Rondetafelgesprek: Drones Vaste commissie voor Veiligheid en Justitie Datum: 12 september 2013 Zaal: Troelstrazaal Tijd: 10.00-13.30 uur
Blok 1 van 10.00 tot 11.00 uur: praktijk • Dhr. M.P.A.C. Baeten, Nationale Politie • Dhr. P.E. Mink, Commando Landstrijdkrachten • Dhr. M.C.W.M. van Nimwegen, Openbaar Ministerie • Dhr. G. Kruiswijk, Inspectie Leefomgeving en Transport • Dhr. A. de Jonge, Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)
Blok 2 van 11.00 tot 12.00 uur: praktijk • Dhr. R. van Nieuwland, DARPAS • Dhr. Pieter Franken, Skeye B.V. • Dhr. B. Remes, MAVLab Tudelft / DelFly • Dhr. W. Broeders, UAS B.V. / GeoInfra • Dhr. L. van Oostrum, Aerialtronics
Blok 3 van 12.00 tot 13.30 uur: juridisch kader • Dhr. M. Coeckelbergh, Uni. Twente en managing director 3TU Centre for Ethics and Technology • Dhr. G.G.J. Knoops, hoogleraar internationaal recht en advocaat • Dhr. W.B.M. Tomesen, College bescherming persoonsgegevens • Dhr. R. Zenger, onafhankelijk expert privacy, burgerrechten en vrijheid op internet
U treft hierna de binnengekomen gespreksnotities. Daarbij zij opgemerkt dat Delft Dynamics ook een gespreksnotitie heeft aangeleverd. Deze is volledigheidshalve ook is bijgevoegd.
Pagina 1 van 35
Organisatieonderdeel
Behandeld door
Politie Korpsleiding
KNP00194
Functie
Postbus 17107 2502 CC Den Haag Bezoekadres Juliana van Stolberglaan 4-10 2595 CL Den Haag Postadres
Retouradres: Postbus 17107, 2502 CC Den Haag
Telefoon E-mail Ons kenmerk Uw kenmerk In afschrift aan Datum Bijlage(n) Pagina
Onderwerp
Ons kenmerk Uw kenmerk In afschrift aan 30-08-2013 0 1
Adres Vaste commissie voor Veiligheid en Justitie d.t.v. de heer S. Algera Ministerie van Veiligheid en Justitie, DG Politie Postbus 20301 2500 EH Den Haag
gespreksnotitie onbemande luchtvaartuigen
Geachte Leden van de vaste Kamercommissie voor Veiligheid en Justitie, Voor u ligt de gespreksnotitie ter voorbereiding op het Rondetafelgesprek op 12 september a.s. over onbemande luchtvaartuigen. Inleiding De inzet van onbemande luchtvaartuigen is de afgelopen jaren sterk in opkomst. Inzet vindt plaats door en voor onder andere pers/media, (semi)overheden (dijkinspecties/kadaster/vogeltellingen), private partijen zoals industrie (inspectie bruggen), brandweer (natuur/heidebranden), Defensie (militaire en civiele doeleinden) en burgers (recreatief). Deze vorm van luchtvaart is relatief jong, uitgegroeid vanuit de modelbouw en dient zijn weg te vinden binnen de bestaande luchtvaart zowel qua wet- en regelgeving als qua daadwerkelijk gebruik in het luchtruim tussen bemande luchtvaartuigen. In de recente en veelvuldige berichtgeving worden verschillende termen door elkaar heen gebruikt als het om onbemande luchtvaartuigen gaat. Voor de helderheid en eenduidigheid wordt in deze gespreksnotitie gebruik gemaakt van de term ‘Unmannned Aerial Vehicles’ (UAV). Een UAV is het overkoepelende begrip voor de diverse soorten en types onbemande luchtvaartuigen. 3ROLWLHHQ8$9ಬV 3ROLWLHHQ8$9ಬV De Nederlandse politie heeft de ambitie om mee te gaan met de technologische- en innovatieve ontwikkelingen die ter beschikking staan voor het ondersteunen van haar reguliere taakuitvoering. UAV’s zijn een nieuw middel, aanvullend op de instrumenten die de politie al heeft, om haar bestaande taken uit te voeren. De politie oriënteert zich momenteel op deze ontwikkeling en is bezig met het schrijven van een visie op gebruik van en de inzetbehoefte voor de politie van UAV’s. Hierbij worden juridische-, privacy-, bedrijfsmatige- en operationele aspecten meegenomen. Als deze helder zijn, wordt een eenduidige aanvraagprocedure voor UAV’s uitgewerkt met daarbij behorende beoordelingscriteria, waar ook de coördinatie en inzet van UAV’s voor de Nederlandse politie onderdeel van uitmaken. Bij de uitwerking van deze visie wordt afstemming gezocht met diverse partijen zoals Defensie, het OM en de Inspectie Leefomgeving & Transport (IL&T). Het gebruik van UAV’s door de politie vraagt om een geregisseerde en gecoördineerde aanpak, volgend aan wet- en regelgeving. Daartoe wordt gewerkt met centrale coördinatie op de aanvraag en inzet van UAV’s. Juridische kaders Onbemande luchtvaartuigen zijn luchtvaartuigen die, vanwege hun grootte en gebruik, wetstechnisch gedeeltelijk vallen onder een ander regime dan reguliere luchtvaartuigen.
Pagina 2 van 35
30-08-2013 gespreksnotitie onbemande luchtvaartuigen Pagina 2/2 Datum
Onderwerp
De politionele inzet van UAV's valt voor het gebruik van de UAV wettelijk gezien onder de Luchtvaartwetgeving. Afhankelijk van de uit te voeren taak worden respectievelijk het Wetboek van Strafvordering, de Politiewet, de Wet Politiegegevens en het Wetboek van Strafrecht toegepast. Als bij gelegenheid gebruik wordt gemaakt van UAV’s van Defensie, wordt voor de aanvraag hiervan gebruikt gemaakt van de Bijstandsregeling (artikel 58 van de Politiewet 2012). Conclusie De Nederlandse politie wil veiligheidsvraagstukken professioneel aanpakken en de heterdaadkracht en interventiekracht vergroten. Door de technologische ontwikkelingen hebben UAV’s zich aangediend als aanvullend middel ter ondersteuning van de uitvoering van de politietaken. Momenteel onderzoekt de politie de meerwaarde van het inzetten en gebruik van UAV’s. Het mag duidelijk zijn dat aan de eisen van zorgvuldigheid, proportionaliteit en subsidiariteit geen concessies worden gedaan.
Met vriendelijke groet,
Gerard Bouman Korpschef
Pagina 3 van 35
!"#"2 !2"" 34 &
5'
6
<= &
$
9 !2:2 - & 4 5 ;# <"=>" ##: :9 "" 1 ;# <"=>" ##: :? 2@
)
7
&
4
$ %8 '
$
A % "?? 9:: "" 9 !" # BA CB@@#!>
(
.
'
!
!" #$ %
&
%
'
%
( '
( $ %
(
&
(
!" " $&
(
$)
%
$ !" %
% (
%
$
&
(
(
( %
$*
( + (
'
( ,- .
(
% (
( '/
0
(
(
$ ' (
'
'
$ -'
(
( %
1
&
$&
'
1 (
%
' !" !
( ( (
$&
'
&
'
(
% ' '
( $
%
' '
(
( $
Pagina 4 van 35
6 september 2013 PaG/BJZ/44327
D )
<
=
%
<
%
%( ' % ' (
0 '
D
= $* '( '
( $
$ #"" $*
(
(
'
% % $
%
$4
' $
)
(
%
<
=
4
% $* #E@ $&
' % '
' '
% '
'(
$& %
' $
*
' %
('
( $3 '
' $&
( %
F
%
$
* C
( (%
'
0 '
%
D
% $)
)
(%
(
%
' ' ' ' (
'
$4 '
%(
(
G
'( $ $ $D$ $
(
(% $
%
!
!" #
G '
Pagina 5 van 2/2 35
Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) Naast de overwegingen over het gebruik van lichte onbemande luchtvaartuigen in relatie tot privacy, toezicht, opsporing en handhaving, waarmee vooral de ministeries van VenJ, Defensie en het OM zich bezig houden, speelt een veilig gebruik van het luchtruim een rol. Daarbij gaat het om de veiligheid van het overige luchtverkeer en om de veiligheid van mensen en zaken op de grond. De Wet luchtvaart geeft hiervoor de Ministers van Defensie en IenM een belangrijke rol. Beslissingen van deze ministers die mede betrekking hebben op de ander (militaire luchtvaart / burgerluchtvaart) worden genomen in overeenstemming met de ander. (ref. art. 1.4 WLv). De Staatssecretaris van IenM heeft op 1 juli 2013 in overeenstemming met de Minister van Defensie de regeling gepubliceerd waarmee deelname aan het luchtverkeer met een beroepsmatig gebruikt (burgerlijk) licht onbemand luchtvaartuig wordt verboden. Van dit verbod kan ontheffing worden verleend. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) beoordeelt namens de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu o.a. -
-
De aanvragen van bedrijven en organisaties voor een ontheffing van het verbod voor deelname aan het luchtverkeer met lichte onbemande luchtvaartuigen, het verbod om een luchtvaartuig te besturen zonder geldig vliegbewijs en het verbod om een luchtvaartuig te gebruiken zonder geldig bewijs van luchtwaardigheid en geluidscertificaat, en De concept beschikkingen waarmee de Minister van Defensie een bijzonder luchtverkeersgebied (BVG) in stelt voor vluchten met een militair licht onbemand luchtvaartuig in verband met de vereiste overeenstemming.
De Militaire Luchtvaart Autoriteit (MLA) beoordeelt namens de Minister van Defensie o.a. -
De concept beschikkingen van ILT voor een ontheffing van het verbod voor deelname aan het luchtverkeer (zie hierboven).
ILT heeft de criteria voor een ontheffing gepubliceerd op de eigen website www.ilent.nl in de vorm van een informatiebulletin. In lijn met de internationale tendens moet de aanvrager duidelijk maken dat -
-
-
Het onbemande luchtvaartuig voldoende betrouwbaar is voor de bedoelde vluchtuitvoering (niet binnen een afstand van 150 m van mensengroepen en bebouwing, binnen zichtafstand van de bestuurder, maar niet hoger dan 120 m en niet verder dan 500 m, binnen de zichtvliegvoorschriften bij daglicht, in ongecontroleerd luchtruim) De vliegers (minimaal een team van een vlieger en een waarnemer) in staat zijn om het luchtvaartuig systeem te bedienen en veilig te werken volgens het bedrijfshandboek van hun organisatie Het bedrijf goed is georganiseerd en is verzekerd conform de Europese regels.
Ook wanneer bedrijven worden ingehuurd door gemeente, provincie of rijk voor het vliegen met een licht onbemand luchtvaartuig, moeten zij aan die eisen voldoen en gelden de beperkingen zoals hierboven aangegeven. Dat geldt uiteraard tevens voor die overheden als ze een eigen operationeel team van vliegers en een licht onbemand luchtvaartuig zouden willen inzetten. ILT kijkt voor de BVG’s, die volgens de huidige regels nodig zijn voordat met bijvoorbeeld de Raven buiten zichtafstand van de bestuurder mag worden gevlogen, met name naar het mogelijke effect op de algemene luchtverkeersveiligheid en op de veiligheid van mensen en zaken op de grond. Doorgaans mag ander luchtverkeer een dergelijk gebied niet invliegen en kijkt voor zover dit technisch mogelijk is – naast het team van vliegers – ook de militaire luchtverkeersleiding of ander luchtverkeer (toch) nadert, zodat zonodig anticiperend kan worden opgetreden.
Pagina 6 van 35
Er zijn wettelijke waarborgen nodig voor de inzet van drones Rondetafelgesprek over drones, donderdag 12 september 2013 Tweede Kamer, Vaste commissie voor Veiligheid en Justitie Bijdrage VNG
Onbemande vliegtuigjes (hierna: drones) krijgen steeds meer technische mogelijkheden en de aanschafkosten dalen gestaag. Het aantal toepassingen neemt snel toe. Ze worden al gebruikt in de landbouw, bij reddingsoperaties, voor de controle van (spoor)wegen, installaties, pijpleidingen, voor het registreren van sportwedstrijden en het volgen van voetgangersstromen bij evenementen. Het lokale bestuur zal zich er op moeten instellen dat er steeds meer drones van overheidsinstanties, bedrijven en burgers in het gemeentelijk luchtruim zullen verschijnen. Ook gemeenten zelf zullen er gebruik van maken, bijvoorbeeld om het onderhoud van het wegennet te controleren of de luchtkwaliteit te meten. De overheid zal dit goed moeten reguleren, inclusief een adequate handhaving. . Drones kunnen ook worden ingezet als hulpmiddel bij de opsporing van strafbare feiten en het handhaven van de openbare orde. De burgemeester heeft een bijzondere positie in deze. Hij kan nu al besluiten tot de inzet van vast cameratoezicht als dat noodzakelijk is voor het handhaven van de openbare orde. Het wetsvoorstel voor flexibel cameratoezicht dat nu voorligt in uw Kamer maakt het mogelijk dat voortaan in bepaalde gevallen kan worden besloten tot het gebruik van mobiele camera’s en daarmee ook van drones. Begin juli publiceerde het Nederlands Juristenblad een artikel dat onder meer een helder overzicht geeft van verschillende inzetmogelijkheden van drones en de daaraan te stellen 1 wettelijke eisen. Er zijn vier vormen van inzet van drones te onderscheiden: 1. De ad hoc inzet van drones naar aanleiding van een concreet incident 2. De inzet van drones bij grootschalige evenementen 3. De inzet van drones in het kader van een strafrechtelijk onderzoek 4. De routinematige inzet van drones in de publieke ruimte. De VNG heeft geen signalen van gemeenten ontvangen dat er problemen zijn bij de inzet van drones bij een concreet incident zoals een calamiteit of een omvangrijke ordeverstoring of bij grootschalige evenementen. Het huidige juridisch kader lijkt toereikend. Artikel 3 van de Poli2 tiewet geeft een wettelijke grondslag en het politieoptreden is begrensd door de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Als het doel op een andere, voor de burger minder ingrijpende wijze bereikt kan worden dient de inzet van een drone achterwege te blijven. De verwachting is gerechtvaardigd dat de inzet van drones voor deze doeleinden zal toenemen. Het verdient daarom aanbeveling om nader te formuleren wanneer en onder welke omstandighe1
‘Privacyrechtelijke aspecten van drones,’ mr dr. B.W. Schermer en mr. M. van der Heide, Nederlands Juristen-
blad – 05-07-2013 – AFL. 27. 2
Artikel 3 Politiewet: ‘De politie heeft tot taak in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeen-
stemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven’
Pagina 7 van 35
den een drone kan worden ingezet, hoe dit kenbaar wordt gemaakt en op welke wijze hierover verantwoording wordt afgelegd. De inzet van drones voor een strafrechtelijk onderzoek is nader geregeld in het Wetboek van Strafvordering en wordt begrensd door de Wet Politiegegevens en de Aanwijzing opsporingsbevoegdheden. Tot op heden is een zeer beperkt aantal gemeenten hiervan gebruik gemaakt. Omdat bij de inzet hiervan ook beelden gemaakt kunnen worden van inwoners die niet tot de kring van gedachten behoren, verdient het aanbeveling om richtlijnen op te stellen voor het onderwerp, de omvang en de duur van deze vorm van observatie en de omgang met de opgenomen beelden.. Het Wetsvoorstel flexibel cameratoezicht biedt gemeenten ruimte voor de routinematige inzet van drones in de publieke ruimte om overlast te voorkomen en de openbare orde te handhaven. De VNG verwacht niet dat hier veel gebruik van gemaakt zal wordenken vanwege de eerder genoemde eisen van proportionaliteit en subsidiariteit: Slechts in een zeer beperkt aantal situaties zal een drone effectiever zijn dan het ophangen van een statische camera. De eventuele inzet staat bovendien onder directe democratische controle van de gemeenteraad. Een andere vorm van routinematige inzet in de publieke ruimte is de inzet van drones door de politie voor surveillancetaken. Artikel 3 van de Politiewet kan hier een grondslag voor bieden. Bijvoorbeeld om een gebied te observeren waar veel inbraken plaatsvinden. Op dat vlak zien we enkele ontwikkelingen die gevolgen zullen hebben voor het lokale veiligheidsbeleid en die ethische en juridische vragen oproepen. In de Verenigde Staten wordt geëxperimenteerd met drones die zeer lang in de lucht kunnen blijven en zijn uitgerust met extreem scherpe camera’s die een groot gebied kunnen bestrijken. Er zullen over enkele jaren drone-systemen beschikbaar komen waarmee stedelijke gebieden permanent kunnen worden geobserveerd. Ze opereren op zeer grote hoogte en zijn daardoor niet met het blote oog zichtbaar, maar zullen technisch in staat zijn om tientallen bewegende objecten tegelijk te volgen en daar haarscherpe beelden van te maken (kentekenherkenning). Ze kunnen gelijktijdig worden ingezet voor de handhaving van de openbare orde, surveillance, opsporing en beheerstaken. Deze stelselmatige observatie met behulp van drones is van een heel andere aard dan de gerichte inzet tegen specifieke veiligheidsproblemen. Het zal de levenssfeer van burgers in grote mate kunnen raken, bijvoorbeeld omdat bij dergelijk toezicht ook burgers in hun besloten ruimte zoals in hun tuin of dakterras gefilmd zullen worden. Gemeenten zijn geen drijvende kracht achter deze ontwikkeling maar zullen zich in de toekomst wel mee geconfronteerd zien. De VNG ziet daarom een noodzaak voor een fundamentele discussie over hoe deze ontwikkelingen transparant en democratisch controleerbaar vorm te geven en te reguleren. Daarmee komen we op ons laatste punt, dat we ook hebben ingebracht in onze reactie op het wetsvoorstel flexibel cameratoezicht:: de huidige regelgeving voor cameratoezicht schiet te kort. Verschillende vormen van cameratoezicht worden door afzonderlijke wetten gereguleerd. Maar door de snelle technologische ontwikkelingen komen er voortdurend nieuwe vormen van cameratoezicht bij. De eerste reactie van de overheid is om hiervoor nieuwe regelgeving op te stellen. Het gevolg is een slecht op elkaar aansluitend stelsel van wetten en nadere regelgeving die in praktijk regelmatig vragen oproept. Er is een fundamenteel andere benadering nodig om dit te reguleren. Niet voor elke verschijningsvorm een afzonderlijke wet, maar één wettelijk kader, dat het gebruik van door camera's verkregen beelden centraal stelt en reguleert. Onder welke voorwaarden mogen overheidsorganen, bedrijven en burgers beelden verzamelen en gebruiken? De VNG is gaarne bereid hier bijdrage te leveren.
02/02
Pagina 8 van 35
Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems Input voor rondetafelgesprek Tweede Kamer over het gebruik van “drones” in Nederland, 12-09-2013. Deelnemer namens DARPAS: Ir. R. van Nieuwland, voorzitter. (
[email protected], 0653739202) Introductie DARPAS is de branchevereniging van momenteel 59 bedrijven en instellingen die op commerciële basis lichte onbemande luchtvaartuigen ontwikkelen en/of gebruiken in uiteenlopende toepassingen. In de berichtgeving hierover wordt vaak verwezen naar “drones”. De correcte term is RPAS: Remotely Piloted Aircraft Systems. Deze term refereert naar de voorwaarde dat een vlieger altijd de eindverantwoordelijkheid draagt als bestuurder van het luchtvaartuig. Voor een verdere introductie kunnen we verwijzen naar de recentelijk door het Platform Nederlandse Luchtvaart (PNL) gepubliceerde “Fact sheet Onbemande Luchtvaartuigen”: http://www.platform luchtvaart.nl/uploads/thema/file/51e7d223fd89783a2100002a/Fact_sheet_Onbemande_luchtvaartuigen_5.pdf Toepassingen en voordelen Naast de voorbeelden die in de fact sheet van PNL worden genoemd, zijn er nog vele andere toepassingen ontwikkeld. Bijvoorbeeld het alom bekende fotograferen en filmen in opdracht van gemeenten, persbureaus, actualiteiten programma’s, makelaars, eigenaren van gebouwen en bedrijfscomplexen; het voor onderhoudsdoeleinden inspecteren van moeilijk toegankelijke infrastructuren (bruggen, sluizen, hoge schoorstenen, offshore constructies, windmolens, torenflats); in de landbouw, zowel voor het snel en tegen lage kosten beoordelen van de kwaliteit van de gewassen als ook voor de besproeiing ervan; in de geodesie kunnen RPAS snel en met hoge nauwkeurigheid percelen grond opmeten (in drie dimensies). Dit naast de onconventionele toepassingen als het opwekken van energie met behulp van een aan een kabel bevestigd onbemand zweefvliegtuig tot het met op vogels lijkende onbemande vliegtuigen, compleet met klappende vleugels, milieuverantwoord verplaatsen van zwermen vogels om ze weg te houden van locaties waar ze overlast of zelfs gevaar opleveren. In het buitenland, waar ook Nederlandse bedrijven bij zijn betrokken, dragen de RPAS bij aan het voorkomen van stropen van zeldzame diersoorten. Ook bij het monitoren van drijfijs en olievervuiling bewijzen RPAS hun nut. Zelfs het afleveren van noodpakketten met voedsel of medicijnen in door geweld of door geografische condities moeilijk toegankelijke gebieden, bewijst dat, net als bij gevaarlijke inspecties, deze middelen een alternatief bieden waardoor er geen mensen aan gevaarlijke situaties behoeven worden blootgesteld. Voor de meeste van deze toepassingen geldt dat de aandrijving elektrisch is, waardoor er zowel voor het geluid als voor de uitstoot er een gunstige milieu bijdrage is vergeleken met een met bemanning uitgevoerde vlucht. Ontwikkelingen In Nederland zijn er recentelijk veel (schatting 100 á 150) kleine bedrijfjes gestart die deze mogelijkheden willen exploiteren. Een aantal start vanuit een positie met luchtvaartkennis en probeert zich in te werken in de service verlening voor een bepaalde bedrijfstak. Anderen starten vanuit hun eigen branche en moeten zich dan de kennis van de luchtvaart eigen maken. Deze situatie leidt ertoe dat er nogal wat verschil in bedrijfsvoering zit. Zeker voor de veiligheid is het noodzakelijk dat er eisen worden gesteld aan het opleidingsniveau van de vlieger, het bedrijf dat de vluchten uitvoert en aan de technische staat en betrouwbaarheid van het vliegtuig. Echter hier laat de overheid al jaren op zich wachten, aangezien het nog steeds ontbreekt aan duidelijke wetgeving. Ondertussen zijn veel bedrijven wel gebruik gaan maken van bovengenoemde toepassingsmogelijkheden en trachten dit, soms op basis van modelvliegtuig-ervaring, dit zo veilig mogelijk te doen. Echter valt het niet te ontkennen dat er ook een groep al of niet professionals is die zich niet veel aantrekken van de, zij het basale, richtlijnen (dus geen wettelijke eisen, want die zijn er niet) en gaan vliegen. Duidelijk wettelijke eisen en de daarbij behorende handhaving zijn noodzakelijk. Alleen zo kan er sprake zijn van een eerlijke markt. Gesterkt door uitlatingen en publicaties van de Europese Commissie verwachten wij dat deze branche ondanks de aanloopproblemen een niet meer weg te denken toevoeging is aan de kring van professionele luchtruimgebruikers. (zie Europese roadmap voor RPAS en de bijlagen te vinden op de site van UVS international, de internationale overkoepelende RPAS-organisatie: http://uvs-info.com/index.php?option= www.darpas.nl DARPAS, Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems Aviolandalaan 37, 4631 RV Hoogerheide, The Netherlands KvK-nummer 56526466, SNS Bank 89.88.55.659
Pagina 1 van 2
Pagina 9 van 35
Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems com_phocadownload&view=category&id=138:european-roadmap-2013&Itemid=425 ). Ook de in september 2012 door de overheid uitgegeven luchtruim visie onderschrijft deze Europese standpunten en wordt in actiepunt 5.6.2. aan de integratie van RPAS (UAS) in het Nederlandse luchtruim richting gegeven, maar tot nu toe blijft het angstig stil: http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/ documenten-en-publicaties/rapporten/2012/09/11/luchtruimvisie/lp-i-m-0000002476.pdf RPAS worden ontwikkeld om laagdrempelig, tegen lage kosten, snel inzetbaar en flexibel te kunnen gebruiken. Deze onderscheidende waarden worden nu door het vaak klakkeloos toepassen van regels en eisen uit de bemande luchtvaart zeer moeilijk, zo niet onmogelijk maar zeker erg duur gemaakt, waardoor de eerder beschreven toepassingen helaas zeer moeizaam van de grond komen. Denk hierbij bv. aan de per Provincie verschillende TUG-procedure voor het verkrijgen van landing- en opstijgrechten. Goed willende bedrijven haken af of zijn failliet gegaan, omdat de veel gevraagde diensten met onbemande luchtvaartuigen door het plotseling afgekondigde verbod, zonder een overgangsregeling, niet meer mogen vliegen. Totdat een minstens een halfjaar durende ontheffingsprocedure positief is afgerond, zijn er geen inkomsten. De klant (waaronder de lokale overheid) kan niet wachten en lost het anders op of wendt zich tot die partijen die het ook vóór de afkondiging van het verbod niet zo nauw met de regels nemen en toch zonder ontheffing door blijven vliegen. Daarbij komt dat recentelijk Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) hier geheel buitenom alle RPAS vluchten in de control zones rond de vier grote vliegvelden heeft verboden. Zou je al je ontheffing rond hebben, mag je nog niet overal vliegen omdat de procedures bij overheidspartijen nog niet op orde zijn. Uitdagingen voor de overheid en de branche Door het ontbreken van een Nederlandse keuringsinstantie verwijst de Nederlandse Inspectie onze onderzoekinstellingen en producenten van Nederlandse producten voor het verkrijgen van een goedkeuring om in Nederland te mogen vliegen door naar een buitenlands commercieel bedrijf. Naast dat het Engelse bedrijf keurt (zowel het RPAS-systeem als de vlieger en de bedrijfsorganisatie), zijn zij ook het enige toegelaten bedrijf in Nederland dat(in het Engels !) les mag geven. De Engelse constructie is opgezet met als argument dat er in Nederland nog geen regels en eisen zijn waartegen een bedrijf zich kan kwalificeren als toetser en of als lesgever. Er wordt door het ministerie al jaren uitgesproken dat er spoedig duidelijke eisen bekend worden gesteld waaraan door Nederlandse bedrijven aan te bieden RPAS-opleidingen moeten voldoen, echter jaar na jaar blijft dit uit en wordt er een buitenlandse bedrijfsmonopolie gecreëerd. Tot grote verwondering van zeker een drietal Nederlandse ondernemingen die les willen geven, geeft de overheid dan weer wel toestemming aan het NLR. Die kan nu starten met commercieel lesgeven, terwijl de bedrijven het nakijken hebben. Juist nu een opleiding zeer recent een verplicht onderdeel van de ontheffingsvoorwaarden is geworden, lopen de bedrijven hun inkomsten mis en verdwijnen die naar het buitenland of naar een publieke onderzoeksstichting. Een andere bijzonderheid binnen de huidige gehanteerde ontheffingsvoorwaarden is dat alle eisen gelijk zijn ongeacht het gewicht of de grootte van het luchtvaartuig. Er is, in tegenstelling tot de situaties in Duitsland en in Engeland, geen onderverdeling in lichtere klassen, waarvoor een lichter regime van toepassing is t.a.v. opleiding en luchtwaardigheid van het luchtvaartuig. Voor een flapping wing van enkele tientallen grammen compleet met camera gelden dezelfde eisen als voor een groter en met hogere snelheid vliegend vliegtuig van enkele tientallen kilogrammen. Aan gecertificeerde RPAS bedrijven kunnen ook eisen gesteld worden die bijdragen tot het goed omgaan met privacygevoelig materiaal. Echter de huidige regels voor mediaopnamen zijn natuurlijk ook al van toepassing op vliegende camera’s. Door voor het publiek en de potentiële klanten, middels een te ontwikkelen website, inzichtelijk te maken welk bedrijf gecertificeerd is en waar ze met welk toestel vliegt, kan de vermeende geheimzinnigheid worden weggenomen. M.a.w. door het kaf van het koren te scheiden gaat het ook direct beter met de privacy. Nadere informatie op: www.darpas.nl http://uvs-info.com/index.php?option=com_flippingbook&view=book&id=16&page=1&Itemid=731 www.darpas.nl DARPAS, Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems Aviolandalaan 37, 4631 RV Hoogerheide, The Netherlands KvK-nummer 56526466, SNS Bank 89.88.55.659
Pagina 2 van 2
Pagina 10 van 35
U3GG2..2$!*33)!'+5! !
@a?,?,O"!"EOgO!&'! ! !
! !
! !
! ! ! FF@H!!
! ! ! U3GG2..2$!*33)!'+5V!T)2PP2$!03GG2..2$.!&$.1(()!$-! a-A$):2W.!?:$$A$!E7G$)!A$)!"171$-LT$-$)779! ! "$*A7!"3%.79! 02$S*WQ1:$$A$#7G$)S-9! !
! ! ! >F?b]H!
! ?F'SH! O]F,cH! be!fO`S!@3H!
! a@>OfeOf\H!
'F@H! O]F,cH! \FT,@F"H! ! !
! ! ! ! ! DNLMLDCB
! ! T$./)$#.-31212$.!"#$%$!&'!*33)!6$1!)3-A$17P$9;$./)$#!BD!.$/1$GR$)!DCB
! ! T$7061$!U3GG2..2$!*33)!'$292;6$2A!$-!5(.1212$V!
! 82$)R2W! 1)$P1! (! A$! ;$./)$#.-31212$! 77-! *7-! 6$1! R$A)2WP! "#$%$! &'! :71! 77-:$X2;! X79! X2W-! 3/! BD! .$/1$GR$)! 77-.177-A$!*33)!6$1!)3-A$17P$9;$./)$#!3*$)!6$1!;$R)(2#!*7-!YA)3-$.Z!2-!@$A$)97-AS!!! ! >$X$!-31212$.!R$67-A$9$-!A$!*39;$-A$!3-A$)A$9$-H! ! BS ,-1)3A(012$[! DS \(-1$-!*7-!77-A7061!*33)!$$-!*$)R$1$)A$!)$;$9;$*2-;[! <S "7G$-*7112-;S! ! ]3061! (! -3;! *)7;$-! 6$RR$-! A7-! #(-1! (! 03-1701! G$1! G2W! 3/-$G$-! JC^LND^ND_DBK! 3P! *27! $G729! J/2$1$)Q.#$%$R*S-9KS!
! ]$1!*)2$-A$92W#$!;)3$1V! ! ! ! ! \2$1 $1$) $1 $)!` $) !`)7 !` )7-# )7 -#$-# $-! $\2$1$)!`)7-#$-!! ]7-7;2-;!>2)$013)! ]7-7;2-;!>2)$013) ]7 "#$%$!&'!
!
!
! ! ! "#$%$!&'!"()*$%!+!,-./$0123-.!4!5367-!*7-!87..$91:$;!<=>!!4!?6$!@$16$)97-A.! ! !!!!!! BCDBE@!FG.1$)A7G!4!?H!I
Pagina 11 van 35
!
7$)279!.()*$%!+!2-./$0123-!! ,% 456"789:64#! ! "#$%$! &'! 2.! $$-! #9$2-! R$A)2WP! A71! X206! *33)! BCCh! R$X2;! 63(A1! G$1! 6$1! 2-G$1$-! $-! #7)1$)$-! *7-! ;$R2$A$-! $-! 2-./$012$.!(21*3$)1!77-!3RW$01$-!A33)!;$R)(2#!1$!G7#$-!*7-!f\FZ.!Jf$G31$!\2931$A!F2)0)7P1KS!! ! "#$%$!R$A2$-1!#97-1$-!2-!A2*$).$!.$013)$-V!*7)2i)$-A!*7-!392$L!$-!;7.9$*$)7-02$).V!;$G$$-1$-V!R7;;$)R$A)2W*$-! $-!2-;$-2$().R()$7(.!2-!R2--$-L!$-!R(21$-97-AS!>$X$!#97-1$-!*2-A$-!6$1!$);!R$97-;)2W#!A71!X2W!X7#$-!A3$-!G$1! $$-! R$A)2WP! A71! R2--$-! A$! #7A$).! *7-! A$! :$1! 3/$)$$)1! $-! X3! *$292;! G3;$92W#! 1$! :$)#! ;771S! >2)$01! *7-7P! A$! 3/)20612-;! 6$$P1! "#$%$! A7-! 33#! *$$9! 12WAV! ;$9A! $-! $-$);2$! ;$.13#$-! 3G! X3! *$292;! G3;$92W#! $-! *33)79! 9$;779! 1$! #(--$-!:$)#$-S!! ! ,-! A$! $$).1$! :$$#! *7-! .$/1$GR$)! X79! "#$%$! &'! 6$1! $$).1$! @$A$)97-A.$! R$A)2WP! X2W-! A71! $$-! R$A)2WP.3-16$PP2-;! #)2W;1!*33)!6$1!:$)#$-!G$1!f\FZ.!*39;$-.!A$!-2$(:$!)206192W-$-!*7-!,c$-?!J,-./$012$!c$$P3G;$*2-;!$-!?)7-./3)1! *7-!6$1!G2-2.1$)2$!*7-!,-P)7.1)(01(()KS!!!! ! "#$%$! 2.! 1$*)$A$-! G$1! 6$1! P$21! A71! $)! .1)$-;$! )$;$9;$*2-;! 77-:$X2;! 2.! 3G1)$-1! 6$1! ;$R)(2#! *7-! f\FZ.! 2-! @$A$)97-AS!>21!6$$P1!1:$$!)$A$-$-H! ! BK "1)$-;$!)$;$9;$*2-;!X3);1!$)*33)!A71!G2-A$)!/)3P$..23-$9$!R$A)2W*$-!;$$-!13$;7-;!#)2W;$-!131!A$!G7)#1! $-!3/!A$X$!G7-2$)!;$$-!2G7;3!.067A$!#(--$-!77-)2061$-!77-!A$!R)7-06$!A33)!3-*$292;!1$!:$)#!1$!;77-S! DK "1)$-;$! )$;$9;$*2-;! :$)/1! $$-! R7))2j)$! 3/! *33)! R$A)2W*$-! A2$! X3-A$)! 1$! 2-*$.1$)$-! 2-! *$292;6$2A! *33)! $$-!97;$J)$K!/)2W.!/)3W$01$-!#(--$-!(21*3$)$-S! ! ?306!X2W-!:2W!79.!R$A)2WP!-2$1!1$*)$A$-!G$1!63$!A$!)$;$9;$*2-;!G3G$-1$$9!2-!$9#77)!.1$$#1S!>21!3GA71!A$!6(2A2;$! )$;$9;$*2-;!6$1!3-.!.3G.!3-G3;$92W#!G77#1!3G!.-$9!$-!7A$k(771!1$!)$7;$)$-!3/!*)7;$-!*7-(21!A$!G7)#1S!>21!2.! 6$1!;$*39;!*7-!6$1!P$21!A71!$)!*$).06299$-A$!2-.17-12$.!R$1)3##$-!X2W-!*7-!:2$!G$A$:$)#2-;!2.!*$)$2.1!*33)!6$1! (21*3$)$-!*7-!$$-!/)3W$01S!! ! 1% -956#5!;<5!<<58<:=6!;77"!;#">#6#"8#!"#?#@?#;45?! ! "#$%$! /9$21! *33)! 6$1! R$63(A! *7-! .1)$-;$! )$;$9;$*2-;! G77)! :$9! 3/! $$-! $$-*3(A2;$)$! G7-2$)! X3-A$)! A71! A$! *$292;6$2A!2-!6$1!;$A2-;!#3G1S!F9.!;3$A!*33)R$$9A!*$):2WX$-!:2W!-77)!A$!6(2A2;$!)$;$9;$*2-;!2-!O-;$97-AS!! ! aG!2-!@$A$)97-A!$$-!*9(061!(21!*3$)$-!G$1!$$-!f\F!*33)!03GG$)02i9$!A3$9$2-A$-!G3$1!77-!A$!*39;$-A$!X7#$-! :3)A$-!*39A77-H! ! BK ?3$.1$GG2-;!;$R)(2#!1$))$2-!79.!9(06167*$-!J?bTK! DK a-16$PP2-;!*7-!A$!A2)$012$!c$$P3G;$*2-;!$-!?)7-./3)1!J,c$-?K!
$X$!77-*)77;!G3$1!:3)A$-!;$A77-!R2W!A$!T$A$/(1$$)A$!"171$-!*7-!A$!/)3*2-02$!:77)!6$1!/)3W$01!(21;$*3$)A! ;771! :3)A$-S! >$X$! )$;$9;$*2-;! 2.! 2-! $$).1$! 2-.17-12$! R$A3$9A! *33)! R$G7-A$! *92$;1(2;$-! $-! 6$92#3/1$).! 79.! X2W! :299$-!3/.12W;$-!$-!97-A$-!R(21$-!77-;$:$X$-!9(06167*$-.S!>21!3G!;$9(2AL!$-!G292$(!3*$)97.1!1$!R$/$)#$-S!!
"#$%!&!'()*++,!
Pagina 12 van 35
-./0!1!23!(! !
!
7$)279!.()*$%!+!2-./$0123-!! O$-!77-179!/)3*2-02$.!6$$P1!79.!.17-A/(-1!A71!A$X$!)$;$92-;!-2$1!*7-!13$/7..2-;!2.!3/!f\FZ.!JRS*S!@33)AL83997-A! $-! &)7R7-1KV! $$-! 77-179! /)3*2-02$.! *$)9$-$-! A$X$! *$);(--2-;! X$$)! G7##$92W#! JRS*S! `)2$.97-AK! $-! R2W! $$-! 77-179! /)3*2-02$.!G3$1!$$-!77-*)77;!/)30$A()$!*7-!R2W-7!d!:$#$-!:3)A$-!A33)93/$-!JRS*S!l(2AL83997-AV!T)3-2-;$-!$-! >)$-16$KS!!! ! aGA71!2-!.3GG2;$!;$*799$-!$$-!/)30$A()$!G3$1!:3)A$-!A33)93/$-!*7-!$$-!77-179!:$#$-!2.!6$1!-2$1!G3;$92W#! 3G! .-$9! $-! 7A$k(771! 1$! )$7;$)$-! 3/! 77-*)7;$-! *7-(21! A$! G7)#1S! 8$1! ;$*39;! 2.! A71! *$$9! R$A)2W*$-! .2G/$9:$;! ;$$-!?bT!77-*)7;$-!79.!$$-!/)3W$01!.-$9!G3$1!:3)A$-!(21;$*3$)AS!>21!9$*$)1!3-$$)92W#$!03-0())$-12$!3/!*33)!A$! R$A)2W*$-!A2$!R2--$-!A$!#7A$).!*7-!A$!)$;$9;$*2-;!:299$-!R92W*$-!:$)#$-S!! ! ,-! 6$1! O-;$97-A! 2.! $$-! *$$9! .2G/$9$)$! $-! :$)#R7)$! 3/93..2-;! ;$#3X$-S! &2W! 6$1! ;$R)(2#! *7-! $$-! f\F! 131! $$-! ;$:2061!*7-!_#;!G3$1!.9$061.!:3)A$-!*39.177-!G$1!$$-!13$.1$GG2-;!*7-!A$!$2;$-77)!*7-!A$!;)3-A!:77)!6$1! /)3W$01! :3)A1! (21;$*3$)AS! >21! 3GA71! $$-! f\F! *7-! _#;! 3*$)! 6$1! 79;$G$$-! -2$1! G$$)! ;$9(2A! /)3A(0$$)1! A7-! R2W*33)R$$9A!$$-!$9$#1)2.06$!6$;;$-.0677)S!! 1%1 7AIO033DA/!B.A!4@0A6! l397-;!$$-!R$A)2WP!;$$-!R$A)2WP.3-16$PP2-;!6$$P1!G3$1!$)!/$)!/)3W$01!$$-!77-*)77;!:3)A$-!2-;$A2$-A!R2W!,c$-?S! F99$$-! R$A)2W*$-! A2$! $$-! 77-179! X7#$-! 3/! 3)A$! 6$RR$-! #3G$-! 2-! 77-G$)#2-;! *33)! $$-! /)3W$01! ;$)$971$$)A$! 3-16$PP2-;S! ?31! 3/! 6$A$-! X2W-! :2W! X$$)! 1$*)$A$-! 3*$)! A$! 77-/7#! *7-! ,c$-?! $-! A$! .-$96$2A! :77)G$$! A$! 3-16$PP2-;$-!:3)A$-!*$)9$$-AS!! &$;2-!.$/1$GR$)!X79!"#$%$!2-!6$1!R$X21!X2W-!*7-!$$-!R$A)2WP.3-16$PP2-;!:77)A33)!A$X$!/)30$A()$!A33)!3-.!-2$1! G$$)!63$P1!:3)A$-!1$!A33)93/$-S!! ! e2W!X2$-!:$9!$$-!/)3R9$$G!R2W!6$1!*$)#)2W;$-!*7-!$$-!R$A)2WP.3-16$PP2-;S!!Om-!*7-!A$!*33):77)A$-!2.!A71!A$!1$! ;$R)(2#$-! f\FZ.! 2-! 6$1! R$X21! X2W-! *7-! $$-! 0$)12P20771! *7-! 9(061:77)A2;6$2AS! >21! #7-! 3/! 1:$$! G7-2$)$-! :3)A$-! *$)#)$;$-S! ?$-! $$).1$! 79.! A$! P7R)2#7-1! *7-! 6$1! 13$.1$9! 6$$P1! X2W-! /)3A(012$! 971$-! 0$)12P20$)$-! $-! G7;! $$-! 0$)12P20771!G$1!6$1!13$.1$9!*$).1)$##$-!J;$$-!$-#$9$!P7R)2#7-1!*7-!f\FZ.!G7;!A21!3/!A21!G3G$-1KS!?$-!1:$$A$! #7-!$$-!13$.1$9!33#!7PX3-A$)92W#!:3)A$-!;$#$()A!A33)!$$-!3-7P67-#$92W#$!2-.17-12$S!O)!2.!$061$)!G77)!B!2-.17-12$! (21! O-;$97-AV! 1$! :$1$-! ObfaLb"UV! A2$! :3)A1! $)#$-A! A33)! ,c$-?S! >$X$! /7)12W! :$)#1! X$$)! 1)77;! 79.! ;$*39;! *7-! (21R92W*$-! *7-! 03-0())$-12$S! 8$1! 971$-! #$()$-! *7-! 3-X$! 13$.1$99$-! 2.! 3/;$.17)1! 2-! 7/)29! $-! 2.! /7.! *3)2;$! :$$#! 7P;$)3-AS! ,-1(..$-! 6$RR$-! :2W! :$$)! $$-! -2$(:! 13$.1$9! ;$#3061! $-! G3$1$-! :$! :$A$)3G! G77-A$-! :7061$-! 131A71!6$1!13$.1$9!;$#$()A!2.S!!!!!! 1%) 620MI0RRDA/!@;5@! aG! 1$! G3;$-! *92$;$-! G$1! $$-! f\F! 2-! Y;$03-1)39$$)AZ! 9(061)(2G! JA21! X2W-! ;$R2$A$-! )3-A3G! ;)31$! *92$;*$9A$-! :77)! 6$1! 9(061)(2G! *7-7P! ;)3-A-2*$7(! 3-A$)! A$! R$*3$;A6$2A! .1771! *7-! A$! *$)#$$).13)$-.! *7-! R2W*33)R$$9A! l$.12$-63*$-!$-!"062/639K!2.!13$.1$GG2-;!-3A2;!*7-!c'@cS!! \$)! B! W(92! W9S! 6$$P1! c'@c! $061$)! 799$! *9(061$-! G$1! 3-R$G7-A$! 13$.1$99$-! *$)R3A$-V! 33#! *33)! /7)12W$-! A2$! $$-! /)3W$01!3P!R$A)2WP.3-16$PP2-;!6$RR$-!*7-!,c$-?S!8$1!;$*39;!2.!A71!$)!2-!;)31$!A$9$-!*7-!@$A$)97-A!-(!-2$1!G$$)! ;$:$)#1!#7-!:3)A$-!G$1!$$-!f\FS!! ! T)77; X2$-!:2W!A71!*33)!6$1!:$)#$-!2-!;$03-1)39$$)A!9(061)(2G!A$X$9PA$!/)30$A()$!;$9A1!X379.!2-!O-;$97-AS!O)!2.! $$-!Y/$)G21!P3)!7$)279!:3)#Z!-3A2;!J*$);$92W#R77)!G$1!A$!3-16$PP2-;!*7-!,c$-?K!$-!A$!*9(061$-!G3$1$-!:3)A$-! 7P;$.1$GA!G$1!A$!*$)#$$).13)$-!*7-!6$1!R$1)$PP$-A$!9(061)(2GS!! ! e2W!G3$1$-!79.!R$A)2WP!-(!)$;$9G712;!Y-$$!*$)#3/$-Z!77-!#97-1$-S!b21!$)*7)2-;!:$1$-!:2W!A71!A$X$!3/A)7061$-! 79.-3;! ;$;(-A! :3)A$-! 77-! R$A)2W*$-! A2$! *92$;$-! X3-A$)! mm-! $-#$9$! *$);(--2-;S! >$! #97-1! :2-#$91! -$1! X3! 97-;!
"#$%!&!'()*++,!
Pagina 13 van 35
-./0!)!23!(! !
!
7$)279!.()*$%!+!2-./$0123-!! A33)!131A71!2$G7-A!X3-A$)!*$);(--2-;!6$1!/)3W$01!:$9!(21*3$)1S!>21!#3G1!A$!*$292;6$2A!-2$1!1$-!;3$A$!$-!:$)#1! 2-!3-X$!3/12$#!X$9P.!7*$)$061.S!! 1%( 9DIB..CFD/0A!576<S! '33)!2$A$)!/)3W$01!2-!@$A$)97-A!A71!;$*93;$-!:3)A1!G$1!$$-!f\F!G3$1!$$-!9(061*77)1R$)2061!J@a?F]K!:3)A$-! (21;$*77)A2;AS! 8$1! A3$9! 62$)*7-! 2.! 3G! 7-A$)$! ;$R)(2#$).! *7-! 6$1! 9(061)(2G! 3/! A$! 633;1$! 1$! .1$99$-! *7-! A$! 77-:$X2;6$2A!*7-!$$-!f\FS!! >21!#92-#1!X$$)!93;2.06!$-!92W#1!A$!*$292;6$2A!1$!R$*3)A$)$-S!O)!X2W-!$061$)!*$$9!/)3W$01$-!:77)*33)!A21!6$9$G779! -2$1!-3A2;!2.!X379.!R2W*33)R$$9A!6$1!G7#$-!*7-!*2A$3R$$9A$-!DC!G$1$)!R3*$-!$$-!7##$)!3P!$$-!6(2.S!8$1!;$*39;! 2.!A71!$)!G$$)!$-!G$$)!@a?F]Z.!:3)A$-! (21;$*77)A2;AV!X3*$$9!X$9P.! A71!7-A$)$!9(061*77)1;$R)(2#$).!:3)A$-! 3-A$);$.-$$(:AS!! ! O$-!@a?F]!G3$1!(21$)92W#!N!A7;$-!*33)!77-*7-;!*7-!6$1!/)3W$01!:3)A$-!(21;$*77)A2;AS!!>21!R$1$#$-1!A71!:2W! -2$1!;3$A!#(--$-!2-./$9$-!3/!A$!:$$).3G.17-A2;6$A$-!3GA71!$)!N!A7;$-!*7-!1$!*3)$-!G3$1!:3)A$-!2-;$.0671! 3P!$)!3/!$$-!R$/779A$!A7;!;$*93;$-!#7-!:3)A$-S!e$$).3G.17-A2;6$A$-!X2W-!2-!.1$)#$!G71$!R$/79$-A!*33)!A$! (21*3$)!*7-!$$-!*$292;$!*9(061S!8$1!;$*39;!2.!A71!$)!;$*93;$-!:3)A1!2-!R2W*33)R$$9A!1$!.1$)#$!:2-A!3GA71!G$-! -2$1!#7-!:7061$-!131!A$!*39;$-A$!A7;!3GA71!A7-!A$!@a?F]!A7-!2.!*$)93/$-S!! a3#!62$)!;$9A1!A71!$)!-2$1!.-$9!$-!7A$k(771!#7-!:3)A$-!;$)$7;$$)A!3/!$$-!#97-1*)77;S!aG!A21!2-!A$!/)7#12W#!3/! 1$!93..$-!*77)A2;$-!:2W!*33)!A$!X$#$)6$2A!$$-!@a?F]!(21!$-!79.!6$1!:$$)!-2$1!;3$A!2.!A3$-!:2W!A71!-3;!$-#$9$! G79$-S!!! ! e2W!R$;2--$-!R2--$-#3)1!77-!$$-!/)3W$01!*33)!$$-!;)331!392$L!$-!;7.R$A)2WP!2-!@$A$)97-A!*33)!6$1!P313;)7P$)$-! *7-!12$-1799$-!930712$.!A33)!6$$9!@$A$)97-AS!8$1!;$*39;!X79!X2W-!A71!:2W!*33)!A21!/)3W$01!799$$-!79!3-;$*$$)!BCC! @a?F]"!X(99$-!(21*77)A2;$-S!! ! e$A$)3G! 3G! O-;$97-A! 79.! *33)R$$9A! 1$! -$G$-V! A77)! 2.! 6$1! (21*77)A2;$-! *7-! $$-! @a?F]! -2$1! *$)/92061S! >21! ;$R$()1!799$$-!79.!A$!3/$)713)!A$!2-.067112-;!G77#1!A71!A21!A$!*$292;6$2A!1$-!;3$A$!X79!#3G$-S!! ! )% T<S#5;<6645?! ! aG!1$!#3G$-!131!$$-!#92G771!:77)R2W!03GG$)02i9$!R$A)2W*$-!6(-!:$)#!3/!$$-!*$292;$!G7-2$)!#(--$-!(21*3$)$-! X3-A$)!;$.133)A!1$!:3)A$-!A33)!R$A)2W*$-!A2$!6$1!-2$1!1$!-7(:!-$G$-!G$1!)$;$9.V!/9$21$-!:2W!$)*33)!3G!A$! R$.177-A$!)$;$9;$*2-;!77-!1$!/7..$-!$-!2-!92W-!1$!R)$-;$-!G$1!A$!O-;$9.$!)$;$9;$*2-;S!! ! e2W!/9$21$-!X$$)!R$:(.1!-2$1!*33)!6$1!7P.067PP$-!*7-!R$.177-A$!)$;$9;$*2-;!G77)!.9$061.!$$-!77-/7..2-;!3/!$$-! 77-179!/(-1$-S!!>21!R$1$#$-1!03-0)$$1!A$!*39;$-A$!.17//$-H! ! • FP.067PP$-! *7-! A$! ?bT! 77-*)77;! *33)! f\F! 3/$)712$.! $-! A21! *$)*7-;$-! A33)! A$! ;3$A#$()2-;! *7-! A$! $2;$-77)!*7-!6$1!1$))$2-S!! • ?3$971$-!*7-!G$$)A$)$!/7)12W$-!A2$!A$!9(061:77)A2;6$2A!*7-!$$-!f\F!#(--$-!*7.1.1$99$-S! • a/6$PP$-!*7-!6$1!*$)R3A!2-;$.1$9A!A33)!c'@c!3G!1$!*92$;$-!2-!;$03-1)39$$)A!9(061)(2GS! • @a?F]Z.!799$$-!(21*77)A2;$-!79.!A$X$!A$!*$292;6$2A!1$-!;3$A$!#3G$-S!! ! ! ! !
"#$%!&!'()*++,!
Pagina 14 van 35
-./0!(!23!(! !
2-9-2013, Delft.
Geachte commissie voor veiligheid en justitie, met betrekking tot de regelgeving aangaande het gebruik van onbemande luchtvaartuigen en vanuit onze expertise op dit gebied, doen wij u onderstaand advies toekomen.
1
Introductie
Het Micro Aerial Vehicle Laboratorium (MAVlab) van de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek (L&R) van de TU Delft is ruim 10 jaar gespecialiseerd in het onderzoek naar onbemande luchtvaartuigen. In 2003 opgestart als een klein onderdeel van de faculteit L&R, is het ondertussen uitgegroeid tot een speerpunt van de faculteit. Sinds 2003 hebben we in Nederland en internationaal een hele evolutie meegemaakt van de onbemande luchtvaart. Zowel op het gebied van de techniek als de regelgeving is deze evolutie zichtbaar. Als laboratorium zijn we internationaal zeer goed gepositioneerd en dus ook op de hoogte van hoe de evolutie in de omliggende Europees landen is gegaan. Dit maakt het voor ons mogelijk om de Nederlandse regelgeving ook te bekijken in een internationaal perspectief. In dit stuk richten we ons op de regeltechnische hindernissen die het moeilijker zullen maken om in Nederland zowel op academisch als economisch vlak voorop te blijven lopen in de onbemande luchtvaartontwikkeling.
2
Aandachtspunten
Er zijn twee hoofdaandachtspunten die we in dit stuk naar voor willen brengen.
2.1
Gewichtsklassen
In Nederland wordt er op geen enkele manier onderscheid gemaakt tussen kleine, hele kleine en grote RPAS (tot 150 kg). Een onbemand luchtvaartsysteem van 17 gram (bijvoorbeeld de Delfly II www.DelFly.nl) wordt in de wetgeving hetzelfde behandeld als alle andere onbemande luchtvaartsystemen. Er wordt momenteel officieel geen ander beleid gehanteerd ten opzichte van lichtere, inherent veiligere RPAS. Als je in de omringende landen kijkt is er bijvoorbeeld in Engeland een ander beleid, dat het makkelijker maakt om met RPAS onder de 7 kg in het luchtruim te vliegen. Op dit moment moet er in Nederland voor RPAS van bijvoorbeeld 1 kg ook het volledige ontheffingstraject doorlopen worden, terwijl de risico's van zulke toestellen significant kleiner zijn dan van bijv. 50 kg toestellen. Als oplossing zou er in het huidige ontheffingsbeleid gekozen kunnen
Pagina 15 van 35
worden voor een “light” ontheffing. Echter, om het gebruik van RPAS te faciliteren is het meer opportuun om wetgeving op te zetten i.p.v. een ontheffingsysteem. Deze wetgeving zou dan een duidelijke classificering hebben, niet enkel op basis van de locatie waar er gevlogen wordt, maar ook rekening houdend met het gewicht en dus de mate van risico verbonden aan de RPAS.
2.2
Verstedelijkt gebied
Voor veel maatschappelijk relevante applicaties zullen RPAS moeten opereren in verstedelijkt gebied. Een hoofdzorg hierbij is natuurlijk de veiligheid van de gebruikte systemen en hun vermogen om zelfstandig te opereren en bijvoorbeeld eventuele obstakels te ontwijken. Als universiteit ontwikkelen we nu de technologie om zulk veilig gebruik van RPAS mogelijk te maken. Dit onderzoek vindt nu vooral plaats in kunstmatige oefendorpen. Echter, om dit onderzoek realistisch te maken is het wenselijk om ook in echte verstedelijkte gebieden te kunnen opereren. Natuurlijk zullen er tijdens testen ook maatregelen genomen worden om het risico van de tests zo klein mogelijk te maken. Ten eerste kan men denken aan het gebruik van zo'n veilig mogelijke (lichtgewicht) RPAS, en ten tweede aan het eventueel afzetten van het vlieggebied.
3
Samenvatting
Zelfs zeer kleine onbemande luchtvaartuigen kunnen maatschappelijk relevante taken uitvoeren, zoals het inmeten van land of informatie voorzien aan brandweer bij calamiteiten. Wij hopen dat u ons advies ter harte neemt om in de regel- dan wel wetgeving (1) onderscheid te maken naar verschillende gewichtsklassen, en (2) onderzoek naar vluchten in verstedelijkt gebied toe te staan. Het overnemen van deze adviezen zou op een veilige manier toch waarborgen dat we in Nederland zowel op academisch als economisch vlak vooraan kunnen blijven lopen. Hoogachtend, Bart Remes Projectmanager MAVlab TUDelft
Pagina 16 van 35
Aan:
Commissie voor V&J, Griffie commissies Bestuur en Onderwijs Tweede Kamer der Staten-Generaal
t.a.v.:
Sevda Soysal
Betreft:
Gespreksnotitie over het gebruik van “DRONES” in Nederland Input Geo Infra BV en Unmanned Aviation Solutions BV
Datum:
2-september-2013
Gespreksnotitie ronde tafel gesprek 12 september 2013 - Het gebruik van “drones” in Nederland
blad 1 van 3
Pagina 17 van 35
Input voor rondetafelgesprek Tweede Kamer 12 september 2013 Onderwerp : Het gebruik van “drones” in Nederland Deelnemer : Walter Broeders (projectcoördinator) namens Geo Infra B.V. Even voorstellen: Geo Infra B.V. is een ingenieursbureau op het gebied van grond-, weg- en waterbouw. Geo Infra biedt totaaloplossingen op het gebied van civiele techniek. In dit kader is Geo Infra eind 2011 gestart met de Geo-Airflight. Met dit Remotely Piloted Aircraft System (RPAS) kan in korte tijd veel bruikbare informatie worden verzameld o.a. voor geodetische en civieltechnische toepassingen. www.geo-airflight.nl en www.geoinfra.nl Na het uitvoeren van enkele succesvolle projecten heeft Geo Infra een presentatie met RPAS praktijkgebruik gegeven op e het 1 UAS event in Eindhoven (april 2012). Daarbij zijn we tevens in contact gekomen met ILT. Tijdens dit event heeft ILT in een presentatie aangegeven dat het vliegen volgens de regeling modelvliegtuigen niet meer mag voor bedrijfsmatig gebruik. Geo Infra B.V. heeft aangegeven dat ze bedrijfsmatig willen vliegen. Dit heeft ertoe geleid dat Geo Infra als één van de 1e commerciële bedrijven legaal projectmatig met een “drone” in Nederland heeft gevlogen. Bijgevoegd een download link naar de in oktober 2012 uitgegeven Beschikking Geo Infra BV oktober 2012 Geo Infra heeft actief contact gehad met diverse lagen van de overheid om legaal te mogen vliegen in Nederland. Hieruit is gebleken dat het onnodig lastig gemaakt wordt om in Nederland met een RPAS te vliegen. Momenteel wordt er door de Nederlandse overheid gewerkt met een ontheffingsbeleid t.o.v. het mogen vliegen met onbemande luchtvaartuigen. Geo infra B.V. heeft in de praktijk last van deze werkwijze en wel om de volgende redenen: -
-
-
-
-
-
Ontheffingen worden niet op basis van duidelijke regels/eisen gegeven, hierdoor komt er bij iedere aanvraag veel administratie kijken, ontheffingseisen veranderen ook regelmatig. Ontheffingen worden door het ontbreken van duidelijke regels/eisen schijnbaar willekeurig verstrekt, je kan als bedrijf nergens vanuit gaan. Overheden zijn het onderling niet eens over de interpretatie van regelgeving, ontheffingen waar ILT om vraagt worden door de provincie niet gegeven. Dit maakt het voor bedrijven onmogelijk om zich formeel aan de regels te houden. (verzekeringen eisen terecht dat men zich aan de regels houd). In Nederland heeft op dit moment elke provincie zijn eigen interpretatie van de wetgeving en de noodzaak van een TUG voor RPAS gebruik. ( niet nodig – je kan een TUG aanvragen maar duurt 4 weken - vliegen kan, maar alleen in beperkte gebieden). Ter info een link naar de reactie van de provincie Utrecht op het standpunt van ILT. Omdat het op ontheffing basis gebeurt mag een RPAS vlieger niet wat een conventionele vlieger wel mag. Vliegen boven bewoond gebied mag niet tenzij er een groot maatschappelijk belang is. De definitie van groot maatschappelijk belang is echter tot op de dag van vandaag niet gegeven. Innovatie, onderzoek, kosten besparing voor de overheid (en dus ook de maatschappij), milieuvriendelijk werken is geen groot maatschappelijk belang in de ogen van ILT. Er worden allerlei what if scenario’s bij gehaald omtrent de gevaren op de grond en in het luchtruim. Maar naar de mening van Geo Infra wordt er niet reëel gekeken naar de gevaren. Een luchtvaartuig van zacht materiaal met een camera en accu (gewicht totaal ca. 1,7 kg) mag van ILT niet boven bebouwing vliegen. Het argument dat er zelfs als er iets zou gebeuren nagenoeg geen impact schade zal zijn, en dat de bemande vliegtuigen dit wel mogen doet niet ter zake. Ter info dezelfde ontheffing regels en verboden gelden ook voor een systeem van 17 gram of zelfs 2 gram. (Nationaal geregeld in Nederland van 0 tot 150 kg). Verder duurt het te lang om toestemming te krijgen voor het uitvoeren van een project. Hierdoor kunnen aanvragen van klanten voor projecten die op korte termijn gerealiseerd moeten worden, niet legaal in Nederland uitgevoerd worden. Geo Infra richt zich op bedrijfsmatige toepassingen, met onze camera’s en overige sensoren worden geen toeschouwers of toevallige passanten herkenbaar vastgelegd.
Gespreksnotitie ronde tafel gesprek 12 september 2013 - Het gebruik van “drones” in Nederland
blad 2 van 3
Pagina 18 van 35
Input voor rondetafelgesprek Tweede Kamer 12 september 2013 Onderwerp : Het gebruik van “drones” in Nederland Deelnemer : Walter Broeders (Directeur) namens Unmanned Aviation Solutions B.V. Even voorstellen: Unmanned Aviation Solutions B.V. (UAS BV) is een bedrijf dat streeft naar het leveren van een kwalitatieve bijdrage aan een veilige inrichting en praktische uitvoering van onbemande luchtvaart in Nederland. Het hart van het bedrijf wordt gevormd door defensiemedewerkers van het eerste uur en oprichters van het defensie RPAS bedrijf. Zij verzorgen o.a. de opleiding RPAS Operator Klasse 1. Zij hebben hun sporen verdiend met het jarenlang opleiden en trainen van de RPAS operators van Defensie. Reeds meer dan 250 man opgeleid. Met deze training heeft defensie o.a. gevlogen in: Nederland - Duitsland - Zuid Afrika - Zweden - Noorwegen - Afghanistan - Somalië (missie op HMS Rotterdam). De zakelijke leiding ligt in handen van Walter Broeders; directeur van UAS BV. Hij heeft als één van de eerste, legaal met een civiele RPAS in Nederland gevlogen. Vanuit zijn ervaring met o.a. de Gatewing X100 is gebleken dat een goede kennis van luchtvaartreglementen en veiligheidsvoorschriften noodzakelijk is voor het gebruik van onbemande luchtvaarttuigen. UAS BV wil uw aandacht vestigen op het volgende punt: UAS BV is in januari 2013 in gesprek getreden met ILT om de opleiding RPAS klasse 1 te mogen starten in Nederland. Op advies van ILT is een traject ingezet om een geregistreerde opleiding te worden. Gedurende dit traject is helaas gebleken dat we in Nederland het probleem van het kip en het ei hebben. Wat komt er eerst, een opleiding of een toetsingskader. Er is namelijk nog geen wettelijk kader in Nederland, om een RPAS vliegschool aan te toetsen. (Bron: ILT te Hoofddorp). Hetzelfde geldt voor het Bewijs van Bevoegdheid (BvB) en Bewijs van Luchtwaardigheid (BvL) beide nodig voor het vliegen met een RPAS in Nederland. De technische ontwikkeling en het ontstaan van nieuwe RPAS bedrijven zal zich de komende jaren verder ontwikkelen. Evenals een professionalisering van de onbemande luchtvaart sector. Het is een historisch feit dat regelgeving achter loopt op nieuwe ontwikkelingen. Echter het ontbreken van een wettelijk kader wordt nu gebruikt als argument om Nederlandse bedrijven die een RPAS opleiding willen geven van de markt te weren. Om deze reden wordt onze opleiding, met een reeds in april 2013 uitgewerkt opleidingsplan niet inhoudelijk beoordeeld door ILT. Het is wel mogelijk om les te gaan geven onder toezicht van een Engelse onderneming. Deze valt dan onder de verantwoordelijkheid van de Engelse luchtvaartautoriteit. In Engeland is de wetgeving zodanig uitgewerkt dat bedrijven hier wel een opleiding mogen starten. UAS BV wil hierbij pleiten voor het snel invoeren van duidelijke en werkbare wetgeving die erop gericht is het veilig werken met een RPAS te bevorderen en de ontwikkeling van de RPAS branche te stimuleren. Hoogachtend Walter Broeders Directeur Unmanned Aviation Solutions B.V. Voor vragen te bereiken via onderstaande contact gegevens. Telefoon E-mail Post adres
: : :
06-331 646 37 [email protected] Lieftinckdreef 11 4871 GS Etten-Leur
Gespreksnotitie ronde tafel gesprek 12 september 2013 - Het gebruik van “drones” in Nederland
blad 3 van 3
Pagina 19 van 35
!"#$%&'%()**+,,+'%-"#%./0% 1'23'42$%5)#&'2"4'67',83'9%)-'3%:'2%7';3<+9%-"#%=&3)#',>%+#%?'&'36"#&% !'3+"623)#+@,%+,%''#%?'&'36"#&,%;'&3+A4%&"2%B#*"##'&%!'3+"6%CD,2'*,%EB!CF% )#2G+99'62%'#%83)&<@''32%-))3%@+-+'6'%2)'8",,+#7'#%H)"6,%7'"<2)*"2+,''3&'% ;'-'+6+7+#7,,D,2'*'#I%2'@:#+,@:'%+#,8'@2+'%-"#%7';)%)4%5P!C%E%5'*)2'6D%P+6)2'&%!+3@3"42%CD,2'*,%F% +,%&'%"47'6)8'#%A"3'#%'Q86),+'4%7'73)'+&K%.)67'#,%)#&'3H)'9%-"#%R'"6%S3)<8% E:228$TT2'"673)<8K@)*T+#&'QK8:8T";)<2J2'"6T2'"6J73)<8J+#J2:'J*'&+"TUTVVJ2'"6J 73)<8J4)3'@",2%F%H"6%&+2%"66''#%*""3%2)'#'*'#%'#%-'3G"@:2'#%H+A%''#%2)2"6'%73)'+%&'% 9)*'#&'%WX%A""3%-"#%YZ[%*+6A"3&K% M""3)*%73)'+2%&'H'%*"392%H)%:"3&\%5P!C%;+'&'#%''#%""#2"6%;'6"#73+A9'%-))3&'6'#% H)"6,$% J
J J
L#;'*"#&'%,D,2'*'#%9<##'#%)8%86""2,'#%9)*'#%&+'%7'-""36+A9%H+A#%-))3% *'#,'#%2'3G+A6%H+A%-"#"4%''#%-'+6+7'%"4,2"#&%G)3&'#%;',2<<3&K%O'#9% ;+A-))3;''6&%""#%+#,8'@2+'%-"#%:))7,8"##+#7,*",2'#I%7';)
^#%?'&'36"#&%H+22'#%G'%*)*'#2''6%'@:2'3%*'2%''#%<+2&"7+#7K%!6,%'3%7''#%"@2+'%G)3&2% 7'#)*'#%&))3%&'%)-'3:'+&%&"#%*+,,'#%G'%+#%&'H'%#+'
Pagina 20 van 35
b'2%83);6''*%H+2%:'*%*)*'#2''6%+#%&'%G'2%'#%3'7'67'-+#7K%O'H'%)#2;3''92%-))3%:'2% <+2-)'3'#%-"#%@)**'3@+c6'%-6<@:2'#K%L*&"2%&'%'+,'#%&+'%""#%:'2%"47'-'#%-"#%''#% -'37<##+#7%G)3&'#%-'3;)#&'#%#)7%#+'2%H+A#%-",27',2'6&%G)3&2%"6%A"3'#%7'G'392%*'2% ''#%)#2:'44+#7K%b'2%""#-3"7'#%-"#%''#%)#2:'44+#7%&+'#2%2'%7',@:+'&'#%-+"%&'% ^#,8'@2+'%-))3%`''4)*7'-+#7%/%R3"#,8)32K%O'%""#-3"7'3%*)'2%""##'*'6+A9%*"9'#% &"2%:+A%;'3)'8,*"2+7%&'%-6<@:2'#%*'2%&'%5P!C%7)'&%9"#%-))3;'3'+&'#%'#%-'+6+7%9"#% <+2-)'3'#%-"#<+2%''#%7)'&'%)37"#+,"2+'I%*'2%''#%;'23)
Pagina 21 van 35
7)'&%-))3;''6&%+,%&'%8)6+2+'%+#%1'67+'%G""3""#%G+A%:';;'#%7'6'-'3&K%O+'% :';;'#%&+3'@2%;+A%&'%""#,@:"4%&'%;'-)69+#7%'#%8'3,%<+27'#)&+7&%)*%2'%6"2'#% H+'#%G""3%G'%#<%)-'3%83"2'#K%b+'3&))3%G",%'3%&+3'@2%''#%:)7'%*"2'%-"#% "@@'82"2+'K%O""3#"",2%-6+'72%&'%8)6+2+'%&""3%"6%*''3%&"#%''#%A""3%*'2%&'% ,D,2'*'#%+#%&'%83"92+A9I%2'3G+A6%+#%?'&'36"#&%;+A%&'%8)6+2+'%E%#+'2%&)'6'#&%)8% &'%5"-'#,%-"#%:'2%6'7'3%F%"66',%""#%&'%73)#&%,2""2K%% % !'3+"623)#+@,%+,%''#%73))2%-))3,2"#&'3%-"#%7)'&'%'#%G'39;"3'%G'2%'#%3'7'67'-+#7% G""3+#%&'%3+,+@)f,%G)3&'#%;'8'392K%_@:2'3%&'%)-'3:'+&%;'6))42%"6%A"3'#%*'2% G'27'-+#7%2'%9)*'#I%*""3%+,%2)2%#<%2)'%"66''#%*'2%-'3&'3'%-'3;)&'#%7'9)*'#K%M'% G)3&'#%*)*'#2''6%6+#9,%'#%3'@:2,%9'+:"3&%+#7':""6&%&))3%&'%6"#&'#%)*%)#,%:''#K% _3%*)'2%#<%:''6%,#'6%G"2%7';'<3'#%"#&'3,%6))82%?'&'36"#&%"@:2'3""#K% % O'%-))3&'6'#%-"#%)#;'*"#&'%,D,2'*'#%H+A#%'+#&'6)),%)4%:'2%#<%7""2%)*%&'% +#,8'@2+'%-"#%G+#&*)6'#%;6"&'#I%:'2%@)#23)6'3'#%-"#%&+A9'#I%:'2%)#&'3,2'<#'#%-"#% :<68&+'#,2'#%)4%:'2%""#6'-'3'#%-"#%+#4)3*"2+'%""#%;)'3'#K%5P!C%H+A#%#+'2%*''3%G'7% 2'%&'#9'#%<+2%)#H'%G'3'6&K%`"2'#%G'%'3%&"#%))9%-))3%H)37'#%&"2%?'&'36"#&%:+'3% -)6)8%-"#%9"#%*''83)4+2'3'#K% % .))3;''6&'#%2)'8",,+#7'#%$% GGGK"'3+"623)#+@K@)*% :228$TT-+*')K@)*T"'3+"623)#+@,% % %
%
% % %
Pagina 22 van 35
Notitie over ethiek van “drones” Dr. Mark Coeckelbergh (Afdeling Wijsbegeerte, Universiteit Twente en Managing Director, 3TU Centre for Ethics and Technology)
Geachte commissie voor veiligheid en justitie, Hier volgen enkele ethische vragen en kanttekeningen met betrekking tot het gebruik van RPAS– remote piloted aircrafts (RPAS) – voor niet-militaire toepassingen, met name het gebruik van RPAS door de politie: -
ethische kwaliteit hangt erg af van precies doel en gebruik RPAS o wordt dit doel helder gemaakt? § democratie en transparantie (versus veiligheid en geheimhouding): spanning blijft o wordt voldoende onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten RPAS? § hoe groot etc.: vergelijk modelvliegtuigje met politiehelicopter, vergelijk micro drone met grote drones die ook voor militaire toepassingen worden gebruikt en meer met een vliegtuig kunnen worden vergeleken § hangt erg af van welke uitrusting de drone heeft, bvb cameras etc.– rol technologie o wordt voldoende onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten gebruik? § specifieke bedreigingen of preventie? § voorbeeld: politie versus burger met een hobby § bij politie inzet: · routinematig of ad hoc (zie ook VNG notitie); indien systematisch: surveillance · surveillance bij evenementen of gerichte opsporing in het kader van een strafrechtelijk onderzoek o wordt aangegeven door de overheid waar de precieze grenzen liggen van het gebruik? zie ook weer: transparantie o principe van proportionaliteit o effectiviteit (vergelijk CCTV camera’s: wordt het security doel bereikt?) o wie gebruikt en reguleert drones? § landelijk of gemeente, wat moet op welk niveau gebeuren?
-
veiligheid (safety): mogelijke ongevallen (en vraag verantwoordelijkheid daarbij) o zeker belangrijk in stedelijke gebieden o ook vragen bij gebruik door hobby mensen: tuin, parkt, enz. o kan er iets aan de technologie gedaan worden om lichamelijke en andere schade bij ongevallen zoveel mogelijk te voorkomen? wetgeving kan hier een belangrijke rol spelen.
Pagina 23 van 35
-
privacy o privacy als grondrecht: artikel 10 van de grondwet: 1.
“Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer.
De persoonlijke levenssfeer omvat onder meer: huis, briefwisseling, communicatie, recht om niet te worden bespied of afgeluisterd, … De wet kan in bepaalde gevallen dit recht beperken, bijvoorbeeld bij de opsporing van misdaden. >> afweging maken (in de wet + per geval – is voor dit laatste voldoende ruimte?)
o o o o o
hoe precies worden we in de gaten gehouden? wat en wie kan de drone zien? § hangt opnieuw met technologie samen worden de gegevens bijgehouden? waar? wie? hoe lang? privacy afwegen tegen andere waarden (bijvoorbeeld veiligheid/security) hechten we teveel waarde aan veiligheid? hoe belangrijk vinden we privacy vandaag? past dit in een trend voor meer surveillance? angst voor de “surveillance society”… § iedereen mogelijk verdacht? iedereen terrorist? hoe door surveillance technieken mensen verdacht en ongewoon worden gemaakt, onpersoonlijke relaties, vergelijk politie op straat met automatische systemen of drone § is de “surveillance society” er al? denk aan cameratoezicht, voortdurend vragen naar identiteitsbewijs, vingerafdrukken, reizen onder surveillance, onze data worden door overheid en bedrijven geanalyseerd, we kunnen altijd afgeluisterd worden – ook door buitenlandse overheden § transfer militaire technologie naar burgerlijke doeleinden: militarisatie? ook meer militaire manier van denken door overheid? § bedreiging terrorisme reëel? kan misbruikt worden om surveillance te versterken
-
surveillance society betekent ook: verlies van vertrouwen, overheid lijkt ons te wantrouwen
-
beperking van de vrijheid door security maatregelen: niet letterlijk het geval bij drones, maar als mensen voelen dat ze in de gaten worden gehouden gaan ze zich anders gedragen
-
mogelijke ongelijke behandeling burgers, gevoeld geviseerd te worden: iedereen wordt in de gaten gehouden, maar sommige meer dan anderen o voorbeeld: profiling op luchthavens of drones enkel in bepaald stadsdeel; worden bepaalde sociale groepen of minderheden geviseerd?
-
huidige wetgeving (nationaal, maar kijk ook naar relatie met EU wetgeving): o voldoende? nieuwe technologie versus verouderde wetgeving? o teveel regels of juist te weinig? waar wel nood aan meer, waar kan het minder? gevaar van bureaucratie, mogelijke bedreiging innovatie of vrijheid individuele burgers
Pagina 24 van 35
Pagina 25 van 35
Pagina 26 van 35
Pagina 27 van 35
Pagina 28 van 35
POSTADRES TEL
Postbus 93374, 2509 AJ Den Haag
070 - 88 88 500
FAX
070 - 88 88 501
BEZOEKADRES
INTERNET
Juliana van Stolberglaan 4-10
www.cbpweb.nl www.mijnprivacy.nl
Schriftelijke bijdrage College bescherming persoonsgegevens (CBP) voor het rondetafelgesprek van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie van de Tweede Kamer op 12 september 2013 over de wetstechnische aspecten van en het juridisch kader voor het gebruik van "drones" in Nederland
Inleiding In de Europese privacy Richtlijn 95/46/EG is voorzien in een onafhankelijke toezichthoudende autoriteit en regels voor de verwerking van persoonsgegevens. De Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) is hiervan een uitwerking, met het CBP als toezichthoudende autoriteit. In deze schriftelijke bijdrage geeft het CBP een korte toelichting op de inzet van drones door overheden en private partijen vanuit het perspectief van de Wbp en de Wet politiegegevens (Wpg). Algemeen Drones worden in Nederland door of vanwege de overheid, politie en Justitie bijvoorbeeld, of gemeenten – maar ook door private partijen, om commerciële redenen, ingezet. Bij overheden kan dit onder meer zijn voor de handhaving van de openbare orde, handhaving van een publieke taak (ruimtelijke ordening bijvoorbeeld) of opsporing van strafbare feiten. De inzet voor private (commerciële) doeleinden is zo mogelijk nog meer divers. Verwacht mag worden dat de toepassingsmogelijkheden (en daarmee dus de inzet er van) verder zullen toenemen. Met drones kunnen opnamen worden gemaakt. Die foto- of filmopnamen kunnen mensen betreffen, soms welbewust, soms als bijvangst. Daarmee wordt onvermijdelijk inbreuk gemaakt op de persoonlijke levenssfeer van mensen. Dit, versterkt door de aard van het middel - soms zo goed als onzichtbaar en onhoorbaar, soms juist wel erg zichtbaar en hoorbaar, vaak allesziend, maar hoe dan ook ongrijpbaar en redelijkerwijs onontkoombaar maakt dat het van groot belang is dat de inzet van drones plaatsvindt binnen de kaders van het grondwettelijk recht op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer (artikel 10 Grondwet). Onderstaand zal een korte uiteenzetting worden gegeven van die kaders, welke in het bijzonder in de Wbp en de Wpg zijn uitgewerkt. Juridisch kader Voordat de vraag aan de orde is of drones mogen worden ingezet op basis van de Wbp of Wpg, dient eerst te worden beoordeeld of een overheidsinstantie een wettelijke taak heeft waaraan een mogelijke inzet kan worden ontleend. Dit kan bijvoorbeeld voor de politie de Politiewet zijn, voor het Openbaar Ministerie het Wetboek van Strafvordering of voor gemeenten de Gemeentewet of andere wetten waarin aan gemeenten een taak is toebedeeld. Pas dan wordt toegekomen aan de vraag of de inzet past binnen de kaders van de Wbp of Wpg.
BLAD
1
Pagina 29 van 35
Vooraf geldt, zowel voor private partijen als voor overheidsinstanties, dat eerst moet worden gekeken of voor de inzet van drones bijvoorbeeld een ontheffing is verleend door de Inspectie Leefomgeving en Transport. Pas daarna volgt een oordeel over de rechtmatigheid op basis van de Wbp. Mogelijk kunnen gemeenten via de Algemeen Plaatselijke Verordening (APV) ook regels stellen voor de inzet van drones in (boven) de betreffende gemeente, door private partijen. In de vergunningsvoorwaarden kunnen voorschriften worden opgenomen over bijvoorbeeld de kenbaarheid van de inzet, een gebiedsafbakening en beperkingen ten aanzien van opnamen van bijvoorbeeld balkons en tuinen. Als een overheidsinstantie of een private partij op grond van bovenstaande een drone kan inzetten, dan is vervolgens van belang of met de drone persoonsgegevens worden verwerkt. Dit is in ieder geval aan de orde indien opnamen van personen worden vastgelegd. Indien persoonsgegevens worden verwerkt dan is de Wbp (overheid, private partij) of de Wpg (politie) van toepassing. In artikel 8 van de Wbp is een limitatief aantal gronden opgenomen op basis waarvan de verwerking van persoonsgegevens gerechtvaardigd is. In de Wpg zijn hiervoor vergelijkbare bepalingen opgenomen. Daarnaast dient in z’n algemeenheid de inzet van drones voor het doel van de verwerking noodzakelijk te zijn en ook overigens moeten de waarborgen uit de Wbp in acht worden genomen. Overheid Voor de overheid geldt dat de grondslag voor de verwerking van persoonsgegevens mogelijk gevonden kan worden in artikel 8 sub c (wettelijke verplichting) of sub e (noodzakelijk voor de goede vervulling van publiekrechtelijke taak) van de Wbp. Bovendien dient ook als die grondslag er wellicht is, in het concrete geval worden beoordeeld of de inzet van drones noodzakelijk is. Dat wil zeggen: wordt voldaan aan de Wbp-beginselen van proportionaliteit (staan de taak, duur van de inzet, omvang van het gebied en omvang van de gegevensverwerking in verhouding tot het specifieke doel van de inzet?) en subsidiariteit (kan het doel niet op een andere, voor de persoonlijke levenssfeer minder nadelige wijze worden bereikt?). Tot slot dienen waarborgen te worden getroffen voor een zorgvuldige omgang met persoonsgegevens. Deze waarborgen zien onder meer op de kenbaarheid van de inzet van drones (weten mensen dat er drones actief zijn en waarvoor, kunnen ze het – tevoren – tijdig, weten?), het voorkomen van het maken van beelden in woningen of andere besloten plaatsen, de bewaartermijnen van de verzamelde beelden, de beveiliging van de verzamelde persoonsgegevens en informatie over de organisatie die verantwoordelijk is voor verwerking van de gegevens. Overheidsorganisaties dienen de beoordelingscriteria voor de noodzakelijkheid, het (bestuurlijke) niveau waarop tot de inzet van drones wordt besloten, de verantwoording (achteraf) over het gebruik en de waarborgen voor het gebruik, vast te leggen in (interne) aanwijzingen, richtlijnen en beleidsregels.
BLAD
2
Pagina 30 van 35
Private partijen Ten aanzien van een private partij die met de inzet van drones persoonsgegevens verwerkt, stelt de Wbp in de eerste plaats als eis dat de deze partij dit doet voor een welbepaald, uitdrukkelijk omschreven en gerechtvaardigd doel. Daarnaast is ook hier op grond van de Wbp een grondslag voor de verwerking van persoonsgegevens vereist. Twee grondslagen komen daarbij in geval van privaat, commercieel gebruik het meest in aanmerking: ondubbelzinnige toestemming van de betrokkenen (kort gezegd: degenen die worden gefilmd) en het zogeheten gerechtvaardigd belang. De eerste grondslag is in de praktijk moeilijk uitvoerbaar: hoe toestemming te vragen aan een ieder die zich op een bepaald moment in een bepaald gebied bevindt? De tweede grondslag, een gerechtvaardigd belang, vraagt een zorgvuldige en transparante afweging van de betrokken belangen. Ook hier geldt in de eerste plaats dat de gegevensverwerking noodzakelijk moet zijn voor dit gerechtvaardigd belang en dat moet worden afgewogen of dat belang (wat zeker ook wel een bedrijfsbelang kan zijn) niet op een andere manier bereikt kan worden (subsidiariteit) en of dat belang met minder ingrijpende middelen bereikt worden (proportionaliteit). Als kan worden aangenomen dat de verwerking noodzakelijk is, moet vervolgens worden aangetoond dat dit op zich zélf gerechtvaardigd belang van de private partij, dient te prevaleren bóven het belang van betrokkene wat betreft het recht van deze laatste op bescherming van zijn of haar persoonlijke levenssfeer (artikel 8 sub f Wbp). Indien er een grondslag is voor de verwerking van persoonsgegevens, geldt vervolgens ook voor de private partij dat moet worden voldaan aan de waarborgen uit de Wbp. Deze waarborgen betreffen onder meer de kenbaarheid van de inzet van drones, het voorkomen van het maken van beelden in woningen of andere besloten plaatsen, de bewaartermijnen van de verzamelde beelden, de beveiliging van de gegevens en informatie over de organisatie die verantwoordelijk is voor verwerking van de gegevens.
BLAD
3
Pagina 31 van 35
!"#" $ % & *
' (
)
+ ,,
! ! !
!
"
# !
$ !
"
"
%
&
!
!
"
!! & (
'
)
* ,
! !
+ #
#
!
-
-
+ /
. 0
!
!
! -
! !
-
-! -
-!
-
! -
! &
1 2
!
& ) !
!
3
! 4"
-! !
3
3
-
! "
#
! !
5
# ! 3
6:089 = > ? =DDEA/AFF%== =G@((AGE,%==
*
*
*
( , /
%== %== %==
*
; @A #BC =DDE@GG A * =
> ?H
627089<-
6:0 9
"*
,&
Pagina 32 van 35
0
%
)
*
!
'
'
! I 2
# ) J
!
! 0
! 4 !
#
! !
!
-
-
!
-
!
& " # !
!
!
! !
!
!
!
-
!
K "
*
" !
*
! # #
-
+ ! # ! #
# !
2
!
1 3
!
! :
!
! !
L )
!
!
5
H
&,&
Pagina 33 van 35
! "# ( )
!
' ##
.
+
)-
!
, %
$% %& # ' *** % %& # '
-
/
"0
1
2 #) 3 2- +
&
+
5%
6
8
',
9 ##
& +
7 %
+
@.0? @ #
!
',
&
%
2% ',
-
<%
<4 4 %
+
%'
-
,
+
% % 2,
*
+
'
* %
,
)
%
-
2 + '& +
# #
<%
,
A.
%+
) <+
*
>0?6
) %
&
#
% % ,
-4 -
%
#
) -4
:+ 4 % 0 '
,
&
2
=
?& #'
%
% @ <4 *
# ' #2
% <
,
: 1 <#
% *
+
<4
%
) % << #
? )'
: #
+
%
,
%
%
%
* 4 #
,
%- %
<4
*
+
%
%
+
, %
+
:%
4
%%
, =
+
= ',
: <
+
3
+
+
<4
)<
4 %
)
# )<
* 44
- +
+
+
0
>0? ( 4
: %
+
% #
)
% -44
:%
#)
+ %
#
)< * *
)
*
3
-', - #+
2 ' %-
% 2 + '& *
,
4 #: *
%
,
%- % <4
+
@ <4 % + %
<(
%: %
%
2 44
=
7 %
1
2
%* 4 <%
) 2 4
%
,
* %
'
# 2 %
=
A-', + 4
% #+
,
'-
%- %
* 44
1
%
)
# = %
##
+
+
2
2 % # #
%
<4 C + ) % +
* 44
B 4 =<
#
4 <
+
@.0?
2
#
+
2
+ % -
) % %
%
2%
>0? > #
+
) % <+
% =
:+
%
3
<4: %
% ', #
-
1
#
@.0?
%: #
53
1 * %
+
2-) '
2%
,
#
% *
2
,
+
=
+
<
: =
'
) %+
=
+
:
#
#
) = , -% #
%, +
& ?&
<
,
-
+ 4 ',
#'
% *
2 #)
', = ',
% 0 '
#
% + &
, %
% +
& .
%
2 4 2
;) % <
) #
) #
%
%
#'
4
+
#' +
+ % ,
% :% =
7 %
% A!7A #% ' +
) %
+
#
9 @D 7 %
+ 2
# <4
% 2% # #
@.0?
%
-', + 4 #
<4
Pagina 34 van 35
# 2% ', ) <+
=
-
+ %
, 2 EE*** + !
+
,%
-
&
=
% + E'
#
=
: #
,
<%
+ +
( 4
+ ) % +
(< )
<2
% *
%
-
? #
F
+ -',
2
* 4)
2 ' %-
2
4 #
#
2 4
* 44
+
#
+
%
-' -- H
+
%
+
<4
% ,
#
%
2
3
2 '
- #% 1
+
# % ) % <+
@ <4 # %
#
%
+
3
+ -', , #
%
'
A!7A
% #
E"1@ F
'
%
@
) % %- % <4 * %
+
A!7A: *
+
,
= D
? %
: %
9 @+
+
) -4 +
,
+
+
F4
+ -',
=
+ %
E
<
<4
+
-
)< %
F+ -',
+
: %- % <4
<4: %
4-
*<
2
)
%
% #
) % < - +
A
4: *
E) <=
=
%
+ -',
%
#' # 4
G- % + * %
% #
+
+ =
+
) % <+
, -%
>0? +
0
+
! B# #
4
) #
## #
%
+
%+
%
2 + '
+
% 2 4 <4
%
3 % 2 4 <4 + &
# %-
>8
* 4
%-
* %
# 4
) -4 +
% =
) ', +
#,
'% +
) # %
*
%,
% 3
) *-
#
', #
%
%
%
#
,
%
-', +
% %
+
# #
%
<4 8 ) - 4 + =
4
)< < # 4
+
-', +
+
#) 2 4
%
) #
%
4 #
>8 2 ' %-
! +
-
%
? %
' ,
2% ', -
+
-
=*
+
= - *
% (
+
& '
%, + 2
:
)
44
=< +
#' )
', %
: %
#
% 4
+
<4
#
+ -
+
%
%- %
% : ) <+ <4
) -4
4#
%
%-
= =
)< %
) % <+
=
:#
) < % , ))&
4+
%
, ))
:%
',
= *
' #
, ))&
<4 + 3
=
)
<-
+
* +
+ , % #
# =
,
#
#
#
#
-', +
)!
) - 4 ( < + * ',
# 4 *
=
) *-
:* %
=
)<
&
% 2
% , -%
4 )
* %
% +
+
',
% ) #
,
3
2 #
-', - # 4 #
* %
%
2
%
<%
% %
% & '(
# %
)
> =
%
+
+
,
-
* 44 &
=
2 %
#
) #
#
*<
<% <4
#
% +
#$
! %
+
# -
? #
) % B 4 #
)< ,
# 4
) %
#
"
+
:*
+ -',
',
* %
%
,
%
%
+
@.0?
4-
,
4#
+
#
+
A-', , + 4
% &
-,
% @.0? ) % < ? #
+
+
2 : %
+ , % # , ))&
% +
+
! !!
1
',
3 0
%
%: : 9"B
&
#' ;!
Pagina 35 van 35
