Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland. Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland

Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland

Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland Jaarverslag 2014

Jaarverslag 2014 – Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland - CONCEPT

INHOUD 2. Karakteristieken van het pensioenfonds ......................................................................................................................... 5 3. Kerncijfers .................................................................................................................................................................................. 11 4. Ontwikkelingen op pensioengebied ................................................................................................................................. 13 4.1 ONTWIKKELINGEN OP PENSIOENGEBIED IN 2014 ....................................................................................... 13 4.2 ONTWIKKELINGEN OP PENSIOENGEBIED 2015 ........................................................................................... 15 5. Verslag van het bestuur ........................................................................................................................................................ 18 5.1 HOOFDLIJNEN ......................................................................................................................................... 18 5.2 GOED PENSIOENFONDSBESTUUR ............................................................................................................... 23

5.2.1 Deskundigheidsbevordering ............................................................................................... 23 5.2.2 Bestuursvergaderingen....................................................................................................... 23 5.2.3 Naleving weten regelgeving ............................................................................................. 24 5.2.4 Gedragscode ......................................................................................................................... 24 5.2.5 Toezichthouder .................................................................................................................... 24 5.2.6 Herstelplan ........................................................................................................................... 24 5.2.7 Communicatie....................................................................................................................... 24 5.2.8 Herverzekering .................................................................................................................... 25 5.3 PENSIOENREGELING ................................................................................................................................. 26

5.3.1 Kenmerken pensioenregeling 2014 ................................................................................... 26 5.3.2 Risicoherverzekering ........................................................................................................... 27 5.3.3 Toeslagbeleid ....................................................................................................................... 27 5.3.4 Toegekende indexaties ....................................................................................................... 27 5.3.5 Deelnemers en demografie ................................................................................................. 28 5.4 BELEGGINGEN ......................................................................................................................................... 29

5.4.1 Terugblik financiële markten .............................................................................................. 29 5.4.2 Wijzigingen in de beleggingsportefeuille .......................................................................... 34 5.4.3 Maatschappelijk verantwoord beleggen ........................................................................... 34 2


5.4.4 Beleggingsresultaat ............................................................................................................ 35 5.5 DEKKINGSGRAAD EN HERSTELPLAN ........................................................................................................... 37 5.6 ACTUARIËLE PARAGRAAF ......................................................................................................................... 38

5.6.1 Actuariële analyse ................................................................................................................ 38 5.6.2 Uitkomsten van de solvabiliteitstoets ............................................................................... 39 5.6.3 Oordeel van de externe actuaris over de financiële positie ............................................. 39 5.7 BEHEERSING VAN RISICO’S ........................................................................................................................ 40 5.8 UITVOERINGSKOSTEN .............................................................................................................................. 44

5.8.1 Kosten voor pensioenbeheer .............................................................................................. 44 5.8.2 Kosten voor vermogensbeheer .......................................................................................... 44 5.9 TOEKOMST ............................................................................................................................................. 47 5.10 VERSLAG VAN HET VERANTWOORDINGSORGAAN (VO) .............................................................................. 49 5.11 SAMENVATTING VAN DE VISITATIE COMMISSIE (VC) ................................................................................... 51 5.12 CODE PENSIOENFONDSEN ...................................................................................................................... 55 6. JAARREKENING ........................................................................................................................................................................ 57 6.1 BALANS PER 31 DECEMBER 2014 ............................................................................................................ 57 6.2 STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2014 ............................................................................................... 58 6.3 KASSTROOMOVERZICHT OVER 2014 ........................................................................................................ 59 6.4 ALGEMEEN ............................................................................................................................................. 60 6.5 GRONDSLAGEN VAN BALANSWAARDERING ................................................................................................ 60 6.6 GRONDSLAGEN VOOR BEPALING VAN HET RESULTAAT ................................................................................ 67 6.7 TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2014 ............................................................................... 70 6.8 TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2014 ........................................................................... 76 6.9 RISICOBEHEER EN DERIVATEN................................................................................................................... 80

6.9.1 Marktrisico ............................................................................................................................ 80 6.9.2 Kredietrisico ......................................................................................................................... 82 6.9.3 Liquiditeitsrisico................................................................................................................... 83

3


6.9.4 Concentratierisico ................................................................................................................ 84 6.9.5 Specifieke financiële instrumenten (derivaten) ................................................................ 84 6.9.6 Verzekeringstechnische risico’s ......................................................................................... 85 6.9.7 Indexatierisico ...................................................................................................................... 86 6.9.8 Operationeel risico............................................................................................................... 87 6.9.9 Systeemrisico ....................................................................................................................... 87 6.10 VERBONDEN PARTIJEN .......................................................................................................................... 87 6.11 VERHOUDING WERKGEVER / PENSIOENFONDS ......................................................................................... 88 7. OVERIGE GEGEVENS .............................................................................................................................................................. 89 7.1 CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJK ACCOUNTANT .................................................................... 89 7.2 GEBEURTENISSEN NA BALANSDATUM ......................................................................................................... 89 7.3 VERKLARING VAN DE ACTUARIS ................................................................................................................. 89 7.4 VOORSTEL TOT BESTEMMING VAN HET RESULTAAT ..................................................................................... 89 8. BIJLAGEN .................................................................................................................................................................................. 94 AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN ......................................................................................................................... 94

NOTA BENE: ALLE BEDRAGEN IN DIT JAARVERSLAG ZIJN, TENZIJ ANDERS VERMELD, IN EENHEDEN VAN DUIZEND EURO (* € 1.000,1.000, -)

4

Jaarverslag 2014 – Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland

2. KARAKTERISTIEKEN VAN HET PENSIOENFONDS Profiel Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland (‘Pensioenfonds Pensioenfonds’) Pensioenfonds statutair gevestigd te Amsterdam, is opgericht op 21 december 1960. Sinds 1 januari 2009, zijn in het Pensioenfonds geen nieuwe deelnemers meer opgenomen. Het Pensioenfonds is een ondernemingspensioenfonds als bedoeld in artikel 1 van de Pensioenwet. Het is aangesloten bij de Pensioenfederatie, de koepelorganisatie voor pensioenfondsen. Het Pensioenfonds is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 41199851. Hieronder volgen de adresgegevens:

Stichting Pensioenfonds Atradius NL David Ricardostraat 1 1066 JD Amsterdam De statuten zijn laatstelijk gewijzigd op 2 juni 2014. De wijzigingen gelden met ingang van 1 juli 2014. Het Pensioenfonds voert de pensioenregeling uit van Atradius N.V. (‘Werkgever Werkgever’) Werkgever en de door het bestuur van het Pensioenfonds, op verzoek van de raad van bestuur van Atradius N.V. aangewezen aangesloten ondernemingen. De aangesloten ondernemingen zijn Atradius Credit Insurance N.V., Atradius Collections B.V. en Atradius Credit Management Services B.V. De kernactiviteiten van het Pensioenfonds bestaan uit: Het vaststellen van het pensioenreglement dat in overeenstemming is met de afspraken tussen Werkgever en werknemers en de wetgeving. Het vaststellen en voeren van het beleggingsbeleid. Het doen van pensioenuitkeringen aan pensioengerechtigden. Het op evenwichtige wijze behartigen van de belangen van (gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en de Werkgever. Dit beleid is vastgelegd in beleidsdocumenten, waaronder de actuariële bedrijfstechnische nota (ABTN). De ABTN is laatstelijk gewijzigd op 10 september 2014. Het bestuur heeft recent de volgende missie, visie en strategie van het Pensioenfonds vastgesteld, deze vormen de basis voor het beleid van het Pensioenfonds: Missie Het Pensioenfonds heeft als missie het op een zorgvuldige en evenwichtige wijze uitvoeren van de uitkeringsovereenkomst zoals overeengekomen tussen de werkgever en de werknemers. Het bestuur van het Pensioenfonds heeft de uitkeringsovereenkomst getoetst op financiële haalbaarheid en uitvoerbaarheid en neemt bij de uitvoering de eigen verantwoordelijkheid in acht. Visie Het Pensioenfonds geeft uitvoering aan de tussen werkgever en werknemer overeengekomen uitkeringsovereenkomst, zoals vastgelegd in de pensioenregeling van het Pensioenfonds, waarbij er wordt gestreefd naar het uitkeren van minimaal de nominale pensioenaanspraken. Daarnaast streeft het Pensioenfonds naar het verlenen van toeslagen over de pensioenaanspraken voor zover de financiële positie van het Pensioenfonds dit toekomstbestendig toelaat. Hiermee wordt beoogd de koopkracht van deelnemers zo goed als mogelijk in stand te houden. 5


Het bestuur van het Pensioenfonds wil dit realiseren door effectief en efficiënt uitvoering te geven aan de pensioenregeling, tegen een acceptabel risico voor de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden. Het bestuur acht zich verantwoordelijk voor een integere bedrijfsvoering en hecht waarde aan een goede samenwerking en communicatie met alle belanghebbenden. Strategie Om de door het bestuur van het Pensioenfonds geformuleerde missie en visie te kunnen realiseren, is gekozen voor de volgende strategische uitgangspunten: De inkomsten van het Pensioenfonds bestaan uit premie, rendement van beleggingen en eventuele bijstortingen van de werkgever. Om rendement van beleggingen te kunnen genereren moeten risico’s worden genomen. De strategie van het bestuur is om in beperkte mate risico’s te accepteren als daar een redelijke kans op rendement tegenover staat. Risico’s worden geografisch gespreid en verdeeld over sectoren. Het risicoprofiel wordt mede gebaseerd op de risicobereidheid van de belanghebbenden. Risico’s die het bestuur te groot acht worden vermeden of afgedekt. Evenwichtige belangenbehartiging wordt – binnen de praktische mogelijkheden – mede nagestreefd door voldoende diversiteit in de samenstelling van het bestuur en het verantwoordingsorgaan van het Pensioenfonds. Het bestuur wil effectief en efficiënt communiceren met alle belanghebbenden en deze op de hoogte houden over ontwikkelingen van het Pensioenfonds en daarmee verband houdende consequenties voor de belanghebbenden, waaronder de pensioensituatie van (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden. Het bestuur wil een betrouwbare partner zijn, en streeft naar een efficiënte en deugdelijke administratie, waardoor de pensioenaanspraken worden gewaarborgd en pensioenuitkeringen aan pensioengerechtigden tijdig en correct worden verzorgd. Het bestuur vermijdt risico’s die de stabiliteit en soliditeit van het Pensioenfonds bedreigen en/of de vertrouwensrelatie met de belanghebbenden kunnen schaden. Operationele risico’s, vooral samenhangend met de uitvoering van de pensioenregeling door het Pensioenfonds en de externe partijen die daarbij door het bestuur worden ingeschakeld, worden regelmatig in kaart gebracht, gemonitord en beoordeeld, en waar het bestuur dit nodig en mogelijk acht gemitigeerd. Het bestuur wil voldoen aan de best practices op gebied van governance en verantwoording. De strategie van het Pensioenfonds is uitgewerkt in fondsdocumenten, die jaarlijks worden herzien. Het betreffen: de actuariële en bedrijfstechnische nota; het beleggingsplan; het communicatieplan. Uitvoeringsovereenkomst Het Pensioenfonds heeft een uitvoeringsovereenkomst voor de duur van 10 jaar gesloten met de Werkgever (ingangsdatum 1 januari 2008). Hierin zijn onder meer de volgende onderwerpen geregeld: het uitvoeren van de afspraken die de Werkgever heeft gemaakt in haar pensioenovereenkomsten met de werknemers, vaststelling van de premie en betaling van de premie en overige kosten door de Werkgever aan het Pensioenfonds, informatieverstrekking, wijzigingen in het pensioenreglement en 6


toeslagverlening. Ingeval van dekkingstekort van het Pensioenfonds kan de Werkgever gehouden zijn extra stortingen te verrichten. De Werkgever heeft een financieringsvoorbehoud gemaakt in de overeenkomst. Wet versterking bestuur pensioenfondsen Per 1 juli 2014 voldoet het Pensioenfonds aan de vereisten die voortvloeien uit de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. De Wet versterking bestuur pensioenfondsen bevat een integrale herziening van de governance en medezeggenschap bij pensioenfondsen. Het bestuur heeft – na advies van de voormalige deelnemersraad en het voormalige verantwoordingsorgaan - besloten het paritair bestuursmodel voort te zetten en het intern toezicht te laten plaatsvinden via een jaarlijkse visitatiecommissie. Onderdeel van het paritair bestuursmodel is het nieuwe verantwoordingsorgaan. Bestuur Het Pensioenfonds heeft een paritair samengesteld bestuur dat zich terzijde laat staan door een externe certificerend actuaris, een externe adviserend actuaris, een externe accountant, een externe vermogensbeheerder en een onafhankelijke deskundige op het gebied van vermogensbeheer. Het Pensioenfonds heeft in 2014 geen personeel in dienst. Het bestuur vergaderde in 2014 zes maal. Daarnaast kwam het bestuur een aantal keren bij elkaar voor een werkoverleg en vond er tweemaal een tweedaagse training- en overlegsessie plaats tijdens een ‘off-site’. De samenstelling van het bestuur is in 2014 ten opzichte van 2013 niet gewijzigd. Bestuursleden worden benoemd voor een periode van vier jaar. Aftredende bestuursleden zijn onmiddellijk opnieuw benoembaar. Hieronder wordt per bestuurslid het jaar van aftreden vermeld. Eind 2014 bestond het bestuur uit zes leden: • •

de heer A.M. van der Hall, namens de Werkgever, voorzitter (2018); mevrouw M. van Harten, namens de Werkgever, vice-voorzitter (2016);

• •

de heer J.D. Sung, namens de Werkgever (2015); mevrouw F.G. Roelands - Pol, namens de pensioengerechtigden, penningmeester (2018);

• •

de heer R.C. Klouth, namens de deelnemers (2015); de heer R.N. Nibbering, namens de deelnemers (2016).

De beleidsvoorbereiding en de beleidsuitvoering worden verzorgd door de secretaris van het Pensioenfonds, die werkzaam is bij Atradius Group Human Resources. De besluitvorming van het Pensioenfonds inzake de dagelijkse uitvoering van haar werkzaamheden, wordt bepaald door tenminste twee bestuursleden tezamen. Het bestuur heeft afspraken gemaakt over de taakverdeling en uitvoering van beleidsmatige- en operationele verantwoordelijkheden. Het bestuur heeft de dagelijkse werkzaamheden en taken ter coördinatie uitbesteed aan een uitvoeringsorganisatie, een externe vermogensbeheerder en aan Atradius Group Human Resources. Het bestuur wordt bijgestaan door externe adviseurs. Deskundigheid Het bestuur stelt jaarlijks een opleidingsplan vast. Periodiek evalueert het bestuur de deskundigheid van de individuele leden van het bestuur. Jaarlijks wordt een zelfevaluatie gedaan van het bestuur als geheel.

7


Bestuursondersteuning Het bestuur wordt bijgestaan door de secretaris van het Pensioenfonds en krijgt daarnaast secretariële bestuursondersteuning van Aon Hewitt. Beleggingscommissie Het Pensioenfonds heeft een beleggingscommissie. De beleggingscommissie bestaat uit drie bestuursleden en is per 31 december 2014 als volgt samengesteld: • •

de heer R.C. Klouth (voorzitter); de heer J.D. Sung;

•

de heer R.N. Nibbering.

De beleggingscommissie wordt bijgestaan door één onafhankelijke deskundige op het gebied van vermogensbeheer en door een externe vermogensbeheerder. De beleggingen worden bewaard bij een custodian die door het Pensioenfonds is aangesteld. De beleggingscommissie: •

rapporteert aan het bestuur de status en ontwikkelingen van de pensioenbeleggingen;

•

bewaakt en ziet toe op een juiste implementatie en uitvoering van het beleggingsbeleid en de organisatie van het beleggingsproces;

•

adviseert over en geeft nadere invulling aan de strategische asset allocatie en het bijbehorende risicobudget, waaronder de bandbreedtes van de strategische allocatie;

• •

beoordeelt de verplichtingenstructuur en incorporeert deze in de beleggingsstructuur; stuurt de externe vermogensbeheerder en de custodian aan en houdt toezicht op hun activiteiten.

Verantwoordingsorgaan (VO) Het bestuursmodel van het Pensioenfonds is per 1 juli 2014 in lijn gebracht met de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. Onderdeel van het paritair bestuursmodel is het VO. Per 1 juli 2014 bestaat het VO uit de volgende leden: •

mevrouw J. Riemslagh – Lem (gekozen door de deelnemers);

• •

de heer G. Bouwman (gekozen door de deelnemers); de heer J.G. Wierstra (gekozen door de pensioengerechtigden);

• •

de heer T.A. van Zijl (gekozen door de pensioengerechtigden); de heer G. Bruning (benoemd door de Werkgever);

•

de heer C.M. Pastoor (benoemd door de Werkgever).

Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid jaarlijks een oordeel te geven over: Het handelen van het bestuur. Het door het bestuur uitgevoerde beleid in het afgelopen kalenderjaar. De naleving van de Code Pensioenfondsen door het bestuur. De beleidskeuzes van het bestuur die op de toekomst betrekking hebben. Het VO heeft voor haar oordeelsvorming kennis genomen van het concept jaarverslag 2014 en andere relevante documenten. Daarnaast is in 2014 diverse malen overleg gevoerd met het bestuur. Het verslag van het VO is opgenomen in paragraaf 5.10.

8


Intern toezicht Op grond van de Pensioenwet dient het Pensioenfonds zorg te dragen voor intern toezicht. De Pensioenwet is op dit onderwerp gewijzigd door de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. Het bestuur heeft – na advies van de voormalige deelnemersraad en het voormalige verantwoordingsorgaan besloten het intern toezicht te laten plaatsvinden via een jaarlijkse visitatiecommissie. Het bestuur heeft, op bindende voordracht door het VO, eind 2014 een visitatiecommissie benoemd. De visitatiecommissie bestaat uit de volgende leden van Visitatie Commissie Pensioenfondsen B.V.: •

mevrouw A.J.E.M. Vollenbroek;

• •

de heer C.D.A. Verbeek; de heer S.R. Verdonkschot.

Het visitatierapport is door de visitatiecommissie verstrekt aan het VO en door het bestuur verstrekt aan de Werkgever. Een samenvatting van de bevindingen en aanbevelingen van de visitatiecommissie is opgenomen in paragraaf 5.11 en de reactie van het bestuur op de bevindingen en aanbevelingen van de visitatiecommissie is opgenomen in paragraaf 5.12. Algemene Vergadering van Deelnemers Het Pensioenfonds kent een Algemene Vergadering van Deelnemers. Het bestuur roept een Algemene Vergadering van Deelnemers bijeen voor de benoeming van een vertegenwoordiger in het VO namens de deelnemers in actieve dienst (‘deelnemers deelnemers’), deelnemers evenals voor het geval belangrijke zaken aan de orde zijn welke in het bijzonder de aanspraken van de deelnemers betreffen (zoals wijziging van pensioenreglement en statuten, voor zover de rechten en/of verplichtingen van deelnemers ten nadele van de deelnemers worden gewijzigd, tenzij de wijziging voortvloeit uit een wetswijziging, binnen het domein valt van de Werkgever en haar CAO partners, of reeds was voorzien in het pensioenreglement). In 2014 werd eenmaal een Algemene Vergadering van Deelnemers bijeengeroepen. Op 4 maart 2014 op kantoor Ommen, en op 5 maart op kantoor Amsterdam, werd ingestemd met de benoeming per 1 juli 2014 van de vertegenwoordigers van de deelnemers in het VO en met de wijziging van de statuten van het Pensioenfonds per 1 juli 2014. KlachtenKlachten- en geschillenregeling Het Pensioenfonds kent een klachten- en geschillenregeling. Hierin is opgenomen op welke wijze (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden een klacht over de toepassing van het pensioenreglement of de statuten van het Pensioenfonds kenbaar kunnen maken bij het bestuur en op welke wijze het bestuur de klacht behandelt. In 2014 werd geen gebruik gemaakt van de klachten- en geschillenregeling. Uitvoeringsorganisatie en uitbesteding In 2014 werden taken ter coördinatie en uitvoering met betrekking tot de pensioenen uitkeringenadministratie, alsmede de financiële administratie en de verslaglegging uitgevoerd door Aon Hewitt (‘Aon Aon Hewitt’). Hewitt Verder werden in 2014 taken met betrekking tot onder meer coördinatie en secretariaat uitgevoerd door Atradius Group Human Resources, Aon Hewitt en BNP Paribas Investment Partners Netherlands N.V. (‘BNP BNP Paribas’). Paribas

9


Extern Vermogensbeheer BNP Paribas is aangesteld als fiduciair vermogensbeheerder. Door BNP Paribas worden onder meer de volgende taken uitgevoerd: Het beheren van de beleggingsportefeuille (de activa) van het Pensioenfonds binnen de beleggingsrichtlijnen zoals goedgekeurd door het bestuur en overeengekomen tussen het Pensioenfonds en BNP Paribas. Het op de hoogte houden van de beleggingscommissie van ontwikkelingen op financiële markten en de ontwikkeling van de beleggingsportefeuille van het Pensioenfonds specifiek. Het adviseren over aanpassingen in de portefeuille en de impact daarvan op de risicograad. Het mede schrijven van het jaarlijks beleggingsplan als nadere invulling van de ABTN. Het maandelijks aanleveren van managementinformatie aan de beleggingscommissie. De maandelijkse beleggingsrapportages zijn een vast agendapunt op de bestuursvergaderingen en de vergaderingen van de beleggingscommissie van het Pensioenfonds. Het vermogensbeheer wordt in hoofdstuk 5 nader toegelicht. Externe ondersteuning Naast bovenvermelde externe partijen wordt het Pensioenfonds bijgestaan door: • •

Towers Watson Netherlands B.V.; PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.;

•

De heer J. Mensonides, onafhankelijk deskundige op het gebied van vermogensbeheer.

10


3. KERNCIJFERS

2014

2013

2012

2011

2010

Deelnemers actieve deelnemers

382

397

406

425

473

gewezen deelnemers

746

782

796

801

805

(in EUR X 1.000)

pensioengerechtgden totaal

397

389

378

360

331

1.525

1.568

1.580

1.586

1.609

Pensioen information kostendekkende premie

6.221

7.232

6.501

5.542

5.256

gedempte premie

4.989

5.527

4.805

4.938

5.386

feitelijke premie

6.284

7.235

13.534

6.871

6.960

476

525

448

502

681

7.118

7.093

6.891

6.886

6.347

1,050% Ntb Ntb

1,560% 0,354% 0,374%

2,910% 0,039% 0,023%

2,610% 0,000% 0,000%

1,570% 0,084% 0,000%

297.460

239.698

239.700

206.504

192.000

104,2%

104,2%

104,5%

104,5%

104,5%

uitvoeringskosten uitkeringen Toeslagverlening Onvoorwaardelijk deel 1

Voorwaardelijk inactief ( ) Voorwaardelijk actief ( ) 2

Vermogen en solvabiliteit aanwezig vermogen minimaal vereist vermogen vereist vermogen pensioenverplichting dekkingsgraad

111,0%

112,1%

110,8%

111,0%

111,7%

263.867

221.081

227.885

209.778

181.395

112,7%

108,4%

105,2%

98,4%

105,8%

297.866

239.192

239.595

206.067

191.390

59.271

693

27.667

15.373

20.472

Beleggingen balanswaarde beleggingsopbrengsten

1

Besluit voorwaardelijke toeslag 2014 (toekenning per 1 januari 2015) volgt na vaststelling jaarwerk

2

Besluit voorwaardelijke toeslag 2014 (toekenning per 1 januari 2015) volgt na vaststelling jaarwerk

11


2014

2013

2012

2011

2010

(in EUR X 1.000) Beleggingsportefeuille vastgoed

13.215

12.200

11.010

9.686

9.758

zakelijke waarden

63.087

56.958

46.721

42.116

54.246

220.918

168.084

176.612

150.319

122.428

(-)556

34

482

(-)662

300

0

0

4.127

4.014

4.167

646

1.916

643

594

1.464

rendementsportefeuille benchmark rendementsportefeuille

15,2%

9,4%

13,2%

(-)3,3%

13,1%

14,7%

9,6%

13,5%

(-)2,3%

15,3%

matchingportefeuille

35,8%

(-)7,2%

14,3%

20,4%

9,6%

Benchmark matchingportefeuille

33,9%

(-)7,4%

13,2%

20,3%

10,4%

rendement totale portefeuille

25,0%

0,6%

13,4%

8,2%

11,9%

vastrentende waarden derivaten grondstoffen overige

Beleggingsrendement

12


4. ONTWIKKELINGEN OP PENSIOENGEBIED Er zijn belangrijke ontwikkelingen geweest op pensioengebied. Hierna worden eerst enkele ontwikkelingen beschreven die in 2014 gevolgen hebben gehad voor het Pensioenfonds (paragraaf 4.1) en daarna enkele ontwikkelingen die vanaf 2015 gevolgen hebben voor het Pensioenfonds (paragraaf 4.2). Het bestuur neemt ten aanzien van alle pensioenontwikkelingen een actieve houding aan. In die gevallen waar het bestuur niet direct betrokken is bij de besluitvorming over de pensioenregeling zal het een oordeel moeten vormen over de uitvoerbaarheid van de aanpassingen van de pensioenregeling. Daar waar nodig zal het bestuur de administratieve impact van de aanpassingen in de pensioenregeling afstemmen met de pensioenadministrateur en herverzekeraar van het Pensioenfonds.

4.1 ONTWIKKELINGEN OP PENSIOENGEBIED IN 2014 WET VERSTERKING BESTUUR PENSIOENFONDSEN Naar aanleiding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen heeft het bestuur zich vanaf medio 2013 georiënteerd op een nieuw bestuursmodel voor het Pensioenfonds. Daarbij is onder andere gekeken naar de doelstelling en de beleidsuitgangspunten, inclusief de risicohouding van het bestuur van het Pensioenfonds en een aantal onderwerpen, dat het bestuur van het Pensioenfonds in het bijzonder van belang vindt, waaronder continuïteit (belangrijk gelet op de vele pensioenontwikkelingen waarover keuzes moeten worden gemaakt), tijdsbeslag van de bestuursleden, vereiste deskundigheid, kosten van het bestuursmodel, slagvaardigheid en evenwichtige belangenvertegenwoordiging. Het bestuur heeft op basis hiervan – en nadat de voormalige deelnemersraad en het voormalige verantwoordingsorgaan hierover hebben geadviseerd – eind 2013 besloten om het huidige paritair bestuursmodel voort te zetten en intern toezicht te laten plaatsvinden via een jaarlijkse visitatiecommissie. Het bestuursmodel van het Pensioenfonds is begin 2014 aangepast om het per 1 juli 2014 in lijn te brengen met de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. Dit heeft geleid onder andere tot een wijziging van de statuten van het Pensioenfonds. De voormalige deelnemersraad en het voormalige verantwoordingsorgaan hebben positief geadviseerd over de statutenwijziging en deze is in maart 2014 goedgekeurd door de Algemene Vergadering van Deelnemers. Vervolgens is de statutenwijziging goedgekeurd door DNB en op 2 juni 2014 door de notaris verleden. De Wet versterking bestuur pensioenfondsen is hiermee tijdig door het bestuur geïmplementeerd. Per 1 juli 2014 zijn de voormalige deelnemersraad en het voormalige verantwoordingsorgaan opgehouden te bestaan. Het (nieuwe) verantwoordingsorgaan bestaat uit zes leden. De Werkgever heeft twee leden benoemd. De overige vier leden zijn gekozen door de deelnemers en de pensioengerechtigden aan de hand van hun onderlinge getalsverhouding. Hierdoor zijn de belanghebbenden evenwichtig vertegenwoordigd in het verantwoordingsorgaan.

13


WITTEVEENKADER 2014 EN WET VERLAGING MAXIMUMOPBOUWMAXIMUMOPBOUW- EN PREMIEPERCENTAGES PENSIOEN EN MAXIMERING PENSIOENGEVEND PENSIOENGEVEND INKOMEN (WITTEVEENKADER 2015) Per 1 januari 2013 is de Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd van toepassing. Vanaf deze datum is de AOW-leeftijd (1e pijler) stapsgewijs verhoogd richting 67 jaar. Vanaf 1 januari 2014 is de pensioenrichtleeftijd van het aanvullende pensioen (2e pijler) in één keer verhoogd van 65 naar 67 jaar. Men kan daardoor twee jaar langer pensioen opbouwen. Als gevolg van de verhoging van de pensioenrichtleeftijd van 65 naar 67 jaar heeft de wetgever de fiscaal maximale opbouwpercentages met ingang van 1 januari 2014 verlaagd (Witteveenkader 2014). Voor een middelloonregeling zoals de pensioenregeling van het Pensioenfonds gold met ingang van 1 januari 2014 het fiscaal maximale opbouwpercentage van 2,15% (voorheen 2,25%). Na overleg met de ondernemingsraad en de vakbond heeft Atradius Nederland de pensioenregeling van het Pensioenfonds per 1 januari 2014 als volgt gewijzigd: De pensioenleeftijd voor alle deelnemers werd verhoogd van 65 jaar naar 67 jaar. Het opbouwpercentage voor de groep deelnemers met een opbouwpercentage van 2,25% werd aangepast naar het fiscaal maximale opbouwpercentage van 2,15%. Verdere aanpassing van het Witteveenkader werd eind 2013 al aangekondigd. De Eerste Kamer heeft in mei 2014 het wetvoorstel aangenomen voor de Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen (Witteveenkader 2015). Uitgangspunt voor het Witteveenkader 2015 is dat bij een hogere pensioenleeftijd en dus een langere arbeidsloopbaan een lager maximumpercentage per dienstjaar toereikend is voor de pensioenopbouw. Voor een middelloonregeling zoals de pensioenregeling van het Pensioenfonds geldt daarom met ingang van 1 januari 2015 het fiscaal maximale opbouwpercentage van 1,875% (voorheen 2,15%). Daarnaast is vanaf 1 januari 2015 het salaris waarover medewerkers pensioen opbouwen fiscaal gemaximeerd op € 100.000. Dit betekent dat over het pensioengevend salaris boven € 100.000 binnen de (bruto) pensioenregeling van het Pensioenfonds geen ouderdoms- en partnerpensioen meer kan worden opgebouwd. Deze maatregelen passen in het beleid van de overheid waarin langer doorwerken wordt gestimuleerd en de overheidsfinanciën op orde worden gebracht. Na overleg met de ondernemingsraad en de vakbond heeft Atradius Nederland de pensioenregeling van het Pensioenfonds per 1 januari 2015 als volgt gewijzigd: Het opbouwpercentage van alle deelnemers is aangepast naar het fiscaal maximale opbouwpercentage van 1,875% van het pensioengevend salaris per jaar. Tot 31 december 2014 golden er verschillende opbouwpercentages (1,852%, 2,001% en 2,15%). Het deel van het salaris waarover geen pensioen wordt opgebouwd (omdat de deelnemer later ook AOW ontvangt), de franchise genaamd, is verlaagd naar het wettelijk toegestane minimum van € 12.642. De verlaging van de franchise verhoogt de pensioenopbouw. Het pensioengevend salaris onder de pensioenregeling is gemaximeerd op € 100.000. Atradius Nederland heeft aangekondigd per 1 januari 2015 een netto pensioenregeling te zullen introduceren voor de pensioenopbouw over het pensioengevend salaris boven € 100.000. Daarnaast kan over het pensioengevend salaris boven € 100.000 een nabestaandenpensioen op risicobasis worden verzekerd. 14


De premie voor de netto pensioenregeling is niet vrijgesteld van belastingheffing en moet derhalve uit het netto salaris worden betaald. Daarentegen is de pensioenuitkering te zijner tijd belastingvrij en is het opgebouwde pensioenvermogen onder deze pensioenregeling vrijgesteld van belastingheffing in Box III. CODE PENSIOENFONDSEN Per 1 januari 2014 is de Code Pensioenfondsen in werking getreden. De Code Pensioenfondsen vervangt de Principes voor goed pensioenfondsbestuur uit 2005. De Code Pensioenfondsen is opgesteld door de Pensioenfederatie in nauwe samenwerking met de Stichting van de Arbeid. Het doel is hiermee bij te dragen aan het versterken van goed pensioenfondsbestuur. De Code Pensioenfondsen bevat normen voor het gedrag van bestuurders, interne toezichthouders en belanghebbenden in de verantwoordingsfunctie. Per orgaan zijn normen opgenomen over taak en werkwijze, samenstelling en zittingsduur, geschiktheid en benoeming, schorsing en ontslag. Daarnaast zijn overkoepelende thema’s opgenomen, die zowel het eigen functioneren van het Pensioenfonds als van dienstverleners betreft, zoals integraal risicomanagement, communicatie en transparantie, verantwoord beleggen, kosten, uitvoering en uitbesteding, geschiktheid, diversiteit, integer handelen en beloningsbeleid. Het bestuur heeft geïnventariseerd in hoeverre de normen die zijn opgenomen in de Code Pensioenfondsen worden toegepast in de praktijk. In paragraaf 5.12 rapporteert het bestuur over de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan de Code Pensioenfondsen, volgens het principe ‘pas toe of leg uit’. LEVENSVERWACHTING LEVENSVERWACHTI NG EN OVERLEVINGSTAFELS Met de publicatie van de Prognosetafel AG2014 heeft het AG in september 2014 de meest recente inschatting van de toekomstige sterfte voor de Nederlandse bevolking gepubliceerd. Uit de Prognosetafel AG2014 blijkt dat de overlevingskansen voor zowel vrouwen als mannen nog steeds stijgen en dat de levensverwachting daarmee blijft stijgen. Op basis van de laatste inzichten bedraagt de levensverwachting van een in 2014 geboren vrouw 92,2 jaar en van een in 2014 geboren man 89,9 jaar. Naar verwachting stijgt de levensverwachting van mannen en vrouwen die in de komende 50 jaar worden geboren verder met 3 à 4 jaar. Pensioenfondsen kunnen de Prognosetafel AG2014 gebruiken voor het vaststellen en toetsen van hun technische voorzieningen en premies.

4.2 ONTWIKKELINGEN OP PENSIOENGEBIED 2015 WITTEVEENKADER 2015 Voor dit onderwerp wordt verwezen naar paragraaf 4.1. FINANCIEEL TOETSINGSKADER Op 17 december 2014 is het wetsvoorstel Wet aanpassing financieel toetsingskader (‘FTK FTK’) FTK pensioenfondsen aangenomen in de Eerste Kamer. De nieuwe FTK-wetgeving is per 1 januari 2015 van kracht. In het nieuwe FTK zijn de wettelijke financiële eisen die aan pensioenfondsen worden gesteld vastgelegd. Hieronder worden de belangrijkste onderdelen van het nieuwe FTK beschreven.

15


Beleidsdekkingsgraad Onder het nieuwe FTK wordt de beleidsdekkingsgraad ingevoerd. Dit wordt gedaan om minder afhankelijk te zijn van dagkoersen. De beleidsdekkingsgraad is het 12-maands gemiddelde van de dekkingsgraad. Alle beleidsmaatregelen die worden genomen door het bestuur van het pensioenfonds moeten worden gebaseerd op deze beleidsdekkingsgraad. Herstelsystematiek Onder het nieuwe FTK verandert ook de herstelsystematiek. In plaats van een korte- en lange termijnherstelplan komt er één herstelplan van maximaal tien jaar. Jaarlijks wordt dit plan geactualiseerd. Het resterende tekort mag dan weer in maximaal tien jaar worden weggewerkt. Hierdoor zal het herstel naar de vereiste dekkingsgraad langer duren dan tien jaar. De premie hoeft in een situatie van dekkingstekort niet meer bij te dragen aan herstel. Indien het pensioenfonds een reservetekort heeft, dient vóór 1 juli 2015 een herstelplan opgesteld te worden. Korten Het korten van de pensioenen blijft een laatste noodmaatregel. Indien de beleidsdekkingsgraad vijf jaar lang lager is dan de minimaal vereiste dekkingsgraad, dan moet er gekort worden. Dat kan ineens of evenredig gedurende maximaal tien jaar. Een korting is ook noodzakelijk als er onvoldoende herstelkracht is om binnen tien jaar te herstellen tot de vereiste dekkingsgraad. Toeslagbeleid Er kan bij de nieuwe FTK-wetgeving minder snel toeslag worden verleend. Dit kan pas bij een dekkingsgraad vanaf 110 procent. Daarnaast moet gecontroleerd worden of dezelfde mate van toeslagverlening ook in de toekomst gefinancierd kan worden. Bij iedere toeslagverlening zullen er dus berekeningen moeten worden gemaakt om na te gaan wat de ruimte is voor toeslagverlening. In het algemeen is de verwachting dat een gemiddeld pensioenfonds bij een beleidsdekkingsgraad van 120 procent een toeslag van één procent kan worden gegeven en bij een beleidsdekkingsgraad van 130 procent een toeslag van twee procent. Voor een jong pensioenfonds liggen de grenzen ongeveer vijf procentpunt hoger, voor een oud pensioenfonds ongeveer vijf procentpunt lager. Hierbij wordt geen rekening gehouden met het beleggingsbeleid van een pensioenfonds. De toeslagenmatrix komt te vervallen. Kostendekkende premie De kostendekkende premie mag nog steeds worden gedempt op basis van het verwacht fondsrendement of op basis van de 10-jaarsgemiddelde rente. Voor de demping op basis van verwacht fondsrendement gaan strenge regels gelden. De premie mag niet stijgen ten gevolge van een toename van de voorziening door de toegenomen levensverwachting. De levensverwachting moet worden meegenomen in het herstelplan of in een verlaging van de toeslag. Voor premiekorting gaan dezelfde strenge regels gelden als voor premierestitutie.

16


Haalbaarheidstoets Er komt een jaarlijkse haalbaarheidstoets. Dit is de opvolger van de continuïteitsanalyse. Er is aandacht voor het verwachte pensioenresultaat en voor de risico’s daaromheen. Pensioenfondsen moeten zelf een bandbreedte vaststellen voor de toegestane afwijking van het verwachte pensioenresultaat bij een slecht weer scenario. Deze bandbreedte moet passen bij de risicohouding van de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden van het Pensioenfonds. Jaarlijks wordt gekeken of het verwachte pensioenresultaat nog past binnen de vastgestelde bandbreedtes en daarmee aansluit bij de verwachtingen. Voor de toets wordt een uniforme aanpak voorgeschreven. De eerste haalbaarheidstoets dient vóór 1 oktober 2015 gereed te zijn. WAARDERING PENSIOENVERPLICHTINGEN In 2013 bracht de Commissie UFR op verzoek van het kabinet een advies uit over een aanpassing van de Ultimate Forward Rate (‘UFR UFR’). UFR In december 2014 DNB heeft besloten de wijziging van de UFR in de actuele rentetermijnstructuur voor pensioenfondsen, die per 1 januari 2015 was voorzien, vooralsnog niet door te voeren. Dit in afwachting van een onderzoek naar de wenselijkheid de UFR voor pensioenfondsen aan te passen aan die voor verzekeraars. De onder Solvency II toe te passen rentecurve voor verzekeraars, inclusief UFR, is in het eerste kwartaal van 2015 vastgesteld. DNB zal nu onderzoeken of het wenselijk is de UFR voor Nederlandse pensioenfondsen aan te passen aan de UFR voor verzekeraars. Daarbij zal DNB de aanbevelingen van de Commissie UFR betrekken. Per 1 januari 2015 is de 3-maands middeling van de rentetermijnstructuur komen te vervallen. Door de inwerkingtreding van het nieuwe FTK op 1 januari 2015 worden beleidsbeslissingen gebaseerd op de beleidsdekkingsgraad van het Pensioenfonds.

17


5. VERSLAG VAN HET BESTUUR 5.1 HOOFDLIJNEN Dekkingsgraad De dekkingsgraad3 van het Pensioenfonds is in 2014 met 4,3 procentpunten gestegen van 108,4% naar 112,7%. De beleggingsportefeuille van het Pensioenfonds bestaat uit een rendementsportefeuille en een matchingportefeuille. Met de rendementsportefeuille wordt getracht extra vermogen te genereren ten behoeve van toeslagverlening (indexatie) op de pensioenen. Met de matchingportefeuille wordt getracht het renterisico van de beleggingen ten opzichte van de verplichtingen van het Pensioenfonds gedeeltelijk af te dekken. In 2014 heeft het Pensioenfonds een rendement van + 15,20% op de rendementsportefeuille gerealiseerd. Bijna de helft van de bezittingen van het Pensioenfonds is belegd in deze sub-portefeuille. Het andere deel is belegd in de matchingportefeuille, waarmee in 2014 een rendement van + 35,80% werd gerealiseerd. Dit hoge rendement op de matchingportefeuille werd veroorzaakt door de sterk dalende rente. Het totale beleggingsresultaat 2014 bedraagt + 24,99%. Het Pensioenfonds heeft over de vier opeenvolgende kwartalen een positieve ontwikkeling van de dekkingsgraad, doordat het rendement op de (matching)portefeuille hoger was dan de toename van de verplichtingen als gevolg van de sterk gedaalde DNB UFR rentecurve waarmee de verplichtingen contant worden gemaakt.

MVEV SPAN

Geschatte dekkingsgraad SPAN 120 115 Dekkingsgraad

110 105 100 95 90 31-jan-12 29-feb-12 31-mrt-12 30-apr-12 31-mei-12 30-jun-12 31-jul-12 31-aug-12 30-sep-12 31-okt-12 30-nov-12 31-dec-12 31-jan-13 28-feb-13 31-mrt-13 30-apr-13 31-mei-13 30-jun-13 31-jul-13 31-aug-13 30-sep-13 31-okt-13 30-nov-13 31-dec-13 31-jan-14 28-feb-14 31-mrt-14 30-apr-14 31-mei-14 30-jun-14 31-jul-14 31-aug-14 30-sep-14 31-okt-14 30-nov-14 31-dec-14

85

Maand

3 De dekkingsgraad is het vermogen van het pensioenfonds gedeeld door de contante waarde van alle toekomstige pensioenverplichtingen van het pensioenfonds. Als de dekkingsgraad 105% is, heeft het pensioenfonds € 1,05 in kas voor elke € 1,00 aan pensioen dat het pensioenfonds in de toekomst zal moeten uitkeren.

18


In het algemeen leidt een rentedaling ertoe dat obligaties meer waard worden waardoor het vermogen van pensioenfondsen toeneemt. Daartegenover staat dat pensioenfondsen hun pensioenverplichtingen (de pensioenen die nu en in de toekomst moeten worden uitgekeerd) moeten waarderen tegen de meest actuele rente. Hoe lager de actuele rente wordt, hoe hoger de pensioenverplichtingen van pensioenfondsen worden. Het waarderen van de pensioenverplichtingen wordt ook wel contant maken genoemd. Omdat de pensioenverplichtingen van pensioenfondsen uit verschillende looptijden bestaan, dient er per looptijd een andere rente te worden gehanteerd bij het contant maken. De rentes van alle looptijden samen vormen een rentecurve. De rentecurve die pensioenfondsen moeten hanteren, wordt maandelijks door De Nederlandsche Bank (DNB) gepubliceerd, ook wel de DNB UFR rentecurve. Tot eind 2014 heeft DNB bij de vaststelling van de DNB UFR rentecurve een middeling over de laatste drie maanden toegepast. De rentedalingen in 2014 leidden voor het Pensioenfonds dus direct tot een hoger vermogen, terwijl de impact (stijging) op de verplichtingen van het Pensioenfonds werd vertraagd door de 3-maands middeling in de DNB UFR rentecurve. Per 1 januari 2015 heeft DNB de 3-maands middeling afgeschaft. Hierdoor zal de dekkingsgraad van het Pensioenfonds afnemen. Bij een gelijkblijvende (actuele) rente zal het vermogen namelijk gelijk blijven, terwijl de pensioenverplichtingen in dat geval verder zullen toenemen. AANPASSINGEN BELEGG BELEGGINGSBELEID Het bestuur volgt de ontwikkelingen op de financiële markten nauwlettend. Het bestuur heeft in 2014 meerdere keren de samenstelling van beleggingsportefeuille van het Pensioenfonds heroverwogen om de pensioengelden zo goed mogelijk te waarborgen. In 2014 zijn geen structuuraanpassingen doorgevoerd. WERKGROEP PENSIOENONTWIKKELINGEN Het bestuur heeft in 2013 een werkgroep ingesteld. De werkgroep informeert en adviseert het bestuur over de ontwikkelingen rondom pensioenen. Daarnaast coördineert de werkgroep de uitvoering van bestuursbesluiten die betrekking hebben op de pensioenontwikkelingen. De werkgroep bestond in 2014 uit de volgende leden: • •

de heer A.M. van der Hall, voorzitter; mevrouw M. van Harten, namens de Werkgever;

• •

de heer R.N. Nibbering, namens de deelnemers. De heer P. Buschman, secretaris/advisor.

De werkgroep hield zich in 2014 primair bezig met: Analyse van de materie (wat) en impact (hoe) van de (voorgenomen) wijzigingen in het financieel toetsingskader (het nieuwe FTK), het Witteveenkader en de Pension Fund Governance (Wet versterking bestuur pensioenfondsen en Code Pensioenfondsen). Het onderhouden van contact met andere betrokkenen in het proces (waaronder de Werkgever, het verantwoordingsorgaan en de Ondernemingsraad). Het coördineren van werkzaamheden van externe adviseurs in het kader van de pensioenontwikkelingen. Het opstellen van een transitieplan, waarin aandacht werd gegeven aan de implementatie en de risicobeheersing. Het voorbereiden van wijzigingen in de beleidsdocumenten van het Pensioenfonds. 19


Het verkrijgen van inzicht in de administratieve impact van de verschillende wijzigingen en het afstemmen van de benodigde werkzaamheden met de administrateur van het Pensioenfonds. Het verkrijgen van inzicht in de IFRS impact van de verschillende wijzigingen op de jaarrekening van de Werkgever. Het volgen van bewegingen in de markt ten aanzien van uitbesteding van pensioenen en oriënteren op andere mogelijke toekomstscenario’s voor het Pensioenfonds gelet op het ‘gesloten fonds’ karakter. Het opstellen van communicatie aan deelnemers en pensioengerechtigden over de pensioenontwikkelingen. ONTWIKKELING BASISPREMIE Het Pensioenfonds is volgens de uitvoeringsovereenkomst verplicht om minimaal een kostendekkende premie te heffen. Het bestuur heeft naar aanleiding van de ontwikkeling rondom de Wet verhoging AOWen Pensioenrichtleeftijd (Wet VAP) de adviserend actuaris van het Pensioenfonds eind 2013 verzocht om de kostendekkende premie per 1 januari 2014 te berekenen, daarbij rekening houdend met de verhoging van de pensioenleeftijd naar 67 jaar en de aanpassing van het opbouwpercentage van 2,25% naar 2,15% voor een groep van deelnemers van het Pensioenfonds (als gevolg van het Witteveenkader 2014). Op basis van de uitkomst van de berekening van de adviserend actuaris heeft het bestuur de basispremie met ingang van 1 januari 2014 verlaagd van 25,3% naar 22,6%. Het bestuur heeft na vaststelling van de basispremie de Werkgever schriftelijk geïnformeerd over de aanpassing. Een meerjarig premiebeleid was gelet op het ontbreken van wetteksten voor het nieuwe FTK en Witteveenkader 2015 niet mogelijk. NIEUWE CIJFERS LEVENSVERW LEVENSVER W ACHTING EN ERVARINGSSTERFTE Het Actuarieel Genootschap heeft in september 2014 de Prognosetafel AG2014 gepubliceerd. Uit de Prognosetafel AG2014 blijkt dat de levensverwachting verder toeneemt voor jonge deelnemers, maar iets afneemt voor oudere deelnemers ten opzichte van de verwachting op basis van de twee jaar geleden gepubliceerde Prognosetafel AG2012-2062. Omdat het werkende deel van de bevolking naar verwachting nog iets langer leeft, wordt er voor het Pensioenfonds een sterftekanscorrectie op de Prognosetafel AG2014 toegepast. Towers Watson, de adviseur van het Pensioenfonds, heeft hiervoor een ervaringssterftemodel ontwikkeld waarmee op basis van kenmerken van het pensioenfonds (in het bijzonder inkomensniveau gecombineerd met sector) de correcties op de sterftekansen voor de gehele bevolking worden vastgesteld. Towers Watson heeft eind 2014 de ervaringssterftecijfers voor het Pensioenfonds opnieuw vastgesteld. Het bestuur heeft besloten om de Prognosetafel AG2014 en de Towers Watson ervaringssterftecijfers 2014 per 31 december 2014 toe te passen. Het gecombineerde effect van de Prognosetafel AG2014 en de Towers Watson ervaringssterftecijfers 2014 op de pensioenverplichtingen en daarmee op de dekkingsgraad van het Pensioenfonds is nihil. Het gecombineerde effect leidt wel tot een stijging van de kostendekkende premie met 1,3%. VISITATIECOMMISSIE Het bestuur heeft een visitatiecommissie (VC). De VC vormt het ‘intern toezicht’ op het bestuur, bestaande uit drie onafhankelijke deskundigen die verschillende deelgebieden vertegenwoordigen die van belang zijn voor het besturen van pensioenfondsen. De visitatie wordt sinds de invoering van het nieuwe bestuursmodel per 1 juli 2014 jaarlijks uitgevoerd. 20


De leden van de VC worden benoemd door het bestuur op bindende voordracht van het verantwoordingsorgaan. De belanghebbenden hebben daardoor invloed op de benoeming van de leden van het intern toezicht. De VC vormt zich een beeld over het functioneren van het bestuur, de aansturing van de processen bij het Pensioenfonds en de manier waarop het bestuur omgaat met lange termijn risico’s. De VC heeft inzage gekregen in beleidsdocumenten van het Pensioenfonds en heeft in november 2014 interviews gehouden met het bestuur, de secretaris van het Pensioenfonds, de vermogensbeheerder, de onafhankelijk beleggingsadviseur, het VO, de actuaris en de accountant van het Pensioenfonds. Het concept rapport dat de VC heeft opgesteld is in maart 2015 met het bestuur besproken. Het definitieve rapport is door de VC verstrekt aan het VO en door het bestuur aan de Werkgever. Een samenvatting van de bevindingen en aanbevelingen van de VC is opgenomen in paragraaf 5.11 en de reactie van het bestuur op de bevindingen en aanbevelingen van de VC is opgenomen in paragraaf 5.12. UITBESTEDING Sinds 1 januari 2013 worden taken ter coördinatie en uitvoering met betrekking tot de financiële- en pensioenadministratie en de verslaglegging van het Pensioenfonds uitgevoerd door Aon Hewitt. Een vertegenwoordiging van het bestuur heeft in 2014 regelmatig overleg gevoerd met Aon Hewitt over de uitvoering van de werkzaamheden op basis van de in de administratieovereenkomst vastgelegde afspraken. Aan de hand van door Aon Hewitt opgestelde rapportages is onder meer ingegaan op de verstrekking van pensioenoverzichten aan belanghebbenden, de verwerking van wijzigingen in de pensioenadministratie en de rapportages aan DNB. De secretaris van het Pensioenfonds heeft wekelijks overleg met Aon Hewitt over specifieke acties en vraagstukken. Over de werkzaamheden van Aon Hewitt over de periode oktober 2013 tot en met september 2014 is een ISAE 3402 II rapport (SOC 1) afgegeven met een verklaring van Deloitte & Touche LLP. Aon Hewitt heeft een ‘comfort letter ISAE 3402 II’ afgegeven over de periode oktober tot en met december 2014. Het bestuur heeft kennisgenomen van het ISAE 3402 II rapport en de comfort letter. BNP Paribas is de fiduciair vermogensbeheerder van het Pensioenfonds. BNP Paribas is aanwezig bij vergaderingen van de beleggingscommissie, onder meer om te adviseren, te rapporteren over ontwikkelingen met betrekking tot de dienstverlening en om de beleggingsrapportages te bespreken. De maandelijkse beleggingsrapportages zijn een vast agendapunt op de bestuursvergaderingen. Over de werkzaamheden van BNP Paribas wordt een ISAE 3402 II rapport afgegeven met een verklaring van de accountant van BNP Paribas, Deloitte & Associés. Het bestuur heeft kennis genomen van het ISAE 3402 II rapport. De incidenten gerapporteerd in beide ISAE 3402 II rapporten zijn naar de mening van het bestuur voldoende toegelicht en er is voor het bestuur geen aanleiding verdere maatregelen te nemen. ALM – ASSET LIABILITY MANGEMENT Mede na aanleiding van het nieuwe financieel toetsingskader voor pensioenfondsen, welke per 1 januari 2015 wettelijk van kracht is, heeft het bestuur de adviserend actuaris opdracht gegeven om een ALMstudie uit te voeren. 21


Met de ALM-studie wordt integraal inzicht verkregen in welke strategische beleggingskeuzes het best bij het risicoprofiel van het Pensioenfonds passen. Voor het Pensioenfonds wordt in de ALM-studie bovendien duidelijk welke invloed de overige beleidskeuzes (zoals premies, toeslagverlening en kortingen) hebben op de toekomstige solvabiliteit en de toeslagcapaciteit van het Pensioenfonds. Pensioenfondsen zijn vanaf 1 januari 2015 verplicht te communiceren over het risicoprofiel van het beleggingsbeleid. Belanghebbenden kunnen op die manier het gevoerde beleggingsbeleid vergelijken met de beleidsuitgangspunten en de risicohouding van de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden. Om het risicoprofiel van het Pensioenfonds te kunnen vaststellen, heeft het bestuur eind 2014 in samenwerking met de adviserend actuaris van het Pensioenfonds, Towers Watson, een risicobereidheidsonderzoek gehouden onder (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden. Towers Watson heeft begin 2015 ook onderzoek gedaan naar de risicohouding van het bestuur van het Pensioenfonds. De uitkomsten van beide onderzoeken worden meegenomen bij de bepaling van de ambitie en risicohouding voor het Pensioenfonds. Uiterlijk 1 oktober 2015 dient het Pensioenfonds de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) inclusief risicohouding te verstrekken aan DNB.

22


5.2 GOED PENSIOENFONDSBESTUUR Vanaf 2014 geldt er nieuwe wetgeving ten aanzien van Pension Fund Governance in de vorm van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen en de Code Pensioenfondsen. Het bestuur heeft zich in 2014 uitvoerig georiënteerd op deze nieuwe wetgeving. Het bestuur heeft het bestuursmodel aangepast om het per 1 juli 2014 in lijn te brengen met de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. Daarnaast heeft het bestuur begin 2014 geïnventariseerd in hoeverre de normen die zijn opgenomen in de Code Pensioenfondsen worden toegepast in de praktijk. In paragraaf 5.12 rapporteert het bestuur over de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan de Code Pensioenfondsen volgens het principe ‘pas toe of leg uit’.

5.2.1 DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING Binnen het bestuur is op elk gebied deskundigheid op het gewenste niveau aanwezig. Er wordt jaarlijks een opleidingsplan opgesteld om de deskundigheid van het bestuur verder te bevorderen en te verbreden. In 2014 heeft dit op individuele basis geresulteerd in het volgen van cursussen door diverse bestuursleden, mede gelet op de taakverdeling binnen het bestuur. Daarnaast namen diverse bestuursleden deel aan seminars van DNB, BNP Paribas, Aon Hewitt, Towers Watson en diverse advocatenkantoren. Ook werd tijdens de off-site van het bestuur aandacht besteed aan de verdere ontwikkeling van de technische kennis van het bestuur ten aanzien van het nieuwe Financieel Toetsingskader, het Witteveenkader en Pension Fund Governance. Ook werd aandacht besteed aan de praktische uitwerking van het thema integriteit. De kennis van het verantwoordingsorgaan is op het gewenste niveau. Het verantwoordingsorgaan heeft na aanpassing van het bestuursmodel en de wijziging van de statuten zich opnieuw georiënteerd op taken en verantwoordelijkheden. Jaarlijks voert het bestuur een zelfevaluatie uit. Op basis van vragenlijsten worden de bestuursleden gevraagd op verschillende onderdelen een mening te geven over, onder andere, het technische deskundigheidsniveau van het bestuur als geheel, de onderlinge samenwerking, het oppakken van taken en de onderlinge communicatie. De uitkomsten van de zelfevaluatie 2014 zijn tijdens een bestuursvergadering gepresenteerd en besproken.

5.2.2 BESTUURSVERGADERINGEN Het bestuur van het Pensioenfonds heeft in 2014 zes maal vergaderd. De belangrijkste onderwerpen waren: Het nauwlettend volgen van de financiële situatie van het Pensioenfonds. Nadere invulling geven aan de taakverdeling en uitvoering voor wat betreft beleidsmatige verantwoordelijkheden en interne en operationele coördinatie. De voorbereiding en uitwerking van het besluit van de Werkgever over beperking van de pensioenopbouw van het Pensioenfonds als gevolg van de beperking van de fiscale facilitering van de pensioenopbouw. Een verdere uitwerking van de keuze voor het paritair bestuursmodel zoals beschreven in de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. Een periodieke evaluatie van de samenwerking met de pensioenadministrateur, de vermogensbeheerder, de custodian en de herverzekeraar van het pensioenfonds. 23


Een verbetering van het kennisniveau binnen het bestuur door het volgen van seminars en cursussen Het opstellen van een handleiding waarin de administratieve organisatie van het Pensioenfonds wordt beschreven en het beschrijven van de belangrijkste processen die door het Pensioenfonds zelf worden uitgevoerd. Een verdere uitwerking van het risicoregister en de risicospecificaties waarin de risico’s van het Pensioenfonds en de belangrijkste mitigerende maatregelen zijn beschreven. De wijzigingen in diverse beleidsdocumenten van het Pensioenfonds.

5.2.3 NALEVING WET- EN REGELGEVING Het bestuur is niet bekend met overtredingen van weten regelgeving.

5.2.4 GEDRAGSCODE Ter voorkoming van belangenconflicten en van misbruik en oneigenlijk gebruik van de bij het Pensioenfonds aanwezige informatie, heeft het bestuur op grond van artikel 20 van het Besluit Financieel Toetsingskader Pensioenfondsen een gedragscode opgesteld. Deze gedragscode geldt onder meer voor bestuursleden, leden van het verantwoordingsorgaan en de adviseurs van het Pensioenfonds.

5.2.5 TOEZICHTHOUDER Het afgelopen jaar is aan het Pensioenfonds geen dwangsom verbeurd of boete opgelegd. Er zijn door DNB geen aanwijzingen aan het Pensioenfonds gegeven, noch is een bewindvoerder aangesteld of is de bevoegdheidsuitoefening van organen van het Pensioenfonds gebonden aan toestemming van de toezichthouder.

5.2.6 HERSTELPLAN Het Pensioenfonds heeft een lange termijn herstelplan ingediend bij DNB op 30 september 2008, en een korte termijn herstelplan op 1 april 2009 welke op 31 december 2013 is afgelopen. Voor een toelichting op het lange en korte termijn herstelplan wordt verwezen naar paragraaf 5.5.

5.2.7 COMMUNICATIE In overeenstemming met de door de Pensioenfederatie geïntroduceerde doelstelling om eenvormige, eenduidige en duidelijke pensioenoverzichten te verstrekken (uniform pensioenoverzicht, UPO), is in 2014 aan alle (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden tijdig een pensioenoverzicht verzonden. Het Pensioenfonds heeft een communicatieplan. Doel van het communicatiebeleid is (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden op tijd en adequaat te informeren. Naast de wettelijk voorgeschreven informatieverstrekking, communiceert het Pensioenfonds met belanghebbenden over de ontwikkelingen van het Pensioenfonds. Het Pensioenfonds verstuurde in januari 2014 en in oktober 2014 een nieuwsbrief aan alle (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden van het Pensioenfonds over onder andere de financiële positie van het Pensioenfonds, de aanpassingen van het bestuursmodel, wijzigingen in de beleidsdocumenten van het Pensioenfonds, de Code Pensioenfondsen, de vaststelling van de premie van het Pensioenfonds, de nieuwe Prognosetafel AG2014 en ervaringssterfte, het instellen van de jaarlijkse visitatiecommissie, wettelijke wijzigingen en informatie over de geplande Algemene Vergadering van Deelnemers in 2014. Daarnaast zijn diverse berichten gepubliceerd op de intranet van de Werkgever. 24


In maart 2014 is een Algemene Vergadering van Deelnemers georganiseerd. Tijdens deze vergadering is een terugblik en vooruitblik gegeven op actuele onderwerpen voor het Pensioenfonds. De beleggingscommissie heeft de ontwikkelingen en beleggingsresultaten aan de deelnemers gepresenteerd. Eind oktober 2014 is er in samenwerking met de Werkgever een pensioendriedaagse georganiseerd. Deelnemers werden opgeroepen om hun UPO te bestuderen en werden uitgenodigd om vragen te stellen over hun UPO, hun pensioenaanspraken en andere pensioengerelateerde onderwerpen. De vragen konden worden gesteld aan de secretaris van het Pensioenfonds, een medewerker van de afdeling Human Resources NL van Atradius en een lid van het verantwoordingsorgaan. Stichting Pensioenregister Stichting Pensioenregister is een initiatief van de gezamenlijke Nederlandse pensioenfondsen, de pensioenverzekeraars en de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Sinds 2011 maakt Stichting Pensioenregister het mogelijk dat alle burgers in Nederland de mogelijk hebben om via ‘www.Mijnpensioenoverzicht.nl’ een overzicht te krijgen van de opgebouwde en op te bouwen pensioenaanspraken bij pensioenfondsen en pensioenverzekeraars én de opgebouwde AOW-rechten. Het Pensioenfonds heeft in 2014 de genoemde gegevens van de (gewezen) deelnemers in het Pensioenfonds tijdig beschikbaar gesteld aan Stichting Pensioenregister.

5.2.8 HERVERZEKERING Het Pensioenfonds heeft met ingang van 1 januari 2013 een herverzekeringsovereenkomst afgesloten met Delta Lloyd Levensverzekering N.V., die voor de uitvoering van deze overeenkomst samenwerkt met SCOR Global Life SE. De herverzekeringsovereenkomst is aangegaan voor drie jaar met winstdeling aan het einde van de looptijd. Onder de herverzekeringsovereenkomst zijn de volgende risico’s ten aanzien van de deelnemers herverzekerd: het risico op overlijden voorafgaand aan de pensioeningangsdatum en het risico op arbeidsongeschiktheid. De verzekering van het overlijdensrisico dekt de uitkering van het partner- en/of wezenpensioen voor zover dit nog niet is gefinancierd. Bij overlijden van een deelnemer zal de herverzekeraar eenmalig een kapitaal aan het Pensioenfonds uitkeren indien de deelnemer bij overlijden een partner heeft. De verzekering van het arbeidsongeschiktheidsrisico dekt zowel de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid als de uitkering van het arbeidsongeschiktheidspensioen (WIA-excedent). Het langleven risico wordt door het Pensioenfonds zelf gedragen. Een vertegenwoordiging van het bestuur heeft in 2014 regelmatig overleg gevoerd met de herverzekeraar van het Pensioenfonds, Delta Lloyd Levensverzekering N.V., die voor de uitvoering van de herverzekeringsovereenkomst samenwerkt met SCOR Global Life SE. Uitlooprisico en winstdeling ASR De herverzekeringsovereenkomst met ASR Levensverzekering N.V. (ASR) liep van 1 januari 2007 tot en met 31 december 2012 en bevatte een winstdelingsregeling. Gedurende 2014 is het contract definitief financieel afgewikkeld.

25


5.3 PENSIOENREGELING De pensioenregeling is vastgelegd in het pensioenreglement van het Pensioenfonds. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend. Het geldende pensioenreglement is uiteindelijk bepalend. Het pensioenreglement kunt u opvragen bij het Pensioenfonds.

5.3.1 KENMERKEN PENSIOENREGELING 2014 Pensioensysteem

Middelloon

Opnameleeftijd

18 jaar

Pensioenleeftijd

67 jaar

Pensioengevend salaris

13,96 X vaste maandsalaris

Max. pensioengevend salaris

€ 356.000

Franchise 2014

€ 13.765,- (€ 18.649,- *)

Pensioengrondslag

Pensioengevend salaris verminderd met de franchise

Partnerpensioen

Voor de dienstjaren ná 2001 bedraagt het jaarlijkse partnerpensioen 70% van het (bereikbare) ouderdomspensioen voor de betreffende dienstjaren vastgesteld aan de hand van de (toen) geldende pensioenregeling (en) voor de dienstjaren ná 2001 (onbepaald partner systeem). Vóór 2001 gold het zogenaamde bepaald partner systeem, dat wil zeggen dat partnerpensioen alleen werd opgebouwd, voor zover de partner van de deelnemer was aangemeld bij het pensioenfonds onder de toen geldende pensioenregeling, en in dat geval alleen gedurende de periode waarvoor de partner was aangemeld. Het jaarlijkse partnerpensioen voor de dienstjaren vóór 1 januari 2001 is gelijk aan een percentage van het berekende ouderdomspensioen vastgesteld aan de hand van de toen geldende pensioenregeling(en) (indien geen partner of partner gedurende bepaalde periode: naar rato).

Wezenpensioen

14% van het in uitzicht gestelde ouderdomspensioen per kind, (max. 50%)

Arbeidsongeschiktheid

Maximaal 70% van het verschil tussen het jaarsalaris, en het op de ingangsdatum van het arbeidsongeschiktheidspensioen geldende maximum jaarloon (voor sociale verzekeringen), waarover de uitkeringen als gevolg van de WIA worden berekend

Eigen bijdrage

7% van de pensioengrondslag

* Geldend voor de deelnemers die op 1 januari 2006 deelnemer waren aan de regeling en op 1 januari 2005 ouder waren dan 55 jaar Per 1 januari 2009 is het Pensioenfonds gesloten voor nieuwe deelnemers.

26


Overgangsregelingen Als gevolg van wijzigingen die in het verleden hebben plaatsgevonden in de pensioenregeling, gelden er diverse overgangsregelingen.

5.3.2 RISICOHERVERZEKERING Het Pensioenfonds heeft met ingang van 1 januari 2013 een herverzekeringsovereenkomst afgesloten met Delta Lloyd Levensverzekering N.V., die voor de uitvoering van deze overeenkomst samenwerkt met SCOR Global Life SE. Onder de herverzekeringsovereenkomst zijn de volgende risico’s ten aanzien van de deelnemers herverzekerd: het risico op overlijden voorafgaand aan de pensioeningangsdatum en het risico op arbeidsongeschiktheid.

5.3.3 TOESLAGBELEID Voorwaardelijke toeslagverlening De toeslagverlening van het pensioen is voorwaardelijk; er is geen recht op toeslagverlening en het is ook voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre het verlenen van toeslagen zal plaatsvinden. Het bestuur toetst elk jaar of de aanpassing als bedoeld in artikel 23 leden 2 en 3 van het pensioenreglement kan plaatsvinden. Bij het nemen van deze beslissing laat het bestuur zich behalve door de dekkingsgraad mede leiden door andere overwegingen welke bepalend zijn voor de beantwoording van de vraag of de financiële positie van het Pensioenfonds zich tegen die aanpassing verzet, zoals, doch niet uitsluitend, de algemene economische situatie en de ontwikkeling op de financiële markten. Een besluit dat in enig jaar een aanpassing kan plaatsvinden, vormt geen garantie voor in toekomstige jaren toe te kennen aanpassingen en houdt geen beperking in van de beleidsvrijheid die het bestuur ter zake heeft. In het pensioenreglement is de mogelijkheid voor het toekennen van ‘inhaalindexatie’ opgenomen. Onvoorwaardelijke toeslagverlening Van een beperkte groep gewezen deelnemers en pensioengerechtigden (53 per 31 december 2014) waarvan de pensioenen voor 2001 premievrij zijn gemaakt of zijn ingegaan worden pensioenen onvoorwaardelijk geïndexeerd op basis van de consumenten prijsindex alle huishoudens oktober-oktober van het CBS met een maximum van 5,5%. Deze 53 gewezen deelnemers en pensioengerechtigden hebben bezwaar gemaakt tegen het voorstel van het Pensioenfonds in 2009 om de onvoorwaardelijke toeslagverlening om te zetten naar voorwaardelijke toeslagverlening en hebben daarmee het recht behouden op onvoorwaardelijke toeslagverlening.

5.3.4 TOEGEKENDE INDEXATIES Voor de groep met een onvoorwaardelijk recht op toeslagverlening is een toeslag van 1,05% toegekend (over 2014) per 1 januari 2015. Deze toeslagverlening is opgenomen in de technische voorziening (TV) van boekjaar 20144.

4

Besluit onvoorwaardelijke toeslag 2014 (toekenning per 1 januari 2015) op grond van besluit van 4 december 2014.

27


Per 1 januari 2014 werd een gedeeltelijke toeslagverlening toegekend op pensioenrechten met een voorwaardelijk recht op toeslagverlening. In onderstaande tabel worden cumulatief de percentages van de gemiste toeslagen weergegeven. De maatstaf voor de toeslagverlening van de actieve deelnemers is de loonindex (CAO verhogingen Atradius NL) en van de inactieve deelnemers de prijsindex (CPI alle huishoudens okt-okt van het CBS). De voorwaardelijke toeslag (over 2014) per 1 januari 2015 zal worden vastgesteld na vaststelling van het jaarverslag 2014 en op basis van het pensioenreglement 2015. Daarin wordt de toeslagverlening als gevolg van het nieuwe FTK per 1 januari 2015 anders geregeld. Er kan pas toeslagverlening plaatsvinden bij een dekkingsgraad van 110 procent (2014: 105 procent) en als dezelfde mate van toeslag ook in de toekomst gefinancierd kan worden uit het eigen vermogen boven 110 procent. Actieven / inactieven inactieven

1- 1-2010

Dekkingsgraad 31.12 voorgaande jaar

1-1-2011

1- 1- 2012

1 -1- 2013

1-1-2014

1-1-2015

* cumulatief

104,7%

105,8%

98,4%

105,2%

108,4%

112,7% 112,7%

Actieven toeslag maatstaf CAO

3,000%

0,000%

2,770%

1,750%

1,650%

1,250%

Actieven toeslag toegekend

0,000%

0,000%

0,000%

0,023%

0,374%

Ntb5

Actieven toeslag gemist

3,000%

0,000%

2,770%

1,727%

1,276%

Ntb5

12,327%

Inactieven toeslag maatstaf CPI

0,710%

1,570%

2,610%

2,910%

1,560%

1,050%

13,934%

0,000%

0,084%

0,000%

0,039%

0,354%

Ntb5

0,710%

1,486%

2,610%

2,871%

1,206%

Ntb5

Inactieven toeslag toegekend

Inactieven toeslag gemist

14,177%

12,222%

*Tot en met 2014, exclusief besluit voorwaardelijke toeslag 2014

5.3.5 DEELNEMERS EN DEMOGRAFIE Aantal deelnemers

Stand 3131 -1212-2013

Bij:

Af:

Stand 3131 -1212-2014

397 756 386

0 13 27

15 23 16

382 746 397

Actieven Slapers Pensioengerechtigden Totaal

5

1.539 1.5 39

40

54

1.525

Ouderdomspensioen (incl. TOP) Partnerpensioen Wezenpensioen

287 86 13

18 9 0

9 3 4

296 92 9

Totaal

386

27

16

397

Besluit voorwaardelijke toeslag 2014 (toekenningtoekenningen per 1 januari 2015) volgt na vaststelling jaarverslag 2014.

28


In 2014 is het aantal deelnemers geteld aan de hand van het aantal natuurlijke personen. In voorgaande jaren was het aantal polissen de basis voor de telling van het aantal deelnemers. Eind 2013 waren er 397 polissen voor actieve deelnemers, 782 polissen voor gewezen deelnemers en 389 polissen voor pensioengerechtigden. Arbeidsongeschikte deelnemers Er is voor 15 deelnemers (2013: 16) sprake van premievrijstelling. Het aantal deelnemers dat een arbeidsongeschiktheidspensioen ontvangt is 11 (2013: 14). DEMOGRAFIE: Leeftijd

Aantal deelnemers A ctief

S laper

Pensioengerechtigden

< 20 20-25 25-30

0

0

5

0

0

2

4

0

2

30-35 35-40

21

56

0

52

111

0

40-45 45-50

89

151

2

76

143

0

50-55 55-60 60-65 65-70 70-75 75-80

64

119

0

49

96

13

27

70

38

0

0

119

0

0

69

0

0

68

80-85 85-90

0

0

41

0

0

28

90-95 >95

0

0

8

0

0

2

382

746

397

Totaal

5.4 BELEGGINGEN 5.4.1 TERUGBLIK FINANCIËLE MARKTEN Inleiding Het verloop van de economische ontwikkelingen en het sentiment op de financiële markten werden in 2014 sterk beïnvloed door de geopolitieke gebeurtenissen in Oekraïne en het Midden-Oosten. Dat alles resulteerde in een neerwaartse herziening van de voor 2014 verwachte groei, waarbij de conjunctuursituatie echter verschilt tussen de regio's. Dé gebeurtenis van het tweede halfjaar is de snelle daling van de olieprijs, die in zes maanden tijd met de helft is gezakt. Een vat Brent-aardolie sloot het jaar af onder de 60 dollar.

29


Verenigde Staten Toen aan het begin van het jaar de begrotingsperikelen in de Verenigde Staten voorbij waren, verschoof de aandacht naar het monetaire beleid. De ISM-index die het vertrouwen van inkoopmanagers meet, steeg van 55 in juni naar 59 in augustus, het hoogste peil sinds begin 2011, om zich vervolgens te stabiliseren. En volgens diezelfde indicator laat de activiteit in de dienstensector zijn sterkste expansie zien sinds midden 2005. De daling van de olieprijs ondersteunde het vertrouwen. Ook de vastgoedmarkt heeft een herstel ingezet. In dit licht lijkt het vreemd dat op de arbeidsmarkt de loonstijgingen beperkt bleven, ondanks de hoge groei van banen eind 2014 en de gestage daling van de werkloosheid (5,8% in november). Deze ontwikkeling weerspiegelt volgens de Amerikaanse Centrale Bank de zwakte van de arbeidsmarkt en is mede de reden waarom de inflatie weer onder het streefcijfer van 2% is gezakt. Tegen deze relatief evenwichtige achtergrond heeft de Amerikaanse Centrale Bank haar aankopen van activa in het kader van haar beleid voor kwantitatieve versoepeling verder afgebouwd. Eind oktober werd het programma stopgezet, maar de basisrente zal naar verwachting nog een tijd laag worden gehouden. Europa Hoewel de Europese PMI indicator die het vertrouwen van inkoopmanagers meet in april 2014 tot het hoogste peil van de afgelopen drie jaar was geklommen stagneerde in het tweede kwartaal het BBP (na de reeds tegenvallende groei van amper 0,2% in het eerste kwartaal). In het derde kwartaal was er opnieuw een zeer bescheiden groei van 0,2%. Vanaf de lente daalden de PMI-indices om het jaar af te sluiten op het laagste peil sinds de zomer van 2013. Bovendien waren de verschillen tussen de economieën in de landen van de eurozone fors. Italië was in recessie, Spanje boekt een bemoedigende BBP-groei, de Franse economie noteerde wat leek een artificiële opleving in het derde kwartaal, en de Duitse economie stabiliseerde na een solide eerste kwartaal. De bezorgdheid over de situatie in Oekraïne en de gevolgen van het embargo ten aanzien van Rusland hebben de investeringen beperkt en het vertrouwen aangetast. Dat kwam het duidelijkst tot uiting in Duitsland, dat aanzienlijke economische en commerciële banden met Oost-Europa heeft. Hoewel de eurozone als geheel aan de recessie is ontsnapt, blijft de groei zwak en kwetsbaar, wat bijdroeg tot de afname van de inflatie. Op jaarbasis is de index van de consumptieprijzen gedaald van 0,7% in januari 2014 naar 0,3% in november 2014. Hoewel een deel van deze daling kan worden toegeschreven aan de lage prijzen van de energieproducten, blijft het een zorgwekkend element, omdat deflatieverwachtingen kunnen aanwakkeren. Om die trend te keren, heeft de Europese Central Bank (‘ECB ECB’) nieuwe maatregelen genomen om haar monetaire beleid verder te versoepelen en de ECB kredietverstrekking aan de privésector te ondersteunen. Zij blijft ook aangeven dat zij klaarstaat om meer te doen indien nodig. Japan De Japanse economie blijft beïnvloed worden door het ‘Abenomics’-beleid dat is ingevoerd door de regering van Shinzo Abe, die sinds eind 2012 de premier van Japan is. De BBP-groei van het eerste en tweede kwartaal van 2014 was wisselvallig. De groei in aankopen in de aanloop naar de BTW-verhoging van 1 april 2014 hebben de economie gestimuleerd, maar daarop volgde logischerwijs een inkrimping. De activiteit van de maaksector herstelde tijdens de zomer. Het gedrag van de consumenten oogt echter aarzelend en de Japanse economie heeft het moeilijk om de schok van de BTW-verhoging te boven te komen. Uit de nationale rekeningen van het derde kwartaal bleek dat Japan in een recessie was beland, wat de regering deed besluiten het parlement te ontbinden en vervroegde verkiezingen uit te schrijven voor 14 december 2014. 30


De regeringscoalitie kwam versterkt uit de verkiezingen waardoor zij de handen vrij heeft om haar economisch beleid versneld in te voeren en aan structurele hervormingen te werken, vooral op de arbeidsmarkt. De lonen volgen de versnelling van de inflatie niet (die gestegen is van 1,4% op jaarbasis in januari naar 2,4% in november, door de daling van de yen en de gestegen belastingdruk). Eind december kondigde de regering een nieuw plan voor de ondersteuning van de economie aan (kredieten aan plaatselijke overheden, hulp voor gezinnen met bescheiden inkomen), waarvan de impact echter beperkt lijkt. Opkomende markten Tijdens het hele jaar zijn de economische indicatoren (BBP, industriële productie, detailhandelsverkoop, investeringen) teleurstellend gebleven. De PMI enquêtes komen hierop neer: de samengestelde index voor het geheel van de opkomende markten is zonder duidelijke trend gebleven tijdens de laatste twaalf maanden. De verbetering die werd ingezet van april tot september 2014 heeft zich daarna niet doorgezet. Bovendien laten de verschillende regio's een zeer uiteenlopende groei zien, een ontwikkeling die nog versterkt is door de abrupte daling van de olieprijs tijdens de tweede jaarhelft. Het Internationaal Monetair Fonds heeft zijn verwachtingen neerwaarts bijgesteld en gaat nu uit van een BBP-groei in de ontwikkelingslanden van slechts ruim 4% in 2014 en van 5% in 2015. De economische groei in China zwakte verder af. Maar de autoriteiten lijken nog niet van plan om het loslaten van de doelstelling van 7.5% officieel te maken. Rusland gaat niet alleen gebukt onder de gevolgen van zijn positie als aardolieproducent, maar ook onder de Oekraïense crisis en de Westerse sancties tegen het land. De val van de roebel heeft een aantal andere opkomende valuta's meegesleurd (vooral Indiase roepie, Braziliaanse real en Turkse lire). De snelle ingrepen van de monetaire autoriteiten en de structurele inspanningen (vooral in Azië) beginnen echter vruchten af te werpen. Monetair Moneta ir beleid De ECB heeft haar basisrente verlaagd in juni en september 2014 (de herfinancieringsrente bedraagt nu 0,05%, de marginale leenfaciliteit 0,30% en de depositorente -0,20%). Zij heeft een nieuw instrument aan haar arsenaal toegevoegd: de TLTRO (Targeted longer-term refinancing operations, gerichte herfinancieringstransacties op langere termijn), die bedoeld zijn om de bankleningen aan de nietfinanciële privésector te versterken. Op 4 september werden nog meer maatregelen aangekondigd om het krediet te ondersteunen en de deflatieverwachtingen in te dammen. In dat verband is de ECB begonnen met de aankoop van door vermogen gedekte effecten, tot nu toe voor een totaalbedrag van 1,7 miljard euro, en asset backed obligaties (voor maximaal 30 miljard euro). Gelet op de totale markt blijven dit echter bescheiden bedragen, net als de 212 miljard die in totaal is toegewezen aan de twee TLTRO-operaties tijdens het jaar. Gelet op het feit dat de ECB “ernaar streeft haar balans weer op het niveau van begin 2012 te krijgen”, de aarzelende groei en de inflatie die in november 0,3% op jaarbasis bedroeg, nam de verwachting van nieuwe maatregelen toe. Mario Draghi heeft overigens aangegeven dat de ECB zou “doen wat nodig is om de inflatie en de inflatieverwachtingen zo snel mogelijk aan te wakkeren”, waar hij nog aan toevoegde dat “als de huidige beleidsingrepen niet volstaan om deze doelstelling te bereiken, of als andere risico's voor de inflatievooruitzichten toenemen, het nodig zal zijn om de omvang, het tempo en de samenstelling van de aankopen aan te passen”. Dat leek sterk op een verklaring die het pad effende voor de aankoop van staatsobligaties. Inmiddels weten we in 2015 dat dat ook plaats gaat vinden.

31


De Amerikaanse Central Bank (‘Fed Fed’) Fed is in januari 2014 begonnen om de aankopen maandelijks met 10 miljard dollar terug te schroeven. Dat afbouwtempo is aangehouden en na afloop van de vergadering van oktober 2014 kondigde de Fed aan dat de aankopen in november zouden worden stopgezet. Janet Yellen, die Ben Bernanke als voorzitter van de Fed in februari 2014 opvolgde, heeft herhaald dat de basisrente van de Amerikaanse rente nog lange tijd laag zou blijven. Valutamarkten De koers EUR/USD schommelde tot april zonder duidelijke trend tussen 1,34 en 1,39. Het verschil in monetair beleid is een sleutelfactor geworden voor de evolutie van de wisselkoersen. De stijging van de dollar tegenover de euro is begin september 2014 versneld na de verlaging van de basisrente van de ECB, en op basis van de verwachting dat de Fed de basisrente in 2015 op zou gaan trekken. Die trend, die de koers van meer dan 1,39 in mei naar 1,25 begin oktober 2014 had gebracht, is aan het einde van het jaar weggeëbd door de turbulentie op de financiële markten. De schommelingen zijn aarzelend gebleven tot midden december, toen de koers verder verzwakte tot 1,21, het laagste peil sinds juli 2012, door de ongerustheid over de Russische situatie (rol van vluchthavenvaluta van de dollar) en de politieke crisis in Griekenland. De verklaringen van de ECB, die uitzicht bieden op de aankoop van staatsobligaties op korte termijn, hebben natuurlijk ook bijgedragen tot de verder daling van de euro, die het jaar afsloot op 1,21 dollar, een daling van 12% in twaalf maanden. Obligatiemarkten Obligat iemarkten Begin 2014 schommelde het renteniveau van een Amerikaanse 10 jaar’s staatsobligatie binnen een relatief smalle bandbreedte van 2,6% tot 2,8%. De lange rente was een speelbal van de economische indicatoren, de verwachtingen rond het monetaire beleid en de evolutie van de risicobereidheid. De geleidelijke vermindering van de activa-aankopen van de Fed heeft niet geleid tot een afname van de vraag naar Amerikaans schatkistpapier. Vanaf april 2014 heeft de rente van 10-jarige obligaties een vrijwel ononderbroken daling ingezet, tot onder 2,4% in augustus. De toezegging van de Fed om de basisrente in de buurt van nul te houden en de uitspraken van de ECB hebben een rol gespeeld in de ontwikkeling van de rente, net als de verschuiving naar activa met minder risico door de geopolitieke spanningen (conflicten in Oekraïne en Irak). Vanaf september heeft de lange rente veel volatiliteit laten zien. In een eerste fase hebben de verwachtingen rond het monetaire beleid van de Fed een lichte spanning veroorzaakt in september, waarna de bewegingen van de aandelenkoersen in oktober en december de volatiliteit van de obligaties versterkten. De rente van de Amerikaanse staatsobligaties op 10 jaar is op 15 oktober even onder de 1,9% gezakt als gevolg van de abrupte daling van de aandelenmarkt. Die trend keerde echter al snel door het opveren van de aandelen en de economische indicatoren, die de 10-jarige rente in november weer op 2,4% bracht. Daarna werd het verloop van de rente-evolutie opnieuw wisselvalliger en leidde de zoektocht naar veiligheid tot een dieptepunt voor het jaar van 2,1% op 16 december om 2014 af te sluiten op 2,2%. De rente van de Duitse 10 jaar’s staatsobligatie daalde van 1,9% eind 2013 naar 0,5% een jaar later in een vrijwel ononderbroken beweging, met slechts een korte adempauze in september. Dit is te danken aan diverse factoren.

32


In de eerste plaats zijn er het monetaire beleid van de ECB met twee renteverlagingen en de aankondigingen van Mario Draghi in juni en september 2014, gevolgd door verklaringen die uitzicht boden op de aankoop van staatsobligaties op korte termijn. Vervolgens hebben de tegenvallende groei en de afname van de inflatie de vraag naar deze obligaties versterkt. Ten slotte was ook de status van “safe haven” belegging van de Duitse staatsobligaties een cruciale factor in de daling van de rente van de Duitse Bund tot onder 1% in augustus door de bezorgdheid op de financiële markten over Rusland en de politieke situatie in Griekenland. Het uitstelgedrag van de Griekse regeringscoalitie is uitgemond in de ontbinding van het parlement en het uitschrijven van vervroegde verkiezingen, die ertoe zouden kunnen leiden dat de onderhandelingen rond de internationale financiële steun aan Griekenland worden heropend. Die situatie wakkert de vrees voor een nieuwe crisis op Europees niveau aan. Bij de Russen roept de val van de roebel samen met de daling van de olieprijzen, herinneringen op aan de crisis van 1998. Ten slotte voeden ook de zwakke inflatie in de eurozone (0,3% in november) en diverse expliciete verklaringen van ECB-leden de verwachting van de invoering van een uitgebreide kwantitatieve versoepeling. Die hypothese bood vooral steun aan de perifere markten en zorgde voor een duidelijke versmalling van de rentespread met Duitsland. De rente van de 10-jarige Italiaanse staatsobligatie is gedaald tot 1,9%, terwijl de Spaanse rente daalde tot 1,6%. Aandelenmarkten Begin 2014 zorgden de geopolitieke situatie en de bezorgdheid over de opkomende economieën voor een eerste waarschuwing op de financiële markten. Hoewel beleggers al snel terugkeerden bleven de ontwikkelingen op de beurzen aangestuurd worden door geopolitieke factoren en de door de centrale banken verstrekte liquiditeit, en in het tweede halfjaar door de sterke daling van de olieprijs. De gebeurtenissen in Oekraïne en het nieuwe conflict in de Gazastrook zetten de aandelenkoersen onder druk in april, en opnieuw in de zomer, ondanks de geruststellende verklaringen van de centrale bankiers. In augustus en begin september 2014 reageerden de beleggers positief op de toezegging van Mario Draghi om de monetaire voorwaarden in de eurozone verder te versoepelen. In de herfst stonden de geopolitieke gebeurtenissen weer centraal. Aandelen noteerden twee volatiliteitspieken in de loop van het jaar (hoogste volatiliteit sinds midden 2012), in oktober en december. De dalingen tijdens het laatste kwartaal waren zeer abrupt, maar werden ook in enkele beursdagen weggewerkt. Deze waren het gevolg van de ongerustheid over de olieprijs. Dat element, dat twijfel doet rijzen over de gezondheid van de wereldeconomie, zette een zware druk op de activa van de productielanden en ligt aan de basis van de daling van de aandelenkoersen van de opkomende markten tijdens het jaar (-4,6% voor de MSCI Emerging index in dollar). Vooral de Russische financiële markten waren het slachtoffer van deze ontwikkeling, en de daling van de roebel (-35% in drie maanden, ondanks de interventies van de centrale bank) roept herinneringen op aan de Russische crisis. De Europese markten werden bovendien ook beïnvloed door de politieke situatie in Griekenland, die wel eens een nieuwe fase van instabiliteit zou kunnen inluiden. In deze context zijn de centrale banken er niet in geslaagd de beleggers duurzaam vertrouwen in te boezemen. De liquiditeit blijft aanzienlijk, maar dat thema werd overschaduwd door de ontwikkeling van de olieprijs en de geopolitieke perikelen. Het rendement per regio liep uiteen. Zo steeg de S&P 500 met 11% en ging van record naar record dankzij de bevredigende resultaten van de bedrijven en de talrijke financiële transacties tegen een achtergrond van solide economische groei. 33


In de eurozone daarentegen bleef de stijging door de zwakke groei en inflatie en de bezorgdheid over Rusland en Griekenland beperkt (+1% voor de Euro Stoxx 50). De Japanse Nikkei 225 index profiteerde met +7% van de daling van de yen en het beleid van economische steun aan de bedrijven.

5.4.2 WIJZIGINGEN IN DE BELEGGINGSPORTEFEUILLE In 2014 hebben er geen structurele veranderingen plaats gevonden in de portefeuille. Binnen de beleggingscommissie zijn diverse onderwerpen aan de orde geweest. De meest in het oog springende waren in chronologische volgorde: Een analyse door de fiduciair manager van het mogelijk afdekken van het tail-risico in de aandelenportefeuille. Een afdekking kan gerealiseerd worden door middel van opties op de onderliggende benchmarks of door in de opties op de ETFs te beleggen. Onderzoek wees uit dat de kosten hiervan dermate hoog zijn, dat het voor een lange termijn belegger niet wenselijk is. De impact van het nieuwe FTK en de vraag of het wenselijk was om daarop voor te sorteren. Geconcludeerd werd dat het nieuwe kader met nog te veel onzekerheden omgeven was en het onverstandig was om daarop al te gaan handelen. Wel kregen we daardoor al in een vroegtijdig stadium in kaart wat de mogelijke impact was op onder andere het vereist eigen vermogen. Een analyse over een nieuwe risicobenadering. Beleggers zijn gewend om via diversificatie het risico te verminderen. Echter, veelal blijkt onbedoeld het aandelenrisico casu quo het bedrijfsrisico het grootste risico in de portefeuille te zijn. Zeker gedurende perioden van onzekerheid op financiële markten lijkt diversificatie minder goed te werken (correlatie tussen beleggingssoorten wordt zeer groot) en dan wordt het aandelenrisico nog groter. De vraag is dus of de grote gevoeligheid voor aandelenmarkten binnen de portefeuille door een andere diversificatie verder verminderd kan worden. We hebben een analyse gemaakt aan de hand van de risicofactoren. Deze benadering zal in de toekomst nader beschouwd worden. Een analyse op de impact van de dalende rente en het eventueel verlagen van de rentehedge. Het neerwaarts risico bij verlaging van de rentehedge is afgenomen en met een verlaging van de rente afdekking kan de beleggingsportefeuille worden beschermd tegen stijgende rente. Deze analyse is in januari 2015 voortgezet. De impact ervan komt tot uiting in de uit te voeren ALM studie zodat effecten beoordeeld kunnen worden in het geheel van alle risico’s. Review meetings gehouden met de beheerders van de ETF’s waarin het Pensioenfonds participeert.

5.4.3 MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD BELEGGEN Het bestuur van het Pensioenfonds is zich bewust van haar maatschappelijke positie waar het gaat om maatschappelijk verantwoord beleggen. Onder ‘maatschappelijk verantwoord’ wordt verstaan dat rekening wordt gehouden met milieu en klimaat, mensenrechten en sociale verhoudingen. Het Pensioenfonds belegt niet actief in aandelen en houdt alleen posities in Exchange Traded Funds die wereldwijde benchmarks volgen. Hierdoor zijn er beperkte mogelijkheden om een actief uitsluitingsbeleid te voeren voor bedrijven die zich niet maatschappelijk verantwoord gedragen. Ten aanzien van de portefeuille met bedrijfsobligaties worden de uitsluitingen van de Autoriteit Financiële Markten gevolgd.

34


5.4.4 BELEGGINGSRESULTAAT De totale waarde van de beleggingsportefeuille van het Pensioenfonds per 31 december 2014 bedroeg 297.866 en is onder te verdelen volgens onderstaande tabel. Waarde

Rendementsportefeuille Vastgoed beleggingen

Gewicht totale

Gewicht rendements

Strategische weging

portefeuille

portefeuille

rendements portefeuille

13.215

4,4%

10,5%

10,4%

63.087 49.260

21,2% 16,6%

50,2% 39,2%

49,3% 40,3%

-556 0

-0,2% 0,0%

-0,4% 0,0%

0,0% 0,0%

611

0,2%

0,5%

0,0%

Totaal

125.617

42.3% 42.3%

100,0 100,0%

100,0%

Matchingsportefeuille Obligaties LDI Fondsen

46.711 124.982

15,7% 42,0%

Totaal

171.693

57,7% 57,7 %

Totale portefeuille

297.310

100,0%

Zakelijke waarden Vastrentende waarden Valutaderivaten Grondstoffen Overige beleggingen

Bovenstaande tabel geeft aan dat bijvoorbeeld de beleggingscategorie ‘vastgoed beleggingen’ per 31 december 2014 een waarde heeft van 13.215. Dit is 4,4% van de totale portefeuille en 10,5% van de rendementsportefeuille. De strategische verdeling van de totale portefeuille is de verdeling van de portefeuille zoals opgenomen in de beleggingsrichtlijnen. De strategische verdeling wordt hier ter vergelijking met het gewicht in de rendementsportefeuille weergegeven (meest rechter kolom).

35


De performance van de beleggingsportefeuille van het Pensioenfonds in de jaren 2013 en 2014 was als volgt verdeeld:

Categorie

2014 Portefeuille rendement

2014 Benchmark rendement

2013 Portefeuille rendement

2013 Benchmark rendement

Vastgoed beleggingen Zakelijke waarden

25,6% 18,3%

25,0% 18,2%

8,4% 18,4%

10,4% 18,9%

Vastrentende waarden Grondstoffen

8,5%

7,9%

1,7% -11,7%

1,6% -11,0%

Rendementsportefeuille

15,2%

14,7%

9,4%

9,6%

Matchingsportefeuille 6,7

35,8%

33,9%

-7 ,2%

-7 ,4%

Totale portefeuille

25,0%

23,7%

0,6%

0,4%

Alle beleggingen binnen de rendementsportefeuille vinden plaats in passief beheerde beleggingsinstellingen, zogenaamde index trackers. De matchingportefeuille heeft tot doel het renterisico van de beleggingen ten opzichte van de verplichtingen gedeeltelijk af te dekken. De fiduciair vermogensbeheerder heeft de renteafdekking in overleg met het Pensioenfonds gerealiseerd door met een portefeuille obligaties in combinatie met zeven Liability Driven Investments beleggingsfondsen een vergelijkbaarlooptijdprofiel te simuleren. Binnen deze zeven beleggingsfondsen wordt gebruikt gemaakt van fysieke (zero coupon) obligaties en diverse interest rate swaps. Door het gebruik van deze interest rate swaps is er sprake van een hefboom effect en kan er met een beperkt geïnvesteerd vermogen renteafdekking op een substantieel deel van de verplichtingen plaats vinden. Dit is het gevolg van het feit dat er binnen swaps impliciet kort geld wordt geleend en in lang papier wordt belegd. Op langere termijn bedraagt deze leverage factor circa 2. Door het gebruik van deze techniek is het mogelijk geweest om ook een relatief grote rendementsportefeuille aan te houden.

6Benchmark Matchingportefeuille: liabilities op basis van de geldende DNB Curve 7

Rendement Matchingportefeuille: LDI inclusief leverage

36


5.5 DEKKINGSGRAAD EN HERSTELPLAN De dekkingsgraad van het Pensioenfonds heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: 2014

2013

2012

2011

2010

Dekkingsgraad per 31 december8

112,7%

108,4%

105,2%

98,4%

105,8%

Vereiste dekkingsgraad FTK

111,0%

112,1%

110,8%

111,0%

111,7%

104,2%

104,2%

104,5%

104,5%

104,5%

Minimaal Vereiste dekkingsgraad

De dekkingsgraad per 31 december 2014 van het Pensioenfonds is gestegen naar 112,7%. De vereiste dekkingsgraad voor het Pensioenfonds per 31 december 2014 volgens de solvabiliteitsvoorschriften van de Pensioenwet bedraagt 111,0%. In het bijzonder door de kredietcrisis en de dalende rentestand is het Pensioenfonds in 2008 eerst in een reservetekort terechtgekomen. Een reservetekort houdt in dat de feitelijke dekkingsgraad lager is dan de vereiste dekkingsgraad. Op 30 september 2008 heeft het Pensioenfonds een lange termijn herstelplan ingediend bij DNB. Het lange termijn herstelplan bevat concrete maatregelen waardoor het Pensioenfonds binnen een termijn van maximaal vijftien jaar weer voldoet aan het vereist eigen vermogen. Door een verdere verslechtering van het beleggingsklimaat, is eind 2008 een dekkingstekort ontstaan (dit houdt in dat de feitelijke dekkingsgraad lager is dan de wettelijk vereiste minimum dekkingsgraad). Op 1 april 2009 heeft het Pensioenfonds een korte termijn herstelplan ingediend bij DNB. Het korte termijn herstelplan bevat concrete maatregelen waardoor het Pensioenfonds binnen een termijn van maximaal vijf jaar weer voldoet aan het minimaal vereist eigen vermogen. Het korte termijn is per 31 december 2013 afgelopen.

8 Dekkingsgraad = (aanwezig vermogen / pensioenverplichtingen voor risico van het Pensioenfonds. Dekkingsgraad wordt weergegeven per 31 december van het jaar, zoals opgenomen in de jaarverslagen van het Pensioenfonds

37


5.6 ACTUARIËLE PARAGRAAF 5.6.1 ACTUARIËLE ANALYSE In het volgende overzicht is de actuariële analyse van het saldo van baten en lasten opgenomen. De actuariële analyse geschiedt op basis van de grondslagen die het Pensioenfonds hanteert: Rendement en wijziging rentetermijnstructuur Financiering Sterfte Kosten Arbeidsongeschiktheid Incidentele wijzigingen technische voorziening Waardeoverdrachten Uitkeringen Toeslagverlening Overig Totaal resultaat

2014

2013

13.642

7.257

338 1.373

593 -278

287 284

-33 -40

-417 -5 -41 -546 61

-401 17 -19 -308 14

14.976

6.802

De premie bedraagt in totaal 22,6 % (2013: 25,3%) van de salarissom. De kostendekkende en feitelijke premies zijn als volgt (cf. art. 130 PW): 2014

2013

Kostendekkende premie

6.221

7.232

Gedempte kostendekkende premie

4.989

5.527

Feitelijke premie

6.283

7.235

Kostendekkende premie De kostendekkende premie (‘KDP KDP’) KDP op marktwaarde is berekend met de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur. De KDP bestaat uit de volgende componenten: •

De actuarieel benodigde premie voor de opbouw en risicodekking van alle onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioentoezegging.

•

De aan het strategische risicoprofiel van het Pensioenfonds gerelateerde solvabiliteitsopslag op de premie voor de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioentoezegging, zijnde de opslag voor het in stand houden van het vereiste eigen vermogen.

•

Een opslag voor de uitvoeringskosten en excassokosten.

Op basis van de Pensioenwet bevat de KDP ook een element voor de voorwaardelijke onderdelen van de pensioentoezegging, met inachtneming van de geformuleerde ambitie en de afgesproken wijze van financieren. Dit component is voor het Pensioenfonds nihil aangezien de indexatie uit overrendementen van het Pensioenfonds moet komen. De kostendekkende premie 2014 exclusief de solvabiliteitsopslag bedraagt 5.633. Eind 2014 was de solvabiliteitsopslag 11,6%. De kostendekkende premie wordt daarmee 6.221 (2013: 7.232).

38


Gedempte kostendekkende premie In het FTK is het toegestaan om de kostendekkende premie te dempen. Het Pensioenfonds stelt jaarlijks achteraf de gedempte kostendekkende premie vast op basis van een vaste veronderstelde rekenrente van 4%. De achteraf voor het boekjaar 2014 vastgestelde gedempte kostendekkende premie, gebaseerd op een schatting van de rentegevoeligheid van de actuariële onderdelen van de kostendekkende premie, bedraagt 4.989 (2013: 5.527). Feitelijke premie De feitelijke premie is de daadwerkelijke premie die betaald wordt aan het Pensioenfonds. In de uitvoeringsovereenkomst tussen het Pensioenfonds en de Werkgever is vastgelegd dat de feitelijke premie nimmer lager is dan de kostendekkende premie. Met ingang van 1 januari 2014 is de basispremie verlaagd van 25,3% naar 22,6% van de salarissom. Voor 2014 komt dit neer op een bedrag van 6.283. De feitelijke premie in 2014 bedraagt meer dan de kostendekkende premie. Premiekorting of -terugstortingen Het Pensioenfonds kan een premiekorting toepassen wanneer de dekkingsgraad van het Pensioenfonds meer bedraagt dan de vereiste dekkingsgraad plus 10%. In het verslagjaar 2014 hebben geen premiekortingen of –terugstortingen plaatsgevonden.

5.6.2 UITKOMSTEN VAN DE SOLVABILITEITSTOETS Onder het FTK is het ‘vereist eigen vermogen’ het vermogen dat hoort bij de zogeheten evenwichtssituatie van het Pensioenfonds. In die evenwichtssituatie is het eigen vermogen zodanig vastgesteld dat met de wettelijk vastgestelde zekerheidsmaat van 97,5% wordt voorkomen dat het Pensioenfonds binnen één jaar over minder middelen beschikt dan nodig om te kunnen voldoen aan de onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Met andere woorden, de kans dat het Pensioenfonds zich één jaar later in een situatie van onderdekking bevindt, is kleiner dan of gelijk aan 2,5% in een evenwichtssituatie. De toezichthouder, DNB, heeft een gestandaardiseerde methode vastgesteld om te toetsen of er voldoende eigen vermogen aanwezig is: de solvabiliteitstoets. De solvabiliteitstoets meet voor een aantal risicofactoren het mogelijke (negatieve) effect (in euro’s) op het eigen vermogen. Omdat de resultaten van de solvabiliteitstoets afhankelijk zijn van marktomstandigheden en het risicoprofiel van de aanwezige beleggingen, fluctueren ze in de loop van de tijd. De vereiste solvabiliteit op basis van deze toets bedraagt per 31 december 2014 111,0% (2013: 112,1%). Het feitelijke eigen vermogen van het Pensioenfonds per 31 december 2014 bedraagt 112,7% (2013: 108,4%). Dit betekent dat het Pensioenfonds per 31 december 2014 voldoet aan de solvabiliteitstoets.

5.6.3 OORDEEL VAN DE EXTERNE ACTUARIS OVER DE FINANCIËLE POSITIE Bij de beoordeling door de externe actuaris van het Pensioenfonds is bepalend de mate van waarschijnlijkheid dat het Pensioenfonds zal kunnen voldoen aan de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum. Daarbij worden in aanmerking genomen het streven inzake toeslagen, zoals aan verzekerden meegedeeld en de in weten regelgeving opgenomen criteria. De financiële positie is naar mening van de certificerend actuaris van het Pensioenfonds voldoende, vanwege het geconstateerde reserveoverschot.

39


5.7 BEHEERSING VAN RISICO’S Het algemene uitgangspunt van het te voeren beleid is om de pensioentoezegging na te komen en wel tegen zo laag mogelijke, maar stabiele premies en uitvoeringskosten. De pensioentoezegging is een middelloonregeling. De actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) van het Pensioenfonds beschrijft de voornaamste criteria op basis waarvan het (financieel) beleid van een Pensioenfonds wordt gevoerd. Het inschatten en beheersen van risico’s is voor het bestuur van het Pensioenfonds een vast onderdeel van de besluitvorming binnen het bestuur. In het kader van risicobeheersing heeft het bestuur in 2013 en 2014 een risicoanalyse en een processchema risicomanagement opgesteld. Verder is een Risk Register opgesteld waarin alle door het bestuur gepercipieerde risico’s zijn vastgelegd. Daarnaast is er per risico een risicospecificatie opgesteld met daarin een beschrijving van het risico, een inschatting van de kans en de impact van het risico, de mitigerende maatregel(en) per risico en de kans en impact na het nemen van de mitigerende maatregelen. Verder is een overzicht gemaakt van alle processen die door het Pensioenfonds zelf worden uitgevoerd en is per proces een procesbeschrijving opgesteld. Deze beschrijvingen hebben diverse doelen: a. het verbeteren van inzicht in de processen en de daaraan verbonden risico’s voor het bestuur en de overige betrokkenen; b. om ten aanzien van de risico’s mitigerende maatregelen vast te stellen; en c. om aan de hand van de procesbeschrijving na te gaan of alle in de procesbeschrijving genoemde checks en balances hebben plaatsgevonden. De risicospecificaties en procesbeschrijvingen worden periodiek opnieuw bekeken en waar nodig worden deze aangepast en goedgekeurd door het bestuur. In de vergaderingen van de beleggingscommissie is risk management een vast aandachtspunt bij het bespreken van de agendapunten en bij het maken van voorstellen aan het bestuur bijvoorbeeld om aanpassingen te doen in de beleggingsportefeuille. In het Risk Register worden de volgende risicocategorieën behandeld: 1. Solvabiliteitsrisico 2. Liquiditeitsrisico 3. Rente/matchingsrisico 4. Marktrisico 5. Kredietrisico 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Verzekeringstechnisch risico Omgevingsrisico Operationeel risico Uitbestedingsrisico IT risico Integriteitsrisico

12. Juridisch risico 13. Communicatie risico 14. Systeem risico 40


Hieronder volgt een nadere toelichting op de voornaamste risicocategorieën, evenals het beleid van het bestuur voor het mitigeren van deze risico’s: I. Beleggingsrisico’s (dit omvat rente/matchingrisico, marktrisico en kredietrisico) II. III.

Verzekeringstechnische risico’s Operationele risico’s

IV.

Systeemrisico’s

I. Beleggingsrisico’s De belangrijkste beleggingsrisico’s zijn het prijsrisico en kredietrisico. Prijsrisico Prijsrisico is uit te splitsen in: • Rente/matchingsrisico • •

Valutarisico Marktrisico

De strategie die het Pensioenfonds volgt ten aanzien van het beleggingsrisico is vastgelegd in de vermogensbeheerovereenkomst met BNP Paribas en de verklaring betreffende beleggingsbeginselen zoals vastgelegd in bijlage 1 bij de ABTN. In de dagelijkse praktijk ziet de beleggingscommissie toe op ontwikkelingen ten aanzien van het prijsrisico. De overall marktposities worden maandelijks gerapporteerd aan het bestuur.

Rente-/ matchingsrisico Rente/matchingsrisico is een gecombineerd risico dat optreedt bij wijzigingen in de beleggingen en verplichtingen als gevolg van een wijziging van de marktrente. Het Pensioenfonds beperkt het renterisico door de duration van de beleggingen in vastrentende waarden beter in overeenstemming te brengen met de duration van de pensioenverplichtingen. Het bestuur beoogt een renteafdekking van circa 73% van het renterisico van de pensioenverplichtingen op basis van de DNB UFR 1 maands curve. In het vierde kwartaal van 2014 bedroeg deze 76% op basis van de standaard DNB UFR 1 maands curve . Dit kwam overeen met een renteafdekking van circa 59% gemeten naar marktrente (zero coupon).

Valutarisico Valutarisico is het risico dat optreedt bij wijzigingen in de beleggingen als gevolg van fluctuaties in de wisselkoersen. Het Pensioenfonds beperkt het valutarisico door schommelingen in de wisselkoers van de Amerikaanse dollar, de Britse pond en de Japanse yen voor 50% af te dekken. In het verleden werd een hoger percentage afgedekt maar dit is in 2012 verlaagd als ‘hedge’ tegen de euro. Het bestuur houdt rekening met de kans dat de euro zou kunnen depreciëren ten opzichte van non-euro valuta’s. Door een 50% valuta hedge kan in dat geval worden geprofiteerd van de relatieve stijging van de non-euro valuta’s. Afhankelijk van de ontwikkelingen in de eurozone kan de hoogte van de hedge opnieuw tegen het licht worden gehouden.

41


Marktrisico Marktrisico is het risico dat door ontwikkeling van de marktprijzen (veroorzaakt door factoren die samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren) wijzigingen in de waarde van de beleggingen plaatsvinden. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) kan het marktrisico dempen. De portefeuilleverdeling is weergegeven in hoofdstuk 5.4.4. Kredietrisico (en tegenpartijrisico) tegenpartijrisico) Het Pensioenfonds is relatief beperkt vatbaar voor specifiek kredietrisico, omdat er uitsluitend wordt belegd in gediversifieerde investment grade index trackers in de rendementsportefeuille. In de matchingportefeuille wordt belegd in een breed gespreide bedrijfsobligatieportefeuille en LDI fondsen. Binnen de bedrijfsobligatieportefeuille mag, ter beperking van het kredietrisico, de maximale belegging in een bedrijfsobligatie van één issuer of een groep van issuers maximaal 5% bedragen. In één land mag maximaal 30% belegd zijn en in één bedrijfstak maximaal 20%. Binnen de LDI fondsen bestaan de vastrentende beleggingen voornamelijk uit overheids- en aan overheid gerelateerde obligaties uit landen met een goede sovereign rating. Voor de rente instrumenten die gebruikt worden binnen de LDI beleggingsfondsen is zekerheid verschaft voor het tegenpartijrisico door de aanwezigheid van onderpand (“collateral”). Binnen de ETF’s kunnen aandelen en obligaties worden uitgeleend (“security lending”). Het tegenpartijrisico is beperkt door de aanwezigheid van onderpand en actief collateral management door de vermogensbeheerder. II. Verzekeringstechnische risico’s Volgens de Pensioenwet dient een Pensioenfonds bij vaststelling van de technische voorziening rekening te houden met de voorzienbare trend in overlevingskansen. Het Actuarieel Genootschap heeft in september 2014 de Prognosetafel AG2014 gepubliceerd. De technische voorziening is per 31 december 2014 gewaardeerd op basis van deze Prognosetafel en de fondsspecifieke Towers Watson ervaringssterftecijfers 2014. Door toepassing van de meest recente Prognosetafel AG2014 en de fondsspecifieke Towers Watson ervaringssterftecijfers 2014 is het langlevenrisico in grote mate verdisconteerd in de waardering van de pensioenverplichtingen. III. Operationele risico’s Operationeel risico is het risico dat optreedt bij de uitvoering van de pensioenen beleggingsactiviteiten, als gevolg van niet afdoende of falende interne processen, menselijk gedrag en systemen of als gevolg van externe gebeurtenissen. Dit risico wordt gemitigeerd door contractuele afspraken die met de uitvoerders zijn opgesteld en door procesbeschrijvingen voor de processen die het Pensioenfonds zelf uitvoert. Aon Hewitt rapporteert elk kwartaal over de in het Service Level Agreement overeengekomen items met betrekking tot de uitvoering van de pensioenregeling. Deze rapportage wordt gecontroleerd door de secretaris van het Pensioenfonds in samenspraak met de afdeling Group Human Resources van Atradius en verstrekt aan het bestuur.

42


Over de werkzaamheden van Aon Hewitt over de periode oktober 2013 tot en met september 2014 is een ISAE 3402 II rapport (SOC 1) afgegeven met een verklaring van Deloitte & Touche LLP. Aon Hewitt heeft een ‘comfort letter ISAE 3402 II’ afgegeven over de periode oktober tot en met december 2014. Het bestuur heeft kennis genomen van het ISAE 3402 II rapport en de comfort letter. Over de werkzaamheden van BNP Paribas is over de periode januari 2014 tot en met december 2014 een ISAE 3402 II rapport afgegeven met een verklaring van Deloitte & Associés. Het bestuur heeft kennis genomen van het ISAE 3402 II rapport. De incidenten gerapporteerd in beide ISAE 3402 II rapporten zijn naar de mening van het bestuur voldoende toegelicht en er is voor het bestuur geen aanleiding verdere maatregelen te nemen. IV. Systeemrisico’s Het systeemrisico is het risico dat het mondiale financiële systeem niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het Pensioenfonds niet langer verhandelbaar zijn en, al dan niet tijdelijk, hun waarde verliezen. Net als voor andere marktpartijen is dit risico voor het Pensioenfonds niet beheersbaar. De wereldwijde kredietcrisis heeft aangetoond dat marktpartijen sterk afhankelijk zijn van de goede werking van financiële markten en systemen.

43


5.8 UITVOERINGSKOSTEN Het Pensioenfonds maakt kosten voor het beheer van de pensioenen en het vermogen. In dit jaarverslag worden deze kosten op verschillenden plekken weergegeven. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de kosten voor pensioenbeheer en vermogensbeheer. Hierbij wordt aangesloten bij de definities van kosten uit de ‘Aanbevelingen Uitvoeringskosten 2013’, een nadere uitwerking kosten vermogensbeheer opgesteld door de Pensioenfederatie. Naast kosten voor pensioenbeheer en vermogensbeheer, zijn met de kosten van de beleggingen ook transactiekosten gemoeid. Sinds 2012 heeft de vermogensbeheerder de transactiekosten inzichtelijk gemaakt door middel van een rapportage die aan het eind van elk kalenderjaar wordt opgesteld. De transactiekosten over 2014 zijn opgenomen in de tabel in paragraaf 5.8.2. Overige uitvoeringskosten die het Pensioenfonds maakt voor bijvoorbeeld de actuaris en de accountant staan vermeld in paragraaf 6.8.

5.8.1 KOSTEN VOOR PENSIOENBEHEER De kosten voor pensioenbeheer zijn opgenomen in de staat van baten en lasten en worden nader gespecificeerd in paragraaf 6.8 onder '11 Pensioenuitvoeringskosten’.

Pensioenbeheer Aantal deelnemers (actieven en pensioengerechtigden) Uitvoeringskosten per deelnemer

2014

2013

476 779

4549 786

0,61

0,58

De uitvoeringskosten per deelnemer zijn 0,61. De toename van de kosten van pensioenbeheer in 2014 wordt onder andere veroorzaakt door aanvullende advieswerkzaamheden gerelateerd aan de wijzigingen vanuit het Witteveenkader en de invoering van het nieuwe FTK.

5.8.2 KOSTEN VOOR VERMOGENSBEHEER De kosten voor vermogensbeheer van het Pensioenfonds hebben te maken met het beheer van de beleggingsportefeuille. Het gaat daarbij zowel over de periodieke ‘vaste’ kosten, zoals managementvergoedingen, als over kosten die te maken hebben met het muteren binnen de beleggingsportefeuille. Immers, naast vaste kosten voor het vermogensbeheer, zijn met de kosten van de beleggingen ook transactiekosten gemoeid. Deze worden ten laste van het rendement van de beleggingen gebracht en zodoende niet gespecificeerd in het jaarverslag. Die laatste groep kosten bestaat afhankelijk van over welke beleggingssoort het gaat, veelal uit expliciete broker fees, indirecte bid/aks spreads en eventuele taxes and charges.

9 De kosten pensioenbeheer 2013 wijken af van hetgeen in de jaarrekening staat, het verschil wordt verklaard door kosten 2012, die pas in 2013 ten laste van het Pensioenfonds zijn gegaan.

44


Het totaal van de beide kostensoorten wordt de Total Cost of Ownership genoemd. De lezer dient zich er echter van bewust te zijn dat er in internationale context nog geen eenduidige definitie van Total Cost of Ownership bestaat. Vandaar dat wij in dit document beschrijven hoe onze vermogensbeheerder de kostentransparantie rapporteert. De periodieke ‘vaste’ kosten zoals managementvergoeding en service fees zijn ten aanzien van het mandaat gebaseerd op de vermogensbeheerovereenkomst en ten aanzien van beleggingen in beleggingsfondsen op de documentatie van de betreffende beleggingsfondsen. De berekende variabele transactiekosten binnen de op basis van een discretionair mandaat beheerde obligatieportefeuille zijn het totaal van de geboekte cash-out transactiekosten en/of de bid-to-mid en mid-to-offer spreads die op basis van best-execution ervaringscijfers beschikbaar zijn. Daar waar er sprake is van een belang in een indextracker of beleggingsfonds is gebruik gemaakt van de ‘total cost of ownership’ zoals die in de Essentiële Beleggersinformatie (verkort prospectus) is gerapporteerd door de fondsbeheerder. Door deze werkwijze is direct of indirect zicht op de kosten van het handelen binnen de instrumenten en van de instrumenten, los van of deze kosten geboekt zijn of niet en los van het feit of ze zichtbaar zijn of niet. De kosten over 2014 zijn in het volgende overzicht gespecificeerd: 2014

2013

Management fee vermogensbeheer * Inschatting kosten binnen indexfondsen c.q. beleggingsfondsen

571 781

520 674

Inschatting transactiekosten handelen in obligaties c.q. fondsen Bewaarloon

81 26

137 10

1.459 264.425

1.341 239.393

0,55%

0,56%

Totale kosten beleggingen Gemiddeld belegd vermogen Vermogensbeheerkosten naar rato gemiddeld belegd vermogen

(*) Op een deel van de beheerkosten wordt door de vermogensbeheerder een korting gegeven aan het Pensioenfonds in de vorm van een teruggave (“rebate”). Deze korting was in 2014: 51,6 (2013: 42,3). Deze teruggave is verwerkt in bovengenoemde management fee vermogensbeheer. De stijging van de management fee vermogensbeheer in 2014 is direct gerelateerd aan de stijging van het gemiddeld belegd vermogen. De kosten voor vermogensbeheer zijn opgegeven door de vermogensbeheerder. De gehanteerde methodiek is afgestemd met het bestuur. Het Pensioenfonds volgt de aanbevelingen van de Pensioenfederatie bij het vaststellen van de kosten voor vermogensbeheer. Ten aanzien van het gebruikte tarief voor bepaling van de impliciete kosten van het handelen in obligaties wijkt het Pensioenfonds af van de aanbevelingen van de Pensioenfederatie. De vermogensbeheerder is een grote speler op de markt met veel ervaring in de handel in staats- en bedrijfsobligaties. Deze ervaring samen met schaalvoordelen, maakt het voor het Pensioenfonds mogelijk tegen een lager kostenniveau aan- en verkoop transacties te effectueren in obligaties dan door de Pensioenfederatie wordt ingeschat.

45


De totaal geschatte kosten van vermogensbeheer (1.459) bestaan uit management fee vermogensbeheerbeheer beleggingen van 571, bewaarloon van 26, transactie gerelateerde kosten met betrekking tot handelen in obligaties c.q. fondsen van 81 alsmede 781 ingeschatte transactiekosten binnen indexfondsen c.q. beleggingsfondsen. In de jaarrekening bestaan de kosten die zijn toegerekend aan de beleggingen (588) uit de management fee vermogensbeheer (577)beheer beleggingen van 622 en het bewaarloon van 26, verminderd met de ontvangen rebates van 30 (inclusief een correctie 2013, die leidt tot een last van 22) en de terug ontvangen dividend belasting 30.

46


5.9 TOEKOMST Als gevolg van het besluit van de Werkgever om het Pensioenfonds per 1 januari 2009 te sluiten voor nieuwe deelnemers, zal het aantal deelnemers aan de pensioenregeling in de toekomst verder afnemen. De uitvoeringskosten van het Pensioenfonds zullen op termijn stijgen waardoor deze kostencomponent naar verhouding onevenredig zal toenemen. Uiteindelijk zal het daarom voor de Werkgever op termijn niet meer kostenefficiënt zijn om een eigen pensioenfonds in stand te houden. Te zijner tijd zullen er keuzes gemaakt moeten worden met betrekking tot de toekomstige uitvoering van de pensioenen van het Pensioenfonds, bijvoorbeeld door deze onder te brengen bij een verzekeraar. Op dit moment ziet het bestuur, mede gelet op de uitvoeringsovereenkomst die het Pensioenfonds heeft met de Werkgever, geen directe noodzaak om op basis van de huidige kostenontwikkeling nu aanbevelingen te doen aan de belanghebbenden over de toekomst van het Pensioenfonds. Dit laat onverlet dat het bestuur de ontwikkelingen rondom pensioenen in Nederland op de voet volgt, waaronder de bewegingen in de markt ten aanzien van uitbesteding van pensioenen. Het bestuur heeft mede hiervoor een werkgroep ingesteld die voorstellen zal voorbereiden voor het bestuur van het Pensioenfonds. Door het actief volgen van deze ontwikkelingen zal het bestuur zich een oordeel kunnen vormen over de mogelijkheden die er zijn om de pensioenen van de deelnemers in de toekomst het beste vorm te geven en de belanghebbenden ((gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en de Werkgever) te zijner tijd hierover te adviseren. Voor een toelichting op de werkgroep Pensioenontwikkelingen wordt verwezen naar paragraaf 5.1. Gegeven de huidige dekkingsgraad en de verwachte ontwikkelingen daarvan, ziet het bestuur slechts beperkte mogelijkheden tot het verlenen van een toeslag (indexatie) in de komende jaren. Per 1 januari 2015 zijn het Witteveenkader 2015 en het nieuwe FTK van toepassing. Het bestuur heeft eind 2014 de adviserend actuaris opdracht gegeven om een ALM studie uit te voeren om inzicht te krijgen in de lange termijn herstelkracht van het Pensioenfonds, de impact van mogelijke maatregelen en de consequenties van het Witteveenkader 2015 en het nieuwe FTK. De uitkomsten van deze ALM studie zullen in 2015 in de toekomstvisie van het bestuur worden meegenomen. Op de kortere termijn zal het bestuur zich richten op het waarborgen van de pensioenen door het beheersen van de risico’s die het Pensioenfonds in de uitvoering van de regeling tegenkomt en op het aanpassen van het pensioenreglement, de uitvoeringsovereenkomst en de ABTN van het Pensioenfonds naar aanleiding van de invoering van het nieuwe FTK per 1 januari 2015. Daarnaast zal aandacht worden gegeven aan communicatie met de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden, het verder optimaliseren van de deskundigheidbevordering van de bestuursleden en de leden van het verantwoordingsorgaan. Het bestuur zal zich blijven inzetten om de belangen van alle betrokkenen ((gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en de Werkgever) evenwichtig te behartigen.

47


Het bestuur, Amsterdam, 10 juni 2015

A.M. van der Hall Voorzitter

M. van Harten Vice-voorzitter

J.D. Sung Lid

F.G. Roelands-Pol Lid

R.C. Klouth Lid

R.N. Nibbering Lid

48


5.10 VERSLAG VAN HET VERANTWOORDINGSORGAAN (VO) Het verantwoordingsorgaan heeft een positief oordeel over het handelen van het bestuur in het jaar 2014 en de door haar gemaakte beleidskeuzes. Wij zijn van mening dat het bestuur op een juiste wijze invulling heeft gegeven aan de haar toegekende verantwoordelijkheden. Daarnaast is het VO onder de indruk van de hoeveelheid werk die het bestuur het afgelopen jaar heeft verzet (onder andere binnen het kader van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen, het Witteveenkader en de wet FTK). Het VO wil hierbij tevens zijn waardering uitspreken voor het behalen van de goede beleggingsresultaten in 2014. Zoals verwoord in de visie van het Pensioenfonds op pagina 6 in het jaarverslag, streeft het Pensioenfonds naar het verlenen van toeslagen over de pensioenaanspraken voor zover de financiële positie van het Pensioenfonds dit toekomstbestendig toelaat. In de toekomstparagraaf van het jaarverslag geeft het bestuur aan in de komende jaren slechts beperkte mogelijkheden te zien tot het verlenen van een toeslag, hetgeen het spanningsveld tussen visie en realiteit weergeeft. Tijdens het overleg met ons op 27 mei dit jaar hebt u ons een toelichting gegeven op de relatie tussen de indexatie, wijzigingen in regelgeving en de uitkomsten van de ALM studie. U hebt toegezegd in de tweede helft van dit jaar het indexatie-streven te concretiseren aan de hand van de haalbaarheidstoets, en dit naar de achterban te communiceren. Wij ondersteunen deze actie en hechten grote waarde aan de communicatie van de uitkomsten aan de achterban. Het verantwoordingsorgaan onderschrijft net als het bestuur van SPAN het belang van tijdige-, volledigeen begrijpelijke communicatie naar de achterban, zoals ook opgenomen in het SPAN communicatieplan. We begrijpen dat het onderwerp pensioenen moeilijk onder de aandacht van alle belanghebbenden is te brengen; desondanks denken wij dat het mogelijk moet zijn de informatie voor de achterban nog begrijpelijker te maken. Wij hebben hiervoor onze hulp aangeboden. U hebt met ons afgesproken in ieder geval de nieuwsbrief in het vervolg vóór verzending naar de betrokkenen, op begrijpelijkheid voor te leggen aan een lid van het verantwoordingsorgaan. Wij hebben met u van gedachten gewisseld over het (managen van het) risico managementplan. U hebt toegezegd het risico managementplan verder te actualiseren. Het verantwoordingsorgaan heeft voor haar oordeelsvorming kennis genomen van het concept jaarverslag 2014 en andere relevante documenten (waaronder ABTN 2014, communicatieplan en het risico management plan). Daarnaast is er in 2014 meerder malen overleg geweest tussen het VO en het bestuur SPAN en tussen het VO en de heer Buschman en mevrouw Van Harten. Voor de volledigheid merken wij op dat wij geen inzage hebben gehad in de bestuursnotulen.

49


De reactie van het bestuur op het verslag van het VO: Het bestuur dankt het VO voor zijn inzet om tot een gefundeerd oordeel te komen over het gevoerde bestuursbeleid. Het bestuur heeft er alle vertrouwen dat de samenwerking met het VO op een constructieve en positieve wijze zal worden voortgezet.

50


5.11 SAMENVATTING VAN DE VISITATIE COMMISSIE (VC) Opdracht De taak van de visitatiecommissie (hierna VC) bestaat uit het toezicht houden op het beleid van het bestuur van Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland (hierna SPAN) en op de algemene gang van zaken in het pensioenfonds. Met het bestuur is afgesproken dat Risk Management een specifiek aandachtspunt is bij de visitatie, mede omdat het risicomanagementbeleid is vernieuwd. De VC volgt bij het uitvoeren van haar rol de toezichtcode van de Vereniging Intern Toezichthouders Pensioensector (hierna VITP). In deze samenvatting van het rapport zijn een algemeen oordeel en de belangrijkste aanbevelingen van de VC opgenomen naar aanleiding van de visitatie over de periode januari 2013 tot en met oktober 2014. In het rapport zijn alle bevindingen, oordelen en aanbevelingen opgenomen. De VC heeft haar werkzaamheden in een open en constructieve sfeer kunnen uitoefenen. Het bestuur leverde snel en adequaat alle documentatie die de VC opvroeg en staat open voor constructieve kritiek. Algemeen oordeel De VC is van oordeel dat het bestuur zeer gedreven, met veel inzet en verantwoordelijkheid functioneert. Het bestuur werkt gestructureerd met een uitgebreide jaaragenda. Het bestuur is voldoende divers en biedt voldoende waarborgen voor zorgvuldige besluitvorming. Het bestuur is risicobewust en over het algemeen ‘in control’. De VC is van oordeel dat het beleid van het bestuur en de algemene gang van zaken in het fonds verder kan verbeteren en heeft daarvoor in haar rapport vierendertig aanbevelingen gedaan die in het rapport nader zijn toegelicht. In deze samenvatting beperkt de VC zich tot het noemen van de naar het oordeel van de VC belangrijkste aanbevelingen. Belangrijkste aanbevelingen

Strategie, missie en risicohouding: Het bestuur was gedurende de visitatie bezig met het actualiseren van de strategie, missie en risicohouding van het Pensioenfonds. De VC ziet hierin de noodzakelijke basis voor het voeren van een consistent beleid en vertrouwt erop dat het bestuur dit op korte termijn afrondt. De VC beveelt het bestuur aan de beleidsdocumenten nauwgezet te toetsen aan de actuele strategie, missie en risicohouding en met name de daaruit voortvloeiende risicobereidheid en het risicobudget consistent in het risicomanagementbeleid op te nemen.

Toekomstvisie De VC is op de hoogte van het feit dat het bestuur met regelmaat toekomstscenario’s voor het fonds bespreekt, omdat het bestuur zich ervan bewust is dat er een moment komt dat ongewijzigde voortzetting van het gesloten fonds voor de belanghebbenden niet optimaal meer is. Een duidelijke (uitgeschreven) toekomstvisie, waarin is opgenomen op basis van welke omstandigheden de toekomstscenario’s nadrukkelijk op de bestuursagenda zullen komen, ontbreekt. De VC beveelt aan een duidelijke uitgeschreven toekomstvisie op te stellen. 51


De VC beveelt in dat kader ook aan om ten behoeve van een eventueel afwikkelscenario duidelijke afspraken te maken met de werkgever over zijn dienstverlening ten behoeve van het fonds en de kosten daarvan inzichtelijk te maken en na te gaan of de voorziening voor toekomstige kosten van het fonds voldoende is voor het afwikkelen van het fonds.

Verhoogd integriteitsrisico: De VC is van oordeel dat de huidige inrichting van de governance van het Pensioenfonds leidt tot een verhoogd risico op (de schijn van) belangenverstrengeling. De VC noemt als oorzaken: De verschillende rollen die de voorzitter van het bestuur vervult (voorzitter van het bestuur, Director Human Resources bij de werkgever, leidinggevende van fondsmanagers en een bestuurslid, in de praktijk compliance officer). De rol die (de voorzitter van) het bestuur vervult bij de discussie over de pensioenovereenkomst tussen de werkgever en de werknemers. De beleggingscommissie, die mede wordt ondersteund door de fiduciair manager, terwijl de beleggingscommissie ook toezicht moet houden op het functioneren van de fiduciair manager, terwijl binnen het concern van de fiduciair manager ook de custodian door het Pensioenfonds is aangesteld. De adviserend en certificerend actuaris zijn beiden afkomstig van dezelfde organisatie, terwijl deze organisatie ook de werkgever adviseert op het pensioendossier. De compliance officer van het Pensioenfonds staat op vrij grote afstand van het bestuur en rapporteert niet jaarlijks. Het Pensioenfonds heeft geen eigen klokkenluidersregeling. Vooralsnog wordt gesteund op de klokkenluidersregeling van Atradius. Het bestuur overweegt een eigen klokkenluidersregeling op te stellen. De VC heeft gemerkt dat het bestuur zich van deze zaken bewust is en de VC heeft geen aanleiding te veronderstellen dat risico’s op deze gebieden zich hebben voorgedaan. De VC beveelt het bestuur echter wel aan de rollen van de voorzitter, de fiduciair manager en de adviserend en certificerend actuaris in de governance structuur in heroverweging te nemen en na te gaan welke beheersmaatregelen getroffen kunnen worden om de verhoogde risico’s te beheersen.

Bestuurlijk functioneren en bestuurlijke processen: De VC heeft over het algemeen een positief beeld heeft over het functioneren van het bestuur en de bestuurlijke processen. De VC beveelt het bestuur wel aan continu waakzaam te blijven op: Tijdig ingrijpen als er tegen de grenzen van wat mogelijk is wordt aangelopen. Voorkomen dat bestuursleden op informatieachterstand komen door hen proactief de verslagen van de werkoverleggen van het bestuur te verstrekken. Verder beveelt de VC het bestuur aan structurele maatregelen te treffen die ertoe leiden dat er tijdig kandidaat-bestuursleden beschikbaar zijn die voldoen aan de geschiktheidseisen van DNB en die borgen dat te alle tijden voldoende deskundigheid aanwezig is op alle aandachtsgebieden van het Pensioenfonds.

52


Risicomanagement: De VC heeft de indruk dat risicomanagement in het kader van beleggingen in de praktijk goed functioneert. Risicomanagement op andere terreinen kan nog wat nadrukkelijker op de kaart worden gezet. Zo kunnen bijvoorbeeld de bewaking van compliance met weten regelgeving, van uitbestedingsrisico’s en van integriteitsrisico’s beter worden belegd. De VC beveelt het bestuur aan het risicomanagementbeleid verder te ontwikkelen.

Communicatie: De VC beveelt het bestuur aan zo spoedig mogelijk met de belanghebbenden te communiceren over het al dan niet behalen van de indexatie-ambities. Tot slot De VC heeft vertrouwen in de opvolging door het bestuur van de vierendertig aanbevelingen die de VC in haar rapport heeft gedaan en ziet uit naar verdere samenwerking met het bestuur. De VC is te allen tijde bereid met het bestuur en met het VO te overleggen over haar bevindingen, oordelen en aanbevelingen. Tilburg, Casper Verbeek Stephen Verdonkschot Annemiek Vollenbroek

53


De reactie van het bestuur op de belangrijkste aanbevelingen van de visitatiecommissie (VC) Het bestuur geeft hieronder puntsgewijs aan op welke wijze het de belangrijkste aanbevelingen van de VC adresseert of heeft geadresseerd: Strategie, missie en risicohouding Het bestuur heeft recent de missie, visie en strategie van het Pensioenfonds vastgesteld (zie paragraaf 2 van het jaarverslag). Naar aanleiding van de invoering van het nieuwe FTK heeft het bestuur de risicobereidheid van de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden onderzocht. Het bestuur zal de uitkomsten van dit onderzoek, tezamen met de risicohouding van het bestuur en de nog uit te voeren haalbaarheidstoets, vastleggen in de risicohouding van het Pensioenfonds. Het bestuur zal de missie, visie en strategie en de risicohouding van het Pensioenfonds in acht nemen bij haar beleidsbeslissingen. Toekomstvisie Het bestuur is zich ervan bewust dat er een moment komt dat ongewijzigde voortzetting van het Pensioenfonds voor de belanghebbenden niet optimaal meer is. Vooralsnog is dat niet aan de orde: het Pensioenfonds is qua samenstelling van het deelnemersbestand en qua kostenniveau nog een gemiddeld pensioenfonds. Het bestuur zal een notitie opstellen waarin de belangrijkste aanleidingen worden beschreven die de toekomst van het Pensioenfonds tot een actueel thema zouden maken. Naar aanleiding van het nieuwe FTK zal de uitvoeringsovereenkomst met de werkgever worden herzien. Waar mogelijk zal het bestuur de aanbevelingen van de VC meenemen bij het aanpassen van de uitvoeringsovereenkomst. Verhoogd integriteitsrisico Het bestuur heeft deze aanbevelingen besproken tijdens de bestuursvergadering van 11 maart 2015. Er is transparantie ten aanzien van de verschillende rollen van de voorzitter. De Gedragscode zal worden aangepast, zodat daarin niet de voorzitter, maar de vice-voorzitter of de compliance officer de contactpersoon zijn. Er is informatie opgevraagd bij Towers Watson en bij BNP Paribas over de interne Chinese Walls tussen de verschillende activiteiten. Deze informatie is besproken tijdens de bestuursvergadering van 13 mei 2015. Het bestuur heeft geconcludeerd dat er geen zorgpunten zijn ten aanzien van de Chinese Walls van Towers Watson en bij BNP Paribas. De compliance officer van het Pensioenfonds zal over 2015 een rapportage opstellen. Het Pensioenfonds zal een eigen klokkenluidersregeling opstellen. Bestuurlijk functioneren en bestuurlijke processen Het bestuur is van mening dat de grenzen van het mogelijke goed in de gaten worden gehouden. De andere aanbevelingen zullen in de loop van het jaar verder binnen het bestuur worden besproken. Risicomanagement Het riskmanagementbeleid wordt periodiek beoordeeld. In dit kader zal het bestuur in de tweede helft van 2015 het riskmanagementbeleid aanpassen of aanvullen waar het bestuur dit nodig acht. Communicatie Het bestuur zal deze aanbeveling opvolgen. 54


5.12 CODE PENSIOENFONDSEN Met ingang van 1 januari 2014 is de Code Pensioenfondsen in werking getreden. In deze paragraaf van het jaarverslag rapporteert het bestuur over de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan de normen van de Code Pensioenfondsen, volgens het principe ‘pas toe of leg uit’. Het Pensioenfonds volgt de normen die zijn neergelegd in de Code Pensioenfondsen waar dat mogelijk is, maar wijkt af waar dat noodzakelijk of gewenst wordt geacht. Het Pensioenfonds voldoet gedeeltelijk aan de volgende normen: Norm 34: 34 “Het bestuur zorgt ervoor dat het beloningsbeleid van partijen aan wie taken worden uitbesteed,

niet aanmoedigt om meer risico’s te nemen dan voor het fonds aanvaardbaar is. Om dit te bereiken maakt het bestuur dit onderdeel van de contractafspraken bij het sluiten of verlengen van de uitbestedingsovereenkomst of - indien van toepassing - via zijn aandeelhouderspositie.” Het bestuur kiest voor het gedeeltelijk toepassen van deze norm. Het bestuur zal in haar uitbestedingsovereenkomsten geen beloning opnemen die aanmoedigt om meer risico’s te nemen dan voor het Pensioenfonds aanvaardbaar is. Aan de andere kant zal het bestuur niet in alle gevallen vragen naar het interne beloningsbeleid van de uitvoerder. Dit omdat het interne beloningsbeleid van de uitvoerder geen perverse prikkels kan geven voor de betreffende activiteit die voor het Pensioenfonds wordt uitgevoerd, of omdat de uitvoerder geen zelfstandige beslissingsbevoegdheid heeft, of omdat de uitvoerder onderhevig is aan wettelijke voorwaarden waarbij dit aspect is vastgelegd. Norm 60: 60 “De zittingsduur van een bestuurslid is maximaal vier jaar. Een bestuurslid kan maximaal twee keer worden herbenoemd.” Het bestuur kiest voor het gedeeltelijk toepassen van deze norm. In artikel 6 lid 7 van de statuten is vastgelegd dat bestuursleden worden benoemd voor een periode van vier jaar en dat zij te allen tijde kunnen worden herbenoemd. Het bestuur is van mening dat een gevarieerde samenstelling (man/vrouw, leeftijd, deskundigheid en ervaring) prevaleert boven een maximale zittingstermijn. Norm 66: 66 “Het bestuur stelt - in overleg met het desbetreffende orgaan - concrete stappen vast om te

bevorderen dat fondsorganen divers worden samengesteld. Ook geeft het bestuur aan hoe en binnen welke termijnen het van plan is om de gewenste diversiteit in leeftijd en geslacht te realiseren. Het bestuur legt dit vast in een diversiteitbeleid. Jaarlijks beoordeelt het bestuur in hoeverre de gestelde doelen zijn gehaald. Driejaarlijks evalueert het bestuur het diversiteitbeleid.” Het bestuur kiest voor het gedeeltelijke toepassen van deze norm. Het bestuur onderschrijft het belang van diversiteit, maar ziet dit breder dan de diversiteit zoals beschreven in de Code Pensioenfondsen waarin diversiteit met name wordt vertaald naar geslacht en leeftijd. Het bestuur streeft ook naar diversiteit van kennis, opleiding en specialisme van de individuele leden. In de huidige samenstelling van het bestuur van SPAN komt het diversiteitsbeleid van het Pensioenfonds tot uitdrukking.

55


In 2014 bestond het bestuur uit vier mannen en twee vrouwen, waarvan twee leden onder de veertig jaar en één volledig pensioengerechtigde. Qua achtergrond en ervaring is het bestuur divers en is binnen het bestuur voldoende deskundigheid aanwezig op alle deelgebieden. In 2014 bestond het VO uit vijf mannen en één vrouw, waarvan vier leden boven de veertig jaar en twee pensioengerechtigden. Het Pensioenfonds is sinds 1 januari 2009 gesloten voor nieuwe deelnemers, dit geeft beperkingen ten aanzien van de beschikbaarheid van geschikte kandidaten binnen de Atradius organisatie voor het bestuur en het VO. Bij de benoeming van nieuwe bestuursleden dient te worden gehandeld met inachtneming van de betrouwbaarheids- en geschiktheidsvereisten van de toezichthouder. Waar nodig kan daarom worden afgeweken van de door het bestuur geformuleerde streefpunten ten aanzien van diversiteit. Norm 68: 68 “In het bestuur, het VO of het BO zitten ten minste één lid boven en één lid onder de veertig jaar.” In 2014 bestond het bestuur uit vier leden boven de veertig jaar en twee leden onder de veertig jaar. Ten aanzien van het VO voldeed het Pensioenfonds niet aan deze norm: in 2014 bestond het VO uit zes leden boven de veertig jaar.

56


6. JAARREKENING 6.1 BALANS PER 31 DECEMBER 2014 (na resultaatbestemming) Activa Beleggingen voor risico Pensioenfonds:

Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen

*nr.

2014

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

2013

13.215 63.087

12.200 56.958

220.918

168.084 34 1.916

646 297.866

Vorderingen en overlopende activa:

Vordering op de werkgever Overige vorderingen Overige activa:

32 15

389 209 47

598

489

620

298.402

240.410

2014

2013

3

Liquide middelen Totaal Passiva Stichtingskapitaal en reserves:

239.192

2

4

Stichtingskapitaal Algemene reserve

23 33.570

23 18.594 33.593

18.617

Technische voorziening

5

263.867

221.081

Overige schulden en overlopende passiva

6

942

712

298.402

240.410

Totaal

*De toelichtingsnummers verwijzen naar de toelichting op de balans en staat van baten en lasten in paragraaf 6.7 en 6.8.

57


6.2 STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2014 *nr. Baten Premiebijdragen Beleggingsresultaten risico Pensioenfonds Overige baten

2014

7 8 9

Totaal Lasten Pensioenuitkeringen & afkoop Pensioenuitvoeringskosten Toevoeging pensioenopbouw

10 11

Toeslagverlening ((on)voorwaardelijk) Rentetoevoeging Mutatie overdrachten van rechten Wijziging rentetermijnstructuur Onttrekking voor pensioenuitkeringen Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Resultaat op sterfte Wijzigingen actuariële grondslagen: Overgang naar AG 2014 Wijziging latent nabestaandenpensioen Overige mutaties Mutatie technische voorziening voorrisico van het Pensioenfonds Saldo overdrachten van rechten

2013

6.283 59.271 281

7.235 693 139

65.835

8.067

7.118

7.093

476

**525

5.068 546 834 -26 44.794 -7.077 -212 -1.373

6.015 343 784 -149 -7.337 -7.074 -212 280

273 144 -185

0 414 132

42.786

-6.804

31

132

448 50.859 9 50.85

319 1.265

Saldo van baten en lasten

14.976

6.802

Mutatie algemene reserve

14.976

6.802

Overige lasten Totaal

12 13

*De toelichtingsnummers verwijzen naar de toelichting op de balans en staat van baten en lasten in paragraaf 6.7 en 6.8. **Inclusief overlopende kosten behorende bij boekjaar 2013.

58


6.3 KASSTROOMOVERZICHT OVER 2014 2014

2013

Kasstroom uit pensioen activiteiten Ontvangen premies

6.173

7.211

Ontvangen fvp-bijdragen Betaalde pensioenuitkeringen Betaald i.v.m. overdracht van rechten Betaalde pensioen uitvoeringskosten Mutaties in rekening-courant verzekeraars

110 -7.111 -31 -505 284

45 -6.947 -132 -541 -656

25

10

Overige lasten Totaal kasstroom uit pensioenactiviteiten

-1.055 1.05 5

-1.010

Kasstroom uit beleggingsactiviteiten beleggings activiteiten Verkopen en aflossingen van beleggingen10

21.290

56.863

Ontvangen directe beleggingsopbrengsten Aankopen beleggingen11

2.919 -24.452

1.506 -57.410

442 -545

2.112 -717

Mutatie beleggingsdebiteuren Betaalde kosten van vermogensbeheer Totaal kasstroom uit beleggingsactiviteiten

-346

2.354

-1.401 1.401

1.344

Stand per 1 januari Mutatie liquide middelen

2.536 -1.401

1.192 1.344

Stand per 31 december

1.135

2.536

646

1.916

Mutatie liquide middelen

Het verloop liquide middelen is als volgt:

Stand per 31 december beleggingsrekening Stand per 31 december lopende rekening Stand per 31 december totaal Dit overzicht is opgesteld volgens de directe methode.

10 11

Derivatencontracten worden doorgerold. Derivatencontracten worden doorgerold.

59

489

620

1.135

2.536


6.4 ALGEMEEN Doelstellingen van het Pensioenfonds Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland. statutair gevestigd te Amsterdam, is opgericht op 21 december 1960. Het feitelijke vestigingsadres is: David Ricardostraat 1, 1066 JS Amsterdam. Het Pensioenfonds is een ondernemingspensioenfonds als bedoeld in artikel 1 van de Pensioenwet. Het Pensioenfonds is aangesloten bij de Pensioenfederatie. Het Pensioenfonds voert de pensioenregeling uit van Atradius N.V. (de werkgever) en de op verzoek van de raad van bestuur van Atradius N.V. aangesloten ondernemingen. De aangesloten ondernemingen zijn Atradius Credit Insurance N.V., Atradius Collections B.V. en Atradius Credit Management Services B.V. De kernactiviteiten van het Pensioenfonds bestaan uit: • Het vaststellen van het pensioenreglement dat in overeenstemming is met de afspraken tussen •

de werkgever en werknemers en de wetgeving; Het vaststellen en voeren van een prudent beleggingsbeleid;

•

Het doen van pensioenuitkeringen aan deelnemers, pensioengerechtigden en nabestaanden van pensioengerechtigden;

•

Het op evenwichtige wijze behartigen van de belangen van de (gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever.

Toelichting kasstroomoverzicht Voor de opstelling van het kasstroomoverzicht is de directe methode gehanteerd. Hierbij worden alle ontvangsten en uitgaven als zodanig gepresenteerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen kasstromen uit pensioenactiviteiten en kasstromen uit beleggingsactiviteiten.

6.5 GRONDSLAGEN VAN BALANSWAARDERING Algemeen Beleggingen en pensioenverplichtingen worden gewaardeerd op reële waarde. De overige activa en passiva worden gewaardeerd op de verkrijgingsprijs. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de staat van baten en lasten zijn referenties opgenomen, waarmee wordt verwezen naar de toelichting. Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar.

60


Schattingen Schattingen en veronderstellingen De opstelling van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW vereist dat het bestuur oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De schattingen en hiermee verbonden veronderstellingen zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden en verschillende andere factoren die gegeven de omstandigheden als redelijk worden beschouwd. De uitkomsten hiervan vormen de basis voor het oordeel over de boekwaarde van activa en verplichtingen die niet op eenvoudige wijze uit andere bronnen blijkt. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien, indien de herziening alleen voor die periode gevolgen heeft, of in de periode van herziening en toekomstige perioden, indien de herziening gevolgen heeft voor zowel de verslagperiode als toekomstige perioden. Schattingswijzigingen Jaarlijks worden de actuariële grondslagen en/of methoden beoordeeld en mogelijk herzien ten behoeve van de berekening van de actuele waarde van de pensioenverplichtingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van interne en externe actuariële deskundigheid. Dit betreft onder meer de vergelijking van veronderstellingen ten aanzien sterfte, langleven, arbeidsongeschiktheid met werkelijke waarnemingen voor de gehele bevolking als voor de populatie van het Pensioenfonds. De vaststelling van de toereikend van de voorziening voor pensioenverplichtingen is een inherent onzeker proces, waarbij gebruik wordt gemaakt van schattingen en oordelen door het bestuur van het Pensioenfonds. Het effect van deze wijzigingen wordt verantwoord in het resultaat op het moment dat de actuariële uitgangspunten worden herzien. In 2014 zijn op basis van bovenstaande analyses, de actuariële grondslagen ten opzichte van 2013, op de volgende onderdelen gewijzigd: In 2014 heeft het Actuarieel Genootschap de Prognosetafel AG2014 gepubliceerd. De overgang van de Prognosetafel AG2012-2062 naar de Prognosetafel AG2014 wordt getoond onder Wijziging actuariële grondslagen. Tevens bevat deze post de introductie van de nieuwe fondsspecifieke correctiefactoren. Deze correctiefactoren zijn vastgesteld op basis van een sterfteonderzoek van Towers Watson. De schattingswijziging leidt cumulatief tot een stijging van de voorziening van 273 in boekjaar 2014, hetgeen een negatief effect heeft op het resultaat in boekjaar 2014 van 273. Daarnaast zijn de actuariële grondslagen voor de vaststelling van de voorziening van het latent nabestaandenpensioen aangepast. De periode voor het hanteren van de 100%-gehuwdheidsfrequentie is voor alle soorten nabestaandenpensioen gelijk getrokken (tot 67-jarige leeftijd van de hoofdverzekerde). Dit resulteert in een stijging van de voorziening voor pensioenverplichtingen, hetgeen resulteert in een last van 144 in boekjaar 2014.

61


In zijn geheel leidt de wijziging in actuariële grondslagen tot een stijging van de voorziening voor pensioenverplichtingen van 417, hetgeen resulteert in een eenmalige last voor het Pensioenfonds. Opname van actief, verplichting, bate of last Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar het Pensioenfonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld.

Baten worden in de rekening van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.

Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Vreemde valuta Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar euro’s tegen de koers per balansdatum. Deze waardering is onderdeel van de waardering tegen reële waarde. Baten en lasten voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta’s worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum. Transacties in vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de koers op transactiedatum. Monetaire activa en passiva in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. De uit de afwikkeling en omrekening voortvloeiende koersverschillen komen ten gunste of ten laste van de staat van baten en lasten. Beleggingen voor voor risico van het Pensioenfonds

Vastgoedbeleggingen Voor beursgenoteerde (indirecte) vastgoedbeleggingen is de marktwaarde de per balansdatum geldende beurskoers. De marktwaarde van niet-beursgenoteerde vastgoedbeleggingen is gebaseerd op het aandeel dat het pensioenfonds heeft in het eigen vermogen van de niet-beursgenoteerde vastgoedbelegging per balansdatum.

Aandelen Aandelen en participaties in beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd op marktwaarde. De marktwaarde is gebaseerd op de beursnotering per balansdatum. De marktwaarde van nietbeursgenoteerde aandelen en participaties in beleggingsinstellingen is gebaseerd op het aandeel dat het pensioenfonds heeft in het eigen vermogen van het niet-beursgenoteerde aandeel per balansdatum.

62


Vastrentende waarden Vastrentende waarden en participaties in beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd op marktwaarde. De marktwaarde is de beursnotering per balansdatum. De marktwaarde van niet-beursgenoteerde participaties in beleggingsinstellingen is gebaseerd op het aandeel dat het pensioenfonds heeft in het eigen vermogen van het niet-beursgenoteerde aandeel per balansdatum.

Lopende interest De lopende interest op vastrentende waarden wordt gepresenteerd als onderdeel van de marktwaarde van de vastrentende waarden.

Derivaten Derivaten worden gewaardeerd tegen marktwaarde. Voor beursgenoteerde contracten is dit de beursprijs per balansdatum. Voor niet-beursgenoteerde contracten is de waardering gebaseerd op recente marktinformatie, als input voor de gehanteerde gangbare waarderingsmodellen, voornamelijk discounted cash flow models en option pricing models. Indien een derivatenpositie negatief is wordt het bedrag onder de schulden verantwoord.

Overige beleggingen Grondstoffen (Commodities) Grondstoffen zijn participaties in beleggingsinstellingen en zijn gewaardeerd op marktwaarde. De marktwaarde is de beursnotering per balansdatum.

Liquide middelen Liquide middelen uit hoofde van beleggingstransacties worden gepresenteerd onder de overige beleggingen. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Vorderingen en overlopende activa Vorderingen en overlopende activa worden opgenomen tegen de reële waarde van de tegenprestatie, gewoonlijk de verkrijgingswaarde. Vorderingen en overlopende activa worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Een voorziening wordt getroffen op de vorderingen op grond van verwachte oninbaarheid. Vorderingen en overlopende activa worden onderscheiden van vorderingen in verband met beleggingstransacties conform RJ 610.208. Conform RJ 610.208 mogen overige vorderingen en schulden inzake vastgoedbeleggingen, aandelen en vastrentende waarden betreffende te vorderen respectievelijk te betalen posities of tijdelijke banksaldi in verband met beleggingstransacties onder de beleggingsrubrieken vastgoedbeleggingen, aandelen en vastrentende waarden worden geclassificeerd indien deze door het pensioenfonds niet kunnen worden aangewend voor andere doelen dan beleggingstransacties.

63


Liquide middelen Onder de liquide middelen zijn opgenomen die kas, banktegoeden en deposito’s die onmiddellijk opeisbaar zijn dan wel met een looptijd korter dan twaalf maanden. Zij worden onderscheiden van tegoeden in verband met beleggingstransacties. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Liquide middelen uit hoofde van beleggingstransacties worden gepresenteerd onder de beleggingen. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Stichtingskapitaal en reserves Stichtingskapitaal en reserves worden bepaald door het bedrag dat resteert nadat alle actiefposten en posten van het vreemd vermogen, inclusief de technische voorziening voor risico van het Pensioenfonds en overige technische voorzieningen, volgens de van toepassing zijnde waarderingsgrondslagen in de balans zijn opgenomen. De statutaire reserves die het Pensioenfonds aanhoudt, blijken afzonderlijk uit de balans. Technische voorziening (TV) Voor de waardering van de TV wordt uitgegaan van de volgende onderstellingen:

Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds De voorziening voor pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds wordt gewaardeerd op actuele waarde (marktwaarde). De actuele waarde wordt bepaald op basis van de contante waarde van de beste inschatting van toekomstige kasstromen die samenhangen met de op balansdatum onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen zijn de opgebouwde nominale aanspraken en de onvoorwaardelijke (indexatie)toezeggingen. De contante waarde wordt bepaald met gebruikmaking van de DNB curve rentetermijnstructuur (driemaandelijks gemiddelde). Bij de berekening van de voorziening voor pensioenverplichtingen is uitgegaan van het op de balansdatum geldende pensioenreglement en van de over de verstreken deelnemersjaren verworven aanspraken. Jaarlijks wordt door het bestuur besloten of de opgebouwde pensioenaanspraken worden geïndexeerd. Alle per balansdatum bestaande indexatiebesluiten (ook voor indexatiebesluiten na balansdatum voor zover sprake is van ex ante-condities) zijn in de berekening begrepen. Er wordt geen rekening gehouden met toekomstige salarisontwikkelingen. Bij de berekening van de voorziening wordt rekening gehouden met premievrije pensioenopbouw in verband met invaliditeit op basis van de contante waarde van premies waarvoor vrijstelling is verleend wegens arbeidsongeschiktheid. Bij de bepaling van de actuariële uitgangspunten wordt rekening gehouden met de voorzienbare trend in overlevingskansen.

64


De TV voor de actieve deelnemers is vastgesteld als de contante waarde van de opgebouwde pensioenaanspraken. De TV voor de niet-actieve deelnemers, partners en wezen zijn gelijk aan de contante waarde van de toegekende pensioenrechten en/of pensioenaanspraken. De TV is met inbegrip van de toegekende toeslagen per 1 januari volgend op de balansdatum. Voor de waardering van de TV wordt uitgegaan van de volgende onderstellingen:

Rekenrente Rekenrente: het Pensioenfonds hanteert de DNB curve rentetermijnstructuur ultimo 2014.

Onvoorwaardelijke indexatie Voor pensioenaanspraken en –rechten die worden geregeerd door een onvoorwaardelijke indexatietoezegging wordt de TV vastgesteld met in acht neming van een verwachte toekomstige stijging van 2,5% per jaar. Er wordt geen rekening gehouden met overige toekomstige voorwaardelijke jaarlijkse verhogingen.

Sterftekansen De sterftekansen van volwassen mannen en vrouwen worden ontleend aan de Prognosetafel AG2014 en Towers Watson ervaringssterfte 2014.

Nabestaandenfrequentie Voor uitgestelde pensioenen wordt verondersteld dat alle deelnemers gehuwd zijn (onbepaald partnersysteem) met een drie jaar jongere vrouw respectievelijk een drie jaar oudere man (partnerfrequentie 100%). Voor gepensioneerden wordt uitgegaan van de werkelijke burgerlijke staat, met dezelfde veronderstelling als voor deelnemers ten aanzien van het leeftijdsverschil tussen man en vrouw. Voor gewezen deelnemers wordt op grond van het van toepassing zijnde pensioenreglement de aanname over de burgerlijke staat vastgesteld, met dezelfde veronderstelling ten aanzien van het leeftijdsverschil tussen man en vrouw.

Wezenpensioen Er wordt een voorziening voor wezenpensioen aangehouden die gelijk is aan een opslag van 3% op de voorziening voor latent partnerpensioen voor (gewezen) deelnemers. De voorziening voor latent partnerpensioen voor gepensioneerden wordt hiervan uitgezonderd aangezien in de praktijk vrijwel geen gerechtigde wezen ontstaan bij overlijden van een gepensioneerde. Bij ingegaan wezenpensioen wordt voor wezen jonger dan 18 jaar aangenomen dat het wezenpensioen voortduurt tot de 18-jarige leeftijd. Indien het kind invalide of studerend is (en ouder dan 18) wordt verondersteld dat het pensioen voortduurt tot de 27e verjaardag, danwel tot het moment waarop het kind voordien overlijdt, of ophoudt invalide te zijn of ophoudt te studeren

65


Arbeidsongeschiktheid Voor arbeidsongeschikte deelnemers voor wie de pensioenopbouw zonder verdere betaling van bijdragen wordt voortgezet, wordt de TV gelijk gesteld aan de contante waarde van de in totaal bereikbare aanspraken.

Toekomstige administratie- en uitbetalingskosten Bij de vaststelling van de pensioenverplichtingen wordt rekening gehouden met een opslag voor toekomstige administratie- en uitbetalingskosten van 3,0% (2013: 3,0%) van de technische voorziening.

Uitbetalingswijze Voor de berekening van de TV wordt ervan uitgegaan dat de pensioenen op post-numerando per maand wijze worden uitbetaald.

Toetredingen en uittredingen Er wordt geen rekening gehouden met toekomstige toetredingen en uittredingen.

Leeftijd De leeftijd per de berekeningsdatum wordt vastgesteld in maanden nauwkeurig. Overige schulden en overlopende passiva Overige schulden en overlopende passiva worden bij eerste verwerking gewaardeerd op reële waarde. Na eerste verwerking worden schulden gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs (gelijk aan de nominale waarde indien geen sprake is van transactiekosten).

66


6.6 GRONDSLAGEN VOOR BEPALING VAN HET RESULTAAT Algemeen De in de staat van baten en lasten opgenomen posten zijn in belangrijke mate gerelateerd aan de in de balans gehanteerde waarderingsgrondslagen voor beleggingen en de technische voorziening. Zowel gerealiseerde als ongerealiseerde resultaten worden rechtstreeks verantwoord in het resultaat. Premiebijdragen (van werkgevers en werknemers) Onder premiebijdragen van werkgevers en werknemers wordt verstaan de aan derden in rekening gebrachte c.q. te brengen bedragen voor de in het verslagjaar verzekerde pensioenen onder aftrek van kortingen. Premies zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Beleggingsresultaten Beleggingsre sultaten risico Pensioenfonds

Indirecte beleggingsopbrengsten Onder de indirecte beleggingsopbrengsten worden verstaan de gerealiseerde en ongerealiseerde waardewijzigingen en valutaresultaten. In de jaarrekening wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valuta - koersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de staat van baten en lasten opgenomen. (In)directe beleggingsresultaten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben.

Directe beleggingsopbrengsten Onder de directe beleggingsopbrengsten wordt in dit verband verstaan rentebaten en -lasten, dividenden, huuropbrengsten en soortgelijke opbrengsten. Dividend wordt verantwoord op het moment van betaalbaarstelling.

Kosten vermogensbeheer Onder kosten van vermogensbeheer worden zowel de externe als de daaraan toegerekende interne kosten verstaan. Afschrijvingen en andere exploitatiekosten van onroerende zaken in exploitatie zijn in de kosten van vermogensbeheer opgenomen.

Verrekening van kosten Met de directe en indirecte beleggingsopbrengsten zijn verrekend de aan de opbrengsten gerelateerde transactiekosten, provisies, valutaverschillen e.d. Pensioenuitkeringen Pensio enuitkeringen De pensioenuitkeringen betreffen de aan deelnemers uitgekeerde bedragen inclusief afkopen. De pensioenuitkeringen zijn berekend op actuariële grondslagen en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. De pensioenuitkeringen zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Pensioenuitvoeringskosten De pensioenuitvoeringskosten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. 67


Mutatie technische voorziening voor risico van het Pensioenfonds

Pensioenopbouw Bij de pensioenopbouw zijn aanspraken en rechten over het boekjaar gewaardeerd naar het niveau dat zij op balansdatum hebben.

Toeslagen Bij de berekening van de pensioenverplichtingen worden de aanspraken en rechten gewaardeerd naar het niveau dat zij op balansdatum hebben. Dit houdt in; •

dat uit een besluit tot indexatie genomen na de balansdatum op balansdatum geen verplichting voortvloeit;

•

dat financiële verplichtingen voortvloeiende uit besluiten die voor balansdatum zijn genomen worden verantwoord (ook al wordt de toezegging pas in het volgend boekjaar verwerkt); dat per balansdatum onvoorwaardelijke verplichtingen voortvloeiend uit het voldoen aan ex ante-condities, die niet aan een bestuursbesluit onderhevig zijn, worden opgenomen.

•

Rentetoevoeging De pensioenverplichtingen worden contant gemaakt tegen de nominale marktrente op basis van de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur. De interesttoevoeging wordt tegen de éénjaarsrente uit de rentetermijnstructuur primo berekend over de beginstand en de mutaties gedurende het jaar.

Onttrekking voor pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten Vooraf wordt een actuariële berekening gemaakt van de toekomstige pensioenuitvoeringskosten (met name excassokosten) en pensioenuitkeringen die in de technische voorziening worden opgenomen. Deze post betreft de vrijval ten behoeve van de financiering van de kosten en uitkeringen van het verslagjaar.

Wijziging marktrente Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de technische voorzieningen herrekend door toepassing van de actuele rentetermijnstructuur. Het effect van de verandering van de rentetermijnstructuur wordt verantwoord onder het hoofd wijziging marktrente.

Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten De wijziging van de technische voorziening uit hoofde van overdracht van rechten is conform de eerder weergegeven grondslagen.

Overige mutaties technische voorziening Onder de overige mutaties technische voorziening is opgenomen het resultaat op schattingswijzigingen, dat wil zeggen resultaat uit hoofde van sterfte en arbeidsongeschiktheid. Overige schulden en overlopende passiva Schulden worden opgenomen tegen de reële waarde van de tegenprestatie, gewoonlijk de nominale waarde.

68


Saldo overdrachten van rechten De post saldo overdracht van rechten bevat het saldo van bedragen uit hoofde van overgenomen dan wel overgedragen pensioenverplichtingen. Overige baten en lasten Overige baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Resultaat Het resultaat komt tot stand als het verschil tussen baten en lasten.

69


6.7 TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2014 ACTIEF 1

Beleggingen voor risico Pensioenfonds

Stand per 1 januari 2013 (excl. liquide middelen) Aankopen Verkopen Waardeontwikkeling Stand per 31 december 2013 (excl. liquide middelen)

Vastgoed

Aandelen

Vastrentende waarde

Derivaten

Overige

Totaal

11.010

46.721

176.612

482

4.770

239.595

1.104

7.653

50.305

382.198

374

441.634

-541

-5.049

-48.663

-382.198

-5.144

-440.595

0

627

7.633

-10.170

-448

12.200

56.958

168.084

34

0

0

0

0

1.916

1.916 239.192

Liquide middelen binnen beleggingen Stand per 31 december 2013

-2.358 237.276

12.200

56.958

168.084

34

1.916

Aankopen

314

3.400

18.968

234.279

0

256.961

Verkopen

-1.599

-6.470

-12.338

-234.279

0

-254.686

Waardeontwikkeling

2.300

9.199

46.204

-590

0

57.112

Stand per 31 december 2014 (excl. liquide middelen)

13.215

63.087

220.918

-556

0

296.644

646

646

- 556

646 646

297.310

Liquide middelen binnen beleggingen Stand per 31 december 2014

0

0

0

13.215

63.087

220.918

Negatieve derivaten naar overige schulden Stand per 31 december 2014 (exclusief negatieve derivaten)

556 13.215

63.087

220.918

0

556 646

297.866

Schattingen en oordelen Zoals vermeld in de toelichting zijn de beleggingen van het Pensioenfonds nagenoeg allemaal gewaardeerd tegen actuele waarde per balansdatum en is het over het algemeen mogelijk en gebruikelijk om de actuele waarde binnen een aanvaardbare bandbreedte van schattingen vast te stellen. Voor sommige andere financiële instrumenten, zoals beleggingsvorderingen en – schulden, geldt dat de boekwaarde de actuele waarde benadert als gevolg van het korte termijn karakter van de vorderingen en schulden. De boekwaarde van alle activa en de financiële verplichtingen op balansdatum benadert de actuele waarde. Op basis van deze verscheidenheid en gradaties in waarderingsmethoden dienen de beleggingen te worden ingedeeld naar drie verschillende waarderingsniveaus: •

Niveau 1: De waarde van de belegging is gebaseerd op direct waarneembare marktnoteringen van identieke beleggingen in een actieve markt.

•

Niveau 2: Actuele waarde wordt vastgesteld aan de hand van waarderingsmodellen waarin gebruik is gemaakt van waarneembare marktdata.

•

Niveau 3: De waarde wordt vastgesteld met waarderingsmodellen waarin geen gebruik is gemaakt van waarneembare marktdata.

70


Op basis van deze indeling kan de beleggingsportefeuille per 31 december van 2014 als volgt worden samengevat: Markt 3131 -1212-2014 Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Totaal

Modellen

Niveau 1 0 0

Niveau 2 13.215 63.087

Niveau 3 0 0

Totaal 13.215 63.087

46.675 0

174.243 0

0 -556

220.918 -556

0

0

646

646

46.675

250.545

90

297.310

Op basis van deze indeling kan de beleggingsportefeuille per 31 december van 2013 als volgt worden samengevat: Markt 3131 -1212-2013 Vastgoedbeleggingen

Modellen

Niveau 1 0

Niveau 2 12.200

Niveau 3 0

Totaal 12.200

Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen

0 42.433 0 0

56.958 125.651 0 0

0 0 34 1.916

56.958 168.084 34 1.916

Totaal

42.433

194.809

1.950

239.192

1 .1

Vastgoedbeleggingen 3131-1212-2014

3131-1212-2013

Indirecte vastgoedbeleggingen (participaties in beleggingsinstellingen)

13.215

12.200

Totaal vastgoedbeleggingen

13.215

12.200

3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

Beursgenoteerde aandelenbeleggingsfondsen

63.087

56.958

Totaal aandelen

63.087

56.958

3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

51.818 11.269

48.879 8.079

63.087

56.958

1.2

Aandelen

Mature markets Emerging markets Totaal aandelen

71


1.3

Vastrentende waarden

(Staats-)bedrijfsobligaties Beursgenoteerde beleggingsinstellingen in vastrentende waarden LDI fondsen Overige vorderingen Totaal vastrentende waarden

3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

45.700 49.260

41.583 45.089

124.983 975

80.562 850

220.918 220.91 8

168.084

Het Pensioenfonds heeft geen vastrentende waarden uitgeleend.

1.4

Derivaten 3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

Valutaderivaten

0

34

Totaal derivaten

0

34

Indien een derivatenpositie negatief is wordt het bedrag onder de schulden verantwoord.

1.5

Overige beleggingen 3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

Liquide middelen / depot

646

1.916

Totaal derivaten

646

1.916

3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

Vordering op herverzekeraar SCOR Te vorderen rente Overige vorderingen

0 0 15

127 66 16

Totaal

15

209

Te vorderen WGA premies Te verrekenen pensioenpremie Aan werkgever te cederen FVP bijdragen

32 0 0

41 361 -13

Totaal

32

389

Totaal vorderingen en overlopende activa

47

598

2

Vorderingen en overlopende activa

Overige vorderingen

Vordering op de werkgever

De vorderingen en overlopende activa hebben een looptijd van korter dan 1 jaar.

72


3

Overige activa 3131-1212-2014

3131-1212-2013

Rekeningcourant saldo bij depot herverzekeraar ASR Rekeningcourant saldo bij ABN-Amro Bank

0

213

489

407

Totaal derivaten

489

620

2014

2013

18.617 14.976

11.815 6.802

33.593 33.593

18.617

PASSIEF 4

Stichtingskapitaal en reserves

Stichtingskapitaal & Algemene reserve Stand 1 januari Saldo van baten en lasten Stand 31 december

De dekkingsgraad van het Pensioenfonds heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld:

Dekkingsgraad 31 december12 Vereiste dekkingsgraad FTK Minimaal vereiste dekkingsgraad

2014

2013

2012

2011

2010

112,7% 111,0%

108,4% 112,1%

105,2% 110,8%

98,4% 111,0%

105,8% 111,7%

104,2%

104,2%

104,5%

104,5%

104,5%

De toezichthouder, DNB, heeft een gestandaardiseerde methode vastgesteld om te toetsen of er voldoende eigen vermogen aanwezig is: de standaardtoets. De standaardtoets meet voor een aantal risicofactoren het mogelijke (negatieve) effect (in euro’s) op het eigen vermogen. Omdat de resultaten van de standaardtoets afhankelijk zijn van marktomstandigheden en het risicoprofiel van de aanwezige beleggingen, fluctueren ze in de loop van de tijd. Voor het bepalen van het vereist eigen vermogen (de solvabiliteitstoets) maakt het Pensioenfonds gebruik van het standaardmodel. Het bestuur acht het gebruik van het standaardmodel passend voor de risico’s van het Pensioenfonds. De dekkingsgraad per 31 december 2014 van het Pensioenfonds is gestegen naar 112,7% (2013: 108,4%). De vereiste dekkingsgraad voor het Pensioenfonds per 31 december 2014 zoals die voortvloeit uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet bedraagt 111,0% (2013: 112,1%). Dit betekent dat het Pensioenfonds per 31 december 2014 voldoet aan de solvabiliteitstoets.

12

Dekkingsgraad = (aanwezig vermogen / pensioenverplichtingen voor risico van het Pensioenfonds). Dekkingsgraad wordt

weergegeven per 31 december van het jaar, zoals opgenomen in de jaarrekeningen van het Pensioenfonds

73


5 Technische voorzieningen Het mutatieoverzicht van de technische voorziening voor risico van het Pensioenfonds is in onderstaande tabel weergegeven:

2014

2013

221.081

227.885

5.068 546

6.015 343

834 -26

784 -149

Wijziging rentetermijnstructuur Onttrekking voor pensioenuitkeringen Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Resultaat op sterfte Overgang naar AG 2014 Wijziging latent nabestaandenpensioen Overige mutaties

44.794 -7.077 -212 -1.373 14.273 144 -185

-7.337 -7.074 -212 280 0 414 132

Totaal mutaties

42.786

-6.804

263.867

221.081

Stand per 1 januari Toevoeging pensioenopbouw Toeslagverlening ((on)voorwaardelijk) Rentetoevoeging Mutatie overdrachten van rechten

Stand per 31 december

De gemiddelde duration van de pensioenverplichtingen bedraag 17,9 jaren (2013: 16,7 jaren). De pensioenverplichtingen zijn opgerend met 0,379% (2013: 0,351%), zijnde 834 (2013: 784). De gemiddelde duration is vastgesteld op basis van een kleine parallelle verschuiving van de DNB-curve per 31 december 2014. Deze kleine parallelle verschuiving is gelijk voor alle looptijden, er wordt hierbij dus geen rekening gehouden met het feit dat de UFR-systematiek voor looptijden langer dan 20 jaar de rentegevoeligheid verlaagt. De voorziening voor pensioenverplichtingen is naar categorieën van deelnemers als volgt samengesteld:

Actieven Pensioengerechtigden Slapers Toekomstige uitvoeringskosten Totaal

3131 -1212-2014

3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

3131 -1212-2013

Voorziening 95.725

Aantal 382

Voorziening 73.822

Aantal 397

95.704 64.752

397 746

90.225 50.595

389 782

7.686 263.867

74

6.439 1.525

221.081

1.568


6

Overige schulden en overlopende passiva 3131-1212-2014

3131-1212-2013

Schuld aan herverzekeraar ASR Uitlooprisico aandeel Pensioenfonds bij ASR Loonheffing en ZVW Negatieve derivaten

0 0 159 556

201 129 151 0

Totaal

715

481

172 56

145 86

Totaal

228

231

Totaal vorderingen vorderingen en overlopende activa (afgerond)

942 942

712

Overige schulden

Overlopende passiva Nog te betalen beleggingskosten Nog te betalen kosten

De overige schulden hebben een looptijd van korter dan 1 jaar. De rekening-courant verhouding met herverzekeraar ASR is in 2014 volledig afgewikkeld. De negatieve derivaten bestaan uit valuta swaps.

75


6.8 TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2014 BATEN 7 Premiebijdragen (werkgevers en werknemers) 3131 -1212-2014

3131 -1212-2013

Bijdragen (regulier) van werkgevers Bijdragen van werknemers

4.651 1.522

5.638 1.530

Totaal reguliere bijdragen

6.173 6.17 3

7.168

110 0 0

24 95 -52

Totaal premie

6.283 6.283

7.235

Gedempte premie

4.989

5.527

Kostendekkende premie

6.221

7.232

Ontvangen FVP bijdragen Overige bijdragen afrekening 2013 Afrekening bijdragen voorgaande jaren

De aan het boekjaar toe te rekenen feitelijke premie is als bate verantwoord. De premie bedraagt in totaal 22,6 % (2013: 25,3%) van de salarissom. De feitelijke premie in 2014 bedraagt meer dan de kostendekkende premie. De kostendekkende premie is als volgt samengesteld: 2014

2013

Actuarieel benodigd voor nieuwe aanspraken en risico premies voor risico fonds In premie begrepen bedrag voor directe kosten In premie begrepen bedrag voor toekomstige kosten Premies risicoherverzekering Benodigde solvabiliteitsopslag

4.618 550 138 327 588

5.546 550 167 318 651

Totaal

6.221

7.232

De gedempte kostendekkende premie is als volgt samengesteld: 2014

2013

Actuarieel benodigd voor nieuwe aanspraken en risico premies voor risico fonds In premie begrepen bedrag voor directe kosten In premie begrepen bedrag voor toekomstige kosten Premies risicoherverzekering Benodigde solvabiliteitsopslag

3.546 550 106 327 460

4.052 550 122 318 485

Totaal

4.989

5.527

De gedempte premie is lager dan de kostendekkende premie zonder demping van de disconteringsvoet. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat de (gehele) rentetermijnstructuur op 31 december 2014 lager is dan de gehanteerde gedempte disconteringsvoet van 4,0%.

76


8

Beleggingsresultaten risico Pensioenfonds 2014

2013 1.935 1.505

Vastgoedbeleggingen Overige beleggingen

778 2.464 422 3

Totaal

3.667 3.66 7

3.442

9.199 46.204 2.299 -590

7.633 -10.170 627 -448

57.112

-2.358

702

543

-1 0

-1.971 -523

148 -1.769

61 2.025

-920

135

588

526

59.271 59.271

693

Directe beleggingsopbrengsten Aandelen (dividend) Vastrentende waarden

0 2

Indirecte beleggingsopbrengsten Aandelen herwaardering Vastrentende waarden herwaardering Vastgoedbeleggingen herwaardering Derivaten herwaardering Saldo herwaarderingsresultaten Aandelen verkoopresultaat Vastrentende waarden verkoopresultaat Overige beleggingen verkoopresultaat Vastgoedbeleggingen verkoopresultaat Derivaten verkoopresultaat Saldo verkoopresultaten Af: kosten toegerekend aan de beleggingen Totaal beleggingsopbrengsten

De kosten toegerekend aan de beleggingen (588) betreffen de management fee vermogensbeheerbeheer beleggingen van 622 en het bewaarloon 26, verminderd met de ontvangen rebates van 30 en de terug ontvangen dividend belasting 30. 9

Overige baten 2014

2013

125 131 25

127

Afwikkeling ASR rekening courant Overige baten Totaal

281

139

Claim herverzekeraar SCOR

77

0 12


LASTEN 10 Pensioenuitkeringen & afkoop 2014

2013

5.623 1.316

5.643 1.270

60 103

64 96

Afkoop

16

20

Totaal

7.118

7.093

2014

2013

31 115

30 79

17 0

18 9

Visitatiecommissie Bestuursaansprakelijkheidsverzekering Overige bestuurskosten Administratie- en excassokosten Contributies Overige pensioenuitvoeringskosten

14 15 10 229 24 21

19 14 16 289 23 28

Totaal

476

525

Ouderdomspensioen Partnerpensioen Wezenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen

11

Pensioenuitvoeringskosten

Controlekosten accountant Kosten adviserend actuaris Kosten certificerend actuaris Deskundigheidstoets bestuur

ControleControle - en advieskosten onafhankelijk accountant In het boekjaar en voorgaand boekjaar zijn de volgende bedragen aan accountantshonoraria ten laste van het resultaat gebracht: 2014

PWC accountants

Overige PWCPWCnetwerk

Totaal PWCPWCnetwerk

Overige

Totaal

Controle van de jaarrekening

31

0

31

Andere controlewerk Fiscale advisering Andere niet-controlediensten

0 0 0

0 0 0

0 0 0

31

0

31

Controle van de jaarrekening

30

0

30

Andere werkzaamheden Fiscale advisering Andere niet-controlediensten

0 0 0

0 0 0

0 0 0

30

0

30

Totaal 2013

Totaal

78


12 Saldo overdrachten van rechten De post saldo overdrachten van rechten bevat het saldo van bedragen uit hoofde van overgenomen dan wel overgedragen pensioenverplichtingen. 2014

2013

Inkomende waardeoverdrachten kasstroom

0

0

Toevoeging aan de technische voorziening

0

0

Actuarieel resultaat inkomende waardeoverdrachten

0

0

31 -26

132 -149

Actuarieel resultaat uitgaande waardeoverdrachten

5

-17

Totaal

5

-17

2014

2013

Risicopremie herverzekering

327

318

Afrekeningen premie 2007/2008 Overige lasten

120 1

0 1

Totaal

448

319

Uitgaande waardeoverdrachten kasstroom Onttrekking aan de technische voorziening

13

Overige lasten

79


6.9 RISICOBEHEER EN DERIVATEN Het bestuur gebruikt onder andere Asset Liability Management-studies (ALM) om een beeld te krijgen van de ontwikkeling van de pensioenverplichtingen enerzijds en de ontwikkeling van verschillende beleggingsstrategieën in diverse economische scenario’s anderzijds. Op basis van de uitkomsten van deze analyses stelt het bestuur van tijd tot tijd beleggingsrichtlijnen vast waarop het door het Pensioenfonds uit te voeren beleggingsbeleid wordt gebaseerd. Beleggingen brengen risico’s met zich mee. De beleggingsrichtlijnen richten zich tevens op het beheersen van de belangrijkste beleggingsrisico’s en zetten uiteen binnen welke grenzen en normen het beleggingsbeleid moet worden uitgevoerd. Hieronder volgt een beschrijving van de voornaamste risico’s die beleggingen met zich meebrengen en hoe het bestuur deze risico’s mitigeert. Naast beleggingsrisico’s kent het Pensioenfonds een aantal andere risico’s die samenhangen met de uitvoering van de pensioenregeling, zoals operationele risico’s en verzekeringstechnische risico’s. Deze worden verderop in deze paragraaf weergegeven.

6.9.1 MARKTRISICO Marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijs(koers)risico. De beleggingsdoelstellingen geven de strategie weer die het Pensioenfonds volgt ten aanzien van het beleggingsrisico. In de dagelijkse praktijk ziet de beleggingscommissie toe op het marktrisico conform de binnen het Pensioenfonds aanwezige beleidskaders en de beleggingsrichtlijnen. De overall marktposities worden periodiek gerapporteerd aan het bestuur. 6.9.1.1 Renterisico Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van veranderingen in de marktrente. Maatstaf voor het meten van rentegevoeligheid is de duration. De duration is de gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren van de kasstromen (coupons en aflossingen van de hoofdsom) van de renteproducten.

13 14

3131 -1212-2014

3131-1212-2013

Duration van de LDI-beleggingen Duration van de pensioenverplichtingen13

14,5 16,5

12,6 15,4

Afdekkingspercentage DNB UFR14 Afdekkingspercentage marktcurve

76% 59%

73% 61%

Op basis van de standaard DNB UFR 1 maands curve (de 3 maand voortschrijdende DNB curve in 2014: 17,9%; in 2013: 16,7%). Op basis van de standaard DNB UFR 1 maands curve.

80


Indien op balansdatum de duration van de beleggingen aanzienlijk verschilt met de duration van de verplichtingen is er sprake van een zogenaamde ‘duration-mismatch’. Bij een rentedaling zal de waarde van beleggingen minder snel stijgen dan de waarde van de verplichtingen (bij toepassing van de actuele marktrentestructuur), met als gevolg dat de dekkingsgraad zal dalen. Door naast beleggingen in individuele obligaties gebruik te maken van BNP Paribas LDI Solution fondsen heeft het Pensioenfonds de rentegevoeligheid van de pensioenverplichtingen gedeeltelijk afgedekt. Deze LDI fondsen zijn beleggingsfondsen uitgegeven door BNP Paribas LDI Solution Sicav, waarmee met behulp van renteproducten en rentederivaten de rentegevoeligheid van de pensioenverplichtingen kan worden gematched. Na de invoering van de DNB UFR rentecurve per 30 september 2012 heeft het pensioenfonds in oktober 2012 besloten om het niveau van de renteafdekking binnen de matchingportefeuille niet te wijzigen. Het Pensioenfonds beoogt een renteafdekking van circa 73% op basis van de DNB UFR rentecurve. Per 31 december 2014 bedroeg deze 76%, dit kwam overeen met een renteafdekking van circa 59% op basis van de marktrente. 6.9.1.2 Valutarisico De beleggingen in vreemde valuta per 31 december 2014 zijn als volgt:

Euro US Dollar Britse pond Japanse yen Overige Stand 31 12

Voor valutavalutaafdekking

% voor valutavalutaafdekking %

ValutaValutaafdekking

Na valutavalutaafdekking

% na valutavalutaafdekking

233.390 33.461 8.750

78,4% 11,2% 2,9%

22.367 -16.539 -4.531

255.756 16.922 4.220

86,0% 5,7% 1,4% 0,6%

3.683

1,2%

-1.853

1.830

18.583

6,2%

0

18.583

6,3%

297.866

100%

-556

297.310

100,0%

Door bewegingen op de valutamarkten, kan de valuta-afdekking in de praktijk afwijken van de voorgenomen strategische afdekkingspercentages. 6.9.1.3 Prijsrisico Prijsrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen (veroorzaakt door factoren die samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren) waardewijzigingen plaatsvinden. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Het Pensioenfonds probeert prijsrisico zo veel mogelijk te mitigeren door spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) aan te brengen naar regio, categorie en sector. Het Pensioenfonds heeft verdere spreiding aangebracht door alleen te beleggen in gediversifieerde beleggingsfondsen.

81


Beperking van het marktrisico wordt onder meer bereikt door het diversifiëren van de beleggingen. De regionale spreiding van de aandelenportefeuille is als volgt: Regionale spreiding Europa

31 december 2014

31 december 2013

5.395

8,6%

4.619

8,1%

6.161 35.094

9,8% 55,6%

5.740 28.600

10,1% 50,2%

Japan Asia Pasific

3.683 1.486

5,8% 2,4%

3.631 6.289

6,4% 11,0%

Emerging countries

11.269

17,8%

8.079

14,2%

63.087 63.087

100,0%

56.958

100,0%

Europa niet-EUR Noord Amerika

Totaal

De spreiding over sectoren van de aandelenportefeuille is als volgt: Spreiding over sectoren

31 december 2014

Energie

4.750

7,5%

5.362

9,4%

3.375 6.562 6.119 6.786 14.243 8.803

5,3% 10,4% 9,7% 11,9% 22,6% 14,0%

3.616 6.248 5.661 6.827 12.576 7.375

6,4% 11,0% 9,9% 12,0% 22,1% 12,9%

Niet-duurzame goederen Nutsbedrijven

7.533 2.131

10,8% 3,4%

5.145 1.827

9,0% 3,2%

Telecom Overige

2.748 37

4,4% 0,0%

2.314 7

4,1% 0,0%

63. 63.087

100,0%

56.958

100,0%

Materialen Industrie Gezondheidszorg Duurzame goederen Financiële diensten IT

Totaal

31 december 2013

6.9.2 KREDIETRISICO Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor het Pensioenfonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het Pensioenfonds (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito’s worden geplaatst, marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)-derivatenposities worden aangegaan. Kredietrisico van de beleggingsportefeuille dat door het Pensioenfonds wordt gelopen is relatief beperkt, omdat er uitsluitend wordt belegd in gediversifieerde en goed kredietwaardige beleggingsfondsen, zgn. investment grade. Voor het grootste deel bestaan de vastrentende beleggingen uit overheids- en aan overheid-gerelateerde obligaties.

82


Ten aanzien van de kredietwaardigheid van de debiteuren van de vastrentende portefeuille (exclusief derivaten) kan het volgende overzicht worden gegeven: 31 december 2014 AAA

61.551

30,5%

AA A

55.235 62.135

27,3% 30,8%

BBB Lager dan BBB (*)

19.013 154

9,4% 0,1%

3.901

1,9%

201.988

100,0%

Geen rating (**) Totaal

*Binnen de bedrijfsobligaties van de matching portefeuille is een BBB rating buiten de grenzen van het mandaat. Gezien de korte resterende looptijd (korten dan 6 maanden) en na assessment van een geringe toename van het kredietrisico heeft het bestuur besloten om na een downgrade van 2 bedrijven, desalniettemin de obligaties aan te houden tot expiratiedatum. Van een ander bedrijf met een BBB kredietwaardering heeft het Pensioenfonds de obligatie verkocht door de relatief lange resterende periode. **Binnen de ishares wordt onder meer een deel cash aangehouden dat geen kredietwaardering kent.

De spreiding van het landenrisico van alle vastrentende beleggingen (inclusief de look-through door de ETF’s in de rendementsportefeuille) is als volgt: 31 december 2014

31 december 2013

Nederland Duitsland Frankrijk Italië Ierland Spanje

44.432 45.865 47.236 3.606 243 2.993

20,1% 20,8% 21,4% 1,6% 0,1% 1,4%

36.100 32.693 28.055 4.053 1.699 2.517

21,5% 19,5% 16,7% 2,4% 1,0% 1,5%

Noord-Amerika Overig EU (Euro)

13.796 38.759

6,2% 17,5%

16.523 15.140

9,8% 9,0%

Overig EU (non-Euro) Pacific Overig

20.918 1.673 1.397

9,5% 0,8% 0,6%

30.823 268 213

18,3% 0,2% 0,1%

220.918

100,0%

168.084

100,0%

Totaal

6.9.3 LIQUIDITEITSRISICO Liquiditeitsrisico is het risico dat het Pensioenfonds over onvoldoende liquide middelen beschikt om de lopende betalingen, waaronder pensioenuitkeringen, te kunnen verrichten. Waar de overige risicocomponenten vooral de langere termijn betreffen (solvabiliteit), gaat het hierbij om de kortere termijn. Liquiditeitsrisico is relatief beperkt bij het Pensioenfonds, omdat de som van premies en directe beleggingsopbrengsten hoger is dan de som van pensioenuitkeringen en kosten. Bovendien bestaat de beleggingsportefeuille uit beleggingsfondsen die onder normale omstandigheden binnen korte tijd tegen een redelijke prijs omgezet kunnen worden in liquide middelen.

83


De volgende tabel geeft een overzicht van de verhandelbaarheid (liquiditeit) van de beleggingsportefeuille weer. 3131-1212-2014

3131-1212-2013

Dagelijks verhandelbaar

58%

66%

Wekelijks verhandelbaar (LDI Funds)

42%

34%

100%

100%

Totaal

6.9.4 C ONCENTRATIERISICO Grote posten kunnen leiden tot concentratierisico. Om te bepalen welke posten hieronder vallen moeten per beleggingscategorie alle instrumenten met dezelfde debiteur worden opgeteld. Als grote post wordt aangemerkt elke post die meer dan 2% van het balanstotaal uitmaakt. Dit betreft per 31 december 2014 de volgende posten: 3131-1212-2014

3131 -1212-2013

DB X-TRACKERS MSCI WORLD TRN ISHARES MSCI WORLD

23.187 23.162

20.935 20.806

DB X-TRACKERS EMERG MARKET ISHARES RUSSEL 2000

10.505 6.233

9.224 5.993

13.215

12.200

124.982

83.878

Aandelen

Vastgoedbeleggingen EASYETF FTSE EPRA EUROPE

Matching LDI funds

In het algemeen geldt dat concentratierisico kan optreden als een adequate spreiding van activa en passiva ontbreekt. Concentratierisico’s kunnen optreden bij een concentratie van de portefeuille in regio’s, economische sectoren of tegenpartijen. Een portefeuille van leningen die sterk sectorgebonden is, kan door deze sectorconcentratie een verhoogd risico lopen. Indien aandelen in dezelfde sector worden aangehouden is sprake van een cumulatief concentratierisico. Overigens beperken concentratierisico’s zich niet uitsluitend tot de beleggingen. Binnen de beleggingsfondsen waarin het Pensioenfonds belegd is diversificatie aangebracht in lijn met de beleggingsrichtlijnen zoals vastgesteld in het prospectus van deze beleggingsfondsen.

6.9.5 S PECIFIEKE FINANCIËLE INSTRUMENTEN (DERIVATEN) Voor zover dat binnen de grenzen van het beleggingsbeleid van het Pensioenfonds past, maakt het Pensioenfonds ook gebruik van financiële derivaten. Derivaten hebben als voornaamste risico het kredietrisico (het risico dat tegenpartijen niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen). Dit risico kan beperkt worden door slechts transacties aan te gaan met goed te boek staande partijen, en zoveel mogelijk te werken met onderpand. Buiten de beleggingsfondsen is in 2014 uitsluitend gebruik gemaakt van derivaten bij het afdekken van het valutarisico.

84


Hiervoor is gebruik gemaakt van de volgende instrumenten: •

Valutaswaps. Dit zijn overeenkomsten tussen twee partijen om gedurende een bepaalde periode een hoeveelheid van een bepaalde valuta te ruilen tegen een hoeveelheid andere valuta met de verbintenis om de betrokken valuta weer om te ruilen op een vooraf bepaalde datum en tegen een vooraf bepaalde koers;

•

Valutatermijncontracten. Dit zijn met individuele banken afgesloten contracten waarbij de verplichting wordt aangegaan tot het verkopen van een valuta en de aankoop van een andere valuta, tegen een vooraf vastgestelde prijs en op een vooraf vastgestelde datum. Door middel van valutatermijncontracten worden valutarisico’s afgedekt.

Onderstaande tabel geeft inzicht in de derivatenposities van het Pensioenfonds per 31 december 2014: Type contract

ExpiratieExpiratie datum

Valutaswaps Valutaswaps Valutaswaps

15-01-2015 15-01-2015 15-01-2015

Onderliggende contractomvang GBP JPY USD

-3.516 -268.826 -20.013

Totaal

Actuele waarde activa EUR EUR EUR

-87 -28 -442

EUR

-556

6.9.6 VERZEKERINGSTECHNISCHE RISICO’S Binnen de actuariële risico’s wordt onderscheid gemaakt tussen het langleven-, overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico. Het voornaamste actuariële risico is het langlevenrisico (het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de technische voorziening). Als gevolg hiervan is de pensioenvermogensopbouw niet toereikend voor de uitkering van de pensioenverplichting. De pensioenverplichtingen per 31 december 2014 zijn gebaseerd op de Prognosetafel AG2014 en de fondsspecifieke Towers Watson ervaringssterftecijfers 2014. Het overlijdensrisico houdt in dat het Pensioenfonds in geval van overlijden van een deelnemer mogelijk een nabestaandenpensioen moet toekennen waarvoor door het Pensioenfonds geen voorzieningen zijn getroffen. Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het Pensioenfonds voorzieningen moet treffen voor premievrijstelling bij invaliditeit en het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen (“schadereserve”). Het Pensioenfonds heeft met ingang van 1 januari 2013 een herverzekeringsovereenkomst afgesloten met Delta Lloyd Levensverzekering N.V., die voor de uitvoering van deze overeenkomst samenwerkt met SCOR Global Life SE. De herverzekeringsovereenkomst is aangegaan voor drie jaar met winstdeling aan het einde van de looptijd.

85


Vanaf 1 januari 2013 zijn de volgende risico’s verzekerd bij Delta Lloyd Levensverzekering N.V. levenslang partnerpensioen, onbepaald • •

wezenpensioen arbeidsongeschiktheidspensioen

•

premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid

De verzekering van het overlijdensrisico dekt de uitkering van het partner- en/of wezenpensioen voor zover dit nog niet is gefinancierd. Bij overlijden van een deelnemer zal de herverzekeraar eenmalig een kapitaal aan het Pensioenfonds uitkeren. Er wordt uitgegaan van een bepaald partner systeem: dat wil zeggen dat het Pensioenfonds uitsluitend bevoegd is te claimen als er bij overlijden een partner aanwezig is. De verzekering van het arbeidsongeschiktheidsrisico dekt zowel de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid als de uitkering van het arbeidsongeschiktheidspensioen (WIA-excedent). Het langleven risico wordt door het Pensioenfonds zelf gedragen. Een vertegenwoordiging van het bestuur heeft in 2013 regelmatig overleg gevoerd met de herverzekeraar van het Pensioenfonds, Delta Lloyd Levensverzekering N.V., die voor de uitvoering van de herverzekeringsovereenkomst samenwerkt met SCOR Global Life SE. Uitlooprisico en winstdeling ASR Gedurende 2014 is de herverzekeringsovereenkomst tussen ASR en het Pensioenfonds definitief financieel afgewikkeld. De afwikkeling van de contractuele uitloop is verwerkt in de jaarrekening 2014.

6.9.7 I NDEXATIERISICO Het beleid van het Pensioenfonds omvat de ambitie om de pensioenaanspraken en pensioenrechten bestendig en volledig te verhogen met een toeslag. Het maximaal tot 5 jaar terug inhalen van in het verleden niet verleende volledige toekenning van toeslagen is onderdeel van die ambitie. De toeslagverlening van het pensioen is voorwaardelijk; er is geen recht op toeslagverlening en het is ook voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre het verlenen van toeslagen zal plaatsvinden. Het bestuur toetst elk jaar of de aanpassing als bedoeld in artikel 23 leden 2 en 3 van het pensioenreglement kan plaatsvinden. Bij het nemen van deze beslissing laat het bestuur zich behalve door de dekkingsgraad mede leiden door andere overwegingen welke bepalend zijn voor de beantwoording van de vraag of de financiële positie van het Pensioenfonds zich tegen die aanpassing verzet, zoals, doch niet uitsluitend, de algemene economische situatie en de ontwikkeling op de financiële markten. Een besluit dat in enig jaar een aanpassing kan plaatsvinden, vormt geen garantie voor in toekomstige jaren toe te kennen aanpassingen en houdt geen beperking in van de beleidsvrijheid die het bestuur ter zake heeft. Overigens geldt voor een beperkte groep gewezen deelnemers met premievrije aanspraken van voor 2001 dat zij aanspraak kunnen maken op een onvoorwaardelijke toeslagverlening (met een maximum van 5,5% verhoging per jaar).

86


6.9.8 O PERATIONEEL RISICO Operationeel risico is het risico dat optreedt bij de uitvoering van de pensioenen beleggingsactiviteiten, als gevolg van niet afdoende of falende interne processen, menselijk gedrag en systemen of als gevolg van externe gebeurtenissen. Dit risico wordt gemitigeerd door contractuele afspraken die met de uitvoerders zijn opgesteld en door procesbeschrijvingen voor de processen die het Pensioenfonds zelf uitvoert. Aon Hewitt rapporteert elk kwartaal over de in het Service Level Agreement overeengekomen items met betrekking tot de uitvoering van de pensioenregeling. Deze rapportage wordt gecontroleerd door de secretaris van het Pensioenfonds in samenspraak met de afdeling Group Human Resources van Atradius. Over de werkzaamheden van Aon Hewitt over de periode oktober 2013 tot en met september 2014 is een ISAE 3402 II rapport (SOC 1) afgegeven met een verklaring van Deloitte & Touche LLP. Aon Hewitt heeft een ‘comfort letter ISAE 3402 II’ afgegeven over de periode oktober tot en met december 2014. BNP Paribas is de fiduciair vermogensbeheerder van het Pensioenfonds. BNP Paribas is aanwezig bij vergaderingen van de beleggingscommissie, onder meer om te rapporteren over ontwikkelingen met betrekking tot de dienstverlening en om de beleggingsrapportages te bespreken. De maandelijkse beleggingsrapportages zijn een vast agendapunt op de bestuursvergaderingen. Over de werkzaamheden van BNP Paribas is over de periode januari 2014 tot en met december 2014 een ISAE 3402 II rapport afgegeven met een verklaring van Deloitte & Associés. Het bestuur heeft kennis genomen van het ISAE 3402 II rapport.

6.9.9 S YSTEEMRISICO Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het Pensioenfonds niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen, is dit risico voor het Pensioenfonds niet beheersbaar.

6.10 VERBONDEN PARTIJEN Transacties met bestuurders De bezoldiging van de bestuurders wordt nader toegelicht in paragraaf 6.11. Het Pensioenfonds heeft geen leningen verstrekt aan de (voormalige) bestuurders. Ook heeft het Pensioenfonds geen vorderingen op de (voormalige) bestuurders. Overige transacties met verbonden partijen - uitvoeringsovereenkomst Het Pensioenfonds heeft een uitvoeringsovereenkomst voor de duur van 10 jaar gesloten met de Werkgever (ingangsdatum 1 januari 2008). Hierin zijn onder meer de volgende onderwerpen geregeld: het uitvoeren van de afspraken die de Werkgever heeft gemaakt in haar pensioenovereenkomsten met de werknemers, vaststelling van de premie en betaling van de premie en overige kosten door de Werkgever aan het Pensioenfonds, informatieverstrekking, wijzigingen in het pensioenreglement en toeslagverlening. Ingeval van dekkingstekort van het Pensioenfonds kan de Werkgever gehouden zijn extra stortingen te verrichten. De Werkgever heeft een financieringsvoorbehoud gemaakt in de overeenkomst.

87


6.11 VERHOUDING WERKGEVER / PENSIOENFONDS De bezoldiging voor de (voormalige) bestuurders in 2014 bedraagt 0 (2013: 0). Het Pensioenfonds heeft in 2014 geen personeel in dienst (ook niet in 2013).

Het bestuur, Amsterdam, 10 juni 2015

A.M. van der Hall

M. van Harten

Voorzitter

Vice-voorzitter

J.D. Sung Lid

F.G. Roelands-Pol Lid

R.C. Klouth Lid

R.N. Nibbering Lid

88


7. OVERIGE GEGEVENS 7.1 CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJK ACCOUNTANT De verklaring van de onafhankelijk accountant is opgenomen op pagina 90 en 91 van dit jaarverslag.

7.2 GEBEURTENISSEN NA BALANSDATUM Per 1 januari 2015 is het nieuwe FTK van kracht geworden. De belangrijkste wijzigingen onder het nieuwe FTK hebben betrekking op de invoering van een beleidsdekkingsgraad, de verzwaring van de vereiste dekkingsgraad en het vervallen van de 3-maands middeling van de rentetermijnstructuur. De beleidsdekkingsgraad is het gemiddelde van de feitelijke dekkingsgraden over de afgelopen 12 maanden. Voor de beleidsdekkingsgraad per 31 december 2014 is gebruik gemaakt van de mogelijkheid om deze vast te stellen als het gemiddelde van de feitelijke dekkingsgraden van de vier kwartaaleinden. Op basis van deze nieuwe berekeningsmethode bedraagt de beleidsdekkingsgraad van het Pensioenfonds per 31 december 2014 111,8%. De vereiste dekkingsgraad, die afhankelijk is van het beleggingsbeleid en de financiële risico’s die het Pensioenfonds loopt, is onder het nieuwe FTK verzwaard. Uitgaande van evenwichtssituatie op basis van de strategische beleggingsmix van het Pensioenfonds per 31 december 2014 is de vereiste dekkingsgraad gelijk aan 113,1%. Op basis van de beleidsdekkingsgraad en vereiste dekkingsgraad bevindt het Pensioenfonds zich onder het nieuwe FTK per 1 januari 2015 in de situatie van een reservetekort. Het Pensioenfonds zal daarom voor 1 juli 2015 een herstelplan opstellen waarin een tijdig verwacht herstel wordt aangetoond en deze indienen bij de toezichthouder (DNB). Tenslotte is de 3-maands middeling van de rentetermijnstructuur per 1 januari 2015 komen te vervallen. Dit heeft geleid tot een stijging van de technische voorzieningen van het Pensioenfonds, en als gevolg daarvan een daling van de feitelijke dekkingsgraad, per 1 januari 2015. Bij de vaststelling van de voorlopige premie is reeds uitgegaan van de rentetermijnstructuur zonder 3-maands middeling.

7.3 VERKLARING VAN DE ACTUARIS De verklaring van de certificerend actuaris is opgenomen op pagina 92 en 93 van dit jaarverslag.

7.4 VOORSTEL TOT BESTEMMING VAN HET RESULTAAT Het voorstel van het bestuur van het Pensioenfonds, ten aanzien van het in het boekjaar 2014 behaalde saldo van baten en lasten van 14.976, is om dit saldo toe te voegen aan de algemene reserve hetgeen reeds als zodanig in de balans is verwerkt.

89


Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: het bestuur van Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland

Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2014 van Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland te Amsterdam gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2014 en de staat van baten en lasten over 2014 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het stichtingskapitaal en reserves en het saldo van baten en lasten getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het verslag van het bestuur , beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.

90


Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het stichtingskapitaal en algemene reserves van Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland per 31 december 2014 en van het resultaat over 2014 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).

Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het verslag van het bestuur , voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het verslag van het bestuur, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Amsterdam, 10 juni 2015

PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Origineel getekend door drs. M Ferwerda RA

91


Verklaring van de certificerend actuaris Opdracht Door Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland te Amsterdam is aan Towers Watson Netherlands B.V. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar 2014.

Gegevens De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds. Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aan de jaarrekening. De accountant van het pensioenfonds heeft mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de betrouwbaarheid (materiële juistheid en volledigheid) van de basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeel van belang zijn.

Werkzaamheden Ter uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De door het pensioenfonds verstrekte basisgegevens zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt van de door mij beoordeelde berekeningen heb aanvaard. Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht: • •

heb ik onder meer onderzocht of de technische voorzieningen, het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld; en heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds.

Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten. Ik heb mij een oordeel gevormd over de waarschijnlijkheid waarmee het pensioenfonds de tot balansdatum aangegane verplichtingen kan nakomen, mede in aanmerking nemend het financieel beleid van het pensioenfonds. Mijn oordeel is gebaseerd op het Financieel Toetsingskader zoals dat op balansdatum van toepassing was. De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het Koninklijk Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel.

92


Oordeel De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningsregels en uitgangspunten, als geheel bezien, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum tenminste gelijk aan het wettelijk vereist eigen vermogen. Gemeten naar de wettelijke maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, sprake van een toereikende solvabiliteit. Met inachtneming van het voorafgaande heb ik mij ervan overtuigd dat is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet . De vermogenspositie van Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland is naar mijn mening voldoende, de mogelijkheden tot het realiseren van de beoogde toeslagen zijn beperkt. Daarbij is het pensioenfonds nog niet formeel uit reservetekort, vanwege de eis drie achtereenvolgende kwartaaleinden een voldoende vermogenspositie te hebben. Amstelveen, 10 juni 2015

drs. M.R. Stok AAG Verbonden aan Towers Watson Netherlands B.V.

93


8. BIJLAGEN AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN ABTN Actuariële Bedrijfstechnische Nota; ALM Analyse van de onderlinge samenhang van de ontwikkeling van beleggingen en verplichtingen ter toetsing van het premie-, indexatie- en beleggingsbeleid;

Asset Beleggingscategorie; Basispunt 0,01 procentpunt; Benchmark Norm waarmee kosten en prestaties van instellingen uit dezelfde sector worden vergeleken; Commodities Beleggingen in goederen en grondstoffen (verbruiksartikelen); Compliance Handelen in overeenstemming met (in- en externe) weten regelgeving en integriteitsbeleid; Continuïteitstoets is bedoeld om inzicht te geven in de financiële opzet van een pensioenfonds en een oordeel te geven over de continuïteit van het Pensioenfonds;

Corporate governance Goed ondernemingsbestuur, gericht op (het toezien op) integer en transparant handelen en het afleggen van verantwoording daarover;

Dekkingsgraad betreft de mate waarin de toegezegde-pensioenverplichtingen zijn gedekt door aanwezig vermogen;

Duration is de gewogen gemiddelde looptijd van cashflows van vastrentende waarden; DurationDuration-mismatch is het verschil in duration tussen de beleggingen en de pensioenverplichtingen; Feitelijke premie is de daadwerkelijke premie die betaald wordt door de werkgever en de deelnemers in de pensioenregeling;

Financiële instrumenten omvatten ‘primaire’ financiële instrumenten zoals vorderingen en schulden, afgeleide financiële instrumenten zoals opties, termijncontracten en swaps;

FTK Financieel Toetsingskader FVPFVP-bijdrage is een bijdrage aan de beperking van de pensioenbreuk bij werkloosheid; Gedempte premie is de berekening van de jaarlijkse premie op basis van grondslagen anders dan de kostendekkende premie door rekening te houden met verwachtingen en/of historische rendementen;

Inflatie geldontwaarding; Kostendekkende Kostendekkende premie is de kostendekkende premie die gelijk is aan de actuarieel benodigde premie voor de inkoop van de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioentoezegging; LDI fondsen zijn beleggingsfondsen waarin met behulp van renteproducten en rentederivaten de rentegevoeligheid van de pensioenverplichtingen nauwkeurig kan worden gematched; Nominaal Uitgedrukt in geldwaarde of procenten zonder rekening te houden met toekomstige loon- of prijsinflatie;

Reële rentetermijnstructuur bedraagt de nominale rentetermijnstructuur gecorrigeerd voor de mogelijke indexatie;

Reële dekkingsgraad is de verhouding tussen het pensioenvermogen en de pensioenverplichtingen rekening houdend met het volledig indexeren daarvan; Reëel Uitgedrukt in geldwaarde of procenten, rekening houdend met toekomstige loon- of prijsinflatie; Rentetermijnstructuur is het verband tussen de looptijd van een vastrentende belegging enerzijds en de daarop te ontvangen marktrente anderzijds; Slapers Deelnemers van een pensioenfonds die niet langer bij dit Pensioenfonds pensioenrechten opbouwen; 94


TOP is tijdelijk ouderdomspensioen; Valutarisico is het risico dat de waarde van een financieel instrument zal fluctueren als gevolg van veranderingen in valutawisselkoersen;

Vastgoedfondsen Een beleggingsfonds waarvan het kapitaal is belegd in vastgoed; Vastrentende waarden Beleggingen met een vaste looptijd en een overeengekomen plan van rente en aflossing, zoals onderhandse leningen, obligaties en hypothecaire leningen; Verantwoordingsorgaan is een orgaan waaraan het bestuur van het Pensioenfonds verantwoording moet afleggen; Visitatiecommissie bestaat ten minste uit drie externe deskundigen; de visitatiecommissie beoordeelt minimaal één keer in de drie jaar het functioneren van het Pensioenfonds; Zakelijke waarden Aandelen, private equity, commodities en onroerend goed.

95

96

Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland. Stichting Pensioenfonds Atradius Nederland

Recommend Documents