Jaarbeeld Rijksuniversiteit Groningen 2010
Jaarbeeld Rijksuniversiteit Groningen 2010
Jaarbeeld 2010
Voorwoord De Rijksuniversiteit Groningen is zeer ambitieus: wij willen in iedere discipline tot de wereldtop behoren of daar zo dicht mogelijk bij zijn. Het ‘Jaarbeeld 2010’ laat zien hoe studenten, onderzoekers, bestuurders en overige betrokkenen zich hebben ingespannen om deze ambitie te realiseren. Dat wordt geïllustreerd met inspirerende portretten van gedreven wetenschappers en opmerkelijke nieuwsfeiten. Het speelveld waarop de onderzoekers en studenten opereren, moet optimaal geprepareerd zijn. Dat optimum ontstaat als de disciplines binnen de RUG open staan voor elkaar en elkaar stimuleren. Dan komen dwarsverbanden tot stand die synergie én energie genereren en leiden tot verrassende resultaten. Het is geen toeval dat ons Zernike Institute for Advanced Materials, dat interdisciplinaire samenwerking in zijn DNA heeft, in de mondiale top 10 van de materiaalkunde staat. Bij dit alles geldt dat internationalisering van het onderwijs essentieel is voor de RUG, voor de stad Groningen en de regio. De aanwezigheid van studenten en onderzoekers uit het buitenland zorgt voor een stimulerende verrijking van het intellectuele en culturele klimaat. In onze eeuw zullen de topuniversiteiten een mondiaal karakter hebben. Er is een permanente wereldwijde speurtocht naar getalenteerde studenten en excellente onderzoekers vanuit alle academische instellingen. Voor hen hebben wij een attractief aanbod: het uitdagende Honours College, ambitieuze loopbaantrajecten zoals het Rosalind Franklin Fellowship, of prestigieuze leerstoelen zoals de Endowed Chairs. Ook hierover wordt u in ‘Jaarbeeld 2010’ geïnformeerd. Ik wens u veel lees- en kijkplezier. prof.dr. Elmer Sterken Rector Magnificus Rijksuniversiteit Groningen
Jaarbeeld 2010
Jaarbeeld 2010
januari februari
15 02
Publicatie in Science over DNA-volgorde sluipwespen Samen met collega’s in het buitenland publiceren evolutionaire genetici van de RUG over de DNA-volgorde van drie nauw verwante soorten Nasonia sluipwespen. Het onderzoek wordt gepubliceerd door het gerenommeerde tijdschrift ‘Science’.
02
Verkiezing Docent van het Jaar Jan-Willem Romeijn van de Faculteit Wijsbegeerte wint de Docent van het Jaarprijs 2009. Acht genomineerden geven een kort college voor jury en publiek. De prijs onderstreept het belang van onderwijs voor de universiteit.
02
Wandelende takken vernoemd naar Groningse bioloog Gepensioneerd bioloog Laas Pijnacker geeft zijn naam aan een nieuw geslacht van wandelende takken: Pijnackeria. Dat gebeurt naar aanleiding van een taxonomische herziening van deze insectengroep door collega Valerio Scali uit Italië.
maart
04
01
ZIAM
M
et het Zernike Institute for Advanced Materials (ZIAM) heeft de RUG een instituut in haar gelederen dat tot de absolute wereldtop behoort. Volgens de ranglijst van het prestigieuze tijdschrift ‘Times Higher Education’, die in 2010 verscheen, staat het ZIAM in de mondiale top 10. Het ZIAM is verbonden aan de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen en bevindt zich op het raakvlak van biologie, scheikunde en natuurkunde. Vanuit dit interdisciplinaire vakgebied richt het instituut zich op het verband tussen de samenstelling, structuur en eigenschappen van materie, en in het verlengde daarvan op de ontwikkeling en toepassing van nieuwe materialen. Een internationale commissie van NWO beoordeelde het Zernike Institute met het predicaat ‘exemplary’, evenals de landelijke sterrenkundige onderzoekschool NOVA (waarin de RUG participeert). De ‘Times Higher Education’ heeft eveneens een top 100 van onderzoekers in de materiaalkunde in de periode 2000–2010 gepubliceerd. Van de vier Nederlandse onderzoekers op de lijst zijn er drie stafleden van het ZIAM: Kees Hummelen op plaats 7, Paul Blom op 37 en Dago de Leeuw op 47.
‘Ik wil graag innoveren en creëren.’
› www.rug.nl/zernike
Julija Babre
08 17
03
Neelie Kroes krijgt de Aletta Jacobs Prijs De RUG reikt de Aletta Jacobs Prijs uit aan Neelie Kroes, eurocommissaris digitale agenda, voor haar voorbeeldfunctie voor vrouwen. De prijs is genoemd naar de eerste vrouwelijke student in Nederland, die in Groningen studeerde.
03
ZIAM in top 10 Times Higher Education Het Zernike Institute for Advanced Materials behoort tot de tien beste instituten op gebied van materialenonderzoek ter wereld, aldus het gerenommeerde onderwijsblad ‘Times Higher Education’.
Jaarbeeld 2010
Het University of Groningen Honours College ging in 2010 van start. De Letse Julija Babre volgt als een van de eersten dit programma voor getalenteerde en ambitieuze studenten. ‘Toen ik voor het eerst in Groningen uit de trein stapte, vond ik de stad meteen geweldig. Achter me het oude station, vóór me het moderne museum. Vreemd genoeg voelde ik me ook op het Zernike-complex, destijds nog een bouwplaats, meteen thuis. Ik heb een passie voor literatuur en theater, maar ik heb toch gekozen voor de studie International Business and Management. Alles draait om bedrijven, daar worden de nieuwe producten en trends ontwikkeld. Daarvan wil ik graag deel uitmaken, innoveren en creëren. Mijn ambitie is in het management van een uitgeverij terecht te komen. Dan kan ik mijn passie en mijn werk combineren en kost het ook minder moeite hard te werken. Want hard werken moet je wel als manager. Ook nu werk ik al hard. Behalve mijn eigen studieprogramma volg ik sinds januari in het Honours College verdiepende cursussen op mijn eigen faculteit en verbredende op andere vakgebieden. Dat is erg leuk, want de andere studenten komen van alle faculteiten en zijn ook allemaal zeer gemotiveerd. Samen met medestudenten organiseerde ik onlangs een Honours-forum en binnenkort doen we een onderzoeksopdracht voor bedrijven naar innovatie. Het programma geeft me de kans niet alleen een boek te lezen, maar ook kennis in de praktijk te brengen.’ › www.rug.nl/honours
Jaarbeeld 2010
24
april
26 01
03
2,7 miljoen EU-subsidie voor wetenschapswinkels De Europese Commissie doneert 2,7 miljoen euro aan de Science & Society Groep van de RUG om wetenschappelijk onderzoek laagdrempelig beschikbaar te stellen aan burgers. ‘Wetenschapswinkels’, in Nederland ontstaan, ziet men nu overal.
03
Twaalf miljoen voor Life Lines De Europese Unie stelt 12 miljoen euro subsidie beschikbaar aan het UMCG om gegevens uit grootschalige Europese bevolkingsonderzoeken te combineren. Hierdoor krijgt het onderzoek naar chronische ouderdomsziekten een nieuwe impuls.
04
Philip McCann speciaal adviseur eurocommissaris Philip McCann, hoogleraar economische geografie op de speciale Endowed Chair van de Faculteit Ruimtelijk Wetenschappen wordt voor een jaar benoemd tot speciaal adviseur van Johannes Hahn, de eurocommissaris voor regionaal beleid.
LifeLines
L
ifeLines is een grootschalig bevolkingsonderzoek dat in 2006 in de drie noordelijke provincies van start ging en werd geïnitieerd door het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). De werving van de eerste 45.000 deelnemers is inmiddels begonnen, om uiteindelijk tenminste 165.000 personen uit drie generaties te volgen. De deelnemers wordt gevraagd eens per vijf jaar langs te komen op onderzoekslocaties in Sneek, Drachten, Bedum en Oude Pekela en (sinds 2010) tevens in Hoogeveen en Assen. Het wetenschappelijke uitgangspunt is dat chronische ziekten als astma, diabetes of nierziekten als een complex samenspel van factoren ontstaan. Dat is alleen te begrijpen wanneer de levens- en gezondheidsaspecten van een grote groep mensen uit meer generaties langdurig wordt gevolgd. Pas dan kan duidelijk worden waarom sommige mensen gezond ouder worden en anderen al vroeg in het leven ernstige belemmeringen krijgen. LifeLines is de eerste studie die zoveel levensaspecten bij het onderzoek betrekt, van erfelijkheid en stijl van leven tot en met psychische en sociale factoren. Doel van het onderzoek is het mogelijk maken van betere preventie en doelmatiger behandeling. In 2010 werd de 40.000ste deelnemer verwelkomd.
‘Iedereen wil het mysterie van het bestaan ontrafelen.’
› www.lifelines.nl
Eric Bergshoeff
01 15
04
Nieuwbouw Levenswetenschappen aanstaande Het gebouw voor Levenswetenschappen van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen nadert zijn voltooiing. Het verbeeldt een lichaam dat zich opricht, een boog maakt en dan in de grond verdwijnt. Op het dak groeien sedumplantjes.
04
Expeditie Arctisch Centrum keert terug Onderzoekers van het Arctisch Centrum van de RUG komen terug van een internationale expeditie op de Zuidpool. Een van hun bevindingen was dat er overal sporen van menselijke activiteit zijn en dat dit continent niet meer ongerept is.
Jaarbeeld 2010
Eric Bergshoeff, hoogleraar theoretische hoge-energiefysica, probeert de wereld te vangen in natuurkundige formules. In 2010 benoemde de KNAW hem tot Akademiehoogleraar. ‘In mijn werk houd ik me bezig met niet-alledaagse afstandschalen. Ik probeer de grootste schaal, die van het heelal, te combineren met die van het allerkleinste deeltje. Toen tijdens de oerknal het heelal ontstond, kwamen het grootste en het kleinste samen. Maar wie de natuurkundige wetten van de zwaartekracht, die op het heelal van toepassing zijn, wil combineren met de kwantummechanica voor kleine deeltjes, ziet dat de formules ontaarden in een chaos. Door het kleinste deeltje te zien als een snaartje, zoals in de snaartheorie waaraan ik werk, kunnen de twee schalen beter gecombineerd worden. Daarmee komen we iets dichter bij het verhaal hoe de wereld in elkaar zit. De Egyptenaren en de Grieken dachten daar al over na en mensen blijven dat doen, ook als ik er niet meer ben. Iedereen wil het mysterie van het bestaan ontrafelen, maar je komt er nooit achter. Als je weet hoe het heelal eruit zag tijdens de oerknal, komt meteen de vraag op wat die oerknal precies was en wat er daarvóór was. Stel dat de snaartheorie straks wordt bewezen en dat het einde van het verhaal is. Dat zou toch saai zijn? Juist het idee dat er altijd nog iets onbekends is, maakt mijn werk zo spannend.’ › www.rug.nl/staff/e.a.bergshoeff
Jaarbeeld 2010
23
mei
29 27
juni
31 05
04
Studenten bellen oud-studenten De Alumnidesk is gereed. In enkele weken tijd bellen studenten Geneeskunde, Tandheelkunde en Farmacie met alumni om fondsen in te zamelen voor de Junior Scientific Masterclass en de Topmaster Medical and Pharmaceutical Drug Innovation. De actie levert 21.210 euro op.
04
Twee Groningse hoogleraren worden Akademiehoogleraar De KNAW benoemt oncoloog Liesbeth de Vries en theoretisch fysicus Eric Bergshoeff tot Akademiehoogleraar. De KNAW stelt in 2010 vier Akademiehoogleraren aan, die zich geheel kunnen wijden aan onderzoek.
05
Landelijk verkiezingsdebat in de Aula Lijsttrekkers van zeven landelijke politieke partijen debatteren met elkaar in de Aula van het Academiegebouw. De organisatie was in handen van de drie noordelijke provincies en SNN, het Samenwerkingsverband Noord-Nederland.
05
Publicatie over ultrasnelle processen in plastic zonnecellen Onderzoek onder leiding van Paul van Loosdrecht en Kees Hummelen van het Zernike Institute laat zien hoe plastic zonnecellen elektriciteit te produceren. Het onderzoek is coverstory van het vakblad ‘Advanced Functional Materials’ in de VS.
06
Het Duisenberggebouw wordt geopend Het WSN-gebouw, het onderkomen van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde, wordt na een verbouwing heropend en hernoemd: naar alumnus Wim Duisenberg (1935-2005), voormalig minister van Financiën en president van de Europese Bank.
Jaarbeeld 2010
Onderwijs en onderzoek aan de FEB
H
et onderkomen van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde (FEB) werd in 2010 grondig gerenoveerd en fraai gemoderniseerd. Het lijkt symbolisch voor de uitstekende resultaten van de faculteit, die in 2007 is ontstaan uit de fusie van partnerfaculteiten Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde. De uitslag van het kwaliteitsonderzoekinstituut QANU (Quality Assurance Netherlands Universities) was zeer positief. Alle vijf programma’s van de facultaire onderzoekschool SOM, waarin de opleidingen van master- en PhDstudenten geïntegreerd zijn, kregen een hoge beoordeling. De vijf SOMprogramma’s werden bekeken op de criteria kwaliteit, productiviteit, relevantie en levensvatbaarheid. Op een puntenschaal van 1–5 haalden ze allemaal de score van 4, 4,5 of 5 (op één onderdeel na). In de jaarlijkse onderwijsenquête van het weekblad ‘Elsevier’ behaalden de bachelor-opleidingen Bedrijfskunde en Fiscale Economie de eerste plaats. De ondervraagde studenten beoordeelden deze als de beste van Nederland. Hoge scores waren er ook voor de opleiding econometrie en economie, respectievelijk op de derde en vierde plaats. Tot slot kreeg ook de lerarenopleiding economie van de FEB een bijzondere, landelijke onderscheiding: de Professor Henk Peerprijs voor ontwerpers van innovatief lesmateriaal voor economie in het voortgezet onderwijs. › www.rug.nl/feb
‘Ik ga continu over grenzen heen.’
Aurelia Colombi Ciacchi De Italiaanse Aurelia Colombi Ciacchi is directeur van het Groningen Centre for Law and Governance en bekleedt als hoogleraar de Endowed Chair Law and Governance. ‘Eigenlijk zoek ik continu naar manieren om me open te stellen. Daarom ga ik over allerlei grenzen heen. Dat houdt mij scherp. Ik hou bijvoorbeeld van brainstormen, vooral met personen die niet juridisch geschoold zijn. Mijn onderzoek richt zich op de bescherming van fundamentele menselijke belangen door het recht. Als de staat mensen wil beschermen tegen meeroken, wat is dan het beste juridische instrument? Of hoe kan het familierecht zo opgesteld worden, dat we goed kunnen omgaan met internationale huwelijken en eventuele scheidingen? Over dergelijke vragen kan iemand zonder “juridisch getraind brein” heel zinnige dingen zeggen. Maar ik ga ook graag over de grenzen van de vakgebieden binnen de juridische wereld heen. Ik stel nu een boek samen over de verhoudingen tussen recht en governance met artikelen van juristen uit alle hoeken, van privaat tot publiek en van strafrecht tot internetrecht. Verder kruis ik ook landsgrenzen. Ik ga graag naar conferenties, hoe internationaler hoe beter. Mijn missie is een gevarieerd netwerk te creëren van rechtsgeleerden uit alle Europese landen om de discussie over recht en governance op internationale schaal te beschouwen. En om de bescherming van zwakkere mensen in de rechtspraktijk te verbeteren. Als een internationale groep wetenschappers een voorstel doet, wordt dat serieuzer genomen dan alleen iemand uit Italië of Nederland.’ › www.rug.nl/staff/a.l.b.colombi.ciacchi
Jaarbeeld 2010
Inspelen op maatschappelijke behoeften
E
29
augustus
juli
30 02 01 31
06
Ruslandcentrum wordt geopend Het Centre for Russian Studies van de RUG wordt geopend en ingezegend door aartsbisschop Simon van de Russisch-Orthodoxe Kerk van de Benelux. Het centrum is opgericht op initiatief van de Russkiy Mir Foundation.
06
Elmer Sterken volgende rector magnificus De Raad van Toezicht wijst Elmer Sterken, hoogleraar monetarie economie, aan als volgende rector magnificus van de RUG. De decaan van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde volgt op 1 maart 2011 Frans Zwarts op.
07
Verkiezing alumnus van het jaar Jelle Brandt Corstius wordt alumnus van het jaar vanwege zijn uitzonderlijke maatschappelijke prestaties. Hij is bekend als journalist, correspondent, programmamaker en ook presentator van het tv-programma ‘Zomergasten’.
08
Informaticus Johan Bos bezet Endowed Chair bij Letteren Dankzij het Endowed Chairs-programma krijgen de negen faculteiten financiering om topwetenschappers te werven. In 2010 worden ook medicus Peter Lansdorp, jurist Aurelia Colombi Ciacchi en sociaal psycholoog Russell Spears aangetrokken.
08
Academische pabo gaat van start Een groep van 55 studenten begint aan een vierjarige opleiding voor zowel een ‘normaal’ pabodiploma als een universitair bachelordiploma Pedagogische Wetenschappen. De RUG werkt hierin samen met HBO-scholen.
10
Jaarbeeld 2010
en bijdrage leveren aan maatschappelijke vraagstukken en behoeften. De Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen laat mooi zien hoe onderwijs en onderzoek daar een rol in kan spelen. Zo combineert de academische pabo de hbo-lerarenopleiding met de universitaire studie pedagogische wetenschappen. De RUG werkt hierin samen met de Hanzehogeschool Groningen, de NHL Hogeschool en Stenden Hogeschool. Het doel is uiteindelijk de kwaliteit van het basisonderwijs in het Noorden te verhogen. Een ander voorbeeld is de begeleiding van gezinnen met kinderen met een psychiatrische stoornis zoals ADHD of autisme door studenten orthopedagogiek. Dat gebeurde in samenwerking met Accare, de instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie in NoordNederland. Eveneens samen met Accare (en het UMCG) startte de vakgroep Klinische Psychologie een project op om te onderzoeken hoe angst en somberheidsklachten bij kinderen en jongeren met een training voorkomen kunnen worden. Op 11 juni 2010 werd daarnaast het Research Centre on Profound and Multiple Disabilities (ernstige en meervoudige handicaps) geopend, een centrum dat uniek is in de wereld. Tot slot verdient het ISW vermelding, het Instituut voor Integratie en Sociale Weerbaarheid, dat de RUG samen met andere universiteiten heeft ingesteld. Het richt zich op onderzoek dat kan helpen een leefbare samenleving te bewerkstelligen, onder meer in probleemwijken in Arnhem. › www.rug.nl/gmw
‘Ik leef van boek tot boek.’
Douwe Draaisma Douwe Draaisma bekleedt de Heymansleerstoel en doet onderzoek naar de geschiedenis van de psychologie. Zijn boeken worden mondiaal door een groot publiek gelezen. ‘Van een mooie vondst kan ik echt blij worden. Zoals het boek dat ik in handen kreeg met afscheidsbrieven uit de tijd van het Terreur kort na de Franse revolutie. De schrijvers wisten dat ze de volgende dag geëxecuteerd zouden worden en schreven hun dierbaren hoe ze herinnerd wilden worden. De brieven vertonen grote overeenkomsten met de overlijdensadvertenties en afscheidsbrieven van nu. Dan besef ik: ik heb een mooi hoofdstuk te pakken. Ik denk in hoofdstukken en leef van boek tot boek. De meeste van die boeken gaan over het autobiografisch geheugen, de herinnering van de eigen lotgevallen. Ik heb een historische invalshoek, omdat het mooiste wat er is gezegd vaak al lang geleden werd gezegd. Die eerste generatie psychologen, van vóór de verdeling in allemaal specialismen, kon nog betrekkelijk vrij spreken over de grote vragen. Juist die grote vragen stellen mensen zich in het dagelijks leven. Hoe komt het dat je dingen vergeet? Of dat je mensen buiten de gewone context moeilijk herkent? Ik kom niet, zoals andere psychologen vaak wel, met een kant en klaar antwoord. Ik speel met de vraag en maak informatie toegankelijk voor mensen die normaliter geen wetenschappelijke literatuur lezen.’ › www.rug.nl/staff/d.draaisma
11
Jaarbeeld 2010
september
01 06 08 16
09
Welkomstceremonie voor buitenlandse studenten De Martinikerk vult zich met ruim twaalfhonderd nieuwe buitenlandse studenten en promovendi, die in september aan hun studie of onderzoek beginnen. De Welcoming Ceremony is voor hen een belangrijke introductie op hun studietijd in Groningen.
09
Universiteiten Noordoost-Nederland gaan samenwerken De universiteiten van Nijmegen, Groningen, Twente en Wageningen spreken af nauwer samen te werken. Ook wil het viertal de Duitse collega-instellingen in de grensstreek bij het project betrekken.
09
Prijs voor Groningse theologen Het Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed ontvangt de Erepenning 2010 Stichting Oude Groninger Kerken. Het ICCE richt zich op de christelijke eredienst, in het bijzonder in zijn muzikale, ruimtelijke en beeldende verschijningsvormen.
09
De Discovery rukt voor de 600ste keer uit De Discovery Truck beleeft zijn 600ste rit. De laboratoriumvrachtwagen startte vijf jaar eerder om de instroom van natuur- en techniekstudenten te vergroten. Deze is inmiddels meer dan verdubbeld, mede dankzij de truck.
Christelijk Cultureel Erfgoed
H
et Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed (ICCE) is verbonden aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. Het houdt zich bezig met de christelijke eredienst, in het bijzonder in zijn muzikale, ruimtelijke en beeldende verschijningsvormen. Het onderzoek naar de eredienst zelf is momenteel vooral gericht op de laatmiddeleeuwse liturgische praktijk en op de tradities binnen het Nederlandse protestantisme. Het onderzoek op het gebied van kerkzang en kerkmuziek richt zich in het bijzonder op het Nederlandse kerklied sinds de Reformatie. Een belangrijk onderdeel daarvan vormt de documentatie van liedteksten, muziekdragers, (muziek)boeken en -tijdschriften. Ander onderzoek heeft de bouw, de inrichting en het gebruik van kerkgebouwen als thema. Bijzondere aandacht is er voor de liturgische inrichting van middeleeuwse kerkgebouwen, het protestantse kerkinterieur, de herinrichting van kerken en de verhouding tussen kerk en beeldende kunst. Tot slot verdient vermelding dat het ICCE een bijzonder uitgebreide gedigitaliseerde fotocollectie van kerkgebouwen heeft, die via het internet voor iedereen toegankelijk is gemaakt. Al in 1965 begon het ICCE (toen nog Instituut voor Liturgiewetenschap geheten) met de aanleg van een fotoarchief van Nederlandse kerkgebouwen. Inmiddels zijn 3.000 gebouwen, zowel protestants als katholiek, vertegenwoordigd met in totaal 60.000 opnamen. › www.rug.nl/ggw
25
09
De universitaire bibliotheek is jarig De Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen viert haar 395-jarig bestaan. Al spoedig na de inwijding van de Hoogeschool in 1614 werd een academische bibliotheek ingesteld. De bibliotheek viert haar verjaardag met allerlei activiteiten
12
Jaarbeeld 2010
‘Ik wil alles begrijpen.’
Amina Helmi De geboren Argentijnse Amina Helmi kreeg voor haar onderzoek naar het ontstaan van de Melkweg een Vidi-beurs, een ERC Starting Grant en de Pastoor Schmeitsprijs. ‘Toen ik op de lagere school les kreeg over sterrenkunde, was ik meteen verkocht. Met je verstand kun je beredeneren wat in het heelal, heel ver weg – en wat dus ook een beetje mysterieus lijkt – gebeurt. Dat vind ik fascinerend. Ik wil alles begrijpen. Ik wil bijdragen aan antwoorden op fundamentele vragen zoals over het ontstaan van het heelal. Dat zijn toch vragen waar de mens nu eenmaal nieuwsgierig naar is. We denken dat de Melkweg is ontstaan doordat kleinere stelsels zijn samengesmolten. Dat soort aannamen test ik door naar de sterren te kijken. Tijdens mijn promotieonderzoek vond ik een groep sterren, later Helmi’s Stream gedoopt, die allemaal met dezelfde snelheid dezelfde kant op bewegen. Dat lijkt een kleiner stelsel te zijn dat is “opgegeten” door de Melkweg en is daarmee een bewijs voor onze hypothese. In 2012 wordt de GAIA-satelliet gelanceerd. Daarmee kunnen we de bewegingen van duizend maal meer sterren zien dan nu. Dat is echt een revolutie in mijn vakgebied. Vergelijk het met iemand die in het centrum van Groningen staat. Hij ziet de Grote Markt, maar weet niet hoe de rest van de stad of zelfs het land eruit ziet. Ik denk dat de Melkweg nog veel verrassingen voor ons in petto heeft als we hem beter kunnen zien.’ › www.rug.nl/staff/a.helmi
13
Jaarbeeld 2010
oktober
27 01 04 22
09
De aanleg van het ERIBAgebouw begint De eerste paal van het ERIBA-gebouw (European Research Institute on the Biology of Ageing) op de UMCG/RUG Healthy Ageing Campus wordt geslagen. In de hele wereld zijn er maar enkele instituten die zich uitsluitend op veroudering richten.
10
Groningse juriste commissaris Nederlandsche Bank NV Hélène Vletter-van Dort, hoogleraar effectenrecht aan Faculteit Rechtsgeleerdheid, wordt lid van de Raad van Commissarissen van de DNB. Per 2011 wordt tevens Jaap van Manen, hoogleraar accountantscontrole bij de RUG, commissaris.
10
Collegereeks over het schrijven van popteksten Jan Rot en Ellen ten Damme geven een college over het schrijven van songteksten. Typhoon, Spinvis, Huub van der Lubbe, Stef Bos en Freek de Jonge gingen hun voor. Het Studium Generale-programma trekt volle zalen.
10
Universiteit werft wederom mondiaal vrouwelijk toptalent De RUG begint een campagne om 24 onderzoeksters aan te trekken in het kader van het Rosalind Franklin Fellowship-programma, dat een loopbaantraject aanbiedt richting hoogleraarschap. Eerder, in 2006 en 2008, werden 36 Fellows aangenomen.
Bloedende harten
S
inds 1986 is er elk najaar een gastschrijver aan de Rijksuniversiteit Groningen verbonden. Hij of zij verzorgt openbare lezingen en voor studenten een reeks werkcolleges. Gastschrijvers aan de Groningse universiteit waren onder meer Doeschka Meijsing, Gerrit Krol, Nelleke Noordervliet, Bernlef, Rutger Kopland, Joost Zwagerman, Thomas Rosenboom, Koos van Zomeren, Marjolijn Februari, Kader Abdolah en Arthur Japin. In 2010 bestond het gastschrijverschap 25 jaar, wat werd gevierd met een feestelijk programma met popmuzikanten. De popjournalisten Jan Douwe Kroeske en Leon Verdonschot gingen in de Aula van het Academiegebouw in gesprek met zeven schrijvers van de betere Nederlandstalige songteksten: Typhoon, Spinvis, Huub van der Lubbe, Stef Bos, Freek de Jonge, Jan Rot en Ellen ten Damme. Voor een geselecteerde groep van twintig studenten verzorgden Typhoon, Huub van der Lubbe, Stef Bos, Freek de Jonge en Jan Rot eveneens een werkgroep over het ambacht van de songschrijver. Het gastschrijverschap wordt mede georganiseerd door Studium Generale Groningen.
‘Wetenschap is een sociale bezigheid.’
› www.rug.nl/studium
John Nerbonne Hoogleraar alfa-informatica John Nerbonne gebruikt computers om taal te onderzoeken. Hij wil de verspreiding van talen begrijpen en zoekprogramma’s voor internet verbeteren.
24
10
Groningse student behaalt tweede plaats bij WK turnen RUG-student geneeskunde Epke Zonderland behaalt de zilveren medaille op het onderdeel rekstok bij het wereldkampioenschap turnen in Rotterdam. Hij is tevens Nederlands sportman van het jaar 2009.
14
Jaarbeeld 2010
‘Volgens wetenschapsfilosoof Feyerabend moet een wetenschapper de belangrijkste problemen in zijn vakgebied oplossen die hij kán oplossen. Dat zie ook ik als mijn taak. Zo zou ik graag onderzoek doen op het relatief onontgonnen gebied van de geografische variatie in woordmorfologie. Hoe komt het dat een “huisje” een paar honderd kilometer verderop “huuske” of “hoesien” genoemd wordt? Voor mij is wetenschap niet alleen een inhoudelijke, maar ook een sociale bezigheid. Velen hebben een beeld van wetenschappers die helemaal alleen in hun kamer zitten. De praktijk is anders. Ik werk veel samen, gelukkig maar. Met populatiegenetici bijvoorbeeld, om de verspreiding van Turkse volkeren en hun cultuur in Centraal-Azië in kaart te brengen. Zij analyseren de verspreiding van de genen, wij bekijken hoe de talen zich ontwikkeld hebben. Gezamenlijk krijgen we zo een completer beeld van de geschiedenis. Ook haal ik veel voldoening uit de begeleiding van promovendi. Ik ben trots als een promovendus een goede paper schrijft. En als ik me aan een onderzoek gecommitteerd heb, doe ik ook echt mijn best een jonge onderzoeker te helpen als hij vastloopt. Dat is geen afgeleide van de Feyerabendse ethiek der wetenschap, maar ik erken het belang van het intermenselijke steeds meer naarmate ik ervarener word.’ › www.rug.nl/staff/j.nerbonne
15
Jaarbeeld 2010
10
Hoge score bij verdeling Europese onderzoeksbeurzen Voor het tweede jaar achtereen weet de RUG vier prestigieuze onderzoeksbeurzen van de European Research Council (ERC) te verwerven. Daarmee ligt Groningen op kop bij de Nederlandse universiteiten.
november
26
05 17 18
11
Voorlichtingsdag voor aankomende studenten Vijfduizend middelbare scholieren, al dan niet vergezeld van hun ouders, komen naar de Groningse binnenstad ter oriëntatie op het studieaanbod van de RUG. Er is ook informatie over studiefinanciering, huisvesting en studentenverenigingen.
11
Medische opleiding met Oldenburg De RUG, het UMCG en de Carl van Ossietzky Universität in Oldenburg, Duitsland, beginnen een gezamenlijke opleiding geneeskunde. De European Medical School is de eerste letterlijk grensoverschrijdende medische opleiding in Europa.
11
Subsidie uit Sirius Programma De RUG krijgt 1,15 miljoen om studenten te ontwikkelen tot leiderschap in een interdisciplinaire setting. Het is onderdeel van een overheidsimpuls van 6,4 miljoen euro vanwege het Sirius Programma om excellentie in het onderwijs te bevorderen.
Akkoord van Groningen
H
et Akkoord van Groningen is een samenwerkingsverband tussen de gemeente en de belangrijkste kennisinstellingen van de stad: RUG, Hanzehogeschool Groningen en Universitair Medisch Centrum Groningen. Het doel is te investeren in kennis en innovatie om daarmee de positie van Groningen als dé ‘City of Talent’ van Noord-Nederland te versterken. Dankzij de grote concentratie van kennisinstellingen heeft Groningen goud in handen: een sterk innovatiepotentieel waarvan het gehele Noorden van Nederland kan meeprofiteren. Speerpunten zijn ‘energie’ en ‘healthy ageing’, de wetenschap van het gezond ouder worden. Tegen deze achtergrond werd in november 2010 voor de zesde keer de Energy Delta Convention in Groningen gehouden, met meer dan duizend deelnemers van over de hele wereld. In september stond de stad in het teken van Healthy Ageing, met een kindermiddag, bedrijvendag, lezingen en debat. Ook werd de eerste paal geslagen van het gebouw van het ERIBA (European Research Institute on the Biology of Ageing). Samen met externe partijen investeren de Akkoordpartners ook in jongerenhuisvesting, het Zernike Science Parc, ICT en internationalisering. Omdat getalenteerde jonge mensen met ambitie bij uitstek de ‘burgers’ zijn van de City of Talent, was de oprichting van een jongerenforum op 25 november 2010 een logische stap. Met de Groningen Talent Group willen gemeente en kennisinstellingen het toptalent binden aan de stad en aan elkaar. Verder is de groep een hoogwaardige denktank, die kan meepraten over bijvoorbeeld huisvesting, ondernemerschap, citymarketing en krimp. › www.cityoftalent.nl
25
11
Start Groningen Talent Group Uit ruim 50.000 Groningers tussen 20 en 30 jaar hebben RUG, Hanzehogeschool Groningen, gemeente en UMCG de honderd met het meeste talent geselecteerd. Samen vormen zij de Groningen Talent Group, als denktank voor de stad.
16
Jaarbeeld 2010
‘Een wetenschapper moet risico’s durven nemen.’
Cisca Wijmenga Hoe komt het dat mensen ziek worden en hoe kunnen we dat voorkomen? Hoogleraar humane genetica Cisca Wijmenga zoekt in het DNA naar de antwoorden. ‘Als wetenschapper moet je risico’s durven nemen, anders blijf je werk van anderen herhalen. Dat is wel veilig, het levert altijd een paper op. Maar ik wil de grenzen opzoeken. En dat is niet altijd de makkelijkste weg. Zo maakte ik in de jaren negentig de overstap van onderzoek naar ziekten die door één gen te verklaren waren, naar chronische ziekten waar de relatie tussen het ontstaan ervan en genen ingewikkelder is. Niemand wist toen hoe ingewikkeld en als ik het geweten had, was ik er nooit aan begonnen. Maar ik hield me vast aan het advies van mijn toenmalige mentor om minimaal vijf jaar bij dit thema te blijven. Dat waren moeilijke jaren, waarin de kennis en de technologie nog niet genoeg gevorderd bleken. Maar achteraf was het de moeite waard. We hebben nu meer inzicht in de genen die een rol spelen bij de ontwikkeling van chronische ziekten. De ontwikkeling in ons vakgebied gaat zo snel, dat ik vijf jaar geleden niet had kunnen voorspellen wat we nu weten en kunnen. En waar we over vijf jaar staan, weet ik ook niet. Maar ik hoop dat we bijvoorbeeld aan de hand van de genen kunnen voorspellen wie ziek wordt en iets aan preventie kunnen doen.’ › www.rug.nl/staff/cisca.wijmenga
17
Jaarbeeld 2010
december
Poolnacht
I
01 06 10 13 21
12
Doorbraak in onderzoek tandplaque De Groningse onderzoekers Bauke Dijkstra en Lubbert Dijkhuizen helderen de werking op van een enzym dat bacteriën aan het gebit doet plakken. Dat biedt perspectief op de ontwikkeling van tandpasta e.d. om dat enzym af te remmen.
12
Eerste hart-longtransplantatie bij kind Chirurgen van het UMCG transplanteren met succes voor het eerst in Nederland een hart en long bij een zestienjarig meisje met aangeboren hartafwijking. Het UMCG is het enige Nederlandse ziekhuis dat dergelijke operaties uitvoert.
12
Groningen Confucius Instituut in Beijing bekrachtigd Collegevoorzitter Sibrand Poppema tekent in de Chinese hoofdstad de overeenkomst voor de oprichting van een Confucius Instituut in Groningen. Partners zijn de Hanzehogeschool Groningen en de Gemeente Groningen.
12
Universiteit behoort tot beste werkgevers Volgens de bladen ‘Incompany’ en ‘Intermediair’ staat de RUG als werkgever in Nederland op respectievelijk de 23ste en 38ste plaats in de algehele ranglijst. Volgens ‘Incompany’ staat Groningen zelfs nummer 1 in de categorie universiteiten.
12
Poolnachtprogramma tijdens winterwende De stad Groningen staat vanaf 15 november 9 weken in het teken van de Poolnacht, met onder meer films, lezingen en exposities. Tijdens deze periode viert het Arctisch Centrum van de RUG zijn veertigjarig bestaan.
18
Jaarbeeld 2010
n 2010 bestond het Arctisch Centrum van de RUG veertig jaar. Wat in 1970 begon als een interfacultaire werkgroep voor onderzoek naar de talen en culturen van Arctische en Subarctische volken, groeide uit tot een interdisciplinair informatie-, onderwijs- en onderzoekscentrum voor de Noord- en Zuidpoolgebieden. Oorspronkelijk was het centrum opgezet voor de archeologische opgravingen van de walvisvaardersnederzetting Smeerenburg op Spitsbergen, waarbij inmiddels ook geografen, historici en biologen betrokken zijn. Het Arctisch Centrum heeft zich geprofileerd tot een expertisecentrum en vertegenwoordigt Nederland in internationale werkgroepen van de Arctische Raad en de International Arctic Science Committee. Ook wordt het Nederlandse Poolstation in Ny-Ålesund op Spitsbergen beheerd door het Arctisch Centrum. Het centrum is onderdeel van het Willem Barentsz Poolinstituut, een landelijk samenwerkingsverband van poolonderzoekers. Studenten van allerlei studierichtingen kunnen een semester lang bacheloronderwijs volgen. De viering van vier decennia Arctisch Centrum werd gekoppeld aan de festiviteiten van ‘De Poolnacht van Groningen’, van 15 november 2010 tot 15 januari 2011, met overal activiteiten in de stad, variërend van versierde winkeletalages, ijssculpturen, films tot lezingen. › www.rug.nl/let/arctic › www.poolnacht.nl
‘Demografie geeft noodzakelijk tegenwicht tegen hypes.’ Leo van Wissen Leo van Wissen is hoogleraar economische demografie. Hij kijkt door een demografische bril naar economische ontwikkelingen. ‘Ik relativeer graag en daar is demografie een goed vak voor. Het geeft een noodzakelijk tegenwicht tegen allerlei hypes. Kijk naar de huidige spanningen bij immigratie. Tien jaar geleden zaten we nog te springen om immigranten die in de zorg konden werken. Ik zal wel klinken als een linkse ivoren-torenwetenschapper, maar de geschiedenis leert dat het ook weer over gaat. Ieder land heeft zijn immigratiestromen en bijbehorende problemen gehad, maar na twee of drie generaties is het over. Eerder richtte ik me vooral op de geboorte, sterfte en migratie van bedrijven, nu kijk ik meer naar de demografie van mensen. Maar nog wel met een economische bril. Voor economische prognoses is het belangrijk te weten hoe de bevolking eruitziet. Zo doe ik onderzoek naar bevolkingskrimp langs de Eemsmond. Terwijl in het ene dorp de mensen wegtrekken, gaat het in andere kernen nog goed. Daarom kijken we op een heel klein schaalniveau: wie in een dorp of wijk komen wonen, wie er weggaan en wat hun welbevinden is. Er zijn veel data beschikbaar, maar dat wordt pas informatie als je het goed aan elkaar knoopt, bijvoorbeeld met Geografische Informatiesystemen. Krimp kun je niet keren, maar je kunt er goed mee omgaan. Als je tenminste de juiste informatie hebt.’ › www.rug.nl/staff/l.j.g.van.wissen
19
Jaarbeeld 2010
Uitgelicht Faculteit Wijsbegeerte Faculteit Wijsbegeerte viert 45-jarig bestaan Voor de Groningse filosofen was 2010 een historisch jaar. De Faculteit Wijsbegeerte kon op 17 november vieren dat zij 45 jaar bestond en bovendien uitzonderlijk goed presteert. Het Groningse filosofische onderwijs behaalt bijvoorbeeld steevast hoge scores, onder meer bij visitaties en onderzoek onder studenten en hoogleraren. Het filosofisch onderzoek presteert niet minder. Groningse filosofen sleepten twaalf zogenoemde Vernieuwingsimpuls-beurzen binnen. Vijf Veni-subsidies voor pas gepromoveerden, evenveel Vidi’s voor iets verder gevorderde onderzoekers en twee Vici’s voor de ervaren wetenschappers. Het aandeel van de Faculteit
Wijsbegeerte bedraagt bijna twintig procent van het totaal van de RUG. Relateert men deze bijdrage aan de totale omvang van de universiteit, dan is dat enorm: de medewerkers en de studenten bij filosofie vormen respectievelijk slechts circa 1 procent en 2 promille van de gehele RUGbevolking. De excellente resultaten hebben een aanzuigende werking: in het afgelopen decennium steeg het aantal studenten van 25 naar 50 per jaar, terwijl het aantal hoogleraren werd uitgebreid van 3 naar 7. Mede om die reden is de filosofische faculteit in 2004 verhuisd, naar een groter en monumentaal pand in het centrum van de stad.
Samenwerking De Groningse filosofen werken veel samen met vakgenoten elders in Nederland en daarbuiten. Zo zijn er gevorderde plannen voor een opleiding Politics, Philosophy and Economics, samen met andere faculteiten, maar ook voor een gezamenlijke masteropleiding met de London School of Economics en de Ludwig-Maximilians-Universität München.
20
Jaarbeeld 2010
Visitatie QANU
Elsevierenquête 2010
De bachelor- en masteropleiding Wijsbegeerte zijn door de visitatiecommissie van de beoordelingsinstantie QANU (Quality Assurance Netherlands Universities) opnieuw zeer positief beoordeeld.
De opleiding Wijsbegeerte van de RUG komt zowel in het oordeel van hoogleraren als in de waardering door studenten in heel Nederland op de eerste plaats.
Keuzegids Universiteiten
Twee Endowed Chairs Prof.dr.mr. Igor Douven en prof. dr. Pauline Kleingeld zijn de nieuwe Endowed Chair-hoogleraren van de faculteit. De RUG trekt sinds 2009 extra geld uit om internationaal vermaarde wetenschappers aan te trekken voor deze bijzondere leerstoelen. Iedere faculteit kan er een krijgen, maar Wijsbegeerte kreeg er twee.
De opleidingen Wijsbegeerte en Wijsbegeerte van een bepaald Wetenschapsgebied (WveW) van de RUG staan op de eerste plaats in de Keuzegids 2011.
21
Jaarbeeld 2010
Feiten & cijfers
Algemeen › gesticht in 1614 › 28.200 studenten › 6.500 personeel › jaaromzet 576 miljoen euro › 9 faculteiten, vrijwel alle vakgebieden Strategische partners › Europa: Uppsala University (Zweden); Universiteit Gent (België); Georg-August Universität Göttingen (Duitsland) › Azië: Universitas Gadjah Mada, University of Indonesia, Bandung Institute of Technology (Indonesië); University of Beijing, Tsinghua University, Fudan University (China); Osaka University (Japan) › Amerika: University of California Los Angeles, University of Pennsylvania (VS), National Autonomous University (Mexico); University of São Paulo (Brazilië)
22
Jaarbeeld 2010
Onderzoek › 384 promoties › 1.852 fte wetenschappelijke staf › contractonderzoek (‘valorisatie’): 134 miljoen euro › 443 reguliere hoogleraren › 74 adjuncthoogleraren › 92 bijzondere hoogleraren › 4.500 wetenschappelijke publicaties › 16 researchmasteropleidingen › 9 graduate schools › in mondiale top 10: Zernike Institute voor Advanced Materials (volgens Times Higher Education) › in Europese top 3: scheikunde, materiaalkunde/ nanotechnologie, biologie/ecologie, astronomie
Internationaal › 3.000 van 28.200 master- en bachelorstudenten › 800 van 1.500 PhD-studenten › 18,2% wetenschappelijk personeel › 115 verschillende nationaliteiten › 8 Engelstalige bachelorprogramma’s › 83 Engelstalige masterprogramma’s › 20 Double Degree (met andere universiteiten) › 8 prestigieuze Erasmus Mundi
Internationale ranglijsten › QS World University Rankings: 120
› Academic Ranking of World Universities (ARWU): 101 › Essential Science Indicators (ESI) Citation Impact: 56 › High Impact Universities: 91
Beroemde onderzoekers bij de RUG › Johan Bernoulli, hoogleraar wiskunde omstreeks 1700 › Jacobus Kapteyn, hoogleraar sterrenkunde omstreeks 1900 › Heike Kamerlingh Onnes, student/promovendus, later Nobelprijs voor Natuurkunde 1913 › Albert Szent-Györgyi, onderzoeksassistent, later Nobelprijs voor Geneeskunde 1937 › Frits Zernike, hoogleraar fysica, Nobelprijs voor Natuurkunde 1953 › George Sawatzky, hoogleraar fysica, Spinozapremie 1996 › Dirkje Postma, hoogleraar longziekten, Spinozapremie 2000 › Ben Feringa, hoogleraar scheikunde, Spinozapremie 2004 > Petra Rudolf, hoogleraar fysica, Descartesprijs 2008 > Serge Daan, hoogleraar gedragsbiologie, Japanse Eminent Scientist Award 2008
23
Jaarbeeld 2010
Bekende alumni › › › › › › › › ›
Max van den Berg, Commissaris van de Koningin Groningen Wim Duisenberg, eerste president Europese Centrale Bank Aletta Jacobs, eerste vrouwelijke student in Nederland Farah Karimi, algemeen directeur Oxfam Novib Prins Bernard van Oranje-Nassau van Vollenhove Prins Maurits van Oranje-Nassau van Vollenhove Wim Pijbes, directeur Rijksmuseum Peter Rehwinkel, burgemeester van Groningen Hans Wijers, voorzitter raad van bestuur Akzo Nobel
Colofon Rijksuniversiteit Groningen Postbus 72 9700 AB Groningen
[email protected] (050) 363 5445 Redactie Afdeling Communicatie RUG Interviews Maaike Muller Ontwerp In Ontwerp, Assen Fotografie Michel de Groot behalve: › ANP: 14 › Reyer Boxem: 10 › Jeroen van Kooten: 8 › Jim Robot: 4 › Elmer Spaargaren: 2, 16, 18 › Universiteitsbibliotheek: 12 April 2011 www.rug.nl/jaarbeeld
24
Jaarbeeld 2010
www.rug.nl/jaarbeeld
