare delen in de kozijnen worden van binnenuit aangebracht. Let bij de plaatsing van te openen ramen en ventilatieroosters op de positie boven verkeerswegen en speelterreinen. Per verdieping bij voorkeur minimaal één raam aanbrengen dat op eenvoudige wijze als verhuisraam dienst kan doen. Eventueel ten behoeve van verhuizingen ook op de verdiepingen een dubbele deur opnemen die uitkomt op een verkeersruimte met aan de binnenzijde een valbeveiliging en gedegen sluitwerk. De daglichtopeningen in de gevel moeten voldoende zijn om de minimaal vereiste oppervlakte per ruimte te halen (daglichttoetreding). Glas heeft een oppervlakte van maximaal 3 x 2 m1 in verband met toekomstige vervangbaarheid. Houd bij de situering van glas rekening met veiligheid en schoonmaakbaarheid.

Definitief| 970205/20140210sl01

39/76

De daglichtopeningen worden zo hoog mogelijk in de gevel aangebracht, zodat het daglicht zo diep mogelijk in de verblijfsruimten doordringt. Alle binnen- en buitenbeglazingen in ruimten waar kinderen komen of breukgevaarlijke plaatsen worden uitgevoerd als veiligheidsbeglazing conform NEN 3569 bij toepassing van:  Glasvlakken van 0 tot maximaal 85 cm boven vloerniveau.  Glasvlakken (ter plaatse van een ontsluitingsweg) van 0 tot maximaal 140 cm boven vloerniveau. NB. Afwerking tot afgewerkte vloer is kwetsbaar, daarom minimum aanhouden van 40cm boven afgewerkte vloer. Aan de gevels gesitueerde ruimten worden voorzien van te openen ramen (draai-kiep-sluitsysteem en vastzetinrichting met traploze borging) conform regels Bouwbesluit, tenzij het openen van ramen niet is toegestaan (bijvoorbeeld in verband met de geluidsbelasting op de gevel of vanwege het klimaatsysteem). Van de oppervlakte gevelopeningen is in groepsruimten bij voorkeur minimaal 50% te openen. De te openen ramen zijn gelijk verdeeld over de gevel. Op de begane grond wordt in het kader van vandalismebestendigheid bij voorkeur inbraakwerend glas (klasse A1, DIN 52290) toegepast of beter. De te openen ramen zijn voorzien van sloten. De dikte van het toe te passen glas dient te worden gekozen overeenkomstig het gestelde in NEN 3567, NEN 3568, NEN 3569 en NEN 3599. Op basis van de uitkomsten van een beveiligingsonderzoek dient te worden vastgesteld in welke ruimten (naast de locaties waar de regelgeving dit reeds voorschrijft) gelaagd glas moet worden toegepast. Aandachtspunten: De navolgende punten dienen in acht te worden genomen:  Let bij detaillering van openingen in de buitenwanden op inbraakveiligheid.  Stem ventilatievoorzieningen en (buiten)zonwering op elkaar af (pas op met naar buiten draaiende draai-, kiep- en klepramen).  Plaats ventilatieopeningen niet achter de buitenzonwering zodat ventilatielucht in de zomer niet onnodig wordt voorverwarmd, maar voorkom dat de zon toch naar binnen schijnt.  Plaats roosters en ramen optimaal om tocht en koudeval te voorkomen.  Let bij plaatsing van ramen en deuren op het vermijden van omloopgeluid.  Vermijd tocht en trek in ruimten bij het openen van ramen zoveel mogelijk.  Vermijd de mogelijkheid voor gebruiker van het gebouw om uit het raam te hangen of te klimmen, bijvoorbeeld door de uitvoering als kiepraam.  Doorvalbeveiliging is benodigd bij trappen, bordessen en vides.  De bereikbaarheid van binnenglas is essentieel bij atria, vides en trappenhuizen. Zorg dat alles onder de wanden en daken van glas water- en reinigingsmiddel bestendig is.  Zorg voor toegang van materieel, voldoende draagvermogen van vloeren en ruimte voor het manoeuvreren met en het plaatsen van apparatuur ten behoeve van te reinigen binnenglas bij atria, vides en trappenhuizen.  Glasdeuren voorzien van deurduwers of horizontale taststrook over de gehele breedte.  Gladde deuren raamkozijnen, afgewerkt met materiaal dat goed reinigbaar is. Kozijnen Hardhouten buitenkozijnen met FSC keurmerk of aluminiumkozijnen in overleg met gebruiker en houten binnenkozijnen zijn het uitgangspunt. Kunststofkozijnen kunnen overwogen worden in overleg met de opdrachtgever en (een vertegenwoordiging van) de gebruikers vanwege exploiatievoordelen. Indien wordt gekozen voor kunststofkozijnen gaat de voorkeur uit om de entreedeuren i.v.m. gevoeligheid voor beschadigingen uit te voeren in hardhout. Houten kozijnen

Definitief| 970205/20140210sl01

40/76

en ramen, alsmede onderdelen daarvan, leveren onder Komo-certificaat. De kozijnen dienen een 10 jarig verzekerde garantie te hebben op droog blijvende verbindingen. Eventuele dichte panelen uitvoeren in sandwichconstructie, slag/stootvast en afgestemd op het toepassingsgebied. De panelen geplaatst overeenkomstig de droge methode van beglazingen. Deuren De sloten en scharnieren uitgevoerd in aluminium en/of roestvast staal. Als sluitsysteem worden deuren voorzien van elektronisch slotsysteem (tags). Het precieze sluitplan alsmede de financiële haalbaarheid van een dergelijk systeem in het ontwerptraject te bepalen. De vluchtdeuren voorzien van speciaal sluitwerk afgestemd op de functie en volgens voorschrift van de brandweer. Beglazing In de gevelpuien isolatieglas toepassen, waar nodig voorzien van gecoat, gehard, gelaagd of veiligheidsglas, conform de NEN 3596. Het type glas afgestemd op het klimaat en doel van de betreffende ruimte waarbij onder andere de sponningdiepte is aangepast. In alle publieksruimten is het binnenglas (ook in de buiten gevel) tot een hoogte van 2 m in een gelaagde of geharde uitvoering, naast eventuele andere specifieke eisen vanwege brandveiligheid e.d.

6.8

Binnenwanden en binnenwandafwerking

6.8.1 Binnenwand Bij de keuze van het type binnenwand dient onder andere in beschouwing te worden genomen:  Functionaliteit.  Investeringskosten.  Demontage- en verplaatsingskosten.  Geluidsisolerende kwaliteiten.  Schoonmaakbaarheid en onderhoud.  Veiligheidsaspecten. De keuze van het soort wand en afwerking wordt verder bepaald in overleg met de gebruiker. NB. Er dient een exploitatieberekening aan de opdrachtgever en de vertegenwoordiging van de gebruikers ten aanzien van onderhoud van de binnenwanden voorgelegd te worden. In verband met flexibel gebruik en het samenvoegen van ruimten vanwege multifunctioneel gebruik, wordt gekozen voor enkele op nader te bepalen plekken flexibele (panelen) wanden en schuifwanden. Paneelwanden van tenminste 42 dB (inclusief hogere laboratoriumwaarde) toepassen. Vanwege de hoge kosten dienen deze wanden alleen daar te worden toegepast waar ze ook daadwerkelijk een meerwaarde leveren en waar ze werkelijk worden gebruikt. Ook de flexibele wanden dienen onderhoudsarm te worden uitgevoerd. De wanden worden opgehangen aan de bovenconstructie zodat een vloerrail niet noodzakelijk is. De verbinding tussen vloer en paneelwand en plafond en paneelwand en vaste wand en paneelwand dient kierdicht te zijn. Aan de verbinding worden dezelfde geluidseisen gesteld. Speciale aandacht is nodig voor de wijze waarop vaste inrichting (bijvoorbeeld schoolborden / fonteinen / wastafels e.d.) wordt geplaatst of bevestigd. Vermijd de kans op stofophoping, bijvoorbeeld door het maken van een nagenoeg vlakke gevelwand. Afhankelijk van de materiaalkeuze voor de binnenwandafwerking worden hoekbeschermers (min hoogte 1 m1 vanaf afgewerkte vloer) toegepast ter voorkoming van beschadigingen op scherpe c.q. uitwendige hoeken. Achter sanitaire voorzieningen dienen harde, reinigbare materialen te worden toegepast.

Definitief| 970205/20140210sl01

41/76

Uitgangspunten:  (Dragende) binnenwanden dienen te worden uitgevoerd in schoonmetselwerk of beton. Situeer dragende wanden zoveel mogelijk bij de kernen (trappen, liften en sanitaire groepen). Het is de bedoeling zo min mogelijk binnenwanden dragend uit te voeren in het kader van flexibiliteit.  De gekozen niet-constructiedragende binnenwanden moeten betrekkelijk eenvoudig, en tegen een lage investering te verwijderen zijn. Scheidingswanden dienen voldoende sterk te zijn om krachten, die vanuit het specifieke gebruik van ruimten te verwachten zijn, op te nemen. Hierbij mogen geen blijvende visuele vervorming of andere vormen van schade plaatsvinden, dit houdt bijvoorbeeld in dat binnenwanden pas worden geplaatst nadat de vloerbedekking is gelegd.  Binnenwanden sluiten altijd aan op het bouwkundige plafond. Wanneer er een verlaagd plafond is, kunnen de wanden aansluiten op dit plafond maar dient de ruimte tussen verlaagd plafond en bouwkundig plafond afgesloten te worden met een geluidswerende voorziening. Wanneer een dergelijk geluidswerende voorziening wordt toegepast, dient deze voorziening (inclusief aansluitingen) tenminste dezelfde waarde te hebben als de geluidswering van de binnenwand zelf. Doorvoeringen door binnenwanden worden geluidsisolerend afgedicht. Doorvoeringen of openingen in brand- en rookscheidingen worden zoveel mogelijk voorkomen en in ieder geval voorzien van brandwerende afdichting en/of voorzien van brandkleppen.  Installaties worden in de wand aangebracht, bij voorkeur in de buitengevel of in de dragende kernen en gevoed vanuit het plafond. Dit betreft zowel aansluitpunten als wandcontactdozen, data-aansluitingen, schakelaars en afvoeren. Geen opbouw toepassen in gebruiksruimten. Eventueel worden gesloten kabelgoten toegepast.  Scheidingswanden in natte en sanitaire ruimten volkern wandsystemen, uitvoering op RVS pootjes.  Op plaatsen waar gedrang mogelijk is zo min mogelijk glas toepassen. De glasoppervlakken op deze plaatsen zo klein mogelijk houden en beneden de 40 cm boven de vloer geen glas toepassen.  Bij gebruik van glas in separatiewanden moet naast het veiligheidsaspect rekening worden gehouden met voldoende gesloten wandoppervlakte voor het plaatsen van hoge interieurdelen, zoals kasten.

6.8.2 Binnenwandafwerking De binnenwandafwerking moet aansluiten bij het gebruik. Verschillende opties dienen voorgelegd te worden aan opdrachtgever en (een vertegenwoordiging van) de gebruikers. Afwegingscriteria bij de keuze van een wandafwerking zijn:  Onderhoudsvriendelijk, schoonmaakaspecten /reinigbaarheid.  Vochtbestendigheid / niet hygroscopisch  Sterkte en weerstand tegen mechanische beschadigingen en intensief gebruik.  Representativiteit en esthetische aspecten  Splintergevoeligheid.  Duurzaamheid en vandaalbestendigheid.  Akoestische (geluiddempende) eigenschappen.  Brandwerendheid.  Kleur en structuur.  Veiligheid.  Kosten.  Sober en doelmatig.  Eisen met betrekking tot hygiëne, bijvoorbeeld de Warenwet, de Arbo-wet en de HACCP-eisen. Definitieve keuze voor wandafwerking in overleg met gebruikers te bepalen en wordt op ruimteniveau aangegeven in het voorzieningenboek.

Definitief| 970205/20140210sl01

42/76

Uitgangspunten:  Natte en sanitaire ruimten zijn voorzien van afwasbaar materiaal (wandtegels) tot boven het bouwkundig plafond. Wandtegelwerk wordt niet strokend aangebracht. Er wordt gekozen voor een symmetrische verdeling. De resttegel mag nooit kleiner zijn dan een halve tegel. Wandtegels beginnen boven de holle plint altijd met een hele tegel. Wandtegels toepassen achter wastafels, gootstenen en pantry’s, en in werkkasten achter de uitstortgootsteen. Beëindiging van tegelwerk en uitwendige hoeken worden voorzien van een metalen tegelhoekprofiel. Uitwendige hoeken voorzien van inwendige stoot/hoekstrip, inwendige hoeken flexibel afwerken. Aansluitingen met het sanitair worden afgekit. Achter al het tegelwerk een vochtscherm ter voorkoming vochtdoorslag. Voegvulling op basis epoxymortel, geschikt voor het toepassingsgebied. Aansluiting wand/vloer door middel van holplinttegels met de nodige hulpstukken. Bij oplevering de nodige reserve tegels te leveren. Alle tegels welke worden toegepast zijn van een eerste soort.  Voorkom het gebruik van vooruitspringende delen, versieringen, richels, randen, leidingen en dergelijk zoveel mogelijk.  Brandblussers en –haspels worden ingebouwd in verzonken wandnissen en voorzien van een deur.  Schakelaars en wandcontactdozen worden ingebouwd en zijn van degelijke, stootbestendige en slagvaste kwaliteit.  Kolommen worden zoveel mogelijk naar binnen gewerkt, dus niet zichtbaar aan de gangzijde.  In de groepsruimten dienen voldoende mogelijkheden te zijn voor het ophangen van (deel-) projecten. Daarnaast dient er een geïntegreerd wandophangsysteem te worden opgenomen. Pas in alle ruimten holle plinten toe in dezelfde kleur als de vloerafwerking. Deze plint wordt altijd toegepast bij de overgang van wand naar vloer, ook bij kolommen, trappen en harde ruwe muren (ter voorkoming van beschadiging door schrobzuigmachines). Aandachtspunten:  De wanden in alle ruimten die vrij toegankelijk zijn voor gebruikers dienen bij voorkeur tot 1.200 mm (bij voorkeur 2.000 mm of deurhoogte) van een onderhoudsarme, niet eenvoudig te beschadigen, nat afneembare, makkelijk schoon te maken wandcoating voorzien te zijn.  Spuitwerk niet toepassen. Wandafwerking bij voorkeur vinyl- glasvezelbehang met sauswerk en afschrobbare coating, HPL, glas of baksteen/betonsteen.  Wandafwerking in trappenhuizen afstemmen op intensief gebruik. Pas robuust materiaal toe.

6.9

Binnendeuren en kozijnen

De dagmaat van deuropeningen is minimaal 850 x 2.300 mm (bxh), conform het Bouwbesluit. Bij intensief te gebruiken deuren of bij bijzondere functies is de dagmaat groter, denk hierbij aan de hoofdentree, magazijnruimten, liften en bergingen. Bij de laad- en losplaats voor leveranciers wordt rekening gehouden met het gebruik van laad- en losapparatuur; de breedte van de deuren is dan tenminste 2 x 900 mm¹. Een ander uitgangspunt is de rolstoeltoegankelijkheid. Pas altijd stompe massieve deuren toe met harde kunststof coating/toplaag. De gewenste gangbreedte wordt voornamelijk bepaald door het aantal personen dat gebruik maakt van de gangen tijdens de leswisselingen en wordt afgestemd op de mogelijkheden van vlotte afwikkeling van dit verkeer. In het ontwerp worden de volgende maten aangehouden voor het berekenen van de vrije doorgang van de gangen: Omvang personen  < 80 personen  80 – 150 personen  >150 personen

Definitief| 970205/20140210sl01

Vrije doorgang (m1) 2,0 2,5 3,0

43/76

De breedteafmetingen van de gangen, alsmede de aanwezige trappen, moeten voorts voldoen aan de door de bouwen woningtoezicht gestelde eisen. Zij zijn afgestemd op de praktische gebruiksomstandigheden en moeten minimaal te voldoen aan de ITS-eisen. De verkeersstromen dienen zo veel als mogelijk worden gescheiden van de gebruikersverkeersstromen. Een vlotte doorstroming moet mogelijk zijn. Tegengestelde verkeersstromen moeten worden voorkomen Voor diverse ruimten is het van belang dat vanuit de algemene ruimte kan worden waargenomen wat er binnen gebeurt. De toegangsdeuren tot deze ruimten hebben een zijlicht aan de slotzijde van de deur (over de volle hoogte). Alle deuren met glasopening zijn voorzien van gelaagd / gehard veiligheidsglas (conform NEN 3569). Afstemming met gebruikers welke ruimten dit betreft. Vanwege de gewenste transparantie en de noodzakelijke daglichttoetreding is de gangzone (met werken speelplekken) voorzien van ramen in de binnenwanden tussen aan gevelgrenzende ruimten en gangzone met een minimaal glaspercentage van 20%. Hierbij wordt rekening gehouden met het feit dat de hoeveelheid glas van invloed is op de exploitatiekosten van het gebouw. Aandachtspunten:  Voorkom schade door het opendraaien of stoten van deuren door toepassing van stootdoppen en drangers. Deze mogen het gebruik niet hinderen.  Bij voorkeur binnendeuren uitvoeren als massieve deur (volkern) met hardkunststoffen toplaag (HPL), tenminste uit te voeren in stootvast materiaal met een onderhoudsvrije afwerking. Pas hardhouten kantlatten toe. Deuren waar grote kans is op mechanische beschadiging of vervuiling door gebruik van voeten, worden voorzien van goed reinigbare schopplaten.  Indien voltransparante deuren worden toegepast, wordt op ooghoogte (denk ook aan de kinderen en rolstoelers) een markering in een contrasterende kleur aangebracht.  Houd bij het bepalen van de positie en draairichting van deuren rekening met een optimale inrichtingsmogelijkheid van de ruimte en het goed bereikbaar houden van de lichtschakelaar.  Deuren bij voorkeur niet voorzien van vloerpotten/vloerscharnieren in verband met onderhoudsgevoeligheid, tenzij de deuren weinig belast worden. Ter plaatse van de deuren naar andere ruimten, met uitzondering van ontmoetingen met natte ruimtes, geen dorpels aanbrengen. Kozijnstijlen in natte/sanitaire ruimtes dienen door middel van voorzieningen vochtbestendig uitgevoerd te worden bijvoorbeeld met natuurstenen neuten of vrij van de vloer blijvende stijlen. Kozijnen De binnendeurkozijnen uit te voeren in hout al dan niet verduurzaamd. De toe te passen duurzaamheidsklasse is klasse 1. Deuren die geplaatst zijn vanwege brandcompartimentering worden uitgevoerd met kleefmagneten. Pas in overleg met gebruiker vingerknelbeveiliging toe. Toegangsdeuren tot de verschillende compartimenten uitvoeren met elektronisch sluitsysteem (tags). Vanwege het schoonmaken alle kozijnen met de stijlen circa 10 cm vrij van de vloer te houden. Ter plaatse de tegelplinten onder de kozijnstijlen doorzetten. Uitsluitend ter plaatse brandvertragende kozijnen/puien en eventuele houten buitenkozijnen neuten en hardstenen dorpels toepassen. Voor een aantal, nader te specificeren ruimten, dienen de kozijnen voorzien te zijn van extra kierdichting en valdorpels in verband met de gewenste geluidsisolatie. Afwerking Houten kozijnen in de werkplaats voorbehandeld met een totale droge laagdikte van 60 mμ. In het werk op juiste wijze nog in twee gangen de dekkende verf opbrengen volgens voorschrift, tot een totale droge laagdikte van 100 mμ.

Definitief| 970205/20140210sl01

44/76

Beglazing Binnenbeglazing te voldoen aan de gestelde eisen met betrekking tot rook- en brandwerendheid, zover toegepast op brandscheidende wanden. De binnenbeglazing bestaat uit veiligheidsglas, gehard of gelaagd glas al naar gelang de plaatsing en de geldende normen.

6.10 Plafonds De hoogtes van ruimten dienen gerelateerd te zijn aan de omvang en de functie van de ruimten. De kwaliteit en de vormgeving van de plafonds of plafondafwerkingen dienen aan te sluiten bij de specifieke gebruiksfunctie van de ruimte. In sanitaire ruimten worden gipsvinylplafonds toegepast of een gelijkwaardig alternatief, uitneembaar met clips. Voor het overige waar mogelijk verlaagde systeemplafonds aanbrengen (als het klimaatconcept dat toelaat) met uitzondering van:  Technische ruimten.  Bergingen (afhankelijk van eventueel weg te werken leiding tracés).  Werkkasten (afhankelijk van eventueel weg te werken leiding tracés). Daarnaast zijn enkele algemene eisen te noemen:  Hoge akoestische waarde van de systeemplafonds. Apart aandachtspunt is geluidsdemping naar bovenliggende verdiepingen.  Uitgangspunt is een gelijkwaardige afwerking van kantoorruimten en lesruimten.  Bestand tegen schommelingen in temperatuur.  Kleur.  Voorkoming van geluidslekken (bij verlaagde plafonds) ter plaatse van binnenwanden die geluidsisolerend moeten zijn.  Brandveiligheid.  Hoge vormvastheid in verband met een hoge relatieve vochtigheid tijdens de vakantieperiode in koudere jaargetijden, daarom geen minerale vezelplaten toepassen.  Hoge vormvastheid van het ophangsysteem waardoor ‘doorhangen’ wordt voorkomen.  Vochtbestendig in sanitaire ruimten.  Bij later schilderen moet de geluidsabsorptie gehandhaafd blijven;  Reflectie (bij donker plafond treedt lichtverlies op), tevens kunnen hinderlijke lichtcontrasten optreden bij tegen het plafond gemonteerde lichtarmaturen.  Voorkoming van stofophoping.  Eisen met betrekking tot de erboven geplaatste installatietechnische voorzieningen.  Goede uitneembaarheid ter plaatse van installatie(onderdelen) (pas uitneembare zones toe).  Balvast in speellokalen. Dit geldt ook voor installatietechnische voorzieningen zoals armaturen in deze ruimten.  Stootvast en vandaalbestendig in ruimten voor intensief gebruik. Aandachtspunten:  Houd voldoende ruimte tussen het verlaagde en bouwkundige plafond ten behoeve van het aanbrengen van kabels, leidingen, et cetera. Daarbij dient ook rekening te worden gehouden met toekomstige uitbreidingen, met name op die plekken waar al veel kabels, kanalen en leidingen aanwezig zijn.  Het verlaagde plafond maakt een flexibele plaatsing van binnenwanden mogelijk, bij voorkeur op stramien.  Er zijn zo weinig mogelijk sprongen in de plafondhoogte.  Verlichtingsconstructies (in- of opbouw) worden voorgelegd in verband met de bereikbaarheid.

Definitief| 970205/20140210sl01

45/76



Pas in een gebouw zoveel mogelijk dezelfde plafondtegels toe van een standaardformaat.

De volgende vrije hoogtes ten opzichte van de vloerafwerking dienen minimaal gerealiseerd te worden: Ruimte  Groepsruimten / gebruiksruimten  Bibliotheek  Multifunctionele theaterzaal  Ontmoetingsruimte / Foyer / Horeca  Ateliers (techniek en crea)       

Keuken Vergaderruimte / kantoor / spreekkamers Entrees (tochtportalen) Verkeersruimten* en garderobes Toiletten Magazijn (archief, voorraad, werkkast, bergingen) Technische ruimte

Minimale vrije hoogte (m) 3,2 3,2 4,0 3,2 3,2 2,8 2,8 2,8 2,8 2,6 2,6 Ntb


6.11 Trappen en hellingen De bouwkundige voorzieningen voor verticaal transport dienen afgestemd te zijn op het specifieke gebruik in het gebouw. Hoogteverschillen groter dan 0,21 m worden overbrugd door een trap en hellingbaan (zie ITS-eisen). Trappen en hellingen dienen zodanig te worden uitgevoerd dat de te verwachten voetgangersstromen (zowel ook ouderen als jonge kinderen) op vlotte wijze en zonder het optreden van gevaarlijke situaties kunnen worden verwerkt. Dat wil zeggen dat de verhouding aantrede/optrede met zorg gekozen moet worden zodat een zogenaamd ‘luie trap’ ontstaat. NB. Bovenstaand geldt ook voor de buitenruimte. Een goede spreiding van trappen voorkomt onnodig geloop in het gebouw. Hierbij geen hoogte verschillen per vloerniveau toepassen, minimaal 2 stuks per gebouwdeel in verband met de geëiste tweede vluchtweg. Maximaal hoogteverschil 2.400 mm, indien hoger dan bij voorkeur bordessen toepassen. In de keuze voor trappen speelt het voorkomen van geluidsoverlast een rol. Trappen zijn akoestisch ontkoppeld van de constructie. Er worden trapbomen toegepast. Een trap in het zicht krijgt een hoger afwerkingsniveau dan eventuele trappen in afgesloten (nood-) trappenhuizen (bij voorkeur integreren in het ontwerp). Doorgaand horizontaal verkeer dient buiten het trappenhuis (op tenminste 1m¹ afstand vanaf de eerste of laatste trede) te worden gehouden. Trappen en verhogingen hebben een leuning c.q. valbeveiliging:  Breedte < 1,20 m1: aan beide zijden.  Breedte > 1,20 m1: aan beide zijden.  Breedte > 2,20 m1: tevens een tussenleuning. Aandachtspunten:  (Aan)treden stroef en slijtvast, maatvoering bij voorkeur: optreden < 175 mm 1, aantreden > 220 mm1en < 280 mm1. Let tevens op de juiste maatvoering voor wel en tredevlak. Materialen ter bemonstering aan opdrachtgever en gebruiker voor te leggen.  Vrije breedte (tussen leuningen) bij voorkeur 1.500 mm 1.

Definitief| 970205/20140210sl01

46/76



Treden met antislip randen. Trappen dienen goed te reinigen te zijn en evenals hellingen met zeer slijtvaste vloerafwerking te worden afgewerkt. Ter voorkoming van hakstrepen lopen de verticale delen van de trap terug en lopen de trapdelen in elkaar over door middel van ronde hoeken.  Materiaalgebruik en detaillering mogen niet leiden tot vuilaftekening.  Pas zoveel mogelijk onderhoudsvrij materiaal toe.  Trederanden en leuningen dienen goed zichtbaar te zijn en contrasterend in verband met slechtzienden.  Hekwerken en leuningen in standaard kwaliteit. Let bij keuze hekwerk en leuning op schoonmaakbaarheid.  Leuningen zijn aaneengesloten uitgevoerd, ter voorkoming van het vasthouden aan de wand. NB. Bovenstaand geldt ook voor de buitenruimte. Hellingen Hellingen minimaal 1,2 meter breed en een hoogte van niet meer dan 1 meter. Houd rekening met de steilte van de helling. (tot 50 mm helling < 1:8, tot 100mm < 1:10, tussen 100 en 250 mm < 1:12, 250 tot 500 mm < 1:16, 500 tot 1000 mm < 1:20). Omdat bij grotere hoogteverschillen een helling teveel ruimte inneemt kan in dat geval beter een hefplateau geïnstalleerd worden, dat de vrije doorgang niet beperkt. Dit is echter niet gewenst in verband met de beheersbaarheid, de routing en vandalismebestendigheid, probeer dit dus in het ontwerp te voorkomen. NB. Bovenstaand geldt ook voor de buitenruimte.

6.12 Installatieruimten, schachten en kabelgoten In het gebouw dienen de nodige technische ruimten te worden gereserveerd voor de opstelling van de ketels, koudwater aggregaat en luchtunits. Positie en plaats bepalen vanuit het bouwkundig ontwerp. De schachten dienen zo centraal mogelijk te worden geplaatst ten opzichte van de technische ruimte en het bedieningsgebied van de installaties. Alle ruimten voor technische installaties en schachten:  Zijn goed bereikbaar en toegankelijk zodat de te controleren onderdelen bereikbaar en te onderhouden zijn.  Zijn stofvrij en akoestisch afgewerkt.  Bieden voldoende ruimte voor service en onderhoud.  Worden juist geplaatst (zo centraal mogelijk, bij voorkeur in de bouwkundige kernen).  Zijn voorzien van een werkverlichting.  Voldoen aan de eisen van nutsbedrijven en brandweer. Er wordt rekening gehouden met de mogelijkheid tot een eventuele plaatsing van extra installaties in de technische ruimte in verband met uitbreiding en/of wensen van huurders/gebruikers. De schachten voor de werktuigbouwkundige installaties zijn lucht- en akoestisch dicht uitgevoerd. De kabel- en wandgoteninfrastructuur dienen zodanig gedimensioneerd te worden dat hierin de bekabeling voor voedingen, signalen (inclusief regeltechnisch), data- en telecommunicatie kan worden ondergebracht, rekening houdend met uitbreidingsmogelijkheden, passend bij de uitbreidingsmogelijkheden die het gebouw biedt. Kabelgoten zijn voorzien van scheidingsschotten. De horizontale en verticale kabelwegen zijn zodanig gedimensioneerd dat bekabelingen voor zwakstroom en sterkstroom in afzonderlijke compartimenten kunnen worden gelegd. Ook een apart compartiment van data- en telecommunicatie voorzien. De werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties zijn gescheiden.

Definitief| 970205/20140210sl01

47/76

De kabelinfrastructuur is geschikt voor glasvezels met een buigstraal van 70 mm. De in de ruimten aanwezige kabel- en leidinggoten worden zodanig geplaatst dat een efficiënte inrichting van ruimten niet belemmerd wordt. De bekabeling wordt zoveel mogelijk in aaneengesloten kabelwegen aangelegd.

6.13 Hang- en sluitwerk Bij de keuze van het hangen sluitwerk moet worden nagedacht over de gebruikers en de eisen die zij aan het hangen sluitwerk stellen. Uitgangspunten:  Hang- en sluitwerk dienen te voldoen aan NEN 3664 en NEN 5089/3662. Het gehele gebouw moet voldoen aan het BORG-keurmerk (‘Richtlijn Inbraakbeveiliging Onderwijsinstellingen’ (RIO)) en het politiekeurmerk.  Het hangen sluitwerk in de buitengevel voldoet aan klasse 3, conform politiekeurmerk Veilig Wonen. Het sluitsysteem is een gecertificeerd slotsysteem.  Hang- en sluitwerk toepassen dat bewezen heeft daadwerkelijk inbraakwerend te zijn, kan door SKG (‘Stichting Kwaliteit Gevelwerk’) gecertificeerd worden en mag c.q. moet dan onuitwisbaar voorzien worden van het keurmerk (SKG-huisje met de sterren). Hang- en sluitwerk moeten passen bij de zwaarte van de deur en van buitenaf geopend kunnen worden.  Drangers dienen afgestemd te worden op gebruik door kinderen.

6.14 Zonwering, verduistering en helderheidswering In de ruimten moet een lichtregulering aanwezig zijn om, conform NEN 1890 en de Arbowetgeving, rechtstreeks invallend daglicht en de luminantie van de heldere hemel te kunnen weren. Tevens wordt een zonweringssysteem geplaatst, indien noodzakelijk. Zonwering is geen verduistering. In overleg met de gebruiker wordt bepaald of, en welke ruimten verduisterd moeten kunnen worden middels verduisteringsscreens. Dit wordt opgenomen in het voorzieningenboek. Ditzelfde geldt voor het eventueel toepassen van helderheidswering in ruimten waar met beeldschermen wordt gewerkt en/of digiborden staan opgesteld. Aandachtspunten:  Het doel van zonwering is verblinding tegen te gaan en de warmte, opgewekt door rechtstreekse zonnestralen, buiten te houden. Om effectief te zijn moet een zonwering aan de buitenkant van een raam geplaatst worden, zodat de zonnestralen tegengehouden worden voordat ze het glas bereiken. Zonwering die aan de binnenzijde wordt geplaatst heeft ook wel zijn nut, maar doordat de ruimte tussen het glas en de zonwering toch wordt opgewarmd, is de invloed op de binnentemperatuur minder groot.  Een ideale zonwering houdt enkel de zonnestralen buiten maar niet het licht. Deze heeft een goede reflectie en toch nog een relatief goede lichtdoorlaatbaarheid en zelfs een beperkte doorzichtigheid.  De zonwering dient niet windgevoelig te zijn.  Op de begane grond is de keuze van zonwering nader te bezien in verband met vandalisme.

6.15 Sanitair Verspreid door het hele gebouw dienen voldoende sanitaire voorzieningen en ruimten te worden aangebracht met een nette en degelijke uitvoering (vandaalbestendig) en uitstraling (uitgangspunt closets/urinoirs fabricaat Sphinx o.g en kranen Grohe o.g.). Daarnaast moeten de materialen gemakkelijk te reinigen zijn. Uitgangspunten:

Definitief| 970205/20140210sl01

48/76









       

Closetcombinaties: porseleinen hangende closetpot van een waterbesparend diepspoeltype inbouwreservoir met handdrukspoelers gesitueerd in afsluitbare cabines, waarin tevens een wcrolhouder is aangebracht. Twee keuzes in spoelhoeveelheid voor kleine en grote boodschap. Urinoircombinaties: bestaande uit wandurinoir voorzien van drukspoelers met ingebouwde stopkraan en schaamschotten. Een urinoirpot toepassen met ingebakken rooster met vlieg of gelijkwaardig. Voegen van de vloertegels in urinoirs behandelen met urinebestendige 2 componentenmortel of gietvloer. De herentoiletten ongeveer 3/5 als urinoir uitvoeren en 2/5 als toiletpot. Voor scholen aantal urinoirs nader te bepalen. Wordt opgenomen in voorzieningenboek. Voorruimten: alle toiletten (met uitzondering van mindervalidetoilet) zijn voorzien van een voorportaal, voorzien van een wastafel. De wastafelcombinaties bestaan uit een wastafel en koudwaterkraan met een vaste bovenuitloop en sensor t.b.v. het automatisch spoelen. Per toiletgroep komt er minimaal één wastafel met kraan of één kraan per twee toiletten. De spiegels (ca. 600*900) vlak in de wand aan te brengen ter voorkoming van randvergoring (dus opnemen in het tegelwerk). Zeepautomaten worden boven de wastafelcombinatie aangebracht ter voorkoming van het lekken van zeep op de grond. Afvoeren van wastafels en fonteintjes worden in de wand opgenomen. Mindervalidentoilet: De toiletten voor mensen met een functiebeperking dienen centraal te zijn gelegen en goed bereikbaar te zijn, bij voorkeur in de buurt van de lift (indien er meerdere mindervalidentoiletten per verdieping noodzakelijk zijn, worden deze verspreid op de verdieping gesitueerd). Dit toilet mag ook een onderdeel zijn van de toiletgroep, maar heeft dan wel een eigen wastafel + warm water. Specificaties conform hetgeen weergegeven in het “Handboek voor Toegankelijkheid”. Minimale afmetingen 2.200 bij 1.650 mm. Hoogten van toiletten, wastafels e.d. in overleg met de gebruikers te bepalen, rekening houdend met het gebruik van de ruimten door kinderen. De toiletruimten bij voorkeur zo diep maken dat men zittend de deuren niet kan beschrijven en er voldoende ruimte is voor enige bewegingsvrijheid (bij voorkeur 1,1 a 1,2 m 1 diep). Per verdieping is tenminste één mindervalidentoilet aanwezig. De inrichting van de miva-ruimte uitgevoerd volgens het “Handboek voor toegankelijkheid”. In de toiletruimten worden geen schrobputten gerealiseerd. Het sanitair wordt op de waterleiding (afsluitbaar middels een stopkraan en in geluidsarme uitvoering) en op de afvoeren aangesloten (water-, lucht- en stankdicht). Toiletpotten en wastafels zijn gemaakt van vuilafstotend materiaal. De toiletbril (zonder deksel) is aan de boven- en onderzijde glad. Hangschotten, afvalemmers, containers en toiletborstels worden op minimaal 20 cm boven de grond geplaatst.

6.16 Spoel- en wasvoorziening Waar vanuit het gebruik van het gebouw gewenst dienen sanitaire voorzieningen (wastafels, uitstortgootstenen, wastroggen of spoelbakken) aanwezig te zijn die wassen en spoelen mogelijk maken. Was- en spoelvoorzieningen worden toegepast in:  In ruimten met toiletvoorzieningen.  In keukens en pantry’s.  In schoonmaakruimten. Aandachtspunten:  Uitgangspunt voor het kwaliteitsniveau van de was- en spoelvoorziening is uitvoering in porselein en bij voorkeur/wens een automatische bediening in verband met verminderd waterverbruik.  Belangrijk zijn verder de afvoer van water, en de bezinkings- en ontstoppingspunten.

Definitief| 970205/20140210sl01

49/76

6.17 Werkkasten Werkkasten zijn voorzien van een uitstortgootsteen met stootrand en opklapbaar emmerrooster, warm- en koudwateraansluiting, close-in boiler, zwenkkraan, haken voor stofzuigerslangen, een stevig schap met tenminste 3m1 en 40 cm diep aan legplanken voor schoonmaakmiddelen en materialen en een geaarde dubbele wandcontactdoos. De vloer is voorzien van waterdicht materiaal. De wand achter de uitstortgootsteen is voorzien van gladde tegels tot aan het plafond. De werkkast is bij voorkeur geplaatst naast het sanitair en heeft een naar buiten openslaande deur (met slot) aan de lange zijde. Goede ventilatie is noodzakelijk. Elk sanitair toestel moet worden voorzien van een bijbehorende stopkraan in geluidsarme uitvoering.

6.18 Glasbewassingsvoorziening Glasbewassing moet op een efficiënte en veilige manier plaats kunnen vinden. Een extra installatievoorziening ten behoeve van glasbewassing dient vermeden te worden. Alternatief is onder meer het naar binnen openslaan van ramen of het plaatsen van een strook verharding rondom de gevellijn van het gebouw, ten behoeve van een trap of hoogwerker. Deze verharding komt op een afstand van 0,5 meter van de gevel en is 1,20 m1 breed. Wanneer de toegestane hoogte wordt overschreden, verdient het de voorkeur het terrein geschikt te maken voor de toegang van een hoogwerker middels het aanbrengen van een verharding van tenminste 1,5m1 breed rondom het gebouw.

6.19 Bouwkundige voorzieningen Ten behoeve van de technische installaties worden onderstaande bouwkundige voorzieningen getroffen:  Benodigde opstortingen in technische ruimten.  Benodigde sparingen in vloeren en wanden ten behoeve van leidingen en kanalen.  Benodigde schachten, leidingschachten en ruimten voor verdeelkasten.  Bouwkundige voorzieningen die een flexibele werkplekopstelling in alle ruimten mogelijk maken zonder dat de werkplekvoorzieningen, zoals elektra, spraak- en databekabelingen hinderlijk dan wel zichtbaar aanwezig is.  Bouwkundige voorzieningen aan gevel (binnenspouwblad), plafonds, vloeren of binnenwanden voor de bevestiging van vaste inrichtingsonderdelen, rails, vensterbanken, verduistering, binnenzonwering, school(digi)borden, projectieschermen, afbeeldingen of apparatuur, gordijnen, verduistering en dergelijke. Belastingen te bepalen in overleg met gebruikers op basis van hun inventaris.

6.20 Vaste en losse inrichting 6.20.1 Vaste inrichting Het gebouw dient te worden opgeleverd met de noodzakelijke voorzieningen die tot de vaste inrichting behoren. In principe behoort alle inrichting die nagelvast aan het gebouw zit, bij de vaste inrichting. Ten minste de volgende inrichtingselementen moeten opgenomen worden:  Vaste verkeersvoorzieningen (inclusief één of meer stuks gevelopschrift, ruimte aanduidingsplaatjes en bewegwijzering, zie onder).  Bewegwijzering: Het gehele gebouw wordt voorzien van goede bewegwijzering ten behoeve van vaste gebruikers, medewerkers en bezoekers. Daarnaast worden in het gehele gebouw genormaliseerde pictogrammen volgens NEN 6088 A1/ISO 3864 geplaatst. De hoofdentrees zijn het beginpunt voor het bewegwijzeringssysteem. Bewegwijzering voor: o Verwijzing naar nooduitgangen, brandblusmiddelen, vluchtwegen en EHBO-posten volgens het Besluit Veiligheidssignalering op de arbeidsplaats (in alle verblijfsruimten en op duidelijk zichtbare plaatsen in de verkeersruimten. Samenstelling in overleg met de brandweer).

Definitief| 970205/20140210sl01

50/76

Aanduiding van ruimten (namen en/of ruimtenummer), ook voor deuren van kleedruimten e.d. Dit betreft een deugdelijke vandaalbestendige uitvoering middels logo’s, cijfers, tekst etc. Vaste keukenvoorzieningen exclusief apparatuur bestaande uit een voorraad-, voorbereidings-, bereidingsruimte, uitgiftebalie en spoelruimte (inclusief aanrechtbladen, keukenkasten, afzuigkap, inclusief plaatsen en aansluiten maar exclusief grootkeukens, units, ovens, koelkasten en koelcellen). Let op eventueel gebruik van de bestaande beschikbare installaties, zoals de huidige keuken van De Bolder. Alle aansluitpunten voor energie, wateraanvoer en waterafvoer alsmede het keuken- of pantryblok behoren tot de vaste keukenvoorzieningen. De inrichting en afwerking van keukenruimte moeten in overeenstemming zijn met de daarvoor geldende HACCP-eisen. Vaste sanitaire inrichting (inclusief wasbakken, toiletten, urinoirs, tussenschotten, toiletrolhouders). Legplanken in alle werkkasten, per kast minimaal 3 m1. Legplanken in alle bergingen, per berging, minimaal 8 m1. Afhankelijk van beheer: Bellentableau met brievenbussen, intercom of passend alternatief. Voorzieningen mindervalidenlift: ter plaatse van het bassin voorzieningen aan te brengen ten behoeve van een mindervalidenlift. Ook de lift dient te worden aangeboden. De keuze voor het type lift dient gebaseerd te zijn op noodzakelijke functionaliteit en minimale exploitatielasten. Uitgifte horeca: in het uitgiftedeel, ruimte voor een vitrine en voldoende ruimte voor het plaatsen van een koelbuffet, biertap e.d. o



    



6.20.2 Losse inrichting De partners brengen na oplevering losse inrichting aan. Let op: budgettair behoren deze zaken tot het inrichtingsbudget en niet het bouwbudget! Losse inrichting raakt de bouwkundige, constructieve en installatietechnische ontwerpen wel. De losse inrichting kan eventueel in de bouwstroom worden meegenomen. Er dient derhalve in een vroeg stadium met de opdrachtgever/partners overlegd te worden voor eventuele aanbevelingen (facilitair concept) ten aanzien van onder andere:  Afvalcontainers en afvalbakken (losse).  Meubilair.  (Elektronische of digitale) borden en whiteboards.  Toilettoebehoren als wc-borstelhouders.  Frisdrankautomaten.  De installatie en bekabeling van de geluidsinstallatie (loze leidingen wel aanbrengen).

Definitief| 970205/20140210sl01

51/76

7

Elektrotechnische installaties

De elektrotechnische installaties dienen zodanig te zijn ontworpen, uitgevoerd en opgeleverd dat de genoemde gebouwprestaties in voorgaande hoofdstukken worden geleverd.

7.1

Algemeen

In het gebouw moet een installatietechnische infrastructuur worden gerealiseerd, ten behoeve van het aanleggen, onderhouden en/of uitbreiden van data-, beveiligings-, zwakstroominstallaties, licht- en krachtinstallaties, telefoon- en communicatiesystemen en dergelijke. Alle elektrotechnische installaties moeten onverkort voldoen aan de geldende voorschriften, richtlijnen en NEN-normen van overheid, en specifieke gebruikers van het gebouw. Tevens dienen zij te voldoen aan aansluitvoorwaarden van nutsbedrijven, keuringsinstituten, enzovoorts. Installaties moeten onderhoudsen milieubewust worden ontworpen met een hoge graad van bedrijfszekerheid. De opzet en materiaalkeuze van de installaties moet eenvoudig en kwalitatief verantwoord zijn. Uitvoering conform voorwaarden nutsbedrijven, keuringsinstituten, overheid, et cetera. De opzet van installaties moet zodanig zijn, dat het gebruik, het beheer en het onderhoud bij gebruik van normale hulpmiddelen niet strijdig zijn met de Arbo-eisen. Installaties die vanuit de buitenzijde van het gebouw zichtbaar zijn, moeten afgestemd worden met de architect/opdrachtgever. Dit om de beeldkwaliteit van het gebouw niet te verstoren. Alvorens een eerste oplevering plaatsvindt, door metingen aantonen, dat de juiste water- en luchthoeveelheden worden verplaatst en de benodigde capaciteiten/opbrengsten van de installaties zoals verlangd behaald worden. Van de cv-ketel wordt een stookrapport verlangd. Tevens wordt er een eerste bijzondere inspectie uitgevoerd door een gecertificeerd bedrijf. Voor de technische installaties worden gelijktijdig met de eerste oplevering duidelijke onderhoudsen bedieningsvoorschriften en revisietekeningen verlangd, voorzien van fabrieksdocumentatie. Tevens dient de gebruiker voorlichting te krijgen over het functioneren van de installaties. Bij de opstelling van apparatuur (indeling technische ruimte) wordt de nodige aandacht gevraagd voor de mogelijkheden ten aanzien van bediening en onderhoud. Vervanging van apparaten of onderdelen zal op eenvoudige wijze mogelijk dienen te zijn. Selectie van pompen, ventilatoren e.d. dient zodanig te zijn, dat een zo laag mogelijk energieverbruik wordt bewerkstelligd en een hoog rendement wordt verkregen.

7.1.1 Aansluiting Het gebouw wordt voorzien van de benodigde nutsaansluitingen. In een vroeg stadium moeten er bindende afspraken worden gemaakt met de nutsbedrijven over de aanvraag, capaciteit en plaats van de aansluitingen. Met de energiedistributiebedrijven dienen afspraken gemaakt te worden over de plaats en grootte van de ruimten voor het inrichten van voedings- en meetinstallaties. Een gebouw wordt normaliter voorzien van één aansluiting voor gas, water en elektra. De eerder beschreven compartimenten worden voorzien van een tussenmeter voor lucht, gas, water en elektra. Voor de overige aansluitingen (telefoon/data/CAI) aansluitingen naar behoefte compartimenteren.

Definitief| 970205/20140210sl01

52/76

7.1.2 Regelbaarheid installaties De regeltechnische installaties dienen een eenvoudig en gebruiksvriendelijk gebruik van de installaties mogelijk te maken. De sturing is grotendeels centraal (GBS) met een (beperkte) lokale naregeling.

7.1.3 Reserve ten behoeve van uitbreiding In het ontwerp van de installaties en de installatiecapaciteit dient op voorhand geen rekening te worden gehouden met een uitbreiding. Wanneer er sprake is van een uitbreiding dienen de nieuwe installaties wel eenvoudig op de bestaande installaties te kunnen worden aangesloten. Houd met name in de omvang van installatieruimten, meterkasten en schachten rekening met enige overmaat.

7.2

Gebouwbeheersysteem

Het gebouw dient te worden voorzien van een uitgebreid Gebouwbeheersysteem (GBS) dat eenvoudig is in bediening Bij voorkeur via een touchscreen of computer: gebruikersvriendelijk, eenduidig en logisch. Alle regelapparatuur dient geschikt te zijn voor aansluiting op een GBS. Bediening GBS tevens middels computer via inter-/intranettoepassing. Signalering én bediening vanaf een nader te bepalen plaats middels een bedieningstableau. Overleg met opdrachtgever bepaalt de feitelijke schakelinrichting, de definitieve omvang van de regelinstallaties en de functionaliteit van het GBS. De GBS dient de meeste systemen en installaties aan te sturen en bepaalt de kwaliteit van het binnenklimaat op hoofdlijnen. De gebruiker kan op ruimteniveau beperkt naregelen / invloed uitoefenen. Uitgangspunten: Het Gebouwbeheersysteem heeft de volgende supervisiefuncties:  Bedienen: via het GBS moeten de installaties bediend kunnen worden. Bovendien moeten de setpoints en parameters van de regelingen veranderd kunnen worden. De regeling en besturing dienen volautomatisch te verlopen met een mogelijkheid tot handbediening. De bediening dient zich te beperken tot ingrepen op de normale bedrijfstoestanden en dient te geschieden vanuit een nader te bepalen centrale plaats.  Monitoren: via het Gebouwbeheersysteem moeten de actuele waarden van installatiegegevens (temperaturen en dergelijke) in tekst en dynamische beelden op het scherm gepresenteerd kunnen worden.  Bewaken: het Gebouwbeheersysteem moet een systeembewakingsfunctie bezitten, waarmee snel storingen en bedrijfsalarmen kunnen worden gesignaleerd (optisch en akoestisch) en kunnen worden gerapporteerd (naar een printer, via een modem en tevens een telefonische melding naar de onderhoudsdienst). Met het Gebouwbeheersysteem worden verder onder andere de volgende beheerfuncties uitgevoerd:  Onderhoudsbeheer.  Energiebeheer (overige beheerfuncties vallen onder de verantwoordelijkheid van de gebruikers), dit wil zeggen het registreren van het energieverbruik van de gedefinieerde compartimenten. Aandachtspunten: Het Gebouwbeheersysteem heeft de volgende supervisiefuncties:  Trends: Het Gebouwbeheersysteem moet van tevoren gespecificeerde installatiegegevens, na overleg met opdrachtgever en (een vertegenwoordiging van) de gebruikers verzamelen en deze opslaan op een niet-vluchtig geheugen (harde schijf), zodat deze historische gegevens later bekeken en geanalyseerd kunnen worden.

Definitief| 970205/20140210sl01

53/76

Let verder op:  Het Gebouwbeheersysteem is een stand-alone systeem en niet van derden afhankelijk.  Het Gebouwbeheersysteem is zodanig ontworpen, dat updates mogelijk zijn door aanpassing van de software en niet door vervanging van de hardware.  De pompen, ventilatoren en andere energiegebruikende toestellen, kunnen bestuurd worden door tijdschakelklokken uit het GBS.  Tijdens en buiten bedrijfstijd zijn gebouwdelen en/of compartimenten apart regelbaar voor (tijdelijke) aanpassingen in gebruikstijden: vergaderingen, studiedagen, voorstellingen, overwerk en dergelijke. Overwerkschakeling voor verwarming en ventilatie voor nader te specificeren separate eenheden, zoals kantoorruimte, teamkamer, vergaderruimten, bar- en ontmoetingsruimte en dergelijke.

7.2.1 Inzake elektrotechnische installaties: Middels het GBS tenminste:  Vrijgeven van verlichting.  Schakelen van verlichting in algemene ruimte (waaronder verkeersruimte, garderobe, toiletten).  In- en uitschakelen van schemerschakeling ten behoeve van terreinen gevelverlichting.  Schakelen van waak- en veiligheidsverlichting.  Schakelen van de krachtstroom.  Schakelen van de liftinstallatie en pieklastbewaking lift.  Opnemen van energie registrerende apparatuur.  Aansturen brandbeveiliging (met automatische doormelding).  Toegangscontrole/beveiliging i.c.m. reserveringen.  Energieopwekking (noodstroomvoorziening, indien van toepassing).  Signaleren van de nooddeuren bij de buitengevel.  Melding mindervalidentoilet.  Inbraaksignalering/brandsignalering.  Ophalen en neerlaten van de (buiten)zonwering (echter niet weersafhankelijk en individuele bediening).  Voorbereiding voor het gescheiden telefonisch kunnen doormelden van storingen, inbraak- en brandmeldingen. Definitieve functionaliteit afstemmen in overleg met opdrachtgever en (een vertegenwoordiging van) de gebruiker

7.2.2 Inzake werktuigbouwkundige installaties: Middels het GBS tenminste:  Regelen van warmte technische installatie: warmteopwekking (CV), distributie, afgifte (in combinatie met DDC regelapparatuur).  Regelen van koude technische installatie.  Dag- en nachtregeling, weekendregeling, gebouwtijdenregeling, vakantieregeling en weersafhankelijke regeling door middel van binnen- en buitenthermostaten.  Sturen van boilervoeding, tapwaterpompen.  Sturen/regelen van mechanische ventilatie/luchtbehandelingsinstallatie.  Storingssignalering van de diverse werktuigbouwkundige installaties.

7.3

Bedienings- & signaleringspanelen

Op de begane grond, van elk compartiment, een centraal bedienings- en signaleringspaneel aanbrengen voor de centrale signalering en bediening van onder andere verlichting, centrale verwarming, luchtbehandeling, mechanische ventilatie, overbrugging buitenverlichting, (verzamel)storingsmeldingen, signalering mindervaliden in toilet, automatische deuren, et cetera.

Definitief| 970205/20140210sl01

54/76

Neem ook vier reserveposities op. Alle meldingen voorzien van een akoestisch signaal, dat met een afsteldrukker kan worden uitgeschakeld. Naast een centraal paneel op nader te bepalen plek ook decentrale bedieningspanelen op nemen met nader te bepalen functies. Op het centrale paneel worden alle algemene ruimten geschakeld en gesignaleerd en tevens worden alle storingen van de andere panelen op dit paneel zichtbaar gemaakt.

7.4

Verdeelinrichting

De centrale elektrotechnische voorzieningen moeten zodanig worden opgeleverd dat zij geschikt zijn voor het storingsvrij, veilig en doelmatig voeden, schakelen en bedienen van alle in het gebouw aanwezige elektrische apparatuur, inclusief de bedrijfsinstallaties en de gebruikersapparatuur. Uitgangspunten  De gehele elektrotechnische installatie moet voldoen aan NEN 1010 + aanvulling, aan de keuringseis NEN 3140, en indien van toepassing aan de eisen van de NEN 3134, de aanvullende voorschriften van het energieleverende bedrijf en de voorschriften van overheidswege.  In overleg met het energiebedrijf dient te worden bepaald of het gebouw moet worden aangesloten op het gemeentelijke hoogspannings- dan wel laagspanningsnet, onderbouwd door capaciteitsberekeningen ter toetsing aan de opdrachtgever voor te leggen.  Plaatsing van een hoofdverdeelinrichting dient in overleg met het plaatselijk energie leverend bedrijf te worden gesitueerd.  Het totaal beschikbare gelijktijdig vermogen op een reservecapaciteit van 20% moet rechtevenredig voor alle gebruikers zijn gedimensioneerd. De licht- en krachtinstallatie moet worden gescheiden op de daarvoor bestemde groepen van de hoofdverdeelinrichting.  Voor het bepalen van de capaciteit van de nominale stroom van de hoofdverdeelinrichting dient rekening te worden gehouden met de hierna omschreven, maximaal gelijktijdig optredende belasting. De gelijktijdig optredende belastingen dienen gecontroleerd te worden op basis van ervaringen.  Verlichting 100% van het voor verlichting geïnstalleerde vermogen.  Kracht 30% van het geïnstalleerde vermogen.  Werktuigkundige installatie 100% van het geïnstalleerde vermogen.  Elektrotechnische 100% van het geïnstalleerde vermogen. gebouwapparatuur  Wandcontactdozen algemeen 30% van het geïnstalleerde vermogen.  Wandcontactdozen 50% van het geïnstalleerde vermogen. groepsruimten, leerpleinen, werkplekken, theater Aandachtspunten:  Het verdeelnet moet zo opgezet worden dat per kernfunctie, of onderdeel daarvan, overzichtelijke installaties per gebied ontstaan. Hierdoor kunnen eenvoudige storingen door medewerkers zelf opgelost worden.  Vanuit het gebruik is het gewenst de onderverdeelinrichtingen te voorzien van een mogelijkheid tot stroomonderbreking in de vorm van een aardlekschakelaar die te hanteren is bij calamiteiten.

7.4.1 Krachtstroom De stroomvoorziening 400 V (krachtstroom) dient in voldoende mate aanwezig te zijn voor de permanent aan te sluiten elektrotechnische apparaten, gebouwinstallaties, podiumverlichting, 3fase contactdozen (met nulleider) en dergelijke. De krachtinstallatie te voeden vanaf afzonderlijke verdeelkasten, welke rechtstreeks op de verdeelinrichting zijn aangesloten. In overleg met de

Definitief| 970205/20140210sl01

55/76

gebruiker de ruimten waar krachtstroom nodig is bepalen, dit wordt vastgelegd in het voorzieningenboek (o.a. horeca, keuken, theater zaal)

7.5

Aansluitpunten en schakelmateriaal

Het gebouw moet worden voorzien van voldoende, veilig, uniform, gebruiksvriendelijk schakelmateriaal en aansluitpunten (zie voorzieningenboek). De exacte bepaling van locatie, aantal, capaciteit en type wandcontactdozen en aansluitpunten dat per ruimte benodigd is, moet worden vastgesteld aan de hand van de geldende richtlijnen, voorschriften en in samenspraak met de gebruikers, opdrachtgever en ontwerpende adviseurs (dit geldt ook voor maatwerkmeubilair). Dit laatste zal gebeuren op basis van de plattegronden en tekeningen. Houd rekening met één dubbele contactdoos per 10 à 15 m² voor stroomvoorziening 230 Volt, gerekend over het totale oppervlak van het gebouw. Leiding- en contactdoosinstallatie zoveel mogelijk uitvoeren als inbouwinstallatie met standaard schakelmateriaal in RAL-kleur. Wanneer kabelgoten in het zicht worden geplaatst, uit te voeren in een RAL-kleur. Maak zoveel mogelijk gebruik van kabelgoten (aan gevelzijde) en leidingwegen boven verlaagde plafonds. Hoofdleidingwegen aanbrengen in de gangen. Aandachtspunten:  Eenvoudige uitbreidbaarheid van het aantal aansluitpunten is een vereiste.  Alle wandcontactdozen uitvoeren met randaarde en in de delen voor onderwijs en het consultatiebureau uitvoeren met kinderbeveiliging.  In werkkasten één wandcontactdoos op aparte eindgroep ten behoeve van elektrische boiler wanneer gekozen is voor een decentraal systeem + dubbel wcd voor eventueel opladen van apparaten.  Bij voorkeur alle wandcontactdozen (data en 230V), schakelaars voor sterkstroominstallatie en vaste aansluitingen van machines/apparatuur voorzien van groepenaanduiding. Alle wcd’s ten behoeve van spraak en data voorzien van een patchnummer. Deze aanduidingen onuitwisbaar aanbrengen op slagvast materiaal.  De plaats van contactdozen mag geen belemmering vormen bij de inrichting van ruimten.  Data installatie voorzien van meetrapport en certificaat.  De montagehoogte van contactdozen in algemene ruimten, moet ca. 300 mm boven het vloerniveau zijn daar waar niet in een wandgoot of energiezuil geplaatst. In overige ruimten moet de montagehoogte in overeenstemming zijn met de aanbevelingen in het "Handboek voor Toegankelijkheid", 7de druk, 2012.  In technische ruimten moeten contactdozen worden uitgevoerd in slagvast (spatwaterdicht) materiaal.  De wandcontactdozen in de openbare en gemeenschappelijke ruimten en specifieke ruimten waar kinderen verblijven, moeten worden uitgevoerd met kinderbeveiliging.  Contactdozen die als bestemming hebben apparaten met een groot vermogen (bijvoorbeeld kopieermachines, koffieautomaten, en dergelijke) moeten worden aangesloten op aparte groepen. Contactdoosgroepen waarop computers worden aangesloten moeten zo zijn aangelegd dat de kans op interferentie door aansluiting van storende apparatuur beperkt blijft.  Geen wandcontactdozen nabij kranen en wastafels.

7.6

Lichtinstallatie

Definitief| 970205/20140210sl01

56/76

7.6.1 Verlichting algemeen De kunstlichtinstallatie in het gebouw dient zodanig te zijn dat in elke ruimte bij elk daglichtniveau een verlichtingssituatie te realiseren is, die een optimum vormt uit oogpunt van gebruik en energiezuinigheid. Het heeft de nadrukkelijke voorkeur om LED-verlichting toe te passen, waarbij tevens kritisch gekeken dient te worden naar de relevante terugverdientijd. Bij het niet toepassen van LEDverlichting hoogfrequent-fluorescentielampen toepassen. De verlichting dient tenminste te voldoen aan het gestelde in de NEN-EN 12464-1:2003 (Licht en verlichting – Werkplekverlichting, deel 1: Werkplekken binnen). Hierbij is rekening gehouden met een goede gelijkmatigheid en beperkte luminantieverschillen ter vermindering van de oogbelasting. Er moet sprake zijn van zo min mogelijk helderheidsverschillen, verblinding, spiegeling en reflectie (zorgvuldig gemotiveerde keuze van richting en soort licht en type armatuur). Om een goede algemene verlichting te bereiken, dient het werkvlak gelijkmatig te worden verlicht. De gelijkmatigheidsindex van het taakgebied dient minimaal 0,7 en de gelijkmatigheid van de directe omgeving minimaal 0,5 te bedragen. De behoudfactor dient conform de NEN-EN 12464-1 minimaal 0,8 te bedragen. Uitgangspunten  Voor lokalen moet, ten behoeve van voorkomen van verblinding, de Unified Glare Rating, UGR kleiner dan 19 zijn. Voor de kleurweergave een 'colour rendering index', ofwel Ra, van 85 toepassen bij een kleurtemperatuur van 4.000 K (koelwit). In de bijeenkomstruimte is een kleurtemperatuur van 3.300 K gewenst.  NB. De definitieve keuze van de kleurtemperatuur dient te worden bepaald in overleg met de opdrachtgever en (een vertegenwoordiging van) de gebruikers.  De reflectiefactoren van materialen zijn mede bepalend voor de optredende verblindings- en spiegelingshinder. Daarom moet ernaar gestreefd worden de volgende reflectiefactoren te bereiken (bij een vervuilingsfactor van 10%): wanden 0,4 vloeren 0,1 en plafonds 0,7.  Voor verlichtingsarmaturen uitgaan van hoogfrequent-fluorescentielampen bij het niet toepassen van LED verlichting. Pas HF-TL-armaturen toe met spiegeloptiek en voorschakelapparaat of gelijksoortig. Deze TL-armaturen zijn dimbaar bij toepassing van een dimschakeling. In bergingen, technische ruimten en werkkasten is het toepassen van TLmontagebalken uitgangspunt. In toiletten, lifthallen en representatieve ruimten gebruik gemaakt worden van PL-armaturen (spots).  In de ontmoetingsruimte en bar zullen ook down lighters toegepast dienen te worden.  Stem het type verlichtingsarmaturen af op het gebruik van de ruimte (denk aan uitstraling, slagvaste/waterdichte uitvoering of balvaste uitvoering). De armaturen voor de technische ruimten en tijdelijk vochtige ruimten opnemen in geheel gesloten uitvoering. Pas in computerruimten en verkeersgebieden waar mogelijk uplighters toe.  De armaturen dienen eenvoudig aangebracht, gereinigd, onderhouden, verwijderd en verplaatst te kunnen worden, zonder het plafond te beschadigen.  Bij systeemplafonds inbouwarmaturen toepassen (afmeting afstemmen op de gekozen plafondtegelafmeting). In de overige situaties opbouwarmaturen.  Alle armaturen dienen voorzien te zijn van dezelfde energiezuinige lampen.  Ter bevordering van de uniformiteit het aantal type armaturen zoveel mogelijk beperken.  De armaturen mogen geen hinder veroorzaken bij beeldschermgebruik. Aanwezigheidsschakeling toepassen (met mogelijkheid tot overrulen met schakelaar) bij nader te bepalen ruimten, zie voorzieningenboek.  Veegschakeling voor uitzetten verlichting, koppelen aan het inschakelen van het alarmsysteem.

Definitief| 970205/20140210sl01

57/76

Ruimtesoort  Groepsruimten  Bibliotheek (leeszaal)  Multifunctionele zalen  Ontmoetingsruimte / foyer / horeca  Atelier techniek / Atelier crea  Keuken  Vergader,-, spreekkamer-, kantoorruimten  Entrees (tochtportalen)  Verkeersruimten* en garderobes  Toiletten  Magazijn (voorraad, archief, werkkast)  Technische ruimte

Verlichtingssterkte (lux) 500 500 400 350 500 350 350 250 250 250 150 200


De gegeven luxwaarden dienen gerealiseerd te worden op de vloer en 0,5 m vanaf de wanden. De verlichtingssterkte op vloerniveau is niet minder dan 10 lux. Oriëntatieverlichting is 10 – 200 lux. Indien, ten behoeve van werkzaamheden voor een bepaald deel van de ruimte, een hogere verlichtingssterkte wordt vereist, de algemene verlichting aanvullen met een plaatselijk aan te brengen verlichting. Bedienings-, instel- en onderhoudspunten zijn voldoende verlicht.

7.6.2 Luminantieverhouding De luminantie van een lichtbron of verlicht vlak is gedefinieerd als de verhouding van de lichtsterkte in een bepaalde richting en het schijnbare oppervlak ervan. De luminantieverhouding moet binnen zekere grenzen blijven om hoofdpijn, vermoeidheid en irritatie van de ogen te beperken, sterke contrasten worden derhalve voorkomen. De luminantieverhoudingen in de ruimte worden vooral bepaald door de combinatie van de verlichtingssterkten en de reflectiefactoren van wanden, plafond, vloer en inrichtingselementen. De gewenste lichtsterkteverhouding in de groepsruimten voor: werk : werkplek : omgeving is 1 : 3 : 10.

7.6.3 Noodverlichting en vluchtwegaanduiding Er dient een eenvoudige nood- en vluchtwegverlichting aanwezig te zijn, overeenkomstig de eisen gesteld in het Bouwbesluit, NEN 1010, NEN 1838 en NEN 6088 alsmede de voorschriften van de brandweer. De noodverlichting, waar mogelijk, integreren in de verlichtingsarmaturen van de systeemplafonds. Transparantarmaturen aanbrengen om de vluchtwegen aan te geven, ook in besloten ruimten waardoor een vluchtmogelijkheid voert en in technische ruimten. Tevens boven de nooduitgangen, aan de buitenzijde, noodverlichtingsarmaturen opnemen. Het systeem is centraal opgezet, van het fabrikaat Blessing o.g. Het geheel behoeft de goedkeuring van de lokale brandweer. Als bij het uitvallen van kunstlicht, is noodverlichting vereist voor nader te bepalen delen van het gebouw, welke zorgdraagt voor een verlichtingssterkte van minimaal 1 Lux/m2 bij netuitval.

Definitief| 970205/20140210sl01

58/76

7.6.4 Waakverlichting Waak- en veiligheidsverlichting in enkele nader aan te wijzen ruimten aan te brengen, waaronder ook enkele ruimten (op de begane grond) met gevelopening zodat na sluiting het gebouw een prettige uitstraling krijgt. Speciale aandacht behoeven directie- en administratieruimten en inbraakgevoelige ruimten die vanaf de openbare weg zichtbaar zijn.

7.6.5 Terrein- en gevelverlichting Aansluitpunten en armaturen opnemen voor de buitenverlichting nabij de buitendeuren, die worden geschakeld via een centrale schemerschakelaar. De gevelverlichting mag geen hangjongeren aantrekken. De belettering op de gevel in één stijl. Stem met opdrachtgever af of het wenselijk is om beide hoofdentrees (deel Monnickendam en deel kind) op al dan niet apart te schakelen. Terreinverlichting dient in aard en omvang zodanig te worden ontworpen dat ten behoeve van oriëntatie, vandalisme- en inbraakpreventie en uit oogpunt van sociale veiligheid de toegangen en de looproute naar de toegangen aangelicht worden. Armaturen spatwaterdicht, slagvast en molestbestendig. Hiertoe aan de gevel van het gebouw, nabij alle toegangen en op plaatsen waar 'hangplekken' kunnen ontstaan, weer- en vandaalbestendige armaturen plaatsen in een eenvoudige uitvoering. Daar waar sociale controle mogelijk is beveiligingsverlichting aanbrengen. Als er geen sociale controle is, schrikverlichting aanbrengen.

7.6.6 Schakelinrichting lichtinstallatie Het schakelen van de verlichting dient te geschieden middels een zwakstroomschakelsysteem. De groepsindeling van de verlichting dient een logische relatie te hebben met de functionele hoofdstructuur van het gebouw en met de gebruiksaanwending van de afzonderlijke ruimten. De verlichting dient per bouwdeel centraal te worden vrijgegeven. De verlichtingsinstallaties waarvan de voedingen “vrij” gegeven zijn, dienen hierna ter plaatse in of buiten de ruimte geschakeld te kunnen worden. Uitgangspunt is aanwezigheidsdetectie voor de ruimten zoals beschreven in de voorzieningenboek. Deze dient middels een overbruggingsschakelaar uit te kunnen worden geschakeld bij de groepsruimten, ateliers en daar waar presentaties gehouden worden. Daarnaast het toepassen van veegschakeling per compartiment. Dit is te realiseren op een centraal bedienpaneel (synoptisch paneel) door de beheerder. Dit middels een plattegrond van het gehele complex, waarop zijn aangebracht:  Per soort verlichting/per ruimte/type velden haldeel een signaalled, die aangeeft of de verlichting is ingeschakeld;  Voor diverse centraal geschakelde ruimten een drukknop met signaallamp voor aan/uit schakeling verlichting;  Openstand signalering van de buitendeuren (via inbraakalarm); Op deze manier is continue zichtbaar welke onderdelen van de centraal geschakelde verlichting zijn ingeschakeld. Voor algemene ruimten, waaronder verkeersruimten, garderobes, gangen, toiletten, terrein en dergelijke wordt verlichting vanaf een centrale plaats (GBS, centraal bedieningspaneel) geschakeld. De terreinverlichting dient te worden in- en uitgeschakeld middels een schemerschakeling en een klok voorzien van een automatische zomer-/wintertijd omschakeling. De buitenverlichting moet

Definitief| 970205/20140210sl01

59/76

worden vrijgegeven op het GBS. Op een centraal punt dient een overbruggingsschakelaar voorzien te worden. Aandachtspunten:  Toepassen van daglichtregeling onderzoeken. Verlichting in werkruimten met daglichttoetreding dient in de raamzone bij voorkeur afzonderlijk te worden geschakeld.  Om te komen tot een evenwichtige en gelijkmatige verlichting dienen de armaturen te worden bevestigd evenwijdig aan de gevel.  Zo mogelijk de verlichting in de andere ruimten evenwijdig aan de meest voorkomende kijkrichting.  (Dimbare) sfeerverlichting (aangevuld met basisverlichting) in nader te bepalen ruimten (horeca/ontmoetingsruimte) aan te brengen in overleg met gebruiker.  Ten aanzien van de waakverlichting denken aan een schakeling waarbij gebruik wordt gemaakt van een schemerschakelaar, geblokkeerd door de gangverlichting, of de verlichting in de ruimte zelf. De waakverlichting gaat in dat geval automatisch uit als de gangverlichting aan gaat.  Verlichte gevelreclameborden dienen geschakeld te worden als de buitenverlichting gebouw. Schakelmateriaal Met uitzondering van de technische ruimten, het schakelmateriaal uitgevoerd als inbouwmateriaal. In de technische ruimten dit als opbouw uitgevoerd en spatwaterdicht. Kanalisatie De kabelgoten worden, daar waar nodig, onderverdeeld in compartimenten. De verschillende compartimenten worden gebruikt voor respectievelijk de sterkstroominstallatie en de zwakstroominstallatie. De nieuw aan te leggen kanalisatie is van het fabrikaat Niedax/Van Geel o.g. en voorzien van de benodigde hulpstukken.

7.7

Communicatie-installatie

Onderzocht dient te worden op welke wijze de verschillende communicatie-installaties zo efficiënt mogelijk kunnen worden gecombineerd. In het gebouw moeten de volgende communicatieinstallaties worden gerealiseerd: Data-installatie Uitgangspunt is het leveren van een gebruiksklare data-installatie naar de stand van de laatste reguliere technieken. In geval integratie met overige communicatie installatieonderdelen mogelijk en wenselijk is, stelt opdrachtnemer dit voor. De specifieke noodzaak van een afzonderlijke server ruimte per partner te onderzoeken. Uitgangspunt hybride datasysteem: datapunten (en WCD’s) t.b.v. een draadloos netwerk in combinatie met vaste data punten. Simulatieberekening wifidekking uit te voeren in het ontwerptraject ter bepaling van de locaties datapunten hotspots. Tevens dient het gebouw te kunnen functioneren zonder draadloos netwerk, dus via vaste aansluitpunten. Het systeem moet de ontwikkelingen in het digitaal aanbieden van lesstof ondersteunen en passend zijn bij de vereisten van moderne ICT-faciliteiten voor de overige partners, zoals SCC De Bolder en de bibliotheek. Aanvullende eisen data- installatie  Voor de aansluiting van de datavoorziening in de meterkast een kabeldoorvoer voor de bekabeling van buitenaf naar binnen maken (afstemmen door ontwikkelende partij op de eisen van leverancier). Bij voorkeur glasvezel toepassen. Vanaf deze doorvoer een mantelbuis of gescheiden kabelgoot tracé aanleggen tot in de serverruimte

Definitief| 970205/20140210sl01

60/76

 

De bekabeling van de externe verbinding in deze server ruimte op een patchkast afmonteren. Opdrachtnemer is verantwoordelijk voor het aanvragen van alle aansluitingen.

Aanvullende eisen server ruimte  Te streven naar zo min mogelijk server ruimtes, waarbij tevens rekening wordt gehouden met eventuele toekomstige uitbreidingen.  De serverruimte slechts bedoeld voor het plaatsen van netwerk apparatuur en benodigde UPS voorzieningen.  Server ruimte is afsluitbaar, met de toegangsdeur naar buiten toe draaiend.  Server ruimte adequaat koelen en ventileren.  Server ruimte voorzien van een geschikte brandblusser.  Patchkasten zijn aan vóór- en achterzijde te benaderen. Aan vóór- en achterzijden 800 mm vrijhouden voor het openen van deuren en het uitvoeren van onderhoud aan de patchkasten.  Patchkasten en -panelen te leveren en plaatsen door opdrachtnemer.  Patchkasten te voorzien van afsluitbare glazen deuren. Aanvullende eisen bekabeling Bekabeling maakt onderdeel uit van de opdracht, evenals kabelgoten, ladderbanen, kabeldoorvoeren, wall-outlets en mantelbuizen.  Bekabeling van patchpaneel t/m eindpunt is geschikt voor minimaal 1Gb/s aan dataverkeer.  Bekabeling is gecertificeerd over de gehele lengte vanaf de server ruimte (patchpaneel) tot en met de outlet in de kabelgoot (wand outlet).  Het netwerk voldoet aan de geldende standaarden en normen.  Per geplande werkplek dient bij voorkeur een dubbele aansluiting gelegd te worden.  Bekabeling uitvoeren als CAT-6 of beter. Overige aandachtspunten en uitgangspunten  Actieve componenten zoals hubs, switches, pc’s en netwerkapparatuur maken geen onderdeel uit van dit PvE en worden geleverd door de gebruikers zelf. Opdrachtnemer leveren op deze gebruikers installatie wel adviezen.  Alle wall outlets ten behoeve van data voorzien van een patchnummer. Deze aanduidingen onuitwisbaar aanbrengen op slagvast materiaal.  Houd rekening met het feit dat de data-installatie geschikt is een geheel draadloos netwerk te ondersteunen.  Houd rekening met de eisen die gelden op het vlak van brandwerendheid en bouwfysische eigenschappen.  Houd rekening met een goede bereikbaarheid, nu en in de toekomst (zakgoten hebben in dit kader de voorkeur boven stijggoten). Telefonie Uitgangspunt is het gebruik van het datanetwerk (VOIP/XOIP) voor de telefonie. Aanvullende eisen telefonie  Rekening houden met een vaste telefoonaansluiting voor eventuele alarmdoormeldingen.  Vaste lijnen aan te vragen voor de inbraak-, liften alarminstallatie.  Het aanvragen van alle aansluitingen zijn de verantwoordelijkheid van opdrachtnemer. Geluidsversterkinginstallatie Aanvullende eisen

Definitief| 970205/20140210sl01

61/76





Het gebouw voorzien van de lege voorzieningen, bekabeling, wall outlets en luidsprekers voor een geluidsversterkinginstallatie (leidingen, bekabeling, eindapparatuur, et cetera) zodanig dat aansluiten van actieve apparatuur na oplevering eenvoudig mogelijk is. Luidsprekers vlak in het plafond te verwerken.

Presentatievoorzieningen Aanvullende eisen  Voor presentaties en vergaderingen zijn de voorzieningen voor audio-, video- en multimediavoorzieningen opgenomen in het ontwerp. Hiertoe data-aansluitingen aanbrengen voor een computer en beamer en overige randapparatuur, evenals 230V aansluitingen.

CAI (Centrale Antenne Installatie) Aanvullende eisen  De noodzaak en locatie van een CAI aansluiting in overleg met gebruikers bepalen. Mogelijk kan hier van worden afgezien gelet op de ontwikkeling van internet op dit gebied.  Het aanvragen van alle aansluitingen zijn de verantwoordelijkheid van opdrachtnemer. Lestijdsignalering Uitgangspunt is het voorzien in een gebruiksklare lestijdsignalering (leidingen, bekabeling en eindapparatuur). In geval integratie met overige onderdelen van de communicatie-installatie mogelijk en wenselijk is, stelt opdrachtnemer dit voor Aanvullende eisen  Het gebouw (onderwijsgedeelte) voorzien van lestijdsignalering die op het betreffende speelplein te horen is.  Per school apart regelbaar.  Uit te voeren met vakantieschakelaar . Overige aandachtspunten en uitgangspunten  Houd rekening met geluidshinder voor de omgeving. Theaterinstallatie voor grote zaal Aanvullende eisen Enkel de bouwkundige en elektrotechnische voorzieningen voor de theaterinstallatie (verlichting en geluid) opnemen bestaande uit ophangogen voor drie trussen, voedingen en een loze mantelbuis (rond 7 cm) van trus naar een nader te bepalen plaats voor aansturing van het mengpaneel. Dit paneel wordt, evenals de spots door de gebruiker geleverd.

7.8

Beveiligingsinstallatie

In het gebouw moeten de volgende beveiligingsinstallaties worden gerealiseerd:  Aarding: het gebouw en de installaties dienen overeenkomstig de wettelijke voorschriften van een afdoende aarding te worden voorzien. Alle netvoedingsaansluitingen voorzien van randaarde. De aarding dient te voldoen aan de NEN 1010. Specifieke aandacht geven aan apparatuur zoals kopieerapparaten. De aardverspreidingsweerstand bepalen aan de hand van de grootste zekeringswaarde. Eén en ander in overleg met het plaatselijk energieleverend bedrijf. Tot de aarding behoort eveneens de aarding van metalen delen die niet tot de

Definitief| 970205/20140210sl01

62/76

















laagspanningsinstallaties behoren en waarvoor krachtens de installatievoorschriften wel aardingsvoorzieningen moeten worden getroffen. Ten behoeve van een computerinstallatie dient een ‘schone’ aardingsinstallatie met een geïsoleerde aardelektrode te worden opgenomen. Bliksembeveiligingsinstallatie: de regelgeving vereist geen bliksembeveiliging. Een verzekering kan een bliksembeveiliging eisen en/of korting geven op de premie. De aanvullende investeringskosten dienen in relatie tot de terugverdientijd te worden overwogen. Wanneer benodigd ontwerpen en uitvoeren conform NEN 1014. Noodstroomvoorziening: een noodstroomvoorziening is nodig om in het geval van uitvallen van de normale stroomvoorziening, de noodverlichting de vluchtwegaanduidingen en de alarminstallatie in werking te houden. Daarnaast dienen installaties en apparaten die ten behoeve van de veiligheid van de gebruikers en de beveiliging van het gebouw van vitaal belang zijn, alsmede de apparaten waarbij een spanningsonderbreking tot grote vervolgschade kan leiden, bij spanningsuitval automatisch te worden gevoed door een noodstroomvoorziening. De voeding van de noodstroomvoorziening dient decentraal te zijn. De noodstroomvoorziening dient na het uitvallen van de elektriciteitsvoorziening deze taak voor tenminste 24 uur over te kunnen nemen. Overspanningsbeveiliging: er dient ten behoeve van de beveiliging van installaties tegen overspanning een overspanningsbeveiliging op gebouwgrens niveau (hoofdverdeelinrichting) te worden gerealiseerd (potentiaal vereffening) eventueel aangevuld met fijnbeveiliging op de meest gevoelige apparaten. Deze in overleg met de opdrachtgever nader aan te wijzen. Inbraakbeveiligingssysteem: het gebouw is voorzien van een eenvoudig elektronisch inbraaksignaleringssysteem. Hierbij rekening houden met kabelgoten, loze leidingen en enige uitbreidingsmogelijkheid. Specificaties van de installatie op advies van ontwerpende partijen in overleg met de opdrachtgever vast te stellen en uit te werken. Het ontwerp van de inbraakbeveiliging dient te worden afgestemd op de resultaten van een beveiligingsonderzoek en eisen van de verzekeringsmaatschappij. Aandachtspunten:  Pas ruimtelijk werkende detectoren (PIR), anti-masking, toe in gangen en centrale ruimten op de begane grond, in inbraakgevoelige ruimten (op de begane grond), grenzend aan de buitengevel en op verdieping gelegen ruimten die gemakkelijk van buitenaf bereikbaar zijn. Plus daarnaast bij voorkeur ook in ruimten waar apparatuur is opgesteld of waar waardevol materiaal ligt opgeslagen en alle direct van buitenaf bereikbare ruimten.  Pas een buitendeur-standsignalering en raam- standsignalering toe, uitleesbaar in het GBS. Ten behoeve van raamstand- en buitendeurstandsignalering op alle vlucht- en nooddeuren en te openen ramen (op de begane grond) in de buitengevel loze voorzieningen opnemen zodat later eenvoudig een signalering kan worden aangebracht.  Bij detectie van inbraak dient de gangverlichting ingeschakeld te worden, en een signaal in het gebouw hoorbaar te zijn.  Bij gedetecteerde braak moet melding mogelijk zijn bij een beveiligingsinstantie.  De inbraak-, camera- (en eventueel brand)beveiligingsinstallatie wordt geleverd door dezelfde firma. De beveiliging wordt ontworpen en aangelegd door een BORG-gecertificeerd bedrijf.  Het beveiligingssysteem dient te voldoen aan de kwaliteitsregelingen en eisen van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). CCTV installatie: wordt zowel binnen als buiten toegepast. Ontwerp van de gebruiksvriendelijke CCTV installatie afstemmen met de gebruikers en opdrachtgever. Aandachtspunten zijn entree’s, looproutes en jeugdhonk. Brandmeldinstallatie: conform Bouwbesluit en in overleg met de plaatselijke brandweer en opdrachtgever dient de noodzakelijkheid en eventuele uitvoering van een (automatische)

Definitief| 970205/20140210sl01

63/76





7.9

brandmeldinstallatie met ontruimingsalarminstallatie te worden bepaald. Deze installatie moet voldoen aan de eisen geformuleerd in de NBF leidraad, “brandveilig gebouw ontwerpen”, “brandveilig gebouw installeren”, de NEN 2535, NEN 2575, onderhoudsnorm NEN 2654-2, de voorschriften van de plaatselijke brandweer, plaatselijke verordening en het Bouwbesluit. De installatie dient gecertificeerd te worden. De brandmeldinstallatie dient te bestaan uit: o Automatische (optische) rookgasmelders in alle ruimten groter dan 2 m² vluchtwegen maar niet in natte cellen. o Op lokaalniveau neven-brandmeld- en ontruimingspanelen per gebruiker; o Handmelders bij de brandslanghaspels, branddeuren en de receptie balie. o Ontruimingsalarmering door middel van slow- whoop sirenes of gecombineerd met de omroepinstallatie. De ontruimingsinstallatie dient zowel automatisch als handmatig bedienbaar te zijn. Automatische bediening (brand) dient prioriteit te hebben boven handmatige bediening. De ontruimingsinstallatie dient in alle ruimten te horen te zijn. o Voor zover deze installatie niet automatisch wordt aangestuurd vanuit de brandmeldinstallatie, dient nabij de entree een bedieningstableau te worden aangebracht van waaruit de gewenste schakelingen en/of overbruggingen kunnen plaatsvinden. o De opdrachtnemer dient de opdrachtgever te adviseren over het al dan niet toepassen van een sprinklerinstallatie en de consequenties van de betreffende keuzes inzichtelijk maken (investering, exploitatie, beheer, gevolgen voor constructie/bouw etc). Brandmeldingen zullen op een nader te bepalen centrale plaats binnenkomen. Er dient een automatische directe doorschakeling te zijn tussen inschakelen van ontruimingsinstallatie en het afgeven van het ontruimingssignaal, eventueel voorzien van een beperkte tijdsvertraging voor het doormelden van het alarm van de automatische melders tijdens kantooruren om de rechtsgeldigheid van het alarm te kunnen controleren. Gebouw signaleringssysteem: vanuit de installaties voortkomende, signaleringen en meldingen (ook de W-installaties) moeten individueel zichtbaar worden gemaakt op een centrale plaats (GBS). Vervolgens moeten deze, wanneer gewenst, kunnen worden doorgegeven aan een meldkamer. De uitvoering van het schakelpaneel (in combinatie met GBS) is eenvoudig in de bediening en gebruiksvriendelijk en wordt bepaald in overleg met de gebruikers en de gemeentelijke instanties. Mindervalide signalering: ten behoeve van mindervalide bezoekers in het daarvoor bestemde toilet een noodoproep signalering, fabrikaat Zettler o.g. Voor deze installatie, welke dient te voldoen aan de richtlijnen volgens de ‘Handboek voor toegankelijkheid’, worden minimaal gevraagd: o Inbouw oproep- en afstelcombinatie met controle- en geruststellingslamp; o Een trekcontact met trekkoord rondom; o Een akoestisch signaal in het bedieningstableau; o Een zoemer en afstelknop.

Elektrische zonwering

Er wordt elektrische zonwering toegepast. In het ontwerp worden de installatieonderdelen ten behoeve van elektrische zonwering opgenomen. De zonwering zelf, inclusief buismotor, behoort tot het bouwkundig deel van dit Technisch Programma van Eisen. Uitgangspunten:  Primair wordt de installatie ontworpen op “centrale bediening” middels het GBS. Zonwering per ruimte regelen; centraal omhoog via veegschakelaar.  Levering van installatieonderdelen en zonweringen bij voorkeur door één firma.

Definitief| 970205/20140210sl01

64/76

8

Werktuigbouwkundige installaties

De werktuigbouwkundige installaties dienen zodanig te zijn ontworpen, uitgevoerd en opgeleverd dat de genoemde gebouwprestaties in voorgaande hoofdstukken worden geleverd.

8.1

Algemeen

In dit hoofdstuk zijn uitgangspunten en aandachtspunten geformuleerd die gespecificeerd per installatieonderdeel een prestatieniveau aangeven, waarmee in het ontwerpstadium en bij de verdere planuitwerking rekening moet worden gehouden. Deze punten zullen in overleg met de in te schakelen adviseur voor de technische installaties en de architect nader worden uitgewerkt. Als uitgangspunt voor de opzet van de installaties geldt soberheid en doelmatigheid, waarbij de volgende ontwerpcriteria dienen te worden gehanteerd:  Acceptabel - goed binnenklimaat voor leren, bijeenkomen en werken.  Eenvoud, helder en structuurmatig.  Flexibiliteit ten aanzien van het gebruik van het gebouw.  Goede bereikbaarheid.  Investeringsniveau afwegen tegen exploitatielasten  Uitvoering conform voorwaarden nutsbedrijven, keuringsinstituten, overheid, et cetera.  Ontworpen op basis van een binnenklimaat met gesloten ramen. De installatie ten behoeve van een eventuele uitbreiding van het gebouw dient, indien mogelijk, aangesloten te worden op de bestaande installatie, tenzij anders vermeld. De opzet van installaties moet zodanig zijn, dat het gebruik, het beheer en het onderhoud bij gebruik van normale hulpmiddelen niet strijdig zijn met de Arbo-eisen. Installaties die vanuit de buitenzijde van het gebouw zichtbaar zijn, moeten afgestemd worden met de architect/opdrachtgever. Dit om de beeldkwaliteit van het gebouw niet te verstoren.

8.1.1 Aansluiting Het gebouw wordt voorzien van de benodigde nutsaansluitingen. In een vroeg stadium moeten er bindende afspraken worden gemaakt met de nutsbedrijven over de aanvraag, capaciteit en plaats van de aansluitingen, alsmede extra voorwaarden en eisen met betrekking tot hemelwaterafvoer, de riolering, aansluiting op bijvoorbeeld stadsverwarming en de waterhuishouding. Met de energiedistributiebedrijven dienen afspraken gemaakt te worden over de plaats en grootte van de ruimten voor het inrichten van voedings- en meetinstallaties. Adviseur installaties is verantwoordelijk voor de afstemming met de nutsbedrijven.

8.1.2 Reserve ten behoeve van uitbreiding In het ontwerp van de installaties en de installatiecapaciteit dient op voorhand geen rekening te worden gehouden met een uitbreiding. Wanneer er sprake is van een uitbreiding dienen de nieuwe installaties wel eenvoudig op de bestaande installaties te kunnen worden aangesloten. Derhalve dient bij het ontwerp rekening te worden gehouden met het kunnen bijplaatsen van een extra koelunit in computerruimtes, voldoende schachtruimte voor uitbreiding van luchtkanalen, aanpasbaarheid van de diverse regelingsinstallaties. Rekening dient gehouden te worden met mogelijke uitbreiding van het gebouw zelf.

Definitief| 970205/20140210sl01

65/76

8.2

Warmteopwekking

De gehele verwarmingsinstallatie ontwerpen en uitvoeren conform NEN 3028, NEN 5066 (uitgave 1992 met correctieblad C1, uitgave 1993) de publicaties ISSO 4 en ISSO 5 en de voorwaarden van de nutsbedrijven. Uitgangspunten:  Opwekkingseenheden toepassen met een zo hoog mogelijk rendement en een zo laag mogelijke uitstoot van schadelijke gassen.  Als opwekking geschiedt door middel van HR-ketel(s) dan deze uitvoeren met gaskeur HR-107, Low Nox. Optioneel met warmtepomp.  De totale dekking van de warmte-opwekkingsinstallatie dient circa 110% van het maximaal benodigd vermogen te bedragen.  Ten behoeve van warmteopwekking dienen CV-ketels en boilers zodanig en in die mate geplaatst te worden dat een optimaal evenwicht bereikt wordt tussen investeringskosten, exploitatiekosten en milieubelasting (optimalisatie lifecycle kosten). Aandachtspunten:  Plaatsing van installaties bij voorkeur uit het zicht op het dak of in een dakopbouw.  Bij toepassing van grotere ketels dient de plaatsing in het gebouw zodanig te zijn dat de ketels in zijn geheel uit het gebouw geplaatst c.q. verwijderd kunnen worden.  Ten behoeve van het streven naar een duurzaam gebouw met een beperkte milieubelasting dienen alternatieve systemen te worden onderzocht, zoals warmtepompen in combinatie met energieopslag in de bodem en lage temperatuur verwarming (betonkernactivering). De functionele en financiële haalbaarheid van de alternatieven zijn belangrijk bij goedkeuring van de voorstellen. Prestatie eisen op basis van voorliggend T PvE. Afweging in overleg met opdrachtgever en (een vertegenwoordiging van) de gebruikers.  Ten behoeve van de afvoer van de door de vele apparaten opgewekte warmte hoort in de diverse (meter-) kasten mechanische ventilatie opgenomen te worden.

8.3

Warmtedistributie en -regeling

De warmteopwekking, -distributie en –afgifte dient bestuurd te worden door een regeling die zorg draagt voor een efficiënte benutting van energie en een comfortabel binnenklimaat. Er dient een groepsindeling van het warmtedistributiestelsel (in regelblokken) te worden toegepast die aansluit bij de indeling van het gebouw in gebouwdelen en de gebruikstijden. Deze regelblokken en besturing verlopen volautomatisch en dienen centraal, eenduidig en logisch bedienbaar te zijn (en buiten het bereik van het publiek). Per gebouwdeel heeft de gebruiker een mogelijkheid tot beperkte handbediening en naregeling en moet de gebruiker een overwerktimer/-periode in kunnen schakelen. De bediening dient zich te beperken tot ingrepen op de normale bedrijfstoestanden en is geregeld vanuit een nader te bepalen (centrale) plaats. De regeling moet verder voorzien in een dagen nachtregeling, weersafhankelijke voor- en naregeling, schooltijdenregeling, weekendregeling en jaarklokprogramma's. Installaties dienen volledig water- en luchtzijdig ingeregeld te worden.

8.3.1 Verwarmingslichamen Uitgangspunt voor de warmtedistributie is vloerverwarming of betonkernactivering. In overleg kan op een andere wijze in verwarming worden voorzien. Indien sprake is van radiatoren dan dienen deze in verband met vandalismebestendigheid goed te worden bevestigd aan wanden en individueel af te koppelen te zijn. De radiatoren dienen op een logische positie geplaatst te worden, ruimte-indeling naar geveloriëntatie en gebruik.

Definitief| 970205/20140210sl01

66/76

De radiatoren en/of convectoren voorzien van thermostatische radiatorkranen en voetventielen. De radiatoren en convectoren gevoed vanuit onderverdelers. De radiatoren van het fabrikaat Stelrad, Veha o.g. De convectoren van het fabrikaat Jaga, Kampman o.g. De centrale verwarmingsleidingen tot 40 mm uitgevoerd in stalen draadbuis in gelaste of naadloze uitvoering. De centrale verwarmingsleidingen vanaf 40 mm uitgevoerd in gelaste vlambuis. Om corrosie tegen te gaan, de leidingen stralen en meniën. De cv-leidingen in verlaagde plafonds en in de technische ruimte geïsoleerd met minimaal 25 mm minerale wol. De leidingen in het plafond afgewerkt met aluminiumfolie. De leidingen in de techniekruimten afgewerkt met Isogenepack. De leidingen vormvast en diffusiedicht uit te voeren. Leidingsysteem dat per verdieping kan worden afgesloten en afgetapt. Bij de verwarmingselementen dient te worden uitgegaan van een transmissiedekkend systeem, bij voorkeur uitgelegd op de stramienmaat langs de gevel of daar waar de warmteverliezen het grootst zijn. Aandachtspunten:  Voorkom “warme hoeken” ter plaatse van knooppunten van warmwater/CV-leidingen.  CV-leidingen moeten zodanig aan constructies worden bevestigd, dat het rechtstreeks afgeven van trillingen aan de constructie wordt voorkomen.  Er dient aandacht te zijn voor esthetische vormgeving van de verwarmingselementen, met name achter transparante geveldelen.

8.4

Koelinstallatie

Uitgangspunt is door bouwkundige oplossingen de noodzaak tot koeling en de toepassing van een koelinstallatie te voorkomen. In de ontwerpfase dient onderzocht te worden of (delen van) het gebouw voorzien moeten worden van een koelinstallatie. Dit dient te worden aangetoond door een temperatuuroverschrijdingsberekening. Aandachtspunten: Ter voorkoming van de noodzaak tot koeling gelden onder andere de volgende aanbevelingen:  Beperk zo mogelijk de interne warmte.  Benut het accumulerend vermogen van het gebouw.  Pas mechanische ventilatie toe.  Pas nachtventilatie toe (inregelbaar).  Pas effectieve zonwering toe. Specifiek dient aandacht gegeven te worden aan de koeling van ruimten waar veel ICT-apparatuur staat opgesteld zoals de serverruimte (eventuele toepassing van topkoeling).

8.5

Warm- en koudwatervoorziening

8.5.1 Algemeen Voor de waterinstallatie moet er een waterleidingnet worden aangelegd vanaf de watermeter tot aan de diverse sanitaire aansluitpunten. De installatie dient te voldoen aan NEN 1006 AVWI, de VEWIN werkbladen en de voorwaarden van het water leverend nutsbedrijf. Uitgangspunten:  Bij het hoogst gelegen tappunt moet voldoende voordruk aanwezig zijn, conform de eisen van het waterleverend bedrijf en/of de brandweer.  De plaats van de waterleidingen dienen te allen tijde vorstvrij te zijn. Bij voorkeur de waterleidingen waaraan vorstschade kan ontstaan, voorzien van een zelfregelende elektrische leidingverwarming en isolatie.

Definitief| 970205/20140210sl01

67/76

  



Breng waterleidingen zoveel mogelijk buiten het zicht, maar wel goed bereikbaar aan. Appendages die waterslag in de installatie kunnen veroorzaken, mogen niet worden toegepast. Het hele waterleidingssysteem dient zodanig te zijn ontworpen dat met behulp van leidingafsluiters gebouwsecties afgesloten kunnen worden zonder dat dit consequenties heeft voor de brandslanghaspels. Voor het onderhoud, vervangen van kranen/sanitaire toestellen, worden stopkranen voorzien. De meest recente richtlijnen van het Ministerie van VROM (ISSO 55-1)en het ontwerpbesluit tot wijziging van het Waterleidingsbesluit moeten worden toegepast voor preventie tegen legionellabesmetting. Daarnaast dient rekening te worden gehouden met het volgende: koudwaterleidingen worden zodanig ontworpen en geïnstalleerd dat de temperatuur van het water ruimschoots onder de 25°C blijft. De temperatuur in het warmwatersysteem (leidingen en voorraadtoestellen) mag nooit onder de 60°C komen. Waterleidingen, brandslanghaspels en dergelijke dienen uitgevoerd te worden zodanig dat legionella-risico’s niet aanwezig zijn en het algemene waterleidingnet geen besmetting vanuit het gebouw kan oplopen (toepassen keerkleppen en dergelijke).

Aandachtspunten:  De in de leidingnetten noodzakelijke groeps- en sectieafsluiters, stopkranen en dergelijke dienen buiten de ruimten, bij voorkeur in de verkeersruimten bedienbaar te zijn. Deze voorzieningen wel afsluitbaar maken met slot. De secties te voorzien van afsluiters met aftapmogelijkheden.  De leidingen waar mogelijk uit het zicht monteren en waar nodig (dampdicht) isoleren.  Waterleidingen binnen het gebouw uitvoeren in koperen buis conform NEN 2200. Als alternatief voor koper dient de toepassing van een polipropyleen buis (Fusiotherm, fabr. Eriks o.g.) voor waterleidingen onderzocht te worden.

8.5.2 Koudtapwatervoorziening Er dient voorzien te worden in een leidingenstelsel dat zorgt voor voldoende koudtapwater op plaatsen waar dit uit oogpunt van gebruik, hygiëne of veiligheid gewenst is zoals in ieder geval:  In de groepsruimten.  In toiletten.  Ten behoeve van gevelreiniging (gevelkom, vorstveilige tappunten).  In technische ruimten (onder andere CV-ruimten).  Ten behoeve van brandslanghaspels.  Op alle plaatsen waar ook warmtapwatervoorzieningen worden gerealiseerd. Zie voorzieningenboek voor de watervoorziening per ruimte.

8.5.3 Warmtapwatervoorziening In het gebouw dient op plaatsen waar dit uit oogpunt van gebruik of comfort gewenst is warm drinkwatertoevoer te zijn. Warmwater tenminste gewenst in:  Mindervalidentoiletten.  Douche (indien deze wordt toegepast in mivatoilet, zie voorzieningenboek)  Werkkasten.  Pantry’s.  Keuken(s).  EHBO/BHV-ruimte. Zie voorzieningenboek.

Definitief| 970205/20140210sl01

68/76

Uitgangspunten:  De warmwatertappunten moeten een constante waterstroom geven passend bij de functie van de aangesloten sanitaire apparaten.  Ter voorkoming van verbranding aan heet water dient de temperatuur van het uitstromende water in alle ruimten geblokkeerd te zijn op maximaal 38°C. Circulerende leidingnetten per bouwdeel alleen toepassen bij warm-tapwater met een temperatuur hoger dan 60ºC.  Geen warmwaterleidingen in kruipruimten aanbrengen. Warmwaterleidingen moeten thermisch geïsoleerd worden, met uitzondering van de in het zicht gemonteerde leidingen. Aandachtspunt:  Voor de opwekking van warm-tapwater dient te worden nagegaan of een centrale of decentrale gestookte warmwateropwekkingsinstallatie de voorkeur verdient, bij voorkeur mogelijk te combineren met zonneboilers. Indien het uit exploitatieoverwegingen voordeliger is, wordt volstaan met decentrale elektrische boilers.

8.6

Blusvoorziening

Het gebouw dient te beschikken over de brandblusvoorzieningen die noodzakelijk zijn uit oogpunt van brandveiligheid conform het wettelijke (Bouwbesluit) en brandweereisen. Dit betekent onder andere:  Het aanbrengen van voldoende brandslanghaspels en daar waar nodig CO 2-handblussers zo mogelijk gecombineerd in inbouwkasten. Ten behoeve van de aanvoer van water naar waterblusapparaten dient een waterleiding te worden voorzien van voldoende capaciteit.  Het op diverse plaatsen in het gebouw droge blusleidingen aanbrengen, bijvoorbeeld in nood- en trappenhuizen. Deze leidingen per verdieping voorzien van een afsluiter met Storz-koppeling.  Ten aanzien van brandbestrijding dienen de werktuigbouwkundige installaties te worden voorzien van de benodigde schakelingen. Hierbij denken aan het vergrendelen van een gastoevoer, het in- en/of uitschakelen van de luchtbehandelingsinstallatie, et cetera.  In de archieven en computerruimten geen brandslanghaspels of sprinklerinstallatie toepassen, maar geëigende droge blusmiddelen die niet milieuschadelijk zijn.  Het gebouw wordt, wanneer dit nodig blijkt, van een sprinklerinstallatie voorzien welke voldoet aan de geldende wet- en regelgeving. Het voorkomen van een dergelijke installatie is uitgangspunt.

8.7

Ventilatiesysteem

8.7.1 Algemeen De ventilatie-installatie moet voldoen aan NEN 1087 (ventilatie voor gebouwen), NEN 1089 (Ventilatie-eisen van scholen), NPR 1090, het Bouwbesluit, in voorkomende gevallen aan de Horecawet en de Arbo-wet. De toevoer van buitenlucht en de afvoer van binnenlucht moet tevens voldoen aan NEN 1087.

8.7.2 Natuurlijke of mechanische ventilatie De benodigde hoeveelheid (verse) lucht wordt bepaald aan de hand van de maximale toegestane CO2-concentratie gedurende gebruikstijden. Hier kan op twee manieren in worden voorzien: Natuurlijke gecombineerd met mechanische ventilatie of geheel mechanisch (NEN 1089 en NPR 1090). De keuze voor het ventilatiesysteem hangt naast de CO2-concentratie verder onder andere af van de eisen die volgen uit de EPC-berekening, de beschikbare ruimten voor luchtkanalen, beschermde gevelaanzichten, relevante geluidsbelasting ten gevolge van verkeerslawaai, en dergelijke. De keuze voor natuurlijke of mechanische ventilatie is tevens afhankelijk van de soort activiteiten in het lokaal.

Definitief| 970205/20140210sl01

69/76

Uitgangspunten:  Vanwege het belang van een goede ventilatie en de vereiste omvang van de ventilatiecapaciteit verdient gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning de voorkeur. Daarnaast de ruimten voorzien van CO2 gestuurde ventilatie met een maximale concentratie van 950 ppm, conform Frisse Scholen Klasse B. Aandachtspunten:  Daar waar natuurlijke ventilatie (toevoer) niet mogelijk, of niet voldoende is (op basis van wetgeving, eisen aan het binnenklimaat, energieprestatie en de van toepassing verklaarde NENnorm), dan bij voorkeur mechanische ventilatie (toevoer) toepassen. Uitgangspunt daarbij is gebalanceerde mechanische ventilatie met warmte terugwinning.  De prestatie van natuurlijke ventilatie is zeer afhankelijk van een bewust gebruik van de ventilatievoorzieningen. Toepassing van een goed gedimensioneerde en tochtvrije toevoervoorziening kan het risico van deze gebruikersinvloed beperken.

8.7.3 Ventilatievouden Als minimale hoeveelheid ventilatie voor alle ruimten, dienen de eisen volgens het Bouwbesluit te worden aangehouden tenzij dit Programma van Eisen hogere waarden stelt. De ventilatielucht wordt in de verblijfsruimte toegevoerd en afgevoerd op zo’n manier dat voldoende doorspoeling van de ruimte mogelijk is. De hoeveelheid afzuiglucht (ventilatievoud, m³/m²/h, m³/persoon) hier op afstemmen.

8.7.4 Luchttoevoer 



  



(Buitenlucht) aanzuigroosters dienen zo hoog mogelijk in het gebouw, bij voorkeur hoog in de gevel net onder het (verlaagd) plafond situeren, minimaal boven 1,8 m1 + vloerpeil, bij voorkeur boven 2,4 m1 (NPR 1090). De aanzuigopeningen regen- en stuifsneeuwvrij aanbrengen, rekening houdende met de uitblaasopeningen voor verontreinigde lucht zoals schoorstenen, condensors, koeltorens, afblaasopeningen van de mechanische afzuiginstallatie, et cetera Hierbij tevens rekening houden met windinvloed en meest voorkomende windrichting. De uitblaasopeningen bij voorkeur niet boven platte daken en wel aan de noordoostzijde van het gebouw aanbrengen in verband met de overheersende windrichting (zuid/zuidwest). Een instroomopening en uitstroomopening liggen tenminste op 2,0 m 1 van de perceelgrens. Verblijfsruimten worden voorzien van (hoog aangebrachte) openslaande ramen, c.q. te openen bovenlichten, ook ten behoeve van enige spuiventilatie. Van de oppervlakte gevelopeningen is in groepsruimten bij voorkeur minimaal 50% te openen. De te openen ramen zijn gelijk verdeeld over de gevel. Geen klepramen toepassen met een opening ter hoogte van de “leefzone”. Ingevoerde lucht is minstens zo schoon als de buitenlucht. Toevoer van verse lucht naar een verblijfsgebied vindt rechtstreeks plaats.

Aandachtspunten:  Voorkom dat in ruimten met verduistering of buitenzonwering het ventilatierooster achter het verduisteringsgordijn of zonwering (screens) verdwijnt en er dus geen sprake meer is van een gewaarborgde luchttoevoer.

8.7.5 Luchtafvoer  

De luchtafvoerinstallatie dient zodanig te zijn uitgelegd dat de ventilatoren tijdens bedrijfstijd continu draaien. De ventilatoren uitvoeren met een ‘boost’-functie. Afvoer van binnenlucht uit een verblijfsgebied of ruimte met kooktoestel of sanitair vindt rechtstreeks naar buiten plaats.

Definitief| 970205/20140210sl01

70/76

 

In de sturing van de ventilatoren zomer-/nachtventilatieschakelingen opnemen. Geurverspreiding vanuit toiletten en andere geurbronnen wordt voorkomen.

8.7.6 Overige eisen De ventilatielucht wordt zodanig aan de verblijfsruimten toegevoerd en afgevoerd op zo’n manier, dat voldoende doorspoeling van de ruimte mogelijk is. Er dient dan voldoende capaciteit te zijn om in de zomer met behulp van nachtventilatie het gebouw te koelen. De regeling van de ventilatie moet aan dezelfde algemene voorwaarden voldoen als die gelden voor de verwarming. Verontreinigende apparatuur staat in aparte ruimten en deze hebben waar nodig een eigen afzuigsysteem. Na de bedrijfstijd dient de afzuiging van toiletten en werkkasten in bedrijf te worden gehouden. Ventilatiesystemen van sanitaire ruimten scheiden van ventilatiesystemen van verblijfsruimten. Toiletten dienen geheel separaat te worden afgezogen. De kieropening onder de deuren van deze ruimten bedraagt minimaal 25 mm. In de primaire luchtbehandelingssystemen dient binnen de gebruiksuren géén gebruik te worden gemaakt van recirculatielucht. Ruimten met lucht- en/of geurverontreiniging (keukens, toiletruimten, et cetera) dienen in onderdruk gehouden te worden, waardoor verspreiding van de verontreiniging beperkt blijft. Aandachtspunten:  Aandachtspunt bij het ontwerp van de ventilatie-installatie is het voorkomen van tochtproblemen en het systeem moet bij iedere windsnelheid functioneren. Bij de berekening een windsnelheid van ten hoogste 2 m¹/seconde loodrecht op één van de gevels en een temperatuurverschil van ten hoogste 10°C tussen binnen- en buitenruimten hanteren.  De installaties moeten een grote mate van samenhang hebben met de overige gebouwkenmerken, zoals zonwering, verlichting, te openen ramen en dergelijke. Al deze invloeden moeten duidelijk worden omschreven. Stem de vereiste ventilatiecapaciteit af met de benodigde capaciteit van het verwarmingssysteem.

8.8

Luchtkanalen

De ventilatielucht wordt, via een kanalensysteem dat op de luchtbehandelingskast(en) is aangesloten, aan de betreffende ruimten toe- en afgevoerd. Dit kanalensysteem is ondergebracht in de schachten en de verlaagde plafonds. Uitgangspunten:  Luchtkanalen uitvoeren conform de voorschriften en de LUKA kwaliteitsnorm. Voor de luchtdichtheid dient klasse B van deze norm te worden aangehouden. De toe te passen luchtfilters moeten voldoen aan de volgende kwaliteitseisen: Verlangde rendementen volgens de ASHRAE voorschriften, minimaal EU-7.  De luchtbehandelingskasten dienen koudebrugvrij te worden uitgevoerd.  De luchtsnelheid in de luchtbehandelingskasten mag maximaal 2,5 m/sec. bedragen (laminair).  Alle inblaas- en afzuigvoorzieningen dienen separaat inregelbaar te zijn door middel van deugdelijke volumeregelaars.  De toe- en afvoer van lucht dient zodanig te worden ontworpen dat geen kans bestaat op door luchttransport veroorzaakte hinderlijke geluidsproductie. In de luchtkanalen dienen zowel aan de aanzuigzijde als aan de uitblaaszijde geluidsdempers te worden aangebracht.  Luchttoevoerkanalen uitwendig isoleren met isolatiematerialen welke voldoen aan de gestelde Brandweer- en milieueisen. Inwendige isolatie van de luchtkanalen is niet toegestaan.

Definitief| 970205/20140210sl01

71/76



Maximale luchtsnelheden in kanalen (m/sec) Schachten

Rechthoekig 7,5

Rond 8



Boven verlaagde plafondhanger

6

7



Boven verlaagde plafondlokalen

3,5

5



Aftakkingen naar roosters

2,5

2,5



Buitenlucht aanzuigroosters (netto oppervlak)

2,5

-

Aandachtspunten:  Er dient aandacht gegeven te worden aan de geluiddemping in verband met overspraak via de luchttoe- en afvoeropeningen. Installaties die brandscheidingen doorbreken dienen zodanig te zijn uitgevoerd dat de doorvoeren minimaal dezelfde brandwerendheid hebben als de scheiding. Gewenst is het kanaalstelsel zodanig te ontwerpen dat brandkleppen niet nodig zijn.

8.9

Gasinstallatie

Het gebouw dient te voorzien in een installatie waarmee gas vanaf het openbaar stelsel kan worden gedistribueerd naar plaatsen waar vanuit het gebruik gasaanvoer noodzakelijk is, zoals de keuken en de centrale verwarmingsinstallatie. Uitgangspunten:  De gasinstallatievoorziening inclusief centrale meteropstelling dient te voldoen aan NEN 1078 en aanvulling NPR 3378 en de eisen van het gas leverend bedrijf.  De centrale hoofdafsluiter van het gas is goed bereikbaar.  Achter de hoofdafsluiter is een gas-gebrek-beveiliging (B-klep) gemonteerd (NEN 1978).  De capaciteit van de installatie dient voldoende te zijn voor gelijktijdig gebruik van 70-85% van de aansluitpunten.

8.10 Vloeistofafvoersystemen Het stelsel van afvoeren uitvoeren als gescheiden systeem voor vuilwater en voor hemelwater met indien mogelijk/vereist een regenwater infiltratie/retentie. Bij voorkeur gebruik van grijs water. De afvoersystemen (afvoeren en rioleringen) dienen uitgevoerd te worden conform de richtlijnen vastgelegd in de NEN3215+ aanvullingen, de NEN3216+ aanvullingen en de plaatselijke voorschriften. Additief dient de riolering ook te voldoen aan de NPR3218. In principe moet een gescheiden rioleringsstelsel worden aangelegd. De hemelwaterafvoeren rioleringsleidingen moeten zoveel mogelijk buiten het gebouw, in schachten en boven akoestisch minder kritische ruimten worden gesitueerd. De inpandige leidingen in de verlaagde plafonds en schachten thermisch, dampdicht en akoestisch uitwendig isoleren. Situering boven bijvoorbeeld kantoorruimten, vereist de toepassing van akoestische voorzieningen. De binnenriolering mag geen hoger geluid veroorzaken dan in tabel 4, NEN 1070 is aangegeven. De hemelwaterafvoerinstallatie behorende tot het gebouw eindigt op 1 meter uit de gevel en wordt aangesloten op het (gescheiden) gemeentelijk rioleringsstelsel.

8.10.1 Hemelwater Het hemelwater dat zich verzamelt op de daken en terreinen van het gebouw dient op gecontroleerde wijze afgevoerd te worden.

Definitief| 970205/20140210sl01

72/76

Uitgangspunten:  Lozing op het openbare rioleringsstelsel, dan wel infiltratie in de grond in afstemming met de gemeente.  Het hemelwaterafvoersysteem dient te worden uitgevoerd volgens het volledig gevulde systeem en te worden ontworpen onder de garantiebepalingen van de leverancier.  Voldoende afvoeren en noodzakelijke noodoverlopen aanbrengen. Afvoerpunten verdiept aanbrengen. Plaats bladvangers bij hemelwaterafvoeren.  Wanneer er geen gescheiden systeem van hemelwaterafvoer en vuilwater wordt gerealiseerd, dan dient verzekerd te worden dat bij een overbelasting van de hemelwaterafvoer geen terugloop via de installaties (o.a. sanitair) plaatsvindt.  De onderstukken van de verticale leidingen aan de buitengevel over een lengte van circa 2 m 1 vanaf maaiveld uit te voeren in slagvast, metaal/roestvaststaal loro materiaal. Om de overklimbaarheid van het gebouw tegen te gaan, zullen de hemelwater afvoeren zo nodig van antiklimijzers worden voorzien en/of zo dicht mogelijk tegen de gevels of in de gevels geplaatst worden.  Het hemelwaterafvoersysteem uitvoeren in PVC met hergebruikgarantie of PE.

8.10.2 Vuilwaterafvoer Het gebouw dient voorzien te worden van een leidingenstelsel dat geschikt is voor de afvoer van, middels lozingstoestellen afgevoerd, vuil drinkwater en overige stoffen op het openbaar riool. Uitgangspunten:  Het stelsel dient binnen voorzien te worden van de benodigde ontspanningsleidingen, ontstoppings- en expansiestukken en buiten voorzien te worden van controleputten en ontstoppingsstukken.  De binnenriolering onder afschot monteren.  Het ontwerpgebied dient gebaseerd te zijn op de ontwerpnorm NEN 3212A.  Alle sanitaire toestellen dienen water-, lucht- en stankdicht aangesloten te zijn op een afvoerleidingsysteem/gemeentelijk rioleringsstelsel.  Leidingen bij voorkeur uitvoeren in recyclebaar PVC, inclusief verzinkt plaatstalen onderlegschalen.  Indien noodzakelijk uit oogpunt van gezondheid of veiligheid dient het gebouw voorzien te worden van lozingstoestellen waar specifieke stoffen geloosd worden. Het stelsel dient bestand te zijn tegen de lozing van zuren en basen op plaatsen waar, vanuit het gebruik, dergelijke lozingen verwacht kunnen worden. In keukens dient in de afvoerleidingen een olieafscheider/vetvangput te worden opgenomen. Ten behoeve van handvaardigheidsruimte slibvanger(s) zo dicht mogelijk bij een afvoerput plaatsen zodanig dat deze eenvoudig te reinigen zijn. In handvaardigheidsruimte een wastrog plaatsen voorzien van gips-/zandopvang.

8.10.3 Rookgasafvoersystemen De rookgasafvoeren dienen tot 1 meter boven het hoogste dakvlak te worden gebracht. Let bij plaatsing op overwegende windrichting.

Definitief| 970205/20140210sl01

73/76

9

Transportinstallaties

De transportinstallaties dienen zodanig te zijn ontworpen, uitgevoerd en opgeleverd dat de genoemde gebouwprestaties in voorgaande hoofdstukken worden geleverd. In dit hoofdstuk worden de eisen omschreven die door de gebruiker gesteld worden aan de transportinstallaties. Er dient een lift te worden geplaatst. Alle bouwkundige en installatietechnische voorzieningen om een lift te plaatsen dienen geheel in het gebouw aanwezig te zijn. Lift op centrale plek, in de directe nabijheid van de trappenhuizen situeren. De liftinstallatie moet voldoen aan alle voorschriften, zoals deze door de daartoe bevoegde instanties bepaald zijn. De voorzieningen moeten voldoen aan de bepalingen uit het Handboek voor Toegankelijkheid, het nieuwe Besluit Liften, het Bouwbesluit, Model Bouwverordening, de NEN bladen (NEN 1081, NEN-EN 81-1), Europese Richtlijn Liften nr. 95/16/EG en de ITS-eisen. Bij de oplevering wordt het keuringscertificaat aan de opdrachtgever overhandigd. Uitgangspunt is een kooilift welke groot genoeg is voor het transport van brancards, kasten, copiers en vloerreinigingsmachines. Uitgangspunt is een installatie zonder machinekamer, vandaalbestendige uitvoering, onderhoudsarm en energiezuinig, rolstoelafmeting, afwerkingsniveau ‘standaard personenlift’ echter wel geschikt voor het vervoer van goederen. Definitieve liftafmetingen, prestatie-eisen en plaats van de lift moet worden bepaald op basis van een op te stellen verkeersplan en aan de hand van gebruikerseisen. Alarmering vanuit de lift moet gebeuren met een telefoontoestel, direct aangesloten op de (afhankelijk van het af te sluiten abonnement) telefoonmeldcentrale van de liftleverancier of de receptie.

Definitief| 970205/20140210sl01

74/76

10

Revisiebescheiden

Bij de oplevering dienen de volgende bescheiden aanwezig te zijn (hier op alfabetische volgorde opgesomd):                   

      

Adressenlijst met contactpersonen van leveranciers en onderaannemers. Bedienings- en onderhoudsvoorschriften, in de Nederlandse taal geschreven. Bestek met nota’s van wijzigingen en aanvullingen. Documentatie in de Nederlandse taal van de toe te passen materialen/producten/fabricaten. Garantieverklaringen incl. totaallijst per bouwdeel, leverancier en garantietermijn. Gebruikersinstructie ten behoeve van de installaties en instructie ter plaatse. Grondonderzoeksrapport en funderingsadvies. Inhoudsopgave. Keuringsrapporten, kwaliteitsverklaringen en certificaten. Kleurenschema’s. Liftenboek. Materiaalstaten tenminste voor afwerkingsmaterialen. Meetrapportage datalijnen. Meerjaren onderhoudsplanning. (inleesbaar in verschillende onderhoudssystemen. ) en in pdf. Onderdelenlijst transportinstallaties met naam en telefoonnummer van de fabrikant/leverancier. Onderhoudsaanbiedingen. Overzicht van benodigd dagelijks onderhoud en schoonmaakadvies. Revisie bestektekeningen (as-built), digitaal (.DWG, .DGN en .PDF) en 3 sets als afdruk. Revisie installatietechnische bestektekeningen, digitaal in (.DWG, .DGN en .PDF) op cd-rom en drie sets als afdruk. Voor de installaties doormeetrapporten, tekening van groepen indeling en handboeken. Bij elektra rekening houden met NEN 1010 en 3140. Sluitplan met sleuteloverzicht. Tekeningen, goedgekeurd door de (overheids) diensten en nutsbedrijven. Testrapport legionella. V&G-plan. Vergunningen, originele documenten, en dergelijke, bijvoorbeeld: omgevingsvergunning met onderliggende stukken, gebruiksvergunning, aansluitingen, schone grond verklaring. Werk- en detailtekeningen en berekeningen van (onder)aannemers en leveranciers. Gebruikersvergunning en plattegronden.

Teneinde een bruikbaar informatiebestand beschikbaar te krijgen, zal alle informatie met betrekking tot revisiegegevens op een uniforme tekenwijze aangeleverd moeten worden. Voorstellen op dat gebied moeten worden uitgewerkt.

Definitief| 970205/20140210sl01

75/76

Bijlage 1 – Voorzieningenboek Separate bijlage

Definitief| 970205/20140210sl01

76/76

Technisch Programma van Eisen

Recommend Documents