Protocol leesproblemen en dyslexie

Protocol leesproblemen en dyslexie De Vlinder 2008-2009

Protocol leesproblemen en dyslexie




Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van de woordidentificatie (lezen) en / of schriftbeeldvorming (spellen)

Volgens de gezondheidsraad moet de begeleiding van dyslectische kinderen gericht zijn op: Het zo snel mogelijk bereiken van een zo hoog mogelijk niveau van automatisering van de woordherkenning en schriftbeeldvorming (technisch lezen en spellen) Het kunnen omgaan met een laag niveau van deze automatisering (compenserende strategieën) Het voorkomen van een intellectuele achterstand in verhouding tot het geheel van de individuele mogelijkheden. Het voorkomen of verminderen van emotionele en sociale gevolgen.

Hoe gaan we om met kinderen waar wij (hardnekkige) leesproblemen of dyslexie vermoeden: • Leerkrachten en Intern begeleiders proberen zo vroeg mogelijk te signaleren of een kind (hardnekkige) leesproblemen heeft. • In de kleuterperiode nemen we bij kinderen met het vermoeden van leesproblemen (kinderen vallen uit met taalspelletjes) de checklist dyslexie voor kleuters af. • Ook bij kinderen waarbij dyslexie in de familie zit, wordt deze checklist afgenomen. • We proberen leesproblemen zo vroeg mogelijk te signaleren, waarbij we gebruik maken van de volgende doelen, uitgewerkt in kleuterperiode, groep 3 en groep 4. • Als we vermoeden dat een kind dyslectisch is, dan behandelen we dat kind als een dyslectische leerling. ( zie bijlage verklaring vermoeden dyslexie)


Protocol leesproblemen en dyslexie De Vlinder 2008-2009 Een kind heeft dyslexie wat doen we dan als school? Lezen: Er wordt een goede analyse gemaakt. Het kind leest 3x in de week op school met de groepsleerkracht Eventueel logopedie buiten school. AVI-toetsen bij langdurige stilstand, op aantal fouten en niet op tijd. De Fik 2 wordt afgenomen door de Intern begeleider (zodra deze daarop nascholing heeft gevolgd) Spelling: Er wordt een goede analyse gemaakt (leerstrategie wordt bekeken). De leerling krijgt verlengde instructie van de groepsleerkracht op het gebied van spelling. De leerling werkt aan de computer met hulpprogramma’s. Spellingregels in schrift (spelling-spiek-schrift) Grondwoorden als geheugensteun. Intern begeleider neemt PI dictee af. In overleg met de Intern begeleider worden verder mogelijkheden besproken. (blokjesmethode, stop-look-listen etc) Algemeen:

Meer tijd geven Evt. werk verminderen. Taken leren in stappen aan te pakken. Afdekbladen gebruiken Planningskaarten gebruiken om complexe taken te structuren. Kladpapier bij rekenen laten gebruiken. Tafelkaart bij toets gebruiken. Tekst vergroten Mondeling toetsen Toets in delen laten maken Tekst voorlezen, evt. ingesproken op band. Teksten/leerstof thuis laten voorbereiden Opletten met multiple-choice (omkering b-d) Spellingfouten tijdens toetsen en werkstukken niet meerekenen in overleg met IB (denk ook aan opstel, topografie etc). Creativiteit extra waarderen. Computer inzetten bij bv dictee Hoeveelheid schrijven aanpassen (indien dit ook grote moeite geeft) In overleg met IB lettergebruik aanpassen (bv naar blokschrift) Doel voor en aan het kind duidelijk maken. In gesprek blijven met het kind!


Protocol leesproblemen en dyslexie De Vlinder 2008-2009 De kleuterperiode Tijdens de kleuterperiode zijn de kinderen spelenderwijs constant bezig met taal in vele verschillende vormen, te weten: • Ervaringen opdoen met boeken en verhalen ⇒ boekoriëntatie • Verhaalbegrip • Oriëntatie op geschreven taal ⇒ functies van geschreven taal • Relatie tussen gesproken en geschreven taal. • Stimulering van beginnende geletterdheid. • Fonologisch bewustzijn en taalspel ⇒ taalbewustzijn. • Functioneel schrijven en lezen ⇒ alfabetisch principe • Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’. Op de volgende pagina worden alle kopjes, apart in doelen uitgelegd. (zie ook doc taal in bijlage) Verzamelen en vastleggen van gegevens van kleuters Aan de hand van de checklist voor kleuters, stel je vast hoe de ontwikkeling van geletterdheid bij kleuters verloopt. Deze checklist wordt alleen afgenomen bij zorgleerlingen of leerlingen waarbij dyslexie in de familie voorkomt.



Ervaringen opdoen met boeken en verhalen: Boekoriëntatie: o Kinderen begrijpen dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen. o Ze weten dat boeken worden gelezen van voren naar achteren, bladzijden van boven naar beneden en regels van links naar rechts. o Ze kunnen aan de hand van een omslag van een boek de inhoud van het boek al enigszins voorspellen. o Kinderen weten dat je vragen over een boek kunt stellen. Deze vragen helpen je om goed naar het verhaal te luisteren en te letten op de illustraties. Verhaalbegrip: o Kinderen begrijpen de taal van voorleesboeken. Ze zijn in staat om conclusies te trekken naar aanleiding van een voorgelezen verhaal. Halverwege kunnen ze voorspellingen doen over het verdere verloop van het verhaal. o Kinderen kunnen een verhaal naspelen terwijl de leerkracht vertelt. o Kinderen kunnen een voorgelezen verhaal navertellen, aanvankelijk met steun van illustraties. o Kinderen kunnen een voorgelezen verhaal navertellen zonder gebruik te hoeven maken van illustraties. Oriëntatie op geschreven taal: Functies van geschreven taal:

o Kinderen weten dat geschreven taalproducten zoals briefjes, brieven, boeken en tijdschriften een communicatief doel hebben. o Kinderen weten dat symbolen zoals logo’s en pictogrammen verwijzen naar taalhandelingen. o Kinderen zijn zich bewust van het permanente karakter van geschreven taal. o Kinderen weten dat tekenen en tekens produceren mogelijkheden bieden tot communicatie. o Kinderen weten wanneer er sprake is van de taalhandelingen ‘lezen’ en ‘schrijven’. Ze kennen het onderscheid tussen ‘lezen’ en ‘schrijven’.

Relatie tussen gesproken en geschreven taal: o Kinderen weten dat gesproken woorden kunnen worden vastgelegd op papier met audio/visuele middelen. o Kinderen weten dat geschreven woorden kunnen worden uitgesproken. o Kinderen kunnen woorden als globale eenheden lezen en schrijven. Bijvoorbeeld: de eigen naam en de namen van voor het kind belangrijke personen/dingen, logo’s en merknamen.



Stimulering van beginnende geletterdheid: o o o o o

Fase 1 Ze geven hun boodschap in tekeningetjes. Fase 2 Ze geven hun boodschap in niet herkenbare krabbels. Fase 3 Ze geven hun boodschap in reeksen van letterachtige vormen. Fase 4 Ze krijgen door dat bij elke klank een letter of lettercombinatie hoort. Fase 5 Invented spelling, een soort fonetisch schrift.

Fonologisch bewustzijn en taalspel. Taalbewustzijn: o Kinderen kunnen woorden in zinnen onderscheiden. o Kinderen kunnen onderscheid maken tussen de vorm en betekenis van woorden. o Kinderen kunnen woorden in klankgroepen verdelen zoals bij kin-der-wagen. o Kinderen kunnen reageren op en spelen met bepaalde klankpatronen in woorden; eerst door eindrijm (pan rijmt op Jan) en later met beginrijm (Kees en Kim beginnen allebei met een ‘k’) o Kinderen kunnen fonemen als de kleinste klankeenheden in woorden onderscheiden, zoals p-e-n. Functioneel schrijven en lezen. Alfabetisch principe: o Kinderen ontdekken dat woorden zijn opgebouwd uit klanken en dat letters met die klanken corresponderen en leggen de foneem-grafeemkoppeling. Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’. o Kinderen schrijven functionele teksten, zoals lijstjes, briefjes, opschriften en verhaaltjes. o Kinderen lezen zelfstandig prentenboeken en eigen en andermans teksten.


Protocol leesproblemen en dyslexie De Vlinder 2008-2009 Leesonderwijs in groep 3. De stappen welke gelden voor de kleuterperiode, gelden ook voor groep 3, alleen dan met een hogere moeilijkheidsgraad. Hieraan wordt het volgende toegevoegd: Technisch lezen en schrijven, tot en met december: o Kinderen kennen de meeste letters; ze kunnen de letters fonetisch benoemen. o Kinderen kunnen klankzuivere (km-, mk- en mkm-) woorden ontsleutelen zonder eerst de afzonderlijke letters te verklanken. o Kinderen kunnen klankzuivere woorden schrijven. Technisch lezen en schrijven, vervolg: o Kinderen lezen en spellen klankzuivere woorden (type mmkm,mkmm en mmkmm) o Kinderen lezen korte woorden met afwijkende spellingpatronen en meerlettergrepige woorden. o Kinderen maken gebruik van een breed scala van woordidentificatietechnieken. o Kinderen herkennen woorden steeds meer automatisch.

Begrijpend lezen en schrijven: o Kinderen tonen belangstelling voor verhalende en informatieve teksten en boeken en zijn ook gemotiveerd die zelfstandig te lezen. o Kinderen begrijpen eenvoudige verhalende en informatieve teksten. o Kinderen gebruiken geschreven taal als communicatiemiddel.



Stappenplan voor groep 3 Stap 1

Aanvang groep 3

Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen; aanvang leesonderwijs + overgangsprofiel van de kleuters (groep 2)

Stap 2

oktober

Stap 3

november / december

Interventieperiode 1; Elementaire leeshandeling

Stap 4

december

DMT kaart 1

Stap 5

januari / begin februari

Meetmoment 1: • Herfstsignalering - Auditieve synthese - Audant - Letterkennis grafemen & fonemen - Woord lezen - Tekst lezen • Handelingsplan opstellen voor zwakkere leerlingen.

• • • •

Meetmoment 2: Zwakke lezers: herh. herfstsignalering. CITO LOVS Leestechniek Effect interventieperiode 1 vaststellen en handelingsplan opstellen of bijstellen.

Stap 6

febr-maart

Stap 7

eind maart

Stap 8

maart-mei

Interventieperiode 3 Automatisering van het leesproces

Stap 9

eind mei/ begin juni

Meetmoment 4 DMT kaart 1 + 2 + 3 Leestechniek CITO LOVS Zwakke lezers: herh. herfstsignalering.

Interventieperiode 2: Volledigheid letterkennis en Decodeersnelheid Meetmoment 3: • DMT kaart 1 + 2 • Zwakke lezers: herh. herfstsignalering. • Effect interventieperiode 2 vaststellen en handelingsplan opstellen of bijstellen.

• • • •



Stap 10

einde schooljaar

Eindsituatie en effecten interventies vastleggen in leerling-rapport. Advies begeleiding in groep 4 formuleren en bespreken met de leerkracht van groep 4.

Eind groep 3 kan de leerkracht vermoeden dat er sprake is van dyslexie. Loopt een leerling na een half jaar intensieve, extra ondersteuning achter in de leesontwikkeling en is er met name sprake van een automatiseringsprobleem, dan kan er vermoedelijk van dyslexie worden gesproken. Een dyslexie verklaring mag alleen door een orthopedagoog worden afgegeven!



Stappenplan groep 4 Stap 1

aanvang groep 4

Beginsituatie vanuit leerling-rapport gr 3 en plan van aanpak maken voor zwakke lezers.

Stap 2

september / oktober

Interventieperiode 1

Stap 3

eind oktober

Stap 4

november / december

Stap 5

eind januari

Meetmoment 1 • DMT kaart 1, 2 en 3 voor alle Leerlingen • Bij uitvallers op DMT grafementoets en auditieve analyse en synthese toets afnemen. • Effect interventies vaststellen en handelingsplan opstellen of bijstellen. Interventieperiode 2

• • •

Stap 6

februari / maart

Stap 7

maart

Meetmoment 2 Leestempo CITO LOVS Effect interventies vaststellen en handelingsplan opstellen of bijstellen. Interventieperiode 3

• •

•

Meetmoment 3 DMT afname volgens nieuwe opzet. Bij uitvallers op DMT grafementoets en auditieve analyse en synthese toets afnemen. Vaststellen effect interventies en op- of bijstellen handelingsplan

Stap 8

april/ mei

Interventieperiode 4

Stap 9

juni • • •

Meetmoment 4 CITO LOVS DMT afname volgens nieuwe opzet (Leestempo)

• • • •

eindevaluatie: Alle effecten van interventies vastleggen. Eindsituatie beschrijven Advies begeleiding groep 5 formuleren Bespreken met de leerkracht van groep 5

Stap 10



Bijlagen

Verklaring vermoeden dyslexie Checklist voor kleuters groep 1 Checklist voor kleuters groep 2 Taaldocument kleuters



Verklaring vermoeden dyslexie Naam leerling Geboortedatum Datum afgifte verklaring Groep Leerkracht IB-er

: : : : : :

Naar aanleiding van de gegevens uit ons leerlingvolgsysteem en de resultaten van de extra zorg, zoals geformuleerd in het geëvalueerde handelingsplan, is gebleken dat er voldoende aanwijzingen zijn om bovengenoemde leerling als dyslectisch te behandelen. Dit traject is gevolgd, zoals omschreven in het protocol dyslexie. In de bijlage treft u de handelingsplannen aan, die aantonen dat er gedurende 6 maanden intensief geoefend is en dat daarbij onvoldoende vooruitgang is geboekt. Ook voegen we een uitdraai toe van CITO – LVS spelling en begrijpend lezen en van de AVI – toets. Aanvullend treft u een PI – dictee aan, waaruit blijkt wat de didactische leeftijd is op het gebied van spelling en een verslag van een FIK 2 onderzoek. De problemen van bovengenoemde leerling zijn geconstateerd op het gebied van: Technisch lezen / begrijpend lezen / spelling. Deze interne verklaring geeft aan dat bovengenoemde leerling behandeld zal worden als een dyslectisch kind. De hulp, welke van toepassing is, zal in een persoonlijk handelingsplan worden vastgesteld. Voor een officiële dyslexieverklaring, conform de eisen van de gezondheidsraad, is orthopedagogisch onderzoek in combinatie met een intelligentie – onderzoek noodzakelijk. Dit onderzoek is bij bovengenoemde leerling niet uitgevoerd. Toch kunnen wij spreken van een vermoeden dyslexie, dit geeft de bovengenoemde leerling recht op de intensieve zorg, die wij als school aan kinderen bieden met het vermoeden dyslexie.

Tekenen voor akkoord:

Intern begeleider

groepsleerkracht


ouders

Protocol leesproblemen en dyslexie De Vlinder 2008-2009 Checklist voor kleuters

groep 1

Naam leerling:………………………………….. Ingevuld door:…………………………………… Datum:…………………………………………… Oktober Januari April Juni - +/- +- - +/- + - +/- + - +/- + Boekoriëntatie Begrip samenhang tekst – illustraties (jan) Bekendheid met leesrichting Interpretatie boekomslag (okt) Uit zichzelf vragen om uitleg / verduidelijking (april) Verhaalbegrip Begrijpend luisteren voorleesverhalen (okt) Interactief tijdens voorlezen (jan) Naspelen voorleesverhaal (april) Navertellen voorleesverhaal Navertellen zonder gebruik van illustraties Functies geschreven taal Inzicht in communicatieve functies, brief Inzicht in geheugenfuncties, lijst, memo Begrip van symbolen en pictogrammen (okt) Bewustzijn permanentie geschreven taal Onderscheid lezen en schrijven (okt) Relatie gesproken – geschreven taal Herkent geschreven vorm van persoonsnamen (okt) Kent taallabels, logo’s, merknamen (okt) ‘Schrijft’ uit zichzelf (jan) Fonologisch bewustzijn Onderscheid woorden in zinnen Onderscheid vorm en betekenis van woorden Verdelen van woorden in klankgroepen Herkennen van eindrijm (april) Toepassen van eindrijm (april) NB: De maanden die achter het ontwikkelingsgebied staan geven aan wanneer de leerling het moet beheersen. De gebieden waar niets achter staat geeft weer dat dat geen einddoel voor groep 1 is. Mocht de betreffende leerling het wel beheersen, dan kan dat aangekruist worden.



groep 1

Naam leerling:………………………………….. Ingevuld door:…………………………………… Datum:……………………………………………

Oktober Januari April Juni - +/- +- - +/- + - +/- + - +/- + Fonemisch bewustzijn Herkennen van beginletter (april) Toepassen van beginrijm Kan klanken in eigen naam losmaken Verdelen van woorden in fonemen (analyse) Samenvoegen van fonemen tot woorden (synthese) Alfabetisch principe Correspondentie klanken en letters Leest en (schrijft) eigen naam (okt) Ontsleutelen bekende woorden Ontsleutelen nieuwe woorden letterkennis NB: De maanden die achter het ontwikkelingsgebied staan geven aan wanneer de leerling het moet beheersen. De gebieden waar niets achter staat geeft weer dat dat geen einddoel voor groep 1 is. Mocht de betreffende leerling het wel beheersen, dan kan dat aangekruist worden.



groep 2

Naam leerling:………………………………….. Ingevuld door:…………………………………… Datum:…………………………………………… Oktober Januari April Juni - +/- +- - +/- + - +/- + - +/- + Boekoriëntatie Begrip samenhang tekst – illustraties (okt) Bekendheid met leesrichting (okt) Interpretatie boekomslag (okt) Uit zichzelf vragen om uitleg / verduidelijking (okt) Verhaalbegrip Begrijpend luisteren voorleesverhalen (okt) Interactief tijdens voorlezen (okt) Naspelen voorleesverhaal (okt) Navertellen voorleesverhaal (okt) Navertellen zonder gebruik van illustraties (okt) Functies geschreven taal Inzicht in communicatieve functies, brief (jan) Inzicht in geheugenfuncties, lijst, memo (jan) Begrip van symbolen en pictogrammen (okt) Bewustzijn permanentie geschreven taal (april) Onderscheid lezen en schrijven (okt) Relatie gesproken – geschreven taal Herkent geschreven persoonsnamen (okt) Kent taallabels, logo’s, merknamen (okt) ‘Schrijft’ uit zichzelf (okt) Fonologisch bewustzijn Onderscheid woorden in zinnen (jan) Onderscheid vorm en betekenis woorden(jan) Verdelen van woorden in klankgroepen (jan) Herkennen van eindrijm (okt) Toepassen van eindrijm (okt) NB: De maanden die achter het ontwikkelingsgebied staan geven aan wanneer de leerling het moet beheersen. De gebieden waar niets achter staat geeft weer dat dat geen einddoel voor groep 2 is. Mocht de betreffende leerling het wel beheersen, dan kan dat aangekruist worden. Protocol leesproblemen en dyslexie


groep 2

Naam leerling:………………………………….. Ingevuld door:…………………………………… Datum:……………………………………………

Oktober Januari April Juni - +/- +- - +/- + - +/- + - +/- + Fonemisch bewustzijn Herkennen van beginletter (okt) Toepassen van beginrijm, zelfde letter (okt) Kan klanken in eigen naam losmaken (jan) Verdelen van woorden in fonemen, analyse (jan) Samenvoegen van fonemen tot woorden, synthese (jan) Alfabetisch principe Correspondentie klanken en letters (april) Leest en (schrijft) eigen naam (okt) Ontsleutelen bekende woorden Ontsleutelen nieuwe woorden Letterkennis (jan) NB: De maanden die achter het ontwikkelingsgebied staan geven aan wanneer de leerling het moet beheersen. De gebieden waar niets achter staat geeft weer dat dat geen einddoel voor groep 2 is. Mocht de betreffende leerling het wel beheersen, dan kan dat aangekruist worden.


Protocol leesproblemen en dyslexie

Recommend Documents