Rijksuniversiteit Groningen
TOLKEN EN VERTALERS IN DE EU Vergelijkend onderzoek naar de wetgeving aangaande tolken en vertalers, al ofniet beedigd, in enkele lidstaten van de Europese Unie met het oog op harmonisatie
PROEFSCHRIFT
ter verkrijging van het doctoraat in de Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. F. Zwarts, in het openbaar te verdedigen op donderdag7juli2005 om 16.15 uur
door
Johanna Geurtina Heres Diddens-Wischmeijer geboren op 11 december 1920 te Heerlen
Inhoudsopgave
Voorwoord
1
Inleiding
3
DEEL A ONDERZOEK NAAR DE WETGEVING AANGAANDE (BEEDIGDE) VERTALERS IN ENKELE LIDSTATEN VAN DE EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1
1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 1.2.1 1.2.1.1 1.2.1.2 1.2.1.3 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.4 1.4.1 1.4.1.1 1.4.1.2 1.4.1.3 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.4.6 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3
Wetgeving aangaande (beedigde) vertalers en tolken in Nederland
Inleiding Bronnen van het recht De rechterlijke organisatie Wettelijke bepalingen aangaande vertalers De Wet van 6 mei 1878 Nadere beschouwing van enkele artikelen van de Wet van 1878 Woonplaats Waarmerken en legalisatie Enkele wetten die bepalingen omtrent vertalers inhouden Auteurswet 1912 Wet op het Notarisambt Rijksoctrooiwet 1995 Wettelijke bepalingen aangaande tolken Het inschakelen van een tolk vreemde talen in het strafrecht Debeediging Eedsaflegging door een vreemdeling Wraking Het inschakelen van een tolk gebarentaal in het strafrecht Het inschakelen van een tolk in het civiele recht Het inschakelen van een tolk in het bestuursrecht Uitleveringswet Vreemdelingen wet 2000 Wettelijke bepalingen aangaande tolken en vertalers Wet gebruik Friese taal in het rechtsverkeer Geheimhoudingsplicht en verschoningsrecht Financien
7 7 7 7 8 8 9 10 12 12 13 15 16 17 17 19 22 24 24 24 24 25 26 26 27 28 30
VI
1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.6.3.1 1.6.3.2 1.6.3.3 1.6.3.4 1.6.4 1.6.4.1 1.6.4.2 1.7
Verbetering positie en kwaliteit vertaler en tolk Erecodes en beroepsreglement Opleidingsmogelijkheden in Nederland Voorstellen tot wijziging van de Wet van 1878 Discussiestuk Conceptwet Conceptwet op de beedigde tolken en beedigde vertalers Advies Commissie Beediging Concept wetsvoorstel "Wet gerechtstolk en beedigde vertaler" Maatregelen Ministerie van Justitie Richtlijn tolkenbijstand in het opsporingsonderzoek in strafzaken Kwaliteitsregister van het Ministerie van Justitie Conclusie
Hoofdstuk 2 Wetgeving aangaande (beedigde) vertalers en tolken in Belgie 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 2.3.2.4 2.3.2.5 2.3.2.6 2.3.2.7 2.3.2.8 2.3.2.9 2.3.3 2.3.3.1 2.3.3.2 2.3.4 2.3.4.1 2.3.4.2 2.3.4.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4
Inleiding De organen van de rechterlijke macht Wettelijke bepalingen aangaande tolken en vertalers Algemeen Enkele wetsartikelen die bepalingen omtrent tolken en vertalers inhouden Inleiding Toewijzing van een tolk Geheimhoudingsplicht Deeed Leeftijd Wraking Auteursrecht Incompatibiliteiten Sancties Taalgebruik in gerechtszaken Taalgebruik vreemdelingen Gebarentaal Het waarmerken en legaliseren van een vertaling Waarmerken Legalisatie Apostille Voorstellen tot verbetering van de situatie van beedigde tolken en vertalers in Belgie Inleiding Project juridische tolken en vertalers (JTV) in Belgie Wetsvoorstel Project "Gerechtstolken (vertalers), medewerkers van het gerecht"
33 33 34 34 34 34 35 35 38 38 39 41
47 47 48 49 49 50 50 50 51 52 53 53 54 55 55 55 56 58 58 58 59 59 60 60 60 60 61
VII
2.4.5 2.5 2.5.1 2.5.2 2.6
EU-Grotius-project Verdere activiteiten van de Belgische Kamer van Vertalers, Tolken en Filologen (BKVTF) Instructies betreffende de beediging Beroeps- en erecodes Conclusie
Hoofdstuk 3
3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.4.1 3.2.4.2 3.2.4.3 3.2.5 3.2.6 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.4 3.4.1 3.5
4.1 4.1.1 4.1.2 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4
62 62 62 63
Wetgeving aangaande (beedigde) vertalers en tolken in Denemarken 65
Inleiding De Organen van de rechterlijke macht Rechtsbronnen Wettelijke bepalingen aangaande tolken en vertalers Inleiding De Deense vertalerswet van 1966 Het Scandinavische Taalverdrag (Den Nordiske Sprogkonvention) Andere wettelijke bepalingen Financien Tolken gebarentaal Auteursrecht van de vertaler Strafbepalingen Honorering Overige maatregelen Bekendmaking 1, Nr 11 (Kundg0relse I, N° 11) Richtlijnen voor tolken (Instruks for Tolke) Het Stempel van de translat0r Legalisatie Enkele suggesties ter verbetering van de positie van de tolk in Denemarken De opleiding tot gesprekstolk Conclusie
Hoofdstuk 4
59
65 65 66 66 66 67 68 69 72 72 73 73 74 74 74 75 76 76 77 77 78
Wetgeving aangaande (beedigde) vertalers en tolken in de Bondsrepubliek Duitsland 79
Inleiding Justitie Rechtsbronnen Wetgevingaangaande vertalers en tolken in de Bondsrepubliek Het gebruik van de Duitse taal als rechtstaal Het inschakelen van tolk of vertaler Het inschakelen van een tolk gebarentaal Het financiele aspect
79 79 80 81 81 82 84 86
VIII
4.2.4.1 4.2.4.2 4.2.5 4.2.6 4.2.7 4.2.8 4.2.9 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.2.1 4.3.3 4.3.4 4.3.4.1 4.3.4.2 4.3.5 4.3.6 4.3.6.1 4.3.7 4.3.8 4.3.9 4.4 4.5 4.6
Kosten verbunden aan het inschakelen van een tolk Honorering van tolken en vertalers De Wet op het maken van akten Waarmerken en legalisatie De eed Auteursrecht Enkele andere wettelijke bepalingen Wetgeving aangaande tolken en vertalers in enkele deelstaten (Länder) Inleiding Toelatingseisen Staatsexamens Beediging Titulatuur Stempel Verklarung Register Plichten Zwijgplicht Beeindiging functie Honorering Merkblätter Enkele beschouwingen over opleidingen en examens Voorstellen tot verbetering van de positie van beedigde tolken vertalers in Duitsland Conclusie
86 87 89 90 91 93 94 95 95 96 97 98 99 100 100 100 101 101 102 102 102 105 107 108
Hoofdstuk 5 Wetgeving aangaande (beedigde) vertalers en tolken in Frankrijk 111 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.3.4.1 5.3.5 5.3.6 5.3.7
Inleiding De Organen van de rechterlijke macht Algemeen De gewone rechtspraak De administratieve rechtspraak Wettelijke bepalingen aangaande tolken en vertalers De wet op de experts judiciaires (gerechtelijke deskundigen) De voorwaarden tot toelating als deskundige Toelatingsprocedure De tolk-vertaler in strafzaken Tolken gebarentaal Technische hulpmiddelen Sancties Waarmerken en legalisatie
111 112 112 112 113 113 113 114 116 117 122 123 123 124
IX
5.3.8 5.3.9 5.4 5.4.1 5.5 5.6
Auteursrecht van de vertaler Nog enkele regelingen aangaande vertalers en tolken Bezwaren ingebracht tegen de wet van 1971 en het decreet van 1974 Enkele voorstellen tot het opheffen van de gerezen bezwaren Een nieuw wetsvoorstel Conclusie
Hoofdstuk 6
6.1 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.4.4 6.4.5 6.4.5.1 6.4.6 6.4.7 6.4.8 6.4.9 6.4.10 6.5 6.6
124 125 126 128 129 129
Wetgeving aangaande (beedigde) vertalers en tolken in Groot-Brittannie 133
Inleiding De rechtsbronnen De organen van de rechterlijke macht Het rechtsstelsel In Engeland en Wales Het rechtssysteem in Schotland De rechtsinstellingen in Noord-Ierland De Kanaaleüanden, het eiland Man en het Gemenebest Wetgeving aangaande tolken en vertalers Tolken in het algemeen Tolken vreemde talen Tolken gebarentaal De Terrorism Act 2000 Het Welsh als rechtstaal Practice Direction Juryrechtspraak De eed Het waarmerken en legaliseren van vertalingen De Youth Justice and Criminal Evidence Act 1999 Het auteursrecht van de vertaler Voorstellen tot verbetering van de positie van gerechtstolken in Groot-Brittannie Conclusie
133 133 134 135 136 136 136 137 142 147 148 149 150 150 151 152 153 154 155 155 158
DEEL B EXTERNE VERGELUKING Hoofdstuk 1 Wettelijke bepalingen voor tolken en vertalers
161
1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2
161 163 164 164 166
Algemeen De nationaliteit van de tolk of vertaler Leeftijdsgrenzen De onderste leeftijdsgrens De bovenste leeftijdsgrens
X
1.3.3 1.3.4 1.4 1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.4.6 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3
Nabeschouwmg Slotopmerking De door vertalers en tolken af te leggen eed Eedsgebaar Eedsformule Wettelijke regelingen aangaande de eed Meineed De huidige waarde van de eed Conclusie Waarmerken en legalisatie Waarmerken Legalisatie Het Haagse legalisatieverdrag
166
167 167 168 169 169 171 172 174 175 175 176 177
Hoofdstuk 2 Enkele wettelijke regeis bestemd voor tolken en vertalers
179
2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.2.8 2.2.9 2.2.10 2.2.11 2.3 2.4 2.5 2.5.1 2.6
179 185 185 185 185 186 186 187 187 188 188 189 191 192 195 196 196 198
Rechtstaal Gebarentaal Inleiding Wettelijke regelingen in het algemeen Bijzondere bepalingen Technische hulpmiddelen Kwaliteitseisen Financiering Werkomstandigheden Officiele erkenningen van gebarentaal EFSLI Aanbevelingen Slotopmerking Juryrechtspraak en de tolk Wraking en incompatibiliteiten Sancties Omkoping en valse verklaringen Enkele bijzondere bepalingen in de Britse wetgeving
Hoofdstuk 3
Wetteliike reeels niet sner.ififik vnnr
tolken en vertalers 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3
Geheimhoudingsplicht en (pseudo)verschoningsrecht Geheimhoudingsplicht Verschoningsrecht Pseudo-verschoningsrecht
199 199 199 200 202
XI
3.1.4 3.1.5 3.1.6 3.2 3.2.1 3.2.1.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.5.1 3.2.5.2 3.2.5.3 3.2.5.4 3.2.6 3.2.7 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.4
Geheimhoudingsplicht en verschoningsrecht in ere- en beroepscodes De zaak Katherine Gun Conclusie Aansprakelijkheid van de tolk-vertaler Aansprakelijkheid van de tolk-vertaler in Nederland Vrijwaring Aansprakelijkheid van de tolk-vertaler in Belgie Aansprakelijkheid van de tolk-vertaler in Frankrijk Aansprakelijkheid van de tolk-vertaler in het Verenigd Koninkrijk Aansprakelijkheid van de tolk-vertaler in Duitsland Privaatrechtelijke aansprakelijkheid Tolk-vertaler werkzaam voor de rechterlijke macht Tolk-vertaler werkzaam voor de overheid Blik op de toekomst Kwaliteitsnorm DIN 2345 Conclusie Auteursrecht van de vertaler Inleiding Internationale verdragen Nationale wetgeving Conclusie Enkele speciale beroepsbeoefenaren die de bevoegdheid hebben zelf als tolk of vertaler op te treden
203 207 208 208 208 210 211 211 212 212 213 214 214 215 215 217 218 218 218 221 222 224
Hoofdstuk 4
Kwaliteitseisen en opleidingen
227
Hoofdstuk 5
Financiele wetgeving
231
5.1 5.2 5.3 5.4
Wettelijke regeis omtrent de honorering van tolken en vertalers en de financiering daarvan Tolken gebarentaal Europese verdragen Conclusie
231 233 233 233
Hoofdstuk 6 Enkele pogingen tot verbetering van de wettelijke en sociale positie van de tolk en/of vertaler
235
6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.2 6.3
235 235 236 238 238 241
Inleiding Pogingen tot verbetering in enkele lidstaten Pogingen tot verbetering binnen de Europese Unie Conclusie Erecodes Registratie van vertalers en tolken
XII
DEEL C HET INTERNATIONALE ASPECT Hoofdstuk 1 Inleiding
247
Hoofdstuk 2
249
2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.5
De aanbevelingen van Nairobi
Inleiding Enkele aspecten van de Aanbeveling Auteursrecht hoofddoel van de Aanbeveling? Reacties uit de vertalerswereld Enkele verslagen uitgebracht tijdens het FTT-Congres in Warschau Conclusie
Hoofdstuk 3 Tolken en vertalers werkzaam bij internationale organisaties 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.3 3.4 3.4.1 3.4.1.1 3.4.1.2 3.4.1.3 3.4.2 3.4.2.1
249 250 251 252 253 254
257
Inleiding Gerechtshoven ingesteld door de Verenigde Naties International Court of Justice International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) International Criminal Tribunal for Rwanda International Criminal Tribunal for the Law of the Sea (ITLOS) International Criminal Court (ICC) The Lockerbie Trial Europese Hof voor de Rechten van de Mens Tolk- en vertaaldiensten van de Europese Unie Hof van Justitie van de Europese Unie De voor het Hof gebezigde talen Tolkendienst Directie Vertalingen De Europese Commissie Gemeenschappelijke Tolken- en Conferentiedienst van de Europese Commissie (SCIC) 3.4.2.2 Vertaaldienst van de Europese Commissie (SDT) 3.5 Conclusie
257 257 257 258 259 261 262 263 264 265 265 265 265 266 267
Hoofdstuk 4 Europese vertalersorganisaties en -projecten
271
4.1 4.2 4.3 4.4
271 272 273 273
Regional Centre Europe European Translation Platform European Language Council EU-Grotius Project
267 267 268
XIII
Hoofdstuk 5 Het beroep van tolk en vertaler en het vrije verkeer van personen en diensten 5.1 5.2 5.2.1 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.2.1 5.3.2.2 5.3.2.3 5.4 5.4.1 5.4.1.1 5.4.1.2 5.4.2 5.4.2.1 5.4.2.2 5.4.2.3 5.4.2.4 5.4.2.5 5.4.2.6 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.3.1 5.5.3.2 5.5.3.3 5.5.4 5.6 5.7 5.8
Inleiding Het vrije verkeer van werknemers, het recht van vestiging en de vrije dienstverlening Nationaliteit Beroepskwalificaties op grond van EU-richtlijnen Sectorale richtlijnen Het algemene stelsel Richtlijn 89/48/EEG Richtlijn 92/51/EEG Richtlijn 99/42/EG Combinatie van sectoraal en algemeen stelsel Richtlijn 2001/19/EG Verklarung van de Commissie Gezamenlijke verklaring Parlement/Raad/Commissie Een nieuw richtlijnontwerp Algemene bepalingen Vrijheid van dienstverrichting Vrijheid van vestiging Talenkennis Subsidiariteit en evenredigheid Uiteindelijk akkoord nieuwe richtlijn Implementatie van richtlijnen in nationale wetgeving Inleiding De implementatie in nationale wetgeving Erkenningsprocedures Algemeen stelsel Sectoraal stelsel Aanvragen tot erkenning Taaleisen Coördinatie De interne markt en het openbaar gezag Conclusie
275 275 276 277 279 279 280 280 282 283 284 284 284 285 286 287 288 288 290 290 290 291 291 291 293 293 294 295 296 298 301 302
Hoofdstuk 6 Analyse van het begrip gereglementeerd beroep
305
6.1 6.2 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2
305 306 311 312 312 313
Definitie Enige onzekerheid over het begrip gereglementeerd beroep Vaststelling van het begrip gereglementeerd beroep Niet-gereglementeerde beroepen Werknemers Werknemers naar en vanuit de nieuwe lidstaten
XIV
6.4.3 6.5 6.6
Vrijheid van vestiging en dienstverlening Vertalen en tolken als gereglementeerd beroep Conclusie
DEELD
314 317 320
DEPROCEDURELEWAARBORGENVANDE VERDACHTE IN STRAFZAKEN WAARONDER DE TOEGANG TOT VERTOLKING EN VERTALING
Hoofdstuk 1 Inleiding
321
Hoofdstuk 2 Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden
323
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
323 324 331 339 342
Inleiding Jurisprudentie van het Europese Hof Franse jurisprudentie Nederlandse jurisprudentie Conclusie
Hoofdstuk 3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.3.1 3.2.3.2 3.2.3.3 3.2.3.4 3.3 3.4 3.5
Groenboek procedurele waarborgen
Inleiding Raadplegen door de Commissie over het recht van toegang tot vertaling en vertolking Voorzieningenniveau Kosten van vertolking of vertaling Terbeschikkingstelling Afzonderlijke beroepsgroepen Speciale taalregeling Aanwerving van tolken en vertalers Tolken gebarentaal Naleving en toezicht Sancties Commentaar
345 345 346 347 347 347 348 348 349 349 349 349 350
Nabeschouwing
351
Resume
359
Summary
371
XV
Lijst van afkortingen
383
Bibliografie
387
Bijlagen deel A Bijlage deel B Bijlage deel C Bijlage Wetsteksten
397 433 439 445
