Rondetafelgesprek: Drones

Rondetafelgesprek: Drones Vaste commissie voor Veiligheid en Justitie Datum: 12 september 2013 Zaal: Troelstrazaal Tijd: 10.00-13.00 uur

Blok 1 van 10.00 tot 11.00 uur: praktijk • • • • •

Nationale Politie (**) Dhr. P.E. Mink, Commando Landstrijdkrachten Dhr. M.C.W.M. van Nimwegen, Openbaar Ministerie Dhr. G. Kruiswijk, Inspectie Leefomgeving en Transport Dhr. A. de Jonge, Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)

Blok 2 van 11.00 tot 12.00 uur: praktijk · Dhr. R. van Nieuwland, DARPAS · Dhr. Pieter Franken, Skeye B.V. · Dhr. B. Remes, MAVLab Tudelft / DelFly · Dhr. W. Broeders, UAS B.V. / GeoInfra · Dhr. L. van Oostrum, Aerialtronics Blok 3 van 12.00 tot 13.30 uur: juridisch kader • Dhr. R. Leenes, Tilburg Institute for Law and Technology (TILT) (**) • Dhr. M. Coeckelbergh, Uni. Twente en managing director 3TU Centre for Ethics and Technology • Dhr. G.G.J. Knoops, hoogleraar internationaal recht en advocaat • Dhr. W.B.M. Tomesen, College bescherming persoonsgegevens • Dhr. R. Zenger, onafhankelijk expert privacy, burgerrechten en vrijheid op internet (**) Deelname nog niet bevestigd

U treft hierna de tot nu toe binnengekomen gespreksnotities. Daarbij zij opgemerkt dat Delft Dynamics ook een gespreksnotitie heeft aangeleverd die volledigheidshalve ook is bijgevoegd. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met secretariaat van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie via 070-3182007 of via [email protected] Met vriendelijke groet, Paul van Doorn Adjunct-griffier vaste commissie voor Veiligheid en Justitie

Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) Naast de overwegingen over het gebruik van lichte onbemande luchtvaartuigen in relatie tot privacy, toezicht, opsporing en handhaving, waarmee vooral de ministeries van VenJ, Defensie en het OM zich bezig houden, speelt een veilig gebruik van het luchtruim een rol. Daarbij gaat het om de veiligheid van het overige luchtverkeer en om de veiligheid van mensen en zaken op de grond. De Wet luchtvaart geeft hiervoor de Ministers van Defensie en IenM een belangrijke rol. Beslissingen van deze ministers die mede betrekking hebben op de ander (militaire luchtvaart / burgerluchtvaart) worden genomen in overeenstemming met de ander. (ref. art. 1.4 WLv). De Staatssecretaris van IenM heeft op 1 juli 2013 in overeenstemming met de Minister van Defensie de regeling gepubliceerd waarmee deelname aan het luchtverkeer met een beroepsmatig gebruikt (burgerlijk) licht onbemand luchtvaartuig wordt verboden. Van dit verbod kan ontheffing worden verleend. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) beoordeelt namens de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu o.a. -

-

De aanvragen van bedrijven en organisaties voor een ontheffing van het verbod voor deelname aan het luchtverkeer met lichte onbemande luchtvaartuigen, het verbod om een luchtvaartuig te besturen zonder geldig vliegbewijs en het verbod om een luchtvaartuig te gebruiken zonder geldig bewijs van luchtwaardigheid en geluidscertificaat, en De concept beschikkingen waarmee de Minister van Defensie een bijzonder luchtverkeersgebied (BVG) in stelt voor vluchten met een militair licht onbemand luchtvaartuig in verband met de vereiste overeenstemming.

De Militaire Luchtvaart Autoriteit (MLA) beoordeelt namens de Minister van Defensie o.a. -

De concept beschikkingen van ILT voor een ontheffing van het verbod voor deelname aan het luchtverkeer (zie hierboven).

ILT heeft de criteria voor een ontheffing gepubliceerd op de eigen website www.ilent.nl in de vorm van een informatiebulletin. In lijn met de internationale tendens moet de aanvrager duidelijk maken dat -

-

-

Het onbemande luchtvaartuig voldoende betrouwbaar is voor de bedoelde vluchtuitvoering (niet binnen een afstand van 150 m van mensengroepen en bebouwing, binnen zichtafstand van de bestuurder, maar niet hoger dan 120 m en niet verder dan 500 m, binnen de zichtvliegvoorschriften bij daglicht, in ongecontroleerd luchtruim) De vliegers (minimaal een team van een vlieger en een waarnemer) in staat zijn om het luchtvaartuig systeem te bedienen en veilig te werken volgens het bedrijfshandboek van hun organisatie Het bedrijf goed is georganiseerd en is verzekerd conform de Europese regels.

Ook wanneer bedrijven worden ingehuurd door gemeente, provincie of rijk voor het vliegen met een licht onbemand luchtvaartuig, moeten zij aan die eisen voldoen en gelden de beperkingen zoals hierboven aangegeven. Dat geldt uiteraard tevens voor die overheden als ze een eigen operationeel team van vliegers en een licht onbemand luchtvaartuig zouden willen inzetten. ILT kijkt voor de BVG’s, die volgens de huidige regels nodig zijn voordat met bijvoorbeeld de Raven buiten zichtafstand van de bestuurder mag worden gevlogen, met name naar het mogelijke effect op de algemene luchtverkeersveiligheid en op de veiligheid van mensen en zaken op de grond. Doorgaans mag ander luchtverkeer een dergelijk gebied niet invliegen en kijkt voor zover dit technisch mogelijk is – naast het team van vliegers – ook de militaire luchtverkeersleiding of ander luchtverkeer (toch) nadert, zodat zonodig anticiperend kan worden opgetreden.

1

Er zijn wettelijke waarborgen nodig voor de inzet van drones Rondetafelgesprek over drones, donderdag 12 september 2013 Tweede Kamer, Vaste commissie voor Veiligheid en Justitie Bijdrage VNG

Onbemande vliegtuigjes (hierna: drones) krijgen steeds meer technische mogelijkheden en de aanschafkosten dalen gestaag. Het aantal toepassingen neemt snel toe. Ze worden al gebruikt in de landbouw, bij reddingsoperaties, voor de controle van (spoor)wegen, installaties, pijpleidingen, voor het registreren van sportwedstrijden en het volgen van voetgangersstromen bij evenementen. Het lokale bestuur zal zich er op moeten instellen dat er steeds meer drones van overheidsinstanties, bedrijven en burgers in het gemeentelijk luchtruim zullen verschijnen. Ook gemeenten zelf zullen er gebruik van maken, bijvoorbeeld om het onderhoud van het wegennet te controleren of de luchtkwaliteit te meten. De overheid zal dit goed moeten reguleren, inclusief een adequate handhaving. . Drones kunnen ook worden ingezet als hulpmiddel bij de opsporing van strafbare feiten en het handhaven van de openbare orde. De burgemeester heeft een bijzondere positie in deze. Hij kan nu al besluiten tot de inzet van vast cameratoezicht als dat noodzakelijk is voor het handhaven van de openbare orde. Het wetsvoorstel voor flexibel cameratoezicht dat nu voorligt in uw Kamer maakt het mogelijk dat voortaan in bepaalde gevallen kan worden besloten tot het gebruik van mobiele camera’s en daarmee ook van drones. Begin juli publiceerde het Nederlands Juristenblad een artikel dat onder meer een helder overzicht geeft van verschillende inzetmogelijkheden van drones en de daaraan te stellen 1 wettelijke eisen. Er zijn vier vormen van inzet van drones te onderscheiden: 1. De ad hoc inzet van drones naar aanleiding van een concreet incident 2. De inzet van drones bij grootschalige evenementen 3. De inzet van drones in het kader van een strafrechtelijk onderzoek 4. De routinematige inzet van drones in de publieke ruimte. De VNG heeft geen signalen van gemeenten ontvangen dat er problemen zijn bij de inzet van drones bij een concreet incident zoals een calamiteit of een omvangrijke ordeverstoring of bij grootschalige evenementen. Het huidige juridisch kader lijkt toereikend. Artikel 3 van de Poli2 tiewet geeft een wettelijke grondslag en het politieoptreden is begrensd door de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Als het doel op een andere, voor de burger minder ingrijpende wijze bereikt kan worden dient de inzet van een drone achterwege te blijven. De verwachting is gerechtvaardigd dat de inzet van drones voor deze doeleinden zal toenemen. Het verdient daarom aanbeveling om nader te formuleren wanneer en onder welke omstandighe1

‘Privacyrechtelijke aspecten van drones,’ mr dr. B.W. Schermer en mr. M. van der Heide, Nederlands Juristen-

blad – 05-07-2013 – AFL. 27. 2

Artikel 3 Politiewet: ‘De politie heeft tot taak in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeen-

stemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven’

2

den een drone kan worden ingezet, hoe dit kenbaar wordt gemaakt en op welke wijze hierover verantwoording wordt afgelegd. De inzet van drones voor een strafrechtelijk onderzoek is nader geregeld in het Wetboek van Strafvordering en wordt begrensd door de Wet Politiegegevens en de Aanwijzing opsporingsbevoegdheden. Tot op heden is een zeer beperkt aantal gemeenten hiervan gebruik gemaakt. Omdat bij de inzet hiervan ook beelden gemaakt kunnen worden van inwoners die niet tot de kring van gedachten behoren, verdient het aanbeveling om richtlijnen op te stellen voor het onderwerp, de omvang en de duur van deze vorm van observatie en de omgang met de opgenomen beelden.. Het Wetsvoorstel flexibel cameratoezicht biedt gemeenten ruimte voor de routinematige inzet van drones in de publieke ruimte om overlast te voorkomen en de openbare orde te handhaven. De VNG verwacht niet dat hier veel gebruik van gemaakt zal wordenken vanwege de eerder genoemde eisen van proportionaliteit en subsidiariteit: Slechts in een zeer beperkt aantal situaties zal een drone effectiever zijn dan het ophangen van een statische camera. De eventuele inzet staat bovendien onder directe democratische controle van de gemeenteraad. Een andere vorm van routinematige inzet in de publieke ruimte is de inzet van drones door de politie voor surveillancetaken. Artikel 3 van de Politiewet kan hier een grondslag voor bieden. Bijvoorbeeld om een gebied te observeren waar veel inbraken plaatsvinden. Op dat vlak zien we enkele ontwikkelingen die gevolgen zullen hebben voor het lokale veiligheidsbeleid en die ethische en juridische vragen oproepen. In de Verenigde Staten wordt geëxperimenteerd met drones die zeer lang in de lucht kunnen blijven en zijn uitgerust met extreem scherpe camera’s die een groot gebied kunnen bestrijken. Er zullen over enkele jaren drone-systemen beschikbaar komen waarmee stedelijke gebieden permanent kunnen worden geobserveerd. Ze opereren op zeer grote hoogte en zijn daardoor niet met het blote oog zichtbaar, maar zullen technisch in staat zijn om tientallen bewegende objecten tegelijk te volgen en daar haarscherpe beelden van te maken (kentekenherkenning). Ze kunnen gelijktijdig worden ingezet voor de handhaving van de openbare orde, surveillance, opsporing en beheerstaken. Deze stelselmatige observatie met behulp van drones is van een heel andere aard dan de gerichte inzet tegen specifieke veiligheidsproblemen. Het zal de levenssfeer van burgers in grote mate kunnen raken, bijvoorbeeld omdat bij dergelijk toezicht ook burgers in hun besloten ruimte zoals in hun tuin of dakterras gefilmd zullen worden. Gemeenten zijn geen drijvende kracht achter deze ontwikkeling maar zullen zich in de toekomst wel mee geconfronteerd zien. De VNG ziet daarom een noodzaak voor een fundamentele discussie over hoe deze ontwikkelingen transparant en democratisch controleerbaar vorm te geven en te reguleren. Daarmee komen we op ons laatste punt, dat we ook hebben ingebracht in onze reactie op het wetsvoorstel flexibel cameratoezicht:: de huidige regelgeving voor cameratoezicht schiet te kort. Verschillende vormen van cameratoezicht worden door afzonderlijke wetten gereguleerd. Maar door de snelle technologische ontwikkelingen komen er voortdurend nieuwe vormen van cameratoezicht bij. De eerste reactie van de overheid is om hiervoor nieuwe regelgeving op te stellen. Het gevolg is een slecht op elkaar aansluitend stelsel van wetten en nadere regelgeving die in praktijk regelmatig vragen oproept. Er is een fundamenteel andere benadering nodig om dit te reguleren. Niet voor elke verschijningsvorm een afzonderlijke wet, maar één wettelijk kader, dat het gebruik van door camera's verkregen beelden centraal stelt en reguleert. Onder welke voorwaarden mogen overheidsorganen, bedrijven en burgers beelden verzamelen en gebruiken? De VNG is gaarne bereid hier bijdrage te leveren.

02/02

3

Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems Input voor rondetafelgesprek Tweede Kamer over het gebruik van “drones” in Nederland, 12-09-2013. Deelnemer namens DARPAS: Ir. R. van Nieuwland, voorzitter. ([email protected], 0653739202) Introductie DARPAS is de branchevereniging van momenteel 59 bedrijven en instellingen die op commerciële basis lichte onbemande luchtvaartuigen ontwikkelen en/of gebruiken in uiteenlopende toepassingen. In de berichtgeving hierover wordt vaak verwezen naar “drones”. De correcte term is RPAS: Remotely Piloted Aircraft Systems. Deze term refereert naar de voorwaarde dat een vlieger altijd de eindverantwoordelijkheid draagt als bestuurder van het luchtvaartuig. Voor een verdere introductie kunnen we verwijzen naar de recentelijk door het Platform Nederlandse Luchtvaart (PNL) gepubliceerde “Fact sheet Onbemande Luchtvaartuigen”: http://www.platform luchtvaart.nl/uploads/thema/file/51e7d223fd89783a2100002a/Fact_sheet_Onbemande_luchtvaartuigen_5.pdf Toepassingen en voordelen Naast de voorbeelden die in de fact sheet van PNL worden genoemd, zijn er nog vele andere toepassingen ontwikkeld. Bijvoorbeeld het alom bekende fotograferen en filmen in opdracht van gemeenten, persbureaus, actualiteiten programma’s, makelaars, eigenaren van gebouwen en bedrijfscomplexen; het voor onderhoudsdoeleinden inspecteren van moeilijk toegankelijke infrastructuren (bruggen, sluizen, hoge schoorstenen, offshore constructies, windmolens, torenflats); in de landbouw, zowel voor het snel en tegen lage kosten beoordelen van de kwaliteit van de gewassen als ook voor de besproeiing ervan; in de geodesie kunnen RPAS snel en met hoge nauwkeurigheid percelen grond opmeten (in drie dimensies). Dit naast de onconventionele toepassingen als het opwekken van energie met behulp van een aan een kabel bevestigd onbemand zweefvliegtuig tot het met op vogels lijkende onbemande vliegtuigen, compleet met klappende vleugels, milieuverantwoord verplaatsen van zwermen vogels om ze weg te houden van locaties waar ze overlast of zelfs gevaar opleveren. In het buitenland, waar ook Nederlandse bedrijven bij zijn betrokken, dragen de RPAS bij aan het voorkomen van stropen van zeldzame diersoorten. Ook bij het monitoren van drijfijs en olievervuiling bewijzen RPAS hun nut. Zelfs het afleveren van noodpakketten met voedsel of medicijnen in door geweld of door geografische condities moeilijk toegankelijke gebieden, bewijst dat, net als bij gevaarlijke inspecties, deze middelen een alternatief bieden waardoor er geen mensen aan gevaarlijke situaties behoeven worden blootgesteld. Voor de meeste van deze toepassingen geldt dat de aandrijving elektrisch is, waardoor er zowel voor het geluid als voor de uitstoot er een gunstige milieu bijdrage is vergeleken met een met bemanning uitgevoerde vlucht. Ontwikkelingen In Nederland zijn er recentelijk veel (schatting 100 á 150) kleine bedrijfjes gestart die deze mogelijkheden willen exploiteren. Een aantal start vanuit een positie met luchtvaartkennis en probeert zich in te werken in de service verlening voor een bepaalde bedrijfstak. Anderen starten vanuit hun eigen branche en moeten zich dan de kennis van de luchtvaart eigen maken. Deze situatie leidt ertoe dat er nogal wat verschil in bedrijfsvoering zit. Zeker voor de veiligheid is het noodzakelijk dat er eisen worden gesteld aan het opleidingsniveau van de vlieger, het bedrijf dat de vluchten uitvoert en aan de technische staat en betrouwbaarheid van het vliegtuig. Echter hier laat de overheid al jaren op zich wachten, aangezien het nog steeds ontbreekt aan duidelijke wetgeving. Ondertussen zijn veel bedrijven wel gebruik gaan maken van bovengenoemde toepassingsmogelijkheden en trachten dit, soms op basis van modelvliegtuig-ervaring, dit zo veilig mogelijk te doen. Echter valt het niet te ontkennen dat er ook een groep al of niet professionals is die zich niet veel aantrekken van de, zij het basale, richtlijnen (dus geen wettelijke eisen, want die zijn er niet) en gaan vliegen. Duidelijk wettelijke eisen en de daarbij behorende handhaving zijn noodzakelijk. Alleen zo kan er sprake zijn van een eerlijke markt. Gesterkt door uitlatingen en publicaties van de Europese Commissie verwachten wij dat deze branche ondanks de aanloopproblemen een niet meer weg te denken toevoeging is aan de kring van professionele luchtruimgebruikers. (zie Europese roadmap voor RPAS en de bijlagen te vinden op de site van UVS international, de internationale overkoepelende RPAS-organisatie: http://uvs-info.com/index.php?option= www.darpas.nl DARPAS, Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems Aviolandalaan 37, 4631 RV Hoogerheide, The Netherlands KvK-nummer 56526466, SNS Bank 89.88.55.659

Pagina 1 van 2

4

Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems com_phocadownload&view=category&id=138:european-roadmap-2013&Itemid=425 ). Ook de in september 2012 door de overheid uitgegeven luchtruim visie onderschrijft deze Europese standpunten en wordt in actiepunt 5.6.2. aan de integratie van RPAS (UAS) in het Nederlandse luchtruim richting gegeven, maar tot nu toe blijft het angstig stil: http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/ documenten-en-publicaties/rapporten/2012/09/11/luchtruimvisie/lp-i-m-0000002476.pdf RPAS worden ontwikkeld om laagdrempelig, tegen lage kosten, snel inzetbaar en flexibel te kunnen gebruiken. Deze onderscheidende waarden worden nu door het vaak klakkeloos toepassen van regels en eisen uit de bemande luchtvaart zeer moeilijk, zo niet onmogelijk maar zeker erg duur gemaakt, waardoor de eerder beschreven toepassingen helaas zeer moeizaam van de grond komen. Denk hierbij bv. aan de per Provincie verschillende TUG-procedure voor het verkrijgen van landing- en opstijgrechten. Goed willende bedrijven haken af of zijn failliet gegaan, omdat de veel gevraagde diensten met onbemande luchtvaartuigen door het plotseling afgekondigde verbod, zonder een overgangsregeling, niet meer mogen vliegen. Totdat een minstens een halfjaar durende ontheffingsprocedure positief is afgerond, zijn er geen inkomsten. De klant (waaronder de lokale overheid) kan niet wachten en lost het anders op of wendt zich tot die partijen die het ook vóór de afkondiging van het verbod niet zo nauw met de regels nemen en toch zonder ontheffing door blijven vliegen. Daarbij komt dat recentelijk Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) hier geheel buitenom alle RPAS vluchten in de control zones rond de vier grote vliegvelden heeft verboden. Zou je al je ontheffing rond hebben, mag je nog niet overal vliegen omdat de procedures bij overheidspartijen nog niet op orde zijn. Uitdagingen voor de overheid en de branche Door het ontbreken van een Nederlandse keuringsinstantie verwijst de Nederlandse Inspectie onze onderzoekinstellingen en producenten van Nederlandse producten voor het verkrijgen van een goedkeuring om in Nederland te mogen vliegen door naar een buitenlands commercieel bedrijf. Naast dat het Engelse bedrijf keurt (zowel het RPAS-systeem als de vlieger en de bedrijfsorganisatie), zijn zij ook het enige toegelaten bedrijf in Nederland dat(in het Engels !) les mag geven. De Engelse constructie is opgezet met als argument dat er in Nederland nog geen regels en eisen zijn waartegen een bedrijf zich kan kwalificeren als toetser en of als lesgever. Er wordt door het ministerie al jaren uitgesproken dat er spoedig duidelijke eisen bekend worden gesteld waaraan door Nederlandse bedrijven aan te bieden RPAS-opleidingen moeten voldoen, echter jaar na jaar blijft dit uit en wordt er een buitenlandse bedrijfsmonopolie gecreëerd. Tot grote verwondering van zeker een drietal Nederlandse ondernemingen die les willen geven, geeft de overheid dan weer wel toestemming aan het NLR. Die kan nu starten met commercieel lesgeven, terwijl de bedrijven het nakijken hebben. Juist nu een opleiding zeer recent een verplicht onderdeel van de ontheffingsvoorwaarden is geworden, lopen de bedrijven hun inkomsten mis en verdwijnen die naar het buitenland of naar een publieke onderzoeksstichting. Een andere bijzonderheid binnen de huidige gehanteerde ontheffingsvoorwaarden is dat alle eisen gelijk zijn ongeacht het gewicht of de grootte van het luchtvaartuig. Er is, in tegenstelling tot de situaties in Duitsland en in Engeland, geen onderverdeling in lichtere klassen, waarvoor een lichter regime van toepassing is t.a.v. opleiding en luchtwaardigheid van het luchtvaartuig. Voor een flapping wing van enkele tientallen grammen compleet met camera gelden dezelfde eisen als voor een groter en met hogere snelheid vliegend vliegtuig van enkele tientallen kilogrammen. Aan gecertificeerde RPAS bedrijven kunnen ook eisen gesteld worden die bijdragen tot het goed omgaan met privacygevoelig materiaal. Echter de huidige regels voor mediaopnamen zijn natuurlijk ook al van toepassing op vliegende camera’s. Door voor het publiek en de potentiële klanten, middels een te ontwikkelen website, inzichtelijk te maken welk bedrijf gecertificeerd is en waar ze met welk toestel vliegt, kan de vermeende geheimzinnigheid worden weggenomen. M.a.w. door het kaf van het koren te scheiden gaat het ook direct beter met de privacy. Nadere informatie op: www.darpas.nl http://uvs-info.com/index.php?option=com_flippingbook&view=book&id=16&page=1&Itemid=731 www.darpas.nl DARPAS, Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems Aviolandalaan 37, 4631 RV Hoogerheide, The Netherlands KvK-nummer 56526466, SNS Bank 89.88.55.659

Pagina 2 van 2

5

U3GG2..2$!*33)!'+5! !

@a?,?,O"!"EOgO!&'! ! !

! !

! !

! ! ! FF@H!!

! ! ! U3GG2..2$!*33)!'+5V!T)2PP2$!03GG2..2$.!&$.1(()!$-! a-A$):2W.!?:$$A$!E7G$)!A$)!"171$-LT$-$)779! ! "$*A7!"3%.79! 02$S*WQ1:$$A$#7G$)S-9! !

! ! ! >F?b]H!

! ?F'SH! O]F,cH! be!fO`S!@3H!

! a@>OfeOf\H!

'F@H! O]F,cH! \FT,@F"H! ! !

! ! ! ! ! DNLMLDCB
! ! T$./)$#.-31212$.!"#$%$!&'!*33)!6$1!)3-A$17P$9;$./)$#!BD!.$/1$GR$)!DCB
! ! T$7061$!U3GG2..2$!*33)!'$292;6$2A!$-!5(.1212$V!

! 82$)R2W! 1)$P1! (! A$! ;$./)$#.-31212$! 77-! *7-! 6$1! R$A)2WP! "#$%$! &'! :71! 77-:$X2;! X79! X2W-! 3/! BD! .$/1$GR$)! 77-.177-A$!*33)!6$1!)3-A$17P$9;$./)$#!3*$)!6$1!;$R)(2#!*7-!YA)3-$.Z!2-!@$A$)97-AS!!! ! >$X$!-31212$.!R$67-A$9$-!A$!*39;$-A$!3-A$)A$9$-H! ! BS ,-1)3A(012$[! DS \(-1$-!*7-!77-A7061!*33)!$$-!*$)R$1$)A$!)$;$9;$*2-;[! <S "7G$-*7112-;S! ! ]3061! (! -3;! *)7;$-! 6$RR$-! A7-! #(-1! (! 03-1701! G$1! G2W! 3/-$G$-! JC^LND^ND_DBK! 3P! *27! $G729! J/2$1$)Q.#$%$R*S-9KS!

! ]$1!*)2$-A$92W#$!;)3$1V! ! ! ! ! \2$1$)!`)7-#$-!! \2$1 $1$) $1 $)!` $) !`)7 !` )7-# )7 -#$-# $-! $]7-7;2-;!>2)$013) ]7 ]7-7;2-;!>2)$013)! "#$%$!&'!

!

!

! ! ! "#$%$!&'!"()*$%!+!,-./$0123-.!4!5367-!*7-!87..$91:$;!<=>!!4!?6$!@$16$)97-A.! ! !!!!!! BCDBE@!FG.1$)A7G!4!?H!I
6

!

7$)279!.()*$%!+!2-./$0123-!! ,% 456"789:64#! ! "#$%$! &'! 2.! $$-! #9$2-! R$A)2WP! A71! X206! *33)! BCCh! R$X2;! 63(A1! G$1! 6$1! 2-G$1$-! $-! #7)1$)$-! *7-! ;$R2$A$-! $-! 2-./$012$.!(21*3$)1!77-!3RW$01$-!A33)!;$R)(2#!1$!G7#$-!*7-!f\FZ.!Jf$G31$!\2931$A!F2)0)7P1KS!! ! "#$%$!R$A2$-1!#97-1$-!2-!A2*$).$!.$013)$-V!*7)2i)$-A!*7-!392$L!$-!;7.9$*$)7-02$).V!;$G$$-1$-V!R7;;$)R$A)2W*$-! $-!2-;$-2$().R()$7(.!2-!R2--$-L!$-!R(21$-97-AS!>$X$!#97-1$-!*2-A$-!6$1!$);!R$97-;)2W#!A71!X2W!X7#$-!A3$-!G$1! $$-! R$A)2WP! A71! R2--$-! A$! #7A$).! *7-! A$! :$1! 3/$)$$)1! $-! X3! *$292;! G3;$92W#! 1$! :$)#! ;771S! >2)$01! *7-7P! A$! 3/)20612-;! 6$$P1! "#$%$! A7-! 33#! *$$9! 12WAV! ;$9A! $-! $-$);2$! ;$.13#$-! 3G! X3! *$292;! G3;$92W#! $-! *33)79! 9$;779! 1$! #(--$-!:$)#$-S!! ! ,-! A$! $$).1$! :$$#! *7-! .$/1$GR$)! X79! "#$%$! &'! 6$1! $$).1$! @$A$)97-A.$! R$A)2WP! X2W-! A71! $$-! R$A)2WP.3-16$PP2-;! #)2W;1!*33)!6$1!:$)#$-!G$1!f\FZ.!*39;$-.!A$!-2$(:$!)206192W-$-!*7-!,c$-?!J,-./$012$!c$$P3G;$*2-;!$-!?)7-./3)1! *7-!6$1!G2-2.1$)2$!*7-!,-P)7.1)(01(()KS!!!! ! "#$%$! 2.! 1$*)$A$-! G$1! 6$1! P$21! A71! $)! .1)$-;$! )$;$9;$*2-;! 77-:$X2;! 2.! 3G1)$-1! 6$1! ;$R)(2#! *7-! f\FZ.! 2-! @$A$)97-AS!>21!6$$P1!1:$$!)$A$-$-H! ! BK "1)$-;$!)$;$9;$*2-;!X3);1!$)*33)!A71!G2-A$)!/)3P$..23-$9$!R$A)2W*$-!;$$-!13$;7-;!#)2W;$-!131!A$!G7)#1! $-!3/!A$X$!G7-2$)!;$$-!2G7;3!.067A$!#(--$-!77-)2061$-!77-!A$!R)7-06$!A33)!3-*$292;!1$!:$)#!1$!;77-S! DK "1)$-;$! )$;$9;$*2-;! :$)/1! $$-! R7))2j)$! 3/! *33)! R$A)2W*$-! A2$! X3-A$)! 1$! 2-*$.1$)$-! 2-! *$292;6$2A! *33)! $$-!97;$J)$K!/)2W.!/)3W$01$-!#(--$-!(21*3$)$-S! ! ?306!X2W-!:2W!79.!R$A)2WP!-2$1!1$*)$A$-!G$1!63$!A$!)$;$9;$*2-;!G3G$-1$$9!2-!$9#77)!.1$$#1S!>21!3GA71!A$!6(2A2;$! )$;$9;$*2-;!6$1!3-.!.3G.!3-G3;$92W#!G77#1!3G!.-$9!$-!7A$k(771!1$!)$7;$)$-!3/!*)7;$-!*7-(21!A$!G7)#1S!>21!2.! 6$1!;$*39;!*7-!6$1!P$21!A71!$)!*$).06299$-A$!2-.17-12$.!R$1)3##$-!X2W-!*7-!:2$!G$A$:$)#2-;!2.!*$)$2.1!*33)!6$1! (21*3$)$-!*7-!$$-!/)3W$01S!! ! 1% -956#5!;<5!<<58<:=6!;77"!;#">#6#"8#!"#?#@?#;45?! ! "#$%$! /9$21! *33)! 6$1! R$63(A! *7-! .1)$-;$! )$;$9;$*2-;! G77)! :$9! 3/! $$-! $$-*3(A2;$)$! G7-2$)! X3-A$)! A71! A$! *$292;6$2A!2-!6$1!;$A2-;!#3G1S!F9.!;3$A!*33)R$$9A!*$):2WX$-!:2W!-77)!A$!6(2A2;$!)$;$9;$*2-;!2-!O-;$97-AS!! ! aG!2-!@$A$)97-A!$$-!*9(061!(21!*3$)$-!G$1!$$-!f\F!*33)!03GG$)02i9$!A3$9$2-A$-!G3$1!77-!A$!*39;$-A$!X7#$-! :3)A$-!*39A77-H! ! BK ?3$.1$GG2-;!;$R)(2#!1$))$2-!79.!9(06167*$-!J?bTK! DK a-16$PP2-;!*7-!A$!A2)$012$!c$$P3G;$*2-;!$-!?)7-./3)1!J,c$-?K! $X$!77-*)77;!G3$1!:3)A$-!;$A77-!R2W!A$!T$A$/(1$$)A$!"171$-!*7-!A$!/)3*2-02$!:77)!6$1!/)3W$01!(21;$*3$)A! ;771! :3)A$-S! >$X$! )$;$9;$*2-;! 2.! 2-! $$).1$! 2-.17-12$! R$A3$9A! *33)! R$G7-A$! *92$;1(2;$-! $-! 6$92#3/1$).! 79.! X2W! :299$-!3/.12W;$-!$-!97-A$-!R(21$-!77-;$:$X$-!9(06167*$-.S!>21!3G!;$9(2AL!$-!G292$(!3*$)97.1!1$!R$/$)#$-S!!

"#$%!&!'()*++,!

7

-./0!1!23!(! !

!

7$)279!.()*$%!+!2-./$0123-!! O$-!77-179!/)3*2-02$.!6$$P1!79.!.17-A/(-1!A71!A$X$!)$;$92-;!-2$1!*7-!13$/7..2-;!2.!3/!f\FZ.!JRS*S!@33)AL83997-A! $-! &)7R7-1KV! $$-! 77-179! /)3*2-02$.! *$)9$-$-! A$X$! *$);(--2-;! X$$)! G7##$92W#! JRS*S! `)2$.97-AK! $-! R2W! $$-! 77-179! /)3*2-02$.!G3$1!$$-!77-*)77;!/)30$A()$!*7-!R2W-7!d!:$#$-!:3)A$-!A33)93/$-!JRS*S!l(2AL83997-AV!T)3-2-;$-!$-! >)$-16$KS!!! ! aGA71!2-!.3GG2;$!;$*799$-!$$-!/)30$A()$!G3$1!:3)A$-!A33)93/$-!*7-!$$-!77-179!:$#$-!2.!6$1!-2$1!G3;$92W#! 3G! .-$9! $-! 7A$k(771! 1$! )$7;$)$-! 3/! 77-*)7;$-! *7-(21! A$! G7)#1S! 8$1! ;$*39;! 2.! A71! *$$9! R$A)2W*$-! .2G/$9:$;! ;$$-!?bT!77-*)7;$-!79.!$$-!/)3W$01!.-$9!G3$1!:3)A$-!(21;$*3$)AS!>21!9$*$)1!3-$$)92W#$!03-0())$-12$!3/!*33)!A$! R$A)2W*$-!A2$!R2--$-!A$!#7A$).!*7-!A$!)$;$9;$*2-;!:299$-!R92W*$-!:$)#$-S!! ! ,-! 6$1! O-;$97-A! 2.! $$-! *$$9! .2G/$9$)$! $-! :$)#R7)$! 3/93..2-;! ;$#3X$-S! &2W! 6$1! ;$R)(2#! *7-! $$-! f\F! 131! $$-! ;$:2061!*7-!_#;!G3$1!.9$061.!:3)A$-!*39.177-!G$1!$$-!13$.1$GG2-;!*7-!A$!$2;$-77)!*7-!A$!;)3-A!:77)!6$1! /)3W$01! :3)A1! (21;$*3$)AS! >21! 3GA71! $$-! f\F! *7-! _#;! 3*$)! 6$1! 79;$G$$-! -2$1! G$$)! ;$9(2A! /)3A(0$$)1! A7-! R2W*33)R$$9A!$$-!$9$#1)2.06$!6$;;$-.0677)S!! 1%1 7AIO033DA/!B.A!4@0A6! l397-;!$$-!R$A)2WP!;$$-!R$A)2WP.3-16$PP2-;!6$$P1!G3$1!$)!/$)!/)3W$01!$$-!77-*)77;!:3)A$-!2-;$A2$-A!R2W!,c$-?S! F99$$-! R$A)2W*$-! A2$! $$-! 77-179! X7#$-! 3/! 3)A$! 6$RR$-! #3G$-! 2-! 77-G$)#2-;! *33)! $$-! /)3W$01! ;$)$971$$)A$! 3-16$PP2-;S! ?31! 3/! 6$A$-! X2W-! :2W! X$$)! 1$*)$A$-! 3*$)! A$! 77-/7#! *7-! ,c$-?! $-! A$! .-$96$2A! :77)G$$! A$! 3-16$PP2-;$-!:3)A$-!*$)9$$-AS!! &$;2-!.$/1$GR$)!X79!"#$%$!2-!6$1!R$X21!X2W-!*7-!$$-!R$A)2WP.3-16$PP2-;!:77)A33)!A$X$!/)30$A()$!A33)!3-.!-2$1! G$$)!63$P1!:3)A$-!1$!A33)93/$-S!! ! e2W!X2$-!:$9!$$-!/)3R9$$G!R2W!6$1!*$)#)2W;$-!*7-!$$-!R$A)2WP.3-16$PP2-;S!!Om-!*7-!A$!*33):77)A$-!2.!A71!A$!1$! ;$R)(2#$-! f\FZ.! 2-! 6$1! R$X21! X2W-! *7-! $$-! 0$)12P20771! *7-! 9(061:77)A2;6$2AS! >21! #7-! 3/! 1:$$! G7-2$)$-! :3)A$-! *$)#)$;$-S! ?$-! $$).1$! 79.! A$! P7R)2#7-1! *7-! 6$1! 13$.1$9! 6$$P1! X2W-! /)3A(012$! 971$-! 0$)12P20$)$-! $-! G7;! $$-! 0$)12P20771!G$1!6$1!13$.1$9!*$).1)$##$-!J;$$-!$-#$9$!P7R)2#7-1!*7-!f\FZ.!G7;!A21!3/!A21!G3G$-1KS!?$-!1:$$A$! #7-!$$-!13$.1$9!33#!7PX3-A$)92W#!:3)A$-!;$#$()A!A33)!$$-!3-7P67-#$92W#$!2-.17-12$S!O)!2.!$061$)!G77)!B!2-.17-12$! (21! O-;$97-AV! 1$! :$1$-! ObfaLb"UV! A2$! :3)A1! $)#$-A! A33)! ,c$-?S! >$X$! /7)12W! :$)#1! X$$)! 1)77;! 79.! ;$*39;! *7-! (21R92W*$-! *7-! 03-0())$-12$S! 8$1! 971$-! #$()$-! *7-! 3-X$! 13$.1$99$-! 2.! 3/;$.17)1! 2-! 7/)29! $-! 2.! /7.! *3)2;$! :$$#! 7P;$)3-AS! ,-1(..$-! 6$RR$-! :2W! :$$)! $$-! -2$(:! 13$.1$9! ;$#3061! $-! G3$1$-! :$! :$A$)3G! G77-A$-! :7061$-! 131A71!6$1!13$.1$9!;$#$()A!2.S!!!!!! 1%) 620MI0RRDA/!@;5@! aG! 1$! G3;$-! *92$;$-! G$1! $$-! f\F! 2-! Y;$03-1)39$$)AZ! 9(061)(2G! JA21! X2W-! ;$R2$A$-! )3-A3G! ;)31$! *92$;*$9A$-! :77)! 6$1! 9(061)(2G! *7-7P! ;)3-A-2*$7(! 3-A$)! A$! R$*3$;A6$2A! .1771! *7-! A$! *$)#$$).13)$-.! *7-! R2W*33)R$$9A! l$.12$-63*$-!$-!"062/639K!2.!13$.1$GG2-;!-3A2;!*7-!c'@cS!! \$)! B! W(92! W9S! 6$$P1! c'@c! $061$)! 799$! *9(061$-! G$1! 3-R$G7-A$! 13$.1$99$-! *$)R3A$-V! 33#! *33)! /7)12W$-! A2$! $$-! /)3W$01!3P!R$A)2WP.3-16$PP2-;!6$RR$-!*7-!,c$-?S!8$1!;$*39;!2.!A71!$)!2-!;)31$!A$9$-!*7-!@$A$)97-A!-(!-2$1!G$$)! ;$:$)#1!#7-!:3)A$-!G$1!$$-!f\FS!! ! T)77; X2$-!:2W!A71!*33)!6$1!:$)#$-!2-!;$03-1)39$$)A!9(061)(2G!A$X$9PA$!/)30$A()$!;$9A1!X379.!2-!O-;$97-AS!O)!2.! $$-!Y/$)G21!P3)!7$)279!:3)#Z!-3A2;!J*$);$92W#R77)!G$1!A$!3-16$PP2-;!*7-!,c$-?K!$-!A$!*9(061$-!G3$1$-!:3)A$-! 7P;$.1$GA!G$1!A$!*$)#$$).13)$-!*7-!6$1!R$1)$PP$-A$!9(061)(2GS!! ! e2W!G3$1$-!79.!R$A)2WP!-(!)$;$9G712;!Y-$$!*$)#3/$-Z!77-!#97-1$-S!b21!$)*7)2-;!:$1$-!:2W!A71!A$X$!3/A)7061$-! 79.-3;! ;$;(-A! :3)A$-! 77-! R$A)2W*$-! A2$! *92$;$-! X3-A$)! mm-! $-#$9$! *$);(--2-;S! >$! #97-1! :2-#$91! -$1! X3! 97-;!

"#$%!&!'()*++,!

8

-./0!)!23!(! !

!

7$)279!.()*$%!+!2-./$0123-!! A33)!131A71!2$G7-A!X3-A$)!*$);(--2-;!6$1!/)3W$01!:$9!(21*3$)1S!>21!#3G1!A$!*$292;6$2A!-2$1!1$-!;3$A$!$-!:$)#1! 2-!3-X$!3/12$#!X$9P.!7*$)$061.S!! 1%( 9DIB..CFD/0A!576<S! '33)!2$A$)!/)3W$01!2-!@$A$)97-A!A71!;$*93;$-!:3)A1!G$1!$$-!f\F!G3$1!$$-!9(061*77)1R$)2061!J@a?F]K!:3)A$-! (21;$*77)A2;AS! 8$1! A3$9! 62$)*7-! 2.! 3G! 7-A$)$! ;$R)(2#$).! *7-! 6$1! 9(061)(2G! 3/! A$! 633;1$! 1$! .1$99$-! *7-! A$! 77-:$X2;6$2A!*7-!$$-!f\FS!! >21!#92-#1!X$$)!93;2.06!$-!92W#1!A$!*$292;6$2A!1$!R$*3)A$)$-S!O)!X2W-!$061$)!*$$9!/)3W$01$-!:77)*33)!A21!6$9$G779! -2$1!-3A2;!2.!X379.!R2W*33)R$$9A!6$1!G7#$-!*7-!*2A$3R$$9A$-!DC!G$1$)!R3*$-!$$-!7##$)!3P!$$-!6(2.S!8$1!;$*39;! 2.!A71!$)!G$$)!$-!G$$)!@a?F]Z.!:3)A$-!(21;$*77)A2;AV!X3*$$9!X$9P.!A71!7-A$)$!9(061*77)1;$R)(2#$).!:3)A$-! 3-A$);$.-$$(:AS!! ! O$-!@a?F]!G3$1!(21$)92W#!N!A7;$-!*33)!77-*7-;!*7-!6$1!/)3W$01!:3)A$-!(21;$*77)A2;AS!!>21!R$1$#$-1!A71!:2W! -2$1!;3$A!#(--$-!2-./$9$-!3/!A$!:$$).3G.17-A2;6$A$-!3GA71!$)!N!A7;$-!*7-!1$!*3)$-!G3$1!:3)A$-!2-;$.0671! 3P!$)!3/!$$-!R$/779A$!A7;!;$*93;$-!#7-!:3)A$-S!e$$).3G.17-A2;6$A$-!X2W-!2-!.1$)#$!G71$!R$/79$-A!*33)!A$! (21*3$)!*7-!$$-!*$292;$!*9(061S!8$1!;$*39;!2.!A71!$)!;$*93;$-!:3)A1!2-!R2W*33)R$$9A!1$!.1$)#$!:2-A!3GA71!G$-! -2$1!#7-!:7061$-!131!A$!*39;$-A$!A7;!3GA71!A7-!A$!@a?F]!A7-!2.!*$)93/$-S!! a3#!62$)!;$9A1!A71!$)!-2$1!.-$9!$-!7A$k(771!#7-!:3)A$-!;$)$7;$$)A!3/!$$-!#97-1*)77;S!aG!A21!2-!A$!/)7#12W#!3/! 1$!93..$-!*77)A2;$-!:2W!*33)!A$!X$#$)6$2A!$$-!@a?F]!(21!$-!79.!6$1!:$$)!-2$1!;3$A!2.!A3$-!:2W!A71!-3;!$-#$9$! G79$-S!!! ! e2W!R$;2--$-!R2--$-#3)1!77-!$$-!/)3W$01!*33)!$$-!;)331!392$L!$-!;7.R$A)2WP!2-!@$A$)97-A!*33)!6$1!P313;)7P$)$-! *7-!12$-1799$-!930712$.!A33)!6$$9!@$A$)97-AS!8$1!;$*39;!X79!X2W-!A71!:2W!*33)!A21!/)3W$01!799$$-!79!3-;$*$$)!BCC! @a?F]"!X(99$-!(21*77)A2;$-S!! ! e$A$)3G! 3G! O-;$97-A! 79.! *33)R$$9A! 1$! -$G$-V! A77)! 2.! 6$1! (21*77)A2;$-! *7-! $$-! @a?F]! -2$1! *$)/92061S! >21! ;$R$()1!799$$-!79.!A$!3/$)713)!A$!2-.067112-;!G77#1!A71!A21!A$!*$292;6$2A!1$-!;3$A$!X79!#3G$-S!! ! )% T<S#5;<6645?! ! aG!1$!#3G$-!131!$$-!#92G771!:77)R2W!03GG$)02i9$!R$A)2W*$-!6(-!:$)#!3/!$$-!*$292;$!G7-2$)!#(--$-!(21*3$)$-! X3-A$)!;$.133)A!1$!:3)A$-!A33)!R$A)2W*$-!A2$!6$1!-2$1!1$!-7(:!-$G$-!G$1!)$;$9.V!/9$21$-!:2W!$)*33)!3G!A$! R$.177-A$!)$;$9;$*2-;!77-!1$!/7..$-!$-!2-!92W-!1$!R)$-;$-!G$1!A$!O-;$9.$!)$;$9;$*2-;S!! ! e2W!/9$21$-!X$$)!R$:(.1!-2$1!*33)!6$1!7P.067PP$-!*7-!R$.177-A$!)$;$9;$*2-;!G77)!.9$061.!$$-!77-/7..2-;!3/!$$-! 77-179!/(-1$-S!!>21!R$1$#$-1!03-0)$$1!A$!*39;$-A$!.17//$-H! ! ¥ FP.067PP$-! *7-! A$! ?bT! 77-*)77;! *33)! f\F! 3/$)712$.! $-! A21! *$)*7-;$-! A33)! A$! ;3$A#$()2-;! *7-! A$! $2;$-77)!*7-!6$1!1$))$2-S!! ¥ ?3$971$-!*7-!G$$)A$)$!/7)12W$-!A2$!A$!9(061:77)A2;6$2A!*7-!$$-!f\F!#(--$-!*7.1.1$99$-S! ¥ a/6$PP$-!*7-!6$1!*$)R3A!2-;$.1$9A!A33)!c'@c!3G!1$!*92$;$-!2-!;$03-1)39$$)A!9(061)(2GS! ¥ @a?F]Z.!799$$-!(21*77)A2;$-!79.!A$X$!A$!*$292;6$2A!1$-!;3$A$!#3G$-S!! ! ! ! !

"#$%!&!'()*++,!

9

-./0!(!23!(! !

2-9-2013, Delft.

Geachte commissie voor veiligheid en justitie, met betrekking tot de regelgeving aangaande het gebruik van onbemande luchtvaartuigen en vanuit onze expertise op dit gebied, doen wij u onderstaand advies toekomen.

1

Introductie

Het Micro Aerial Vehicle Laboratorium (MAVlab) van de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek (L&R) van de TU Delft is ruim 10 jaar gespecialiseerd in het onderzoek naar onbemande luchtvaartuigen. In 2003 opgestart als een klein onderdeel van de faculteit L&R, is het ondertussen uitgegroeid tot een speerpunt van de faculteit. Sinds 2003 hebben we in Nederland en internationaal een hele evolutie meegemaakt van de onbemande luchtvaart. Zowel op het gebied van de techniek als de regelgeving is deze evolutie zichtbaar. Als laboratorium zijn we internationaal zeer goed gepositioneerd en dus ook op de hoogte van hoe de evolutie in de omliggende Europees landen is gegaan. Dit maakt het voor ons mogelijk om de Nederlandse regelgeving ook te bekijken in een internationaal perspectief. In dit stuk richten we ons op de regeltechnische hindernissen die het moeilijker zullen maken om in Nederland zowel op academisch als economisch vlak voorop te blijven lopen in de onbemande luchtvaartontwikkeling.

2

Aandachtspunten

Er zijn twee hoofdaandachtspunten die we in dit stuk naar voor willen brengen.

2.1

Gewichtsklassen

In Nederland wordt er op geen enkele manier onderscheid gemaakt tussen kleine, hele kleine en grote RPAS (tot 150 kg). Een onbemand luchtvaartsysteem van 17 gram (bijvoorbeeld de Delfly II www.DelFly.nl) wordt in de wetgeving hetzelfde behandeld als alle andere onbemande luchtvaartsystemen. Er wordt momenteel officieel geen ander beleid gehanteerd ten opzichte van lichtere, inherent veiligere RPAS. Als je in de omringende landen kijkt is er bijvoorbeeld in Engeland een ander beleid, dat het makkelijker maakt om met RPAS onder de 7 kg in het luchtruim te vliegen. Op dit moment moet er in Nederland voor RPAS van bijvoorbeeld 1 kg ook het volledige ontheffingstraject doorlopen worden, terwijl de risico's van zulke toestellen significant kleiner zijn dan van bijv. 50 kg toestellen. Als oplossing zou er in het huidige ontheffingsbeleid gekozen kunnen

10

worden voor een “light” ontheffing. Echter, om het gebruik van RPAS te faciliteren is het meer opportuun om wetgeving op te zetten i.p.v. een ontheffingsysteem. Deze wetgeving zou dan een duidelijke classificering hebben, niet enkel op basis van de locatie waar er gevlogen wordt, maar ook rekening houdend met het gewicht en dus de mate van risico verbonden aan de RPAS.

2.2

Verstedelijkt gebied

Voor veel maatschappelijk relevante applicaties zullen RPAS moeten opereren in verstedelijkt gebied. Een hoofdzorg hierbij is natuurlijk de veiligheid van de gebruikte systemen en hun vermogen om zelfstandig te opereren en bijvoorbeeld eventuele obstakels te ontwijken. Als universiteit ontwikkelen we nu de technologie om zulk veilig gebruik van RPAS mogelijk te maken. Dit onderzoek vindt nu vooral plaats in kunstmatige oefendorpen. Echter, om dit onderzoek realistisch te maken is het wenselijk om ook in echte verstedelijkte gebieden te kunnen opereren. Natuurlijk zullen er tijdens testen ook maatregelen genomen worden om het risico van de tests zo klein mogelijk te maken. Ten eerste kan men denken aan het gebruik van zo'n veilig mogelijke (lichtgewicht) RPAS, en ten tweede aan het eventueel afzetten van het vlieggebied.

3

Samenvatting

Zelfs zeer kleine onbemande luchtvaartuigen kunnen maatschappelijk relevante taken uitvoeren, zoals het inmeten van land of informatie voorzien aan brandweer bij calamiteiten. Wij hopen dat u ons advies ter harte neemt om in de regel- dan wel wetgeving (1) onderscheid te maken naar verschillende gewichtsklassen, en (2) onderzoek naar vluchten in verstedelijkt gebied toe te staan. Het overnemen van deze adviezen zou op een veilige manier toch waarborgen dat we in Nederland zowel op academisch als economisch vlak vooraan kunnen blijven lopen. Hoogachtend, Bart Remes Projectmanager MAVlab TUDelft

11

Aan:

Commissie voor V&J, Griffie commissies Bestuur en Onderwijs Tweede Kamer der Staten-Generaal

t.a.v.:

Sevda Soysal

Betreft:

Gespreksnotitie over het gebruik van “DRONES” in Nederland Input Geo Infra BV en Unmanned Aviation Solutions BV

Datum:

2-september-2013

Gespreksnotitie ronde tafel gesprek 12 september 2013 - Het gebruik van “drones” in Nederland

blad 1 van 3

12

Input voor rondetafelgesprek Tweede Kamer 12 september 2013 Onderwerp : Het gebruik van “drones” in Nederland Deelnemer : Walter Broeders (projectcoördinator) namens Geo Infra B.V. Even voorstellen: Geo Infra B.V. is een ingenieursbureau op het gebied van grond-, weg- en waterbouw. Geo Infra biedt totaaloplossingen op het gebied van civiele techniek. In dit kader is Geo Infra eind 2011 gestart met de Geo-Airflight. Met dit Remotely Piloted Aircraft System (RPAS) kan in korte tijd veel bruikbare informatie worden verzameld o.a. voor geodetische en civieltechnische toepassingen. www.geo-airflight.nl en www.geoinfra.nl Na het uitvoeren van enkele succesvolle projecten heeft Geo Infra een presentatie met RPAS praktijkgebruik gegeven op e het 1 UAS event in Eindhoven (april 2012). Daarbij zijn we tevens in contact gekomen met ILT. Tijdens dit event heeft ILT in een presentatie aangegeven dat het vliegen volgens de regeling modelvliegtuigen niet meer mag voor bedrijfsmatig gebruik. Geo Infra B.V. heeft aangegeven dat ze bedrijfsmatig willen vliegen. Dit heeft ertoe geleid dat Geo Infra als één van de 1e commerciële bedrijven legaal projectmatig met een “drone” in Nederland heeft gevlogen. Bijgevoegd een download link naar de in oktober 2012 uitgegeven Beschikking Geo Infra BV oktober 2012 Geo Infra heeft actief contact gehad met diverse lagen van de overheid om legaal te mogen vliegen in Nederland. Hieruit is gebleken dat het onnodig lastig gemaakt wordt om in Nederland met een RPAS te vliegen. Momenteel wordt er door de Nederlandse overheid gewerkt met een ontheffingsbeleid t.o.v. het mogen vliegen met onbemande luchtvaartuigen. Geo infra B.V. heeft in de praktijk last van deze werkwijze en wel om de volgende redenen: -

-

-

-

-

-

Ontheffingen worden niet op basis van duidelijke regels/eisen gegeven, hierdoor komt er bij iedere aanvraag veel administratie kijken, ontheffingseisen veranderen ook regelmatig. Ontheffingen worden door het ontbreken van duidelijke regels/eisen schijnbaar willekeurig verstrekt, je kan als bedrijf nergens vanuit gaan. Overheden zijn het onderling niet eens over de interpretatie van regelgeving, ontheffingen waar ILT om vraagt worden door de provincie niet gegeven. Dit maakt het voor bedrijven onmogelijk om zich formeel aan de regels te houden. (verzekeringen eisen terecht dat men zich aan de regels houd). In Nederland heeft op dit moment elke provincie zijn eigen interpretatie van de wetgeving en de noodzaak van een TUG voor RPAS gebruik. ( niet nodig – je kan een TUG aanvragen maar duurt 4 weken - vliegen kan, maar alleen in beperkte gebieden). Ter info een link naar de reactie van de provincie Utrecht op het standpunt van ILT. Omdat het op ontheffing basis gebeurt mag een RPAS vlieger niet wat een conventionele vlieger wel mag. Vliegen boven bewoond gebied mag niet tenzij er een groot maatschappelijk belang is. De definitie van groot maatschappelijk belang is echter tot op de dag van vandaag niet gegeven. Innovatie, onderzoek, kosten besparing voor de overheid (en dus ook de maatschappij), milieuvriendelijk werken is geen groot maatschappelijk belang in de ogen van ILT. Er worden allerlei what if scenario’s bij gehaald omtrent de gevaren op de grond en in het luchtruim. Maar naar de mening van Geo Infra wordt er niet reëel gekeken naar de gevaren. Een luchtvaartuig van zacht materiaal met een camera en accu (gewicht totaal ca. 1,7 kg) mag van ILT niet boven bebouwing vliegen. Het argument dat er zelfs als er iets zou gebeuren nagenoeg geen impact schade zal zijn, en dat de bemande vliegtuigen dit wel mogen doet niet ter zake. Ter info dezelfde ontheffing regels en verboden gelden ook voor een systeem van 17 gram of zelfs 2 gram. (Nationaal geregeld in Nederland van 0 tot 150 kg). Verder duurt het te lang om toestemming te krijgen voor het uitvoeren van een project. Hierdoor kunnen aanvragen van klanten voor projecten die op korte termijn gerealiseerd moeten worden, niet legaal in Nederland uitgevoerd worden. Geo Infra richt zich op bedrijfsmatige toepassingen, met onze camera’s en overige sensoren worden geen toeschouwers of toevallige passanten herkenbaar vastgelegd.

Gespreksnotitie ronde tafel gesprek 12 september 2013 - Het gebruik van “drones” in Nederland

blad 2 van 3

13

Input voor rondetafelgesprek Tweede Kamer 12 september 2013 Onderwerp : Het gebruik van “drones” in Nederland Deelnemer : Walter Broeders (Directeur) namens Unmanned Aviation Solutions B.V. Even voorstellen: Unmanned Aviation Solutions B.V. (UAS BV) is een bedrijf dat streeft naar het leveren van een kwalitatieve bijdrage aan een veilige inrichting en praktische uitvoering van onbemande luchtvaart in Nederland. Het hart van het bedrijf wordt gevormd door defensiemedewerkers van het eerste uur en oprichters van het defensie RPAS bedrijf. Zij verzorgen o.a. de opleiding RPAS Operator Klasse 1. Zij hebben hun sporen verdiend met het jarenlang opleiden en trainen van de RPAS operators van Defensie. Reeds meer dan 250 man opgeleid. Met deze training heeft defensie o.a. gevlogen in: Nederland - Duitsland - Zuid Afrika - Zweden - Noorwegen - Afghanistan - Somalië (missie op HMS Rotterdam). De zakelijke leiding ligt in handen van Walter Broeders; directeur van UAS BV. Hij heeft als één van de eerste, legaal met een civiele RPAS in Nederland gevlogen. Vanuit zijn ervaring met o.a. de Gatewing X100 is gebleken dat een goede kennis van luchtvaartreglementen en veiligheidsvoorschriften noodzakelijk is voor het gebruik van onbemande luchtvaarttuigen. UAS BV wil uw aandacht vestigen op het volgende punt: UAS BV is in januari 2013 in gesprek getreden met ILT om de opleiding RPAS klasse 1 te mogen starten in Nederland. Op advies van ILT is een traject ingezet om een geregistreerde opleiding te worden. Gedurende dit traject is helaas gebleken dat we in Nederland het probleem van het kip en het ei hebben. Wat komt er eerst, een opleiding of een toetsingskader. Er is namelijk nog geen wettelijk kader in Nederland, om een RPAS vliegschool aan te toetsen. (Bron: ILT te Hoofddorp). Hetzelfde geldt voor het Bewijs van Bevoegdheid (BvB) en Bewijs van Luchtwaardigheid (BvL) beide nodig voor het vliegen met een RPAS in Nederland. De technische ontwikkeling en het ontstaan van nieuwe RPAS bedrijven zal zich de komende jaren verder ontwikkelen. Evenals een professionalisering van de onbemande luchtvaart sector. Het is een historisch feit dat regelgeving achter loopt op nieuwe ontwikkelingen. Echter het ontbreken van een wettelijk kader wordt nu gebruikt als argument om Nederlandse bedrijven die een RPAS opleiding willen geven van de markt te weren. Om deze reden wordt onze opleiding, met een reeds in april 2013 uitgewerkt opleidingsplan niet inhoudelijk beoordeeld door ILT. Het is wel mogelijk om les te gaan geven onder toezicht van een Engelse onderneming. Deze valt dan onder de verantwoordelijkheid van de Engelse luchtvaartautoriteit. In Engeland is de wetgeving zodanig uitgewerkt dat bedrijven hier wel een opleiding mogen starten. UAS BV wil hierbij pleiten voor het snel invoeren van duidelijke en werkbare wetgeving die erop gericht is het veilig werken met een RPAS te bevorderen en de ontwikkeling van de RPAS branche te stimuleren. Hoogachtend Walter Broeders Directeur Unmanned Aviation Solutions B.V. Voor vragen te bereiken via onderstaande contact gegevens. Telefoon E-mail Post adres

: : :

06-331 646 37 [email protected] Lieftinckdreef 11 4871 GS Etten-Leur

Gespreksnotitie ronde tafel gesprek 12 september 2013 - Het gebruik van “drones” in Nederland

blad 3 van 3

14

!"#$%&'%()**+,,+'%-"#%./0% 1'23'42$%5)#&'2"4'67',83'9%)-'3%:'2%7';3<+9%-"#%=&3)#',>%+#%?'&'36"#&% !'3+"623)#+@,%+,%''#%?'&'36"#&,%;'&3+A4%&"2%B#*"##'&%!'3+"6%CD,2'*,%EB!CF% )#2G+99'62%'#%83)&<@''32%-))3%@+-+'6'%2)'8",,+#7'#%H)"6,%7'"<2)*"2+,''3&'% ;'-'+6+7+#7,,D,2'*'#I%2'@:#+,@:'%+#,8'@2+'%-"#%7';)%)4%5P!C%E%5'*)2'6D%P+6)2'&%!+3@3"42%CD,2'*,%F% +,%&'%"47'6)8'#%A"3'#%'Q86),+'4%7'73)'+&K%.)67'#,%)#&'3H)'9%-"#%R'"6%S3)<8% E:228$TT2'"673)<8K@)*T+#&'QK8:8T";)<2J2'"6T2'"6J73)<8J+#J2:'J*'&+"TUTVVJ2'"6J 73)<8J4)3'@",2%F%H"6%&+2%"66''#%*""3%2)'#'*'#%'#%-'3G"@:2'#%H+A%''#%2)2"6'%73)'+%&'% 9)*'#&'%WX%A""3%-"#%YZ[%*+6A"3&K% M""3)*%73)'+2%&'H'%*"392%H)%:"3&\%5P!C%;+'&'#%''#%""#2"6%;'6"#73+A9'%-))3&'6'#% H)"6,$% J

J J

L#;'*"#&'%,D,2'*'#%9<##'#%)8%86""2,'#%9)*'#%&+'%7'-""36+A9%H+A#%-))3% *'#,'#%2'3G+A6%H+A%-"#"4%''#%-'+6+7'%"4,2"#&%G)3&'#%;',2<<3&K%O'#9% ;+A-))3;''6&%""#%+#,8'@2+'%-"#%:))7,8"##+#7,*",2'#I%7';)
^#%?'&'36"#&%H+22'#%G'%*)*'#2''6%'@:2'3%*'2%''#%<+2&"7+#7K%!6,%'3%7''#%"@2+'%G)3&2% 7'#)*'#%&))3%&'%)-'3:'+&%&"#%*+,,'#%G'%+#%&'H'%#+'
15

b'2%83);6''*%H+2%:'*%*)*'#2''6%+#%&'%G'2%'#%3'7'67'-+#7K%O'H'%)#2;3''92%-))3%:'2% <+2-)'3'#%-"#%@)**'3@+c6'%-6<@:2'#K%L*&"2%&'%'+,'#%&+'%""#%:'2%"47'-'#%-"#%''#% -'37<##+#7%G)3&'#%-'3;)#&'#%#)7%#+'2%H+A#%-",27',2'6&%G)3&2%"6%A"3'#%7'G'392%*'2% ''#%)#2:'44+#7K%b'2%""#-3"7'#%-"#%''#%)#2:'44+#7%&+'#2%2'%7',@:+'&'#%-+"%&'% ^#,8'@2+'%-))3%`''4)*7'-+#7%/%R3"#,8)32K%O'%""#-3"7'3%*)'2%""##'*'6+A9%*"9'#% &"2%:+A%;'3)'8,*"2+7%&'%-6<@:2'#%*'2%&'%5P!C%7)'&%9"#%-))3;'3'+&'#%'#%-'+6+7%9"#% <+2-)'3'#%-"#<+2%''#%7)'&'%)37"#+,"2+'I%*'2%''#%;'23)
16

7)'&%-))3;''6&%+,%&'%8)6+2+'%+#%1'67+'%G""3""#%G+A%:';;'#%7'6'-'3&K%O+'% :';;'#%&+3'@2%;+A%&'%""#,@:"4%&'%;'-)69+#7%'#%8'3,%<+27'#)&+7&%)*%2'%6"2'#% H+'#%G""3%G'%#<%)-'3%83"2'#K%b+'3&))3%G",%'3%&+3'@2%''#%:)7'%*"2'%-"#% "@@'82"2+'K%O""3#"",2%-6+'72%&'%8)6+2+'%&""3%"6%*''3%&"#%''#%A""3%*'2%&'% ,D,2'*'#%+#%&'%83"92+A9I%2'3G+A6%+#%?'&'36"#&%;+A%&'%8)6+2+'%E%#+'2%&)'6'#&%)8% &'%5"-'#,%-"#%:'2%6'7'3%F%"66',%""#%&'%73)#&%,2""2K%% % !'3+"623)#+@,%+,%''#%73))2%-))3,2"#&'3%-"#%7)'&'%'#%G'39;"3'%G'2%'#%3'7'67'-+#7% G""3+#%&'%3+,+@)f,%G)3&'#%;'8'392K%_@:2'3%&'%)-'3:'+&%;'6))42%"6%A"3'#%*'2% G'27'-+#7%2'%9)*'#I%*""3%+,%2)2%#<%2)'%"66''#%*'2%-'3&'3'%-'3;)&'#%7'9)*'#K%M'% G)3&'#%*)*'#2''6%6+#9,%'#%3'@:2,%9'+:"3&%+#7':""6&%&))3%&'%6"#&'#%)*%)#,%:''#K% _3%*)'2%#<%:''6%,#'6%G"2%7';'<3'#%"#&'3,%6))82%?'&'36"#&%"@:2'3""#K% % O'%-))3&'6'#%-"#%)#;'*"#&'%,D,2'*'#%H+A#%'+#&'6)),%)4%:'2%#<%7""2%)*%&'% +#,8'@2+'%-"#%G+#&*)6'#%;6"&'#I%:'2%@)#23)6'3'#%-"#%&+A9'#I%:'2%)#&'3,2'<#'#%-"#% :<68&+'#,2'#%)4%:'2%""#6'-'3'#%-"#%+#4)3*"2+'%""#%;)'3'#K%5P!C%H+A#%#+'2%*''3%G'7% 2'%&'#9'#%<+2%)#H'%G'3'6&K%`"2'#%G'%'3%&"#%))9%-))3%H)37'#%&"2%?'&'36"#&%:+'3% -)6)8%-"#%9"#%*''83)4+2'3'#K% % .))3;''6&'#%2)'8",,+#7'#%$% GGGK"'3+"623)#+@K@)*% :228$TT-+*')K@)*T"'3+"623)#+@,% % %

%

% % %

17

18

19

20

21

!"#" $ % & *

' (

)

+ ,,

! ! !

!

"

# !

$ !

"

"

%

&

!

!

"

!! & (

'

)

* ,

! !

+ #

#

!

-

-

+ /

. 0

!

!

! -

! !

-

-! -

-!

-

! -

! &

1 2

!

& ) !

!

3

! 4"

-! !

3

3

-

! "

#

! !

5

# ! 3

6:089 = > ? =DDEA/AFF%== =G@((AGE,%==

*

*

*

( , /

%== %== %==

*

; @A #BC =DDE@GG A * =

> ?H

627089<-

6:0 9

"*

,&

22

0

%

)

*

!

'

'

! I 2

# ) J

!

! 0

! 4 !

#

! !

!

-

-

!

-

!

& " # !

!

!

! !

!

!

!

-

!

K "

*

" !

*

! # #

-

+ ! # ! #

# !

2

!

1 3

!

! :

!

! !

L )

!

!

5

H

&,&

23

! "# ( )

!

' ##

.

+

)-

!

, %

$% %& # ' *** % %& # '

-

/

"0

1

2 #) 3 2- +

&

+

5%

6

8

',

9 ##

& +

7 %

+

@.0? @ #

!

',

&

%

2% ',

-

<%

<4 4 %

+

%'

-

,

+

% % 2,

*

+

'

* %

,

)

%

-

2 + '& +

# #

,

A.

%+

) <+

*

>0?6

) % ) %

&

#

% % ,

-4 -

%

#

) -4

:+ 4 % 0 '

,

&

2

=

?& #'

%

% @ <4 *

# ' #2

% <

,

: 1 <#

% *

+

%

) % << #

? )'

: #

+

%

,

%

%

%

* 4 #

,

%- %

<4

*

+

%

%

+

, %

+

:%

4

%%

, =

+

= ',

: <

+

3

+

+

<4

)<

4 %

)

# )<

* 44

- +

+

+

0

>0? ( 4

: %

+

% #

)

% -44

:%

#)

+ %

#

)< * *

)

*

3

-', - #+

2 ' %-

% 2 + '& *

,

4 #: *

%

,

%- % <4

+

@ <4 % + %

<(

%: %

%

2 44

=

7 %

1

2

%* 4 <%

) 2 4

%

,

* %

'

# 2 %

=

A-', + 4

% #+

,

'-

%- % <4

* 44

1

%

)

# = %

##

+

+

2

2 % # #

%

@.0?

* 44

B 4 =<

#

4 <

+

+ % -

2

#

+

2

<% <4 C + ) % +

%

%

2%

>0? > #

+

) % <+

% =

:+

%

3

<4: %

% ', #

-

1

#

@.0?

%: #

53

1 * %

+

2-) '

2%

,

#

% *

2

,

+

=

+

<

: =

'

) %+

=

+

:

#

#

) = , -% #

%, +

& ?&

<

,

-

+ 4 ',

#'

% *

2 #)

', = ',

% 0 '

#

% + &

, %

% +

& .

%

2 4 2

;) % <

) #

) #

%

%

#'

4

+

#' +

+ % ,

% :% =

7 %

% A!7A #% ' +

) %

+

#

9 @D 7 %

+ 2

# <4

% 2% # #

@.0?

%

-', + 4 #

<4

24

# 2% ', ) <+

=

-

+ %

, 2 EE*** + !

+

,%

-

&

=

% + E'

#

=

: #

,

2 +

( 4

% *

%

-

? #

+ -',

2

* 4)

2 ' %-

2

4 #

#

* 44

+

#

+

%

-' -- H

+

%

+

<4

% ,

#

%

2

3

2 '

- #% 1

+

# % ) % <+

@ <4 # %

#

%

'

2 4

+ -', , #

%

+

3

% #

E"1@ F

'

%

@

) % %- % <4 * %

+

A!7A +

,

F

A!7A: *

,

+

= D

? %

: %

9 @+

+

) -4 +

<2

=

+

F4

+ -',

: %- % <4

+ %

E

<

+ ) % +

+

-

)< %

F+ -',

+

(< )

<4: %

4-

*<

<% <4

+

)

%

% #

) % < - +

A

4: *

E) <=

=

%

+ -',

%

#' # 4

G- % + * %

% #

+

+ =

+

) % <+

, -%

>0? +

0

+

! B# #

4

) #

## #

%

+

%+

%

2 + '

+

% 2 4 <4

%

3 % 2 4 <4 + &

# %-

>8

* 4

%-

* %

# 4

) -4 +

% =

) ', +

#,

'% +

) # %

*

%,

% 3

) *-

#

', #

%

%

%

#

,

%

-', +

% %

+

# #

%

<4 8 ) - 4 + =

4

)< < # 4

+

-', +

+

#) 2 4

%

) #

%

4 #

>8 2 ' %-

! +

-

%

? %

' ,

2% ', -

+

-

=*

+

= - *

% (

+

& '

%, + 2

:

)

44

=< +

#' )

', %

: %

#

% 4

+

<4

#

+ -

+

% % : ) <+

%- % <4

) -4

4#

%

%-

= =

)< %

) % <+

=

:#

) < % , ))&

4+

%

, ))

:%

',

= *

' #

, ))&

<4 + 3

=

)

<-

+

* +

+ , % #

# =

,

#

#

#

#

-', +

)!

) - 4 ( < + * ',

# 4 *

=

) *-

:* %

=

)<

&

% 2

% , -%

4 )

* %

% +

+

',

% ) #

,

3

2 #

-', - # 4 #

* %

%

2

%

<%

% %

% & '(

# %

)

> =

%

+

+

,

-

* 44 &

=

2 %

#

) #

#

*<

<% <4

#

% +

#$

! %

+

# -

? #

) % B 4 #

)< ,

# 4

) %

#

"

+

:*

+ -',

',

* %

%

,

%

%

+

@.0?

4-

,

4#

+

#

+

A-', , + 4

% &

-,

% @.0? ) % < ? #

+

+

2 : %

+ , % # , ))&

% +

+

! !!

1

',

3 0

%

%: : 9"B

&

#' ;!

25