SPRINGTIJ THE SUSTAINABILITY LEGACY

SPRINGTIJ 2014 - 2018 THE SUSTAINABILITY ­LEGACY

SPRINGTIJ 2014 - 2018 THE SUSTAINABILITY LEGACY VISIE, MISSIE EN BELEID VOOR DE KOMENDE VIJF JAAR

met de Club van Rome en haar 50-jarige bestaan (1968-2018)

New Green Frontiers

Compass for a Green Voyage and the World’s Heritage The Other Island at the Centre of the World © Stichting Springtij Festival Terschelling Auteur Wouter van Dieren Vertaling (uit het Engels) Vertalen.nl, Oegstgeest

Mienskip and the Global Commons

Vormgeving Martin Raven, Haarlem Foto’s IMSA Amsterdam, Springtij en Shutterstock.com Amsterdam, mei 2014

2

3

De missie van Springtij Wat de samenleving nodig heeft, zijn duurzame systemen die versneld op grote schaal worden ingevoerd. We zien ons echter geconfronteerd met hindernissen en een gebrek aan leiderschap. Springtij wil deze leemte opvullen, beleid en oplossingen aanreiken en ­nieuwe zakelijke uitdagingen ontwikkelen. Springtij streeft mondiaal en lokaal naar de integratie van onafhankelijk en geavanceerd leiderschap voor beleid, strategie en productontwikkeling.

INLEIDING Dit document gaat over missie, visie, beleid en aanpak voor de komende edities van het Springtij Forum. Een overzicht van de komende evenementen van Springtij1 van 2014 tot 20182. Dit jaar viert Springtij zijn 5-jarig bestaan. We willen de ­volgende grote stap richting een samenwerkingsverband tussen partnerorganisaties (Springtij-Alliantie) z­ etten. Dat moet een platform opleveren voor agendering en acties waarmee de transitie naar een duurzame s­ amenleving ­bespoedigd wordt. Door middel van deze Alliantie willen wij op één lijn komen met grote zusterorganisaties, zoals de Club of Rome, de World Business Council for Sustainable Development en andere partners binnen de Alliantie. We willen het Springtij Forum in 2018 naar een inter­ nationaal niveau tillen. In 2018 is Leeuwarden de culturele hoofdstad van Europa. Dit biedt een unieke kans om het Springtij Forum op te schalen en meer invloed en impact te genereren. De komende tijd bekijken we hoe Springtij 3 kan worden g ­ eïntegreerd in de festiviteiten van LWD2018 .

1. Springtij – what’s in a name: zo'n twee keer per maand – rond nieuwe maan en volle maan – staan de zon, maan en aarde op één lijn. Zij versterken elkaar dan maximaal; dit wordt het springtij genoemd. Het woord is afgeleid van “springen, losbarsten, opkomen”, in de zin van een bron in de natuur. 2. Het Springtij Forum werd voor het eerst in 2010 gehouden en is sindsdien een jaarlijks vierdaags evenement op Terschelling waaraan 350 Nederlandse leiders op het gebied van duurzaamheid deelnemen. Van meet af aan was het dankzij de combinatie van gehalte, ontmoetingen, feestelijk­ heden, ervaring en natuur een groot succes. Niet alleen voor Nederlandse leiders, want inmiddels komen de deelnemers uit alle delen van de wereld. 3. LWD2018 is de afkorting van Leeuwarden 2018, omdat deze stad in dat jaar de culturele hoofdstad van Europa is. Maar het programma beperkt zich niet tot Leeuwarden; het strekt zich cultureel, economisch en ruimtelijk uit over de gehele Friese regio. Het uitgestrekte Waddengebied zal hierbij een centrale rol spelen. 4

5

Springtij 2014-2018 gaat over de grote mondiale transitie

VISIE, DOELSTELLINGEN EN STRATEGIE

Springtij wil zich blijven onderscheiden door: • Meer te zijn dan een conferentie: een combinatie van forum en festival • Het eilandgevoel: een bijzondere ervaring op een eiland • Aandacht te vragen voor het Waddengebied, dit adembenemende Unesco-erfgoed waar onze activiteiten en die van LWD2018 plaatsvinden. Het programma De thema's van Springtij 2014-2018 zijn duurzame ­economie, energie, klimaat, voeding, financiële aspecten, bi­odiversiteit en leiderschap. Deze worden behandeld in plenaire sessies, workshops en masterclasses. De activiteiten gaan gepaard met onderzoek, enquêtes en rapportages. Springtij 2014-2018 gaat over de grote mondiale transitie. We weten onderhand allemaal dat de toekomst er anders uit gaat zien dan wat we hadden verwacht. Ondanks grote successen op het gebied van minder honger en meer ­welvaart in verschillende delen van de wereld, waardoor mensen weer een toekomstperspectief krijgen, lopen we tegen een muur op. Er zijn grenzen. Over de meest urgente kwesties b ­ innen die grenzen, zoals klimaatverandering, minder biodiversiteit, energietransitie en uitputting van hulpbronnen moet nagedacht worden. Onderzoek is hier noodzakelijk. We moeten delen en doen, en wel binnen het kader van de Carbon Budget World Economy. Want die kant gaan we op. De grote vraag is: hoe lang gaat dat duren? Is de CO2-uitstoot van fossiele brandstoffen in 2025, 2040 of 2060 nihil? Springtij 2014-2018 gaat over deze vraagstukken, vanuit het perspectief van technologie, innovatie, beleid, economie, leiderschap, communicatie en besluitvorming.

6

Een duidelijk omschreven aanpak De kernthema's van de kritieke mondiale status quo ­behandelen we het gehele jaar door middel van onderzoek en rapportages. Op het Springtij Forum worden deze gebundeld in de vijf kleuren van het eiland. De kleurrijke vlag van het eiland geeft een thematisch overzicht van waar Springtij zich de komende jaren op richt. Elke kleur staat voor een thema. De vlaggenstok staat voor leiderschap, want elk thema behandelt het vraagstuk hoe we moeten omgaan met de uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden. Energie en klimaat

Leiderschap

Springtij wil een bijdrage leveren aan een versnelde transitie naar een duurzame samenleving. De komende vijf jaar willen we meer invloed krijgen op de agendering van duurzaamheid en strategieën ontwikkelen voor concrete activiteiten. Dit doen we door het bouwen van een groot netwerk en dit onder de paraplu van de Springtij-Alliantie te activeren. Stichting Springtij blijft daarnaast het jaarlijkse Springtij Forum organiseren. Het is ons doel om hiervan een internationaal “groen Davos” te maken. Onze ambitie is om het Springtij Forum het ­top-evenement op het gebied van duurzaamheid te laten zijn, in Nederland en Europa.

Water, materialen en hulpbronnen Voeding en landbouw Natuur en biodiversiteit Economie, handel en financiën

Bijlage 3 bevat een overzicht van de belang­rijkste vraagstukken binnen de hierboven genoemde ­thema's, die ons de komende jaren bezighouden. Elk thema wordt bekeken vanuit de volgende invalshoeken: • Sociale innovatie en nieuwe businessmodellen • Lokaal, nationaal en internationaal beleid • Institutionele en financiële belemmeringen, transparantie • Communicatie en gedragsbeïnvloeding • V  erwachtingen van burgers, ethiek en leiderschap

7

Zonder jeugd geen toekomst, geen ­toekomst zonder duurzaamheid

Dialoog en participatie De richting waarin de samenleving zich ontwikkelt, wordt voor een groot deel bepaald door de Grote Zes: burgers/ consumenten, overheid, bedrijven, financiële instellingen, wetenschap en NGO's. Dit zijn de deelnemers aan Springtij. Tijdens alle sessies zijn hun visies en verwachtingen leidend. Overheid en regelgeving

Financiële instellingen

De deelnemers van Springtij zijn een belangrijkste partijen die de richting van de

NGO’s

samenleving bepalen

Wetenschap en kenniscentra

Vanaf 2014 wordt er tussentijds gerapporteerd over de stand van zaken. Hoogtepunt vormt een top in 2018: het Springtij-LWD2018 Global Green Community Forum. Hier worden tussen 1.000 en 1.500 mondiaal vooraanstaande beslissers uit o.a. het bedrijfsleven, de financiële wereld, wetenschap en NGO's verwacht.

De geschiedkundige Russell Shorto is de auteur van The Island at the Center of the World – een fascinerende kijk op de rol van Nieuw Amsterdam en Manhattan in de 17e eeuw, waar het fundament van de huidige VS werd gelegd. Cultureel, mentaal, economisch. Het “andere eiland” is de plek waar we de bomen van hoop en visie willen planten. Ons andere eiland, Terschelling, ligt tussen de uitgestrekte Waddenzee – sinds 2009 op de lijst van het Werelderfgoed van de UNESCO – en de Noordzee. Het strekt zich uit tot de Deense kust. ACT LOCAL, THINK GLOBAL Wij van Springtij zijn op het (andere) eiland in het middelpunt

8

wapens, geen voedselverwerking, geen sociale rust en geen

milieu van alle lidstaten krijgt het Springtij Forum van 2016 de kans voor aandacht op Europees niveau. Een grootse afsluiting, georganiseerd door de Provincie Friesland.

In de nabije toekomst komt hieraan een einde. Energieproductie wordt een bezit van allen en de traditionele energie-industrie treedt steeds meer naar de achtergrond. Een groot deel van de huidige politieke onrust over energie kan worden herleid tot deze transitie. Een transitie die niet louter een technische revolutie is, maar tevens een revolutie van mensen.

Springtij 2014 – 2018, programmaoverzicht (voorproefje) In 2014 viert Springtij zijn vijfjarig bestaan. We willen het Springtij Forum in 2018 naar een internationaal niveau tillen. In 2018 is Leeuwarden de culturele hoofdstad van Europa. Dit biedt een unieke kans om het Springtij Forum op te schalen en meer invloed en impact te genereren. De komende vijf jaar willen we steeds de nadruk leggen op een van de vijf hierna genoemde hoofdthema’s. De ­thema's van de vlag staan elk jaar in het licht van het hoofdthema van het Forum. 2014 Introductie en consolidatie van de Springtij-Alliantie In 2014 tillen we het netwerk naar een nieuwe dimensie. Samen met bedrijven, overheden, wetenschap en NGO’s bepalen we de thematische opzet van het programma.

2017 Cultuur LWD2018 is de afkorting van de ambitie van p ­ rovincie­hoofdstad Leeuwarden en de provincie Friesland om de regio met duurzaamheid als hoofdthema op de wereldkaart te zetten. Hier sluiten Springtij en LWD2018 op elkaar aan, waarbij al in 2014 met de voorbereidingen wordt begonnen. 2018 Internationale dimensie: Club van Rome “Herzien” en LWD2018 Een belangrijke internationale bijeenkomst met meer dan duizend deelnemers. De uiteindelijke samensmelting van natuur, cultuur en gehalte. In 2018 viert de Club van Rome zijn 50-jarig bestaan. De Club van Rome werd in 1968 in Rome opgericht op initiatief van Aurelio Peccei, samen met de American Academy of Science en de Sovjet Academie, de OESO en drie grote bedrijven (Nestlé, Volkswagen en Fiat). Het verslag Grenzen aan de Groei verscheen echter pas in 1972. Nederland speelt in deze samenhang een historische rol. Bij ons bracht de vroege publicatie van Grenzen een wereldwijde onrust in de media en bij het publiek teweeg. Zelfs nu nog vormt Grenzen een degelijke wetenschappelijke basis voor de erfenis van duurzaamheid in haar geheel.

van de wereld. Allemaal zijn wij mondiale denkers en reizigers. Daarnaast zijn wij lokale burgers. Globalisering is de sleutel tot wereldvrede, begrip en informatie. Maar lokaal reageren en handelen wij op een tastbaar niveau dichtbij. De essentie van

Discussie tussen jong en oud Zonder jeugd geen toekomst, geen toekomst zonder duurzaamheid. Jongeren zijn voor Springtij van cruciaal belang. Hun energie en inspiratie zijn essentieel voor de gemeenschap. Daarnaast zijn zij een van de belangrijkste deelnemers in het generatiedebat dat voor Springtij een centrale rol speelt. Aan de planning van een reeks masterclasses

werd gehouden en bewaakt. Zonder dit vuur zouden er geen politieke macht zijn geweest.

Mondiaal en lokaal De Springtij-bijeenkomsten zijn tweeledig. Mondiaal – uiteraard – maar tegelijk met een sterke lokale nadruk. Op lokaal niveau wordt in de hele regio een breed scala aan veranderingen en transities daadwerkelijk onderzocht. We spiegelen het mondiale verhaal aan deze lokale ontwikkelingen. Daarom hebben we het over “the other island at the centre of the world”, waarmee Terschelling (of op z’n Fries Skylge) wordt bedoeld.

Burgers

afspiegeling van de Bedrijven

“The Young meet the Elders” over het hele jaar wordt inmiddels gewerkt.

sociale verandering ligt in de vervanging van hiërarchie door een horizontaal niveau.

2015 Friesland, water en het Werelderfgoed Friesland is meer een waterlandschap dan een landschap. Ruimte, cultuur en economie verlenen het een uniek karakter, eenmalig in de wereld. In 2015 nemen Springtij en LWD2018 de loop van de wateren als uitgangspunt voor een editie van Springtij/LWD2018.

Neem bijvoorbeeld energie. Sinds mensenheugenis is het Vuur van de Economie rechtstreeks verbonden met politieke macht. Het woord Heilig Vuur is afgeleid van de tempel van de stad waar dit vuur in de oudheid door priester-krijgers brandend

SPRINGTIJ 2014, PLANNEN EN DATA • Springtij 2014 vindt plaats van 25 t/m 27 (28) september. • Wij streven naar 350 deelnemers. • Inschrijving opent medio april. • Voertalen zijn Nederlands en Engels. • D  e oude scheepswerf, kerken, schuren, het Maritiem

2016 Europese dimensie (EU-voorzitterschap) In de eerste helft van 2016 is Nederland voorzitter van de Europese Unie. Met de uitnodiging van de ministers van

­Instituut, de duinen, strand en bos vormen de coulissen voor de diverse bijeenkomsten.

9

BIJLAGE 1: ORGANISATIE VAN SPRINGTIJ Springtij is een stichting onder Nederlands recht, die wordt geleid door een Raad van Toezicht, een directie, ambassadeurs en een Eilander Raad. Een grote groep sponsors, partners en anderen ondersteunen en vormen de Springtij-Alliantie. Raad van Toezicht • Marianne Berendse, voorzitter • Karel Noordzij, voormalig voorzitter van de Raad van PGGM • Eric-Jan Tuininga, Club van Rome Nederland • Hans van der Vlist, voormalig secretaris-generaal van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) • Tjerk Wagenaar, directeur Natuur en Milieu Directie • Wouter van Dieren, directeur • Piet Noordenbos, adjunct-directeur • Mariska Weijer, adjunct-directeur • Sigrid Hettinga, programmamanager Adviseurs • Dien de Boer, management associate en IMSA associate • Marcello Palazzi, IMSA associate en voorzitter van de Stichting Progressio • Max van der Sleen, directeur IMSA Amsterdam

12 A  llard Friedrich, procestechnoloog biomassa­ver­gassing, Shell 13 Johan van de Gronden, CEO, WNF Nederland 14 Karen Jonkers, facilitator van duurzaamheidsprocessen 15 Betty de Keizer, coach voor groene bedrijven 16 Stef Kranendijk, voorzitter Raad van Bestuur, Desso 17 Willem Lageweg, directeur MVO Nederland 18 Merijn Landman, Triodos Bank 19 Sietze Montijn, adviseur 20 Herman Mulder, Executive Fellow Duisenberg School of Finance 21 Femke Rotteveel, linking people & creating added value (voorheen: Postcode Loterij) 22 Marcel Schuttelaar, directeur Schuttelaar & Partners 23 Bouwe Taverne, consultant and lecturer in sustainable business (voorheen: Rabobank) 24 Mike Venekamp, manager, Atlantic Trading 25 Gail Whiteman, hoogleraar, Erasmus Universiteit 26 Michiel de Wilde, directeur, Instituut voor Strategische Filantropie van de Erasmus Universiteit 27 Lynn Zebeda, Young Club van Rome

Eilander Raad 01 Marije Bijlsma-Breeuwsma, voorzitter, eigenaar Fri! ­Terschelling, training & coaching 02 Arjan Berkhuysen, directeur Waddenvereniging 03 Kees van Biert, eigenaar JBR Consulting 04 Jelle Cupido, garagehouder 05 Amarins Geveke, directeur Folkshegeskoalle Schylgeralân 06 Remi Hoeve, gemeenteraadslid Terschelling 07 Remi Hougee, Staatsbosbeheer 08 Henk Keizer, cultureel ontwikkelaar 09 Hessel van der Kooij, volkszanger 10 Gerrit van Leunen, directeur Maritiem Instituut “Willem Barentsz” 11 Paul Melles, directeur Doeksen Shipping 12 Joop Mulder, creatief directeur Oerol Festival 13 Willemijn Steentjes, chef School Flang 14 Melis de Vries, manager/eigenaar Tjermelan 15 Albert Wiegman, directeur Stayokay 16 Ronald van Zandwijk, voorzitter Duurzaam Landschap 17 Neeke van Zwol, biologische boer WAT DOET ONZE EILANDER RAAD ?

Ambassadeurs 01 Arjan Berkhuysen, directeur Waddenvereniging 02 Steven de Bie, voorzitter Club van Rome Nederland 03 Leendert Bikker, directeur Bikker Company 04 Kees den Blanken, directeur COGEN 05 Dien de Boer, voorzitter Greenpeace Nederland 06 Jan Willem van den Braak, voormalig directeur VNO-NCW, bestuurder SOCIRES en World Connectors 07 Jacqueline Cramer, hoogleraar, Universiteit van Utrecht, voormalig minister 08 Rudi Daelmans, directeur Desso 09 Hans Eenhoorn, World Connectors, voormalig Senior Vice President Unilever 10 Volkert Engelsman, directeur Eosta 11 Willem Ferwerda, RSM-Erasmus University, directeur Ecosysteem Return Foundation

10

DE AMBASSADEURS VAN SPRINGTIJ: • De inzet van het eiland voor het forum vergroten • steunen de Springtij-organisatie

• Het forum “gebruiken” voor de doeleinden van het eiland

• zijn ambassadeur op persoonlijke titel

• Inhoud en organisatie van het forum aanpassen op het

• komen twee à drie keer per jaar bijeen, Springtij faciliteert deze bijeenkomsten

eiland • G  ebruikmaken van het netwerk van de leden van de Raad

• zijn ambassadeur op vrijwillige basis en ontvangen geen

van Bestuur voor de doeleinden van het eiland

vergoeding of korting • staan vermeld op de Springtij-website

Het gaat daarbij om een adviserende rol.

• verbinden zich aan Springtij door advies te geven over de

Deze taken kunnen in twee kernvragen omgezet worden:

inhoud van het programma, hun netwerk in te zetten voor

•

Wat kan de Raad bijdragen aan het forum?

sponsoring en/of door Springtij te promoten in hun netwerk

•

Wat kan het forum bijdragen aan het eiland?

Springtij-Alliantie De volgende organisaties worden uitgenodigd om deel te nemen in de Springtij-Alliantie: • Alliander • CE Delft • Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) • Circle Economy • Gemeente Leeuwarden • Club van Rome, CH • De Baak • De Gemeynt • De Groene Zaak • Development Alternatives Group, India • Ecofys • Ecorys • Ellen McArthur Foundation, UK • Eneco • EnergieDialoog Nederland • Energy Valley • EPEA, Hamburg, DE • European Climate Foundation • Evoke/EPEA Nederland • Ex’tax • Financiële instellingen (ASN Bank, Triodos, SNS, ABN Amro, ING, Rabobank, FMO) • Forum for the Future, UK • Gasunie • Gemeente Terschelling • Greenpeace • Imares • INSID • It Fryske Gea • JBR • LWD 2018 • MBDC, DE, VS • Ministeries van Economische Zaken en van Infrastructuur en Milieu • Milieufederatie Groningen • MVO Nederland 11

BIJLAGE 2: LWD2018

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

NAM/Shell Nationale Postcodeloterij Natuur & Milieu Natuurmonumenten Netl, duurzame vezels Stichting OASE Oerol Öko-Instituut, DE Planbureau voor de Leefomgeving Plastic Soup Foundation Provincie Fryslân Rebelgroup Rockgroup Schuttelaar & Partners Search Engineering SustainAbility, UK Tendris Holding Terschellinger Ondernemers Vereniging TOV True Welfare Foundation Turntoo Urgenda Waddenacademie Waddenfonds Wetterskip Fryslân World Academy of Art and Science, VS World Business Council for Sustainable Development, CH World Wildlife Fund Worldwatch Institute and Rocky Mountain Institute, VS Wuppertal Institute for Energy, Climate and Environment, DE

Springtij en LWD2018. Verbeelding Er wordt naar gestreefd om Springtij en LWD2018 te ­integreren en het geheel op de mondiale kaart te zetten: • de unieke kenmerken van Friesland • de verbanden met water, estuaria, natuur • de rol van duurzaamheid in planning en organisatie • de verbinding met het Oerol Festival • de verbinding met het Oerol/LWD2018project Sense of Place... In 2013 vond tijdens het Oerol Festival de aftrap van het project Sense of Place plaats. Landschapskunst, om het bewustzijn van het publiek voor het omringende natuurlijk schoon te verdiepen. Oerol, Sense of Place, LWD2018 en Springtij slaan de handen ineen door Springtij te combineren met kunst. Hieronder valt het scheppen van een zeer groot natuurlijk kunstwerk in de estuarium. Het wordt het icoon van de ambitie van deze partners. De Mondriaan Kwelder wordt het label van het 2018 Club van Rome-rapport. Wij combineren: • de kunst van Mondriaan • het Werelderfgoed Waddenzee • de culturele impact van de regio • the other island at the centre of the world…

De top-bijeenkomst van 2018 De Springtij-bijeenkomst in 2018 wordt hét duurzaamheidshoofdstuk van LWD2018, dankzij een combinatie van inhoud, mondiale stakeholders, de invloedrijke Springtij-Alliantie en het Fryske Mienskip. Dit alles diep in het hart van het Werelderfgoed Waddenzee, het gebied waar het bij LWD2018 allemaal om draait, en sinds 2010 het podium van het Springtij Forum. Projecten of producten Richting de top-bijeenkomst van 2018 wordt door werkgroepen van de Springtij-alliantie onderzoek gedaan en gewerkt aan hoogwaardige rapporten over: • Efficiënt gebruik van bronnen. De update van Factor 10, Cradle to Cradle en Circular Economy • Energietransitie. Niet alleen de overstap op duurzame energie maar ook de veranderingen in de machtsstructuur van de maatschappij: gecentraliseerde versus decentrale energieproductie • Biodiversiteit, de verliezen en het herstel • Finance, de belemmeringen en stimulansen voor een ander groen financieel systeem • Voedsel, de vooruitzichten en de strijd • Carbon budget • Sociale innovatie: hoe de nieuwe maatschappij zich ­ontwikkelt door participatie van de burgers Deze rapporten zijn onderdeel van de Carbon Budget World Economy, het rapport van de Club van Rome, dat in 2018 uitkomt.

Staat u er niet tussen, maar heeft u wel interesse? Neem dan contact op met Springtij via 020-57 87 603 of [email protected]. Dit schilderij van Mondriaan is de blauwdruk voor de vormgeving van een kwelder in de Waddenzee. Daarmee willen we laten zien dat we de krachten van de natuur kunnen begrijpen en harmonieus op de creativiteit van de mens kunnen afstemmen. 12

13

Springtij streeft op mondiaal en lokaal niveau naar de ­integratie van ­onafhankelijk en geavanceerd leiderschap voor beleid, strategie en productontwikkeling

BIJLAGE 3: WAAR KOMEN WE VANDAAN, WAAR GAAN WE NAARTOE Wat de samenleving nodig heeft, zijn duurzame systemen die versneld op grote schaal worden ingevoerd. Maar we hebben te maken met obstakels en een gebrek aan leiderschap. Springtij wil deze leemte opvullen, beleid en oplossingen aanreiken en nieuwe business opportunities ontwikkelen. In 2009 werd de jaarlijkse wereldtop van de Club van Rome in Amsterdam gehouden. Er namen zo'n 800 mensen en ’s werelds beste sprekers aan deel. De kwesties die op de top aan de orde kwamen, staan nog steeds op de lijst van top­ prioriteiten van de Club van Rome en zijn partners. Klimaat, energie, grondstoffenschaarste, duurzaam economisch herstel, oceanen en landbouw, herbebossing en biodiversiteit zijn allemaal belangrijke en urgente thema's in het kader van – de ontwikkeling naar – een duurzame samenleving. De verandering gaat traag en is complex. Hoewel duur­zame ­ontwikkeling door een overgrote meerderheid van intellec­ tuelen, leiders en specialisten wordt bepleit, is de tegenwerking enorm. Die wordt gevoed door een groot aantal van de belangrijkste spelers in de politiek, het bedrijfsleven en de financiële wereld. Hun verdienmodellen zijn gebaseerd op de zogenaamde “stranded assets”: producten en techno­ logiën uit het verleden die niet meer voldoen. Wij van Springtij streven naar een structurele integratie van state-of-the-art thought leadership in politiek, technische ontwikkelingen en bedrijfsstrategieën. Europese bedrijven zijn over het algemeen creatief op het gebied van de ontwikkeling van duurzame producten en p ­ rocessen en regeringen zijn niet minder ambitieus in het omarmen van duurzame doelstellingen. Springtij stelt de huidige koers ter discussie. Wij stimuleren onderzoek en debat, intellectueel leiderschap en stappenplannen, die nauw verbonden zijn met de ervaring van vooraanstaande Europese instituten en bedrijven. In de regel is het lastig om binnen dit domein verandering teweeg te brengen. Dat heeft alles te maken met de bestaande infrastructuur en regelgeving en de gevestigde belangen van alle betrokken spelers. Het Europese domein is echter wel politiek stabiel en heeft goed onderwijs, kent welvaart en heeft een gezonde “common market”. Het kent het hoogste niveau van creativiteit en erkent de noodzaak van verandering. 14

De gangbare verdienmodellen bieden beperkte veranderingsmogelijkheden voor regeringen, toezichthouders, nutsbedrijven en ondernemingen. Aan de andere kant van het spectrum zien we start-ups en lokale initiatieven die gericht zijn op kleinschalige innovaties en duurzame projecten. Hun impact is beperkt en ze zijn kwetsbaar. Door regelgeving, beperkte financieringsmogelijkheden en een steeds veranderende omgeving. De maatschappij moet de weg naar een versnelde en grootschalige implementatie van duurzame systemen faciliteren (rekening houdend met diverse obstakels) en leiderschap tonen met betrekking tot de te varen koers. De afgelopen tien jaar waren er tal van succesvolle initia­ tieven op het gebied van economische en ecologische duurzaamheid. Met de Energiewende hebben onze oosterburen belangrijke stappen gezet. In het Midden-­Oosten moet de experimentele stad Masdar in Abu Dhabi een icoon van duurzaamheid worden. Voor wat betreft de ­biodiversiteit zijn de verliezen nog steeds aanzienlijk, maar er zijn overtuigende voorbeelden van herstel, zoals blijkt uit het herstelwerk van ecosystemen van John Liu in ZuidChina en de regeneratie van de tropische bossen van het Colombiaanse Las Gaviotas. Belangrijke systemische problemen Planetaire grenzen en keerpunten Planetaire grenzen zijn het kernbegrip in een aardsysteemraamwerk dat is ontworpen door een groep milieuwetenschappers onder leiding van Johann Rockström van het Stockholm Resilience Centre en Will S ­ teffen van de Australian National University. Dit raamwerk uit 2009 werd ontwikkeld om een “veilige ruimte voor de mensheid” voor de internationale gemeenschap – met inbegrip van overheden op alle niveaus, internationale organisaties, maatschappelijk middenveld, de wetenschappelijke gemeenschap en de particuliere sector – als voorwaarde voor duurzame ontwikkeling vast te leggen. Aan dit raamwerk ligt onderzoek ten grond-

slag, waaruit blijkt dat menselijke activiteiten sinds de industriële revolutie de belangrijkste oorzaak van de mondiale verandering van het milieu zijn. De wetenschappers stellen dat wanneer menselijke activiteiten eenmaal bepaalde drempels of keerpunten – “­ planetaire grenzen” genoemd – overschreden hebben, het risico van onomkeerbare en plotselinge eco­logische veranderingen ontstaat. De wetenschappers brachten negen aardsysteemprocessen in kaart met grenzen die niet overschreden zouden moeten worden, als we een veilige en leefbare omgeving willen. Als gevolg van menselijke activiteiten zijn enkele van deze gevaarlijke grenzen echter al overschreden, terwijl andere grenzen imminent gevaar lopen overschreden te worden.

We weten bijvoorbeeld dat het BNP een beperkte indicator is, zoals in het rapport “Taking Nature into Account” van de Club van Rome over het groene BNP wordt behandeld. We weten ook dat de huidige bedrijfsmodellen de planeet daadwerkelijk uitputten, in plaats van te zorgen voor continuïteit. We weten dat de klimaatwetenschap op de proef wordt gesteld door krachten die er een heel andere agenda op na houden. We weten, tenslotte, dat de financiële crisis de spil is van een verkeerd mondiaal kompas en het resultaat van kortstondige waardemaximalisatie en exter­ nalisering van kosten. Er worden boeken gepubliceerd, rapporten geschreven, er wordt gelobbyd voor nieuw beleid. De vraag is: wat ontbreekt er nog?

Opdat de volgende stappen succesvol zijn, streven wij ernaar om een bredere context van doorbraken te verkennen en ons daarop te richten. Wanneer we echt weten waarom de huidige ontwikkeling van de wereld doodloopt, moet er een uitweg zijn.

Hoe zorgen we voor doorbraken bij de ontwikkeling van een duurzame economie? Een doorbraak op het gebied van technologische toepassingen of producten moet ­zodanig in het hele systeem passen dat geëxternaliseerde kosten voor andere subsystemen beperkt of nihil zijn. Daarnaast moeten doorbraken worden ingebed in de maatschappelijke discussie, die betrokkenheid, communicatie en publiciteit van belanghebbenden omvat. Afstemming bij de formulering is noodzakelijk en er moet draagvlak zijn voor artikelen, rapporten, blogs en conferenties. Onderdeel van het doorbraakproces zijn lobbyen over toekomstige doelstellingen op beleidsniveau, stappenplannen, regel­ geving, (fiscale) wetgeving, verdragen en technologieën.

De zogenoemde keerpunten in de kritieke situatie van de planeet vloeien voort uit het recente werk van Jørgen Randers (“2052: A Global Forecast for the Next Forty Years”, 2012) en Johann Rockström (“The quadruple squeeze: ­Defining the safe operating space for freshwater use to achieve a triply green revolution in the Anthropocene”, 2010). Ze hebben betrekking op het werk dat de meeste Springtijpartners momenteel op hun agenda hebben staan. De kern vormt de klimaatverandering. In plenaire sessies, workshops maar ook informeel wisselen de vele gemotiveerde deelnemers een overvloed aan informatie met elkaar uit. Wetenschap, ervaring en feiten over de fysieke toestand van wereld, natuur, soorten, k­ limaat en water domineren de agenda. Brainstormsessies over oorzaken en oplossingen maken duidelijk dat goede ideeën en bewezen successen op dit niveau een hoofdstuk apart vormen. Menig wiel wordt steeds opnieuw uitgevonden.

Klimaatverandering is al een kernthema. Daarom zijn wij niet van plan om de talloze klimaatprojecten in de wereld nog eens over te doen. We willen ons op twee belangrijke keerpunten richten: de afschaffing of aanpassing van subsidies voor fossiele brandstoffen, waaronder ook de noodzakelijke prijsstelling voor CO2 en geëxternaliseerde kosten valt, en de organisatie van een kader voor de versnelde uitrol van nieuwe duurzame technologieën tegen aanzienlijk lagere kosten. Beide punten vormen ook een tegenwicht tegen storende invloed van de klimaatsceptici.

15

Met klimaatverandering als centraal thema willen wij ons op twee belangrijke keerpunten richten: de afschaffing of aanpassing van subsidies voor fossiele brandstoffen en de organisatie van een kader voor de versnelde uitrol van nieuwe duurzame technologieën tegen aanzienlijk lagere kosten.

Klimaatverandering en duurzame energie Voor een aantal doorbraken op het gebied van klimaat, duurzame energie en de Eurocrisis bestaan nog geen afdoende duurzame stappenplannen. Wat nodig is, is een strategie voor meer transparantie bij subsidies, stimuleringsmaatregelen, geëxternaliseerde kosten en economische ontwikkeling. Al bijna twee decennia lang (van 1990 tot vandaag) is klimaatverandering thema nummer 1 in het mondiale duurzaamheidsdebat. Het lijkt erop dat de grote mogendheden in de wereld aanvaard hebben dat klimaatverandering een feit is, dat het proces zich versnelt en dat het gevaarlijk is. Beleidsontwikkeling bestaat echter (vrijwel) niet en het ondermijnende werk van de zwaar gesubsidieerde “Handelaren in Twijfel” (Naomi Oreskes, 2009) wint aan ­terrein en succes, evenals de Twijfelbrigade van Jan Paul van Soest (2014). Deze subsidies lopen op tot vele miljoenen euro op jaar­ basis, met als achterliggende doelstelling om klimaat­wet­geving, verdragen en overige maatregelen te dwars­ bomen en om gevestigde belangen veilig te stellen. Door het verspreiden van klimaatscepticisme zijn publieke meerderheden geschapen en is twijfel gezaaid. Ontkenning ervan in politieke programma's en niet doorgezette overheidsinterventies zijn hier het gevolg van. De risico’s hiervan zijn uiteraard aanzienlijk. Die beperken zich niet tot milieu, werkgelegenheid, economische vernieuwing en innovatie; ze hebben ook een effect op welvaart en welzijn van de wereldbevolking. Het is onze taak om voor een versnelde uitrol van innovatieve duurzame oplossingen te zorgen en dit in te bedden in een beleidsraamwerk dat op duurzaamheid gericht is. Daarbij spelen tevens thema's als leveringszekerheid en overheidsinkomsten mee. Het propageren van klimaat­ scepticisme is hiermee in strijd. In de woorden van een 16

groene bankier: “We verliezen de strijd. Niet omdat we ernaast zouden zitten, maar omdat we ongewapend zijn". Een aantal doorbraken voor klimaat, duurzame energie en de Eurocrisis is geformuleerd en wordt gepropageerd. Een groot aantal hiervan heeft echter geen duurzame stappenplannen, die een afspiegeling zijn van brede belangen en daarom door de genoemde lobbygroepen gedwarsboomd worden. Meer transparantie bij subsidies, stimuleringsmaat­regelen, geëxternaliseerde kosten en economische ontwikkeling schept een beter fundament voor industrieel beleid en het vereiste publieke draagvlak. Een alomvattende strategie om dit te bewerkstelligen is echter nog niet geformuleerd. Een voorbeeld hiervan is de exploitatie van zonne-energie van de landen aan de Middellandse Zee, waarmee begrotingstekorten aangevuld zouden kunnen worden. Gelijke spelregels voor duurzame energie en de oude energie zijn er evenmin. Efficiënt gebruik van hulpbronnen, Factor 10, Cradle to Cradle, circulaire economie Binnen de huidige economie kunnen enorme kostenbesparingen worden gerealiseerd, wanneer materiaal- en energiekosten voor dienstverlening, van welke aard ook, gereduceerd worden. De principes van Factor 10 vormen een combinatie van economisch herstel, het einde van de crisis en grote baten die op klimaatgebied behaald kunnen worden. Het gebruik van bronnen binnen de wereldeconomie is niet economisch, efficiënt, verstandig noch zorgvuldig. We overdrijven niet als we zeggen dat verspilling aan de orde van de dag is. Tussen 1990 en 2000 won dankzij het geniale werk van het Wuppertal Institute for Energy, Climate and Environment en zijn vicevoorzitter Friedrich SchmidtBleek – de bedenker van Factor 10 (MIPS: Material Input Per unit S ­ ervice, ofwel grondstoffenverbruik per eenheid) het concept van efficiënt gebruik van bronnen aan kracht. In 2002 ontvingen hij en de voorzitter van het instituut in Wuppertal, Ernst von Weizsäcker, voor hun werk de ­Takeda-prijs – de Japanse Nobelprijs.

Een MIPS kan door een factor zoals 4, 5 of 10 worden verlaagd. De mondiale denktank die zich hiermee bezighoudt, kreeg de naam Factor 10 Group en twee rapporten van de Club van Rome – Factor 4 en Factor 5 – werden in 1995 resp. 2010 gepubliceerd. Er werden sterke voorbeelden van Factor 10-toepassingen verwezenlijkt, waaronder de Design Academy in Hällefors, Zweden. Dit grote gebouw doet het ten aanzien van bouw en dagelijks onderhoud met een factor 10 minder aan energie en overige hulpbronnen. Begin 2012 publiceerde de Britse Ellen MacArthur ­Foun­dation het rapport “Towards the Circular Economy” over de wijze waarop producten in onze economie geproduceerd worden. Het rapport is er een hard bewijs voor dat een circulaire economie meer waarde schept dan de “business-as-usual": McKinsey berekende dat Euro­pese industrieën en overheden tot 600 miljard euro aan kosten zouden kunnen besparen door circulaire onder­nemings­ modellen in te voeren. Het belang hiervan is niet alleen het grote materiaalbesparingspotentieel, maar ook de aandacht voor economische aspecten. Er is aangetoond dat de huidige economie enorme kostenbesparingen kan behalen, wanneer materiaal- en energiekosten voor dienstverleningen, van welke aard ook, gereduceerd worden. Het vervoer van een eenheid van A naar B kan zodanig worden uitgevoerd dat slechts een fractie van het materiaal, en dus kosten, besteed wordt. Neem bijvoorbeeld een scheermes, schrap alle verspillingen – en de economie bespaart miljarden. Overbesteding is het gevolg van een gebrekkige kosten-batenanalyse, gebrekkige techniek, gebrekkig ontwerp en onwetendheid. Zolang materialen te goedkoop zijn en de klimaatkosten er niet in verdisconteerd worden, zal men met deze gebrekkige praktijken doorgaan.

o.a. recycling. De meest recente ontwikkelingen op dit gebied zijn de concepten van Cradle to Cradle en de circulaire economie. Die zijn met elkaar verbonden. Hiervoor is het essentieel dat cycli van hulpbronnen en materialen door de ontwikkeling van concepten en de technologische uitvoering ervan geïmplementeerd worden. Dit wordt mogelijk door materialen weer in het productieproces in te brengen, te gebruiken en en te hergebruiken. Huidige praktijken binnen de productie van verbruiksgoederen moeten op geheel andere wijze ontworpen worden. Alle bestanddelen van een product moeten milieuveilig zijn en geschikt voor hergebruik. De circulaire economie, Cradle to Cradle en Factor 10 vergen een nieuwe, tot dusver ongekende fase in de structurering van de economie. In bedrijven als Philips, Rank Xerox, BMW, Auping, Arendt en Desso worden deze nieuwe principes al stap voor stap geïmplementeerd. De opgedane lessen en de toekomstige technologie moeten fundamenteel heroverwogen worden. Eet lokaal, deel en voed! De productie van voedsel is al een hele tijd een door de overheid versneld gereguleerde zakelijke activiteit in particuliere handen, met een volledige half-om-half-verdeling tussen de individuele producent en het gemeenschappelijk belang. Tegelijkertijd groeit de mondiale verwerkings- en distributie-industrie in hoog tempo. Een andere hiërarchie; voedselmacht op universele schaal. Ook hier gloort verandering. Lokale voedselmarkten, identiteit, slow food, organisch, de verantwoordelijke verbruiker en zelfs stedelijke tuinbouw. We weten nog niet of dit tot een doorbraak zal leiden.

Vanaf het moment dat er ecologisch wordt gedacht en gehandeld, werden er principes bedacht en ontwikkeld voor het rendementspotentieel van hulpbronnen, zoals 17

BIJLAGE 4: SPONSORS PER JAAR 2010 - 2013

2010

18

2011

19

2012

20

2013

21

SPRINGTIJ FORUM 2014

Springtij Forum 2014 is de vijfde editie van dit succesvolle zakelijke avontuur op Terschelling. Het thema van dit jaar is New Green Frontiers. New Green Frontiers In het Amerika van de 19e eeuw werd de sociale dynamiek gedomineerd door de drijfveer om naar het westen te trekken. In die verre, onbekende wereld hoopten de pioniers het Beloofde Land te vinden, een land vol ongerepte bronnen en onbegrensde mogelijkheden. De pioniers van de nieuwe Verenigde Staten bleven zich verplaatsen in de richting van de ondergaande zon en duizenden volgden in hun voetsporen. Missouri was in 1820 de meest westelijke grens. In het huidige St. Louis markeert een grootse boog de poort naar het westen – beginpunt van de beroemde expeditie van Lewis en Clark die tussen 1804 en 1806 de kust van de Stille Ocean wisten te bereiken. Horizon Wat er nu te doen staat, is het realiseren van een duurzame wereld. Het Nieuwe Westen – waar vinden we dat? En dan niet in de vorm van de zoveelste plek om te exploiteren, maar een nieuwe werkelijkheid, een nieuwe visie, een nieuwe Meent. New Green Frontiers. Het onbekende Beloofde Land bevindt zich voorbij de bekende horizon. In Die Zauberflöte zingt Sarastro, de hogepriester, van Das Bessere Land. In de talen langs de Zijderoute, van Constantinopel tot de Chinese kust, staat het woord Horaisan voor het land van hoop, bestemming en transcendentie. Vandaar het woord “horizon". We moeten de grenzen van onze wereld verkennen, want daar ligt naar onze verwachting het Betere, de Belofte. Tegelijkertijd geven grenzen beperkingen aan. Verder dan de grenzen kunnen wij niet kijken. Springtij Forum 2014 gaat over deze grenzen – en over de grenzen die toegang geven tot nieuwe werelden van verbeelding en ontdekking.

Wat ons nu te doen staat, is het realiseren van een duurzame wereld

Contact Voor vragen over de organisatie, sponsoring en over het programma kun je bellen met 020 57 87 600 of stuur een e-mail naar [email protected]. Actuele informatie over Springtij en het programma van 2014 is te vinden op onze website: www.springtij.nu. Springtij op de social media: Twitter: @SpringtijFestiv and #Springtij2014 Facebook: https://www.facebook.com/springtijfestival Amsterdam, mei 2014 Stichting Springtij Festival Terschelling Prins Hendriklaan 15 1075 AX Amsterdam [email protected]

Data en tijd Springtij Forum 2014 gaat donderdag 25 september in de vertrekhal van de veerdienst in Harlingen van start. Het forum eindigt op zaterdag 27 september met een afsluitend diner op Terschelling. Op zondag 28 september is er een informeel programma. Meld je voor Springtij 2014 aan via de website. 22

23

Springtij-ambassadeur Volkert Engelsman (Eosta): “Springtij biedt de ruimte om te navigeren op het licht van sterren en niet alleen op dat van voorbijtrekkende schepen. Dit forum is bedoeld voor wie keerpunten wil meemaken en lef om te handelen heeft. Doe mee aan dit prestigieuze leiderschapsforum en deel de inspirerende zonsondergangen en dagenraden met anderen. Geniet van de betoverende magie om mensen te ontmoeten, geef vorm aan de toekomst – waar een wil is, is een D-Tour.”