STICHTING EDS PENSIOENFONDS

STICHTING EDS PENSIOENFONDS

PENSIOENBEHEERDER Stichting EDS Pensioenfonds Graadt Van Roggenweg 420 3531 AH Utrecht Postbus 2233 3500 GE Utrecht

ExcellerateHRO Rivium Quadrant 2 2909 LC Capelle aan den IJssel Postbus 571 2900 AN Capelle aan den IJssel

Stichting EDS Pensioenfonds

INHOUD Karakteristieken van het pensioenfonds .............................................................. 1 Profiel....................................................................................................................................... 1 Organisatie .............................................................................................................................. 1 Meerjarenoverzicht van Kerncijfers en kentallen .................................................................... 6

Verslag van het verantwoordingsorgaan.............................................................. 7 Bevindingen en conclusies ...................................................................................................... 7 Reactie van het bestuur........................................................................................................... 8

Bestuursverslag ................................................................................................... 9 Hoofdlijnen............................................................................................................................... 9 Goed pensioenfondsbestuur ................................................................................................. 10 Pensioenparagraaf ................................................................................................................ 14 Beleggingenparagraaf ........................................................................................................... 19 Financiële paragraaf.............................................................................................................. 24 Actuariële paragraaf .............................................................................................................. 26 Risicoparagraaf ..................................................................................................................... 28 Toekomstparagraaf ............................................................................................................... 31

Jaarrekening 2008 ............................................................................................. 34 Balans.................................................................................................................................... 35 Staat van baten en lasten...................................................................................................... 36 Kasstroomoverzicht ............................................................................................................... 37 Algemene toelichting ............................................................................................................. 38


Toelichting balans.................................................................................................................. 43 Toelichting financiële instrumenten ....................................................................................... 49 Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen......................................................... 56 Toelichting staat van baten en lasten.................................................................................... 57 Toelichting kasstroomoverzicht ............................................................................................. 62

Overige gegevens.............................................................................................. 63 Actuariële verklaring .............................................................................................................. 64 Accountantsverklaring ........................................................................................................... 66


KARAKTERISTIEKEN VAN HET PENSIOENFONDS Profiel Stichting EDS Pensioenfonds (EPF), statutair gevestigd te Utrecht is opgericht op 12 oktober 2000.. Op 18 juni 2008 heeft het bestuur de statuten gewijzigd. Deze moeten nog bij de notaris worden verlijdt. De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 30168525. Het fonds is een ondernemingspensioenfonds en is aangesloten bij koepelorganisatie OPF. Het fonds heeft tot doel uitvoering te geven aan de pensioenreglementen, zoals deze gelden voor de aangesloten onderneming, Electronic Data Systems International B.V. Hiertoe wordt voor de werkgever en 3071 deelnemers en gewezen deelnemers/slapers circa EUR 179 miljoen vermogen belegd. De volgende regelingen worden uitgevoerd: •

Pensioenregeling I per 1 januari 2001, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers geboren voor 1-1-1950.

•

Pensioenregeling II per 1 januari 2006, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers met een toetredingsdatum na 1-1-2006 of geboren op of na 1-1-1950.

Organisatie Bestuur Het EPF wordt beheerd door een bestuur bestaande uit 6 leden. EDS International BV benoemt 3 bestuurders, die geen (gewezen) deelnemer hoeven te zijn. De overige bestuurders worden benoemd op voordracht van de ondernemingsraad door de deelnemersraad, mede rekening houdend met de belangen van de (gewezen) deelnemers en gepensioneerden. Een bestuurder kan niet tevens lid zijn van de deelnemersraad.

Bladzijde 1 van 67


De bestuurssamenstelling op 31 december 2008 was als volgt: Naam

Functie

Vertegenwoordiging

Lid sinds

Aftredend

D.P. Markenstein

Voorzitter

Werkgever

1-9-2005

1-1-2011

J. Vrijenhoek

Vice voorzitter

Werknemers

1-1-2004

1-1-2009

R. Korevaar

Secretaris

Werknemers

1-1-2001

1-1-2013

L. Terwel

Vice secretaris

Werkgever

1-9-2008

1-1-2013

M.F.A.A. Maesschalck

Lid

Werkgever

1-1-2006

1-1-2015

R.W.M. Smits

Lid

Werknemers

1-9-2005

1-1-2011

De heer J. Vrijenhoek is per 1-1-2009 opgevolgd door de heer M. Haagh. Het bestuur van het fonds heeft de dagelijkse uitvoering van de werkzaamheden uitbesteed aan een uitvoeringsorganisatie. Deze werkzaamheden betreffen vermogensbeheer, pensioenadministratie en bestuursondersteuning. Uitgangspunt is dat het bestuur, conform de eisen van de Pensioenwet verantwoordelijk blijft voor de juiste uitvoering van de uitbestede taken. Mevrouw A.G. de Kruijf assisteert het bestuur in de dagelijkse werkzaamheden en de heer drs. J.C. Zijdewind is als adviseur bij het fonds betrokken.

Dagelijks bestuur Het dagelijks bestuur van het fonds wordt gevormd door de voorzitter en de secretaris. Alle operationele besluiten worden voorgelegd aan ten minste één medebestuurslid. Het bestuur heeft uitsluitend bevoegdheden conform de statuten en reglementen van het fonds, overeenkomstig de vastlegging in de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN).

Bladzijde 2 van 67


Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan is op 1-1-2008 ingesteld en was op 31 december 2008 als volgt samengesteld: Naam

Functie

Namens

M. Lasonder

Voorzitter

Werkgever

P.L.G. Frequin

Secretaris

Gepensioneerden

M.B.P.M. van Haren

Vice voorzitter

Werknemers

R. P. van Maanen

Werknemers

G. A. van Charante

Gepensioneerden

De belangrijkste taken van het Verantwoordingsorgaan zijn het beoordelen van de manier waarop het Bestuur het EPF leidt, van het beleid en van de manier waarop het Bestuur het beleid uitvoert. Daarnaast mag het Verantwoordingsorgaan advies uitbrengen over de vaststelling of wijziging van: vergoedingsregelingen voor Bestuursleden, vorm en samenstelling van het intern toezicht, de klachtenprocedure en het communicatiebeleid.

Intern toezicht Het bestuur heeft gekozen voor een visitatiecommissie, die eens in de drie jaar (voor het eerst uiterlijk in het jaar 2010) het functioneren van het pensioenfonds zal gaan evalueren en toetsen. Het gaat dan om een beoordeling van de beleid-, bestuursprocedures en –processen en de controle omgeving van het fonds.

Deelnemersraad De deelnemersraad is samengesteld uit deelnemers (5) en gepensioneerden (1) en vergadert tweemaal per jaar samen met het bestuur. Bij belangrijke wijzigingen, zoals omschreven in de ABTN en het reglement van de deelnemersraad vraagt het bestuur advies aan de deelnemersraad.

Bladzijde 3 van 67


De deelnemersraad was op 31-12-2008 als volgt samengesteld: Naam

Functie

Namens

G. A. van Charante

Voorzitter

Deelnemers

A. Terpstra

Secretaris

Deelnemers

C.J.C. van Hees

Deelnemers

J. Barnouw

Gepensioneerden

J.T.G. Broekman

Deelnemers

P.L.G. Frequin

Plaatsvervanger

Gepensioneerden

Vacature

Deelnemers

Vacature

Deelnemers

Uitvoeringsorganisatie De uitvoeringsorganisatie is ExcellerateHRO Nederland B.V. De werkzaamheden betreffen pensioenadministratie en bestuursondersteuning. De belangrijkste vermogensbeheerders zijn Aegon Investment Management B.V. en ING Investment Management B.V..

Beleggingscommissie Na de overdracht van het vermogensbeheer naar een externe partij heeft het bestuur een beleggingscommissie opgericht met als mandaat het monitoren van de vermogensbeheerder, het voeren van een beleggingsbeleid ten opzichte van de strategische benchmark en het opstellen van het beleggingsplan. De commissie is samengesteld uit leden van het bestuur, met een stemverhouding conform het bestuursreglement. Daarnaast kunnen externe deskundigen benoemd worden; deze hebben geen stem.

Bladzijde 4 van 67


De samenstelling van de beleggingscommissie op 31 december 2008 was als volgt: Naam

Vanuit

J. Vrijenhoek

Bestuur

M.F.A.A. Maesschalck

Bestuur

R.W.M. Smits

Bestuur

De heer L. Terwel heeft per 1-1-2009 aftredend lid de heer J. Vrijenhoek opgevolgd.

Compliance officer Het bestuur heeft ingestemd met de benoeming van de mevrouw A.G. de Kruijf tot compliance officer van het fonds.

Externe ondersteuning Het fonds wordt bijgestaan door externe deskundigen voor actuariaat en risicobeheersing op lange termijn, door de externe adviserende actuaris en een gespecialiseerde beleggingsadviseur. Deze deskundigen worden geleverd door Mercer en Towers-Perrin. Daarnaast is het bestuur bijgestaan door drs. J.C. Zijdewind als algemeen adviseur in het verslagjaar.

Bladzijde 5 van 67


Meerjarenoverzicht van Kerncijfers en kentallen 2008 Aantal verzekerden Actieve deelnemers Gewezen deelnemers ('slapers') Gepensioneerden

2007

2006

2005

2004

1.589

1.652

1.573

1.743

1.543

1.336

1.306

1.266

1.102

1.014

146

111

66

60

49

Totaal

3071

3.069

2.905

2.905

2.606

Reglementvariabelen Indexatie actieven per 1 januari Indexatie inactieven per 1 januari

1,24%

1,85%

0,98%

1,26%

2,03%

0,92%

0,88%

1,60%

1,36%

2,30%

14.356

11.297

11.275

10.597

10.559

10.560

10.264

-

-

-

4.829

4.652

4.491

3.177

2.929

944

868

833

803

660

2.349

1.551

1.321

1.134

903

183.526

174.231

163.707

145.166

113.632

197.580

142.008

133.302

124.152

107.262

Pensioenuitvoering Feitelijke premie DB regeling Kostendekkende premie DB regeling Premie DC regeling Pensioenuitvoeringskosten Uitkeringen Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen Pensioenverplichtingen Aanwezige dekkingsgraad Vereiste dekkingsgraad Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Liquide middelen Beleggingsperformance Beleggingsrendement Benchmark

92,9%

122,7%

122,8%

116,9%

105,9%

123,3%

126,0%

124,5%

124,8%

124,6%

46.757

71.240

72.425

57.211

42.987

98.987

87.088

83.908

80.819

64.519

8.392

10.000

-

-

-

9.156

4.946

4.727

-

-

-0,8%

0,4%

3,7%

14,7%

7,5%

-

1,4%

4,0%

14,6%

7,0%

Bladzijde 6 van 67


VERSLAG VAN HET VERANTWOORDINGSORGAAN Bevindingen en conclusies Het tweede bestaansjaar van het Verantwoordingsorgaan was een bijzonder jaar. Door de ontwikkelingen in de financiële markten en de scherpe daling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds zijn zowel het pensioenfonds, haar Bestuur, en de samenwerking tussen het Bestuur en Verantwoordingsorgaan op degelijkheid en bestendigheid getest. Beide organen werkten op een positieve manier aan de nadere invulling van hun eigen rol en aan de onderlinge samenwerking. Het Verantwoordingsorgaan is in 2008 regelmatig bijeen geweest, waarvan twee keer in gezamenlijk overleg met het Bestuur. Het Bestuur heeft het Verantwoordingsorgaan geïnformeerd over de ontwikkeling van de financiële positie van het pensioenfonds, de actuele issues binnen het pensioenfonds en het Bestuur, en andere relevante zaken. Het concept-jaarverslag 2008, zoals goedgekeurd door het Bestuur, is in mei 2009 aan het Verantwoordingsorgaan ter beoordeling voorgelegd. Het verantwoordingsorgaan heeft zich een oordeel kunnen vormen aan de hand van het jaarverslag, de bevindingen van de externe accountant en de externe actuaris, diverse bestuursdocumenten en door middel van informatie van diverse bij het pensioenfonds betrokken partijen. Het Verantwoordingsorgaan oordeelt dat het jaarverslag een getrouwe weergave is van de financiële situatie van het fonds en het pensioen-, beleggings- en operationele beleid. Verder stellen wij vast dat de financiële positie (dekkingsgraad) van het Pensioenfonds eind 2008 zorgelijk mag heten, waarbij opgemerkt dient te worden dat deze, in vergelijking met andere pensioenfondsen, zich op een redelijk niveau heeft weten te handhaven. Ondanks de benchmarking blijft er sprake van een situatie van een zorgwekkende onderdekking en heeft het pensioenfonds een herstelplan ingediend bij DNB. Andere onderwerpen van verantwoording welke in het overleg tussen Bestuur en Verantwoordingsorgaan aan de orde zijn geweest: • • • • • • •

beleggingsbeleid indexatiebeleid communicatie waarborgen voor interne beheersing uitvoeringsovereenkomst financiële en actuariële analyses vooruitzichten.

Het Verantwoordingsorgaan is door het Bestuur in openheid geïnformeerd over de gang van zaken in het pensioenfonds. Dit gaf het Verantwoordingsorgaan voldoende mogelijkheid om zich een goed beeld te vormen over de besproken en voornoemde onderwerpen en om tot een afgewogen oordeel Bladzijde 7 van 67


te komen. Het Verantwoordingsorgaan heeft daarnaast op alle gestelde vragen een bevredigend antwoord ontvangen. Alles in overweging nemend is het verantwoordingsorgaan van mening dat het Bestuur in de periode waarover verantwoording werd afgelegd (2008) op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbenden rekening heeft gehouden en adequate beleidsbesluiten heeft genomen. Het Verantwoordingsorgaan is van mening dat de communicatie, met name het adequaat informeren van de deelnemers in het fonds, nog meer verbeterd kan worden. In september 2008 heeft het Verantwoordingsorgaan afscheid genomen van haar voorzitter L. Terwel als vertegenwoordiger van de werkgever. Namens de werkgever heeft de heer M. Lasonder de rol van voorzitter overgenomen. Verder zijn tijdens het verslagjaar geen mutaties opgetreden. Opgetekend te Utrecht op 20 mei 2009, Werkgeversvertegenwoordiging M. Lasonder, voorzitter Werknemersvertegenwoordiging M.B.P.M. van Haren, vicevoorzitter R.P. van Maanen Gepensioneerdenvertegenwoordiging G.A. van Charante P. Frequin

Reactie van het bestuur. Het bestuur is verheugd met de vaststelling door het Verantwoordingsorgaan dat het bestuur “op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbenden rekening heeft gehouden en adequate beleidsbesluiten heeft genomen”. Het bestuur zal in de besluitvorming in de komende periode sturen op verdere verbetering van de informatievoorziening.

Bladzijde 8 van 67


BESTUURSVERSLAG Hoofdlijnen Algemeen. In de eerste helft van het verslagjaar 2008 heeft het bestuur een groot aantal organisatorische zaken afgerond. Dit betrof onder andere een statutenwijziging, het inrichten van een geschillen- en een klachtenprocedure. CAO-partijen hebben zoals verwacht in juni een afspraak gemaakt over de voorwaardelijkheid van de indexatie en de indexatieambitie van 75%. Het bestuur was hierdoor in staat het voorlopige indexatiebeleid en financieringsbeleid definitief te maken. De tweede helft van 2008 werd gedomineerd door de gevolgen van de wereldwijde problemen op de financiële markten. In oktober daalde de dekkingsgraad van het fonds onder de 105%. Dit is gemeld bij DNB en er is een kortetermijn herstelplan ingediend. Daarnaast deed zich een belangrijke ontwikkeling voor bij de sponsor van het fonds: EDS werd in augustus overgenomen door Hewlett Packard. Tevens werd een wereldwijde reorganisatie aangekondigd, waarbij ook in Nederland banen komen te vervallen. Het bestuur heeft eind 2008 de eerste informele contacten gelegd met het Hewlett Packard pensioenfonds en is in afwachting van verdere ontwikkelingen.

Belangrijke bestuursbesluiten. Instellen geschillencommissie en Commissie van Beroep. In navolging van de principes voor goed pensioenfondsbestuur zijn in 2008 een geschillencommissie en een Commissie van Beroep ingesteld. Nabestaandenpensioen in excedentregeling. Er is de mogelijkheid in de excedentregeling om wel of niet te kiezen voor de dekking van nabestaandenpensioen. Om nieuwe deelnemers voldoende tijd te geven voor deze keuze is besloten de dekking de eerste 3 maanden van het dienstverband toe te kennen voor rekening van de werkgever.

Bladzijde 9 van 67


Samenwerking met deelnemersraad. De open en constructief kritische wijze waarop de deelnemersraad ook in dit verslagjaar weer heeft samengewerkt met het bestuur, wordt door het bestuur zeer gewaardeerd. Deze houding van de deelnemersraad heeft het ook mogelijk gemaakt enkele besluiten snel te kunnen implementeren.

Goed pensioenfondsbestuur Het bestuur onderschrijft de principes voor goed pensioenfondsbestuur die de Stichting van de Arbeid heeft vastgesteld en die in de Pensioenwet zijn opgenomen. Het bestuur streeft er naar om deze principes na te leven. Overeenkomstig de principes voor goed pensioenfondsbestuur heeft het bestuur in zijn statuten een procedure opgenomen teneinde zijn eigen functioneren, zowel van het bestuur als geheel als van de individuele bestuursleden, periodiek te evalueren. Deze zelfevaluatie van het bestuur heeft voor het eerst in het jaar 2008 plaatsgevonden. Het bestuur is van mening dat in het verslagjaar zo veel als mogelijk is voldaan aan de meest recente principes van goed pensioenfondsbestuur en dat het heeft zorg gedragen voor een integere bedrijfsvoering. In 2008 zijn alle belangrijke processen geanalyseerd en zijn werkafspraken gemaakt om de processen te beheersen. Beiden zijn vastgelegd in een AO-IC handboek.

Integere bedrijfsvoering Wettelijk is geregeld dat een pensioenfonds maatregelen dient te treffen die goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Met de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de STAR-principes voor pension fund governance (PFG) verankerd in het wettelijk kader. Deze 32 principes betreffen de onderdelen zorgvuldig bestuur, transparantie, openheid en communicatie, deskundigheid, verantwoording en intern toezicht. Het beleid van een fonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in artikel 143 van de Pensioenwet. Dit houdt onder meer in: •

Adequate administratieve organisatie en interne controle (AO/IC) en risicobeheersing.

•

Analyse en beheersing van integriteitrisico’s.

•

Voorkomen van belangenverstrengeling.

•

Duurzame beheersing van (financiële) risico’s.

•

Eenmaal per drie jaar een continuïteitsanalyse.

Het bestuur geeft hier invulling aan onder andere door het handboek AO/IC en onderzoekt de wenselijkheid van een FIRM-analyse. Bladzijde 10 van 67


Intern toezicht en verantwoordingsorgaan Het bestuur van het fonds besteedt conform de Pensioenwet en de daarin opgenomen eisen voor goed pensioenfondsbestuur veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de interne beheersing. Reglementair is bepaald hoe het bestuur omgaat met de rol als bestuur en invulling geeft aan begrippen als goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Vanaf 1 januari 2008 is het verantwoordingsorgaan (VO) actief. Het VO bestaat uit maximaal twee vertegenwoordigers van de werkgever, maximaal twee vertegenwoordigers van de deelnemers (benoemd door de deelnemersraad) en maximaal twee vertegenwoordigers van de pensioengerechtigden (eveneens benoemd door de deelnemersraad). De opbouw is zodanig dat zoveel mogelijk wordt samengewerkt met de deelnemersraad teneinde overlapping te voorkomen. De verantwoording die het bestuur aflegt, is onderdeel van de jaarverslagcyclus en in dat kader ook het formele overleg te voeren tussen het bestuur en VO. Het bestuur heeft over het verslagjaar 2008 verantwoording afgelegd aan het Verantwoordingsorgaan als vertegenwoordiging van de bij het fonds betrokken (gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever. In het kader van goed pensioenfondsbestuur zal het bestuur voorts zorgdragen voor intern toezicht. Het bestuur heeft hierbij gekozen voor een visitatiecommissie, die eens in de drie jaar (voor het eerst uiterlijk in het jaar 2010) het functioneren van het pensioenfonds zal gaan evalueren en toetsen. Het gaat dan om een beoordeling van de beleid-, bestuursprocedures en –processen en de controle omgeving van het fonds. Tevens behelst het een beoordeling van de wijze waarop het fonds wordt aangestuurd alsmede een beoordeling van de wijze waarop door het bestuur wordt omgegaan met de risico’s op de langere termijn. Het bestuur heeft in 2008 de voorbereidingen getroffen om een visitatiecommissie in te stellen, die zal bestaan uit drie onafhankelijke, externe, personen die verder geen banden met het pensioenfonds zullen hebben. De afronding, i.c. de daadwerkelijke benoeming van de commissieleden zal eind 2009 plaatsvinden.

Medezeggenschap Al enige jaren is er binnen het fonds een deelnemersraad actief welke gevraagd en ongevraagd het bestuur adviseert over belangrijke (voorgenomen) besluiten.

Bladzijde 11 van 67


Deskundigheidsbevordering De eisen voor bestuursleden zijn van toepassing op nieuwe benoemingen of herbenoemingen vanaf 1 januari 2008. Voorts moeten pensioenfondsen in de jaarverantwoording over 2008 verslag doen van de activiteiten die zij hebben ontplooid om ervoor te zorgen dat het bestuur als collectief aan de eisen voldoet. In het afgelopen jaar is veel aandacht besteed aan de deskundigheidsbevordering van het bestuur. Het bestuur is hierbij uitgegaan van de eisen die zijn vastgelegd in het plan van aanpak Deskundigheidsbevordering van VB, OPF en UvB d.d. 16 april 2007. Naast het op individueel vlak volgen van workshops en cursussen heeft de voorzitter van het bestuur de taak gekregen om de bestuursleden te evalueren op basis van voornoemde eisen. Deze evaluatie heeft plaatsgevonden. In de evaluatie is geconcludeerd dat het bestuur in de breedte over ruim voldoende deskundigheid beschikt. Ieder bestuurscommissie beschikt over voldoende kennis voor uitvoering van de betreffende bestuurstaak. Uiteraard zijn er bij de individuele leden verbeteringsmogelijkheden geïdentificeerd waarvoor een verbeteringstraject is gestart.

Naleving weten regelgeving Het bestuur heeft geen overtredingen van weten regelgeving vastgesteld.

Gedragscode Jaarlijks wordt door de bestuursleden de gedragscode getekend. Dit is ook dit jaar gebeurd.

Toezichthouder Er is verscheidene malen contact geweest met de relatiebeheerder van DNB, zowel telefonisch, per e-mail als in een persoonlijk gesprek. De belangrijkste punten die zijn besproken betreffen de financiële situatie van het fonds en de daarbij behorende herstelplannen, de continuïteitsanalyse en de wijze waarop het fonds omgaat met afdekking van het renterisico. Eind oktober heeft het bestuur een korte termijn herstelplan ingediend dat begin december is goedgekeurd door de toezichthouder.

Uitbesteding Het bestuur heeft diverse malen overleg gevoerd met de uitvoeringsorganisatie over de dienstlevering overeenkomstig de service level agreement. Daarnaast heeft het bestuur aanvullende vragen gesteld aan de uitvoeringsorganisatie over bepaalde aspecten van de kwaliteit van de beheersmaatregelen. Er zijn afspraken gemaakt met de uitvoeringsorganisatie over het inzetten van meer personeel om de achterstanden in te lopen. Bladzijde 12 van 67


Communicatie In het boekjaar is veel aandacht besteed aan communicatie. Op basis van de beleidsregel toeslagenmatrix en in overeenstemming met de eisen van de Pensioenwet is voor de door het fonds uitgevoerde pensioenregeling het beleid, de ambitie en de financiering van de indexatie vastgesteld. Het pensioenreglement is hiermee in overeenstemming gebracht en de indexatieverwachting is inmiddels naar de deelnemers en pensioengerechtigden uitgesproken. In overeenstemming met de door de koepels geïntroduceerde doelstelling om eenvormige, eenduidige en duidelijke pensioenoverzichten te verstrekken (uniform pensioenoverzicht, UPO), is aan alle deelnemers een pensioenoverzicht op basis van de huidige regeling uitgereikt. Het UPO is voor het eerst in 2008 gebruikt. Het fonds is daarnaast voornemens voor de deelnemers een pensioenplanner in te voeren, waarmee op basis van actuele gegevens verschillende pensioenscenario’s kunnen worden doorgerekend. Het bestuur vertrouwt erop hiermee een belangrijke stap voorwaarts in de pensioencommunicatie te zetten/hebben gezet.

Bestuursvergaderingen Het bestuur van het fonds heeft het afgelopen jaar achtmaal vergaderd. De financiële positie van het fonds met een steeds verder dalende dekkingsgraad was iedere vergadering een punt van aandacht. Andere belangrijke onderwerpen waren het afronden van de organisatorische inrichting, het beleggingsbeleid en de daarmee samenhangende bevoegdheden van de beleggingscommissie en de gevolgen van de wereldwijde crisis voor het fonds.

Bladzijde 13 van 67


Pensioenparagraaf In deze paragraaf dient vanaf het verslagjaar 2008 aandacht te worden gegeven aan de inhoud en wijzigingen van de belangrijkste fondsdocumenten: de pensioenovereenkomst, de uitvoeringsovereenkomst en de pensioenregeling. De pensioenovereenkomst is vastgelegd in de Collectieve Arbeidsovereenkomst (CAO) die geldt voor de werknemers van de aangesloten onderneming, EDS. Per 1 januari 2008 dient het fonds te handelen overeenkomstig de Pensioenwet , onder andere op onderstaande onderwerpen: •

Indexatiematrix.

•

Startbrief voor nieuwe deelnemers.

•

Informatieverplichtingen.

•

Uitruil ouderdomspensioen voor partnerpensioen.

•

Uitvoeringsovereenkomst tussen pensioenfonds en werkgever.

•

Pension Fund Governance (principes voor goed pensioenfondsbestuur).

In 2008 heeft bovenstaande de nodige aandacht en invulling gekregen. Elders in dit jaarverslag wordt ingegaan op Pension Fund Governance en het communicatie- en indexatiebeleid. Het indexatielabel dat in 2008 definitief vastgesteld zou worden, is uitgesteld. Het indexatielabel is een zeer vereenvoudigde weergave van de toestand waarin een pensioenfonds zich bevindt en beoogt deelnemers een beeld te geven van de kans dat een fonds in de toekomst indexaties kan toekennen. De tijdelijke uitvoeringsovereenkomst die in 2007 tussen fonds en werkgever gold, is vervangen door een definitieve. Op hoofdlijnen zijn de volgende onderwerpen geregeld: • •

• •

De pensioenpremie voor de basisregeling bedraagt 25% van de pensioengrondslag, maar minimaal de kostendekkende premie. De premie voor de excedentregeling, compensatieregeling, de individuele bijspaarregeling, de bonusregeling, de ANW-hiaat regeling en de WIA-excedentregeling wordt apart afgedragen. De premie voor de laatste twee elementen zal kostendekkend worden doorbelast aan de werkgever. Er geldt een bijstortingsverplichting in geval de dekkingsgraad per 31 december op marktwaarde lager is dan 110% voor 1/3 van het verschil. De betaling van de voorschotpremie geschiedt per kwartaal.

Bladzijde 14 van 67


Kenmerken van de regelingen De volgende regelingen worden uitgevoerd: •

Pensioenregeling I per 1 januari 2001, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers geboren voor 1-1-1950.

•

Pensioenregeling II per 1 januari 2006, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers met een toetredingsdatum na 1-1-2006 of geboren op of na 1-1-1950.

De belangrijkste kenmerken van de beide regelingen zijn als volgt: Pensioenregeling I

Pensioenregeling II

Pensioensysteem

Basisregeling (middenloon) tot 55.560 Excedentregeling (premie) vanaf 55.560

Toeslagverlening

Voorwaardelijk

Pensioenleeftijd

62

Pensioengevend salaris

Jaarsalaris inclusief vakantietoeslag, eindejaarsuitkering en ploegentoeslag

Franchise

65

16.976

Pensioengrondslag

Basisregeling: Excedentregeling:

Vakantietoeslag

8,0% (zie CAO EDS 2008)

Eindejaarsuitkering

7,0% (zie CAO EDS 2008)

Opbouwpercentage

2,0%

Nabestaandenpensioen

Wezenpensioen

ANW-aanvulling WIA-excedentregeling Eigen bijdrage Overbruggingspensioen

jaarsalaris – franchise (max. jaarsalaris - 55. 560

38.548)

Op risicobasis 70% van het te bereiken pensioen op pensioenleeftijd Op risicobasis Op risicobasis 8%, 14% of 18% van het 10% van het te bereiken pensioen pensioensalaris voor respectievelijk op pensioenleeftijd per kind met een 1, 2 en 3 of meer kinderen op basis maximum van 70% totaal van het maximaal te bereiken aantal deelnemersjaren op pensioenleeftijd 9.289 De hoogte van de uitkering wordt vastgesteld op basis van de mate van arbeidsongeschiktheid in de zin van de WIA. Basisregeling: 3,1% (zie CAO EDS 2008) Excedentregeling: 50% van de premie Per deelnemersjaar 1/37 van de n.v.t. franchise

Bladzijde 15 van 67


Indexatiebeleid De op 1 januari opgebouwde pensioenrechten van pensioengerechtigden en de op 1 januari opgebouwde pensioenaanspraken van de gewezen deelnemers kunnen jaarlijks per die datum worden geïndexeerd met maximaal de stijging van de afgeleide consumentenprijsindex voor alle huishoudens tussen oktober en oktober daaraan voorafgaand, zoals vastgesteld door het CBS. De op 1 januari opgebouwde pensioenaanspraken van de deelnemers kunnen jaarlijks per die datum worden geïndexeerd met maximaal de stijging van de CAO lonen (inclusief bijzondere beloningen) van volwassen werknemers in het particuliere bedrijf tussen oktober en oktober daaraan voorafgaand, zoals vastgesteld door het CBS. Het bestuur beslist echter jaarlijks in hoeverre pensioenrechten en pensioenaanspraken worden aangepast. Ter financiering van deze voorwaardelijke indexatietoezeggingen is geen bestemmingsreserve gevormd en wordt geen premie betaald. Deze indexatie zal slechts worden verleend indien en voor zover de middelen van het fonds dit toelaten. Het indexatiebeleid zal hierbij tevens gericht zijn op het aanwezig zijn van voldoende middelen na verlening van de indexatie. Jaarlijks stelt het bestuur, na ter zake advies van de adviserend actuaris te hebben ingewonnen, vast of de financiële positie van het fonds het toelaat om de in het voorgaande beschreven indexatie toe te kennen.

Verwachte wijzigingen in het komend jaar Op basis van de uitkomsten van het arbeidsvoorwaardenoverleg tussen werkgever en vakorganisaties zullen het fonds en de onderneming bezien in hoeverre de bestaande uitvoeringsovereenkomst herzien en waar nodig aangepast dient te worden op de overeengekomen pensioentoezegging.

Bladzijde 16 van 67


Mutatieoverzicht deelnemers

Actieven en arbeidongeschikten

2008

2007

2006

2005

2004

Beginstand

1.652

1.584

1.742

1.543

1.678

84

204

61

369

15

-135

-131

-214

-119

-136

Ingang pensioen

-6

-3

-4

-3

-1

Overlijden

-4

-6

-1

-4

-4

Andere oorzaken

-2

4

0

-44

-9

Eindstand

1.589

1.652

1.584

1.742

1.543

Gewezen deelnemer

2008

2007

2006

2005

2004

Beginstand

1.306

1.252

1.103

1.014

932

Ontslag

135

127

212

119

136

Waardeoverdracht

-73

-58

-56

-28

-50

Ingang pensioen

-26

-13

0

-3

-3

-8

-3

-2

-2

-1

2

1

-5

3

0

Eindstand

1.336

1.306

1.252

1.103

1.014

Ingegaan ouderdomspensioen

2008

2007

2006

2005

2004

Beginstand

45

33

29

25

23

Ingang pensioen

32

16

4

6

4

0

-1

0

-2

-2

Andere oorzaken

-3

-3

0

0

0

Eindstand

74

45

33

29

25

Nieuwe toetredingen Ontslag

Overlijden Andere oorzaken

Overlijden

Bladzijde 17 van 67


Ingegaan nabestaandenpensioen

2008

2007

2006

2005

2004

40

34

31

25

14

Ingang pensioen

8

0

3

7

11

Overlijden

0

-1

0

0

0

Andere oorzaken

0

7

0

-1

0

48

40

34

31

25

2008

2007

2006

2005

2004

26

27

25

24

15

4

4

2

2

10

-6

0

0

-1

-1

0

-5

0

0

0

24

26

27

25

24

Beginstand

Eindstand

Ingegaan wezenpensioen Beginstand Ingang pensioen Expiratie Andere oorzaken Eindstand

Bladzijde 18 van 67


Beleggingenparagraaf Strategisch beleggingsbeleid Omdat sinds de invoering van het financiële toetsingskader (FTK) de directe beleggingsopbrengsten geïnterpreteerd dienen te worden in het licht van de ontwikkelingen van de rentestand, worden deze twee aspecten gezamenlijk besproken in deze paragraaf. Het in 2007 vastgestelde strategisch beleggingsbeleid is in 2008 grotendeels gehandhaafd. Alleen de afdekking van het renterisico is aangepast naar een bandbreedte van 40 – 140%. In onderstaande tabel is dit beleid weergeven: Beleggingscategorie

Strategisch beleid

Aandelen ontwikkelde markten

50%

Aandelen opkomende markten

5%

Staatsobligaties

28%

Bedrijfsobligaties

7%

Obligaties opkomende markten

5%

Hedge fund of funds

5%

Renterisicoafdekking

40 – 140%

Wel is er in 2008 besloten uit tactische overwegingen grote verschillen tussen het strategisch beleid en de actuele beleggingen te laten ontstaan. Dit wordt in de volgende paragraaf beschreven.

Tactisch beleggingsbeleid Het tactisch beleid is gebaseerd op een analyse welke risico’s en beslissingen de grootste invloed op het beleggingsresultaat hebben. Daarmee wordt geprobeerd de aandacht vooral te richten op die aspecten waarmee de meeste invloed op het beleggingsresultaat wordt bereikt. Uit analyses blijkt dat circa 80 tot 90% van het resultaat van beleggingsbeleid wordt bepaald door de verdeling van het te beleggen vermogen over de verschillende beleggingscategorieën zoals aandelen, obligaties, onroerend goed en hedgefondsen. De resterende 10 tot 20% wordt bepaald door zaken als het kiezen van de optimale vermogensbeheerder. Overigens variëren deze percentages wel per markt: In sommige vermogenscategorieën is een groter deel van het resultaat toe te schrijven aan de prestaties van de vermogensbeheerder dan in andere categorieën. Uit deze benadering zijn in 2008 de volgende aandachtsgebieden op het gebied van beleggingen bepaald: De verdeling van het vermogen over de verschillende vermogenscategorieën en de mate Bladzijde 19 van 67


van afdekking van het renterisico zijn als verreweg de belangrijkste onderwerpen gesteld. Daarnaast is er enige aandacht gegeven aan het vaststellen welke vermogensbeheerders het bestuur wil inschakelen en in welke mate het valutarisico moet worden afgedekt. In 2007 was er een nieuw strategisch beleggingsbeleid vastgesteld. Omdat de beleggingen tot op dat moment volgens een andere verdeling werden belegd, kwam de actuele verdeling van het vermogen over de mogelijke vermogenscategorieën niet overeen met het strategisch plan. De beleggingscommissie was van plan geschikte vermogensbeheerders te selecteren voor de nieuwe vermogenscategorieën en vervolgens het vermogen zodanig over de categorieën te verdelen dat voldaan zou worden aan de strategische beleggingsmix. Aan het begin van 2008 werd echter vastgesteld dat er grote veranderingen plaatsvonden op veel beleggingsmarkten, waarop de beleggingscommissie van het bestuur instemming heeft gekregen om voorlopig geen veranderingen in de portefeuille aan te brengen. Tevens is afgesproken alle ontvangen premies op een bankrekening aan te houden totdat er voldoende duidelijkheid zou ontstaan op welke manier deze gelden het best konden worden belegd. In november 2008 heeft het bestuur het voorstel van de beleggingscommissie overgenomen om een belangrijke wijziging in het beleggingsbeleid door te voeren. De sterke daling van de aandelenbeurzen in 2008 heeft tot veel lagere aandelen geleid. Behalve dat het beleggingsrendement hiervan zwaar te lijden heeft gehad, biedt dit op termijn ook kansen. Ofschoon noch het bestuur noch de beleggingscommissie meent te kunnen bepalen waar de bodem van de aandelenkoersen ligt, achtte de beleggingscommissie de kans dat de aandelenkoersen op een termijn van drie tot vijf jaar (aanzienlijk) hoger zouden staan dan de koers per eind november veel groter dan de kans dat op die termijn de aandelenkoersen lager zouden staan. Daarom is, na overleg met DNB, besloten om geleidelijk de verdeling van het vermogen over de beleggingscategorieën weer veel dichter in de buurt van de strategische verhoudingen te brengen dan de actuele verhoudingen per eind november. Hierdoor neemt het belang van aandelen in de beleggingsportefeuille aanzienlijk toe. Binnen de obligatiecategorieën wordt de beoogde 5% in obligaties van opkomende economieën als te riskant gezien in de economische situatie van eind 2008. Daarvoor in de plaats is eind december besloten een groter gedeelte van het vermogen dat in obligaties wordt belegd, aan te wenden voor het aankopen van bedrijfsobligaties. Aangezien deze order per eind 2008 aan de vermogensbeheerder is gegeven, zijn de gevolgen hiervan nog niet zichtbaar in de beleggingsportefeuille per eind 2008. De beleggingscommissie heeft een actief rentebeleid gevoerd in 2008. Wanneer de kans op een rentedaling groter werd geacht dan de kans op een rentestijging, werd meer dan 100% afgedekt en was de visie andersom, dan werd minder dan 100% afgedekt. Voor het kunnen bereiken van deze mate van afdekking is de looptijd van de obligatieportefeuille verlengd. Daarnaast is het percentage belegging in het Long Duration Overlay (LDO) fonds gevarieerd om de gewenste mate van afdekking te bereiken.

Bladzijde 20 van 67


De invulling van het rentebeleid is in augustus geëvalueerd door de beleggingscommissie. Er is besloten om naar een iets langere termijn van de renteverwachting te kijken, en hierop de mate van afdekking van het renterisico te bepalen. Na evaluatie van het INI aandelenfonds waarin ons pensioenfonds haar aandelenbeleggingen deed, is besloten de belegging in aandelen die wereldwijd gespreid zijn, onder te brengen bij een fonds dat veel dichter bij de index blijft. Daardoor worden de kosten beperkt en zijn de te verwachten afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde (de index) aanzienlijk kleiner. In 2008 is het vermogen van het INI beleggingsfonds in twee stappen overgebracht naar het ING (L) enhanced index fonds. Een korte analyse van het valutarisico dat door het pensioenfonds wordt gelopen, heeft opgeleverd dat er vrijwel geen valutarisico in de obligatieportefeuille zit, omdat dit bijna volledig beleggingen in euro-obligaties betreft. Het hedge fund of funds heeft binnen het fonds de valutarisico’s afgedekt. In het aandelenfonds zijn de valutarisico’s echter niet afgedekt. Het grootste deel van het valutarisico in dit fonds is bepaald door de aandelen die in dollars of aan de dollar gerelateerde valuta noteren. Op langere termijn wordt dit risico als ongewenst beschouwd. Een argument dat meespeelt om het valutarisico af te dekken is, dat wanneer zowel opwaarts neerwaarts potentieel worden afgedekt, de kosten van de afdekking zeer gering zijn. Daarom is in de loop van 2008 een mechanisme vormgegeven waarmee dit risico kan worden verlaagd middels valutatermijntransacties. Eind 2008 is hiermee 10% van het dollarrisico van de aandelenportefeuille afgedekt. De unieke omstandigheden die in 2008 zijn opgetreden hebben tevens geleid tot de overweging of het als veilig te beschouwen is het contant aangehouden vermogen bij de ING op rekening courant en deposito aan te houden. Als ING failliet zou gaan, bestaat de mogelijkheid dat dit geld verloren gaat. Waar de mogelijkheid dat een bank als ING failliet zou gaan een jaar geleden als bijna onbestaanbaar zou zijn afgedaan, is rond eind 2008 geoordeeld dat dit risico wel moet worden afgewogen. Uit deze afweging is echter naar voren gekomen dat als ING failliet zou gaan, de kans erg groot zou zijn dat er veel meer banken failliet zouden gaan. Omdat de kans dat andere banken failliet zouden gaan als groter is beschouwd dan de kans dat ING failliet zou gaan, zou spreiding van het contante bedrag over meerdere banken het risico alleen hebben doen toenemen. Omdat er geen alternatief is gevonden dat tegen een acceptabele prijs tot minder risico zou leiden en de planning was het contante vermogen op korte termijn om te zetten in aandelen, is besloten in 2008 geen actie te nemen ten aanzien van dit risico. (Zie ook de toekomstparagraaf.) De genoemde beslissingen hebben geresulteerd in de volgende verdeling van de beleggingen per eind 2008:

Bladzijde 21 van 67


Beleggingscategorie

Verdeling per eind 2008

Aandelen ontwikkelde markten

25,3%

Aandelen opkomende markten

-

Staatsobligaties (incl LDO)

52,1%

Bedrijfsobligaties

10,9%

Obligaties opkomende markten

-

Hedge fund of funds

4,5%

Cash (rekening courant)

7,2%

In onderstaande tabel is de mate van afdekking van risico’s per eind 2008 weer gegeven: Risicoafdekking

Per eind 2008

Rente

110%

Valuta

10% van het dollarrisico

Bladzijde 22 van 67


Beleggingsresultaat In onderstaande tabel worden de afzonderlijke componenten van het beleggingsresultaat weergegeven.

Categorie

Aandelen

Resultaat (%)

Benchmark

Resultaat ( * 1000)

-39,0%

-41,0%

-26.738

-16,6%

211

0,1%

2.908

1,8%

551

0,3%

24.601

15,3%

-1.602

-1,0%

-40.364

-25,1%

Valuta afdekking Obligaties (excl effect van renteverandering)

4,4%

Cash

4,1%

1

Renteafdekking Hedge fund of funds Effect rente op verplichtingen

-18,2%

-23,3% / +7,2%2

Effect op dekkingsgraad

Hieruit blijkt dat het beleggingsresultaat niet los kan worden gezien van de invloed van de rente. De grootste impact wordt veroorzaakt door de sterk gedaalde aandelenkoersen, het effect van de gedaalde rente op de verplichtingen en de gedeeltelijke afdekking van het renterisico. In deze tabel zijn niet de overige effecten op de dekkingsgraad weergegeven, welke buiten de sfeer van de beleggingen vallen, zoals de ontvangst van premie en de toename van de verplichtingen door oprenting. In zijn totaal is de dekkingsgraad van het fonds in 2008 gedaald van 122,7% naar 92,9% waarvan heet grootste deel wordt veroorzaakt door de bovenstaande resultaten op beleggingen. Een daling van 30 procentpunten maakt dat dit een heel slecht beleggingsjaar was voor het EPF. Een schrale troost is dat veel pensioenfondsen in 2008 nog grotere klappen hebben opgelopen. Deze opmerking is overigens niet bedoeld om te suggereren dat het wel meeviel met het resultaat, want in de vooruitblik op 2009 wordt ingegaan op de consequenties van dit uiterst teleurstellende resultaat.

1 2

Wordt alleen gegeven inclusief effect van renteverandering, hetgeen hier niet relevant is In US dollars, HFR composite / US T-bill + 5-7%

Bladzijde 23 van 67


Financiële paragraaf

Samenvatting van de financiële positie van het fonds en ontwikkelingen gedurende het jaar

Dekkingsgraad

Verloop

Stand per 1 januari 2008

122,7%

Nieuwe aanspraken

125,3%

2,6%

Uitkeringen

125,7%

0,4%

Indexatie

124,4%

-1,3%

Wijziging RTS, gevolgen VPV

99,3%

-25,1%

Beleggingsresultaat

92,9%

-6,4%

Overige oorzaken

92,9%

%

Stand per 31 december 2008

92,9%

De daling van de dekkingsgraad is voornamelijk het gevolg van het sterk negatieve rendement op aandelen en de daling van de rente, waarvoor slechts een gedeeltelijke afdekking bestond (zie ook beleggingenparagraaf). Ultimo 2008 bedraagt de marktrente circa 3,44% (2007: 4,93%). Het saldo van baten en lasten over de afgelopen jaren kan als volgt worden geanalyseerd: 2008

2007

2006

2005

2004

Premieresultaat

5.789

3.744

4.286

2.848

3.755

Interestresultaat

-47.728

11.130

4.515

4.617

650

Overig resultaat

-4.337

-2.750

-623

5.192

-900

-46.276

12.124

8.178

12.657

3.505

Totaal

De vergelijkende cijfers zijn gecorrigeerd voor het effect van de per 1 januari 2007 doorgevoerde stelselwijziging. Doordat het positieve premieresultaat hoger is dan de solvabiliteitsopslag op de premie, duidt dit op een meer dan kostendekkende premie. In de jaren 2004 en 2005 zijn begrepen extra betalingen in verband met het geldende herstelplan

Bladzijde 24 van 67


Het bestuur stelt vast dat de actuele dekkingsgraad beneden de in de ABTN vastgelegde minimumgrens van 110% ligt en dat daarom in het kader van de ABTN een additionele premie noodzakelijk zal zijn. De dekkingsgraad per 31 december (op basis van de jaarrekening) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld:

Dekkingsgraad per 31 december

2008

2007

92,9%

122,7%

1

2006

115,9%

1

2005

116,9%

1

2004

109,9%

1

De dekkingsgraden voor de jaren 2004-2006 zijn herrekend naar Marktwaarde en op basis van overlevingstafels GBM/GBV 1990-1995

De vereiste dekkingsgraad en de minimale dekkingsgraad zoals die voortvloeien uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet bedragen respectievelijk 123,3% en 105%. Ultimo 2008 is daarom sprake van een reservetekort en een dekkingstekort. Het fonds heeft in zijn toeslagbeleid vastgelegd dat ruimte voor indexering bestaat indien de nominale dekkingsgraad (waarbij in de waardering van de pensioenverplichtingen geen rekening wordt gehouden met de inflatie) groter is dan 110%. Ultimo 2008 is de nominale dekkingsgraad 92,9%. Het bestuur heeft in 2009 besloten om per 1 januari 2009 geen indexatie te verlenen. Dit besluit was gebaseerd op een voorlopige schatting.

Bladzijde 25 van 67


Actuariële paragraaf Actuariële analyse De actuariële analyse van het saldo van baten en lasten kan als volgt worden weergegeven:

Premieresultaat

2008

2007

5.789

3.744

Premiebijdragen

14.356

11.297

Pensioenopbouw

-8.567

-7.553

-47.728

11.130

-453

504

-6.911

-6.207

-40.364

16.833

-2.075

-2.043

565

-486

Resultaat langlevenrisico

371

68

Resultaat overlijdensrisico

194

-554

-2.157

1.361

-1.936

1.149

-221

212

-

-837

944

31

-944

-868

Uitkeringen

-146

-2

Mutaties / diversen

-524

-743

-1.207

1.006

683

-1.749

-46.276

12.124

Beleggingsresultaat Directe beleggingsopbrengsten Rentetoevoeging voorziening pensioenverplichtingen Wijziging marktrente Indexatie Sterfte

Arbeidsongeschiktheid Premie In- en revalidering Kosten Onttrekking uit voorziening pensioenverplichtingen voor pensioenuitvoeringskosten Pensioenuitvoeringskosten

Overdrachten Overig Totaal saldo van baten en lasten

Op grond van bovenstaande kan worden vastgesteld dat sprake is van een kostendekkende premie. Bladzijde 26 van 67


Uitkomsten van de solvabiliteitstoets Voor de vaststelling van het Vereist Vermogen is de voorgeschreven systematiek gehanteerd zoals beschreven in wet en regelgeving. In onderstaande tabel zijn de basisgegevens en de uitkomsten gekwantificeerd. Bedrag bij strategische beleggingsmix

Bedrag bij huidige beleggingsmix

S1 Renterisico

12.301

4.204

S2 Zakelijke waarden risico

36.663

13.332

8.993

6.774

S5 Kredietrisico

1.621

2.314

S6 Verzekeringstechnisch risico

9.588

9.588

Vereist Vermogen

46.064

19.865

VPV Ultimo 2008

197.580

197.580

23,3%

10,1%

S3 Valutarisico S4 Commodities risico

Percentage

Bladzijde 27 van 67


Risicoparagraaf Risico- en beheersingsbeleid Het bestuur heeft zijn beleid verwoord in de ABTN. Algemene leidraad voor het uitvoeren van zijn beheerstaken is risicomijdend operationeel management. Onderstaand treft u de risico’s aan die het bestuur met prioriteit heeft aangepakt: • Beleggingsrisico’s. • Actuariële risico’s. • Renterisico.

Beleggingsrisico’s In het strategisch beleggingsbeleid is een optimale mix tussen rendement en te lopen risico nagestreefd. Hierbij zijn de beleggingen gespreid over verschillende beleggingscategorieën en regio’s. Op langere termijn zijn de rendementen tussen deze categorieën lager gecorreleerd dan 1. In het afgelopen jaar is bevestigd dat in geval van een stress scenario de correlaties wel snel oplopen. Het strategisch beleggingsbeleid is gebaseerd op modellen en gemiddelde verwachtte rendementen. Om het beleggingsbeleid niet te baseren op theoretische inzichten, maar te kunnen handelen naar praktisch inzicht wanneer zich situaties voordoen, wordt bij het bepalen van het tactisch beleggingsbeleid waar nodig afgeweken van het strategisch beleid. Hierbij wordt vermeden dat de gelopen risico’s te hoog oplopen, door steeds te beoordelen of de acceptabele risicoruimte niet wordt overschreden. De belangrijkste beleggingsrisico’s zijn markt-, prijs-, valuta- en kredietrisico. Zie voor een getalmatige invulling van dit onderwerp de beleggingenparagraaf.

Actuariële risico’s Verzekeringstechnische risico's hebben betrekking op de risico's van het fonds indien relevante aannamen en veronderstellingen niet overeenkomen met de werkelijkheid. In 2007 zijn de zogenaamde generatietafels AG 2005-2050 beschikbaar gekomen. Deze tafels geven aan hoe oud mensen gemiddeld worden, waarbij rekening wordt gehouden met de trend dat mensen steeds ouder worden. Daarom wordt ieder jaar een kolom opgeschoven in de tafel. Door gebruik te maken van de generatietafels wordt zowel rekening gehouden met de toegenomen overlevingskansen van dit moment, als de verwachtte toename van de overlevingskansen in de

Bladzijde 28 van 67


toekomst. Door toepassing van deze prognosetafels is het langlevenrisico voor het fonds sterk gereduceerd. Het overlijdensrisico betekent dat het fonds in geval van overlijden mogelijk een nabestaandenpensioen moet toekennen. Voor dit risico heeft het fonds een herverzekering bij Zwitserleven afgesloten. Omdat deze verzekering een hoog eigen behoud (= eigen risico) kent, draagt het fonds een flink deel van dit risico zelf. Voor dit risico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het fonds geen premie meer ontvangt voor deelnemers die arbeidsongeschikt zijn geworden en een pensioen moet uitkeren aan deelnemers die arbeidsongeschikt zijn geworden. Voor dit risico heeft het fonds een herverzekering bij Zwitserleven afgesloten. Omdat deze verzekering een hoog eigen behoud (= eigen risico) kent, draagt het fonds een flink deel van dit risico zelf. Voor dit risico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. Het pensioenfonds wordt pas geïnformeerd over de deelnemers die ziek zijn op het moment dat zij ook daadwerkelijk arbeidsongeschikt zijn. Een deelnemer is arbeidsongeschikt na twee jaar ziekte. Hierdoor loopt het fonds het risico dat er nog zieke werknemers zijn in de afgelopen twee jaar voorafgaande aan het boekjaar, aan wie het pensioenfonds premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid moet verlenen en een arbeidsongeschiktheidspensioen moet uitkeren. Met ingang van 2008 is een bedrag in de voorziening opgenomen dat rekening houdt met dit risico. Deze voorziening is gelijk aan twee jaar de risicopremie voor het arbeidsongeschiktheidsrisico. Elk jaar zal de nieuwe risicopremie voor het jaar worden toegevoegd, terwijl de reservering van twee jaar ervoor vrijvalt. De werkelijke schade en de vrijval worden via het resultaat verwerkt.

Renterisico Wanneer de looptijd van de beleggingen van het fonds niet gelijk is aan de looptijd van de verplichtingen, is er sprake van een gevoeligheid van het fonds voor rentewijzigingen. Als de rente dan immers daalt of stijgt, zal deze wijziging een groter gevolg hebben voor de verplichtingen dan voor de bezittingen, of andersom. Bij de bepaling van het beleggingsbeleid weegt het bestuur zorgvuldig de voordelen (meer zekerheid) en nadelen (minder rendement) van meer of minder duration matching af ten opzichte van alternatieve strategieën. Hierbij speelt ook de visie van de beleggingscommissie over de waarschijnlijkheid van een rentedaling of –stijging een belangrijke rol.

Valutarisico De verplichtingen van het pensioenfonds luiden in euro’s. Wanneer een deel van de beleggingen wordt gewaardeerd in andere valuta, bestaat het risico dat schommelingen in de valutakoersen tot positieve of negatieve resultaten leiden. Het grootste risico op dit vlak betreffen de Bladzijde 29 van 67


aandelenbeleggingen in US dollars. Een mechanisme waarmee dit risico kan worden afgedekt is gevonden in de vorm van valutatermijntransacties. De resterende risico’s veroorzaakt door beleggingen in andere valuta worden vooralsnog geaccepteerd.

Bladzijde 30 van 67


Toekomstparagraaf De economische crisis heeft grote impact gehad op de financiële positie van het fonds. De dekkingsgraad is gedaald tot 92,9%. Doordat de dekkingsgraad van het fonds in 2008 onder de 105% is gedaald, dienen alle beslissingen op beleggingsgebied in 2009 mede in het licht van het korte- en langetermijn herstelplan te worden beschouwd.

Herstelplannen In het kortetermijn herstelplan groeit de dekkingsgraad naar 104% eind 2009. De berekeningen gaan uit van gemiddelde rendementen en een dekkingsgraad van 95,4% per eind 2008, hetgeen achteraf te optimistisch is gebleken. In het eerste kwartaal 2009 is een langetermijn herstelplan opgesteld. De toezichthouder is deze aan het beoordelen. Het vermogensherstel wordt gerealiseerd door: • • •

de beleggingen meer in lijn te brengen met de strategische beleggingsmix, teneinde een hoger rendement te realiseren extra stortingen door de sponsor in de jaren dat de dekkingsgraad lager is dan 110% het niet of beperkt toekennen van toeslagen. Het bestuur heeft voor 2009 besloten geen toeslagen te verlenen en verwacht op grond van de continuïteitsanalyse een indexatierealisatie van minder dan 50%.

De premie zal de komende jaren ook stijgen van 25% naar ruim 28%. Deze zal echter net kostendekkend zijn en slechts in geringe mate bijdragen aan het herstel. Alle maatregelen zorgen er voor dat het pensioenfonds de nominale pensioenen zal kunnen blijven betalen, echter door geen of beperkte indexatie neemt de reële waarde van de pensioenen wel af.

Beleggingen In de uitvoeringsovereenkomst is vastgelegd dat op basis van de dekkingsgraad en verplichtingen per eind 2008 de sponsor in 2009 een extra bijstorting betaalt van 11,3 miljoen euro. Met de gedaalde rente is de afgesproken premie nog maar net kostendekkend. Het herstel zal daarom vooral van de bijstortingen, het niet of slechts gedeeltelijk verlenen van toeslag en het gerealiseerde rendement moeten komen. Dit is een van de redenen dat het bestuur heeft besloten om de beleggingen meer in lijn te brengen met de strategische beleggingsmix. Zoals al genoemd in de paragraaf over het tactisch beleggingsbeleid, heeft het bestuur op voorstel van de beleggingscommissie besloten in 2009 de beleggingsmix sterk aan te passen in de richting van het strategisch beleid. Hiermee wordt vooral ingespeeld op de overtuiging dat de komende jaren de kans op een stijging van de aandelenbeurzen veel groter is dan de kans op een verdere daling.

Bladzijde 31 van 67


De rente is sterk gedaald en staat op een historisch laag niveau. Op korte termijn is er nog een zekere kans op rentedaling, maar op wat langere termijn wordt de kans op rentestijging aanzienlijk hoger geacht dan de kans op een verdere rentedaling. Daarom is de verwachting dat de mate van afdekking van het renterisico in de loop van het jaar tot onder de 100% zal worden bijgesteld. Het inspelen op deze trend wordt bemoeilijkt doordat de korte rente een dalende tendens vertoont, terwijl de lange rente tot stijging neigt. Een onderdeel van de beslissingen in 2009 zal ook de invulling van het beleggen van 5% van het vermogen in aandelen van opkomende markten zijn. In eerste instantie ziet het er niet naar uit dat het moment om al te gaan beleggen in obligaties uit opkomende economieën in 2009 zal worden bereikt. In zijn algemeenheid zal de beleggingscommissie zeker blijven toetsen of de gekozen beleggingscategorieën de beste verwachting van het rendement ten opzichte van het gelopen risico blijven houden. Zo niet, zal worden gekeken of er andere verhoudingen binnen de gekozen categorieën gewenst zijn of dat er wellicht hele andere categorieën gewenst zijn. Begin 2009 is alsnog een nagenoeg kosteloze oplossing gevonden om het verloren gaan van de vrij grote cashpositie bij ING bij een eventueel faillissement van de bank te voorkomen. Door het geld onder te brengen in een geldmarktfonds, waarvoor geen aan- en verkoopkosten in rekening worden gebracht, zal dit niet geraakt worden door een faillissement van ING. De te verwachten renteopbrengst in dit fonds zal wel iets lager zijn dan de rente op een deposito, maar aangezien het streven toch is om de cashpositie op korte termijn af te bouwen, is de derving van rendement beperkt. Nu het mechanisme voor het afdekken van het dollarrisico is geïmplementeerd in 2008, is de verwachting dat in 2009 het dollarrisico geleidelijk verder zal worden afgedekt.

Bladzijde 32 van 67


Overig Uit het langetermijn herstelplan blijkt dat, als de dekkingsgraad zich ontwikkelt volgens het gehanteerde scenario dat op gemiddelde rendementen is gebaseerd, de gemiddelde toeslagverlening de komende 15 jaar slechts minder dan 50% van de volledige toeslag zal bedragen. Dit is aanzienlijk minder dan de in de pensioenovereenkomst genoemde ambitie van 75%. Het bestuur heeft de sociale partners gevraagd zich hierop te beraden. De acquisitie van EDS door Hewlett Packard zou ook voor het pensioenfonds grote gevolgen kunnen hebben. Aangezien hierover (ook op het moment van publicatie van dit jaarverslag) nog geen details bekend zijn, heeft het geen zin om vooruit te lopen op de mogelijke consequenties. Wel zal het pensioenfondsbestuur deze ontwikkelingen op de voet volgen, zodat adequaat op de nieuwe omstandigheden kan worden ingespeeld. Het bestuur heeft contact gelegd met Hewlett Packard om betrokken te raken in de afweging van verschillende mogelijke scenario’s, zodat overleg over mogelijk consequenties tijdig kan plaatsvinden Utrecht 29 juni 2009 Stichting EDS Pensioenfonds Het bestuur

Bladzijde 33 van 67


JAARREKENING 2008 Balans Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Algemene toelichting Toelichting financiële instrumenten Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Toelichting balans Toelichting staat van baten en lasten Toelichting kasstroomoverzicht

Bladzijde 34 van 67


Balans De tussen haakjes geplaatste nummers verwijzen naar de toelichting. (bedragen in duizenden

na resultaatbestemming)

ACTIVA Beleggingen Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Derivaten Liquide middelen Effectendebiteuren

Beleggingen voor risico deelnemers Vastgoed Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Liquide middelen

31-12-2008

31-12-2007

46.757 98.987 8.180 212 9.156 15.376 178.668

71.240 87.088 10.000 4.946 7.990 181.264

8.461 18.353 1.499 769 29.082

10.575 15.655 1.801 156 28.187

162 1.439

19 566

4.088 213.439

1.815 211.851

-14.054

32.223

197.580 29.082 226.662

142.008 28.187 170.195

2 829 831 213.439

8.019 1.414 9.433 211.851

(1)

(2)

Vorderingen en overlopende activa Vordering uit hoofde van herverzekering Overige vorderingen en overlopende activa

(3)

Liquide middelen

(4)

PASSIVA Reserves Stichtingskapitaal en reserves

(5)

Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen Voorziening voor rekening en ris. Deelnemers

(6) (8)

Kortlopende schulden Effectencrediteuren Overige schulden

(9)

Bladzijde 35 van 67


Staat van baten en lasten De tussen haakjes geplaatste nummers verwijzen naar de toelichting. (bedragen in duizenden ) Baten Bijdragen van werkgevers en werknemers Bijdragen rekening en risico deelnemers Beleggingsresultaten risico pensioenfonds Beleggingsresultaten risico deelnemers Saldo overdrachten van rechten Overige baten en lasten

Lasten Pensioenuitkeringen Herverzekeringen Pensioenuitvoerings- en administratiekosten Saldo overdracht van rechten risico deelnemers Herverzekering rekening en risico deelnemers Overige baten en lasten rekening en risico deelnemers Mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor rekening en risico deelnemers Mutatie voorziening pensioenverplichtingen: • Pensioenopbouw • Indexering en overige toeslagen • Rentetoevoeging • Onttrekking voor uitkeringen en kosten • Wijziging marktrente • Wijziging door overdracht van rechten • Overige mutaties

Saldo van baten en lasten Bestemming saldo: Onttrokken aan resp. bijgeboekt bij de algemene reserve

2008

2007

(10) (11) (12) (13) (14) (15)

14.356 4.829 -296 -4.410 -1.280 -336 12.863

11.297 4.652 504 -713 1.007 225 16.972

(16) (17) (18) (19) (20)

-2.349 145 -944 830 -385

-1.551 -90 -868 -618 -552

31

-4

-895

-2.765

(21) (22) (23) -8.567 -2.075 -6.911 3.148 -40.365 176 -978

-7.463 -2.043 -6.207 1.580 16.833 -209 -891 -55.572 -59.139 -46.276

1.600 -4.848 12.124

-46.276 -46.276

12.124 12.124

Bladzijde 36 van 67


Kasstroomoverzicht (bedragen in duizenden )

Kasstromen uit operationele activiteiten Uitgaven: Pensioenuitkeringen Pensioenuitvoerings- en administratiekosten Kasstromen uit financieringsactiviteiten Ontvangsten: Bijdragen van werkgevers en werknemers Overgenomen pensioenverplichtingen Saldo herverzekering Uitgaven: Overgedragen pensioenverplichtingen Kasstromen uit investeringsactiviteiten Ontvangsten: Verkopen en aflossingen van beleggingen Directe beleggingsopbrengsten Stortingen Overige ontvangsten Uitgaven: Aankopen en verstrekkingen beleggingen Kosten van vermogensbeheer Onttrekkingen Overige uitgaven

Mutatie liquide middelen Liquide middelen Saldo liquide middelen 1 januari Saldo liquide middelen 31 december Mutatie liquide middelen

2008

2007

-2.239 -947 -3.186

-1.427 -998 -2.425

13.321 277 -212 13.386

11.681 723 241 12.645

-1.739 11.647

-1.346 11.299

200.654 6.768 38.219 131 245.772

162.836 5.186 7 168.029

-209.243 33 -29.698 -322 -239.230 -1.978 6.483

-176.652 -15 -113 -176.780 -8.751 123

6.761 13.244 6.483

6.638 6.761 123

Bladzijde 37 van 67


Algemene toelichting Activiteiten Stichting EDS Pensioenfonds is opgericht in 2000 en statutair gevestigd te Utrecht. De stichting heeft ten doel het verlenen of doen verlenen van pensioenen en/of andere uitkeringen aan werknemers of gewezen werknemers van de werkgever en aan hun echtgenoten, dan wel degenen met wie zijn een duurzaam gezamenlijke huishouding voeren of hebben gevoerd en met wie geen bloed- of aanverwantschap in de eerste graad bestaat en aan hun kinderen en pleegkinderen, een en ander overeenkomstig de bepalingen in de statuten en het reglementen van het pensioenfonds.

Schattingen en veronderstellingen Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt het bestuur van het pensioenfonds zich verschillende oordelen en maakt inschattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.

Grondslagen voor waardering van activa en passiva Algemeen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen zoals deze zijn opgenomen in Titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en met in achtneming van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving. Beleggingen en pensioenverplichtingen worden gewaardeerd op reële waarde. De overige activa en passiva worden gewaardeerd op de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. Wanneer geen beurskoers beschikbaar is vindt waardering voor de niet-beursgenoteerde beleggingen plaats tegen de intrinsieke waarde, die de actuele waarde per balansdatum benadert. Alle bedragen zijn vermeld in duizenden euro’s, tenzij anders is vermeld. De jaarrekening is opgesteld na bestemming van het saldo van baten en lasten.

Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van vorig jaar, met uitzondering van de toegepaste schattingswijziging ten aanzien van het bepalen van de VPV uitgaande van praenummerando uitkeringen. De schattingswijziging betreft de wijziging

Bladzijde 38 van 67


in het uitgangspunt voor het bepalen van de VPV van een continue uitkering naar praenumerando uitkeringen. Het effect op de voorziening bedraagt 432 duizend Euro (verzwaring van de VPV).

Opname van een actief of een verplichting Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen het pensioenfonds toebehoren en de waarde van deze voordelen betrouwbaar kunnen worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Baten en lasten worden toegerekend aan het boekjaar waarop deze betrekking hebben.

Vreemde valuta Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar euro’s tegen de koers per balansdatum. Baten en lasten voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta’s worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum.

Beleggingen Aandelen en obligaties worden tegen de actuele ofwel beurswaarde in de balans opgenomen. Wanneer geen beurskoers beschikbaar is vindt waardering voor de niet-beursgenoteerde beleggingen plaats tegen de intrinsieke waarde, die de actuele waarde per balansdatum benadert. Classificatie beleggingsfondsen Indien er sprake is van beleggingen in beleggingsfondsen worden deze beleggingsfondsen onder de beleggingen geclassificeerd onder de rubriek waarin beoogd wordt te beleggen.

Vorderingen en overlopende activa Vorderingen worden opgenomen tegen de reële waarde van de tegenprestatie, gewoonlijk de nominale waarde. Een voorziening wordt getroffen op de vorderingen op grond van de verwacht oninbaarheid.

Liquide middelen Onder de liquide middelen zijn opgenomen de banktegoeden. Liquide middelen uit hoofde van beleggingstransacties worden gepresenteerd onder de beleggingen.

Bladzijde 39 van 67


Voorziening pensioenverplichtingen Actuariële grondslagen en veronderstellingen Financieringsmethodiek: Stortingskoopsommen (dit betekent dat de netto voorziening pensioenverplichtingen op elk moment gelijk is aan de contante waarde van de verkregen pensioenverplichtingen). Sterftegrondslagen (ultimo 2008) AG prognosetafel 2050, starttafel 2006-2011, met een leeftijdsterugstelling voor mannen en vrouwen van 1 jaar Huwelijksfrequenties Elke (gewezen) deelnemer die de pensioendatum nog niet heeft bereikt, wordt per de berekeningsdatum als gehuwd beschouwd. Vanaf de pensioendatum worden de berekeningen afgestemd op de feitelijke burgerlijke staat. Leeftijdsverschil man-vrouw 3 jaar Rekenrente Rentetermijnstructuur als gepubliceerd door De Nederlandsche Bank. Voorziening voor uitgesteld wezenpensioen 5% van de voorziening van uitgesteld nabestaandenpensioen bij uitgesteld ouderdomspensioen Voorziening voor toekomstige pensioenopbouw arbeidsongeschikten De contante waarde van de vrijgestelde pensioenopbouw is voor 100% opgenomen in de VPV. Tevens is in de voorziening een reservering opgenomen voor het uitlooprisico. De arbeidsgeschiktheidsdekking kent een wachttijd van 2 jaren, vóór de schade zichtbaar wordt.Voor het arbeidsongeschiktheidsrisico worden schadegevallen bepaald als de contante waarde van de toekomstige pensioenopbouw. Daarnaast wordt een schadevoorziening bepaald voor het aan de deelnemer uit te keren excedent-arbeidsongeschiktheidspensioen. Excassokosten Ter dekking van excassokosten van ingegane pensioenen is in de VPV een opslag van 2% opgenomen.

Bladzijde 40 van 67


Voorziening voor rekening en risico van deelnemers Dit betreft de verplichtingen uit hoofde van de beschikbare-premieregeling voor deelnemers. Het beleggingsrisico ligt bij de deelnemers. De voorziening voor rekening en risico deelnemers is gewaardeerd volgens dezelfde grondslagen die gelden voor de waardering van de corresponderende beleggingen risico deelnemers.

Grondslagen voor bepaling resultaat Algemeen Zowel gerealiseerde als ongerealiseerde resultaten worden rechtstreeks verantwoord in het resultaat

Premiebijdragen Onder premiebijdragen van werkgevers en werknemers wordt verstaan de aan derden in rekening gebrachte c.q. te brengen bedragen voor de in het verslagjaar verzekerde pensioenen onder aftrek van kortingen.

Beleggingsresultaten risico pensioenfonds Indirecte beleggingsopbrengsten Onder de indirecte beleggingsopbrengsten worden verstaan de gerealiseerde en ongerealiseerde waardewijzigingen en valutaresultaten. Indirecte beleggingsresultaten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Directe beleggingsopbrengsten Onder de directe beleggingsopbrengsten wordt in dit verband verstaan rentebaten en -lasten, dividenden en soortgelijke opbrengsten.

Pensioenuitkeringen De pensioenuitkeringen betreffen de aan deelnemers uitgekeerde bedragen inclusief afkopen. De pensioenuitkeringen zijn toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.

Pensioenuitvoeringskosten De pensioenuitvoeringskosten zijn toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.

Bladzijde 41 van 67


Saldo overdrachten van rechten De post saldo overdracht van rechten bevat het saldo van bedragen uit hoofde van overgenomen dan wel overgedragen pensioenverplichtingen.

Overige baten en lasten Overige baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.

Bladzijde 42 van 67


Toelichting balans (bedragen in duizenden ) 1. Beleggingen Stand per 1-1-2007 Aankopen Verkopen/aflossingen Overige mutaties Waardeverschillen Stand per 31-12-2007 Aankopen Verkopen/aflossingen Waardeverschillen Lopende Rente Stand per 31-12-2008 Aandelen Mature markets Emerging markets Liquiditeiten

Vastrentende waarden Obligaties Hypothecaire lening Credit funds Swaps Termijncontracten Lopende Rente Overig

Overige beleggingen Hedge funds Derivaten Valutatermijncontracten

Aandelen

Vastrentend

Overig

Totaal

72.425 1.103 -2.288 71.240 55.547 -50.096 -29.934

10.000 10.000

46.757

86.174 171.284 -167.070 -336 -2.964 87.088 145.678 -157.944 24.601 -436 98.987

158.599 182.387 -167.070 -336 -5.252 168.328 201.225 -208.040 -7.153 -436 153.924

31-12-2008

31-12-2007

45.479 1.196 82 46.757

71.240 71.240

31-12-2008

31-12-2007

55.755 19.812 1.494 21.926 98.987

72.345 992 16.184 -6.004 -54 1.930 1.696 87.088

31-12-2008

31-12-2007

8.180

10.000

31-12-2008

31-12-2007

212

-

-1.820 8.180

Bladzijde 43 van 67


Type contract Valutatermijncontracten USD

Expiratie 02-02-2009

Omvang in USD 3.000

Omvang in Euro 2.444

Actuele waarde activa 212

Dit betreft de derivatenposities die direct worden gehouden, renteswaps binnen het LDO fund, zijn gepresenteerd als onderdeel van het fonds. Methodiek bepaling marktwaarde Op basis van de boekwaarde kan het volgende onderscheid worden gemaakt: Waarderingsmodellen en -technieken Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Stand per 31-12-2008

Directe marktnoteringen

Afgeleide marktnoteringen

57.249

46.757 41.738

57.249

88.495

Geen marktnoteringen

Totaal

212 8.180

46.757 98.987 212 8.180

8.392

154.136

Alle beleggingen van de stichting worden gewaardeerd op marktwaarde. De marktwaarde van alle aandelen (ING (L) Institutional Global Enhances en JP Morgan Class C-A Eur) worden gewaardeerd op intrinsieke waarde omdat er geen beursnoteringen zijn voor deze fondsen. De marktwaarde van de vastrentende waarden wordt, waar mogelijk, bepaald aan de hand van de gepubliceerde ultimokoersen. Wanneer deze koersen niet beschikbaar zijn wordt de contante waarde van de lening bepaald aan de hand van de yieldcurves zoals aangeleverd door The WM Company te Amsterdam. De beleggingsfondsen AEAM European Credit Fund en AEAM Long Duration Overlay zijn fondsen die niet beursgenoteerd zijn. De beleggingsfondsen worden gewaardeerd tegen marktwaarde van de onderliggende beurskoersen of, bij gebrek daaraan, tegen taxatiewaarde aan de hand van het meest actuele jaarbericht of andere recente informatie. De waarderingen worden aangeleverd door onafhankelijke partijen.

Bladzijde 44 van 67


2. Beleggingen voor rekening en risico deelnemers Stand per 1-1-2008 Reclassificatie 1-1-2008 Aankopen Verkopen/aflossingen Waardeverschillen Stand per 31-12-2008

Aandelen 10.575 543 4.408 -2.265 -4.800 8.461

Vastrentende waarden 15.655 422 13.290 -11.365 351 18.353

3. Vorderingen en overlopende Activa Vordering uit hoofde van herverzekering Vooruitbetaalde bedragen verzekeringsmaatschappij

Overige vorderingen en overlopende Activa Diverse vorderingen Pensioenpremies intrest Waardeoverdrachten Overige

Overige beleggingen 1.801 -965 1.032 -407 38 1.499

Liquide middelen 156 613 769

Totaal 28.187 19.343 -14.037 -4.411 29.082

31-12-2008

31-12-2007

162 162

19 19

31-12-2008

31-12-2007

1.174 180 85 1.439

178 187 108 112 585

4. Liquide middelen De liquide middelen betreffen de liquide middelen op R/C rekening van het fonds bij de ING Bank, voor zover deze benodigd zijn voor het doen van de lopende betalingen. De liquide middelen bij de Kas Bank betreffen de saldi van de beleggingsrekeningen van AEGON Investment Management en ING Investment Management en zijn opgenomen onder de beleggingen.

5. Stichtingskapitaal en reserves Algemene reserve Stand per 1-1-2007 Bestemming saldo van baten en lasten Stand per 1-12-2007 Stand per 1-1-2008 Bestemming saldo van baten en lasten Stand per 1-12-2008

20.099 12.124 32.223 32.223 -46.277 -14.054 Bladzijde 45 van 67


De dekkingsgraad van het fonds per 31-12-2008 bedraagt 92,9%. In het eerste kwartaal 2009 is een langetermijn herstelplan opgesteld. Het vermogensherstel wordt gerealiseerd door het beleggingsrendement en extra stortingen door de sponsor in de eerstkomende jaren. Zie voor verdere toelichting de toekomstparagraaf van het Bestuursverslag.

Solvabiliteit Het minimaal vereist eigen vermogen bedraagt 9.879.000. Het minimaal vereist eigen vermogen is vastgesteld op 5% van de voorziening pensioenverplichting eigen rekening per ultimo van het boekjaar.

De vermogenspositie van het pensioenfonds kan worden gekarakteriseerd als onvoldoende. Voor de berekening van het vereist eigen vermogen wordt gebruik gemaakt van een standaard model

Risico Renterisico Risico zakelijke waarden Valutarisico Commodities risico (grondstoffenrisico) Kredietrisico Verzekeringstechnische risico’s Totaal Af: Diversificatie-effect Vereist eigen vermogen

31-12-2008

31-12-2007

12.301 36.663 8.993 1.621 9.588 69.166 -23.102 46.064

12.376 26.840 10.504 467 6.788 56.975 -20.065 36.910

Het vereist eigen vermogen wordt afgeleid uit de per risico benodigde buffer. Deze per risico benodigde buffer is opgenomen in onderstaande tabel. Deze per risico bepaalde buffer wordt vervolgens verminderd met het diversificatie-effect. Dit saldo vormt vervolgens het vereist eigen vermogen. De per risico benodigde buffer en het daaruit berekende vereist eigen vermogen zijn opgenomen in onderstaande tabel. De berekening van het vereist eigen vermogen is gebaseerd op de strategische beleggingsmix per 31-12-2008.

Bladzijde 46 van 67


6. Voorziening pensioenverplichtingen Ontwikkeling van de VPV Stand begin boekjaar Mutatie voorziening pensioenverplichting als gevolg van de overgang van APP naar FTK ten laste van algemene reserve Mutatie voorziening via staat van baten en lasten Stand einde boekjaar

2008 142.008

2007 133.302

-

10.306

55.572 197.580

-1.600 142.008

Voorziening voor pensioenverplichtingen is naar categorieën van deelnemers als volgt: 31-12-2008

31-12-2007

115.329

86.368

Pensioengerechtigden

29.777

19.048

Gewezen deelnemers

49.490

36.592

2.984

-

197.580

142.008

Actieve deelnemers

IBNR-Voorziening

INBR-Voorziening Voor het arbeidsongeschiktheidsrisico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. De actuariële uitgangspunten voor de risicopremie worden periodiek herzien. Daarnaast wordt in de voorziening expliciet een bedrag gereserveerd voor de deelnemers, waarvan het fonds nog niet op de hoogte is gebracht dat ze ziek zijn en in de komende twee jaar als arbeidsongeschikt kunnen worden aangemeld bij het fonds. Deze IBNR (incurred but not reported) voorziening is opgenomen ter grootte van twee maal de éénjarige risicopremie.

7. Voorziening langlevenrisico

2008

2007

Stand per 1-1

-

3.199

Mutatie voorziening via staat van baten en lasten Mutatie voorziening langleven risico als gevolg van de overgang van APP naar FTK ten gunste van algemene reserve Stand per ultimo De voorziening lang leven risico is onder FTK komen te vervallen.

-

-

-

-3.199

-

-

Bladzijde 47 van 67


8. Voorziening voor rekening en risico deelnemers De ontwikkeling van de voorziening voor rekening en risico van deelnemers is als volgt: 2008 Voorziening primo boekjaar Premiebijdragen (werkgevers- en werknemersbijdragen) Inkomende waardeoverdrachten Uitgaande waardeoverdrachten Rendement Premie risicodekkingen Overige baten en lasten Toename boekjaar Voorziening ultimo boekjaar

9. Overige schulden Te betalen loonheffing/ZvW-bijdrage Te betalen uitkeringen aan Werkgever Nog verschuldigde premie excedentregeling Te betalen verzekeringsmaatschappij Pensioenuitvoerings- en administratiekosten Intrest Terug te betalen dividendbelasting Waardeoverdrachten Beleggingskosten Overige passiva

2007 28.187

25.422

4.829

4.652

1.173 -718 -4.411 -407 429

62 -633 -713 -552 -51 895 29.082

2.765 28.187

31-12-2008 69 351 266 6 0 92 24 21 829

31-12-2007 46 114 152 224 188 433 237 20 1.414

Bladzijde 48 van 67


Toelichting financiële instrumenten Algemeen Het uitvoeren van transacties in financiële instrumenten kan er toe leiden dat Stichting EDS Pensioenfonds (EPF) risico’s verkrijgt of overdraagt aan een andere partij. Hierbij moet vooral gedacht worden aan risico’s die samenhangen met veranderingen in beurskoersen, rentetarieven, wisselkoersen, debiteurenkwaliteit en liquiditeit. In het kader van de beperking van deze risico’s kunnen derivaten en andere instrumenten worden aangewend.

Instrumenten Voor risicobeheer heeft het bestuur de beschikking over de volgende beleidsinstrumenten: •

ALM-beleid en duration-matching

•

Dekkingsgraad

•

Financieringsbeleid

•

Premiebeleid

•

Indexatiebeleid

•

Herverzekeringsbeleid

•

Risicobeleid alternatieve beleggingen

•

Risicobeleid ten aanzien van uitbesteding

Welke beleidsinstrumenten het bestuur op welke manier zal hanteren wordt bepaald op basis van uitvoerige analyses van de te verwachten toekomstige ontwikkelingen van de verplichtingen en de ontwikkelingen op de financiële markten. Voor deze analyses gebruikt men onder andere AssetLiability Management-studies (ALM). Een ALM-studie analyseert de structuur van de pensioenverplichtingen en van verschillende beleggingsstrategieën en de ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario’s. Op basis van de uitkomsten van deze analyses stelt het bestuur jaarlijks beleggingsrichtlijnen vast waarop het door het fonds uit te voeren beleggingsbeleid wordt gebaseerd. De beleggingsrichtlijnen zetten uiteen binnen welke grenzen en normen het beleggingsbeleid moet worden uitgevoerd, en richten zich op het beheersen van de belangrijkste (beleggings)risico’s. Wanneer de marktomstandigheden daartoe aanleiding geven, kan ook tussentijds door het bestuur worden bepaald de beleggingsrichtlijnen aan te passen. De beleggingsrichtlijnen zijn verwoord in de verklaring beleggingsbeginselen. Bij de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt gebruikgemaakt van derivaten die worden toegelicht in voornoemde verklaring.

Bladzijde 49 van 67


Marktrisico Marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijs(koers)risico. De beleggingsdoelstellingen bepalen de strategie die de stichting volgt ten aanzien van het beleggingsrisico. In de dagelijkse praktijk ziet de beleggingscommissie toe op het marktrisico conform de binnen het pensioenfonds aanwezige beleidskaders en de beleggingsrichtlijnen. De overall marktposities worden periodiek gerapporteerd aan het bestuur. In de onderstaande tabel wordt de verdeling van de beleggingen van de aandelen naar regio weergegeven: Eind 2008 X Noord Amerika Europa Azië Oceanië Latijns Amerika Totaal

1000 23.380 15.731 5.367 1.282 996 46.757

Renterisico Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van ongunstige veranderingen in de marktrente. Maatstaf voor het meten van rentegevoeligheid is de duration. De duration is het gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren van de kasstromen. Balanswaarde Duration van de vastrentende waarden (voor derivaten) Duration van de vastrentende waarden (na derivaten) Duration van de (nominale) pensioenverplichtingen Percentage vastrentende waarden van het totale vermogen Mate van afdekking van het renterisico (van verplichtingen)

31 december 2008 8,1 42,3 19,05 54,5% 111,9%

Indien op balansdatum de duration van de beleggingen afwijkt van de duration van de verplichtingen is er sprake van een niet volledige afdekking van het renterisico. Als het afdekkingspercentage lager is dan 100% en de rente stijgt, zal de waarde van beleggingen minder snel dalen dan de waarde van de verplichtingen (bij toepassing van de actuele marktrentestructuur), met als gevolg dat de dekkingsgraad zal stijgen. Als onder dezelfde omstandigheden echter de rente daalt, zal de dekkingsgraad dalen. Het beleid van het fonds is gericht op het bewust gebruik maken van deze consequenties. Wanneer de beleggingscommissie van mening is dat de kans op een rentedaling groter is dan de kans op een Bladzijde 50 van 67


rentestijging, zal voor een hoge afdekking worden gekozen. Als de beleggingscommissie van mening is dat de kans op een rentedaling kleiner is dan de kans op een stijging van de rente, zal voor een dekking lager dan 100% worden gekozen. Wanneer de beleggingscommissie een onvoldoende geprononceerde mening heeft, zal een afdekking tussen de 100% en de dekkingsgraad worden aangehouden. Het effectueren van de mate van afdekking wordt op korte termijn gedaan door het aantal participaties in het Long Duration Overlay (LDO) fonds te variëren. Dit is een overlay fonds dat te vergelijken is met obligaties met een zeer lange looptijd. Met een beperkte belegging in dit fonds kan de effectieve looptijd van de vastrentende waarden worden aangepast. Op langere termijn is het ook mogelijk de looptijd van de obligatieportefeuille aan te passen. De vastrentende waarden (exclusief cash), uitgesplitst naar looptijd, zijn als volgt: 2008 X Staatsobligaties (12,8 jaar) Bedrijfsobligaties (4,2 jaar) LDO fonds (153,9 jaar) Totaal

1000 57.249 19.812 21.926 98.987

Valutarisico Het hedge fund of funds heeft binnen het fonds de valutarisico’s afgedekt. In het aandelenfonds zijn de valutarisico’s echter niet afgedekt. Het grootste deel van het valutarisico in dit fonds is bepaald door de aandelen die in dollars of aan de dollar gerelateerde valuta noteren. Eind 2008 wordt voor circa 20% van de beleggingsportefeuille belegd buiten de eurozone, waarvan iets meer dan de helft in de Verenigde Staten. Dit valutarisico is per eind 2008 voor circa 10% afgedekt. Tot nu toe wordt dit risico bewust gelopen. In 2009 wordt dit risico verder afgedekt. In de onderstaande tabel wordt aangegeven wat de waarde van de beleggingen in vreemde valuta is, uitgedrukt in Euro’s.

Aandelen Vastrentende waarden Totaal

2008 X 1000 38.268 164 38.432

Er dient te worden onderkend dat er een dimensie aan het valutarisico is, dat zich richting systeemrisico ontwikkelt. Als het vertrouwen in de USA als dominante economische machtspartij zou gaan wankelen, is het onvoldoende om het dollarrisico in de beleggingsportefeuille af te dekken. Deze afdekking zou er weliswaar voor zorgen dat de daling van de dollar wordt opgevangen, maar waarschijnlijk zouden tevens de wereldwijde aandelen en obligatiebeurzen sterk in waarde dalen bij een dergelijke vertrouwenscrisis, terwijl dit risico niet is afgedekt. Op dit moment is er geen manier gevonden om dit risico af te dekken, laat staan voor een aanvaardbare prijs.

Bladzijde 51 van 67


Prijsrisico Prijsrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen (veroorzaakt door factoren die samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren) waardewijzigingen plaatsvinden. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) kan het prijsrisico dempen. Het prijsrisico kan ook afgedekt worden door gebruik te maken van afgeleide financiële instrumenten (derivaten), zoals opties en futures. Per eind 2008 is de gehele aandelenportefeuille belegd in één wereldwijd gespreid aandelenfonds, het ING (L) enhanced index van ING. Dit fonds belegt evenredig verdeeld over de gehele wereld.

Kredietrisico Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor het fonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het fonds (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito’s worden geplaatst, marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)-derivatenposities worden aangegaan en aan bijvoorbeeld herverzekeraars. Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico is het settlementrisico. Dit heeft betrekking op het risico dat partijen waarmee het fonds transacties is aangegaan niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten waardoor het fonds financiële verliezen lijdt. Beheersing vindt plaats door alleen zaken te doen met grote Nederlandse marktpartijen. Ter afdekking van het settlementrisico wordt door het fonds enkel belegd in markten waar een voldoende betrouwbaar clearing- en settlementsysteem functioneert. In de onderstaande tabel wordt de verdeling van de beleggingen naar regio weergegeven:

Noord Amerika Europa Azië Oceanië Liquiditeiten in beleggingen Latijns Amerika Totaal

Eind 2008 X 1000 23.380 14.536 5.367 1.282 1.195 996 46.757

Bladzijde 52 van 67


Ten aanzien van de kredietwaardigheid van de debiteuren van de vastrentende portefeuille kan het volgende overzicht worden gegeven: 2008 AAA AA A BBB Andere ratings Geen rating Totaal

In % 56 4 10 4 22 4 100

Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het fonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Waar de overige risicocomponenten vooral de langere termijn betreffen (solvabiliteit), gaat het hierbij om de kortere termijn. Dit risico kan worden beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor de liquiditeitsposities, rekening houdend met directe beleggingsopbrengsten en andere inkomsten zoals premies. De volgende zaken zijn van belang met betrekking tot het liquiditeitsrisico: • • •

Tot en met het jaar 2009 zullen de inkomende premies het niveau van de uitkeringen overtreffen. Ultimo 2008 zijn er voldoende obligaties, die onmiddellijk zonder waardeverlies te gelde kunnen worden gemaakt om een eventuele onvoorziene uitstroom van geldmiddelen te financieren. Er wordt een liquiditeitsplanning bijgehouden waarin alle geprognosticeerde uitgaven en inkomsten voor het komende jaar zijn opgenomen.

Verzekeringtechnische risico’s (actuariële risico’s) De belangrijkste actuariële risico’s zijn het langleven-, overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico. Het belangrijkste actuariële risico is het langlevenrisico (het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen). Als gevolg hiervan is de pensioenvermogenopbouw niet toereikend voor de uitkering van de pensioenverplichting. Door toepassing van de AG-prognosetafel 2000-2050 met adequate leeftijdsterugstelling is het langlevenrisico nagenoeg geheel verdisconteerd in de waardering van de pensioenverplichtingen. Het overlijdensrisico betekent dat het fonds in geval van overlijden mogelijk een nabestaandenpensioen moet toekennen. Voor dit risico heeft het fonds een herverzekering bij Bladzijde 53 van 67


Zwitserleven afgesloten. Omdat deze verzekering een hoog eigen behoud (= eigen risico) kent, draagt het fonds een flink deel van dit risico zelf. Daarom is dit risico ook opgenomen in de pensioenverplichtingen. Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het fonds geen premie meer ontvangt voor deelnemers die arbeidsongeschikt zijn geworden, maar wel zorgdraagt voor de verdere pensioenopbouw. Tevens moet een pensioen worden uitgekeerd aan deelnemers die arbeidsongeschikt zijn geworden. Voor dit risico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. De actuariële uitgangspunten voor de risicopremie worden periodiek herzien. Daarnaast wordt in de voorziening expliciet een bedrag voor gereserveerd voor de deelnemers, waarvan het fonds nog niet op de hoogte is gebracht dat ze ziek zijn en in de komende twee jaar als arbeidsongeschikt kunnen worden aangemeld bij het fonds. Deze IBNR (incurred but not reported) voorziening is opgenomen ter grootte van twee maal de éénjarige risicopremie.

Indexatierisico Het bestuur van het fonds heeft de ambitie om de pensioenen te indexeren. De mate waarin dit kan worden gerealiseerd is afhankelijk van de ontwikkelingen in rente, rendement, prijsinflatie, looninflatie, demografie en de ontvangen premie. Uitdrukkelijk wordt opgemerkt dat de indexatietoezegging voorwaardelijk is. In de strikte zin is er daarom voor het fonds geen sprake van een risico. Wel kan er gesproken worden over een risico voor de deelnemer: De kans dat er in de toekomst wel of niet een 100% compensatie voor de loon- en prijsontwikkeling kan worden gegeven in de vorm van een toeslag (indexatie) op de aanwezige rechten. In de pensioenovereenkomst is opgenomen dat er een indexatie ambitie van 75% van de maximale toeslag is. Op basis van de gegevens die voor het fonds beschikbaar waren per ultimo 2008 is in het herstelplan berekend dat naar verwachting minder dan 50% van de prijs- c.q. looninflatie kan worden gecompenseerd middels indexatie.

Overige niet-financiële risico’s Operationeel risico Operationeel risico is het risico van een onjuiste afwikkeling van transacties, fouten in de verwerking van gegevens, het verloren gaan van informatie, fraude en dergelijke. Dergelijke risico’s worden door het fonds beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken zijn op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles en kwaliteit geautomatiseerde systemen. Door een frequent overleg met de administrateur wordt zoveel mogelijk toegezien op deze eisen. Het bestuur wil meer grip krijgen op de eigen organisatie en heeft daartoe een AO/IC handboek (Administratieve organisatie / interne controle) opgesteld.

Bladzijde 54 van 67


Systeemrisico Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het fonds niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen, is dit risico voor het fonds niet beheersbaar.

Bladzijde 55 van 67


Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Langlopende contractuele verplichtingen Het fonds heeft een uitbestedingovereenkomst afgesloten met ExcellerateHRO voor een periode van 5 jaar. De periode loopt van 1-1-2006 tot en met 31-12-2010. De jaarlijks te betalen vergoeding wordt bepaald op basis van diensten tegen kostprijs. Dit bedrag wordt geschat op 416.000,- per jaar. De totale geschatte verplichting voor de resterende looptijd bedraagt 832.000,-. Er zijn twee herverzekeringscontracten gesloten met Zwitserleven. Een betreft een stoplossverzekering voor het arbeidsongeschiktheids- en overlijdensrisico binnen de basisregeling. Daarnaast heeft het fonds een herverzekering afgesloten voor de risico’s in de beschikbare premieregeling. Dit verzekeringscontract met Zwitserleven is afgesloten voor een periode van 5 jaar en loopt van 01-01-2007 tot en met 31-12-2011. Conform de voorwaarden van het herverzekeringscontract zal er een mogelijke winstuitkering worden uitbetaald, uiterlijk 2 jaar na afloop van de contractsperiode. Aangezien pas na de afloop van de contractsperiode definitief kan worden vastgesteld wat de hoogte van deze winstuitkering zal worden is besloten om niet elk jaar een bedrag hiervoor in de staat van baten en lasten te verwerken. Om inzicht te geven in een mogelijke vordering op de herverzekeraar wordt jaarlijks berekend wat de mogelijke winstuitkering per balansdatum is. Daar op de balansdatum niet voldoende gegevens beschikbaar zijn, waardoor de uitkomst van een berekening onzeker is, is de verwachte winstuitkering voor 2008 niet vastgesteld.

Bladzijde 56 van 67


Toelichting staat van baten en lasten (bedragen in duizenden ) 10. Bijdragen van werkgevers en werknemers risico pensioenfonds Werkgeversgedeelte Basispremie ANW hiaat WIA excedent Werknemersgedeelte Deelnemersbijdrage basisregeling Koopsompremie vanuit DC-regelingen Werknemersbijdrage pensioensparen uit spaarloon Overige bijdragen FVP-bijdragen

2008

2007

11.086 517 892 12.495

9.456 246 493 10.195

1.599 143

1.034 40

3 1.745

3 1.077

116

25

116 14.356

25 11.297

2008 10.560 14.356

2007 10.264 11.297

2008 7.667 1.993 900 10.560

2007 7.463 1.963 838 10.264

De kostendekkende, gedempte en feitelijke premies zijn als volgt: Kostendekkende premie Feitelijke premie De kostendekkende premie is als volgt samengesteld: Actuarieel benodigd Opslag in stand houden vereist vermogen Opslag voor uitvoeringskosten Totaal In het boekjaar is geen korting verstrekt.

Bladzijde 57 van 67


11. Bijdragen van werkgevers en werknemers risico deelnemers Bijdrage Werkgever in de DC-regeling Bijdrage werknemer in de DC-regeling DC Premie uit hoofde PVI Totale premiebijdragen risico pensioenfonds en risico deelnemers Bijdrage werkgever Bijdrage werknemer Overige bijdragen

12. Beleggingsresultaten risico pensioenfonds Directe beleggingsopbrengsten 2008 Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Intrest liquide middelen Totaal Type belegging

2007 Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Intrest liquide middelen Totaal

2007

3.727 1.102 4.829

3.640 1.012 4.652

16.222 2.704 259 19.185

13.096 2.828 25 15.949

Indirecte beleggingsopbrengsten

3.196 2.908 551 6.655

-29.934 24.601 -1.609 -6.942

Directe beleggingsopbrengsten

Indirecte beleggingsopbrengsten

1.296 3.940 465 5.701

-2.288 -2.964 7 -5.245

13. Beleggingsresultaten risico deelnemers Directe beleggingsopbrengsten 2008 Aandelen Vastrententende waarden Overige beleggingen Totaal

2008

356 356

Indirecte beleggingsopbrengsten -4.766 -4.766

Totaal

Kosten vermogensbeheer 62 -71 -9

-26.676 27.438 -1.609 551 -296 Totaal

Kosten vermogensbeheer 138 -80 -10 48

Kosten vermogensbeheer

-854 896 -3 465 504

Totaal

-

356 -4.766 -4.410

Bladzijde 58 van 67


14. Saldo overdrachten van rechten

2008

2007

Overgenomen pensioenverplichtingen Opslag werkgever bij collectieve waardeoverdracht Overgedragen pensioenverplichtingen

193

1.974

-1.471 -1.280

421 -1.388 1.007

15. Overige baten en lasten

2008

2007

Intrest waardeoverdracht

-336

225

16. Pensioenuitkeringen

2008

2007

-1.210 -352 -612 -75 -100 -2.349

-791 -130 -535 -64 -31 -1.551

17. Herverzekeringen

2008

2007

Premie stop-loss verzekering Resultaat op verzekering DC Uitkering herverzekering in verband met overlijden

-105 250 145

-90 -90

2008

2007

Ouderdomspensioen Tijdelijk ouderdomspensioen Nabestaandenpensioen Wezenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen

18. Pensioenuitvoerings- en administratiekosten Administratiekosten berekend door derden Adviseurs- en controlekosten Overige kosten

-506 -432 -397 -403 -41 -33 -944 -868 Het fonds heeft geen mensen in dienst. De bestuursleden ontvangen geen bezoldiging voor hun diensten met uitzondering van de voorzitter. Deze kosten worden door de voorzitter rechtstreeks in rekening gebracht bij de werkgever. De werkgever brengt geen kosten in rekening bij het fonds.

Bladzijde 59 van 67


KPMG accountants Controle van de jaarrekening Overige controle opdrachten Belastingadvies Andere niet controle diensten Totaal

Overig KPMG netwerk

29

-

29

19. Saldo overdrachten van rechten risico deelnemers

Totaal KPMG

29 29

2008

2007

1.173

62

479

-

-718

-633

-104 830

-47 -618

20. Herverzekeringen rekening en risico Deelnemers

2008

2007

DC risicopremie PVI en nabestaandenpensioen

-385

-552

21. Overige baten en lasten risico deelnemers

2008

2007

31

-4

2008

2007

28.187 29.082 -895

25.422 28.187 -2.765

DC overgenomen pensioenverplichtingen Verwerkte nog te boeken waardeoverdrachten DC t/m 2007 DC Overgedragen pensioenverplichtingen DC Overdracht in verband met aanwending kapitaal bij overlijden of pensionering

Diverse baten en lasten 22. Mutatie pensioenverplichtingen voor risico deelnemers Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Mutatie

23. Mutatie voorziening pensioenverplichtingen Pensioenopbouw Onder pensioenopbouw is opgenomen de actuarieel berekende waarde van de diensttijdopbouw. Dit is het effect op de voorziening pensioenverplichtingen van de in het verslagjaar opgebouwde nominale pensioenrechten incl. risicopremies. Rentetoevoeging De pensioenverplichtingen worden contant gemaakt tegen de marktrente per balansdatum op basis van de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur. Aan de voorziening pensioenverplichtingen wordt rente toegevoegd op basis van de éénjaarsrente volgens deze rentetermijnstructuur per het Bladzijde 60 van 67


begin van de verslagperiode. Over het boekjaar bedraagt de rente 4,696%. Wijziging marktrente In 2008 is gemiddelde marktrente gedaald van 4,9% aan het begin van het jaar naar 3,5% ultimo boekjaar. Overige mutaties Hierin is begrepen het sterfteresultaat en het resultaat op invaliditeit en arbeidsongeschiktheid. 2008 2007 Sterfteresultaat 565 -486 Invaliditeit en arbeidsongeschiktheid -2.157 1.361 Overige 614 -1.766 -978 -891 De aan het arbeidsongeschiktheidsrisico toegekende premie van 1.048 was meer dan de feitelijk benodigde premie van 221 in verband met schadegevallen. In verband met het reglementaire recht op premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid, worden schadegevallen bepaald als de contante waarde van de toekomstige pensioenopbouw. Daarnaast wordt een schadevoorziening bepaald voor het aan de deelnemer uit te keren excedent-arbeidsongeschiktheidspensioen. De arbeidsgeschiktheidsdekking kent een wachttijd van 2 jaren, vóór de schade zichtbaar wordt. De aan het resultaat van het boekjaar toegerekende premie betreft aldus de premieopslag uit 2006. De premies uit 2007 en 2008 zijn dit boekjaar in de technische voorziening “gereserveerd”. Hiervoor was een bedrag benodigd van 2.984. Hierdoor werd een negatief resultaat bereikt.

Bladzijde 61 van 67


Toelichting kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode. Het geeft inzicht in de geldmiddelen die in de verslagperiode beschikbaar zijn gekomen en in het gebruik dat van deze geldmiddelen is gemaakt. De in het kasstroomoverzicht gepresenteerde mutatie in de liquide middelen betreft de mutatie in het saldo van de liquide middelen in 2008 van zowel de betaalrekening als de beleggingsrekeningen van het fonds. Het saldo van de liquide middelen beschikbaar voor beleggingen wordt op de balans gepresenteerd onder de beleggingen. Het saldo van de liquide middelen op de betaalrekening wordt separaat onder de activa gepresenteerd. Het kasstroomoverzicht bestaat uit drie onderdelen: 1. Kasstromen uit operationele activiteiten (pensioenuitvoeringsactiviteiten). Hieronder worden alle activiteiten begrepen die niet te maken hebben met de aan- en verkoop van beleggingen en met premie- en beleggingsontvangsten, zijnde de pensioenuitkeringen en de pensioenuitvoerings- en administratiekosten. 2. Kasstromen uit financieringsactiviteiten (premie- en beleggingsontvangsten). Deze leveren een bijdrage aan de financiering van pensioenrechten (premies en beleggingsontvangsten). 3. Kasstromen uit investeringsactiviteiten (aan- en verkoop van beleggingen). Hieronder worden de aan- en verkopen van beleggingen opgenomen die het gevolg zijn van op het beleggingsbeleid gebaseerde beslissingen.

Bladzijde 62 van 67


OVERIGE GEGEVENS Resultaatbestemming Het negatieve saldo over 2008 ad

46.276.000 wordt ten laste van de reserves gebracht.

Financiële overeenkomst met verbonden ondernemingen Het fonds verplicht zich de volgens de pensioenreglementen en eventuele andere reglementen van het fonds in vooruitzichtgestelde pensioenen aan deelnemers of andere rechtverkrijgenden uit te keren, zulks onder voorwaarden van de statuten van het fonds en bedoelde reglementen voor zover EDS de hiervoor verschuldigde premies betaalt. De premies worden door het fonds jaarlijks vastgesteld. Onverminderd het in het pensioenreglement vastgelegde recht van EDS om a) een deel van de pensioenpremie op het salaris van de deelnemers in te houden en b) de betaling van pensioenpremies onder bepaalde omstandigheden te staken of te verminderen, worden de premies berekend op de wijze, beschreven in de actuariële en bedrijfstechnische nota (hierna te noemen: ABTN) als bedoeld in de statuten van het fonds. Indien de dekkingsgraad per de balansdatum minder dan 110 procent bedraagt, zal de pensioenpremie in het volgende jaar worden verhoogd met 1/3 van het mindere. De premievaststelling wordt gebaseerd op een prognoseberekening waarin rekening wordt gehouden met de gewenste dekkingsgraad alsmede met objectieve inschattingen van de toekomstige aangroei van de verplichtingen, het verwachte beleggingsrendement en de hoogte van de jaarlijkse administratiekosten. De pensioenpremie voor het basisdeel van de pensioenregeling welke EDS jaarlijks aan het fonds verschuldigd is (inclusief het deel dat op de deelnemers wordt verhaald) wordt uitgedrukt in een percentage van de pensioengrondslagen tot aan het grenssalaris. De pensioenpremie wordt jaarlijks aan de hand van prognoseberekeningen vastgesteld. Deze pensioenpremie heeft betrekking op alle pensioenverplichtingen en risico’s van het fonds met uitzondering van de premies voor de excedentpensioenregeling. Voor 2008 bedroeg deze premie 25% van de premiegrondslag.

Bladzijde 63 van 67


Actuariële verklaring Opdracht Door Stichting EDS Pensioenfonds te Utrecht is aan Mercer Certificering B.V. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar 2008.

Gegevens De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds. Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aan de jaarrekening. In overeenstemming met de richtlijn “Samenwerking tussen accountant en actuaris ter zake van de controle van verantwoordingen van verzekeringsinstellingen” heeft de accountant van het pensioenfonds mij geïnformeerd over de betrouwbaarheid en de volledigheid van de administratieve basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeelsvorming van belang zijn.

Werkzaamheden Ter uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De door het pensioenfonds verstrekte administratieve basisgegevens en de bevindingen van de accountant ten aanzien hiervan zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt voor mijn beoordelingswerkzaamheden heb aanvaard. Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht: -

heb ik ondermeer onderzocht of de technische voorzieningen, het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld, en

-

heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds.

Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten. Ik heb mij een oordeel gevormd over de waarschijnlijkheid waarmee het pensioenfonds de tot balansdatum aangegane verplichtingen zal kunnen nakomen. De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel.

Bladzijde 64 van 67


Oordeel Met inachtneming van het voorafgaande en het navolgende verklaar ik dat naar mijn oordeel is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningregels en uitgangspunten, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum lager dan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum lager dan het wettelijk vereist eigen vermogen. Gemeten naar de wettelijke maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, sprake van een dekkingstekort. De vermogenspositie van Stichting EDS Pensioenfonds is naar mijn mening onvoldoende vanwege een dekkingstekort. Daarbij is bepalend de mate van waarschijnlijkheid dat het pensioenfonds zal kunnen voldoen aan de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, in aanmerking nemend het streven inzake toeslagen, zoals aan verzekerden meegedeeld en de in weten regelgeving opgenomen criteria. Het pensioenfonds heeft in verband met het dekkingstekort op 25 maart 2009 een herstelplan bij De Nederlandsche Bank ingediend.

Amstelveen, 29 juni 2009

Drs. Frank Verschuren AAG Verbonden aan Mercer Certificering B.V.

Bladzijde 65 van 67


Accountantsverklaring Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de jaarrekening 2008 van Stichting EDS Pensioenfonds te Utrecht, bestaande uit de balans per 31 december 2008 en de staat van baten en lasten over 2008 met de toelichting gecontroleerd.

Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de stichting. Tevens omvat een controle ondermeer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de stichting heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.

Bladzijde 66 van 67


Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting EDS Pensioenfonds per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Utrecht, 29 juni 2009 KPMG ACCOUNTANTS N.V.

H.P. van der Horst RA

Bladzijde 67 van 67

STICHTING EDS PENSIOENFONDS

Recommend Documents