De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Dr. Saskia Saskia Kunnen Kunnen i.s.m. i.s.m. Dr. Dr. Anna Anna Lichtwarck-Aschoff Lichtwarck-Aschoff Afdeling Afdeling Ontwikkelingspsychologie Ontwikkelingspsychologie
Rijksuniversiteit Groningen © Copyright. Niets uit deze presentatie mag worden overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de auteur
Programma • In het algemeen: over onderzoek bij adolescenten • Hersenonderzoek • Waar zijn ze goed in en waarin niet? • De rol van ouders en docenten • Studiekeuze • Risicogedrag • Relatie met ouders en conflicten
Historische, politieke & culturele context Biologische, cognitieve en relationele veranderingen
Tijd
Directe omgeving, sociaal economische status, etniciteit
Levensomstandigheden • Historisch beeld van de adolescentie – Verlenging van de adolescentie voor de hogere klassen
• Verschillen in klasse, geslacht en etniciteit – Leiden tot verschillen in woonsituatie, onderwijsparticipatie, arbeidsmarktkansen en beroepsperspectief
• Rolverwachtingen in de maatschappij
Biologische ontwikkeling in de... • Lichamelijke ontwikkelingen –– Problematische Problematische verhouding verhouding met met lichamelijke lichamelijke verandering verandering >> vooral vooral meisjes meisjes
• Hormonale veranderingen –– Stemmingswisselingen Stemmingswisselingen
• Hersenontwikkeling! –– Omgang Omgang met met alcohol alcohol en en drugs drugs –– Invloed Invloed op op de de cognitieve cognitieve ontwikkeling ontwikkeling
Hersenontwikkeling • In de adolescentie verandert er heel veel in de hersenen. • Er is nog heel weinig bekend over de relatie tussen hersenontwikkeling en bepaald gedrag. • Niet alles ontwikkelt tegelijk, daardoor tijdelijke “wanverhouding tussen vaardigheden” • De gebieden die emotionele ervaring sturen gaan vaak vooraf aan de gebieden die emoties reguleren. • De verschillen tussen adolescenten zijn heel groot. • Hersenontwikkeling en ervaringen beïnvloeden elkaar.
Waar zijn jongeren goed in? Cognitieve ontwikkeling • Abstract denken – Niet meer gebonden aan de concrete realiteit: wat zou er gebeuren als…? – Onderscheid: realiteit - ideeën/fantasie
• Metacognities – Denken over het denken – Zichzelf bekijken met de ogen van de ander
• Egocentrisme (aanvankelijk) – denkbeeldig publiek, persoonlijke mythe
En waar zijn ze nog niet zo goed in? • In de hersenen ontwikkelen de emotiegebieden zich snel. • De emotie- regulerende gebieden komen daarna pas. • Positieve emoties bij aantrekkelijke dingen zijn sterker dan negatieve emoties bij negatieve consequenties.
Dus: wat kost moeite? • Lange termijn plannen maken • Zelfstandig vervelende of saaie taken uitvoeren • Langdurige verplichtingen aangaan • Consequenties overzien over langere termijn • Afwegingen maken bij emotioneel beladen onderwerpen
Wat kan je doen, als ouder of docent? • Structuur bieden • Voorbeeld geven van hoe je afgewogen oordeelt. • Negatieve consequenties van keuzes naar voren halen • Grenzen stellen • Positieve consequenties koppelen aan zaken die van zichzelf niet aantrekkelijk zijn
Hersenontwikkeling, identiteit en studiekeuze • Lange termijn beslissing, met positieve en negatieve aspecten aan veel verschillende mogelijke keuzes – Studiekeuzelessen vaak een verplicht nummer: jongeren zien de noodzaak niet. – Afwegen van opties die beide positieve en negatieve kanten hebben is lastig – Er is kennis nodig over wie je bent, terwijl je dat vaak nog helemaal niet weet.
Wat kan je doen? • Belangstelling tonen, mee gaan naar open dagen e.d. • Helpen uitzoeken informatie • Helpen alles op een rijtje te zetten • De jongere helpen scherp krijgen wat hij of zij zelf fijn, interessant en belangrijk vindt • Eigen mening over wat goede keuze zou zijn ondergeschikt maken aan zoektocht jongere
Ontwikkeling en risicogedrag • Risicogedrag wordt in de hand gewerkt door de manier waarop hersenen zich ontwikkelen: – Aantrekking van leuke dingen weegt zwaarder dan afstotende werking van negatieve gevolgen – Lange termijnconsequenties wegen minder zwaar mee
Alcohol en hersenontwikkeling • • •
Alcohol sloopt hersencellen En dat is niet herstelbaar. Bij hersenen in de groei worden niet alleen de bestaande cellen kapot gemaakt, maar ook alle verdere verbindingen die nog hadden moeten groeien. • De kans op levenslange verslaving is groter als je vroeg begint. • Tot 18 jaar is alcohol geen goed idee.
Risico gedrag • Risico gedrag is NIET alleen maar slecht • Experimenteren heeft belangrijke functie –– Oefenen Oefenen met met nieuwe nieuwe rollen rollen & & gedragingen, gedragingen, uittesten uittesten van van grenzen, grenzen, nieuwsgierigheid nieuwsgierigheid –– Helemaal Helemaal niet niet experimenteren experimenteren slechter slechter af af
• Limits: wanneer wordt het gevaarlijk? •• Rol Rol van van vrienden: vrienden: belangrijk belangrijk bij bij het het initiëren initiëren
Wat kan je doen, als docent of ouder? • Wees duidelijk over wat je goed en niet goed vindt. • Geef grenzen aan. • Heb begrip voor de behoefte en de noodzaak om te exploreren. • Geef ruimte. • Kijk naar je eigen risico gedrag! (bv. roken, alcohol, agressie)
Ontwikkeling en de relatie met de ouders • De relatie met ouders blijft belangrijk! – Weten wat uw kind doet (Monitoring)! – Vertrouwensband waarin het kind zich kan openen (Disclosure en respect voor eigenheid)!
• Ouders blijven een grote invloed hebben! – Afhankelijk van het domein •• School School & & werk, werk, levenskeuzes,... levenskeuzes,...
• Maar ook: Veranderingen in de relatie tussen ouders en kind – Leren omgaan met het opgroeien van uw kind •• Rollen Rollen & & grenzen grenzen worden worden opnieuw opnieuw bepaald bepaald
– Verandering in machtsverhouding •• Relatie Relatie wordt wordt gelijkwaardiger gelijkwaardiger
Relatie met ouders: eigenheid & verbondenheid • Mythe: verbondenheid met ouders moet afnemen om zelfstandigheid te bereiken • De balans: autonoom & zelfstandig worden en tegelijkertijd verbonden blijven (Identiteitsontwikkeling) • Conflicten goed voor de autonomie ontwikkeling van de jongere! – Alleen in steunende omgeving: Verzoening, uitpraten en leuke dingen doen
Dagelijkse conflicten • We zien vaak een toename aan conflicten • Waarom? – Jongeren moet omgaan met veel veranderingen •• dit dit kan kan leiden leiden tot tot onzekerheid, onzekerheid, stemmingswisselingen,... stemmingswisselingen,...
– Het streven naar autonomie en zelfstandigheid •• Herdefiniëren Herdefiniëren van van rollen rollen en en grenzen, grenzen, uitdagend uitdagend gedrag,... gedrag,...
– Nieuwe onderwerpen komen erbij •• Voorbeeld: Voorbeeld: hoe hoe laat laat thuiskomen thuiskomen van van feest? feest?
• De intensiteit neemt toe – Vaak heftige negatieve emoties
• Conflicthantering – Veranderingen in de manier waarop conflicten opgelost worden
Positieve gevolgen van conflicten • Verzoening! • Elkaar beter leren kennen • Standpunten worden duidelijk gemaakt • Relaties worden hergedefinieerd • Een teken van belangstelling • Leren omgaan met conflicten – Conflicten horen bij het leven!
Puberteit: eencrisisperiode? Het traditionele beeld • • • •
Turbulentie Crises Generatiekloven Identiteitsproblemen
Het valt mee... • Weinig empirische evidentie voor crisis • Hangt af van veel verschillende factoren – De ene jongere is de andere niet!
• Veel veranderingen & ontwikkelingen te ondergaan – Coping & protectieve factoren! – Als het maar niet allemaal tegelijkertijd gebeurt!
Dank je wel • • • • •
Vragen? Opmerkingen? Kritiek? Instemming? Aanvullingen?
• Ik hoor het graag….na de pauze
