RAADSVOORSTEL Datum en nummer 18 december 2012, nummer 005/2013 Programmaveld Ruimte
Raadsvergadering 24 januari 2013
Agendapunt 08
Portefeuillehouder C. Koppenol
Wettelijke basis -
Onderwerp Nota van uitgangspunten groenblauwe netwerk
Gevraagde beslissing De nota van uitgangspunten groenblauwe netwerk vaststellen.
Financiële consequenties De benodigde middelen voor het opstellen van de nota van uitgangspunten en de visie op het groenblauwe netwerk worden gedekt uit het budget van de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling. Na de vaststelling van de nota van uitgangspunten, is de volgende fase van het project het uitwerken van de visie en het opstellen van een uitvoeringsagenda. Hierin zal in beeld gebracht worden hoe de uitvoering van de ambities door de jaren heen kan worden vormgegeven en welke budgetten daarvoor worden aangesproken. De visie op het groenblauwe netwerk schetst een ambitie voor de langere termijn. Niet alle onderdelen zullen op korte termijn te realiseren zijn. Dat zal in de uitvoeringsagenda bij de uiteindelijke visie glashelder worden geformuleerd. Er zal onderscheid moeten worden gemaakt in doelen die bereikt kunnen worden binnen de bestaande budgetten voor beheer en grootschalig onderhoud en maatregelen (of kansen!) die door reserveringen of financiering door derden op langere termijn gerealiseerd kunnen worden Aan de raad Op 10 mei 2012 is door de gemeenteraad de startnotitie voor het opstellen van de visie op het groenblauwe netwerk vastgesteld. In deze startnotitie is aan het begin van het proces vastgelegd met welk doel deze visie wordt opgesteld, welke weg zal worden afgelegd om te komen tot een door de raad vast te stellen visie en over welke onderwerpen de visie een uitspraak doet. Conform het proces zoals het in de startnotitie wordt omschreven, was daarmee de ‘definitiefase’ van het project afgerond. Vervolgens is gewerkt aan de ‘analysefase’ van het project. Deze wordt afgesloten met de nota van uitgangspunten voor het groenblauwe netwerk. In de nota van uitgangspunten wordt uitgebreid stilgestaan bij de huidige situatie van het groen en het water in Papendrecht en hoe deze door de eeuwen heen tot stand is gekomen. Hierbij worden sterke en zwakke punten in beeld gebracht en vooral ook kansen benoemd voor verbeteringen. Deze inventarisatie wordt vervolgens vertaald naar een achttal uitgangspunten en een opmaat naar de visie. Samenvatting nota van uitgangspunten Groenblauwe netwerk Na de afronding van de grote projecten in n rond het centrum en aan de oostzijde van Papendrecht verandert Papendrecht van groeigemeente naar een dynamische beheergemeente. Voor het college van B&W is het van belang dat Papendrecht nu en in de toekomst wordt gekenmerkt als een gemeente waarin het goed wonen is in een stedelijke omgeving, met dichtbij ook veel groen en water.
Op weg naar de visie op het groenblauwe netwerk is deze nota van uitgangspunten opgesteld. In dit document worden de uitgangspunten geformuleerd voor de ontwerp- en uitwerkingsfase. Het kader wat gesteld wordt, is gebaseerd op uitgebreid onderzoek van de bestaande situatie, de historische ontwikkeling en van al eerder geformuleerde beleidskaders. Het document is tot stand gekomen door een samenwerking van interne en externe deskundigen. Diverse lokale en bovenlokale beleidskaders zijn geraadpleegd. Relevante randvoorwaarden en ambities uit deze documenten zijn meegenomen bij het opstellen van de nota van uitgangspunten. De Structuurvisie Papendrecht uit 2009 vormt het belangrijkste beleidskader. Omgevingskwaliteit is in de structuurvisie een belangrijk thema. “Papendrecht streeft er naar een toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige openbare buitenruimte te creëren.” De ambities op het gebied van groen, water, natuur en recreatie vertalen zich door in deze nota van uitgangspunten. Als opmaat naar de uitgangspunten is een uitgebreide analyse en inventarisatie gemaakt van de historische en de huidige situatie van Papendrecht zelf en van de ligging in de Alblasserwaard. De conclusie van de analyse van het groen en blauw in Papendrecht is dat de hardware behoorlijk op orde is. Papendrecht heeft een robuuste structuur qua maat en heeft een grote hoeveelheid goed verzorgde groengebieden. De grote winst is te halen in een scherpere programmering van het groen en daar ook specifieker in te worden. Verder liggen er kansen in het verbinden van de verschillende gebieden. Wat het eerste punt betreft gaat het om de lijnelementen en de parken, bij het tweede punt gaat het zowel om verbindingen die er nog niet zijn, als om verbindingen die er ‘op papier’ wel zijn maar fysiek nog onvoldoende ontwikkeld zijn. De uitgangspunten Aanbevelingen uit de inventarisatie, analyse en het beleid zijn vervolgens samengevoegd tot een handzaam pakket hoofduitgangspunten waaraan het netwerk zou moeten voldoen. Op basis van deze uitgangspunten zal de visie op het groenblauwe netwerk vormgegeven worden. Deze set van uitgangspunten dienen als toets voor het uiteindelijke raamwerk. 1. Verbindingen maken Voor het versterken en verbeteren van het groenblauwe netwerk is het leggen van nieuwe verbindingen en het verbeteren van bestaande verbindingen essentieel. De verbindingen kunnen op diverse niveaus bekeken worden: regionaal of lokaal, voor de ecologie of voor de mens, voor water of groen, etc., maar moeten zeker ook in relatie tot elkaar gezien worden. In het bijzonder zijn de verbindingen tussen Papendrecht en haar omgeving (Alblasserwaard en de rivier) van belang, de verbindingen tussen de grote groene parken, de verbindingen tussen verschillende waterlopen en de verbindingen van de verschillende padenstructuren. 2. Relatie met de rivier versterken De rivier is een machtig element en kan veel kleur geven aan Papendrecht. De ligging aan de rivier en het kenmerkende werk-karakter van de rivier wat uniek en onderscheidend is voor de Drechtstedengemeenten, wordt door de inwoner van Papendrecht te weinig gevoeld. De rivier met haar dijk kan beter benut worden. Hiertoe dienen ook de verbinding naar de rivier, de toegankelijkheid van de dijk én de uitstraling van het buitendijkse gebied verder versterkt te worden. 3. Cultuurhistorie als ruggengraat De cultuurhistorie is een belangrijke identiteitsdrager voor Papendrecht. De elementen die nog ervaarbaar zijn kunnen gebruikt worden om het netwerk waar mogelijk te structureren en om het netwerk “couleur locale” te geven. De elementen moeten dan wel beleefbaar, bruikbaar en bereikbaar zijn. 4. Sterke ruimtelijke en herkenbare hoofdstructuur In aanzet heeft Papendrecht een stevige hoofdstructuur. Deze geeft de gemeente een heldere indeling in verschillende “kamers”. Deze hoofdstructuur kan sterker, met meer onderling onderscheid. De Burgermeester Keijzerweg is bijvoorbeeld een hele andere lijn dan de Veerweg. 5. Natuur handhaven, versterken en verbinden Vooral in de omgeving van Papendrecht is veel natuur aanwezig, dit moet gehandhaafd blijven en waar mogelijk versterkt worden. Er is meer structuur nodig, meer verbindingen tussen de natuurgebieden onderling. Hier wordt ook gepleit voor een goede oost-west verbinding met inprikkers het dorp in. 6. Verbreden van het gebruik van groen en water Thans worden groen en water wat eendimensionaal gebruikt. Door eenvoudige ingrepen kan het gebruik verbreed worden. Voorbeelden hiervan zijn de oevers meer inrichten voor vissers, plekken waar kinderen kunnen bouwen in het groen, meer intensieve vormen van sport in de bossen, maar ook door een betere toegankelijkheid en betere verbindingen onderling meer gebruik maken van plekken. Door het water trachten 2
meer te koppelen aan recreatieve routes wordt de betekenis van het water in het netwerk ook vergroot. 7. Meer (burger) initiatieven, groen in de tuin, bottom-up Netwerken spreken zich uit over grote structuren en grotere elementen. Vaak is de gemeente of een waterschap hiervoor aan snee. Tegenover deze top-down benadering staat de bottom-up benadering waarbij burgerinitiatieven gestimuleerd worden. Hiertoe zijn verschillende mogelijkheden, bijvoorbeeld stimuleren van de aanplant van hagen, klimplanten bij schuttingen, vergroenen van oevers, planten van een boom, planten van stuifmeel dragende planten of besdragende planten, etc. Dit kan het aanzien van Papendrecht enorm veranderen, vooral in die delen van de gemeente waar nauwelijks sprake is van openbaar groen en de groene gebieden vooral privéterrein zijn. Dit geldt voor grote delen van het historisch dijklint (bijvoorbeeld het Westeind). Het stimuleren van groene burgerinitiatieven kan hier een groot verschil maken in de uitstraling. Ook de overheid kan kleinere locaties inzetten om het groene beeld van Papendrecht te versterken. Mooie voorbeelden zijn het aanleggen van stadslandbouw, of tijdelijke tuinen op plekken die braak liggen. 8. Klimaatadaptatie in Papendrecht Het klimaat wordt steeds extremer. De zomers worden warmer en droger en winters warmer en natter. In de zomers regent het minder, maar als het regent, regent het harder wat leidt tot meer wateroverlast. De warmere zomers leidt in versteende gebieden tot hittestress. Bij toekomstige opgaves moeten deze aspecten een integraal onderdeel vormen van de planvorming, hierbij kan men denken aan onderdelen als waterberging, groene gevels, minder verharding, etc. Opmaat tot een netwerk Het groenblauwe netwerk is een samenhangend geheel van verschillende elementen in een robuuste structuur. In de beschrijving van het netwerk is gekozen voor een beeldende en hiërarchische opbouw in acht lagen. Vanuit deze zeven lagen wordt een visie gevormd op het netwerk. Vervolgens is het netwerk weer uiteengerafeld in de verschillende onderwerpen die ook in de inventarisatie en analyse gebruikt zijn; regionaal en lokaal, en voor lokaal de onderwerpen groen, water, recreatieve structuur, wegen en bebouwing. 1. Een krachtige rivier als frontlijn De rivier, met de dijk, de achterlanden, de wielen en de kwelsloten (watergangen) die hiertoe behoren, is een beeldbepalend en landschapsvormend element. Er wordt vooral ingezet op een eenduidige beleving van deze wereld, zoeken naar doorgaande paden en verbindingen. Aan de buitenzijde van de dijk wordt er vooral ingezet op ecologie en scheepvaart. 2. Het Groene Hart als achtertuin Papendrecht is van ouds met de polder verknoopt. Hier ligt de bakermat van Papendrecht. De bundel van infrastructuur heeft de afstand tussen Papendrecht en het Groene hart mentaal vergroot. Maar toch biedt het Groene Hart veel. De huidige matige bereikbaarheid zou dan ook verbeterd moeten worden. Ten noorden van de Betuwelijn zou ook een ecologische verbinding gemaakt kunnen worden tussen het Souburgh en het Alblasserbos. Dit gebied ligt wel op grondgebied van de gemeente Molenwaard. Maar deze zone zou vorm kunnen worden gegeven met kleine bosjes en sloten met natuurlijk beheer. Hierdoor zou bovendien het zicht vanuit de polder op de harde rand verzacht worden. Meer oostelijk ligt de Vriezenpolder. Deze polder is prachtig omsloten door het Alblasserbos, de Betuwelijn en de Matenasche Scheidkade. Dit is een gave polder die een mooie maat heeft. Langs de kade liggen diverse erven. De relatie tussen het bos en de kade zou sterker kunnen. Hier zouden paden kunnen liggen en functies gepositioneerd kunnen worden die deze relatie versterken. 3. De ankerlijnen Haaks op de rivier zijn er twee belangrijke groene verbindingszones, de westgrens van de gemeente en de oostkant van de N3. Beide groene zones lopen door tot in de bossen in de Alblasserwaard en vormen daarmee een uitgelezen kans op een goede verbinding tussen rivier, Papendrecht en de polder. 4. Park A15 Dit voorstel behelst een A15-park als eenheid die de negatieve intonatie van de barrièrewerking van de A15 en de Betuwelijn ombuigt tot een positief geluid, een echte kans! In de ogen van de Papendrechter wordt de bundel infrastructuur die Papendrecht scheidt van het Groene Hart als een barrière gezien. Het beter verbinden van het stedelijk gebied met het landelijk gebied is een veelgenoemde wens. Door wet en regelgeving over contouren bevindt zich langs de A15 een schat aan ruimte. Nu wordt deze ruimte gekenmerkt door veelal loze ruimtes, zowel ten noorden als ten zuiden van de Rijksweg en Betuwelijn. Door deze loze ruimtes en bestaande groene ruimtes aan elkaar te koppelen en tot één park te smeden zowel aan de noord als de zuidzijde, ontstaat er een landschappelijk park met een lengte van meer dan 3
1,5 kilometer! Door het vergroten van de gebruiksmogelijkheden van het gebied ontstaat bij inwoners van Papendrecht/ gebruikers van het gebied een positievere associatie met de zone. Het wordt onderdeel van een ‘rondje om’ en het kan diverse functies in zich opnemen. 5. Een samenhangend en onderscheidend raster van lanen In Papendrecht ligt een raster van belangrijke wegen. In dat raster zijn de Burgemeester Keijzerweg en de Veerweg de belangrijkste, qua verkeer en qua beleving. De Veerweg is een krachtige laan en historische lijn van de rivier tot de polder. De Burgemeester Keijzerweg is in zijn huidige vorm enigszins versnipperd en kan meer een parkway zijn, een weg met veel verspreid staande bomen en waterpartijen erlangs. In de netwerkvisie zal het verschil tussen deze twee lijnen versterkt worden. De overige lanen zijn sterk in zichzelf en krijgen ieder een accent om de eigen identiteit te versterken en daarmee de herkenbaarheid te vergroten. 6. Negen authentieke parken Papendrecht heeft een groot aantal forse stadsparken met een redelijk eigen identiteit. In dit netwerk wordt voorgesteld de karakters van de verschillende parken te versterken en daarmee de verschillen te vergroten, met andere woorden de authenticiteit per park te verhogen. Hiermee wordt de herkenbaarheid groter en zullen mensen eerder hun keuze maken waar naar toe te gaan. 7. Samenhangend netwerk Tussen de verschillende parken zijn nu nauwelijks goede verbindingen maar er liggen wel degelijk kansen om tot een samenhangend netwerk te komen. 8. Incidenten en amuses De groenstructuur en het bijbehorend netwerk laat altijd elementen ongemoeid. Hieronder vallen onder andere de dorpsentrees en cultuurhistorische lijnen. En elementen die nog helemaal niet genoemd zijn en de rotondes. Deze zien er prachtig uit en zijn het vaasje bloemen op de tafel van de gemeente Papendrecht. Tenslotte is er nog de ‘laag’ van het Burgerinitiatief Het groene karakter van de wijk en daarmee Papendrecht wordt mede bepaald door de tuinen en het kleinschalige buurtgroen. Door hier maatregelen te treffen kan de totale groene uitstraling enorm verbeteren. Daarnaast kan het oppakken en stimuleren van burgerinitiatieven leiden tot een sterkere verbondenheid met het groenblauwe netwerk. Hierbij kan gedacht worden aan initiatieven voor groene gevels, hagen in plaats van schuttingen, stimuleren van “onttegeling” van voortuinen, vergroenen van particuliere oevers langs watergangen, aanplanten van bijen- en vogelplanten, stimuleren van planten van bomen, etc. Ook kunnen initiatieven juist gaan over het buurtgroen. Hierbij kan gedacht worden aan meer natuurlijk groen in de buurt, meer schuilplaatsen voor kleine zoogdieren en vogels, meer speel- en gebruiksgroen, overeenkomsten in beheer, etc. Vervolgtraject en realisatie Na vaststelling van de nota van uitgangspunten door de gemeenteraad, wordt deze nota van uitgangspunten doorvertaald naar een visie op het groenblauwe netwerk met bijbehorende uitvoeringsagenda. De visie op het groenblauwe netwerk schetst een ambitie voor de langere termijn. Niet alle onderdelen zullen op korte termijn te realiseren zijn. Dat zal in de uitvoeringsagenda bij de uiteindelijke visie glashelder moeten worden geformuleerd. Er zal onderscheid moeten worden gemaakt in doelen die kostenneutraal bereikt kunnen worden of binnen de bestaande budgetten gerealiseerd kunnen worden (bijvoorbeeld voor beheer en grootschalig onderhoud) en ambities die door reserveringen of financiering door derden op langere termijn gerealiseerd zouden kunnen worden. Het is goed denkbaar dat ambities uit deze laatste categorie in eerste instantie vooral geagendeerd zullen worden. Dit houdt in dat het nog onduidelijk zal blijven of, hoe en wanneer ze te realiseren zijn. Maar dit betekent niet dat de gemeente die ambitie niet zou moeten hebben. Het is daarbij alleen wel van belang hierover duidelijk te communiceren zodat geen onrealistische verwachtingen ontstaan. Communicatie De nota van uitgangspunten is tot stand gekomen met behulp van zowel interne als externe (ervarings)deskundigen. Een interne begeleidingsgroep met collega’s van de vakafdelingen, aangevuld met een vertegenwoordiger van Waterschap Rivierenland hebben actief bijgedragen aan de totstandkoming van het document. Daarnaast is in september een werksessie georganiseerd waarvoor belangenpartijen uit het maatschappelijk veld en de leden van de raadscommissie Ruimte waren uitgenodigd. Deelnemers aan de werksessie is een plek in de klankbordgroep aangeboden. Negen vertegenwoordigers hebben zitting genomen in deze klankbordgroep. Op 20 november is de concept nota van uitgangspunten met de klankbordgroep besproken. De klankbordgroep kan zich vinden in de uitgangspunten die worden gesteld en in 4
de opmaat naar de visie die wordt geschetst. Opmerkingen die tijdens de klankbordgroep zijn gemaakt, zijn zoveel mogelijk verwerkt in het stuk. Ook met ambtelijke vertegenwoordiging van de aangrenzende gemeenten en de regio AlblasserwaardVijfheerenlanden heeft een verkennend gesprek plaatsgevonden. Het gesprek was in deze fase vooral bedoeld om de 'buren' op de hoogte te brengen van het traject dat in Papendrecht doorlopen wordt voor het opstellen van een visie op het groenblauwe netwerk. In de vervolgfase is het de ambitie om te bezien waar initiatieven elkaar mogelijk kunnen versterken en waar het nodig of wenselijk is om gezamenlijk op te trekken richting andere samenwerkingspartners. Gedurende het vervolgtraject zal enkele malen de voortgang worden teruggekoppeld aan de klankbordgroep. Daarnaast loopt momenteel via het OCD een enquête bij het bewonerspanel van Papendrecht. Aan het bewonerspanel zijn circa 20 vragen gesteld over de parken en groengebieden in en rond Papendrecht. De uitkomsten van de enquête worden meegenomen in het vervolgtraject. Het bewonerspanel in Papendrecht bestaat nog niet lang. Er zijn nog onvoldoende deelnemers voor een representatieve steekproef, maar de verwachting is dat met de enquête toch een beeld ontstaat over wat leeft bij de inwoners, in aanvulling op de inbreng van de belangengroepen. Samenhangende beleidsdocumenten Naast de nota van uitgangspunten voor en de visie op het groenblauwe netwerk wordt door de gemeente gewerkt aan het opstellen van de dijkvisie. Ook in de nota van uitgangspunten voor het groenblauwe netwerk speelt de dijk een rol. Dit gaat vooral over de historische betekenis van het dijklint, de bijdrage aan de ‘eigenheid’ van Papendrecht en de recreatieve waarde van het lint. Uitgangspunten die betrekking hebben op het dijklint, zijn afgestemd met de projectorganisatie voor de dijkvisie. Ook wordt gewerkt aan meerdere beleidsmatige stukken op het gebied van groen. In het eerste kwartaal van 2013 worden achtereenvolgens het Groenplan 2013-2017 en de Groene Kaart ter besluitvorming aan de gemeenteraad voorgelegd. Het groenplan Voor het eerst wordt in Papendrecht opgeschreven wat altijd al zowel beleidsmatig als beheersmatig wordt gedaan op het gebied van groen. Dit document beschrijft dus hoe het openbare groen nu wordt beheerd en onderhouden en hoe dat tot 2017 gedaan wordt en hoeveel geld daaraan besteed zal worden. Het groenplan is een schakel tussen de politieke ambitie (wat willen we?) en de praktische uitvoering (hoe gaan we dit realiseren?). Daarnaast is dit groenplan een invulling van de taakstellende bezuinigingen. Het groenplan is ook de basis voor de vernieuwing van de Beleidsvisie IBOR en daarna het (nieuwe) groenbeleidsplan. Dit groenplan haakt mede in op de hoofdlijnen van de groenvisie uit 1991, waarin ideeën zijn beschreven die nog steeds geldig en nuttig zijn. De bomenverordening met bijbehorende ‘groene kaart’ Dit document beschrijft de regels voor het kappen van bomen. Bij de bomenverordening hoort een ‘groene kaart’. Hierop staat voor heel Papendrecht aangegeven welke bomen waardevol of monumentaal zijn. Voor deze bomen gelden straks bepaalde regels die in de bomenverordening omschreven zijn. Daarnaast worden ook structuurlijnen aangegeven die waardevol zijn. In het stuk wordt aangegeven dat jaarlijkse aanpassingen en/ of aanvullingen mogelijk zijn en dat na vier jaar het gehele document herzien wordt. Ten aanzien van de structuurlijnen op de ‘groene kaart’ volgt een aanvulling of aanpassing op basis van de hoofdstructuur die in de visie op het groenblauwe netwerk zal worden vastgelegd. Met de visie op het groenblauwe netwerk wordt in de loop van 2013 een visie gegeven op de hoofdstructuur van groen, recreatie en water. Deze visie zal vervolgens worden doorvertaald in een groenbeleidsplan. Dit plan zal meer gedetailleerd ingaan op de groeninrichting en het beheer van het groen. Dit document komt in de plaats van het groenplan. In 2013 wordt ook gewerkt aan een vernieuwing en verbreding van IBOR. Het IBOR gaat over het integraal beheer van het openbaar gebied, zodat er samenhang is bij de uitvoering van werken en we de middelen effectief besteden. Inzichten uit de visie op het groenblauwe netwerk zullen hierin worden meegenomen.
5
Voor het advies van de vakcommissie wordt verwezen naar de betreffende besluitenlijst. Alle relevante stukken zijn voor u ter inzage gelegd. Burgemeester en wethouders van Papendrecht, de secretaris,
de burgemeester,
R.G. Beek
C.J.M. de Bruin
6
